Η ηχώ

Ένα μικρό αγόρι περπατούσε στο βουνό με τον πατέρα του.

 

Ξαφνικά το αγόρι σκόνταψε, έπεσε, χτύπησε λίγο και επειδή πόνεσε φώναξε:

 

Αααα!.....

 

Προς μεγάλη του έκπληξη τότε άκουσε μια φωνή να έρχεται  από τα απέναντι βουνά και να επαναλαμβάνει:

 

Αααα!.....

Περίεργος ρωτάει:

Ποιος είσαι εσύ;

 

Και η φωνή του απαντάει:

 

Ποιος είσαι εσύ;

 

Το αγόρι ρωτάει ξανά:  

 

Εγώ σε ακούω! Ποιος είσαι;

 

Και η φωνή του απαντάει:

 

Εγώ σε ακούω! Ποιος είσαι;

 

Θυμωμένος φωνάζει:

 

Δειλέ!

 

Και του απαντάει η φωνή:

 

Δειλέ!

 

Οπότε ο μικρός κοιτάζει τον πατέρα του και τον ρωτάει:

Μπαμπά τι συμβαίνει;

 

Ο πατέρας του χαμογελάει και του λέει:Τώρα θέλω να με προσέξεις.

Στη συνέχεια φωνάζει:

 

Είσαι ένας πρωταθλητής.

 

Κι η φωνή απαντάει:

 

Είσαι ένας πρωταθλητής.

 

Ο γιος του τον κοίταξε  έκπληκτος εξακολουθώντας να μην καταλαβαίνει.

 

Ο πατέρας λοιπόν του εξήγησε:

 

Οι άνθρωποι ονομάζουν αυτό το φαινόμενο ηχώ,  αλλά στην πραγματικότητα αυτό είναι η ζωή.

 

Η ζωή σαν την ηχώ σου στέλνει πίσω αυτό που λες ή κάνεις. Η ζωή δεν είναι παρά η αντανάκλαση των πράξεών μας. Αν εσύ θέλεις περισσότερη αγάπη στον κόσμο,  πρέπει να δημιουργήσεις περισσότερη αγάπη στην καρδιά σου.

 

 Αν θέλεις οι άλλοι να σε σέβονται,  πρέπει πρώτα εσύ να σέβεσαι τους άλλους. Αυτή η αρχή μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε πράγμα,  σε κάθε πλευρά της ζωής.  

Η ζωή σου φέρνει πίσω αυτό που της έδωσες. Γιατί η  ζωή μας δεν είναι ένα σύνολο συμπτώσεων, αλλά ο καθρέφτης του εαυτού μας….

Ο Λόρδος Έλγιν λήστευε τα πάντα...!!! Αιγυπτιακής προέλευσης ανάγλυφα στο ναυάγιο «Μέντωρ»

Τα αποτελέσματα της υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας στο ναυάγιο «Μέντωρ» στα Κύθηρα, που ολοκληρώθηκε στις 6 Ιουλίου του 2013, ανακοίνωσε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση, ανασκάφθηκαν ένα τμήμα της πρύμνης του πλοίου, όπου είχαν εντοπιστεί κατά το παρελθόν προσωπικά αντικείμενα των επιβατών και του πληρώματος και στο τμήμα αυτό εντοπίστηκε και ανελκύστηκε μία ακόμα πιστόλα, οβίδες κανονιών και τουλάχιστον τρεις ρόδες κιλλίβαντα κανονιού.

Η έρευνα συνεχίστηκε επίσης προς την πλώρη του πλοίου, ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο συνεχίζουν να υπάρχουν κατάλοιπά του, κάτι που επιβεβαιώθηκε (φωτ. 1).
Ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα από τη συγκεκριμένη περιοχή ήταν δύο συνανήκοντα θραύσματα ανάγλυφου διαστάσεων Α: 15×16 εκ., μεγ. πάχος 7 εκ. και Β: 13×14 εκ., μεγ. πάχος 4 εκ. Σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις πρόκειται για ανάγλυφα αιγυπτιακής προέλευσης.
Το πρώτο (Α) απεικονίζει μορφή η οποία κάθεται σε θρόνο ή κάθισμα και κρατά στο αριστερό χέρι τον σταυρό ankh (ο σταυρός της ζωής). Πρόκειται μάλλον για τμήμα μνημειώδους επιγραφής η οποία μπορεί να αναφέρεται στον θεό Ρα. Χρονολογείται πιθανώς στη περίοδο του Νέου Βασιλείου (1295-1069 π.Χ.).

Το δεύτερο (Β) είναι τμήμα κοιλίας φαραωνικού ανάγλυφου, διακρίνεται ο ομφαλός και φέρει ζώνη και εγχειρίδιο. Στιλιστικά παραπέμπει επίσης στην περίοδο του Νέου Βασιλείου και πιθανώς στην περίοδο της Αμάρνας (1550-1292 π.Χ.).
Όπως τονίζεται στην ανακοίνωση:

«Είναι πάντως προφανές ότι τα ευρήματα αυτά αποτελούν μέρος του φορτίου του πλοίου, το οποίο ήταν ένα από τα πλοία του Λόρδου Έλγιν, που μετέφερε γλυπτά και αρχαιότητες της Ακρόπολης από τον Πειραιά στη Μάλτα και βυθίσθηκε έξω από το λιμάνι του Αβλέμονα στα Κύθηρα τον Σεπτέμβριο του 1802. Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι πρώτη φορά ανακτώνται αρχαιότητες από το φορτίο του συγκεκριμένου πλοίου, μετά την αρχική ναυαγιαιρεσία του 1802».

Οι έρευνες υποστηρίχτηκαν από το Σωματείο Κυθηρίων εξ Αυστραλίας (Kytherian Research Group) και από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Γ. Λάτση.
Στην έρευνα του 2013 συμμετείχαν από την ΕΕΑ οι: Δρ Δημήτριος Κουρκουμέλης (καταδυόμενος αρχαιολόγος, επιστημονικός υπεύθυνος), Μανώλης Τζεφρόνης (δύτης), Πέτρος Τσαμπουράκης (καταδυόμενος εργατοτεχνίτης), Θεμιστοκλής Τρουπάκης (καταδυόμενος μηχανολόγος), Λουδοβίκος Μερσενιέ (καταδυόμενος αρχιτεχνίτης) και Άγγελος Τσοπανίδης (καταδυόμενος συντηρητής).
Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης από το Kytherian Research Group οι: Γιάννης Φαρδούλης (τεχνολόγος, προγραμματιστής, Πρόεδρος του Kytherian Research Group), Αλέξανδρος Τούρτας (αρχαιολόγος), Scott Leimroth (τεχνικός) και Δημήτρης Δημητρίου (νομικός-αρχαιολόγος).

Tα 14 μυστικά της καλής στύσης

Για να ξεκινήσει η σεξουαλική λειτουργία στον άντρα, είναι απαραίτητο να υπάρχει σεξουαλική επιθυμία. Συνήθως, η σεξουαλική επιθυμία του άντρα γίνεται αντιληπτή ως ορμή και συνοδεύεται από σεξουαλικές σκέψεις και φαντασιώσεις. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η σεξουαλική λειτουργία μπορεί να πυροδοτηθεί, χωρίς να προϋπάρχει απαραίτητα η σεξουαλική ορμή, αρκεί να υπάρχει η πρόθεση του άντρα να αφεθεί στα σεξουαλικά ερεθίσματα, προκειμένου να ευχαριστηθεί. Το ότι οι άντρες έχουν πάντα επιθυμία είναι σαφέστατα ένας μύθος. Χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, άγχος και συμπτώματα κατάθλιψης, δυσάρεστες προηγούμενες σεξουαλικές εμπειρίες ή ακόμη αίσθημα κόπωσης είναι συχνοί παράγοντες που αναστέλλουν τη σεξουαλική επιθυμία.

Ερεθίσματα

Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο η επιθυμία, για να πυροδοτηθεί η σεξουαλική λειτουργία, διότι εξίσου σημαντικά είναι και τα σεξουαλικά ερεθίσματα. Τα ερεθίσματα που ο εγκέφαλος μπορεί να αξιολογήσει ως σεξουαλικά προέρχονται από όλες τις αισθήσεις, όραση, ακοή, όσφρηση, αφή και γεύση, καθώς και από τις σκέψεις. Ο εγκέφαλος αποφασίζει αν τα ερεθίσματα είναι σεξουαλικά, χρησιμοποιώντας τη μνήμη, τους συνειρμούς και λαμβάνοντας υπόψιν τις συνθήκες. Φαίνεται, δηλαδή, πως δεν αρκεί η εικόνα ενός γυμνού γυναικείου κορμιού, για να πυροδοτηθεί η σεξουαλική λειτουργία, αλλά πρέπει ο εγκέφαλος να το συσχετίσει με σεξουαλική ευχαρίστηση, με ευχάριστες εμπειρίες και να βρίσκεται σε πλαίσιο που επιτρέπει την σεξουαλική έκφραση (π.χ. τόπος, χρόνος). Χαρακτηριστικό παράδειγμα δυσμενών συνθηκών είναι το επιβεβλημένο σεξ με σκοπό τη σύλληψη. Είναι οι συνθήκες κατά τις οποίες τα ερωτικά παιχνίδια αντικαθίστανται από θερμόμετρα και τεστ ωορρηξίας, ενώ η ερωτική πρωτοβουλία γίνεται καταναγκασμός και επιταγή του ημερολόγιου.

Συνθήκες

Οι κατάλληλες συνθήκες είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Οι πιο κλασικές «κακές» συνθήκες που δυσχεραίνουν την επίτευξη στύσης είναι: α) Η παρουσία τρίτων προσώπων σε διπλανό δωμάτιο, π.χ. των παιδιών, δημιουργεί φόβο στους γονείς να μην «εκτεθούν» στα παιδιά τους. Β) το επιβεβλημένο σεξ συγκεκριμένη ημέρα, ίσως και ώρα. Συνηθισμένο παράδειγμα η προσπάθεια για τεκνοποίηση. Ο άνδρας δεν έχει πάντα διάθεση, ιδιαίτερα όταν η σύντροφος, χωρίς να έχει και η ίδια ερωτική διάθεση, απαιτεί σεξουαλική επαφή τις γόνιμες ημέρες του κύκλου. Γ) Σεξουαλικές επαφές με περιορισμό χρόνου και σε χώρο που δεν εξασφαλίζει ιδιωτικότητα, π.χ. σε εξωτερικούς χώρους. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν εξασφαλίζεται η απαιτούμενη συναισθηματική εγγύτητα, ενώ πολλά είναι τα ερεθίσματα διάσπασης της προσοχής λόγω του φόβου μη γίνουν αντιληπτοί. Όλα αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε αδυναμία επίτευξης ή και διατήρησης της στύσης, της λεγόμενης ευκαιριακής αποτυχίας. Τέτοιες εμπειρίες προκαλούν άγχος επίδοσης στον άνδρα.

Απουσία στρες κατά την επαφή

Το πιο συχνό από τα ψυχογενή αίτια της στυτικής δυσλειτουργίας είναι το άγχος επίδοσης. Με τον όρο αυτό, αναφερόμαστε στο άγχος που δημιουργείται την ώρα της σεξουαλικής επαφής. Στην περίπτωση αυτή, ο άντρας αγχώνεται για το αν θα επιτύχει ικανοποιητική στύση, για το αν θα ικανοποιηθεί η σύντροφός του, για το τι θα σκεφτεί η σύντροφος για εκείνον (π.χ. μέγεθος πέους, ποιότητα στύσης, αξιολόγηση ως εραστή), παρόλο που τέτοιες σκέψεις δεν είναι συνήθεις από τις γυναίκες. Οι σκέψεις αυτές αφενός μεν είναι δυσάρεστες, αφετέρου δε αποσπούν την προσοχή από το σεξουαλικό ερέθισμα, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η σεξουαλική διέγερση που απαιτείται, για να δημιουργηθεί ή να διατηρηθεί η στύση. Τέτοιες εμπειρίες προκαλούν άγχος επίδοσης στον άνδρα και εύκολα τον οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο αποτυχιών και σε ψυχογενή στυτική δυσλειτουργία.

Ανατομία Πέους

Υπάρχουν Ουρολογικές παθήσεις που δυσχεραίνουν τη σεξουαλική επαφή για ανατομικούς λόγους. Η φίμωση είναι κλασική αιτία, όπου στην προσπάθεια να τραβηχτεί το δέρμα του πέους προς τα πίσω και να αποκαλυφθεί η βάλανος (κεφάλι) προκαλείται πόνος ή σε κάποιες περιπτώσεις είναι αδύνατο να γίνει λόγω ουλής στο δέρμα του πέους (πόσθη). Η αποκατάσταση του προβλήματος γίνεται είτε με λύση των συμφύσεων στα παιδιά, είτε με περιτομή, τη χειρουργική επέμβαση που γίνεται με τοπική αναισθησία και αφαιρείται το τελικό τμήμα του δέρματος του πέους (ακροποσθία). Οι κάμψεις του πέους, είτε είναι συγγενείς (δηλαδή ένας άνδρας γεννήθηκε έτσι), είτε όχι π.χ. μπορεί να οφείλονται στη νόσο του Peyronie (συνήθως μετά από τραυματισμό κατά την επαφή που σπάνια γίνεται αντιληπτός την ώρα εκείνη αλλά μήνες μετά όταν αρχίζει η κλίση με πόνο κατά τη στύση), το πέος έχει κλίση που μπορεί να ξεπεράσει και τις 90 μοίρες. Οι κλίσεις πάνω από 30 μοίρες συνήθως δυσχεραίνουν την επαφή και χρειάζεται χειρουργική αποκατάσταση με ειδικές τεχνικές ανάλογα με την περίπτωση.

Οι ορμόνες

Η τεστοστερόνη είναι το κύριο ανδρογόνο που ευθύνεται για την ερωτική επιθυμία και τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του άνδρα (τριχοφυΐα, ανάπτυξη γεννητικών οργάνων, χροιά φωνής, κατανομή λίπους, κ.α.). Επίσης παίζει ρόλο και στη στύση, μόνο όμως όταν τα επίπεδά της είναι παθολογικά. Η έλλειψή της σπάνια παρουσιάζεται στην παιδική ηλικία (πρωτοπαθής υπογοναδισμός), ενώ είναι συχνή σε άνδρες μετά την 5η δεκαετία (υπογοναδισμός όψιμης έναρξης). Η αντιμετώπιση και στις 2 περιπτώσεις έγκειται στη χορήγηση τεστοστερόνης, η οποία πρέπει πάντα να γίνεται με ένδειξη ειδικού ιατρού (π.χ. λήψη σε άνδρες με φυσιολογικά επίπεδα οδηγεί σταδιακά σε ατροφία των όρχεων και υπογονιμότητα). Η αύξηση της προλακτίνης συνδέεται άμεσα με μείωση της ερωτικής ορμής και δευτερογενώς με στυτική δυσλειτουργία. Οφείλεται είτε σε υπερέκκριση, είτε σε παρουσία καλοήθους όγκου της υπόφυσης (προλακτίνωμα). Η αντιμετώπιση στην πρώτη περίπτωση είναι φαρμακευτική, ενώ στη δεύτερη και χειρουργική. Τέλος, οι παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα συνδέονται τόσο με στυτική δυσλειτουργία, όσο και με πρόωρη εκσπερμάτιση (ιδιαίτερα ο υπερθυρεοειδισμός).

Τα νεύρα της στύσης

Είναι προφανές ότι για την επίτευξη της στύσης χρειάζεται ένα ανατομικά άρτιο και λειτουργικά ικανό νευρικό σύστημα. Τόσο ο εγκέφαλος που διαχειρίζεται τα σεξουαλικά ερεθίσματα και στέλνει τα αρχικά μηνύματα, όσο και ο νωτιαίος μυελός (με δύο κέντρα στο ύψος του 4ου-6ου οσφυϊκών σπονδύλων, καθώς και των 2ου-4ου ιερών σπονδύλων) καθορίζουν τη στυτική λειτουργία του άνδρα. Άρα, οποιαδήποτε βλάβη στον εγκέφαλο ή στο νωτιαίο μυελό μπορεί να έχουν επιπτώσεις στη στύση (και στην ούρηση / αφόδευση). Επίσης, τα περιφερικά νεύρα παίζουν κρίσιμο ρόλο, αφού αυτά μεταφέρουν το μήνυμα για στύση από τα νωτιαία κέντρα στο πέος. Έτσι, η περιφερική νευροπάθεια έχει αρνητικές επιπτώσεις στη στύση, όπως επίσης και οι χειρουργικές επεμβάσεις (π.χ. ριζική προστατεκτομή για καρκίνο του προστάτη) που τραυματίζουν τα σηραγγώδη νεύρα, τα νεύρα δηλαδή που καταλήγουν μέσα στα σηραγγώδη σώματα και δίνουν το έναυσμα της χαλάρωσής τους ώστε να γεμίσουν με αίμα και να προκληθεί στύση.

