Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι

4. Η κίνηση και η σταθερότητα: Ηράκλειτος και Παρμενίδης

4.1. Η έπαρση του φιλοσόφου

Στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. η φιλοσοφική αναζήτηση έχει ιστορία 100 περίπου χρόνων. Στο χρονικό αυτό διάστημα το αντικείμενό της έχει διευρυνθεί. Ο φιλόσοφος εξακολουθεί να ασχολείται με τη φύση και τα μυστικά της, αρχίζει όμως να αντιλαμβάνεται ότι ακόμη πιο ενδιαφέρον πρόβλημα είναι η θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Η εποχή του Θαλή, όπου ο φιλόσοφος ήταν πλήρως ενσωματωμένος στο κοινωνικό σύνολο και αντλούσε το κύρος του από την πολυμάθεια και την πρακτική του σοφία, έχει περάσει. Τώρα το ζητούμενο φαίνεται να είναι η διαφοροποίηση από το πλήθος και τις καθιερωμένες πεποιθήσεις. Η φιλοσοφική διδασκαλία επιζητεί πάνω απ᾽ όλα να ανοίξει νέους δρόμους στο άτομο.

Ο Πυθαγόρας έχει ήδη δείξει έναν τέτοιο δρόμο. Η φιλοσοφική μύηση είναι μια θρησκευτική μεταστροφή. Επομένως, η κοινότητα των φιλοσόφων είναι μια αιρετική κοινότητα, ένα σύνολο ανθρώπων που διεκδικεί έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Η λύση ωστόσο του Πυθαγόρα ήταν ακραία. Αν ακολουθούσε κανείς τους Πυθαγορείους θα έπρεπε να εγκαταλείψει την ελεύθερη αναζήτηση και τη διαφωτιστική διάθεση των πρώτων ιώνων φιλοσόφων και να αποδεχθεί ότι η φιλοσοφία είναι μια νέα θρησκεία. Ο Πυθαγόρειος κατάφερνε να διαφοροποιηθεί από το πλήθος, ενίσχυε όμως εμμέσως τις προκαταλήψεις των απλών ανθρώπων και την αγωνία τους μπροστά στον θάνατο. Η σωτηρία της ψυχής απαιτούσε τη θυσία του ελεύθερου πνεύματος - το τίμημα ήταν βαρύ.

Οι δύο μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής, ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης, θα υποδείξουν μια άλλη προσέγγιση. Συνήθως θεωρούμε ότι εκπροσωπούν αντίθετους πόλους στη φιλοσοφία: ο Ηράκλειτος είναι ο φιλόσοφος της αέναης αλλαγής και ο Παρμενίδης της απόλυτης ακινησίας. Και όμως η αφετηρία της σκέψης τους είναι κοινή. Και για τους δύο η φιλοσοφία είναι άρνηση του κοινού νου. Στις διαδεδομένες πεποιθήσεις των ανθρώπων, στις θρησκευτικές τους πρακτικές, ακόμη και στις απλές εικόνες που σχηματίζουν για τον κόσμο, δεν υπάρχει η παραμικρή δόση αλήθειας. Ο φιλόσοφος δεν θα κολακέψει ποτέ το πλήθος, δεν θα επιδιώξει να το προσεταιριστεί. Για να το αποσπάσει από τις βεβαιότητές του δεν θα διστάσει να κατακρίνει ανοιχτά τις συνήθειες, τις αξίες και τις αντιλήψεις του.

Θέλουν να καθαρθούν και μολύνονται με άλλο αίμα και μπροστά σ᾽ αυτά τα αγάλματα προσεύχονται, όπως θα φλυαρούσε κανείς στο σπίτι του χωρίς να ξέρει τι είναι οι θεοί και τι οι ήρωες.
Ηράκλειτος, απόσπ. 5

Οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι κάνουν όταν είναι ξύπνιοι, όπως ξεχνούν όσα κάνουν κοιμισμένοι.
Ηράκλειτος, απόσπ. 1

Οι πολλοί δεν βασανίζουν το μυαλό τους με αυτά που τους τυχαίνουν, ούτε κι αν τα μάθουν τα καταλαβαίνουν, αλλά νομίζει ο καθένας ότι κάτι ξέρει.
Ηράκλειτος, απόσπ. 17

Γιατί σε κρατώ μακριά και από εκείνο τον δρόμο,
όπου οι θνητοί αδαείς περιφέρονται,
δικέφαλοι· γιατί η αδυναμία μες στο στήθος τους
κατευθύνει τον περιπλανώμενο νου· κι αυτοί παρασύρονται,
κουφοί αλλά και τυφλοί, έκθαμβοι, ορδές χωρίς κρίση.
Παρμενίδης, απόσπ. 6

Η φιλοσοφία είναι μια εντελώς νέα μορφή γνώσης, η οποία διεκδικεί ευθαρσώς την πρωτοτυπία και την αυτονομία της. Δεν συνδέεται με τη θρησκευτική πρακτική, δεν χρωστά τίποτε στην ποιητική παράδοση και στην αρχαία σοφία ούτε αποτελεί συνέχεια της ιωνικής ιστορίας. Ο φιλόσοφος θα διαχωρίσει τη θέση του από κάθε μορφή παλαιότερης γνώσης, θα αποκαθηλώσει τους δασκάλους των προηγούμενων γενεών.

Η πολυμάθεια δεν φωτίζει τον νου· αλλιώς θα είχε διδάξει τον Ησίοδο και τον Πυθαγόρα, κι ακόμη τον Ξενοφάνη και τον Εκαταίο.
Ηράκλειτος, απόσπ. 40

Τον Όμηρο θα άξιζε να τον διώχνουν από τους αγώνες και να τον χτυπούν, και τον Αρχίλοχο το ίδιο.
Ηράκλειτος, απόσπ. 42

Αρχηγός των αγυρτών [ο Πυθαγόρας].
Ηράκλειτος, απόσπ. 81

Ο φιλόσοφος τοποθετείται απέναντι στο πλήθος και στην παράδοση και διδάσκει την αληθινή γνώση. Γνωρίζει ότι η αποστολή του είναι δύσκολη. Η αλήθεια της φιλοσοφίας απαιτεί μεγάλη διανοητική προσπάθεια, δεν είναι αυτονόητη ούτε προσιτή σε όλους. Για να την κατανοήσει κανείς θα πρέπει να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις του και να δει την πραγματικότητα μέσα από ένα ριζικά νέο πρίσμα. Γιατί όμως να ακολουθήσει κανείς αυτό τον δρόμο; Από πού αντλεί το κύρος της μια τέτοια δύσκολη γνώση; Ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης θα παρουσιαστούν ως θεματοφύλακες μιας αλήθειας η οποία τους ξεπερνά. Ο φιλόσοφος είχε την τύχη ή το χάρισμα να του αποκαλυφθεί κάποια στιγμή η αλήθεια, και τώρα ανέλαβε την αποστολή να τη μεταδώσει και στους άλλους. «Μην ακούσετε εμένα αλλά τον Λόγο», είναι η συμβουλή του Ηράκλειτου. Και ο Παρμενίδης αφηγείται τη φιλοσοφική του μύηση από μια θεά που του αποκάλυψε ότι η μόνη αληθινή γνώση είναι η γνώση του Όντος.

«Λόγος» και «Ον»: η φιλοσοφία κατακτά βήμα με βήμα το βασικό της λεξιλόγιο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Κλεαγέτη: Η αρχηγός των Κρητών στις μάχες κατά των ανθελλήνων Βυζαντινών

Η Κλεαγέτη, ιέρεια της Αρτέμιδος υπήρξε κόρη της Ζηνόκλειας, ιέρειας της Ήρας. Το 960 μ.χ. σε ηλικία μόλις 25 ετών περιδιαβαίνοντας όλα τα οχυρά εμψύχωνε τους κρητικούς πολεμιστές. Ήταν πολύ μορφωμένη και γόνος Ιερατικής οικογένειας. Η μητέρα της, Ζηνόκλεια είχε πάρει μέρος στη μάχη της Κρήτης κατά των βυζαντινών το 949 μ.χ., τελούσε τα Ελληνικά Μυστήρια και είχε διδάξει τη Κλεαγέτη από μικρή πως να πολεμά τους βυζαντινούς κατακτητές.

Το 960 μ.χ ο βυζαντινός αυτοκράτωρ Ρωμανός Β’ και ο παρακοιμώμενος Ιωσήφ Βρίγγας ανέθεσαν στον Αρμένιο στρατηγό Νικηφόρο Φωκά τον αφανισμό της Κρήτης και των Κρητικών. Ο τεράστιος βυζαντινός στόλος ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη στις 5 Ιουλίου 960.

 
Αποτελείτο από 3300 πλοία που μετέφεραν στρατό και εφόδια. Οι βυζαντινοί είχαν στρατολογήσει βάρβαρα στίφη Σλάβων, Αρμενίων και Ρώσων, για να κατασφάξουν τους Έλληνες της Κρήτης.

Οι Έλληνες γρήγορα έμαθαν τα νέα και άρχισαν να οχυρώνονται. Η ιστορία έχει καταγράψει ως επικεφαλής της ηρωικής αντιστάσεως την Κρητικοπούλα Ιέρεια της Αρτέμιδος Κλεαγέτη. Οι Κρητικοί Ιερείς και Ιέρειες μόλις αντίκρισαν του πρώτους βυζαντινούς στρατιώτες έκαναν καθαρμό σε όλο το Νησί για να φύγει το χριστιανικό μίασμα. Ο Νικηφόρος Φωκάς αμέσως μετά την απόβαση αρχίζει γενική επίθεση. Σφάζει αρκετούς Κρητικούς τις πρώτες ημέρες. Νοιώθοντας ότι η νίκη του θα είναι εύκολη εξ αιτίας του τεραστίου όγκου του στρατεύματός του, δίνει 10.000 βυζαντινούς στρατιώτες στον στρατηγό Νικηφόρο Παστιλά και τον διατάσσει να εισβάλει στην ενδοχώρα του Νησιού και να κατασκοπεύσει τους Κρητικούς.

Η ατρόμητη Ιέρεια Κλεαγέτη απαντά με ανταρτοπόλεμο. Βάζει τις Κρητικοπούλες να δίνουν κρασί στους βυζαντινούς στρατιώτες, να τους μεθούν και να αποσπούν πληροφορίες. Αφού τους διέλυσαν την πειθαρχία η Κλεαγέτη διέταξε τους 400 Κρητικούς που είχε υπό τις διαταγές της να λάβουν θέσεις μάχης στα βουνά. Η νεαρή Ιέρεια αμέσως διατάζει επίθεση. Εμψυχωμένοι από την ατρόμητη Ιέρεια τους που όρμησε πρώτη 35.000 Κρητικοί, μαζί με τα γυναικόπαιδα, εφορμούν εναντίον των Βυζαντινών κατακτητών.

Ο Νικηφόρος Φωκάς ταράζεται από την ξαφνική επίθεση. Αλλά πριν προλάβει να ανταπαντήσει, καταμετρά 90.000 χιλιάδες νεκρούς οι περισσότεροι από τα επίλεκτα βυζαντινά σώματα των Αρμενίων.

Ο Πρίσκος διέσωσε τα λόγια της:

 
"Γενναίοι άνδρες και γυναίκες, αιώνες τώρα πολεμούμε τους Ρωμαίους. Οι θεοί δεν μας εγκατέλειψαν, πάντα στέκονται στο πλευρό μας. Μόλις κατατροπώσαμε τους Ρωμαίους του Παστιλά. Τώρα θα λιγοψυχήσουμε μπροστά σε έναν ασεβή Ρωμαίο; Εμπρός! Τραβήξτε τα σπαθιά! Ακονίσατε τους πέλεκυς! Τεντώσατε τα βέλη. Θάνατος στους Ρωμαίους κατακτητές! Βοήθησε μας Τοξόκλυτη Θεά. Ίσιωσε τα θανατερά βέλη μας να βρουν τον στόχο τους!"

 
Μόλις οι Κρητικοί είδαν τους βυζαντινούς αποδιοργανωμένους ξεκίνησαν επίθεση με επικεφαλής την ηρωική Ιέρεια της Αρτέμιδος. Οι βυζαντινοί αντιστάθηκαν με σθένος. Η Κλεαγέτη σημάδεψε με το τόξο της τον βυζαντινό στρατηγό Νικηφόρο Παστιλά, κτύπησε το άλογό του και τον ανάγκασε να ξεκαβαλικέψει. Αμέσως χύμηξε πάνω του με το τσεκούρι της και τον σκότωσε.

Ο Νικηφόρος Φωκάς αναγκάζεται να σαλπίσει υποχώρηση. Έβλεπε πια ότι ήταν πολύ δύσκολο να κατατροπώσει τους Κρητικούς και μάλιστα με τέτοια οχυρά. Αποφάσισε, γράφει ο Λέων Διάκονος, να πολιορκήσει τον Χάνδακα (Ηράκλειο) και να λιμοκτονήσει τους Κρητικούς μέχρις ότου κατασκευάσει νέες πολιορκητικές μηχανές.

Έτσι τελείωσε ο χειμώνας του 960-961 μ.χ.

Η κατάκτηση της Κρήτης ολοκληρώθηκε στις 7 Μαρτίου 961.

Οι πηγές κατέγραψαν 200.000 νεκρούς Κρητικούς, μαζί με τα γυναικόπαιδα, που γενοκτόνησαν οι βυζαντινοί υπάνθρωποι. Μαζί με τους ήδη νεκρούς Κρητικούς στα πεδία των μαχών, το Ολοκαύτωμα της Κρήτης αριθμεί 270.000 νεκρούς, σφαγιασθέντες από τα βυζαντινά στίφη του Νικηφόρου Φωκά.

Ο Νικηφόρος Φωκάς, χωρίς κανένα ίχνος θεοσέβειας, ανδρείας και πολιτισμού, ζήτησε να βρουν το πτώμα της Ιέρειας Κλεαγέτης. Μόλις οι βυζαντινοί το βρήκαν, ο βάρβαρος Αρμένιος στρατηγός διέταξε να της κόψουν το κεφάλι και να το καρφώσουν σε ένα κοντάρι. Αφού το έφτυσε, το περιέφερε πάνω στο άλογό του ως τρόπαιο...

Ο Νικηφόρος Φωκάς για να ολοκληρώσει την καταστροφή της Κρήτης διατάσει την φυλετική αλλοίωση του Κρητικού λαού. Εγκαθιστά στο ηρωικό Νησί βαρβάρους Σλάβους, Ρώσους και Αρμένιους. Επιπλέον διατάσσει τους μοναχούς των χριστιανών να εκχριστιανίσουν βιαίως τον Κρητικό λαό.