Τα αγγεία του πέους

Η στύση είναι ένα αγγειακό φαινόμενο. Τα δύο σηραγγώδη σώματα, οι 2 κύλινδροι δηλαδή που γεμίζουν με αίμα για να επιτευχθεί στύση, έχουν στο κέντρο τους από μια αρτηρία που διακλαδίζεται σε πολλές μικρές αρτηρίες, τις ελικοειδείς αρτηρίες. Όταν ένα νευρικό ερέθισμα φτάσει στο πέος, οι αρτηρίες διαστέλλονται και αυξάνει η ροή αίματος μέσα από τις ελικοειδείς αρτηρίες στα σηραγγώδη σώματα. Έτσι, αυξάνεται η πίεση μέσα στα σηραγγώδη που πιέζουν το φλεβικό δίκτυο που τα περιβάλλει. Με την πίεση αυτή το φλεβικό δίκτυο κλείνει, και η αύξηση της πίεσης γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, προκαλώντας σκληρή στύση. Τα γνωστά αίτια που φράσσουν τις αρτηρίες, – ότι είναι κακό για την καρδιά, είναι κακό και για τη στύση-, είναι αυτά που προκαλούν στένωση/απόφραξη πρώτα στις μικρές ελικοειδείς αρτηρίες και μετά στις μεγαλύτερες σηραγγώδεις αρτηρίες. Έτσι τα σηραγγώδη σώματα καταστρέφονται σιγά-σιγά από την ισχαιμία και δε μπορούν να πιέζουν το φλεβικό δίκτυο, Έτσι, το περιορισμένο αίμα που φτάνει στα σηραγγώδη διαφεύγει μέσω του φλεβικού δικτύου (δυσλειτουργία του μηχανισμού φλεβικής σύγκλεισης).

Η στύση είναι το βαρόμετρο της υγείας της καρδιάς

Η στύση αποτελεί το βαρόμετρο της καρδιακής λειτουργίας. Μελέτες έχουν δείξει ότι 1 στους 5 άντρες με αγγειακή στυτική δυσλειτουργία έχουν σιωπηλή καρδιαγγειακή νόσο (χωρίς συμπτώματα) και μέσα στα επόμενα 3 χρόνια θα υποστούν ένα καρδιακό επεισόδιο. Στους ασθενείς που υπέστησαν έμφραγμα μυοκαρδίου, διαπιστώθηκε ότι 2/3 είχαν πρόβλημα στύσης, αλλά μόλις 1/3 είχαν συμβουλευτεί Ουρολόγο για τη στυτική δυσλειτουργία. Αξιοσημείωτο είναι πως η αγγειακή στυτική δυσλειτουργία «χτυπά» 3 χρόνια νωρίτερα, προειδοποιώντας για το πρόβλημα της καρδιάς που έρχεται!

Κατάθλιψη

Οι τρεις αυτές παθήσεις είναι γνωστό ότι σχετίζονται. Ένας άνδρας με πρόβλημα στύσης έχει πολλές πιθανότητες να παρουσιάσει δυσθυμία ή κατάθλιψη. Η κατάθλιψη αυξάνει τις πιθανότητες για καρδιαγγειακό επεισόδιο. Από την άλλη, η κατάθλιψη –και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα- είναι γνωστό αίτιο στυτικής δυσλειτουργίας. Τέλος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη στύση, ενώ συχνά οδηγούν στην κατάθλιψη που επιβαρύνεται και από την αδυναμία επίτευξης στύσης. Ένας φαύλος κύκλος με θνητότητα!

Παχυσαρκία και Σακχαρώδης Διαβήτης

Είναι γνωστή η σχέση της παχυσαρκίας με το μεταβολικό σύνδρομο αρχικά και το σακχαρώδη διαβήτη μετέπειτα. Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σύνολο μεταβολικών διαταραχών που οδηγούν αναπόφευκτα στην αθηρωμάτωση και στην καρδιαγγειακή νόσο. Σε αυτές περιλαμβάνονται η παχυσαρκία, η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Κοινός παρονομαστής των διαταραχών αυτών είναι η παρουσία αντίστασης των περιφερικών ιστών (και κυρίως του μυϊκού ιστού) στη δράση της ινσουλίνης. Το μεταβολικό σύνδρομο και πολύ περισσότερο ο σακχαρώδης διαβήτης προκαλούν προβλήματα στη στύση. Πάνω από 40% των διαβητικών θα παρουσιάσουν πρόβλημα, ενώ 10 χρόνια με σάκχαρο αρκούν για να προκαλέσουν σοβαρό πρόβλημα στη στύση. Αυτά βέβαια, όταν ο άνδρας αμελήσει το πρόβλημα γιατί και εδώ η πρόληψη σώζει τις στύσεις.

Φάρμακα, Ακτινοβολία, Χειρουργικές Επεμβάσεις

Πολλές κατηγορίες φαρμάκων έχουν ως ανεπιθύμητη ενέργεια τη στυτική δυσλειτουργία. Κύριες κατηγορίες είναι τα διουρητικά, πολλά αντιυπερτασικά (όπως οι β-ανταγωνιστές), τα αντικαταθλιπτικά (αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης) και τα αντιψυχωσικά. Επίσης, οι εξαρτησιογόνες ουσίες έχουν αρνητικές επιπτώσεις, στη χρόνια χρήση. Τέλος, οι χειρουργικές επεμβάσεις στην περιοχή της πυέλου από όπου παίρνουν αγγεία και νεύρα του πέους έχουν επίσης ως συνέπεια τη στυτική δυσλειτουργία. Ιδιαίτερα η πιο συχνή από αυτές, η ριζική προστατεκτομή για καρκίνο προστάτη συνοδεύεται σε μεγάλα ποσοστά από προβλήματα στη στύση, ανεξάρτητα από τη χειρουργική μέθοδο με την οποία γίνεται (ανοικτή, λαπαροσκοπική, ρομποτική).

Ψυχογενή ή οργανικά αίτια

Τα οργανικά αίτια της στυτικής δυσλειτουργίας απορρέουν από συστηματικές παθήσεις που κυρίως προσβάλλουν τα αγγεία, όπως υψηλή χοληστερίνη και λιπίδια, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, καρδιαγγειακά νοσήματα. Λογικό είναι λοιπόν να είναι σπάνια σε ηλικίες κάτω των 50 ετών. Αντίθετα, τα ψυχογενή αίτια, όπως το άγχος επίδοσης που συνδέεται με έναρξη της σχέσης, χρήση προφυλακτικού, ενοχές/αναστολές, σωματική κόπωση κ.α. είναι το κλασικό αίτιο στους νέους. Επιπρόσθετα, σημαντικά κοινωνικά προβλήματα, όπως η ανεργία που κτυπά ιδιαίτερα τους νέους έχει βρεθεί ότι αυξάνει τις πιθανότητες για προβλήματα της στύσης κατά 4 φορές.

Τρόπος Ζωής

Μελέτες σε άντρες με σωματικό βάρος πάνω από το φυσιολογικό και μέτρια στυτική δυσλειτουργία έχουν δείξει πως η απώλεια 10% του σωματικού βάρους με μεσογειακή διατροφή και άσκηση μπορεί να λύσει το πρόβλημα, να επανέλθει δηλαδή η ποιότητα της στύσης στα φυσιολογικά. Επίσης, το κάπνισμα βλάπτει και τα αγγεία του πέους και ευθύνεται για στυτική δυσλειτουργία. Η διακοπή του καπνίσματος επαναφέρει τα αγγεία σιγά-σιγά. Άρα, όχι μόνο σταματάμε την καταστροφή τους, αλλά επιτρέπουμε στον οργανισμό να θεραπεύσει τις «πληγές» των αγγείων. Το σύνθημα για καλή ποιότητα στύσεων (με σκληρότητα και διατήρηση) μπορεί να το συνοψίσουμε στην ακόλουθη πρόταση: ό,τι είναι καλό για την καρδιά είναι καλό και για τη στύση!

Και αν υπάρξει ποτέ πρόβλημα, όσο νωρίτερα αντιμετωπιστεί, τόσο πιο εύκολα αποκαθίσταται! Τριάντα χρόνια έρευνας στη στυτική δυσλειτουργία έχουν αποδείξει περίτρανα ότι το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπίζεται νωρίς. Και αυτό, γιατί και η αντιμετώπιση είναι πολύ πιο εύκολη, και η πρόληψη περαιτέρω βλαβών περιορίζεται, και τέλος η διάγνωση μπορεί να ξεσκεπάσει σοβαρότερη παθολογία που κρύβεται, π.χ. καρδιαγγειακή νόσο ή σακχαρώδη διαβήτη. Κάνετε το πρώτο βήμα και μιλήστε στο γιατρό σας σήμερα!

Πως οι γονείς μειώνουν άθελά τους την αυτοεκτίμηση των παιδιών τους

Όλοι οι γονείς αναγνωρίζουν πόσο σημαντικό είναι να έχουν τα παιδιά τους αυτοεκτίμηση και να πιστεύουν στο εαυτό τους και τις ικανότητες τους. Ωστόσο πολλές φορές άθελα τους κάνουν ορισμένα λάθη που έχουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Ας δούμε τα πιο συνηθισμένα από αυτά:

Τα επιβραβεύουν υπερβολικά.

Η αυτοεκτίμηση είναι κάτι που πηγάζει από μέσα μας, είναι αυτό που νιώθουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Οι υπερβολικοί έπαινοι και οι συνεχείς επιβραβεύσεις έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά να χρειάζονται συνεχώς κάποιον άλλο για να τους επιβεβαιώνει πόσο καλά και ικανά είναι. Επίσης σταδιακά αγχώνονται, αφού το κυνήγι του επαίνου γίνεται αυτοσκοπός, ενώ όταν για οποιοδήποτε λόγο δεν υπάρξει έπαινος, τα παιδιά νιώθουν αποτυχημένα.

Ενδιαφέρονται μόνο γα τα αποτελέσματα.

Αυτό που έχει σημασία κάθε φορά, είτε πρόκειται για τους βαθμούς στο σχολείο, είτε για αθλητικές επιδόσεις, δεν είναι το αποτέλεσμα, αλλά η προσπάθεια. Η αυτοεκτίμηση χτίζεται, όταν οι γονείς δίνουν στο παιδί να καταλάβει πώς αναγνωρίζουν και εκτιμούν την προσπάθεια που έκανε, τον αγώνα που κατέβαλε ανεξαρτήτου αποτελέσματος.

Επεμβαίνουν συνεχώς.

Κανένας γονιός δεν θέλει το παιδί του να αποτυγχάνει και να στεναχωριέται, γι’ αυτό ενστικτωδώς οι περισσότεροι επεμβαίνουν για να το προστατέψουν και να το γλιτώσουν από την αποτυχία. Όμως, πώς ένα παιδί θα αποκτήσει αυτοπεποίθηση, αν δεν προσπαθήσει το ίδιο, αν δεν κάνει λάθη και αν τελικά δεν μάθει μέσα από αυτά; Επιπλέον, αν κάνετε τα πάντα εσείς, το παιδί θα νομίζει ότι δεν το εμπιστεύεστε.

Δεν ακούν τα παιδιά τους.

Πολλές φορές αυτό που χρειάζονται τα παιδιά από τους γονείς είναι να σταματήσουν και να τα ακούσουν. Να ακούσουν αυτά που θέλουν να πουν, αυτά που σκέφτονται, αυτά που νιώθουν. Απλά να τα ακούσουν και να τους δείξουν ότι υπολογίζουν τη γνώμη και τα συναισθήματα τους.

Βάζουν ταμπέλες.

Οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί και οι ταμπέλες που συχνά χρησιμοποιούν οι γονείς, είναι ότι χειρότερο για την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Μπορεί για εσας ένας χαρακτηρισμός να φαίνεται αθώος, στην πραγματικότητα όμως πληγώνει βαθιά τα συναισθήματα του παιδιού. 

Η εξέλιξη του σύμπαντος από το Big Bang μέχρι σήμερα

Τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε το Σύμπαν, από τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) που το γέννησε πριν από 13,8 δισ. χρόνια μέχρι σήμερα, κατάφεραν να οπτικοποιήσουν αμερικανοί και γερμανοί επιστήμονες.

 

Χρησιμοποιώντας υπερυπολογιστές, ανέπτυξαν την προσομοίωση με την ονομασία Illustris όπου απεικονίζεται η δημιουργία άστρων και γαλαξιών, αλλά και ο ρόλος της σκοτεινής ύλης η οποία θεωρητικά συγκρατεί τη μάζα του σύμπαντος.

 

Στόχος των επιστημόνων ήταν επίσης η επαλήθευση διαφόρων μαθηματικών μοντέλων και θεωριών που επιχειρούν να εξηγήσουν την προέλευση του σύμπαντος, αλλά και τη σύστασή του.

 

Οι Σειρήνες μέσα στην Ελληνική μυθολογία

Οι Σειρήνες ηταν κόρες του ποταμού Αχελώου και της μούσας Μελπομένης ,γυναικες εξαιρετικής ομορφιάς που έπαιζαν μουσική και τραγουδούσαν. Τα ονόματά τους ανταποκρίνονταν στην υπέροχη φωνή τους:Θελξιέπεια, Αγλαοφήμη, Μόλπη, Λίγεια, Παρθενόπη, Αλλαοφώνη κ.α. Ο Ησιοδός αναφέρει οτι ηρεμούσαν ακόμη και τους ανέμους.Στην Οδύσσεια ο περιπλανώμενος Οδυσσέας είχε ενημερωθεί από την Κίρκη για το γοητευτικό τραγούδι τους με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες, που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους, είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές, κι έτσι διέταξε σε όλο το πλήρωμα του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το τραγούδι τους.Ο ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε μόνο αυτος να ακούσει το τραγούδι τους ,αλλα να μη παρασυρθεί στη γοητεία τους.Πριν τον Οδυσσέα μόνο οι Αργοναύτες είχαν καταφέρει να περάσουν από την περιοχή τους, όταν ο Χείρων είχε προειδοποιήσει τον Ιάσονα να πάρει μαζί του τον Ορφέα ο οποίος με το τραγούδι του ξεπέρασε σε ομορφιά τις σειρήνες και κατόρθωσαν τελικά να διαφύγουν χωρίς απώλειες.

Για τις Σειρήνες υπάρχουν πολλές παραδόσεις μεσα στην Ελληνικη μυθολογία.Λέγεται ότι κάποτε κάλεσαν τις μούσες σε διαγωνισμό. Οι μούσες τις νίκησαν και για να τιμωρήσουν την αλαζονική τους συμπεριφορά τις μεταμόρφωσαν. Κατά μία άλλη παράδοση τις μεταμόρφωσε έτσι η θεά Αφροδίτη γιατί ήταν απρόσιτες στον έρωτα. Άλλοι πάλι λένε ότι ήταν φίλες της Περσεφόνης κι όταν ο Άδης την πήρε στον Κάτω Κόσμο, απαρηγόρητες εκείνες θέλησαν να φύγουν μακριά από τους ανθρώπους. Η Δήμητρα τις μεταμόρφωσε, γιατί άφησαν αβοήθητη την Περσεφόνη κι αυτές εγκαταστάθηκαν κάπου στη θάλασσα και εκδικούνταν τους ανθρώπους. Το σημείο που όλες οι παραλλαγές συμφωνούν είναι η μαγευτική μουσική τους. Σύμφωνα με την πυθαγόρεια αντίληψη αυτές δημιουργούν την ουράνια αρμονία.Την αντίληψη αυτή φαίνεται να ασπάζεται ο Πλάτων στο μύθο του Ηρός. Μάλιστα εδώ θεωρεί ότι είναι οχτώ και καθεμιά παράγει ένα μουσικό τόνο, μια νότα, ώστε όλες μαζί δημιουργούν την αρμονία των σφαιρών.Οι μοίρες σύμφωνα με τον Πλάτωνα τραγουδούσαν σύμφωνα με το αρμονικό σύστημα των Σειρήνων.

Πλάτων-Πολιτεία;'Επτά ημέρες έμειναν οι ψυχές στο λιβάδι και την όγδοη πορεύτηκαν σε ένα τόπο, όπου έβλεπαν ένα φως σαν ουράνιο τόξο, αλλά πολύ λαμπρότερο και καθαρότερο. Εκεί, μετά από μιας ημέρας δρόμο, είδαν να’ ναι τεντωμένες από τον ουρανό οι άκρες των δεσμών που το συγκρατούσαν. Αυτό το φως ήταν ο σύνδεσμος του ουρανού που συγκρατούσε την ουράνια περιφορά. Από τις άκρες των δεσμών του ήταν σφιχτά στερεωμένο το αδράχτι της Ανάγκης, το οποίο προκαλεί όλες τις κινήσεις . Το αδράχτι είχε στέλεχος και αγκίστρι από σκληρό μέταλλο και σφόνδυλο που ήταν κοίλος και περιείχε άλλους επτά σφονδύλους. Στους κύκλους που σχημάτιζαν τα επάνω χείλη των σφονδύλων ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες, μια πάνω σε κάθε κύκλο. Κάθε Σειρήνα έβγαζε από μέσα της έναν ήχο και όλες μαζί σχημάτιζαν ένα αρμονικό ταίριασμα από νότες. Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων, πάνω στα γόνατα της Ανάγκης, παρακολουθούσαν καθισμένες πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες, η Λάχεσις, η Κλωθώ και η Άτροπος και τραγουδούσαν η καθεμιά πάνω στη μελωδία των Σειρήνων. Η Λάχεσις τα περασμένα, η Κλωθώ τα τωρινά και η Άτροπος τα μελλούμενα.''

Η νήσος των Σειρήνων ή Σειρηνουσσών δεν είναι επακριβώς ταυτοποιημένη ούτε και μυθολογικά. Οι διάφοροι μελετητές έχουν προτείνει πάμπολλες τοποθεσίες. Ωστόσο, κατά την επικρατούσα άποψη βρισκόταν στην παραλία της Καμπανίας πλησίον της Νεαπόλεως.

Η Ιπποκρατική Φιλοσοφία από μια άλλη Οπτική

Ειδέναι τι εστίν άνθρωπος.
(Να γνωρίσουμε τι είναι ο άνθρωπος.)

Η δε διάνοια παρ ’ αυτής λάβουσα ύστερον εις αληθείην ήγαγεν.
(Ο Νους λαμβάνοντας -από τη φύση- τις μορφές των αντικειμένων οδηγεί τελικά στην αλήθεια.)

Όσα γαρ την των ομμάτων όψιν εκφεύγει, ταύτα τη της γνώμης όψει κεκράτηται.
(Όσα ξεφεύγουν από την όραση των ματιών, αυτά συλλαμβάνονται από την όραση του πνεύματος.
Ιπποκράτης

Σε έναν κόσμο που βυθίζεται στο χάος, στην δυστυχία, στη μιζέρια, στον πόνο και στην ανθρώπινη απαξίωση, φωνές από το παρελθόν που αν και με τη γραμμική λογική θεωρούνται ότι προέρχονται από το παρελθόν, στην πραγματικότητα είναι φωνές του παρόντος και του μέλλοντος, μας υπενθυμίζουν ότι ο Άνθρωπος είναι μια πνευματική ύπαρξη η οποία αναζητά με πάθος την Ελευθερία, την Αυτογνωσία, την Αγάπη και την Ευτυχία μέσα στην ζωή και την Ύπαρξη του. Αυτή η εσωτερική φλόγα είναι ζωντανή σε κάθε έμψυχο ον που με σφοδρότητα την αναζητά μέσα του. Η φαινομενικά ισχυρή και προοδευτική επιστήμη καταρρέει αξιολογικά κάτω από το πρίσμα της Ανθρώπινης Όρασης. [1] [4]

Χάνει την ανθρωποκεντρική της δυναμικότητα καθώς οι αληθινοί σκοποί της εν τέλει δεν εξυπηρετούν καθόλου την Ανθρώπινη Υπόσταση. Είναι καιρός να στραφούμε σε Εκείνους που παρατήρησαν σε βάθος την Ανθρώπινη Ύπαρξη, παρατηρώντας με εκλεπτυσμένο και Ολοφάνερο τρόπο την φυσιολογία της ανθρώπινης ψυχής και τη βαθύτερη ολότητα του ανθρώπινου όντος ως ψυχοσωματική ολότητα. Μια από τις μεγάλες μορφές της Αρχαιότητας ήταν ο πατέρας της Ιατρικής, Ιπποκράτης ο Κώος που με περισσή ανθρωπιά, αξιοπρέπεια, καλοσύνη και γλυκύτητα έσκυψε προς τον ασθενή άνθρωπο και του έδωσε θεραπεία πρώτα ψυχική και έπειτα σωματική.

Με όπλο του την παρατήρηση, με βαθιά αίσθηση του ανθρώπινου σώματος και χωρίς σύγχρονα εργαλεία έκανε παρατηρήσεις που σήμερα φαντάζουν αδιανόητες. Για τον Ιπποκράτη η παρατήρηση, η θέληση, η φαντασία και η διεισδυτική ματιά στην ανθρώπινη φύση ήταν αρκετή για να βρει τις απαντήσεις. Το πρωτοποριακό, ανθρωπιστικό και επιστημονικό του πνεύμα άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια του Νου του πάνω στην Επιστήμη της Ιατρικής και γι’ αυτό δικαίως θεωρείται ως ο πατέρας της Ιατρικής και ως εκείνος που ξε-θεμελίωσε την δεισιδαιμονία που επικρατούσε για τις νόσους με την κοφτερή και επιστημονική λογική του και με το αστείρευτο πνεύμα του θεμελίωσε τις βάσεις της επιστημονικής παρατήρησης, του πειράματος και των διάφορων επιστημονικών μεθόδων.

Ο Ιπποκράτης συνέδεσε την επιστήμη και την φιλοσοφία ως ενοποιημένες οντότητες και όχι ως ξέχωρα και διαφορετικά πεδία. Είχε την ευτυχία να διαδεχθεί μια σειρά έξοχων φιλοσόφων, όπως ο Αναξίμανδρος, ο Πυθαγόρας, ο Αλκμαίων, ο Ηράκλειτος [2] ο Εμπεδοκλής, ο Αναξαγόρας κ.λ.π., οι οποίοι πέρα από τη διερεύνηση των φαινομένων της φύσης είχαν επεκταθεί και στην διερεύνηση των ανθρώπινων φαινομένων και ειδικότερα στα θέματα που αφορούν την υγεία του ανθρώπινου όντος και να εξηγήσουν την φύση του με βάση τη λογική.

Ήταν η αρχή της αποδέσμευσης της Ιατρικής από την θαυματουργία και τις δεισιδαιμονίες και το άνοιγμα προς την παρατήρηση και μελέτη της ανθρώπινης φυσιολογίας με μια κριτική και λογική ματιά που βασίζεται στην παρατήρηση και στη λογική τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων της παρατήρησης. Ο Γαληνός χαρακτηρίζει τον Ιπποκράτη ως τον «Πρώτον απάντων των ιατρών και των φιλοσόφων αληθέστατον και κρίνειν ικανώτατον». Η διορατικότητα του Ιπποκράτη τον έκαναν αμέσως να αντιληφθεί την άμεση σχέση που έχει ο φιλοσοφικός στοχασμός με την επιστήμη της Ιατρικής.

Μελετώντας τον άνθρωπο, το περιβάλλον και την μεταξύ τους σχέση συνειδητοποίησε ότι όλα τα προβλήματα που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει δεν ανήκουν μόνο στους τομείς της επιστήμης αλλά εκτείνονται στην εσώτερη σφαίρα που είναι ο ψυχολογικός και πνευματικός κόσμος του ανθρώπινου όντος.

Η φιλοσοφική υποδομή είναι για τον Ιπποκράτη απαραίτητο εφόδιο του αληθινού ιατρού. Γι’ αυτό ακριβώς ο Ιπποκράτης συνιστά στους ιατρούς να ανάγουν τη φιλοσοφία στην Ιατρική και την Ιατρική στη φιλοσοφία, διότι ένας φιλοσοφημένος ιατρός είναι άρτιος και προσεγγίζει τη θεότητα: «Ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος».

Αυτή την αντίληψη την υιοθέτησε και ο Γ αληνός ο οποίος αναφέρει σε ένα δοκίμιο του: «Ότι άριστος Ιατρός και φιλόσοφος» [1]

Ο Ιπποκράτης μελέτησε βαθιά την Φύση και με μεγάλη διεισδυτικότητα κατανόησε ότι το κάθε τι στη φύση τείνει προς την τέλεια αρμονία. Ο ίδιος διακήρυξε την ανάγκη της σπουδής της φύσεως. Στο έργο Περί Ιερής Νούσου αναφέρει ότι τα Πάντα γίνεται δι ’ ανάγκην θείην.  Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη τα πάντα είναι θεία και τα πάντα είναι ανθρώπινα. Διέκρινε ότι οι δυνάμεις της φύσης προσπαθούν να διατηρήσουν μια τάξη, μια ισορροπία. Στο έργο Περί Διαίτης Α’ 11 γράφει ότι: « Φύσιν δε πάντων θεοί διεκόσμησαν… οκόσα δε θεοί έθεσαν, αιεί ορθώς έχει». Δηλαδή τη φύση των πραγμάτων (των όντων) την έχουν ρυθμίσει οι θεοί. Όσα καθιέρωσαν οι θεοί είναι πάντοτε καλώς καθιερωμένα.

Η αντίληψη ότι η φύση είναι ένας ζωντανός οργανισμός, μια ενεργός δύναμη και οντότητα, δεν είναι ξένη προς τους αρχαίους πολιτισμούς. Ειδικότερα οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν αντιληφθεί και ο Ιπποκράτης είχε τονίσει ότι η φύση είναι ο μεγάλος Δάσκαλος του ανθρώπου, ο αλάνθαστος οδηγός του ερευνητή και αυτό το βλέπουμε στο έργο Περι Ευσχημοσύνης όπου γράφει ότι « Ηγεμονικώτατον η φύσις».

Η φύση δεν διδάσκεται τίποτα από κανένα. «Φύσιες πάντων αδίδακτοι» (Περί Τροφής 39).Συνεχίζοντας βλέπουμε ο Ιπποκράτης να έρχεται σε μια διαφωτιστική ανακάλυψη στην οποία αναφέρει ότι η φύση χωρίς καμιά προεκπαίδευση και καμία διαφώτιση κάνει ό,τι πρέπει. «Φύσιες νούσων ιητροί… απαίδευτος η φύσις εούσα και ου μαθούσα τα δέοντα ποιέει» (Περί Επιδημιών Στ’, ε,1) [1]. Ο Ιπποκράτης διαπιστώνει την επάρκεια της φύσης και το γεγονός ότι η γη έχει παντοειδείς και αναρίθμητες δυνάμεις (θρεπτικές).

Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δούμε την αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες και άλλοι πολιτισμοί για την θεραπευτική ιδιότητα της γης, τη λεγόμενη γείωση (earthing) κάτι που η σύγχρονη επιστήμη αρχίζει δειλά δειλά να εξοικειώνεται και να μελετά. Στο Περί Νούσων διαβάζουμε: «έχει γαρ η γη εν εωυτή δυνάμιας παντοίας και αναρίθμους».

Ο Ιπποκράτης δεν είχε μόνο μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην επιστήμη της Ιατρικής αλλά είχε επίσης καταφέρει να συγχωνεύσει μαζί με αυτήν και την βιοκεντρική προσέγγιση των πραγμάτων ιδιαίτερα στα έργα του Περί Αέρων Υδάτων Τόπων και Περί Τόπων κατ’ Ανθρώπον. Ειδικότερα το έργο Περί Αέρων Υδάτων Τόπων θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία της Ιπποκρατικής Συλλογής. Η βιοκλιματολογία και η κλιματοπαθολογία, η μετεωροβιολογία και η μετεωροπαθολογία ξεπήδησαν μέσα από τις γραμμές του συγγράμματος τούτου και μας αφήνει άφωνους με την βαθιά διείσδυση και παρατηρητικότητα των φαινομένων της φύσης αλλά και της σχέσης που έχει με την ανθρώπινη φυσιολογία και υγεία. Διέβλεψε τον συνδετικό κρίκο που υπάρχει μεταξύ ανθρώπου και φύσης.

Διέκρινε ότι η φυσιολογία μας αλλάζει ανάλογα με την εποχή, τις κλιματικές συνθήκες, το μέρος που είμαστε και κατοικούμε και το νερό που χρησιμοποιούμε. Η ασύγκριτη παρατηρητικότητα του Ιπποκράτη φτάνει μέχρι την έρευνα της επίδρασης στη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής, και ότι το κλίμα και οι τοπικές συνθήκες διαμορφώνουν τις σωματικές και ψυχικές ιδιότητες των λαών. Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει το ποιες θα είναι οι συνήθειες που διέπουν τη ζωή των ανθρώπων σε κάθε τόπο [2]. Μπορούμε να πούμε ότι μέσα από το έργο του μπορούμε να διακρίνουμε τις αρχές του γεωπαθητικού στρες. Αυτή η ξεχασμένη γνώση και συνειδητά συγκεκαλυμμένη μπορεί να είναι απαρχή μιας νέας αντίληψης για την ανθρώπινη υγεία και την σχέση που έχει με τα ενεργειακά πεδία της γης.

Στο βιβλίο του Κιαπόκα Μανόλη « Ιπποκράτης ο Κώος και Ιπποκρατικός Όρκος» διαβάζουμε ότι:

«Στη φύση και σε όλα τα έμβια όντα λειτουργούν δυο φυσικές δυνάμεις το ΠΥΡ και το ΥΔΩΡ. Είναι διάφορα ως προς τη δύναμη (ενέργεια), αλλά σύμφωνα ως προς τη χρήση. Όταν δρουν αμοιβαία, έχουν επάρκεια μεταξύ τους και επαρκούν για όλα τα άλλα, όταν όμως δρουν χωρισμένα, δεν επαρκούν ούτε για τον εαυτό τους ούτε για τα άλλα. Το πυρ αποτελεί την κινητήρια δύναμη και το ύδωρ τη θρεπτική δύναμη: «Το μεν πυρ δύναται πάντα δια παντός κινήσαι, το δε ύδωρ πάντα διά παντός θρέψαι» (Περί Διαίτης Α ’ 3). Κανένα από τα δυο δεν μπορεί να κυριαρχήσει απόλυτα.

Εάν το ένα εξουδετέρωνε το άλλο, τότε κανένα από τα πράγματα που υπάρχουν σήμερα δεν θα ήταν όπως ακριβώς είναι τώρα, δηλαδή δεν θα υπήρχε αρμονική λειτουργία στη φύση. Γι’ αυτό, οι δυνάμεις του πυρός και του ύδατος θα μένουν αιωνίως και δεν θα εκλείψουν. Κατά τον Ιπποκράτη λοιπόν ο μακρόκοσμος και ο μικρόκοσμος στηρίζονται στην αρμονική δράση των φυσικών δυνάμεων του πυρός, που είναι η συνισταμένη του θερμού και του ξηρού, και του ύδατος, που είναι η συνισταμένη του υγρού και του ψυχρού. Αναπτύσσοντας τις ιδιότητες του πυρός και του ύδατος: θερμότητα, ξηρότητα, υγρότητα, ψυχρότητα, έχοντας υπόψη του και τις θεωρίες του Ηράκλειτου και του Αναξαγόρα, γράφει ότι τίποτα από όλα τα πράγματα δεν χάνεται και τίποτε δεν γεννάται, που να μην υπήρχε πρωτύτερα.