Ο Νίκων ο «Μετανοείτε» αποβιβάζεται στην Κρήτη με προστασία βυζαντινής φρουράς και αρχίζει νέες σφαγές. Η Γενοκτονία 270.000 Κρητικών από τους ανθέλληνες βυζαντινούς κατακτητές το 961μ.χ έχει χαραχθεί βαθιά στην μνήμη όλων των Ελλήνων παρά τις προσπάθειες των νεοβυζαντινών κατακτητών να την διαγράψουν.

Επίκτητος: Η ιδέα είναι που προσβάλει

Όταν δεις κάποιον να κλαίει επειδή πενθεί, είτε επειδή φεύγει στην ξενιτιά το παιδί του, είτε επειδή έχασε την περιουσία του, πρόσεχε μην παρασύρουν την σκέψη σου τα εξωτερικά αυτά ατυχήματά του, αλλά να έχεις έτοιμη αυτήν εδώ την σκέψη, πως «θλίβεται όχι από αυτό που του συνέβη, (αφού ο άλλος δεν θλίβεται), αλλά από την γνώμη που αυτός σχημάτισε για το συμβάν αυτό» ...

Και με λόγια, μην φοβάσαι να του συμπαρασταθείς ακόμα και να στενάξεις μαζί του, πρόσεχε όμως μην μεταφέρεις μέσα σου τον στεναγμό.

Να θυμάσαι ότι δεν προσβάλει εκείνος που βρίζει ή χτυπά, αλλά η ιδέα ότι αυτά μπορεί να προσβάλουν.

 
Όταν λοιπόν σε θυμώσει κάποιος, να ξέρεις ότι η σκέψη σου είναι αυτή που σε θύμωσε.

 
Έτσι λοιπόν, προσπάθησε πριν από οτιδήποτε άλλο να μην παρασύρεσαι από την φαντασία σου. Αν το επιτύχεις μία φορά θα μπορείς στο εξής να ελέγχεις καλύτερα τον εαυτό σου.

Αν κάποιος σου καταγγείλει ότι ο τάδε σε κακολογεί, μην απολογείσαι γι' αυτά που ελέχθησαν εναντίον σου, αλλά απάντησε απλώς:

«Θ' αγνοούσε βεβαίως τις άλλες μου κακές ιδιότητες. Διότι δεν θα έλεγε αυτά μόνον»

Όταν λοιπόν κάποιος σε βλάπτει η σε κακολογεί, θυμήσου ότι αυτό το κάνει ή το λέει επειδή νομίζει ότι αυτό είναι το σωστό.

 
Διότι δεν είναι δυνατόν, ν' ακολουθεί τον δικό σου τρόπο σκέψεως και όχι εκείνο που πιστεύει ο ίδιος, συνεπώς αν αυτό που πιστεύει είναι λάθος, εκείνος βλάπτεται ο ίδιος που εξαπατάται.

 
Διότι δεν βλάπτεται η αλήθεια όταν συγχέεται με το ψέμα αλλά μόνον αυτός που εξαπατήθηκε.

 
Από αυτά ξεκινώντας θ' αντιμετωπίσεις με πραότητα τον όποιον σε κακολογεί.

 
Λέγε δε σε κάθε περίσταση: «έτσι αυτός νομίζει»

Για κάθε τι που σου συμβαίνει, να θυμάσαι να στρέφεσαι για βοήθεια στον εαυτό σου και να αναζητάς ποια δύναμη κρύβεις μέσα σου για να το αντιμετωπίσεις.

 
Αν δεις μια ποθητή γυναίκα, θ΄ αντλήσεις την κατάλληλη δύναμη για την περίσταση αυτή, την εγκράτεια.

 
Αν πονάς θα αντλήσεις δύναμη από την καρτερία.

Αν σε σχολιάζουν άσχημα δείξε ανεξικακία.

 
Και όταν πια συνηθίσεις τον τρόπο αυτόν, δεν θα σε παρασύρουν ποτέ οι άσχημες σκέψεις.

Εάν παρέδιδε κάποιος το σώμα σου στον πρώτο τυχόντα φυσικά θ' αγανακτούσες.

Πως λοιπόν μπορείς και παραδίδεις την προσωπική σου γνώμη στον πρώτο τυχόντα, ο οποίος εάν σε κοροϊδέψει, θα σε κάνει να αισθανθείς ταραχή και ντροπή;

Όταν πρόκειται να ανταμώσεις κάποιον και μάλιστα αν είναι από αυτούς που θεωρούνται σπουδαίοι, πρόβαλε στην σκέψη σου πως θα στεκόταν ο Σωκράτης ή ο Ζήνων και δεν θα δυσκολευτείς να βρεις την κατάλληλη στάση.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Εγχειρίδιον

Το Αιώνιο Τώρα: Ένα Ταξίδι στη Μυστική Παρουσία

Στην απέραντη έκταση της ύπαρξης, υπάρχει ένα μοναδικό σημείο όπου όλη η δημιουργία συγκλίνει—το αιώνιο Τώρα. Αυτή η άχρονη στιγμή, πάντα παρούσα αλλά συχνά παραβλεπόμενη, περικλείει μέσα της ολόκληρο το σύμπαν, τους ψιθύρους της αρχαίας σοφίας και την βαθιά απλότητα που οι μύστες όλων των εποχών προσπάθησαν να εκφράσουν. Η είσοδος σε αυτόν τον ιερό χώρο δεν απαιτεί περίπλοκες τελετουργίες ή κοπιώδη προσκυνήματα, αλλά μια απαλή στροφή της επίγνωσης προς αυτό που ήδη είναι εδώ, πάντα περιμένοντας να αναγνωριστεί.

Το Πέπλο του Διαχωρισμού

Ζούμε σε έναν κόσμο φαινομενικού διαχωρισμού—υποκείμενο και αντικείμενο, εαυτός και άλλος, παρελθόν και μέλλον. Αυτά τα εννοιολογικά όρια δημιουργούν την ψευδαίσθηση του διαχωρισμού, ένα κοσμικό όνειρο από το οποίο οι μύστες επιδιώκουν να αφυπνιστούν. Ο νους, εκπαιδευμένος να κατηγοριοποιεί και να διαιρεί, κατακερματίζει ασταμάτητα την απρόσκοπτη ολότητα της ύπαρξης σε διαχειρίσιμα κομμάτια. Ωστόσο, κάτω από αυτή τη νοητική δραστηριότητα, υπάρχει μια αδιαίρετη πραγματικότητα, πάλλουσα από ζωή, όπου όλα τα όρια διαλύονται στην ενότητα.

Το μεγάλο παράδοξο της μυστικής διορατικότητας είναι ότι αυτό που αναζητούμε δεν υπήρξε ποτέ απόν. Όπως διακήρυξε ο Σούφι ποιητής Ρουμί, «Αυτό που αναζητάς, σε αναζητά κι αυτό.» Η αναζήτησή μας για νόημα, σύνδεση, το θείο, είναι η ίδια η απόδειξη μιας εγγενούς ολότητας που μας καλεί πίσω στην αναγνώριση. Ο αναζητητής και το ζητούμενο είναι ένα—χωρισμένα μόνο από το λεπτό πέπλο της εννοιολογικής σκέψης.

Η Τυραννία του Χρόνου

Ίσως η πιο διαδεδομένη ψευδαίσθηση που θολώνει την αντίληψή μας είναι ο ίδιος ο χρόνος. Συνηθίζουμε να διαιρούμε την εμπειρία σε παρελθόν, παρόν και μέλλον—δημιουργώντας μια γραμμική αφήγηση που αποκρύπτει το αιώνιο Τώρα. Το παρελθόν υπάρχει μόνο ως μνήμη, το μέλλον μόνο ως προσδοκία, και τα δύο εμφανίζονται μέσα στην απεραντοσύνη της παρούσας επίγνωσης. Ωστόσο, θυσιάζουμε τον πλούτο της άμεσης εμπειρίας για αυτές τις νοητικές προβολές, ανταλλάσσοντας τη ζωντανή πραγματικότητα μπροστά μας με σκιές και όνειρα.

Η μυστική προοπτική μας προσκαλεί να αναγνωρίσουμε ότι ο χρόνος δεν είναι μια γραμμή που εκτείνεται από το παρελθόν στο μέλλον, αλλά μια διάσταση του αιώνιου Τώρα. Κάθε στιγμή περικλείει μέσα της την ολότητα της ύπαρξης—πλήρης, τέλεια και χωρίς τίποτα να της λείπει. Όπως παρατήρησε ο χριστιανός μύστης Μάιστερ Έκαρτ, «Ο χρόνος είναι αυτό που εμποδίζει το φως να μας φτάσει. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο εμπόδιο προς τον Θεό από τον χρόνο.»

Η Σοφία της Αποδοχής

Η αληθινή σοφία ξεκινά με τη ριζική αποδοχή—όχι ως παραίτηση στη μοίρα, αλλά ως διαυγής αναγνώριση του τι είναι. Όταν παύουμε να αγωνιζόμαστε ενάντια στη φύση της πραγματικότητας, ανακαλύπτουμε μια βαθιά ειρήνη που υπερβαίνει την κατανόηση. Αυτή η αποδοχή δεν είναι παθητική αλλά μεταμορφωτική, επιτρέποντάς μας να συμμετέχουμε πλήρως στην εξέλιξη της ζωής χωρίς τη διαστρεβλωτική επίδραση της προτίμησης και της αποστροφής.

Η ταοϊστική παράδοση μιλά για το wu-wei, που συχνά μεταφράζεται ως «μη-δράση» ή «αβίαστη δράση». Αυτή η αρχή υποδεικνύει έναν τρόπο ύπαρξης που ρέει σε αρμονία με τη φυσική ροή της ύπαρξης αντί να παλεύει ενάντια της. Όπως το νερό βρίσκει τον δρόμο του κατηφορίζοντας ένα βουνό, έτσι και η σοφία κινείται μέσα στη ζωή με κομψή απλότητα, ανταποκρινόμενη κατάλληλα σε κάθε κατάσταση χωρίς την τριβή της αντίστασης.

Η Ευτυχία Πέρα από την Απόκτηση

Σε μια κουλτούρα που καθοδηγείται από την αδιάκοπη επιθυμία, η ικανοποίηση μοιάζει αντικουλτουρική, ακόμα και επαναστατική. Η μυστική προοπτική αποκαλύπτει ότι η αληθινή πληρότητα δεν βρίσκεται στη συσσώρευση αλλά στην αναγνώριση της έμφυτης πληρότητας αυτού που ήδη υπάρχει. Όπως δίδαξε ο Βούδας, η επιθυμία είναι η ρίζα της οδύνης—όχι επειδή το να θέλουμε είναι εγγενώς λάθος, αλλά επειδή διαιωνίζει την ψευδαίσθηση ότι η ευτυχία βρίσκεται αλλού, σε κάποια μελλοντική κατάσταση ή εξωτερική απόκτηση.

Η ικανοποίηση δεν σημαίνει εγκατάλειψη των προσδοκιών αλλά την ανακάλυψη ότι η πηγή της βαθύτερης λαχτάρας μας—σύνδεση, νόημα, ειρήνη—είναι διαθέσιμη στην παρούσα στιγμή. Όταν σταματούμε να κυνηγάμε φαντάσματα μελλοντικής ευτυχίας, ανακαλύπτουμε τη σιωπηλή χαρά που ήταν πάντοτε μαζί μας, υπομονετικά περιμένοντας την προσοχή μας να επιστρέψει στην εστία της.

Πίνοντας από τις Αιώνιες Πηγές

Η μεταφορά της πόσης από τις αιώνιες πηγές παραπέμπει στην άμεση εμπειρία της θρέψης από την ίδια την πηγή της ύπαρξης. Αυτό το ζωντανό νερό, που περιγράφεται σε μυστικές παραδόσεις, δεν είναι κάποιο μακρινό ιδανικό αλλά η ίδια η ουσία της ύπαρξής μας. Δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε σε μακρινούς τόπους ή να ανέλθουμε σε αιθέριες σφαίρες για να γευτούμε αυτό το νέκταρ—ρέει αδιάκοπα στο ρεύμα της καθημερινής εμπειρίας, όταν αυτή γίνεται αντιληπτή με τα μάτια της παρουσίας.

Στον χριστιανικό μυστικισμό, αυτό είναι το «ζωντανό νερό» που ο Χριστός υποσχέθηκε ότι θα ξεδιψάσει για πάντα. Στον Σουφισμό, είναι το κρασί της θείας μέθης. Στον Ζεν, είναι ο απλός νους που, όταν αναγνωρίζεται, αποκαλύπτει τον εαυτό του ως φύση του Βούδα. Σε όλες τις παραδόσεις, οι μύστες δείχνουν προς την εξαιρετική φύση της συνηθισμένης εμπειρίας όταν αυτή γίνεται αντιληπτή χωρίς το παραμορφωτικό φίλτρο της εννοιολογικής σκέψης.

Η Πρακτική της Παρουσίας

Πώς λοιπόν αποκτούμε πρόσβαση σε αυτήν τη βαθιά απλότητα; Το μυστικιστικό μονοπάτι αφορά λιγότερο την απόκτηση νέας γνώσης και περισσότερο την αφαίρεση των εμποδίων που επισκιάζουν αυτό που ήταν πάντα εδώ. Ο διαλογισμός, ο στοχασμός και η ενσυνείδητη επίγνωση δεν χρησιμεύουν για να δημιουργήσουν μια ιδιαίτερη κατάσταση, αλλά για να απομακρύνουν τα συσσωρευμένα κατάλοιπα της συνθήκευσης που καλύπτουν τη φυσική μας διαύγεια.

Η πρακτική ξεκινά με την προσοχή—απλή, άμεση και χωρίς βιασύνη. Συγκεντρώνοντας απαλά την διάσπαρτη προσοχή μας και επιστρέφοντάς την στην αμεσότητα της αισθητηριακής εμπειρίας, αρχίζουμε να παρατηρούμε την ευρυχωρία μέσα στην οποία όλα τα φαινόμενα αναδύονται και εξαφανίζονται. Δεν πρόκειται για μια προσπάθεια προς κάποια μελλοντική επίτευξη, αλλά για μια χαλάρωση μέσα σε αυτό που ήδη υπάρχει.