Αλλά καθώς ανακατώνονται και διαχωρίζονται αλλάζουν: «Απόλλυται μεν ουν ουδέν απάντων χρημάτων,ουδέ γίνεται ό,τι μη πρόσθεν ην, ξυμμισγόμενα δε και διακρινόμενα αλλοιούται» (Περί Διαίτης Α’ 4). Έχουμε εδώ μια άλλη διατύπωση της αρχής της αφθαρσίας της ύλης, που επιβεβαιώθηκε τον 18ο αιώνα με τις έρευνες του Lavoiser. Οι φυσικές δυνάμεις κατά τον Ιπποκράτη είναι αιώνιες και αναλλοίωτες και υπόκεινται στην ακατάπαυστη ανάμιξη και διάσπαση, άλλοτε κατά τον ίδιο και άλλοτε κατ’ άλλο τρόπο, βρίσκονται δηλαδή σε αέναη κίνηση, από την οποία προκύπτει η δημιουργία, η λειτουργία του κόσμου».

Από τις πιο μεγαλοφυείς συλλήψεις που έκανε ο Ιπποκράτης ήταν η ιδέα περί ύπαρξης μέσα στο σώμα μιας δύναμης (ζωική δύναμη) που διευθύνει τα πάντα και αποκαλείται ως ΦΥΣΙΣ. Ο Ιπποκράτης εννοεί με την έννοια ΦΥΣΙΣ την έμφυτη δύναμη που κατευθύνει τις ζωϊκές λειτουργίες και εξασφαλίζει τη συντήρηση και την ανάπτυξη του ανθρώπου.

Η ευφυής αυτή αντίληψη του Ιπποκράτη υιοθετήθηκε μετέπειτα από μεγάλους ερευνητές και φιλοσόφους (Βιταλιστές) οι οποίοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την ζωή μέσα από την έννοια αυτή. Ένας από τους σύγχρονους αλλά παρεξηγημένους ερευνητές πάνω στην ιδέα της ΦΥΣΙΣ είναι ο Wilhem Reich που ανακάλυψε και τεκμηρίωσε επιστημονικά την ύπαρξη του Αιθέρα που ο ίδιος ονόμασε οργόνη. Η αντιληπτική ικανότητα του Reich ως προς το ποια είναι εκείνη η ζωτική δύναμη που θέτει και εξασφαλίζει τις ζωικές λειτουργίες δεν διαφέρει από αυτή που έκανε ο Ιπποκράτης.

Η φύση του ανθρώπου παρουσιάζει πλήρη ομοιότητα προς την παγκόσμια φύση. Στο βιβλίο του Baissette, Hippocrate, le Pere de la Medecine, 1967 ο Baissette γράφει ότι ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που είδε τη σύνδεση του ανθρώπινου σώματος με το απέραντο σύμπαν, σύνδεση που ξεκινά από τα κύτταρα και φθάνει μέχρι τα πλανητικά συστήματα και επεκτείνεται και έξω από αυτά.

Για να διδαχθεί κάποιος την Ιατρική θα πρέπει να διδαχθεί τη φιλοσοφία ως ανεξαίρετος λίθος για να κατανοήσει με τη μεν φιλοσοφία τη γνώση της φύσεως και των δημιουργημάτων της, με τη δε Ιατρική να γνωρίσει τη φύση του ανθρώπου. Για τον Ιπποκράτη η αφετηρία του συλλογισμού στην Ιατρική είναι η εξέταση της φυσικής κατάστασης του σώματος, αυτό το βλέπουμε στο έργο του Περί Τόπων κατ’ Ανθρώπων 2 που γράφει: Φύσις δε του σώματος αρχή του εν ιατρική λόγου.

Η Ιατρική όπως την νόησε και αντιλήφθηκε ο Ιπποκράτης οφείλει να βοηθάει τη φύση στο έργο της για αποκατάσταση της υγείας. Η γνώση που μας παρέχει η παρατήρηση και η αντίληψη της φύσης του ανθρώπινου σώματος βοηθάει τον άνθρωπο να αποκτήσει μια βαθιά κατανόηση της λειτουργίας του ως ένα ενιαίο ψυχοσωματικό ον και όχι ως μια διαιρεμένη σε πολλά μέρη οντότητα που καταλήγει σε μηχανιστικές θεωρήσεις ως προς την φύση μας. Ο Ιπποκράτης συνετέλεσε ώστε η Ιατρική και η φιλοσοφία, να αντιληφθούν, ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση και ποια η σχέση των διαφόρων οργάνων του οργανισμού ως ψυχοσωματικό σύνολο.

Σώμα και ψυχή αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο και για να εννοήσει κανείς τι συμβαίνει στο ένα, πρέπει να αντιληφθεί τι συμβαίνει στο άλλο [1]. Ο ανθρωπιστής Norman Cousins του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας γράφει ότι « Ο Ιατρός οφείλει να γνωρίσει τον πάσχοντα ως άνθρωπο, όπως τονίζει ο Ιπποκράτης, ως ένα συγκεντρωτικό όλο, ψυχή και σώμα, νου και καρδιά». Ο ίδιος ο Ιπποκράτης στο Περί Αρχαίης Ιητρικής αναφέρει: « Ουκ είη δυνατός ιητρικήν ειδέναι, όστις μη οιδεν ό,τι εστίν άνθρωπος». Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να ασκήσει καλή ιατρική εκείνος που δεν ξέρει, τι είναι ο άνθρωπος (ως πρόσωπο).

Ο άνθρωπος λειτουργεί ομαλώς, μόνο εάν τα σωματικά αλλά και ψυχικά του στοιχεία βρίσκονται σε αρμονική σύνθεση. Αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Ιπποκρατικής Ιατρικής, την οποία ακολούθησαν κορυφαίοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης αλλά και σύγχρονοι όπως είναι ο Χάνεμαν, ο Ράιχ και πολλοί άλλοι, ενώ τώρα επανέρχεται σήμερα με την Ψυχοσωματική Ιατρική. Στο βιβλίο του Ομοιοπαθητικού Βυθούλκα η Νέα Διάσταση στην Ιατρική αναφέρει ότι:

«Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα ενεργειακό σύμπλεγμα που παράγει όλους τους τύπους των γνωστών ενεργειών- ηλεκτρική, μαγνητική, θερμική, κινητική και ηλεκτρομαγνητική- οι οποίες είναι δυνατό να ανιχνευθούν εύκολα από απλές συσκευές. Αλλά παράγει και άλλους τύπους λεπτών ενεργειών, που δεν έχουν ερευνηθεί ακόμα που σχετίζονται πρωταρχικά με το διανοητικό, το συναισθηματικό και το ενστικτώδες επίπεδο του ανθρώπινου όντος.

Και συνεχίζει: « Το ανθρώπινο ον είναι δημιουργημένο από τρία βασικά επίπεδα ενεργειακών ή οργανωτικών προτύπων: α) το διανοητικό ή πνευματικό επίπεδο, β) το συναισθηματικό ή ψυχικό επίπεδο, γ) το σωματικό ή υλικό επίπεδο που εμπεριέχει τα ένστικτά και τις πέντε αισθήσεις. Ένα ιατρικό σύστημα που προσπαθεί να θεραπεύσει το άτομο ως σύνολο πρέπει να προσδιορίσει επακριβώς όλα αυτά τα επίπεδα καθώς και τον τρόπου αλληλεξάρτησης τους» [3].

Και όμως παρόλο το γεγονός ότι ο πατέρας της Ιατρικής αντιλήφθηκε και ανέδειξε την ολιστική θεραπεία, η σύγχρονη ιατρική φαίνεται να εθελοτυφλεί για τις αντιλήψεις και τις θεωρήσεις του ανθρώπου που θεωρεί Πατέρα της Ιατρικής. Παρά την τεχνολογία και τις αναλυτικές μεθόδους που έχουμε αναπτύξει δεν μπορούμε να συλλάβουμε την ολιστική λειτουργία, την λειτουργία των συστημάτων γιατί έχουμε αφαιρέσει από την σφαίρα της διανόησης μας την σύνδεση σώματος-ψυχής ακόμα και αν διατείνουμε ότι το λαμβάνουμε υπόψη μας. Αν και γίνονται προσπάθειες οφείλουμε να τιμήσουμε εκείνους τους σύγχρονους που το προσπάθησαν και το κατόρθωσαν και πάνω σε αυτούς να δομήσουμε την έρευνα μας.

Μόνο έτσι μπορούμε να δώσουμε νέους ορίζοντες στην τελματωμένη επιστημονική σκέψη. Η μηχανιστική αντίληψη είναι οριοθετημένη. Μόνο η ολιστική αντίληψη μπορεί να διευρύνει τους ορίζοντες μας και να θεμελιώσει μια νέα Ιατρική που όπως σοφά είπε ο Ιπποκράτης να ερευνήσει πρώτα από όλα Τι είναι ο άνθρωπος, για ποιους λόγους υπάρχει και όλα τα σχετικά με την ύπαρξη του: « είδεναι άνθρωπος τι εστί και δι οιάς αιτίας γίνεται και τάλλα ακριβέως».

Για την ΨΥΧΗ η Ιπποκρατική Σχολή θεωρεί ότι στον άνθρωπο διεισδύει η ψυχή η οποία είναι κράμα πυρός και ύδατος και αποτελεί μέρος του οργανισμού. Στο περί Διαίτης Α’ 7 διαβάζουμε: «Εσέρπει δε ες άνθρωπον ψυχήν, πυρός και ύδατος σύγκρησιν έχουσα, μοίρα σώματος ανθρώπου». Η ψυχή κατά τους Ιπποκρατικούς είναι βιολογική αείζωος δύναμη η οποία διαχέεται σε όλα τα μέρη του σώματος (1). Καταλήγουν ότι η ψυχή συμμετέχει σε όλες τις λειτουργίες του οργανισμού και υφίσταται το αντίκτυπο από τις διαταραχές του.

Κάθε ψυχή δέχεται εκείνα που επιδρούν ευνοϊκά (τα ωφέλιμα) δέχεται τα ομοιόμορφα και τα επωφελή ενώ καταπολεμά τα ασύμφορα και τα ανομοιόμορφα. Ο ανθρώπινος ψυχισμός αναπτύσσεται από τα ομογενή και αυτό συμβαίνει μόνο στον άνθρωπο και σε κανένα άλλο ζώο. Στο Περί διαίτης Α 6 διαβάζουμε ότι: «Ανθρώπου ψυχή εν ανθρώπω αύξεται εν άλλω δε ουδείν».

Στον Φαίδρο του Πλάτωνα στο διάλογο περί ρητορικής, κάνει μια σύγκριση ανάμεσα σε αυτή και την ιατρική και παρατηρεί ότι και στις δυο πρέπει να γίνει μια διαίρεση, στην πρώτη της φύσης της ψυχής, ενώ στη δεύτερη της φύσης του σώματος. Στον διάλογο αυτό βλέπουμε ότι ο Φαίδρος αναφερόμενος στη ρητορική αναρωτιέται αν είναι δυνατό να γνωρίσουμε τη φύση της ψυχής χωρίς ταυτόχρονη γνώση του σύμπαντος (της του όλου φύσεως), φυσικά με το σκεπτικό ότι η ψυχή, τόσο η κοσμική όσο και η ανθρώπινη, αποτελεί μέρος του σύμπαντος.

Στον συλλογισμό αυτό ο Σωκράτης απαντά ότι, αν πιστέψουμε τον Ασκληπιάδη Ιπποκράτη, ούτε το σώμα είναι δυνατό να γνωρίσουμε χωρίς αυτή τη μέθοδο (4). Ένας μεγάλος αριθμός ερευνητών μεταφράζει το όλον στη φράση του Φαίδρου ως το «σύμπαν» και πιστεύουν ότι αυτή η γνώμη έχει εφαρμογή στη διδασκαλία του Ιπποκράτη. Αν αυτό ισχύει τότε ο πατέρας της Ιατρικής δεν περιορίζονταν στα πορίσματα της εμπειρίας αλλά έβγαζε τα ιατρικά του διδάγματα από την ευρύτερη γνώση της φύσης και του σύμπαντος.

Συγκρίνοντας την ψυχή με το σώμα ο Ιπποκράτης λέει ότι οι ψυχές και τα σώματα των ανθρώπων παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές. Στο Περί Διαίτης Α 28 επισημαίνεται το γεγονός ότι η ψυχή στους ανθρώπους διατηρείται αμετάβλητη και δεν αλλοιώνεται ούτε φυσικά ούτε τεχνητά. Αντίθετα με την ψυχή το σώμα μεταβάλλεται κατά φύσιν και κατ’ ανάγκην, διότι διαχωρίζεται σε όλα και ανακατώνεται με όλα.

Ο Ιπποκράτης διέκρινε ότι η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου επηρεάζεται από τη δίαιτα και γενικά από τον τρόπο ζωής του. Ο άνθρωπος που ακολουθεί το μέτρο στη ζωή του ανέρχεται σε υψηλότερα επίπεδα και βελτιώνει τον ψυχισμό του, ενώ εκείνους που εμμένει σε μια υλιστική ζωή καταστρέφει την ποιότητα της υγείας του τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Η κατάλληλη διαβίωση και ο ορθός συγκερασμός των στοιχείων μπορεί να βελτιώσει την ψυχική κατάσταση του ανθρώπινου όντος ή αντίθετα να την καταστρέψει.

Σε άλλα Ιπποκρατικά έργα η ψυχή λαμβάνεται ως πνευματικός παράγοντας. Ιδιαίτερα κατά την ώρα του ύπνου η ψυχή διοικεί το σπίτι της και επιτελεί όλες τις πράξεις του σώματος. Διότι όταν το σώμα κοιμάται, δεν αισθάνεται, η ψυχή όμως άγρυπνη διατηρεί τις αισθήσεις της, βλέπει, ακούει, βαδίζει, λυπάται, ενθυμείται… «Το μεν γαρ σώμα καθεύδον ουκ αισθάνεται, ή δ’ εγρηγορούσα γιγνώσκει, καθορή τα ορατά, διακούει τα ακουστά, βαδίζει, ψαύει, λυπέεται, ενθυμέεται»

Η αντιληπτική ικανότητα του Ιπποκράτη και το εύρος της δήλωνε την πνευματική διάσταση που έδινε στην επιστήμη της Ιατρικής. Με την μελέτη της ανθρώπινης ψυχής ήξερε ότι ξεκλείδωνε τα μυστικά του ανθρώπινου σώματος. Η διορατικότητα του τον οδήγησαν να ενοποιήσει την άποψη ότι ο άνθρωπος είναι μια ψυχοσωματική ολότητα. Αντιλαμβανόταν ότι ό άνθρωπος είναι ένα εν δυνάμει ενεργειακό όν. Αιτία της ζωής κατά την Ιπποκρατική διδασκαλία είναι η εγγενής θερμότητα. Ο άνθρωπος ως έμψυχη ύπαρξη με νου και φρόνηση, δημιουργήθηκε κατ’ απομίμηση του κόσμου από την ανώλεθρο αρχή των όντων το «θερμότατον και ισχυρότατον πυρ». [3]


Αυτό το πυρ επικρατεί των πάντων, ρυθμίζει τα πάντα με σύνεση σύμφωνα με τη φύση, είναι απρόσιτο στην όραση και στην αφή. Σύμφωνα με αυτό λειτουργεί η ψυχή, ο νους, η κίνηση, η εναλλαγή. Αυτό κυβερνά τα πάντα δια παντός, τα φυσικά και τα οργανικά, χωρίς ποτέ να αδρανεί: «Τούτο πάντα δια παντός κυβερνά, και τάδε κακείνα, ουδέποτε ατρεμίζον» διαβάζουμε στο Περί Διαίτης Α’ 10.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι το πυρ στο οποίο αναφέρεται ο Ιπποκράτης δεν συμπίπτει με το πυρ του Ηρακλείτου, το οποίο είχε θεοποιηθεί και αυτή την αντίληψη την ερμηνεύουν με βάση το παρακάτω απόσπασμα: «Το περιοδικόν πυρ αϊδιον είναι θεόν, ειμαρμένην δε λόγου εκ της εναντιοδρομίας δημιουργόν των όντων» [3] Κατά την δική μου όμως αντίληψη θεωρώ ότι ο Ιπποκράτης είχε εννοήσει στην δική του φιλοσοφική θεώρηση το πυρ του Ηρακλείτου, εκείνο το πυρ που διαπνέει όλα τα όντα, εκείνη την ενέργεια που διέρχεται μέσα από όλα τα όντα.

Αξιοσημείωτες είναι οι φιλοσοφικές ιδέες του Ιπποκράτη για την ΤΥΧΗ. Η τύχη είναι μια απρόβλεπτη δύναμη για τον μέσο άνθρωπο, μια έννοια που καθορίζει τη ζωή του με ένα τρόπο έξω από τα όρια της λογικής του. Για τον μέσο άνθρωπο η τύχη είναι μια απροσδιόριστη δύναμη που δέχεται μοιρολατρικά άλλοτε ως ευχή και άλλοτε ως κατάρα. Αλλά αν αποδεχθούμε την τύχη, είναι ανάγκη να αρνηθούμε την αιτιώδη αναγκαιότητα και την ύπαρξη νόμων που διέπουν ολόκληρη τη φύση και το σύμπαν. Ο Ιπποκράτης τα είχε υπόψη του όλα αυτά και αρνήθηκε την ύπαρξη της τύχης ως αντιεπιστημονικής!

Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη ό,τι συμβαίνει οφείλεται σε κάποια αιτία και μπροστά σε αυτή την αιτία η τύχη δεν φαίνεται να έχει καμία υπόσταση, αλλά είναι μόνο μια κενή λέξη διαβάζουμε στο Περί Τέχνης. Σε άλλο έργο του τονίζει ότι η Επιστήμη που εδραιώνεται σε αρχές δεν έχει ανάγκη από την τύχη. Όποιος γνωρίζει καλά, ενεργεί ορθά και επιτυγχάνει. Ο επιστήμονας δεν επαναπαύεται στην τύχη. Όποιος κατέχει την ιατρική δεν στηρίζεται καθόλου στην τύχη: « ος γαρ ιητρικήν επίσταται ελάχιστα την τύχην επιμένει». Ο άνθρωπος που αναλαμβάνει ευθύνη ελαχιστοποιεί στο ελάχιστο την τυχαιότητα.

Ο Ιπποκράτης είχε γνώση αυτού του γεγονότος και δη ένας επιστήμονας οφείλει να είναι αδυσώπητος σε αυτό το γεγονός. Το μόνο που χρειαζόμαστε για να αποτινάξουμε την αίσθηση της τυχαιότητας που καταδυναστεύει την ζωή μας είναι Ενέργεια. Ο Ιπποκράτης με αυτή τη φιλοσοφική του θεώρηση είναι πιο διαχρονικός από ποτέ και αμφισβητεί άμεσα τους σύγχρονους του που θέτουν την Τύχη ως τον κύριο καθοριστή των θεωριών τους. Ας μην ξεχνάμε τις θεωρήσεις των νέο-δαρβινιστών περί τυχαιότητας και μεταλλάξεων. Η τύχη είναι η ερμηνεία εκείνων που στεγανοποιούν τη συνειδητότητα τους σε ένα μικρό χώρο αντίληψης.

Όσο ο ανθρώπινος νους θα επεκτείνει τη συνειδητότητα του και δεν θα εμμένει στο μικρό τόσο θα αποβάλλει την τυχαιότητα ως έννοια στη ζωή του και δεν θα ισχυροποιεί μια ιδέα ως πραγματικότητα.

Το βάθος της Ιπποκρατικής φιλοσοφίας είναι ανάλογο του βάθους και του εύρους της ανθρώπινης ψυχής. Στο άρθρο αυτό εξετάσαμε τα κύρια σημεία της Ιπποκρατικής φιλοσοφίας όσο περισσότερο γινόταν. Ο Ιπποκράτης άφησε ένα κληροδότημα στους σύγχρονους επιστήμονες. Τους άφησε την ευθύνη να είναι σωστοί και υπεύθυνοι ως προς την επιστήμη τους αλλά κυρίως να είναι υπεύθυνοι και γεμάτοι σεβασμό ως προς τον άνθρωπο. Το αποκορύφωμα του έργου του Ιπποκράτη συνοψίζεται στον Ιπποκρατικό όρκο όπου εκεί με λακωνικότητα και βάθος ο Ιπποκράτης απαριθμεί τα συστατικά του σωστού Ιατρού επιστήμονα και ανθρώπου.

Σε ένα κείμενο μιας μόλις σελίδας προβάλλονται οι σπουδαιότερες υποχρεώσεις και αρετές που χαρακτηρίζουν ένα υψηλό λειτούργημα, όπως η ευσέβεια, η ευγνωμοσύνη προς τον Διδάσκαλο, η ανιδιοτέλεια, η προσφορά προς το πάσχοντα, η αγνότητα, ο σεβασμός της ανθρώπινης προσωπικότητας, η σταθερή φροντίδα για το συνάνθρωπο ανεξάρτητα από την κοινωνική και οικονομική του κατάσταση, η συνέπεια στην επιτέλεση του καθήκοντος, η υπευθυνότητα κ.α. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ο Όρκος του Ιπποκράτη, διαχωρίζει καθαρά το ιατρεύειν από το γοητεύειν, τον ιατρό από το μάγο. Για πρώτη φορά η ωφέλεια των πασχόντων γίνεται ο υπέρτατος και μοναδικός στόχος του ιατρού. Πρώτη φορά στην ιστορία της ιατρικής καθιερώνεται το ιατρικό απόρρητο, που θεμελιώνει την εμπιστοσύνη του αρρώστου στο θεραπευτή του (1).

Στο βιβλίο Περί Αρχαίης Ιητρικής διαβάζουμε ότι «Η ιατρική διαθέτει από καιρό όλα τα αναγκαία μέσα, έχει βρεθεί η αφετηρία και ο δρόμος της και έχουν γίνει πολλές επιτυχημένες ανακαλύψεις… και τα υπόλοιπα θα ανακαλυφθούν στο μέλλον, αν κάποιος προικισμένος άνθρωπος κατέχοντας όσα έχουν ευρεθεί συνεχίσει την έρευνα με βάσει τα ευρημένα».

Αυτή ήταν μια παρακαταθήκη που άφησε ο Ιπποκράτης για τους σύγχρονους του. Το διαχρονικό του πνεύμα σαν βέλος έβλεπε μέσα στο μέλλον και προειδοποιούσε γεμάτος ειλικρίνεια και γνωρίζοντας την ανθρώπινη φύση για το μέλλον όχι μόνο της Ιατρικής και της Επιστήμης αλλά και του ίδιου του Ανθρώπου. Είναι υποχρέωση μας για τις μελλοντικές γενιές να σεβαστούμε και να βασιστούμε στους πνευματικούς Ανθρώπους όπως είναι ο Ιπποκράτης.

Να παραμερίσουμε τον ανθρωπάκο μέσα μας, το εγώ μας [3] και ο καθένας από μας να βάλει ένα λιθαράκι να ανοικοδομήσουμε τον διαλυμένο κόσμο μας. Πρωταρχικά τον διαλυμένο εσωτερικό μας κόσμο.

Να αποτελέσουμε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για τους εαυτούς μας.

Να γνωρίσουμε τον Εαυτό μας και να ελευθερωθούμε από τα δεσμά.

Η αιώνια πάλη του ανθρώπου βρίσκεται μέσα του.

Η φυλακή του αρχίζει και τελειώνει μέσα του.

Η ελευθερία αρχίζει όμως μέσα από εμάς.

***
Βιβλιογραφία

(1). Ιπποκράτης ο Κώος και Ιπποκρατικός Όρκος Μανόλη Σ. Κιαπόκα Έκδοση του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Κω Αθήνα 1996

(2). Ιπποκράτης Άπαντα 3 Παθολογία-Οφθαλμολογία- Περί Αέρων, Υδάτων, τόπων Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Εκδόσεις Κάκτος

(3). Η Νέα διάσταση στην Ιατρική Γεώργιος Βυθούλκας Εκδόσεις Μαράθια

(4). Ιπποκράτης Jacques Jouanna της Γαλλικής Ακαδημίας Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα

ΕΠΟΥΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΟΣΜΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΚΑΤ΄ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΟΜΟΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ

«Οσες θεομαχίες κατασκεύασε ο Όμηρος δεν πρέπει να είναι παραδεκτά εις την πόλη, ούτε αν γράφτηκαν αλληγορικά είτε όχι. Επειδή ο νέος δεν είναι τέτοιος ώστε να κρίνει ότι αυτό είναι αλληγορικό και αυτό δεν είναι, αλλά αυτά που θα λάβει (διδαχθεί), όντας τέτοιας ικανότητας»  ( Πολιτεία, 2, 378d)  Πλάτων

ΕΠΟΥΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΟΣΜΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑ ΘΕΟΙ: ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΟΜΟΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ

Οι αρχαίες θρησκείες καί οί θεολογικοί μύθοι είναι μιά απόπειρα έρμηνείας του άγνωστου κόσμου από τόν έμφοβο καί άνυπεράσπιστο άνθρωπο, μιά αγωνιώ­δης προσέγγιση του άσυλληπτου καί έξωλογικού, μιά ένστικτώδης άντίδραση μπρο­στά στα φυσικά στοιχεία — άλλοτε ευμενή καί άλλοτε έχθρικά — μιά λυτρωτική, τέλος, υπέρβαση του επιστητού άπό τή συνείδηση. Πλάσματα τού νού καί τής φαν­τασίας — απότοκα τού δέους καί τής άπορίας των πρωτόγονων λαών — οί θεοί καί οί ήμίθεοι, ομοιώματα τού ανθρώπου αλλά μέ ύπερφυσική δύναμη.
Απέραντη ή ποικιλία τών θεογονιών. Παντού, ώστόσο, ή επουράνια ύπερεξουσία έξεικονίζει  τήν έγκόσμια κοινότητα. Θεοί μέ άνθρωπόμορφα χαρακτηριστικά, μέ τίς ιδιότητες καί τά προνόμια τών γήινων κυριάρχων. Τό είχε έπισημάνει ό Ξε­νοφάνης ό Κολοφώνιος, ό τολμηρός στοχαστής τού ΣΤ” αι. π.Χ. «Αν τά βόδια, οί λέοντες, τά άλογα μπορούσαν νά ζωγραφίσουν, θά άπεικόνιζαν τους θεούς τους μέ τή δική τους μορφή. Βόδι ό θεός τών βοδιών, άλογο ό θεός τών αλόγων, λιοντάρι τών λιονταριών.» [1]
Οί ομηρικοί άνθρωποι έπλασαν τούς θεούς κατ” εικόνα καί όμοίωσή τους [2] άλλά μέ τήν ισχύ, τόν αυταρχισμό καί τή δολιότητα τών ήγεμόνων. Τό θεϊκό ισοδυναμού­σε μέ τήν παντοδυναμία τού κακού, τό άπόλυτο τής βίας καί τόν ακατάλυτο δεσπο­τισμό. Οι Μυκηναίοι βασιλιάδες ενσάρκωναν τούς έπουράνιους άνακτες. «Ελέω Θεού» τύραννοι οί μονάρχες ως τόν ΙΘ’αίώνα.