Η αναπνοή γίνεται γέφυρα μεταξύ των κόσμων—συνδέοντας το ορατό και το αόρατο, το εκδηλωμένο και το ανεκδήλωτο. Καθώς ακολουθούμε τη ρυθμική της κίνηση, ανακαλύπτουμε ότι κάθε εισπνοή περιέχει ολόκληρη τη δημιουργία και κάθε εκπνοή είναι μια πλήρης παράδοση. Σε αυτή την απλή παρατήρηση, τα όρια μεταξύ παρατηρητή και παρατηρούμενου αρχίζουν να μαλακώνουν, αποκαλύπτοντας την οικεία σύνδεση μεταξύ της συνείδησης και των περιεχομένων της.

Το Παράδοξο του Είναι και του Γίγνεσθαι

Μέσα στο αιώνιο Τώρα υπάρχει ένα όμορφο παράδοξο—η τέλεια πληρότητα συνυπάρχει με την ατέρμονη εξέλιξη. Τίποτα δεν λείπει από αυτή τη στιγμή, κι όμως η ζωή συνεχίζει να ξετυλίγεται με άπειρη δημιουργικότητα. Ο μύστης κατοικεί σε αυτή τη διασταύρωση, αναγνωρίζοντας τόσο το αμετάβλητο έδαφος του είναι όσο και τον δυναμικό χορό της εκδήλωσης.

Αυτή η παραδοξολογική προοπτική μας επιτρέπει να συμμετέχουμε πλήρως στον κόσμο, παραμένοντας ταυτόχρονα αγκυροβολημένοι στην άχρονη επίγνωση. Δρούμε με σκοπό και δέσμευση, αλλά κρατάμε τους στόχους μας χαλαρά, κατανοώντας ότι η πληρότητα της ζωής δεν αναβάλλεται για κάποια μελλοντική επίτευξη ούτε εξαρτάται από συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Ο Κοσμικός Καθρέφτης

Ίσως η βαθύτερη αποκάλυψη της μυστικιστικής ενόρασης είναι ότι η ίδια η συνείδηση είναι ο κοσμικός καθρέφτης μέσα στον οποίο εμφανίζονται όλες οι εμπειρίες. Αυτό που αναζητούμε "εκεί έξω" είναι μια αντανάκλαση αυτού που είμαστε "εδώ μέσα". Το θείο, αντί να είναι μια απόμακρη οντότητα, είναι η ίδια η επίγνωση μέσω της οποίας αντιλαμβανόμαστε τα πάντα—τόσο οικείο που το παραβλέπουμε, τόσο προφανές που το χάνουμε.

Αναγνωρίζοντας αυτό, ανακαλύπτουμε ότι ο διαχωρισμός μεταξύ του εαυτού και του κόσμου, του παρατηρητή και του παρατηρούμενου, είναι μια νοητική κατασκευή και όχι εγγενής πραγματικότητα. Όπως δηλώνουν οι Ουπανισάδες: "Tat tvam asi"—"Εσύ είσαι Αυτό." Το απόλυτο υποκείμενο της εμπειρίας δεν είναι ξεχωριστό από την ολότητα που αντιλαμβάνεται.

Η Αλχημεία της Προσοχής

Η προσοχή είναι ο μεγάλος αλχημιστής, μεταμορφώνοντας το μολύβι της συνηθισμένης αντίληψης σε χρυσό μυστικιστικής ενόρασης. Εκεί που τοποθετούμε την προσοχή μας καθορίζει την ποιότητα της εμπειρίας μας, το βάθος της κατανόησής μας και τη φύση της σχέσης μας με την ίδια τη ζωή. Φέρνοντας πλήρη, αργή επίγνωση σε κάθε στιγμή, ξεκινάμε μια βαθιά μεταμόρφωση που δεν απαιτεί περίπλοκες τεχνικές ή εσωτερικές γνώσεις.

Αυτή η αλχημεία συμβαίνει φυσικά όταν παύουμε να διαιρούμε την εμπειρία σε ιερή και καθημερινή, σε πνευματική και υλική. Ο μύστης αναγνωρίζει ότι το να πλένει πιάτα, να παρακολουθεί ένα ηλιοβασίλεμα ή να συμμετέχει σε μια συζήτηση προσφέρουν εξίσου την ευκαιρία για κοινωνία με τη θεία παρουσία που διαποτίζει τα πάντα. Όπως λέει η Ζεν παροιμία: "Πριν την φώτιση, κόψε ξύλα, κουβάλα νερό. Μετά την φώτιση, κόψε ξύλα, κουβάλα νερό."

Η Κοινότητα του Είναι

Αν και η μυστικιστική ενόραση μπορεί να φαίνεται βαθιά προσωπική, τελικά αποκαλύπτει τη θεμελιώδη διασύνδεσή μας με όλη τη ζωή. Τα όρια που φαίνεται να μας χωρίζουν από τους άλλους διαλύονται στο φως της καθαρής όρασης, αποκαλύπτοντας μια τεράστια κοινότητα του Είναι που υπερβαίνει την ατομική ταυτότητα. Οι πράξεις, οι σκέψεις και οι προθέσεις μας κυματίζουν μέσα σε αυτό το διασυνδεδεμένο πλέγμα, επηρεάζοντας το όλον με τρόπους που δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε.

Αυτή η αναγνώριση γεννά μια φυσική ηθική φροντίδας και υπευθυνότητας, όχι επιβαλλόμενη από έξω, αλλά προκύπτουσα οργανικά από την άμεση εμπειρία της κοινής μας ουσίας. Η συμπόνια δεν είναι πλέον μια αρετή που πρέπει να καλλιεργήσουμε, αλλά η αυθόρμητη ανταπόκριση μιας καρδιάς που δεν βλέπει πλέον διαχωρισμό μεταξύ εαυτού και άλλου.

Η Αιώνια Επιστροφή

Το μυστικιστικό ταξίδι τελικά μας οδηγεί πίσω εκεί από όπου ξεκινήσαμε—στην απλή, άμεση εμπειρία του να είμαστε ζωντανοί. Όμως αυτή η επιστροφή γίνεται με μεταμορφωμένη όραση, βλέποντας το εξαιρετικό μέσα στο συνηθισμένο, το άπειρο μέσα στο πεπερασμένο, το αιώνιο μέσα στο παροδικό. Όπως έγραψε ο Τ.Σ. Έλιοτ:

"Δεν θα πάψουμε ποτέ να εξερευνούμε,
και το τέλος όλης της εξερεύνησής μας
θα είναι να φτάσουμε εκεί από όπου ξεκινήσαμε
και να γνωρίσουμε τον τόπο για πρώτη φορά."

Αυτή η αιώνια επιστροφή δεν είναι ένας κύκλος, αλλά μια σπείρα, όπου κάθε περιστροφή φέρνει βαθύτερη κατανόηση, μεγαλύτερη διαύγεια και πιο ουσιαστική ενσάρκωση της σοφίας που ήταν πάντα το εγγενές μας δικαίωμα.

Επίλογος: Ζώντας από την Πηγή

Το να ζούμε από τις αιώνιες πηγές του Εδώ και Τώρα σημαίνει να αναγνωρίζουμε ότι η ίδια η ζωή είναι η μυστικιστική διδασκαλία που αναζητούμε. Η σοφία δεν είναι προορισμός αλλά τρόπος ταξιδιού, όχι ιδιοκτησία αλλά ποιότητα αντίληψης. Και στο τέλος, το μυστικιστικό ταξίδι μάς επιστρέφει στην απλότητα του να είμαστε πλήρως ανθρώπινοι—παρόντες, ανοιχτοί και ζωντανοί στο θαύμα της ύπαρξης που ξεδιπλώνεται αδιάκοπα σε κάθε πολύτιμη στιγμή επίγνωσης.

Η Απόλυτη Πραγματικότητα: Μια Μυστικιστική Εξερεύνηση του Κενού

Στη σιωπή πριν από την εκφορά του λόγου, στον χώρο μεταξύ των αναπνοών, στο σκοτάδι πριν από την αυγή—εκεί βρίσκεται το Κενό. Όχι μια απλή απουσία, αλλά μια έγκυος κενότητα από την οποία αναδύεται κάθε ύπαρξη και στην οποία τελικά επιστρέφει κάθε ον. Οι μυστικιστές αμέτρητων παραδόσεων έχουν ρίξει μια ματιά σε αυτήν την παράδοξη αλήθεια: ότι το απόλυτο θεμέλιο της πραγματικότητας είναι ταυτόχρονα πληρότητα και κενότητα, ύπαρξη και μη-ύπαρξη.

Η Μήτρα της Δημιουργίας

Το Κενό δεν είναι απλώς ένας άδειος χώρος που περιμένει να γεμίσει· είναι η ίδια η μήτρα της δημιουργίας. Από τα απύθμενα βάθη του αναδύονται οι μυριάδες μορφές που ονομάζουμε πραγματικότητα—άστρα και πλανήτες, βουνά και ωκεανοί, ο χορός των υποατομικών σωματιδίων και η σιωπηλή περισυλλογή της συνείδησης. Όλα αυτά δεν ανακύπτουν ως ξεχωριστές οντότητες επιβαλλόμενες στο τίποτα, αλλά ως εκφράσεις της άπειρης δυναμικότητας του Κενού.

Οι αρχαίοι Ταοϊστές σοφοί μίλησαν για αυτό όταν δήλωσαν: «Το Ταό που μπορεί να ειπωθεί δεν είναι το αιώνιο Ταό· το όνομα που μπορεί να ονομαστεί δεν είναι το αιώνιο όνομα. Το ανώνυμο είναι η αρχή του ουρανού και της γης.» Αυτή η ανώνυμη αρχή είναι το Κενό—αδήλωτο κι όμως περιέχον όλη τη δημιουργία μέσα στην αγέννητη φύση του.

Στην Καμπάλα, οι μυστικιστές μιλούν για το Έιν Σοφ, την άπειρη κενότητα που προηγείται ακόμη και της πρώτης εκπομπής του θεϊκού φωτός. Οι Σούφι ψιθυρίζουν για τη φανά, την εξαφάνιση του ξεχωριστού εαυτού στον ωκεανό της θεϊκής ενότητας. Οι Βουδιστές διαλογίζονται πάνω στη σουνυάτα, την κενότητα που είναι ταυτόχρονα η πληρότητα της αλληλεξαρτώμενης εμφάνισης.

Ο Χορός της Ύπαρξης

Αυτό που αποκαλούμε ύπαρξη είναι απλώς η ενδιάμεση δραστηριότητα του Κενού που εκφράζεται σε μορφή. Όπως τα κύματα που ανεβαίνουν και πέφτουν στην επιφάνεια ενός απέραντου ωκεανού, τα όντα εμφανίζονται και εξαφανίζονται ενώ ο ίδιος ο ωκεανός παραμένει αμετάβλητος. Η αντίληψή μας περί διαχωρισμού—περί ξεχωριστών οντοτήτων με ανεξάρτητη ύπαρξη—είναι η θεμελιώδης ψευδαίσθηση που αποκρύπτει την αναγνώριση της αδιάσπαστης ενότητας.

Ο μεγάλος φυσικός Ντέιβιντ Μπομ το διαισθάνθηκε αυτό όταν μίλησε για τις έμφυτες και εκφρασμένες τάξεις της πραγματικότητας. Αυτό που εμφανίζεται ως το εκδηλωμένο σύμπαν—η εκφρασμένη τάξη—είναι απλώς η επιφανειακή όψη μιας απείρως βαθύτερης έμφυτης τάξης, η οποία με τη σειρά της αναδύεται από ένα ακόμα πιο θεμελιώδες πεδίο που αψηφά την εννοιολογική σύλληψη.

Η ίδια η ζωή δεν είναι κάτι ξεχωριστό από αυτόν τον κοσμικό χορό αλλά είναι μάλλον η βιωματική διάσταση της ύπαρξης—η συνείδηση που γνωρίζει τον εαυτό της μέσα από το παιχνίδι των μορφών. Κάθε ζωντανό ον είναι μια μοναδική οπτική γωνία μέσα από την οποία το Κενό βιώνει τον εαυτό του, ένα μοναδικό σημείο θέασης από το οποίο το άπειρο αντικρίζει τη δική του δημιουργικότητα.

Ο Καθρέφτης της Συνείδησης

Η ανθρώπινη συνείδηση στέκει ως ένας ιδιαίτερος καθρέφτης σε αυτήν την κοσμική αποκάλυψη. Εμείς, περισσότερο από κάθε άλλο γνωστό ον, μπορούμε να συλλογιστούμε τη δική μας ανάδυση από και επιστροφή στο Κενό. Αυτή η ικανότητα για αυτο-στοχασμό είναι ταυτόχρονα η ευλογία και η κατάρα μας—μας παρέχει τη δυνατότητα να αφυπνιστούμε στη γνήσια φύση μας, αλλά παράλληλα δημιουργεί την ψευδαίσθηση του διαχωρισμού που προκαλεί οδύνη.

Το μυστικιστικό ταξίδι δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προοδευτική διάλυση αυτής της ψευδαισθητικής διαίρεσης. Μέσα από την εσωτερική πρακτική, ξεφλουδίζουμε τα στρώματα ταύτισης με τη μορφή—με το σώμα, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, την προσωπική ιστορία—μέχρι να αναγνωρίσουμε τη θεμελιώδη φύση μας ως το ίδιο το Κενό, που προσωρινά υποδύεται κάτι ξεχωριστό.

Αυτή η αναγνώριση δεν είναι διανοητική αλλά βιωματική. Έρχεται ως μια λάμψη ενόρασης που υπερβαίνει τις δυαδικές κατηγορίες της σκέψης. Ο μυστικιστής του 13ου αιώνα, Μάιστερ Έκαρτ, το περιέγραψε ως εξής: «Το μάτι με το οποίο βλέπω τον Θεό είναι το ίδιο μάτι με το οποίο ο Θεός βλέπει εμένα.» Ο βλέπων και το ορατό καταρρέουν σε μια ενότητα που ποτέ δεν είχε στην πραγματικότητα διακοπεί.

Το Παράδοξο της Επιστροφής

Ίσως το μεγαλύτερο παράδοξο αυτής της μυστικιστικής όρασης είναι ότι η «επιστροφή» μας στο Κενό δεν είναι ένα ταξίδι μέσα στον χώρο ή τον χρόνο. Δεν έχουμε ποτέ πραγματικά εγκαταλείψει την Πηγή. Ο φαινομενικός διαχωρισμός μας είναι απλώς μια αναγκαία ψευδαίσθηση ώστε να εκτυλιχθεί το δράμα της ύπαρξης. Όπως έγραψε ο Τ.Σ. Έλιοτ: «Δεν θα σταματήσουμε ποτέ να εξερευνούμε, και το τέλος όλης μας της εξερεύνησης θα είναι να φτάσουμε εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε και να γνωρίσουμε το μέρος για πρώτη φορά.»