“Αλλά ή αρχαία ελληνική σκέψη προχωρεί πιό μακριά. Ό Αθηναίος σοφιστής Κριτίας, θείος τού Πλάτωνος καί μαθητής τού Σωκράτη, διατύπωσε πρώτος τήν άποψη ότι οί θεοί αποτελούν κατασκεύασμα τής έξουσίας γιά τή στερέωσή της μέ τήν ενστάλαξη στις ψυχές τών ύποτελών ένός πρόσθετου έξωλογικού φόβου. Πέρα άπό τους κυρίαρχους άρχοντες υπάρχουν άλλοι κραταιότεροι και πιο έπικίνδυνοι κυρίαρχοι, αόρατοι, τιμωροί καί έκδικητικοί. Στο σατυρικό δράμα «Σίσυφος» γρά­φει ότι « ή πίστη στους θεούς δεν είναι συνέπεια του φόβου καί της ευγνωμοσύνης πού ένιωθαν οί άνθρωποι άπέναντι στις φυσικές δυνάμεις»[3] άλλά προϊόν πολιτικής σκοπιμότητας. Κάποιος πανούργος άρχηγός έπινόησε τούς θεούς πού παρακολου­θούν τάχα τις πράξεις των άνθρώπων, άκόμα καί εκεί πού δέν φτάνει τό βλέμμα των έπίγειων βασιλιάδων, τυλίγοντας έτσι την άλήθεια μέ έναν ψεύτικο μύθο.[4] Μ” αυτό τό πολιτικό έφεύρημα διασφαλιζόταν τελεσφόρως καί άδαπάνως ή νομιμο­φροσύνη των άνθρώπων, ή ύπακοή στην εξουσία [5] μέ λιγότερους δήμιους, ραβδού­χους καί βασανιστές.
Ή έξουσία άξιοποιούσε έν ψυχρώ τήν έκπληξη καί τό δέος μπροστά στο ύπερφυσικό καί άκατανόητο. Χρειαζόταν τήν πίστη τών λαών στήν ύπαρξη τιμωρών θεοτήτων, τήν άπειλή της Στυγός, τού Τάρταρου, της Κόλασης. Γιατί έτσι θά καθα­γιάζονταν καί θά γίνονταν σεβαστοί οι νόμοι της. Ό ολιγαρχικός Πλάτων άξίωνε γιά τήν ιδανική πολιτεία του άμείλικτο κολασμό «τών περί τά θεία έξαμαρτανόντων», εκτόπιση τών «άσεβούντων» σέ τόπους μακρινούς, τραχείς καί άκατοίκητους [6]. Ή πρόωρη Ιερά Έξέτασις, τά πρώτα στρατόπεδα-άναμορφωτήρια της ιστο­ρίας. Εκεί θά κρατούνται έγκλειστοι καί ολότελα άπομονωμένοι γιά πέντε τουλά­χιστον χρόνια. Μόνον οι δεσμοφύλακες θά έπικοινωνούν μέ τούς εξόριστους «έπί νουθετήσει τε καί τή της ψυχής σωτηρία ομιλούντες».[7] Κι” όποιος άντιστέκεται καί άρνείται νά ανανήψει «θανάτω ζημιούσθω»[8].
Ό Πλάτων οραματίζεται μιά άνηλεή κρατική έξουσία. Καί πού; Στήν Ελλάδα τού Δ” αί. π.Χ., στήν “Αθήνα τής άμεσης δημοκρατίας. Ή άσέβεια προς τά θεία ταυτίζεται μέ τήν άνταρσία προς τήν καθεστηκυία τάξη. Ό Σωκράτης ήπιε τό κώ­νειο, άλλοι αύτοχειριάσθηκαν, έξορίστηκαν διαβίου ή διέφυγαν. Ή άμφισβήτηση έκλαμβάνεται ώς πολιτική αντιπαλότητα καί έπισύρει τον διωγμό καί τή φυσική έξόντωση μέ τήν κατηγορία τής άθεΐας. Ό “Αναξαγόρας, πού δίδαξε τούς “Αθη­ναίους φιλοσοφία έπί τριάντα χρόνια, παραπέμπεται σέ δίκη επειδή ύποστήριζε πώς ό ήλιος ήταν πυρακτωμένος βράχος καί όχι θεός — «διότι τον ήλιον μύδρον έλεγε διάπυρον». Σώθηκε μέ παρέμβαση τού Περικλή, τού μαθητή του, άλλά δέν άντεξε τήν «ύβριν» καί αύτοκτόνησε [9]. Ό Πρωταγόρας αύτοεξορίστηκε γιά νά άποφύγει τή θανατική καταδίκη, επειδή στο έργο του «περί θεών» έγραφε: «Δέν μπο­ρώ νά ξέρω ούτε άν υπάρχουν, ούτε άν δέν ύπάρχουν θεοί, ούτε ποιά είναι ή μορ­φή τους» [10]. Τά βιβλία του συγκεντρώθηκαν σέ άθηναϊκή πλατεία, ύστερα άπό έντολή πού κοινολόγησε ό κήρυκας, καί κάηκαν, όπως μας πληροφορεί ό Διογένης ό Λαέρτιος [11]. Ήταν ή πρώτη «auto da fe» τής ιστορίας κατά τού πνεύματος.
Τά θεολογικά, μυθολογικά καί ιδεολογικά στοιχεία πού διακρίνουμε στά ομηρικά έπη, ή πολιτεία θεών καί ήμίθεων, απεικονίζουν τόν άρχαίο κόσμο ως τή μεγάλη πο­λιτική αλλαγή πού συντελείται στον ΣΤ” αιώνα καί συμβολίζουν τή σκληρή διαμάχη γιά κυριαρχία. Οί περιγραφές τών άνθρωπόμορφων θεοτήτων από τόν Όμηρο καί τόν Ησίοδο είναι μιά αναπαράσταση, άλλοτε ρεαλιστική καί άλλοτε γελοιογραφική, τού βίου καί τής συμπεριφοράς τής εξουσίας — ήγεμόνων καί άριστοκρατών. Ή φανταστική δράση τών θεών στήν Ίλιάδα καί τήν “Οδύσσεια, σχεδόν πάντοτε ανήθικη, αισχρή καί φαυλεπίφαυλη, έχει πρότυπο τή διαγωγή τών έγκόσμιων αρχόντων. Ό ποιητής αναφέρεται σέ γεγονότα τών μυκηναϊκών χρόνων, άναπλάθει όμως όχι ιστο­ρικά άλλά μέ άλληγορική έπένδυση τήν κοινωνία τής έποχής του: τήν τυραννία καί τήν αδικία. Οί θεοί καί ή κουστωδία τους είναι οί πολιτικοί καί πολεμικοί άρχηγοί πού αντιμάχονται γιά τήν άλωση τής έξουσίας. Είναι ή ποιητική εξιστόρηση τών θυελ­λών πού σάρωσαν, στά τέλη τής δεύτερης καί τις άρχές τής πρώτης χιλιετίας, τόν άρ­χαίο κόσμο — πόλεμοι, μεταναστεύσεις, εισβολές, κοινωνικές άναστατώσεις.
Ή ομηρική θεολογία ώραιοποιεί καί κυρίως νομιμοποιεί τό πολιτικό σύστημα τής έποχής. Άφού οί θεοί διαπρέπουν στήν άνομία, τή βία, τήν άδικία, τήν αυθαιρεσία καί τήν άπάτη, γιατί θά είναι καλύτεροι οί άνθρωποι; Δέν άποτελούν οί θεοί υποδείγ­ματα συμπεριφοράς; Ό Ευριπίδης εγκαλεί τούς έπουράνιους αύθέντες. «Είναι δί­καιο, εσείς πού έπιβάλατε τούς νόμους στούς θνητούς, νά παρανομείτε οί ίδιοι; Καί είναι σωστό νά κατακρίνετε τούς θνητούς άν μιμούνται τις κακές πράξεις τών θε­ών;»  [12]. Πρότυπα οί θεοί άλλά καί ύπερκυρίαρχοι. Οί ήγεμόνες ύποτάσσονται στή βούλησή τους καί οί λαοί στή βούληση τών ήγεμόνων. Καί, φυσικά, άνεύθυνοι οί άρχον­τες γιά τις κακουργίες τους. Τι φταίω έγώ, λέει ό Αγαμέμνων. Οί θεοί μας έμπλεξαν καί ή μοίρα. [13]
Απαράλλακτες θεϊκή καί γήινη έξουσία. Παντοδύναμοι καί παντοκράτορες θεοί καί ήγεμόνες, άόρατοι καί πανταχού παρόντες οί ολύμπιοι άρχοντες, ύπαρκτοί καί ορατοί οί έγκόσμιοι, ομοειδείς ώστόσο καί συμμαχικές δυνάμεις. Καρπός τού άμεσου καί έμμεσου φόβου τών λαών ή έξοικείωσή τους με τήν έννοια τής διπλής ύποταγής, μέ τήν άναγνώριση τού δεσποτισμού τους. Ό Ξενοφάνης είναι σαφής καί παραστατι­κός. Ό Όμηρος καί ό Ησίοδος, γράφει, έντυσαν τούς θεούς μέ όλα τά αίσχη καί όλες τίς άτιμίες τών άνθρώπων. Καί περιγράφουν ένα σωρό άνόσια έργα τους, κλεψιές, μοιχείες, άπάτες. [14]
Τό θεϊκό είναι προέκταση, φυσική συνέχεια τής επίγειας έξουσίας. “Αθέμιτα έργα στα ολύμπια δώματα, άλλά καί στα παλάτια τών δυναστειών. Συνωμοσίες, έγκλήματα, άλληλοφάγωμα, πατροκτονίες, άδελφοκτονίες. Θεοί καί βασιλιάδες τό ιδιο. Άρπαγες, αισχροί καί άνενδοίαστοι. Ίδιοι στήν κακότητα καί τήν άτιμία, ίδιοι καί στήν ευδαιμονία. Οί ομηρικοί θεοί περνούν «ζωή χαρισάμενη», όλα είναι γι” αύτούς εύκολα — «ρεία ζώοντες» [15] — άκριβώς όπως οί άνθρωποι τής έξουσίας — εύμάρεια καί ξεγνοιασιά. Ό βίος τών θεών είναι ό βίος τών άρχόντων σέ υπερθε­τικό βαθμό.
Διαπάλη τών θεών έξοντωτική γιά έπικυριαρχία. Σκηνές άπροσμέτρητης φρίκης στούς έλληνικούς κοσμογονικούς μύθους. “Απόηχος τών άγριων συγκρούσεων γιά τήν έξουσία στον πολιτικό καί κοινωνικό βίο, καταγραφή ποιητική τών άνακτορικών ωμοτήτων, τής τυραννίας τών ισχυρών, τού βασανισμού καί τού αίματος. “Εναντίον τού Ουρανού συνωμοτούν ή σύζυγος καί ό γιος του, ή Γαία καί ό Κρό­νος. Θά τού άποκόψουν τά γεννητικά μόρια άφαιρώντας του έτσι τήν άρχηγία. Ή μάνα βάζει στό χέρι τού γιού κοφτερό δρεπάνι, «άρπην μακρήν καρχαρόδοντα». Καί έκείνος, παραμονεύοντας τή στιγμή πού ό Ουρανός «άγκάλιασε μέ πόθο τή Γαία καί πάνω της τεντώθηκε άπ” άκρη σ” άκρη» [16], θέρισε τά «μήδεα» τού γονιού του [17].
Νικητής ό Κρόνος άλλά έμφοβος. Πώς θά κρατήσει τήν έξουσία — τήν «βασιληίδα τιμήν»; Καταπίνει τά νεογέννητα παιδιά του γιά νά προλάβει συνωμοσία καί άνατροπή. “Αλλά δέν θά γλυτώσει τελικά. Θά τον εύνουχίσει ό Δίας, ό γιος του, συμμαχώντας μέ τή Βία καί τό Κράτος, τή Στύγα, τούς Κύκλωπες καί τούς Έκατόγχειρες. Θά κατατροπώσει τούς Τιτάνες καί θά γίνει κυρίαρχος τού ούρανού. “Ύστε­ρα θά μοιράσει στούς δικούς του ώς λεία καί άνταμοιβή τά άξιώματα [18],            άπαράλλακτα όπως γινόταν κατά τις εγκόσμιες έσωδυναστικές άλληλομαχίες καί όπως γίνε­ται στις σημερινές «δημοκρατίες» όταν τά κόμματα, οι πρόεδροι, οι άρχηγοί κατα­κτούν τήν έξουσία.
“Αλλά καί ό Δίας φοβάται έκθρόνιση άπό τά δικά του παιδιά. Βλέπει παντού συνωμότες. Καταβροχθίζει, έξοντώνει ή τιμωρεί βάναυσα κάθε ύποπτο άνταγωνιστή, ξεσηκώνει πολέμους, προκαλεί κατακλυσμούς καί γενοκτονίες, θανατώνει μέ κεραυνό ή γκρεμίζει στον Τάρταρο όποιον άμφισβητεί τήν παντοδυναμία του, όποι­ον προβάλλει άντίσταση. Μεταμορφώνει τούς έχθρούς του σέ θηρία καί όρνεα [19].
«Οσσα παρ” άνθρώπων όνείδεα καί ψόγος έστί, καί πλείστ” έφθέγξατο θεών άθεμίστια έργα, κλέπτειν, μοιχεύειν καί άλλήλοις άπατεύειν.» (ό.π., άπ. VII, σ. 43-44).
Οι άναμετρήσεις του μέ χους «συνωμότες» καθρεφτίζουν τούς σκληρούς ανταγωνισμούς τών δυναστειών τής έποχής γιά έπικράτηση καί άπόλυτη κυριαρχία. Τά ιδια άκριβώς διαδραματίζονται καί στους άσιατικούς κοσμογονικούς μύ­θους. Εξοντωτικός άγώνας διαδοχής καί έξουσίας [20].
Στις διαμάχες καί τούς πολέμους γιά τήν έξουσία χρησιμοποιούνται όπλα φονι­κά καί καταχθόνια. Ή άστραπή λ.χ. καί ή κυνέη, καλύπτρα πού καθιστούσε άόρατο τόν κάτοχο της. Καί οί τιμωρίες τών έχθρών φρικώδεις, άκριβώς όπως καί τών θυ­μάτων τής έγκόσμιας έξουσίας — τά δεινά τών λαών άπό τις κάθε λογής τυραννίες έπί τόσες χιλιετίες. Ό ήσιόδειος Τάρταρος, στά έγκατα τής γής, σύμβολο τού έγκλεισμού καί τού μαρτυρίου — μέ χίλια ονόματα στή γλώσσα τών Ελλήνων [21]. Τόν περικλείνει γύρω-γύρω χάλκινος φράχτης καί τριπλή σειρά σκοτάδι [22]. Καί μέσα ζό­φος τρισκότεινος [23], γιατί έτσι άποφάσισε ό Δίας. Καί φρουροί τής φρικαλέας φυ­λακής οί θηριώδεις Έκατόγχειρες.
Θεοί καί θεές συναγωνίζονται σέ άγριότητα καί κακουργία άλλά καί σέ αι­σχρότητα, δόλο καί άπάτη, όπως άκριβώς οί έγκόσμιοι άρχοντες [24]. Καί πρώτος ό Δίας πού άφού, μετά τή συντριβή τών Τιτάνων, έγινε κυρίαρχος τού σύμπαντος, μοίρασε τά άξιώματα στούς άφοσιωμένους συνεργάτες. Ή συμπεριφορά του συμ­πυκνώνει όλες τις βαρβαρότητες καί άχρειότητες τής έξουσίας. Είναι υπόδειγμα ώμού τυράννου, φαύλος, άσπλαχνος, μοχθηρός, έπιχαιρέκακος, άδίστακτος. Υπο­κινεί πολέμους καί άφανίζει λαούς. Στέλνει συμφορές στούς άνθρώπους μέ «άπάτη φοβερή καί άκαταμάχητη» [25], τήν Πανδώρα. Κατακεραυνώνει τόν Ασκληπιό, πατέ­ρα τής ιατρικής, γιά νά μή διδάξει τούς άνθρώπους τά θεραπευτικά μέσα ώστε νά γιατρεύονται μεταξύ τους βοηθώντας ό ένας τόν άλλο [26]. Αυτό θά περιόριζε τήν έξάρτηση τους. Τύφλωσε τόν Πλούτο έπειδή, όταν ήταν παιδί, έπιθυμούσε νά συνο­δεύει μόνο τούς δίκαιους, τούς σοφούς καί τούς έντιμους. «Εκείνος (ό Δίας) μούβγαλε τά μάτια γιά νά μήν ξεχωρίζω κανέναν άπ” αύτούς. Τόσο φθονεί τούς καλούς  ανθρώπους» [27]. Ξελογιαστής καί βιαστής — απαγωγέας γυναικών άλλά καί νέων, όπως τού Γανυμήδη — ύπουλος καί μαυρόψυχος. Ό Σίσυφος άποκάλυψε τήν αρ­παγή άπό τόν Δία τής νύμφης Αίγινας στόν πατέρα της. Τόν εκδικήθηκε καταδικάζοντάς τον στό αιώνιο βασανιστήριο τής πέτρας [28]. Γυναίκες μεταμορφώνονται γιά ν” άποφύγουν τήν άπαγωγή [29]. Είναι ό «άρχων τής μοιχείας», σμίγει μέ κάθε γυναί­κα — δικαίωμα τού εξουσιαστή [30]. Στις άποπλανητικές του πανουργίες μεταμορφώ­νεται άλλοτε σέ ταύρο (Εύρώπη), άλλοτε σέ κύκνο (Λήδα, Νέμεσις), σέ χρυσή βρο­χή (Δανάη), σέ σάτυρο (Αντιόπη), άκόμα καί στόν σύζυγο τών θυμάτων του (“Αλ­κμήνη) [31]. “Αλλά είναι άμείλικτος γιά όποιον άποτολμήσει νά στρέψει τό βλέμμα στή δική του σύζυγο. Τιμωρεί τόν Ίξίωνα προσδένοντάς τον σέ πυρακτωμένο φτερωτό τροχό πού στροβιλιζόταν αιώνια στόν αιθέρα. Κατακεραυνώνει τόν Πορφυρίωνα πού τάχα επιθυμεί τήν Ήρα — δική του πλεκτάνη. Είναι τό άρχέτυπο τής άνδροκρατίας [32].