Αυτή η αναγνώριση μεταμορφώνει τη σχέση μας με τον θάνατο. Δεν τον βλέπουμε πια ως ένα τέλος ή αφανισμό, αλλά ως την αποβολή μιας μορφής που ήταν πάντοτε προσωρινή. Το κύμα επιστρέφει στον ωκεανό, όχι ως τραγωδία αλλά ως ολοκλήρωση, ως εκπλήρωση της φύσης του. Οι Σούφι αποκαλούν τον θάνατο «τη νύχτα του γάμου»—την πολυπόθητη επανένωση με τον Αγαπημένο από τον οποίο μόνο φαινομενικά είχαμε απομακρυνθεί.

Ζώντας από την Επίγνωση του Κενού

Το να ζει κανείς από την επίγνωση του Κενού δεν σημαίνει να αποσύρεται από τη ζωή, αλλά να εμπλέκεται σε αυτήν πιο πλήρως, πιο αυθεντικά. Όταν αναγνωρίζουμε ότι όλα τα όντα μοιράζονται την ίδια ουσιώδη φύση, η συμπόνια αναδύεται φυσικά. Όταν κατανοούμε ότι όλες οι εμπειρίες—ευχάριστες και οδυνηρές—είναι προσωρινές εκφράσεις της ίδιας υποκείμενης πραγματικότητας, αναπτύσσεται η αταραξία.

Η Μπαγκαβάτ Γκίτα διδάσκει ότι η αληθινή σοφία βρίσκεται στο να «βλέπεις την αδράνεια μέσα στη δράση και τη δράση μέσα στην αδράνεια». Ο σοφός δρα μέσα στον κόσμο, ενώ παραμένει εσωτερικά εδραιωμένος στη σιωπή του Κενού. Αυτή η παραδοξολογική κατάσταση επιτρέπει τη δράση χωρίς προσκόλληση, την αγάπη χωρίς προσήλωση, τον σκοπό χωρίς το βάρος των τελικών αποτελεσμάτων.

Πέρα από τις Λέξεις και τις Έννοιες

Καθώς αυτή η εξερεύνηση φτάνει στο τέλος της, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον θεμελιώδη περιορισμό των λέξεων. Η ίδια η γλώσσα αναδύεται από και ενισχύει την αντίληψη του διαχωρισμού. Διαιρεί την πραγματικότητα σε υποκείμενα και αντικείμενα, σε δράσεις και αποδέκτες, σε αιτίες και αποτελέσματα. Το Κενό υπερβαίνει όλες αυτές τις κατηγορίες.

Το δάχτυλο που δείχνει το φεγγάρι δεν είναι το ίδιο το φεγγάρι. Αυτές οι λέξεις είναι απλώς δείκτες, προσκλήσεις σε μια εμπειρία που τελικά πρέπει να βιωθεί άμεσα. Όπως διακηρύσσει η Σούτρα της Καρδιάς: «Η μορφή είναι κενότητα, η κενότητα είναι μορφή». Αυτή η φαινομενική αντίφαση δεν μπορεί ποτέ να επιλυθεί από τον σκεπτόμενο νου, αλλά μπορεί να διαισθανθεί σε στιγμές βαθιάς παρουσίας.

Ίσως η πιο κατάλληλη ανταπόκριση στο μυστήριο του Κενού δεν είναι η ανάλυση αλλά η παράδοση, όχι η εξήγηση αλλά ο δέος. Όπως λέει η Ζεν παράδοση: «Πριν από τη φώτιση, κόβε ξύλα, κουβάλα νερό. Μετά τη φώτιση, κόβε ξύλα, κουβάλα νερό». Η διαφορά δεν έγκειται στη δραστηριότητα αλλά στην επίγνωση με την οποία εκτελείται.

Μέσα σε αυτή την απλή επίγνωση, μπορούμε να διακρίνουμε αυτό που τα Ουπανισάδ διακήρυξαν πριν από αιώνες: «Tat tvam asi»—«Εσύ είσαι Αυτό». Δεν είσαι ξεχωριστός από την απόλυτη πραγματικότητα. Είσαι το Κενό που γνωρίζει τον εαυτό του, ο ωκεανός που βιώνει τον εαυτό του ως κύμα, το άπειρο που λαμβάνει πεπερασμένη μορφή για μια ελάχιστη στιγμή πριν επιστρέψει στα ακατάληπτα βάθη του.

Και μέσα σε αυτή την αναγνώριση, όλες οι ερωτήσεις διαλύονται, κάθε αναζήτηση τελειώνει, και αυτό που απομένει είναι απλώς Αυτό—το ανέκφραστο μυστήριο της ίδιας της ύπαρξης.

Ο Τρελός του Θεού: Το Μονοπάτι προς τη Θεία Ένωση

Στους σιωπηλούς χώρους ανάμεσα στους χτύπους της καρδιάς, στο κενό όπου οι σκέψεις διαλύονται πριν ακόμη σχηματιστούν, υπάρχει μια περιοχή γνωστή μόνο σε εκείνους που ο κόσμος έχει χαρακτηρίσει τρελούς. Ωστόσο, μέσα σε αυτή την φαινομενική τρέλα κρύβεται η βαθύτερη σοφία—μια άμεση αντίληψη της πραγματικότητας που υπερβαίνει τους περιορισμούς της συνηθισμένης συνείδησης. Ο τρελός που αναζητά την ένωση με τον Θεό βαδίζει ένα μονοπάτι πέρα από τη λογική, πέρα από τη βούληση, πέρα από τη δράση και ακόμη πέρα από την αγιότητα. Είναι το μονοπάτι της θείας τρέλας, ο δρόμος της εκστατικής παράδοσης που διαλύει τα ψευδαίσθητα όρια μεταξύ του εαυτού και του Απολύτου.

Οι Περιορισμοί της Συνηθισμένης Συνείδησης

Ο κοινός άνθρωπος χτίζει τη ζωή του πάνω στο σταθερό έδαφος της δράσης. Μετρά την αξία του από όσα παράγει, από τα απτά αποτελέσματα του μόχθου του. Η πραγματικότητά του είναι κατασκευασμένη από φυσικές βεβαιότητες—ό,τι μπορεί να αγγιχθεί, να μετρηθεί και να επαληθευτεί μέσω των αισθήσεων. Αυτό είναι το πεδίο της επιβίωσης και της βασικής ύπαρξης, αναγκαίο αλλά ελλιπές.

Ο ισχυρός άνθρωπος, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς της απλής δράσης, καλλιεργεί τη δύναμη της θέλησης. Κατανοεί ότι πίσω από κάθε πράξη υπάρχει πρόθεση και ότι μια πειθαρχημένη θέληση μπορεί να διαμορφώσει την πραγματικότητα σύμφωνα με το σχέδιό του. Μέσα από τη δύναμη του χαρακτήρα και τη σταθερή προσπάθεια, κάμπτει τις περιστάσεις προς όφελός του. Αλλά ακόμη και αυτή η ανώτερη συνειδητοποίηση παραμένει δεσμευμένη από τις επιθυμίες και τις αποστροφές του εγώ.

Ο σοφός άνθρωπος, βλέποντας ακόμα πιο μακριά, υπερβαίνει τόσο τη δράση όσο και τη βούληση για να κατοικήσει στο πεδίο της καθαρής σκέψης. Ξέρει ότι ο νους δημιουργεί τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε, ότι οι έννοιες και οι κατηγορίες μας διαμορφώνουν την εμπειρία της πραγματικότητας. Μέσω του διαλογισμού και της φιλοσοφικής αναζήτησης, διακρίνει τα υποκείμενα πρότυπα της ύπαρξης. Όμως η σκέψη, όσο εκλεπτυσμένη κι αν είναι, παραμένει ένα πέπλο ανάμεσα στον αναζητητή και το ζητούμενο.

Ο άγιος, έχοντας υπερβεί τη δράση, τη βούληση και τη σκέψη, παραδίδεται στη χάρη του Θεού. Στην ιερή αφοσίωση, ο άγιος επιτυγχάνει μια υπερβατική αποδέσμευση από τις κοσμικές ανησυχίες. Ο δρόμος του είναι δρόμος καθαρμού και υπηρεσίας, μια πορεία ευθυγράμμισης της ύπαρξής του με τη θεία βούληση. Όμως ακόμη και σε αυτή την υψωμένη κατάσταση, μια λεπτή διάκριση παραμένει—ο άγιος εξακολουθεί να αντιλαμβάνεται τον Θεό ως «Άλλον».

Η Θεία Τρέλα

Μόνο ο τρελός τολμά να πάει πιο πέρα. Ο τρελός δεν επιδιώκει απλώς σχέση με τον Θεό, αλλά την πλήρη διάλυσή του μέσα σε Αυτόν. Αυτή δεν είναι η τρέλα της παράνοιας αλλά η τρέλα της εκστατικής σοφίας που υπερβαίνει όλες τις συμβατικές κατηγορίες. Είναι η τρέλα του Ρουμί που στροβιλίζεται στον εκστατικό του χορό, της Αγίας Τερέζας που διαπερνάται από το βέλος του αγγέλου, του Ζεν δασκάλου που γελά ακατανόητα.

Ο αληθινός τρελός κατανοεί ότι η ίδια η έννοια της «αναζήτησης» του Θεού είναι το τελευταίο εμπόδιο για την εύρεσή Του. Πώς μπορεί κανείς να αναζητά κάτι που είναι ήδη παρόν στην πληρότητα του Είναι; Πώς μπορεί το κύμα να ψάχνει τον ωκεανό στον οποίο πάντα υπήρχε; Η διορατικότητα του τρελού είναι ότι ο χωρισμός από τον Θεό είναι η θεμελιώδης ψευδαίσθηση, η πρωταρχική παρεξήγηση πάνω στην οποία βασίζεται κάθε πνευματική αναζήτηση.

Το Παράδοξο της Ταυτότητας

Στις μυστικιστικές παραδόσεις όλων των πολιτισμών βρίσκουμε αναφορές σε αυτή τη θεία τρέλα:

Στον Σουφισμό, υπάρχει η κατάσταση του φανά—η εξαφάνιση του εγώ μέσα στον Θεό—που ακολουθείται από το μπακά, τη διατήρηση μέσα στον Θεό. Ο Σούφι που αναφωνεί «Ανα αλ-Χακ» («Εγώ είμαι η Αλήθεια») δεν μιλά από εγωισμό αλλά από την εμπειρία της ουσιαστικής ενότητας με τη θεία πραγματικότητα.

Στον Αδβαϊτα Βεντάντα, η φράση «Αχαμ Μπράχμασμι» («Εγώ είμαι ο Μπράχμαν») δείχνει την απόλυτη μη-δυαδικότητα του ατμάν (ατομική ψυχή) και του Μπράχμαν (Απολύτου).

Ο Χριστιανικός μυστικισμός μιλά για την unio mystica, όπου η ψυχή «παντρεύεται» τον Χριστό σε μια ένωση τόσο πλήρη, που η διάκριση μεταξύ τους χάνεται στην ενότητα.

Αυτά δεν είναι μεταφορές ή ποιητικές υπερβολές αλλά προσπάθειες να εκφράσουν μια άμεση αντίληψη της πραγματικότητας που αψηφά τη συμβατική κατανόηση. Ο τρελός δεν περιορίζεται στο να διαλογίζεται πάνω σε αυτές τις διδασκαλίες—τις ενσαρκώνει, τις ζει με τέτοια ριζική αυθεντικότητα, ώστε η ίδια η ύπαρξή του γίνεται μαρτυρία της θείας ενότητας.

Πέρα από το Ιερό και το Βέβηλο

Η οπτική του τρελού διαλύει τα όρια μεταξύ ιερού και βέβηλου. Σε αυτή την κατάσταση συνείδησης, κάθε πράξη γίνεται τελετουργία, κάθε στιγμή αποκάλυψη, κάθε συνάντηση κοινωνία. Η διάκριση μεταξύ πνευματικής πρακτικής και καθημερινής ζωής καταρρέει. Το κόψιμο του ξύλου και το κουβάλημα του νερού είναι εξίσου ιερά με την προσευχή και το διαλογισμό. Η αγορά γίνεται το ίδιο ιερή με το μοναστήρι.

Γι’ αυτό ο τρελός συχνά φαίνεται να παραβιάζει θρησκευτικές συμβάσεις. Όπως οι εκκεντρικοί δάσκαλοι του Ζεν ή οι αντινομικοί Σούφι, μπορεί να φαίνεται ότι αψηφά τους ιερούς νόμους, ακριβώς για να αποκαλύψει τον βαθύτερο νόμο που είναι γραμμένος στην καρδιά.

Ο Κοσμικός Χορός

Για τον θεϊκό τρελό, η ύπαρξη αποκαλύπτεται ως ένας κοσμικός χορός της συνείδησης που παίζει με τον εαυτό της. Το σύμπαν δεν είναι κάτι που δημιουργήθηκε από τον Θεό· είναι η δημιουργική έκφραση του Θεού, η τέχνη του Θεού, το παιχνίδι του Θεού. Και εμείς δεν είμαστε ξεχωριστοί παρατηρητές αυτού του θεϊκού δράματος, αλλά ουσιαστικοί συμμετέχοντες—ηθοποιοί που έχουν προσωρινά ξεχάσει ότι είμαστε επίσης ο θεατρικός συγγραφέας, ο σκηνοθέτης και ακόμα και η ίδια η σκηνή.

Ο τρελός γελάει με αυτό το κοσμικό αστείο, όχι από περιφρόνηση αλλά από την πλημμύρα της χαράς που έρχεται με την ανάμνηση της αληθινής του φύσης. Αυτό το γέλιο περιέχει περισσότερη σοφία από όλες τις θεολογικές πραγματείες που γράφτηκαν ποτέ, γιατί πηγάζει από την άμεση εμπειρία και όχι από τη νοητική κατανόηση.

Η Αλχημεία της Μεταμόρφωσης

Το μονοπάτι προς αυτή τη θεϊκή τρέλα περιλαμβάνει μια βαθιά αλχημεία της συνείδησης. Ο μόλυβδος της ξεχωριστής ταυτότητας πρέπει να μεταστοιχειωθεί σε χρυσό ενότητας της συνείδησης. Αυτή η μεταμόρφωση απαιτεί τη διάλυση όλων των δομών που διατηρούν την ψευδαίσθηση του διαχωρισμού—των εννοιολογικών πλαισίων, των συναισθηματικών δεσμών, των αισθητηριακών περιορισμών, ακόμα και της πιο λεπτοφυούς αίσθησης του να είσαι ξεχωριστός παρατηρητής της εμπειρίας.

Αυτό δεν επιτυγχάνεται μέσω της αυτοβελτίωσης, αλλά μέσω της αυτοϋπέρβασης. Όχι με το να γίνεσαι ένα καλύτερο κάτι, αλλά με το να συνειδητοποιήσεις τη θεμελιώδη μηδαμινότητά σου—που παραδόξως αποκαλύπτει την πανταχού παρουσία σου. Ο τρελός "πεθαίνει" πριν τον θάνατο, βιώνοντας τη διάλυση του ξεχωριστού εαυτού ενώ παραμένει ενσαρκωμένος.

Η Έκσταση και η Οδύνη

Αυτό το μονοπάτι δεν είναι για τους αδύναμους στην καρδιά. Η έκσταση της θεϊκής ένωσης συνοδεύεται από την οδύνη της διάλυσης του εγώ. Το να γίνεις ένα με τον Θεό σημαίνει να συντριβείς, να ξεγυμνωθείς τόσο ολοκληρωτικά που να μη μείνει κανένα ίχνος του πρώην εαυτού σου. Είναι να καταναλωθείς από μια φωτιά τόσο έντονη που καίει καθετί περιττό, αφήνοντας μόνο τον καθαρό χρυσό της θεϊκής παρουσίας.

Το ταξίδι του τρελού περνά μέσα από καταστάσεις βαθιού αποπροσανατολισμού, μέσα από σκοτεινές νύχτες της ψυχής όπου κάθε νόημα φαίνεται να καταρρέει. Υπάρχουν στιγμές τρομερής μοναξιάς, όταν στέκεται κανείς στο κατώφλι μεταξύ της παλιάς ταυτότητας και της νέας ύπαρξης, μην ανήκοντας ούτε στον κόσμο των ξεχωριστών εγώ ούτε όντας πλήρως εδραιωμένος στην ενότητα της συνείδησης.

Κι όμως, όσοι έχουν περπατήσει αυτό το μονοπάτι μαρτυρούν ότι όλος ο πόνος είναι ένα μικρό τίμημα για τον πολύτιμο θησαυρό—την άμεση γνώση της θεϊκής μας φύσης. Όπως έγραψε ο Ρουμί: "Η πληγή είναι το σημείο από όπου εισέρχεται το Φως."

Η Επιστροφή στην Αγορά

Έχοντας πραγματοποιήσει την ενότητα με τον Θεό, ο πραγματικά αφυπνισμένος τρελός συχνά επιστρέφει στην καθημερινή ζωή, αλλά τώρα τη ζει από μια εξαιρετική προοπτική. Όπως ο βοσκός των βοδιών στην παραβολή του Ζεν που επιστρέφει στην αγορά με "χέρια που χαρίζουν ευδαιμονία," ο θεϊκός τρελός υπηρετεί την ανθρωπότητα από μια κατάσταση απεριόριστης συμπόνιας.

Αυτή δεν είναι μια επιστροφή στη συμβατική δράση, στη βούληση, στη σκέψη ή ακόμα και στην αγιοσύνη. Είναι δράση χωρίς δρώντα, βούληση χωρίς βουλητή, σκέψη χωρίς στοχαστή, και αγιοσύνη χωρίς ίχνος αυτοδικαίωσης. Ο τρελός λειτουργεί στον κόσμο ενώ παραμένει εδραιωμένος στη συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος και όλα τα όντα του είναι εκφράσεις της μίας θεϊκής πραγματικότητας.

Η Πρόσκληση

Η ύπαρξη του τρελού είναι μια πρόσκληση προς όλους όσους τον συναντούν—μια πρόσκληση να αμφισβητήσουμε τις πιο θεμελιώδεις παραδοχές μας για την πραγματικότητα, να κοιτάξουμε πέρα από το πέπλο του διαχωρισμού, και να ανακαλύψουμε για τον εαυτό μας την απεριόριστη ελευθερία που έρχεται με την αναγνώριση της θεϊκής μας φύσης.

Λίγοι θα αποδεχτούν αυτή την πρόσκληση. Οι περισσότεροι θα συνεχίσουν να εμπιστεύονται τη δράση, να αναπαύονται στη βούληση, να ακολουθούν τη σκέψη ή να επιδιώκουν την αγιοσύνη. Και αυτοί οι δρόμοι έχουν τη δική τους αξία, τη δική τους αναγκαία λειτουργία στη μεγάλη οικονομία της πνευματικής εξέλιξης.

Αλλά για εκείνους που αισθάνονται το κάλεσμα προς τα απώτατα όρια της πνευματικής πραγματοποίησης, ο τρελός στέκεται ως ζωντανή μαρτυρία της δυνατότητας της πλήρους ένωσης με το θείο. Τα μάτια του αντανακλούν τη φωτιά της απόλυτης πραγματικότητας· τα λόγια του φέρουν τη δόνηση της πρωταρχικής σοφίας· η ίδια η παρουσία του δημιουργεί ένα πεδίο μεταμορφωτικής ενέργειας που μπορεί να αφυπνίσει τους άλλους στη δική τους θεϊκή τρέλα.

Στο τέλος, ίσως όλοι μας να είμαστε τρελοί του Θεού εν τη γενέσει—ψυχές σε ένα ταξίδι λησμονιάς και ανάμνησης, διαχωρισμού και επανένωσης, εξορίας και επιστροφής. Και από όλες τις πιθανές μοίρες, δεν υπάρχει καμία μεγαλύτερη από αυτή: να διαλυθείς τόσο ολοκληρωτικά μέσα στην αγάπη που να μη μείνει ίχνος διαχωρισμού, να γίνεις τόσο διάφανα κενός από εγώ ώστε το θεϊκό φως να λάμπει ανεμπόδιστα, να ανήκεις τόσο ολοκληρωτικά στον Θεό ώστε να μπορείς επιτέλους να πεις με απόλυτη αλήθεια:

"Εγώ και ο Πατέρας είμαστε Ένα."

Ζώντας τη Φύση μας: Ο Δρόμος της Σοφίας

Στους σιωπηλούς χώρους ανάμεσα στις αναπνοές, στην παύση ανάμεσα στις σκέψεις, υπάρχει μία βαθιά αλήθεια που αντηχεί μέσα από τους διαδρόμους των μυστηριακών παραδόσεων διαμέσου των αιώνων: είμαστε ήδη ολοκληρωμένοι. Ο σοφός, που κατοικεί στην πληρότητα της φύσης του, έχει σταματήσει την ατελείωτη πορεία του και έχει αγκαλιάσει την αιώνια ύπαρξη. Εν τω μεταξύ, ο ανόητος συνεχίζει την πανικόβλητη αναζήτησή του προς τα έξω, κυνηγώντας σκιές στον τοίχο του σπηλαίου, παρανοώντας ότι είναι το φως του ήλιου.

Η Παράδοξο της Αναζήτησης

Υπάρχει ένα όμορφο παράδοξο στην καρδιά της πνευματικής αφύπνισης—αυτό που αναζητούμε με μεγαλύτερη απελπισία είναι αυτό που ήδη είμαστε. Όπως τα ψάρια που ψάχνουν για νερό ενώ κολυμπούν στον ωκεανό, κοιτάμε παντού εκτός από μέσα μας. Η ίδια η αναζήτηση γίνεται το εμπόδιο για να βρούμε.

Οι αρχαίοι σοφοί διαφόρων παραδόσεων έχουν υποδείξει αυτή την αλήθεια: Οι Δάσκαλοι του Ταοισμού μίλησαν για το ου-γουέι, τη χωρίς κόπο δράση σε συμφωνία με τη αληθινή μας φύση. Ο Βούδας δίδαξε ότι η δυστυχία προέρχεται από την επιθυμία και την προσκόλληση στο να γίνουμε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε. Οι παραδόσεις του Αντβάιτα Βεδάντα δείχνουν την αναγνώριση του αληθινού εαυτού μας που ποτέ δεν χάθηκε, απλώς ξεχάστηκε.

Όταν επιδιώκουμε την πνευματική ανάπτυξη ως επίτευγμα—ένα ακόμα βουνό να ανέβουμε, ένα ακόμα μετάλλιο να κερδίσουμε—αναπαράγουμε την ίδια κατακερματισμένη κατάσταση που προσπαθούμε να θεραπεύσουμε. Ο σοφός άνθρωπος καταλαβαίνει ότι η εκπλήρωση δεν βρίσκεται στο τέλος ενός ταξιδιού αλλά στην αναγνώριση ότι δεν υπάρχει πουθενά να πάμε και τίποτα να γίνουμε.

Η Φύση του Σοφού

Ο σοφός ζει ως ένα καθαρό ρυάκι βουνού, ρέοντας με τις γραμμές της γης, χωρίς να αντιστέκεται στον δρόμο του ούτε να προσπαθεί να φτάσει στον ωκεανό. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στο ρυάκι και τον προορισμό του· είναι μία συνεχής πραγματικότητα που εκφράζεται στιγμή με στιγμή.

Σε αυτή την κατάσταση φυσικής ύπαρξης, κάθε δράση αναδύεται αυθόρμητα από το κέντρο. Ο σοφός άνθρωπος δεν σκέφτεται μεταξύ του σωστού και του λάθους, αλλά αντιδρά με την ακεραιότητα της ολότητάς του. Η ηθική του δεν επιβάλλεται από το εξωτερικό αλλά ανθίζει από το εσωτερικό, σαν το φυσικό άνοιγμα ενός λουλουδιού προς το φως.

Ο σοφός έχει υπερβεί τις αντιφάσεις που βασανίζουν τον αναζητητή: επιτυχία και αποτυχία, έπαινος και κατηγορία, κέρδος και απώλεια. Ζώντας πέρα από αυτές τις αντιφάσεις, βρίσκει την ειρήνη όχι στην επίλυση αλλά στη μετάβαση. Ενσαρκώνει τη παράδοξη σοφία που προέρχεται από την αγκαλιά των δύο πλευρών κάθε αντίθεσης και ανακαλύπτει την ενότητα που τις περιέχει και τις δύο.

Η Αυταπάτη του Γίγνεσθαι

Ο ανόητος, σε αντίθεση, είναι παγιδευμένος σε συνεχιζόμενο γίγνεσθαι. Πιστεύει ότι η εκπλήρωση βρίσκεται στο επόμενο επίτευγμα, στην επόμενη σχέση, στην επόμενη πνευματική εμπειρία. Είναι σαν κάποιον που έχει πέσει να κοιμηθεί πάνω σε μία θησαυροθήκη, ονειρευόμενος τη φτώχεια. Ακόμα και όταν κάθεται πάνω στο ίδιο το πλούτο που αναζητά, περιπλανιέται στον κόσμο αναζητώντας πλούτη.

Αυτή είναι η φύση της άγνοιας—όχι απλώς μια έλλειψη γνώσης, αλλά μια θεμελιώδης παρανόηση της πραγματικότητας. Ο ανόητος αναγνωρίζει τον εαυτό του με τα προσωρινά, τα μεταβαλλόμενα, τα επιφανειακά στοιχεία της ύπαρξης. Μπερδεύει τα ρούχα με τον φορέα τους, το σκεύος με το περιεχόμενο, το κύμα με τον ωκεανό.

Στην σύγχυσή του, απομακρύνεται από τη φύση του αντί να προχωράει προς αυτήν. Κάθε βήμα του ταξιδιού του τον απομακρύνει από το σπίτι του ενώ πιστεύει ότι πλησιάζει σε αυτό. Εξαντλεί τον εαυτό του ανεβαίνοντας βουνά που υπάρχουν μόνο στο μυαλό του, αναβάλλοντας για πάντα την αναγνώριση ότι αυτό που αναζητά δεν έχει ποτέ λείψει.

Η Επιστροφή στο Κέντρο

Το μυστικιστικό ταξίδι δεν είναι μια γραμμική πορεία από την άγνοια προς τη σοφία, αλλά μια σπειροειδής πορεία που μας επιστρέφει στην αρχή με καινούργια μάτια για να τη δούμε. Δεν πρόκειται για το να προσθέσουμε κάτι στον εαυτό μας, αλλά για το να αφαιρέσουμε τα πέπλα που κρύβουν αυτό που ήταν πάντα εκεί.

Στην παραδοχή του Ζεν, αυτό καταγράφεται με την έκφραση: "Πριν από την αφύπνιση, κόψε ξύλα, βάλε νερό. Μετά την αφύπνιση, κόψε ξύλα, βάλε νερό." Η διαφορά δεν βρίσκεται στο τι κάνουμε αλλά στο πώς το κάνουμε—από ποια κατάσταση συνείδησης προκύπτουν οι πράξεις μας.

Η πρόσκληση της μυστικιστικής σοφίας είναι να σταματήσουμε την εξωτερική αναζήτηση και να στραφούμε προς τα μέσα, όχι για να βρούμε κάτι νέο, αλλά για να αναγνωρίσουμε αυτό που είναι αιώνια παρόν. Είναι να ξυπνήσουμε από το όνειρο του διαχωρισμού και να συνειδητοποιήσουμε την θεμελιώδη ενότητά μας με όλα όσα είναι.

Ο Χορός της Μορφής και του Κενού

Στο να αναγνωρίσουμε τη φύση μας, ανακαλύπτουμε έναν βαθύ παραδοξισμό: είμαστε ταυτόχρονα μορφή και κενό, ύπαρξη και γίγνεσθαι, το απόλυτο και το σχετικό. Ο σοφός ζει ταυτόχρονα σε αυτές τις δύο διαστάσεις, πλήρως εμπλεκόμενος στον κόσμο της μορφής ενώ είναι ριζωμένος στο άμορφο.

Αυτό δεν είναι μια στατική κατάσταση, αλλά ένας δυναμικός χορός. Ο σοφός δεν αρνείται τη δράση, αλλά επιτρέπει στη δράση να αναδύεται φυσικά από το κέντρο του. Δεν απορρίπτει τον κόσμο, αλλά τον αγκαλιάζει με νέα κατανόηση. Συμμετέχει πλήρως στη ζωή ενώ παραμένει αποσυνδεδεμένος από τα αποτελέσματά της.

Σε αυτή την κατάσταση αφυπνισμένης συμμετοχής, κάθε στιγμή γίνεται μια έκφραση του απείρου. Το συνηθισμένο γίνεται ιερό, το καθημερινό αποκαλύπτει το θαυμαστό και οι πιο απλές πράξεις φέρουν την ευωδία της αιωνιότητας.