“Αλλά καί στούς άλλους θεούς τής ομηρικής θρησκείας είναι έκδηλα τά βδελυ­ρά στίγματα τών ισχυρών τής εγκόσμιας κοινότητας, οί χαμερπέστερες έκδοχές τής συμπεριφοράς τών κυρίαρχων ομάδων. Ή βαναυσότητα, ή αύθαιρεσία, ή φιλαυτία, ή άρπακτικότητα, ή δολιότητα, τό φιλέκδικο, τό εμπαθές, τό έπαίσχυντο, τό μνησί­κακο, τό φθονερό. Ή Ήρα διαπρέπει στις αύλικές συνωμοσίες καί μηχανορραφίες. Καταδιώκει μέ άγριο μίσος καί έξοντώνει τις γυναίκες πού ξελογιάζει ό Δίας — τά θύματα — καί τά έξώγαμά του. Μεταμορφώνει τήν ταλαίπωρη Ίώ σέ άγελάδα, έξαποστέλλει εναντίον της βοϊδόμυγα — «βοι οίστρον έβαλε» — καί τήν άποτρελλαίνει. Κι” έκείνη τρέχει ξέφρενη κι” άπό τίς Μυκήνες φτάνει στήν Αίγυπτο διαμέ­σου τών σκυθικών στεππών [33]. Προκαλεί τόν όλεθρο τής Τροίας έπειδή ό Πάρις πρόσφερε τό βραβείο τού κάλλους στήν “Αφροδίτη κι” όχι σέ κείνη, τήν όμόκλινη τού Δία [34]. Τυφλώνει τόν Τειρεσία έπειδή άποκάλυψε τό προνομιακό «ήδεσθαι» τών γυναικών «έν ταίς συνουσίαις» [35]. Γκρεμίζει στόν «Αδη τή Σίδη πού διαφιλονίκησε τό γέρας τής ομορφιάς — «περί μορφής έρίσασαν αύτη» [36]. Πείθει τίς Είλείθυιες (θεές τού τοκετού) νά παρεμποδίσουν τή γέννηση τού Ηρακλή (έξώγαμο του Δία) καί στέλνει στό λίκνο τοΰ βρέφους «δύο δράκοντας ύπερμεγέθεις» νά τό κα­ταπιούν [37]. Προκαλεί παραφροσύνη τού Ηρακλή καί τόν παρωθεί νά ρίξει τά παι­διά του στή φωτιά [38]. Εξαπολύει φίδι φαρμακερό νά δαγκώσει τόν Φιλοκτήτη έπειδή βοήθησε τόν Ηρακλή στά τελευταία του άνάβοντας τήν πυρά τού αύτοχειριασμού, λύτρωση άπό τούς άφατους πόνους πού προκάλεσε τό φονικό «δώρημα» τής Δηιάνειρας [39].
Ή “Αθηνά μεταμορφώνει σέ άράχνη τήν κόρη τού Ίδμονα, ξακουσμένη ύφάντρα, έπειδή τόλμησε νά συγκριθεί μαζί της στήν τέχνη τού άργαλειού [40]. Προκαλεί τήν καρατόμηση τής γοργόνας Μέδουσας έπειδή ήθελε νά συναγωνισθεί μαζί της στήν ομορφιά [41].
Ό Ποσειδών πού, κατά τή διανομή τού κόσμου άπό τούς νικητές, κέρδισε τή θάλασσα συναγωνίζεται τόν έπικυρίαρχο Δία σέ έξουσιαστική μανία. Εκδικητικός, άνηλεής καί καταχθόνιος. Είναι πατέρας άμέτρητων τεράτων καί κάθε λογής κακο­ποιών στοιχείανν πού λυμαίνονται στεριές καί θάλασσες. Παιδιά του διαπρεπείς λή­σταρχοι. Ό Κύκνος πού αιχμαλώτιζε στή Θεσσαλία τούς προσκυνητές τών Δελφών καί λεηλατούσε τά άναθήματα [42], ό Προκρούστης, ό Σίνης ή Σκίρρων, ό Τρίτων [43] — βιαστής άγοριών καί κοριτσιών κ.ά. Παιδιά του λογής-λογής άνθρωποφάγοι: οί Λαιστρυγόνες, ό Κύκλωπας Πολύφημος, ό Βούσιρις τού Νείλου. Κι” άκόμα οί γί­γαντες “Αλωάδες, έννιά οργιές ύψος, εννιά φάρδος στά έννιά τους χρόνια [44]. Ή έξουσία χρειάζεται πάντοτε άποφώλια τέρατα, δήμιους, περιτρίμματα, κτηνανθρώπους, βασανιστές, πετρόψυχους, μιαρούς, άλιτήριους, όργανα τυφλά, έργαλεία γιά τις κακουργίες της.
Αιώνια θύματα τών συγκρούσεων άνάμεσα σέ θεούς, άλλά καί άνάμεσα σέ έπίγειους έξουσιαστές, οί άνθρωποι, οί λαοί. «Οταν ό Ποσειδών νικήθηκε άπό τήν Αθηνά στή φιλονικία γιά τήν κατοχή τής “Αθήνας έκδικήθηκε καταστρέφοντας μέ πλημμύρα τό Θριάσιο Πεδίο. «Οταν ήρθε σέ ρήξη μέ τήν Ήρα γιά τό Άργος στέρε­ψε τόν ποταμό Ίναχο. “Αναρίθμητες οί άρπαγές γυναικών. Θέλει νά βιάσει καί τή Δήμητρα. “Εκείνη μεταμορφώνεται σέ φοράδα, γίνεται κι” αύτός άλογο. Έπειδή ή βασίλισσα τών Αιθιόπων Κασσιόπεια καυχήθηκε ότι είναι πιό όμορφη άπό τή σύ­ζυγο του “Αμφιτρίτη έξαπολύει ένα δράκοντα κι” άφανίζει μέ πλημμύρα τή χώρα [45].
Εύόργητη καί έκδικητική ή Δήμητρα υπερασπίζεται μέ κακότητα τήν άπεριόριστη έξουσία της. Καταδικάζει τόν βασιλιά Έρυσίχθονα σέ άκόρεστη πείνα — νά τρώει καί νά μή χορταίνει — έπειδή έκοψε μιά λεύκα στό θεσσαλικό άλσος της. Καί τόν Άσκάλαβο, τόν γιο μιάς χωριάτισσας, μεταμορφώνει σέ σαύρα γιά ένα άκακο χωρατό του.
Ασύδοτος, άχαλίνωτος, τυραννικός, αισχρός καί μοχθηρός ό “Απόλλων θά γδάερει ζωντανό τόν γίγαντα Μαρσύα πού διεκδίκησε τά πρωτεία σέ μουσικό αγώνα μέ τόν θεό [46]. Έπειδή ό Μίδας ψήφισε υπέρ τού Πανός σέ άγώνα αυλού έκδικείται παραμορφώνοντάς τον μέ γαϊδουρινά άφτιά. Εξοντώνει τούς έχθρούς του παγιδεύοντάς τους μέ παραπλανητικά τεχνάσματα καί σκευωρίες. Χρησιμοποιεί ώς δέλεαρ άκόμα καί τήν αδερφή του «Αρτεμη. Διαπρέπει στήν έρωτική θήρα αγοριών καί κο­ριτσιών [47].
“Από τίς πιο αιματοβαμμένες θεότητες, καί τίς πιο φθονερές, ή “Αρτεμη. “Ανέρα­στη ή ίδια έξοντώνει μέ τό τόξο της όσες γυναίκες ένδίδουν στό έρωτικό πάθος. Εί­ναι «λέων γυναιξί». Θανατώνει τήν Καλλιστώ πού ξεπλανεύτηκε άπό τόν Δία — «ότι τήν παρθενίαν ουκ έφύλαξεν» [48] — καί τήν “Αριάδνη πού έρωτεύτηκε τόν Θησέα. Σκοτώνει τή Χιόνη έπειδή καυχήθηκε πώς είναι ώραιότερη. Μεταμορφώνει τόν κυ­νηγό “Ακταίωνα σέ έλάφι έπειδή τήν ξάφνιασε στό λουτρό κι” ύστερα έξαπολύει κα­ταπάνω του τά πενήντα λαγωνικά του, λυσσασμένα μέ έντολή τής θεάς, γιά νά τόν κατασπαράξουν [49]. “Από ζήλεια τοξεύει τόν Ώρίωνα γιατί έσμιξε μέ τήν Ήώ [50]. Ή άνδροκρατική έξουσία έπινοεί σύμβολα καί καλλιεργεί ψυχώσεις καί κοινωνικές έπιταγές γιά τήν ύποδούλωση τών γυναικών μέ τήν τρομοκρατία καί τήν άλλοτρίωση.
Έξαποστέλλει ή θεά ένα φοβερό κάπρο — «έξοχον μεγέθει τε καί ρώμη» [51] — γιά νά καταστρέψει τήν Καλυδώνα έπειδή ό βασιλιάς της Οινεύς λησμόνησε κάποτε νά τής προσφέρει θυσία [52]. Κι” ό Άδμητος, ό βασιλιάς τών Φερών, πού λησμόνησε νά θυσιάσει στήν Άρτεμη τή νύχτα τού γάμου του μέ τήν Άλκηστη, μπαίνει στόν νυμφι­κό θάλαμο καί τόν βρίσκει γεμάτο φίδια [53].
Άλλά ό θεός πού συγκεντρώνει όλες τίς άχρειότητες τής έξουσίας καί τών δορυ­φόρων της στή θεολογία καί μυθολογία τού άρχαίου έλληνικού κόσμου είναι ό Έρ­μης. Άρχικακοποιός άπό τό λίκνο του καί τυφλό όργανο τού Δία γιά κάθε έπαίσχυντη επιχείρηση. Είναι τό άρχέτυπο τής άνενδοίαστης άπάτης καί τής ιδιοτελούς πανουργίας, «αίμυλομήτης» (παμπόνηρος), «λιηστήρ» (ληστοπειρατής), «διαπρύσιος  κε ραϊστής» (ξακουστός κλέφτης) [54], άρχιαπατεώνας, βασιλιάς τών κλεφταράδων [55],σύντροφος τών νυχτοπερπατητάδων καί τών κατεργαρέων, ό μέγας διδάσκαλος τής άπάτης [56].
Σηκώνεται άπό τήν κούνια του καί κλέβει τά γελάδια τού άδερφού του “Απόλ­λωνα. Άπό τήν Πιερία τά οδηγεί στήν Κυλλήνη άναγκάζοντάς τα νά περπατούν άνάποδα — παλιμπυγηδόν — γιά νά φαίνεται πώς άκολουθούν άντίθετη κατεύθυν­ση [57]. Κι” όταν ό “Απόλλων άνακαλύπτει τήν άρπαγή δέχεται άπειλές. Μή μέ παραζορίζετε έσύ κι” ό Δίας, γιατί θά γίνω άρχιλήσταρχος — «φηλητέων όρχαμος» [58] — καί θά τά ξεσηκώσω όλα, τρίποδα καί λεβέτια καί σίδερο καί ρουχισμό [59]. Κλέβει τό τόξο τού άδερφού του καθώς σκύβει πάνω στό λίκνο60, τήν τρίαινα τού Ποσει­δώνα, τήν τσιμπίδα τού Ηφαίστου, τό σκήπτρο τού Δία, τό σπαθί τού Άρη, τόν κεστό τής Αφροδίτης [61].
Ό Δίας άναθέτει στον Έρμή όλες τις άπόρρητες καί άτιμωτικές άποστολές, τόν βασανισμό λ.χ. καί τή σταύρωση τού Προμηθέα. Είναι πιστός καί άδίστακτος έντολοδόχος τού αύθέντη τών θεών, «άγγελος Διός», ένα είδος μυστικού πράκτορα, δαιμόνιου άρχικατάσκοπου καί έμμισθου δολοφόνου — πρόθυμο ύπηρέτη τού τύ­ραννου Δία τόν χαρακτηρίζει ό Προμηθέας. Διεκπεραιώνει έπαίσχυντες ύποθέσεις καί συγκαλύπτει άτασθαλίες καί σκάνδαλα — άπαγωγή Γανυμήδη, άποπλάνηση “Ιούς, θανάτωση Άργου, έξώγαμα Δία άπό Καλλιστώ, Σεμέλη, Αλκμήνη, άρπαγή Κέρβερου, άπόκρυψη Ελένης καί άντικατάστασή της μέ ομοίωμα άπό νεφέλη. “Εξαγνίζει μέ έντολή τού κυρίου του κάθε κακουργία [62].
Πρόθυμος καί ικανός γιά όλα. Πλεκτάνες, φονικά στό σκότος, πλαστογραφίες, δολοπλοκίες. Είναι έφοδιασμένος μέ μέσα «προηγμένης τεχνολογίας»: φτερά στούς ώμους, φτερά στά σάνδαλα, φτερό στόν πέτασο, χρυσό σπαθί πού άποκοιμίζει τούς φρουρούς, ιπτάμενα κριάρια, άντίδοτα σέ μαγικά φίλτρα, τό άόρατο (Άϊδος κυνήν) κ.ά. Βάναυσος καί δολερός περί τά έρωτικά, όπως όλα τά σεπτά μέλη τής θεϊκής κοινότητας, καταφεύγει συνήθως στήν ώμή βία καί τόν αιφνιδιασμό [63]. Αυτός έμφύσησε, μέ έντολή τού Δία, στήν Πανδώρα «άδιάντροπη ψυχή καί δόλιο χαρακτή­ρα» [64]. Αντάξιοι καί οί άπόγονοί του — διέπρεψαν όλοι στήν κλοπή καί τήν άπάτη.
Ό γιος του Μυρτίλος προκάλεσε τόν θάνατο τού Οινόμαου, μέ δολιοφθορά στό άρ­μα του, γιά λογαριασμό τού Πέλοπα καί τής Ιπποδάμειας. Ό Αύτόλυκος, παππούς τού “Οδυσσέα, κληρονόμησε τήν ύψηλή τέχνη τής πονηριάς καί τής ατιμίας. Κανείς δέν τόν ξεπερνούσε στήν «κλεπτοσύνη» καί τήν ψευδορκία [65]. Άλλά καί σήμερα ό Έρμης είναι Κερδώος, θεότητα τής αρπακτικής έξουσίας — καί τής «οικονομίας τής άγοράς» — διαχρονικό σύμβολο τής «κλεπτικής», τής αισχροκέρδειας καί τής δια­φθοράς.
Καί ή Αφροδίτη κυριαρχείται άπό τά άνομα πάθη τών έπίγειων έξουσιαστών — έγωκεντρισμός, άπληστία, φθόνος, άκολασία, μοχθηρία. Όλα είναι θεμιτά γιά τή θεά, όπως στούς έγκόσμιους ήγεμόνες. Εκδικείται μέ φρικώδεις καί αισχρές μεθό­δους κάθε άπόπειρα άνυπακοής ή έλευθεροφροσύνης. Είναι σύζυγος τού Ηφαίστου άλλά σμίγει μέ τόν Άρη, τόν Ποσειδώνα καί τόν Διόνυσο. Γνωστή ή ομηρική σκηνή μέ τήν έπ” αυτοφώρω κατάληψη στήν παγιδευμένη κλίνη [66] καί τούς καγχασμούς τής θεϊκής ομήγυρης [67]. Παραπλανά τή Σμύρνα, πού άντιστάθηκε στούς πειρασμούς της, καί τόν πατέρα της Θείαντα παρωθώντας τους σέ άνομο δεσμό στό σκοτάδι [68]. Εξω­θεί στήν πορνεία τίς κόρες τού Κινύρα τής Κύπρου [69]. Τό ίδιο καί τήν Ήώ πού έσμιξε μέ τόν Άρη [70]. Κατέστησε σιχαμερές τίς γυναίκες τής Λήμνου — άνέδιδαν άπαίσια οσμή — γιά νά μή τίς ζυγώνουν οί άνδρες τους [71]. Γιά νά έκδικηθεί τόν άγνό Ιππόλυ­το θά εμφυσήσει ερωτικό πάθος στή μητριά του Φαίδρα [72] προκαλώντας τή θεϊκή κατάρα καί τόν άγριο θάνατο του [73].
Αδιάλλακτος έξουσιαστής ό Διόνυσος έπιβάλλει τήν ιδεολογία του μέ τή βία καί τήν τρομοκρατία. Προκαλεί παραφροσύνη στίς κόρες τού Προίτου, βασιλιά τής Τί­ρυνθας, πού άπέκρουσαν συμμετοχή στά μυστήριά του. Καί έκείνες, μαινόμενες, τρι­γυρίζουν ξεδιάντροπα στίς έρημιές τής Αρκαδίας, «μετ” άκοσμίας πάσης» [74]. Άλλες γυναίκες, τό ιδιο άπρόθυμες στόν προσηλυτισμό, σκοτώνουν τά παιδιά τους καί τρέ­χουν στά βουνά [75]. Οί κόρες τού βασιλιά Μινύα (“Ορχομενός) πού προτιμούσαν τόν άργαλειό άπό τή βακχεία καταλαμβάνονται άπό μανία καί μεταμορφώνονται σέ πουλιά [76]. Ό θεός έμβάλλει παραφροσύνη στόν άντιδιονυσιακό βασιλιά τών Ήδωνών τής Θράκης γιά «σωφρονισμό». Κι” έκείνος σκοτώνει τόν γιο του μέ τσεκούρι νομίζοντας πώς πελεκάει κλήμα τού άμπελιού του [77]. Τόν βασιλιά τής Θήβας Πενθέα πού «διεκώλυε» τά βακχικά μυστήρια διαμελίζει ή μητέρα του Αγαύη έκλαμβάνοντάς τον, καθώς διατελούσε σέ κατάσταση μανίας, ώς άγρίμι τού βουνού [78].
Είναι φανερό ότι ή άπεικόνιση τού βίου καί τής πολιτείας τών θεών τής ομηρι­κής θρησκείας στά έπη είναι μιά ακίνδυνη άναφορά στή συμπεριφορά τής έγκόσμιας έξουσίας. Πρότυπο τών κοσμογονικών μύθων ό βασιλικός θεσμός καί ή άπολυταρχία. Ή θαυμαστική περιγραφή τών άχρειοτήτων τής θεϊκής κοινότητας νομι­μοποιεί τήν καταπίεση καί τά έγκλήματα τών ήγεμόνων καί πολιτικών άρχηγών. Αυτά πράττουν οί θεοί, οί ύπέρτατοι διδάσκαλοι, οί πολυσέβαστοι παντοκράτορες, γιατί λοιπόν νά συμπεριφέρονται διαφορετικά οί έπί τής γης ομοούσιοι έν ίσχύι καί βία;
Υπάρχει μιά άμφίπλευρη καί άμφίσημη συμμαχία. Ή επίγεια έξουσία δοξολο­γεί τή θεϊκή καί ή έπουράνια ευλογεί καί προσεπικυρώνει τήν έγκόσμια. Άλλωστε ή ομηρική θρησκεία καί ή μυθολογική άλουργίδα της είναι δημιουργήματα τών άνθρώπων τής έξουσίας. Οί ποιητές, οί ραψωδοί, οί ίεροφάντες τών μυκηναϊκών χρό­νων λειτουργούν ώς εξαρτήματα καί παραφυάδες τού κυρίαρχου μηχανισμού [79]. Οί παλατιανοί έχουν πάντοτε κοινά συμφέροντα μέ τούς βασιλείς καί τούς μεγιστάνες καί προσφέρουν τήν προσφυή ιδεολογική ύποδομή γιά τόν έξωραϊσμό, μέ άλληγορίες καί ποιητικά τεχνάσματα, τών έγκλημάτων καί φαυλοτήτων, έξισώνοντας τή θεοσέβεια μέ τήν ύποταγή στούς άνακτες καί δορικτήτορες. Οί ποιητές τής άρχαϊκής έποχής, όπως ό Πίνδαρος καί Βακχυλίδης, είναι αύλικοί, ομοτράπεζοι τών ισχυρών. Καί έξυμνούν τυράννους καί άριστοκράτες [80].
 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. «Αλλ” είτοι χείρας γ” ειχον βόες ήέ λέοντες, ή γράψαι χείρεσι καί έργα τελεϊν άπερ άνδρες, ίπποι μεν ΐπποιοι, βόες δε βουοίν όμοιοι, καί κε θεών ιδέας έγραφον καί σώματ” έποίουν τοιαύθ” οίόν περ καί αυτοί δέμας είχον έκαστον.» (Simon Karsten, Xenophanis Colophonii, Carminum Reliquiae, Άμστερνταμ 1830, άπ. VI, ο. 41). 2. «Βροτοί δοκέουσι θεούς γεννάσθαι τήν σφετέραν έσθήτα έχειν, φωνήν τε δέμας τε» (ό.π., άπ. V, ο. 39). 3. Όπως υποστήριζε ό σοφιστής Πρόδικος ό Κεΐος (Ε’αί. π.Χ.) πού θεωρούσε τή θεοποίηση τού ήλιου, τών ποταμών, τών πηγών κλπ. έκφραση ανθρώπινης ευγνωμοσύνης (στό έργο του «7Ωραι»). 4. «διδααγμάτων ήδιστον είσηγήσατο ψευδεϊ καλύψας τήν άλήθειαν λόγω.» 5. Nauck, Fragmenta trag. Gr., σ. 771. Βλ. καί W.K.C. Guthrie, The Sophists, London 1971. 6. «όπηπερ άν έρημος τε καί ώς ό τι μάλιστα άγριώτατος ή τόπος» (Νόμοι, 908 Α-Β). 7. Ό.π., 908 Ε. 8. Ό.π., 908 Ε-909 Α. 9. Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων καί δογμάτων συναγωγή, Β’, 3, 13-14. Κατ” άλλους κατέφυγε οτή Λάμψακο τής Μ. “Ασίας. 10. «ούθ” ώς είσίν ούθ” ώς ούκ είσίν ούθ” όποιοι τίνες ίδέαν.» 11. Ό.π., Β, 5. 12.  «πώς ούν δίκαιον τούς νόμους ύμάς βροτοΐς γράψαντας αύτούς άνομίαν όφλισκάνειν;  ούκέτ” άνθρώπους κακούς λέγειν δίκαιον, είς τά τών θεών κακά μιμούμεθα…» (Ίων, στ. 449 κ.έ.) 13. «έγώ δ” ουκ αίτιος είμι,άλλά Ζεύς καί Μοίρα καί ήεροφοίτις Έρινύς.» (Ίλιάδα, Τ, στ. 86-87). 14. «πάντα ταύτα άνέθηκαν Όμηρος “Ησίοδος τε» 15.  Ίλιάδα, Ζ, στ. 138. 16. «ίμείρων φιλότητος έπέσχετο καί ρ” έτανύσθη πάντη.» 17.  Ησίοδος, Θεογονία, στ. 164-182. 18. «ό δε τοΐσιν έάς διεδάσσατο τιμάς» (ό.π., στ. 885). 19. Δένει πιστάγκωνα τή σύζυγο του, τήν Ήρα, καί τήν κρεμάει άλυσοδεμένη στά μεσούρανα — «έν αίθέρι καί νεφέλησιν» — καί μέ δύο άμόνια στά πόδια — «έκ δέ ποδοίιν άκμονας δύο, περί χερσί δέ δεσμόν άρρηκτον» (Ίλιάδα, Ο, 18-20). “Εκσφενδονίζει τόν γιό του Ήφαιστο άπό τόν Όλυμπο — «ρίψε ποδός τεταγών» — γιά νά καταλήξει, ύστερα άπό ολοήμερη πτώση, σιή Λήμνο (Ίλιάδα, Α, 591-592). Σταυ­ρώνει τόν Προμηθέα, άντάρτη, φίλο τών άνθρώπων, σιδεροδέσμιο στόν Καύκασο — «δήσε δ” άλυκτοπέδη- σι δεσμοΐς άργαλέοισι» (Θεογονία, στ. 52) — καί προστάζει έναν άητό νά τοΰ κατασπαράζει κάθε μέρα τό ήπαρ (“Απολλόδωρος, I, 45). Έξαποστέλλει στό αιώνιο έρεβος τόν Μενοίτιο κεραυνοβολημένο (Ησίο­δος, ό.π., στ. 515). Σκληρόψυχος καί έκδικητικός ώσάν «μόναρχος» άνθρώπων. Ή έξουσία δεν έχει όσιο καί ιερό, οΰτε στόν ουρανό ούτε* στή γη. 20. Στό έπος τών Χετταίων ό βασιλιάς τοΰ ούρανοΰ “Αλαλου ανατρέπεται άπό τόν αυλικό του Άνού. Τήν έξουσία διεκδικεί τώρα ό Κουμαρμπί, ό αυλικός τοΰ νέου κοσμοκράτορα. Σέρνει άπό τά πόδια στη γη ιόν βασιλιά καί μέ τά δόντια τοΰ κόβει σύρριζα τά γεννητικά μόρια. Άλλά δέν θά γλυτώσει κι” ό Κουμαρ- χτί. Θά τόν γκρεμίσει άπό τόν θρόνο ό γιός του, ό «βασιλιάς τών καιρών». Συνωμοσίες, άνταρσίες, άλληλοσπαραγμοί γιά τήν έξουσία καί στό βαβυλωνιακό έπος «Ένούμα έλις». Οί νέοι θεοί, μέ άρχηγό τόν Μαρδούκ, επαναστατούν καί παραμερίζουν τους παλιούς καί τή βασίλισσά τους Τάμιατ. Τή σκοτώνουν, αιχμαλωτίζουν τους άλλους μέ δίχτυ καί τους ρίχνουν στή φυλακή. 21. δεσμωτήριο, είρκτή, κάτεργο, κάρκαρος, στρατόπεδο, μπουντρούμι, κάγκελα, άλυσίδες, συρματο­πλέγματα. 22.  «τόν πέρι χάλκεον ερκος έλήλαται· άμφί δέ μιν νύξ τριστοιχεί κέχυται έπί δειρήν.» (Ησίοδος, Θεογονία, στ. 726-7). 23. «ύπό ζόφψ ήερόεντι» (ό.π., στ. 729). 24. Ή ομηρική θεολογία καί μυθολογία είναι κατάμεστη άπό βιασμούς, άπαγωγές καί άποπλανήσεις ίαρών πλασμάτων — κοριτσιών καί άγοριών — γενετήσιες διαστροφές κ.ά. μέ πρωταγωνιστές τούς έγκάτοικους τοΰ “Ολύμπου. 25. «δόλον αίπύν άμήχανον» (Ησίοδος, Έργα καί Ήμέραι, 83). 26.  “Απολλόδωρος, III, 122. 27.  «“Εγώ γάρ ών μειράκιον ήπείλησ” ό,τι ώς τούς δικαίους καί σοφούς καί κοσμίους μόνος βαδιοίμην ό δέ μ” έποίησε τυφλόν, ινα μή διαγιγνώσκοιμι τούτων μηδένα. Ούτως εκείνος τοΐσι χρηστοΐσι φθονεί.» (“Αριστοφάνης, Πλούτος, στ. 88-92). 28. “Οδύσσεια, Λ, στ. 593. 29. Ή “Αστερία, θεά τών άστρων, γίνεται ορτύκι καί πέφτει στή θάλασσα — «φεύγουσα τήν πρός Δία συνουσίαν» (“Απολλόδωρος, I, 21). 30. Είναι τό «δικαίωμα τής πρώτης νυκτός». 31. Κατά τήν άρχαϊκή εποχή οί άρχοντικές οικογένειες, γιά νά λαμπρύνουν τή γενιά τους καί νά εμ­πλουτίσουν μέ θεϊκές κληρονομικές περγαμηνές τήν έξουσία τους, πρόσθεταν στό γενεαλογικό τους ιστο­ρικό καί μιά άρχοντοπούλα πού είχε ζευγαρώσει μέ τόν Δία… 32. Προορισμός τής ομηρικής γυναίκας: «τήν ήμέρα στόν άργαλειό, τή νύχτα στό κρεβάτι» — ίστόν έποιχομένην καί έμόν λέχος άντιόωσαν (Ίλιάδα, Α’, στ. 31). 33. “Απολλόδωρος, II, 5 κ.έ. 34. Ευριπίδης, Ιφιγένεια έν Αύλίδι, στ. 1305. 35. Απολλόδωρος, III, 71-72. 36. Ό.π., I, 25. 37. Ό.π., II, 62. 38. «τους ιδίους παϊδας εις πϋρ έμβαλεΐν» (ό.π., II, 72). 39.  Σοφοκλής, Τραχίνιες, στ. 757 κ.έ. 40.  Όβιδίος, Μεταμορφώσεις, VI. 41.  «περί κάλλους ήθέλησεν ή Γοργώ συγκριθηναι» (“Απολλόδωρος, II, 46). 42.  Ησίοδος, “Ασπίς Ηρακλέους, στ. 479-480. 43.  «δεινός θεός» κατά τόν Ησίοδο (Θεογονία, στ. 933). 44.  Λουκιανός, Ζευς Τραγωδός, 21. 45.   «συνοργισθείς πλήμμυράν τε έπί την χώραν έπεμψε καί κήτος» (“Απολλόδωρος, II, 43). 46.  Ό.π., I, 24. 47.  Καταγγέλλει ό Χορός στήν τραγωδία «Ίων» τοΰ Ευριπίδη: Βιάζει παρθένες καί τίς έγκαταλείπει. Εξώγαμα παιδιά τά παρατάει καί πεθαίνουν — «παρθένους βία γαμών/προδίδωσι, παΐδας έκτεκνούμενος λάθρα/θνήσκοντας άμελώς» (στ. 437-439). Βίασε τήν Κρέουσα, κόρη τοΰ βασιλιά Έρεχθέα. 48. “Απολλόδωρος, III, 101. 49. «Καί τοις έπομένοις αύτώ πεντήκοντα κυσίν έμβαλεϊν λύσσαν, ύφ” ων κατά άγνοιαν έβρώθη» (ό.π., III, 30-31). 50. “Οδύσσεια, Ε, στ. 121-124. 51. “Απολλόδωρος, I, 66. 52. Ίλιάδα, I, 533-543. 53. «δρακόντων σπειράμασι πεπληρωμένον» (“Απολλόδωρος, I, 105). 54. “Ομηρικός “Ύμνος, Εις Έρμήν, 13-14. 55. Φηλητών άναξ (Ευριπίδης, Ρήσσος, στ. 217). Όσοι έτοιμάζονταν γιά κλεψιά δέονταν στόν “Ερμή (Ίππώναξ, 24aD). Στή Σάμο είχε καθιερωθεί γιορτή τής κλεψιάς μέ ειδικές τελετουργίες (Πλούταρχος, Ρωμαϊκά καί έλληνικά αίτια). Τά πληρώματα τών έλληνικών πειρατικών σκαφών τού ΙΗ” αιώνα έχτιζαν έκκλησιές τοΰ προστάτη τους άγιου καί τοΰ άφιέρωναν ένα ποσοστό τής λείας (Κυρ. Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στήν “Ελλάδα, τ. Α, Β, Γι, Γ2 passim). Στίς άρχές τοΰ Ιθ” αι. οί πειρατές τής Γραμβούσας ασκούσαν τό ληστρικό έργο τους ύπό τήν προστασία τής Παναγίας τής Κλεφτρίνας (Μέντελσον Βαρδόλδυ, Ιστορία τής “Ελλάδος, “Εν “Αθήναις 1873, τ. Α’, σ. 659). 56.  «όρμαίνων δόλον αίπύν ένί φρεσίν οία τε φώτες φηληταί διέπουσι μέλαινης νυκτός έν ώρη.»(“Ομηρικός «Υμνος, 66-67). 57. «δολίης δ” ου λάθετο τέχνης, άντία ποιήσας όπλάς τάς πρόσθεν όπισθεν.»(“Ομηρικός “Ύμνος, 76-77). Ό πρώτος «άλογοσούρτης» της ιστορίας. 58. Ό.π. 175. 59. Ό.π., 179-181. 60. Φίλόοτρατος (Εικόνες, I, 26), “Οράτιος (Carmen Saeculare, 1, 10, 11). 61. Λουκιανός, θεών Διάλογοι, 7. Άρχικλέφτης άλλά καί πρώτος στήν ψευδορκία. “Ορκίζεται στόν πατέρα του, τόν Δία, πώς δέν έκλεψε τά γελάδια — «ει δέ θέλεις πατρός κεφαλήν μέγαν όρκον όμνυμαι» (ό.π., 274). 62. Όπως τίς κόρες τοΰ Δαναού πού δολοφόνησαν τούς μνηστήρες τους (“Απολλόδωρος, II, 21). 63. Έστρωσε φρεσκογδαρμένα βοϊδοτόμαρα — «κατά τής όδού βύρσας ύπέστρωσε νεοδάρτους» — μπροστά στή βρύση όπου πήγαινε μέ τό σταμνί της γιά νερό ή Ροδίτισσα “Απημοσύνη, έγγονή τού Μίνωα — δέν μπορούσε νά τήν άδράξει έπειδή ήταν γοργοπόδαρη — «περιήν γάρ αυτού τω τάχει τών ποδών» — καί δέν έκρυβε τήν άπέχθειά της γιά τόν θεό. Ή κόρη γλίστρησε κι” ό “Ερμής πού παραμόνευε, όρμησε στήν εύκολη λεία (“Απολλόδωρος, III, 14). 64. «κύνεόν τε νόον καί έπίκλοπον ήθος» (Ησίοδος, Έργα καί Ήμέραι, 67-68). 65.  “Οδύσσεια, I, στ. 395-396. 66. «μέ «δεσμούς άρρηκτους άλύτους όφρ” έμπεδον αύθι μένοιεν» (“Οδύσσεια, Θ, στ. 275-276). 67. «άσβεστος δ” άρ” ένώρτο γέλως μακάρεσι θεοΐσι» (ό.π., στ. 326). 68.  «άγνοούντι τω πατρί νύκτας δώδεκα συνευνάσθη» (“Απολλόδωρος, III, 183). 69.  Ό.π., III, 182. 70.  «ότι Άρει συνεύσθη» (ό.π., I, 27). 71.  Ό.π., I, 114. 72.  «καρδίαν κατέσχετο έρωτι δεινώ τοις έμοΐς βουλεύμασι» (Ευριπίδης, Ιππόλυτος, στ. 27-28). 73. Ό.π., στ. 43-44. 74. “Απολλόδωρος, II, 27. 75. Ό.π., II, 28. 76. Όβίδίος, Μεταμορφώσεις, V, 1, 389. Αιλιανός, Ποικίλη Ιστορία, III, 42. 77. Απολλόδωρος, III, 35. 78. Ό.π., III, 36. 79. Marcel Detienne, Les maitres de verite dans la Grece archaique, Paris 1973. 80. Γενικά οί θεοί της ομηρικής έποχής έξεικονίζουν τήν ισχύ, τόν αυταρχισμό καί τήν άχρειότητα τής έγκόσμιας έξουσίας. Οί ήγεμόνες οικειοποιούνται τό υπερφυσικό καί άσύλληπτο τής θεότητας καί έμφανί- ζονται οί ίδιοι ώς ύπεράνθρωποι. Οί θεοί διασχίζουν τούς αιθέρες μέ ταχύτητα φωτός ή ώς διηπειρωτικοί πύραυλοι καί τά πελάγη ώς ύποβρύχιες τορπίλες. Παντοδύναμοι, παντογνώστες, σοφοί οί βασιλιάδες. Οί θεοί καί οί θεές είναι μιά βελτιωμένη έκδοχή τών ήγεμόνων, απαράλλακτα όπως οί άριστοκράτες «ξεχω­ρίζουν» άπό τούς άπλούς θνητούς μέ τήν έμφάνιση καί τή συμπεριφορά τους. Ή ποιητική φαντασία άφη- νιάζει – πρέπει νά κρατηθούν οί άναλογίες. «Οταν ό Άρης πληγώνεται άπό τό κοντάρι τού Διομήδη μουγκρίζει άπό τόν πόνο καί σκούζει σάν δέκα χιλιάδες άνθρωποι μαζί — όσσόν τ” έννεάχιλοι έπίαχον ή δεκάχιλοι (Ίλιάδα, Ε, στ. 860).