Πέρα από Λόγια και Έννοιες

Η αλήθεια της φύσης μας βρίσκεται πέρα από το φθαρτό πεδίο των λόγων και των εννοιών. Η γλώσσα μπορεί να τη δείξει μόνο, σαν το δάχτυλο που δείχνει το φεγγάρι. Ο σοφός καταλαβαίνει ότι οι μυστικιστικές διδασκαλίες δεν είναι για να κατανοηθούν διανοητικά, αλλά για να βιωθούν άμεσα.

Γι' αυτό και οι μεγαλύτεροι σοφοί συχνά μιλούν σε παραδοξότητες και ποίηση, σε κοάν και παραβολές. Γνωρίζουν ότι η αλήθεια δεν μπορεί να συλληφθεί σε έναν τύπο ή να περιοριστεί σε ένα σύστημα πίστης. Πρέπει να βιωθεί, να αναπνεύσει, να ενσαρκωθεί.

Η πρόσκληση είναι να περάσουμε πέρα από τον χάρτη των πνευματικών διδασκαλιών προς την περιοχή που περιγράφουν, να γευτούμε το νερό αντί να αναλύσουμε τη χημική του σύνθεση, να γίνουμε η διδασκαλία αντί να την κατανοήσουμε μόνο.

Η Παρούσα Πηγή

Στη βαθύτερη φύση μας, δεν είμαστε ξεχωριστά από την πηγή όλης της ύπαρξης. Δεν είμαστε θραύσματα που αναζητούν την ολότητα, αλλά εκφράσεις της ολότητας που βιώνουν τον εαυτό τους σε συγκεκριμένη μορφή. Όπως τα κύματα που αναδύονται από και επιστρέφουν στον ωκεανό, είμαστε προσωρινές εκδηλώσεις του αιώνιου.

Ο σοφός αναγνωρίζει αυτή την ενότητα και ζει από αυτήν. Έχει αφήσει την ψευδαίσθηση του ξεχωριστού εαυτού και έχει ανακαλύψει την ταυτότητά του με το θεμέλιο της ύπαρξης. Στην αναγνώριση αυτή, δεν υπάρχει πια γίγνεσθαι, δεν υπάρχει αγώνας, δεν υπάρχει αναζήτηση.

Αυτό δεν είναι το τέλος του ταξιδιού, αλλά η αληθινή του αρχή — όχι ένα συμπέρασμα αλλά μια ανοιχτή πόρτα προς άπειρες δυνατότητες. Από αυτό το μέρος της πληρότητας του κενού, η ζωή αναπτύσσεται με αβίαστη χάρη, κάθε στιγμή τέλεια και ολοκληρωμένη από μόνη της.

Ο Δρόμος Χωρίς Απόσταση

Η απόσταση μεταξύ του που είμαστε και του ποιοι πραγματικά είμαστε δεν μετριέται σε μίλια ή χρόνια, αλλά στο πάχος μιας σκέψης. Το ταξίδι από την άγνοια στη σοφία δεν είναι ένα φυσικό προσκύνημα, αλλά μια αλλαγή στην αντίληψη, μια αποσαφήνιση της όρασης.

Στα λόγια του Σούφι μυστικού Ρουμί: «Περιπλανιέσαι από δωμάτιο σε δωμάτιο κυνηγώντας το διαμαντένιο κολιέ που είναι ήδη γύρω από τον λαιμό σου.» Το κόσμημα που αναζητάμε δεν έχει ποτέ χαθεί. Ο εαυτός που προσπαθούμε να γίνουμε είναι ήδη αυτός που είμαστε.

Η πρόσκληση της μυστικιστικής σοφίας είναι να σταματήσουμε την αναζήτηση, να παραμείνουμε ακίνητοι και να γνωρίσουμε. Σε αυτή την ακινησία, η ψευδαίσθηση του ξεχωριστού εξαφανίζεται, και αναγνωρίζουμε τη φύση μας ως την ίδια την πληρότητα που πάντα αναζητούσαμε. Ο σοφός ζει από αυτή την αναγνώριση, ενώ ο ανόητος συνεχίζει να κυνηγάει τα φαντάσματα στην έρημο του γίγνεσθαι.

Τελικά, η σοφία δεν είναι κάτι που αποκτάμε, αλλά κάτι που θυμόμαστε. Είναι η ανάκτηση της αρχικής μας φύσης, η αναγνώριση αυτού που ήταν πάντα αληθινό. Και σε αυτή την αναγνώριση, κάθε προορισμός εκπληρώνεται, κάθε ολοκλήρωση ξεπερνιέται, γιατί ανακαλύπτουμε ότι δεν έχουμε ποτέ φύγει από το σπίτι.

Ποιος είναι ο μοναχικός άνθρωπος;

Αγαπάς, ώστε να σε έχουν ανάγκη. Γεννάς παιδιά, όχι επειδή αγαπάς τα παιδιά, αλλά μόνο για να σε χρειάζονται, για να μπορείς να πηγαίνεις στους γύρω και να λες: “Κοιτάξτε πόσες ευθύνες εκπληρώνω, με τι καθήκοντα ασχολούμαι! Είμαι ένας πατέρας, είμαι μια μητέρα...” Αυτό δεν είναι παρά ένας ύμνος στον εγωισμό σου. Αν δεν αποβάλεις εκείνη την ανάγκη να σε χρειάζονται, δεν θα μπορέσεις να μείνεις μόνος με τον εαυτό σου. Ακόμη και στα Ιμαλάια να πας, θα φτιάξεις μια κοινωνία. Κι αν η ανάγκη να σε χρειάζονται πάψει να υπάρχει, θα είσαι μόνος όπου και να πας, ακόμα και στην καρδιά της πόλης.

Τώρα προσπάθησε να καταλάβεις τα λόγια:

Ευλογημένοι οι μοναχικοί και οι εκλεκτοί. Εσείς θα βρείτε το βασίλειο, επειδή από αυτό έρχεστε και σε αυτό θα επιστρέψετε.

Μπες στο νόημα κάθε λέξης: Ευλογημένοι είναι οι μοναχικοί... Ποιος είναι ο μοναχικός άνθρωπος; Εκείνος που έχει αποβάλει την ανάγκη να τον χρειάζονται, εκείνος που είναι τελείως ικανοποιημένος με τον εαυτό του έτσι όπως είναι, εκείνος που δεν χρειάζεται κάποιον να του πει, “είσαι σπουδαίος.” Η σπουδαιότητα βρίσκεται μέσα του. Τώρα το νόημά του δεν έρχεται από τους άλλους. Δεν το ζητιανεύει, δεν το ζητά. Το δικό του νόημα έρχεται από το ίδιο του το είναι. Δεν είναι ζητιάνος. Μπορεί να ζήσει με τον εαυτό του.

Εσύ δεν μπορείς να ζήσεις με τον εαυτό σου. Κάθε φορά που είσαι μόνος, δεν αισθάνεσαι καλά. Αμέσως αισθάνεσαι δύσκολα. Σε πιάνει μια βαθιά αγωνία. Τι να κάνεις; Πού να πας; Πηγαίνεις στο κλαμπ, πηγαίνεις στην εκκλησία, πηγαίνεις στο θέατρο ή για ψώνια, πηγαίνεις κάπου, για να συναντήσεις τους άλλους. Δες τους πλούσιους, τα ψώνια είναι το μοναδικό παιχνίδι, το μοναδικό σπορ. Πηγαίνουν και ψωνίζουν. Αν είσαι φτωχός, δεν χρειάζεται να μπεις στο μαγαζί, απλά περπατάς στο δρόμο και κοιτάζεις τις βιτρίνες. Πηγαίνεις όμως!

Είναι δύσκολο να είσαι μόνος σου, πολύ ασυνήθιστο και σπάνιο. Επειδή όποτε βρίσκεσαι μόνος, όλη η σπουδαιότητά σου αφανίζεται. Πηγαίνεις και αγοράζεις κάτι από ένα μαγαζί. Τουλάχιστον ο πωλητής θα σου δώσει κάποια σημασία. Δεν έχει σημασία το τι θα πάρεις γιατί συνήθως αγοράζεις πράγματα που δεν χρειάζεσαι. Αγοράζεις για να αγοράζεις. Ο πωλητής όμως, σε κοιτάζει σαν να είσαι σπουδαίος. Συμπεριφέρεται λες κι εξαρτάται από σένα. Κι εσύ ξέρεις καλά πως δεν είναι παρά ένα παιχνίδι. Αυτό εκμεταλλεύονται οι καταστηματάρχες: Ο πωλητής δεν ασχολείται με σένα καθόλου. Το χαμόγελό του δεν είναι παρά ένα ψεύτικο χαμόγελο. Είναι για τον καθένα, δεν είναι ιδιαίτερα για σένα, αλλά εσύ ποτέ δεν βλέπεις έτσι τα πράγματα. Χαμογελά, σε χαιρετά και σε δέχεται σαν ένα εξαιρετικό επισκέπτη. Αισθάνεσαι άνετα, είσαι σπουδαίος, υπάρχουν άνθρωποι που εξαρτώνται από σένα.

Ψάχνεις παντού για μάτια που θα σου δώσουν σημασία. Κάθε φορά που μια γυναίκα σε κοιτάζει, σου δίνει σημασία. Οι ψυχολόγοι τώρα αναφέρουν ότι όποτε μπαίνεις σε ένα δωμάτιο, σε μια αίθουσα αναμονής, σε ένα σταθμό ή στο ξενοδοχείο, αν μια γυναίκα σε κοιτάξει περισσότερο από μια φορά, είναι έτοιμη για να την κατακτήσεις. Αν η γυναίκα σε κοιτάξει μόνο μία φορά, μην την ενοχλείς… Γύρισαν φιλμ, το παρατήρησαν και είναι γεγονός, επειδή μια γυναίκα κοιτάζει δύο φορές, όταν θέλει να την εκτιμήσουν και να τη θαυμάσουν.

Οι γυναικοκατακτητές το ξέρουν καλά, το ξέρουν εδώ και αιώνες. Οι ψυχολόγοι έφτασαν σε αυτό το σημείο, παρακολουθώντας τα μάτια. Αν η γυναίκα ξανακοιτάξει τότε πολλά μπορούν να γίνουν, έδωσε το σήμα, είναι έτοιμη να έρθει μαζί σου, να παίξει το παιχνίδι του έρωτα. Αν όμως δεν σε κοιτάξει η πόρτα είναι κλειστή. Καλύτερα να χτυπήσεις άλλη πόρτα. Αυτή η πόρτα είναι κλειστή για σένα.

Όποτε μια γυναίκα σε κοιτάξει, αισθάνεσαι σπουδαίος, πολύ σημαντικός. Εκείνη τη στιγμή είσαι μοναδικός. Γι’ αυτό ο έρωτας δίνει λάμψη. Ο έρωτας δίνει τόση ζωή, τόση ζωντάνια! Δημιουργείται όμως ένα πρόβλημα, γιατί αν η ίδια γυναίκα σε κοιτάζει κάθε μέρα, δεν σε βοηθά. Γι’ αυτό οι άντρες βαριούνται τις γυναίκες τους, οι γυναίκες βαριούνται τους άντρες τους. Πώς να παίρνεις το ίδιο νόημα, από τα ίδια μάτια ξανά και ξανά; Τα συνηθίζεις. Είναι η γυναίκα σου, δεν υπάρχει τίποτα να κατακτήσεις. Γι’ αυτό υπάρχει ανάγκη να γίνεις ένας Βύρωνας, να γίνεις ένας Δον Ζουάν και να πηγαίνεις από τη μια γυναίκα στην άλλη.

Δεν πρόκειται για σεξουαλική ανάγκη, να θυμάσαι ότι αυτό δεν αφορά καθόλου το σεξ, επειδή το σεξ πηγαίνει πιο βαθιά με μια γυναίκα, όταν υπάρχει οικειότητα. Δεν είναι ούτε αγάπη ούτε σεξ. Καθόλου! Η αγάπη θέλει να βρίσκεται με εκείνον που αγαπά ολοένα και περισσότερο, με έναν τρόπο ολοένα και πιο βαθύ. Η αγάπη κινείται σε βάθος Αυτό δεν είναι ούτε αγάπη ούτε σεξ. Είναι κάτι άλλο. Είναι μια εγωική ανάγκη.

 
Αν μπορείς να κατακτάς μια καινούργια γυναίκα κάθε μέρα, αισθάνεσαι πως είσαι πολύ σπουδαίος, αισθάνεσαι κατακτητής. Αν όμως, έχεις κατασταλάξει σε μια γυναίκα, κόλλησες. Κανένας δεν σε κοιτάζει, κανένας άλλος άντρας ή γυναίκα δεν σου δίνει σημασία, αισθάνεσαι τελειωμένος. Γι’ αυτό οι σύζυγοι δεν έχουν καμία ζωντάνια, καμία σεξουαλικότητα. Κοίταξε μόνο και φαίνεται από μακριά, αν το ζευγάρι που έρχεται είναι σύζυγοι ή όχι. Αν δεν είναι, θα αισθανθείς τη διαφορά. Θα είναι ευτυχισμένοι, θα γελάνε, θα μιλάνε, θα χαίρονται ο ένας τον άλλον. Αν είναι σύζυγοι, τότε απλώς ανέχονται ο ένας τον άλλον.

Ήταν η επέτειος για τα είκοσι πέντε χρόνια γάμου τού Νασραντίν. Εκείνος ετοιμαζόταν να βγει έξω. Η γυναίκα του, λίγο εκνευρισμένη, περίμενε να κάνει κάτι, αλλά εκείνος ακολουθούσε την ίδια ρουτίνα. 

Ρώτησε λοιπόν: “Νασραντίν ξέρεις τι μέρα είναι σήμερα;”

Ο Νασραντίν είπε: “Ξέρω!”
Κι εκείνη είπε: “Τότε κάνε κάτι ασυνήθιστο!”
Ο Νασραντίν σκέφτηκε και είπε: “Τι θα έλεγες για δύο λεπτά σιωπής;"

Η ανάγκη δεν σου επιτρέπει να μείνεις μόνος με τον εαυτό σου. Μόνο εκείνοι που έχουν κατακτήσει το κενό μέσα τους, μόνο εκείνοι που η βάρκα τους άδεια, που έχουν φτάσει στο σημείο να καταλάβουν ότι οι ανάγκες του εγώ είναι μάταιες και νευρωτικές, εκείνοι που βούτηξαν μέσα τους και είδαν πόσο άχρηστες είναι. Και όχι απλώς άχρηστες. Οι ανάγκες του εγώ μπορούν να σε τρελάνουν, μα δεν μπορούν να σε ικανοποιήσουν.

Ποιος είναι ο μοναχικός άνθρωπος; Εκείνος που έχει χάσει την ανάγκη να τον χρειάζονται, εκείνος που δεν ζητάει καμία σημασία από σένα, από το βλέμμα σου, από τις αντιδράσεις σου. Όχι! Αν του δώσεις την αγάπη σου θα είναι ευγνώμων. Αν πάλι δεν του τη δώσεις, δεν παραπονιέται. Αν δεν του τη δώσεις, είναι το ίδιο καλός. Αν τον επισκεφθείς, είναι ευχαριστημένος, Αν δεν τον επισκεφθείς, είναι το ίδιο ευχαριστημένος. Όταν βρίσκεται με το πλήθος, το χαίρεται κι όταν ζει σε ένα ερημητήριο, το χαίρεται επίσης. Δεν μπορείς να κάνεις ένα μοναχικό άνθρωπο δυστυχισμένο, γιατί έμαθε να ζει με τον εαυτό του και να είναι ευτυχισμένος με τον εαυτό του. Γίνεται αυτάρκης.

Νίτσε: Βιώνοντας μιαν ανώτερη δύναμη

Τι σημαίνει αυτός ο τελευταίος ισχυρισμός: «Η “ανώτερη” δύναμη της φύσης, αφού με κακομεταχειρίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του δήθεν καλοκαιριού, με κρατά ακόμα γερά σ’ αυτό το υψόμετρο»; 1) Ποια είναι αυτή η ανώτερη δύναμη; 2) Πώς επιδρά ώστε να καταφέρνει να κρατά κάποιον στο ίδιο μέρος, εκεί που βρίσκεται, και μάλιστα εκεί όπου η δύναμη αυτή ασκεί τον μαγνητισμό της;

Το παζλ αρχίζει να παίρνει μορφή: το άρρωστο κορμί ενός γιου με πατέρα που έπασχε από κάποια ασθένεια στον εγκέφαλο· το κορμί ενός αρρώστου με σύφιλη· ίσως και το άρρωστο κορμί ενός πατέρα ενδεχομένως συφιλιδικού· ένα κορμί άρρωστο από τις θεραπείες· αλλά επίσης και πάνω απ’ όλα, το κορμί ενός σαμάνου που λειτουργεί σαν σεισμογράφος για καθετί που συμβαίνει: όλα αυτά θα φέρουν στην επιφάνεια τις ιδέες και τις διαισθήσεις του φιλοσόφου, τις σκέψεις και τις έννοιές του, τα πρόσωπα και τις εικόνες του. Ιδού η αρχέγονη λάσπη από την οποία θα γεννηθεί η νιτσεϊκή ζωή.

Κάθε μετεωρολογική συνθήκη προβάλλεται στο κλίμα του ίδιου του κορμιού του, άρα και της ψυχής του. Και το κλίμα του Σιλς-Μαρία* είναι ιδιαίτερο. Κι ας περνά εκεί ο Νίτσε μόνο τα καλοκαίρια του, μόλις είδαμε πως το χιόνι και ο παγετός, το κρύο και η βροχή, οι πλημμύρες και τα βαριά σύννεφα επιβαρύνουν τη φυσιολογία του, ακόμα και τη συγκεκριμένη εποχή. Το Σιλς δεν είναι ένα ακίνητο και γαλήνιο τοπίο, μα ένας στρόβιλος, μια δίνη που σφυρηλατεί το ατσάλι των εννοιών.

Το υψόμετρο στο οποίο βρίσκεται ο Νίτσε αποδεικνύεται μια υπαρξιακή συνθήκη, ένα είδος φιλοσοφικής παρουσίας στον κόσμο. Και εκείνος, ως υπερευαίσθητος αισθητήρας, ανταποκρίνεται στις παραμικρές μεταβολές της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της ηλιοφάνειας της περιοχής.

Μα πέρα από το κλίμα, ο φιλόσοφος εξελίσσεται ψυχή τε και σώματι μέσα σε μια φύση για την οποία πρέπει να μιλήσει κανείς... Μιας και το Σιλς βρίσκεται στους πρόποδες ενός βουνού σαν αυτό από το οποίο κατεβαίνει μια μέρα ο Ζαρατούστρα για να κηρύξει τον υπεράνθρωπο. Το βουνό παίζει με τον ήλιο, δηλαδή με το φως: το σταματά ή το αντανακλά, το διαθλά και το περιθλά, το συγκρατεί και το φιλτράρει. Το ίδιο κάνει και με τον άνεμο ή τη βροχή, τον υετό, που συνδιαλλάσσονται μαζί του. Τα πάντα ξεδιπλώνονται και απλώνονται στον αέρα σε σχέση μ’ αυτούς τους ορεινούς όγκους.

Στο Σιλς είναι που του έρχεται η ιδέα της αιώνιας επιστροφής. Ο Νίτσε περιγράφει αυτήν την αποκάλυψη στο Ίδε ο άνθρωπος, και συγκεκριμένα σε ένα κεφάλαιο όπου εξηγεί τη γενεαλογία του Τάδε έφη Ζαρατούστρα: «Θα διηγηθώ τώρα την ιστορία του Ζαρατούστρα. Η βασική σύλληψη του έργου αυτού, η ιδέα της αιώνιας επιστροφής, αυτή η ανώτατη διατύπωση της κατάφασης, χρονολογείται από τον Αύγουστο του 1881: γράφτηκε σ’ ένα φύλλο χαρτιού με την υποσημείωση “6.000 πόδια πέρα από τον άνθρωπο και τον χρόνο”. Τη μέρα εκείνη περπατούσα μέσα στο δάσος που βρίσκεται στις όχθες της λίμνης Σιλβαπλάνα· σ’ έναν πελώριο βράχο που έμοιαζε με πυραμίδα σταμάτησα, όχι μακριά από το Σούρλεϊ. Τότε μου ήρθε αυτή η ιδέα.» (Ίδε ο Άνθρωπος, «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα», §1)3.

Συνθέτει το παρακάτω ποίημα:

ΣΙΛΣ ΜΑΡΙΑ

Εδώ καθόμουν και περίμενα - δίχως να περιμένω τίποτα
Πέρα απ’ το καλό και το κακό, απολαμβάνοντας
Άλλοτε το φως, άλλοτε τις σκιές, όλα ένα παιχνίδι
Όλα λίμνη, όλα μεσημέρι, όλα χρόνος δίχως σκοπό.
Όταν ξαφνικά, φίλη μου, το ένα έγινε δυο –
Κι ο Ζαρατούστρα πέρασε από μπροστά μου.

Ο Νίτσε κάνει λόγο για τοκετό· άρα προϋποθέτει κάποια εγκυμοσύνη. Γνωρίζουμε πως στο Σιλς διαβάζει και κρατά σημειώσεις στα Μαθήματα της Φιλοσοφίας του Όιγκεν Ντύρινγκ, που εκδόθηκαν το 1878. Το βιβλίο έχει διαβαστεί ξανά και ξανά, όπως φαίνεται από τις σημειώσεις στο βιβλίο που του ανήκε. Στη σελίδα 84 του βιβλίου, ο Ντύρινγκ αντικρούει τη θεωρία της αιώνιας επιστροφής στηριζόμενος στις φυσικές επιστήμες· ο Νίτσε υπογραμμίζει και σημειώνει. Δε θα πει τίποτα γι’ αυτήν την κριτική ανάγνωση.

Στο βιβλίο της Ο Νίτσε μέσα από τα έργα του, η Λου Σαλομέ, η οποία υπήρξε επιστήθιά του, καταδεικνύει τη σύμφυση μεταξύ της ζωής και της σκέψης του. Όσον αφορά το ζήτημα της αιώνιας επιστροφής, υποστηρίζει: «Σκόπευε να μιλήσει γι’ αυτήν ανάλογα με το κατά πόσο θα επαληθευόταν επιστημονικά. Είχαμε ανταλλάξει μια σειρά επιστολών πάνω σε αυτό το θέμα, και προέκυπτε πάντα από τα λεγόμενά του ότι πίστευε πως μέσα από τη μελέτη της φυσικής επιστήμης και της δομής του ατόμου θα έβρισκε την ακλόνητη βάση για τη θεωρία του, κάτι για το οποίο έσφαλλε. Τότε ήταν που αποφάσισε να σπουδάσει για δέκα χρόνια φυσικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης ή του Παρισιού. Μόνο μετά από αυτήν την περίοδο σιωπής, και στην περίπτωση επιτυχίας -την οποία περίμενε εναγωνίως- λογάριαζε να επιστρέψει ανάμεσα στους ανθρώπους για να κηρύξει το ευαγγέλιο της αιώνιας επιστροφής.» Η επιστήμη τελικά αποδεικνύεται αδιέξοδο· η Λου Σαλομέ υποστηρίζει πως τότε έγινε μυστικιστής - αυτή είναι όλη κι όλη η τοποθέτησή της· εγώ από την πλευρά μου πιστεύω πως έγινε ο φιλόσοφος-καλλιτέχνης που εξήγγελλε τη δεκαετία του 1870. Καθόλου μυστικιστής μα εξόχως ποιητικός.

Και πράγματι ο ίδιος παρουσιάζει μια εκδοχή αυτής της αποκάλυψης, που εγώ θα τη χαρακτήριζα ρομαντική, που έχει να κάνει με την έμπνευση του καλλιτέχνη. Γράφει: «Σ’ αυτό το τέλος του 19ου αιώνα υπάρχει κανείς που να έχει σαφή ιδέα αυτού που ονόμαζαν έμπνευση οι ποιητές των δυνατών εποχών; Αν όχι, θα την περιγράψω εγώ. - Αν έχει κανείς μέσα του έστω και το ελάχιστο κατάλοιπο δεισιδαιμονίας, δύσκολα μπορεί να απορρίψει την ιδέα ότι δεν είναι απλή ενσάρκωση, απλό φερέφωνο, απλό μέσο πανίσχυρων δυνάμεων. Η έννοια της αποκάλυψης -με την έννοια ότι ξαφνικά, με απερίγραπτη σιγουριά και λεπτότητα, κάτι γίνεται ορατό, ακουστό, κάτι που μας συγκλονίζει εκ βάθρων και μας αναποδογυρίζει- αυτή μόνο περιγράφει τα γεγονότα. Τότε ακούει κανείς, δεν ψάχνει· παίρνει, δεν ρωτάει ποιος δίνει· σαν αστραπή, μια σκέψη λάμπει, με αναγκαιότητα, χωρίς δισταγμό ως προς τη μορφή της - ποτέ δεν είχα να διαλέξω. Είναι μια έκσταση που η φοβερή της ένταση ξαλαφρώνει καμιά φορά μ’ έναν χείμαρρο δακρύων, όπου το βήμα γίνεται, ασύνειδα, άλλοτε πιο γρήγορο άλλοτε πιο αργό· βρίσκεται κανείς έξω από τον εαυτό του, νιώθει αναρίθμητα λεπτά ρίγη και το δέρμα του να τρέμει ως τις άκρες των δακτύλων του· είναι μια βαθιά ευτυχία μέσα στην οποία ακόμη και το πιο οδυνηρό και σκοτεινό δε φαίνεται να είναι αντίθετο, αλλά μάλλον εξαρτημένο, κάτι που έχει προκληθεί, ένα απαραίτητο χρώμα μέσα σε τούτη την υπεραφθονία φωτός· είναι ένα ένστικτο για ρυθμικές σχέσεις, που επικαλύπτει ευρείς χώρους μορφών - το μήκος, η ανάγκη για έναν ευρύ ρυθμό, είναι σχεδόν το μέτρο για τη δύναμη της έμπνευσης, ένα είδος ισοφάρισης της πίεσης και της έντασης που προκαλεί αυτή... Όλα αυτά γίνονται άθελα στον ανώτατο βαθμό αλλά και σαν μια θύελλα ενός συναισθήματος ελευθερίας, απολυτότητας, δύναμης, θεϊκότητας... Το πιο αξιοσημείωτο είναι ο αθέλητος χαρακτήρας της εικόνας, της μεταφοράς: δεν μπορεί πια να καταλάβει κανείς τι είναι η εικόνα και τι η μεταφορά: το καθετί παρουσιάζεται σαν η πιο κοντινή, η πιο προφανής, η πιο απλή έκφραση. Θα έλεγε κανείς, για να θυμίσω τα λόγια του Ζαρατούστρα, πως τα πράγματα έρχονται και προσφέρονται μόνα τους για να χρησιμέψουν σαν μεταφορές. Αυτή είναι η εμπειρία μου για την έμπνευση· δεν αμφιβάλλω καθόλου πως πρέπει κανείς να γυρίσει χιλιάδες χρόνια πίσω για να βρει κάποιον που θα μπορούσε να πει “είναι και δική μου εμπειρία”.»

Αυτό το απόσπασμα του Ίδε ο άνθρωπος («Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα», §3), χωρίς να του φαίνεται, κόβει την ιστορία της φιλοσοφίας στα δύο: στο πριν και στο μετά από αυτόν. Μέχρι τον Νίτσε, οι φιλόσοφοι διατηρούν στενή σχέση με το θείο, το ιερό, το θεολογικό στοιχείο, που με την πένα τους έγιναν η τέλεια σφαίρα, ο κόσμος των ιδεών, το σύμπαν των απόλυτων ουσιών, το πεδίο του σκεπτόμενου όντος, ο λόγος περί υπερβατικότητας6, ο χώρος του νοουμένου, το ξέφωτο του Είναι8.

Σ’ αυτήν την τάξη ιδεών, ο φιλόσοφος είναι ένας άνθρωπος που χαρακτηρίζεται περισσότερο από καθαρή διανόηση παρά από έμπνευση. Ο Καρτέσιος, που ενώ στο Olympica ομολογεί πως οι σκέψεις του πηγάζουν από τρία όνειρα, δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με αυτό στον Λόγο περί της Μεθόδου, αντιθέτως αφήνει να εννοηθεί πως το σύστημά του αποτελεί προϊόν αποκλειστικά και μόνο της λογικής.

Τις περισσότερες φορές στη δυτική ζωγραφική ο φιλόσοφος απεικονίζεται καθισμένος στο γραφείο του, περιχαρακωμένος από τον κόσμο με τη βιβλιοθήκη του, να γράφει, με ένα σωρό ανοιχτά βιβλία ολόγυρά του. Διαβάζει, και το έργο του προκύπτει από τη συνεχή μελέτη των ιερών κειμένων μαζί με τον σχολιασμό τους. Ο φιλόσοφος σχολιάζει τα σχόλια των σχολίων μα δε βλέπει τον κόσμο. Ακόμα και ο Μονταίνιος, που εισάγει ένα ρεύμα ριζοσπαστικής ρήξης με αυτήν τη λογική, υπαγορεύει τα Δοκίμιά του σε έναν πύργο στον επάνω όροφο της βιβλιοθήκης του, που διαθέτει αναρίθμητα συγγράμματα, ξεδιαλέγοντας αρχαία κείμενα πάνω στα οποία αυτοσχεδιάζει με θαυμαστό τρόπο.

Στο Λυκόφως των ειδώλων, ο Νίτσε σχολιάζει αυτήν την περιβόητη ρήση του Φλωμπέρ: «Να σκεφτεί και να γράψει κανείς, μπορεί μόνο καθιστός», ως εξής: «Εδώ σ’ έπιασα, μηδενιστή! Το να στρογγυλοκάθεσαι, να το μεγαλύτερο αμάρτημα απέναντι στο πνεύμα! Μόνο οι σκέψεις που κάνει κανείς ενώ περπατά έχουν κάποια αξία» (Ρητά και Αιχμές, §34). Αυτό ήταν πιθανότατα κάτι που σκέφτηκε ενώ περπατούσε...

Συγκρατώ επίσης και την ιδέα του Νίτσε πως ο ίδιος είναι κάτι σαν απλό μέσο: η εμπειρία του γίνεται θεωρία του, η σκέψη του προέρχεται από αισθήσεις, συναισθήματα και εμπειρικά ερεθίσματα. Προτείνει έναν λόγο περί της μεθόδου, ο οποίος παραμερίζει τη λογική και τη μελέτη που προηγούνται του στοχασμού, προς όφελος μιας παγανιστικής έκστασης: έμπνευση, ενσάρκωση, φερέφωνο και απλό μέσο πανίσχυρων δυνάμεων, αποκάλυψη, έκσταση, αναποδογύρισμα, λάμψη, το να βρίσκεται κανείς έξω από τον εαυτό του, υπεραφθονία φωτός, θύελλα συναισθημάτων, πίεση και ένταση: το λεξιλόγιο είναι θρησκευτικό, παρότι χωρίς Θεό. Ο Νίτσε χρησιμοποιεί μέχρι και τη λέξη «θεϊκότητα»...

Από τον πρόλογο της Χαρούμενης Επιστήμης, δηλαδή το 1882, ο Νίτσε διατυπώνει μιαν αλήθεια που ο θεσμός της φιλοσοφίας ακόμα δεν καταφέρνει να καταπιεί και να χωνέψει. Για τον Νίτσε, κάθε φιλοσοφία αποτελεί την αυτοβιογραφική εξομολόγηση ενός σώματος. Όμως, στα μάτια ενός υπαλλήλου του χώρου, ενός πανεπιστημιακού, ενός καθηγητή, ενός ερευνητή που πληρώνεται από τους φορολογούμενους περισσότερο για να ψάχνει παρά για να βρίσκει, η αλήθεια αυτή ρίχνει άπλετο και αμείλικτο φως στον καθιστικό βίο του χαρτογιακά, εξοστρακίζοντάς τους μακριά από την επιστήμη. Πώς λοιπόν θα μπορούσαν να συνταχθούν με μια τέτοια τοποθέτηση;

Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που αυτό το ταξίδι στο Σιλς-Μαρία δεν το έκαναν οι Γάλλοι νιτσεϊστές, βλέπε Ζωρζ Μπατάιγ και Πιερ Κλοσοφσκί, Μισέλ Φουκώ και Ζιλ Ντελέζ, Ζακ Ντεριντά ή ακόμα κι ο Μωρίς ντε Γκαντιγιάκ που μετέφρασε τον Ζαρατούστρα... Αυτοί οι άνθρωποι του γραπτού και του θεσμού, δεν έδειξαν το παραμικρό ενδιαφέρον για τη ζωή του Νίτσε ως υπαρξιακή εμπειρία, που αποδεικνύεται άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σκέψη του - εκείνοι είναι περισσότερο έδρα και πνεύμα παρά σάρκα και αίμα.

Πού να φανταστούν πως περισσότερα μαθαίνει κανείς για τον Νίτσε ακολουθώντας τα βήματά του στο Άνω Ενγκαντίν, παρά με το να ψαχουλεύει, όπως προτίμησαν εκείνοι, στον σκουπιδοτενεκέ των δήθεν μεταθανάτιων αποσπασμάτων του - πολλά από τα οποία είναι απλώς σημειώσεις ανάγνωσης ή ακόμη και παραποιήσεις από το χέρι της αδερφής του, αντισημίτισσας και οπαδού των ευρωπαϊκών φασισμών και του εθνικοσοσιαλισμού. Μα το να κινείς προς αναζήτηση των βιογραφικών συνθηκών κάτω από τις οποίες παράγονται οι έννοιες ενός στοχαστή είναι ένα νιτσεϊκό μάθημα επαναστατικό και κεφαλαιώδες.
-----------------------
*Το Σιλς-Μαρία είναι ο γενέθλιος τόπος του Ζαρατούστρα. Μες στον αχό των χιονοστιβάδων γεννιέται ο νιτσεϊκός υπεράνθρωπος. Ακολουθώντας τα βήματα του Νίτσε στα μαγευτικά τοπία των Άλπεων, ανακαλύπτει μες στη φύση τις πηγές της όψιμης νιτσεϊκής σκέψης. Και αντίθετα προς τις όποιες φασιστικές και σταλινικές αναγνώσεις, παραμερίζοντας όλες τις ταμπέλες που έχουν αποδοθεί στον μεγάλο φιλόσοφο, ο συγγραφέας δείχνει αυτό που πραγματικά είναι ο υπεράνθρωπος: αυτός που γνωρίζει το πραγματικό και το αγαπά, αυτός που λέει ναι στη ζωή, σ’ ολόκληρη τη ζωή∙ με άλλα λόγια, ο στωικός σοφός, εγκλιματισμένος στους μεταχριστιανικούς, μηδενιστικούς καιρούς μας.

Η δυσαρμονία μεταξύ βιολογικής και πολιτισμικής εξέλιξης

Ο άνθρωπος δεν υπέφερε πάντοτε από τις ίδιες ασθένειες.

Πάντοτε ο άνθρωπος αρρώσταινε. Από μολυσματικές ασθένειες οφειλόμενες σε παθογόνους μικροοργανισμούς και παράσιτα ή από εγγενείς δυσλειτουργίες του ίδιου του σώματός του. Και στις δύο περιπτώσεις, τόσο η φύση των ασθενειών όσο και η συνεισφορά τους στη συνολική νοσηρότητα ήταν άμεση συνάρτηση του περιβάλλοντος και του τρόπου ζωής.Για να προσβληθεί κανείς από ένα παθογόνο θα έπρεπε να συναντηθεί μαζί του στο ίδιο περιβάλλον, και μάλιστα με συχνότητα έκθεσης που να εγγυάται την επιτυχή προσβολή.

Κατά συνέπεια, οι μετακινήσεις, η χωρική σύμπτωση θύτη και θύματος και η πυκνότητα των αντίστοιχων πληθυσμών έχουν μεγάλη σημασία. Το ίδιο και οι διατροφικές συνήθειες, η συμπεριφορά και ο τρόπος ζωής, που κατά περιόδους μπορεί να αυξάνουν έναν συγκεκριμένο κίνδυνο προσβολής, ενώ μειώνουν έναν άλλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αλλάζουν με τον χρόνο και τα επιδημιολογικά πρότυπα, δηλαδή η σημασία των επιμέρους ασθενειών στον πληθυσμό.

Στους φυσικούς ζωικούς πληθυσμούς και σε φυσικά περιβάλλοντα, οι επιδημιολογικές μεταπτώσεις είναι σπάνιες και τόσο βραδείες, ώστε να καθίστανται αδιόρατες. Το περιβάλλον αλλάζει αρκετά αργά, ώστε να δίνει άπλετο χρόνο στη διαδικασία της εξέλιξης να παγιώνει οικολογικές σχέσεις και συμπεριφορές, και να εξισορροπεί την ισχύ των αμυντικών εξοπλισμών του θύματος και των επιθετικών εφοδίων του θύτη. Μια φαινομενική εξελικτική στασιμότητα, όπου κανείς δεν εξολοθρεύεται εντελώς, αλλά και κανείς δεν μένει νηστικός. Εξαίρεση αποτελούν οι σφοδρές περιβαλλοντικές αναταράξεις, οι αιφνίδιες εκείνες φυσικές ή άλλες καταστροφές, κατά τις οποίες οι λόγοι της νοσηρότητας και θνησιμότητας σχετίζονται με την ίδια την καταστροφή. Ως παράδειγμα, όλοι οι οργανισμοί που πλήττονται σήμερα από την ανθρώπινη δραστηριότητα και επέκταση διανύουν μια επιδημιολογική μεταπτώση που κάνει το ατύχημα την κυριότερη αιτία θανάτου.

Στην περίπτωση των μεταδιδόμενων ασθενειών, ο μολυσματικός παράγοντας μπορεί να ενδημεί, δηλαδή να διατηρείται προσβάλλοντας ένα ασήμαντα μικρό μέρος του πληθυσμού. Ωστόσο μετά από κάποια αλλαγή στο περιβάλλον ή στη συμπεριφορά το. ξενιστή, ο μολυσματικός παράγοντας μπορεί να αυξήσει τη συχνότητά του, προκαλώντας επιδημία. Αν η νοσηρότητα επεκταθεί σε όλους τους πληθυσμούς του είδους, τότε πρόκειται για πανδημία.

Οι έννοιες της υγείας και της αρρώστιας μεταβάλλονται όταν αλλάζουν το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής.

Η αλματώδης ανάπτυξη του ανθρώπινου πληθυσμού μετά την υιοθέτηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, και η συνακόλουθη πολιτισμική και τεχνολογική εξέλιξη, άλλαξαν άρδην το περιβάλλον, την ανθρώπινη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής με έναν ρυθμό που δεν έχει προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Αντίστοιχα μεταβλήθηκαν και οι σχέσεις μεταξύ υγείας και ασθένειας τουλάχιστον δύο φορές. Μία κατά τη μετάβαση από την παλαιολιθική στη νεολιθική εποχή, που ξεκίνησε πριν από 12.000 χρόνια, και μία κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση, που ξεκίνησε πριν από 300 περίπου χρόνια. Πιστεύεται ότι σήμερα αναδύεται μία τρίτη επιδημιολογική μετάπτωση, παρότι η προηγούμενη συνέβη μόλις πριν από 300 χρόνια. Ασφαλώς, τα χρονικά αυτά ορόσημα δεν είναι ίδια για όλο τον κόσμο. Η λεγόμενη Νεολιθική Επανάσταση δεν ολοκληρώθηκε παρά μόλις πριν από μερικές δεκαετίες, όταν και οι τελευταίες ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών αναγκάστηκαν να υποκύψουν στο δέλεαρ της καλλιέργειας, ενώ υπάρχουν ακόμα γεωγραφικές περιοχές που έχουν ελάχιστα επηρεαστεί από τη Βιομηχανική Επανάσταση, εισπράττοντας περισσότερο το κόστος, παρά τα πλεονεκτήματα της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Τις παραπάνω γενικότητες μπορούμε να δούμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια εξιστορώντας την πορεία της νοσηρότητας του ανθρώπου μέσα στον χρόνο. Η εξιστόρηση αυτή, η οποία είναι πιθανότατα ορθή, στηρίζεται στον συνδυασμό δεδομένων και λογικοφανών υποθέσεων, που εξάγονται από την προϊστορία, την ιστορία, την ανθρωπολογία, την αρχαιολογία, την παλαιοκλιματολογία, την παλαιο-ατροδικαστική και τη μοριακή βιολογία.

Το παλαιολιθικό υπόβαθρο

Από την εμφάνισή του, πριν 200 χιλιάδες χρόνια, και μέχρι τη Νεολιθική Επανάσταση, το είδος Homo sapiens ζει σε μικρές ομάδες που περιπλανώνται για την εύρεση τροφής. Οι ασθένειες που προσβάλλουν τον άνθρωπο σε αυτή την περίοδο είναι κειμήλια από τους ανθρωποειδείς μας προγόνους. Μια ιδέα μπορούμε να πάρουμε από αυτά που σήμερα προσβάλλουν στον φυσικό τους χώρο τους χιμπατζήδες, τους ουρακοτάγκους και τους γορίλες. Εντερικά παράσιτα όπως η ταινία, πρωτόζωα, ψείρες, σαλμονέλα, ίσως τύφος και σταφυλόκοκκος. Ωστόσο, η φυσική δραστηριότητα και η ποικιλία στη διατροφή του πρωτόγονου ανθρώπου κρατούν τη φυσική του κατάσταση σε ικανοποιητικά επίπεδα και τη νοσηρότητα χαμηλή. Οι μικρές ομάδες, που κινούνται συνεχώς ακολουθώντας τη μετανάστευση των θηραμάτων και την εποχική ανάπτυξη των φυτών, δεν ευνοούν τη δημιουργία μόνιμων εστιών ρύπανσης. Οι επαφές μεταξύ των ομάδων, κυρίως για την ανταλλαγή συντρόφων, ώστε να αποφεύγουν τις δυσμενείς συνέπειες της ενδογαμίας, είναι μάλλον σπάνιες. Οι μολυσματικές ασθένειες λοιπόν είναι σποραδικές, ενδημούν μεν αλλά δεν εξελίσσονται σε επιδημίες. Οι εκφυλιστικές ασθένειες δεν προλαβαίνουν να εκδηλωθούν, μια και το προσδόκιμο επιβίωσης δεν ξεπερνά, κατά μέσον όρο, τα 30 χρόνια. Εικάζεται ότι αυτή η χαμηλή τιμή οφείλεται στη μεγάλη παιδική και μητρική θνησιμότητα λόγω επιπλοκών κατά τον τοκετό και στα τραύματα των νέων ανδρών κατά το κυνήγι ή κατά τις διενέξεις με γειτονικές ομάδες. Η πληθυσμιακή ισορροπία εξασφαλίζεται από τον συνδυασμό των περιορισμών στους περιβαλλοντικούς πόρους (κυνήγι, καρποί, ψάρεμα), και τον περιορισμό των γεννήσεων σε έναν τοκετό ανά γυναίκα και ανά τετραετία, δεδομένου ότι ο πλάνητας βίος δεν επιτρέπει τη μεταφορά περισσότερων παιδιών.

Ο Θεός Διόνυσος ο Ζαγρέας και ο καθρέπτης

Για τους Ορφικούς, ο Διόνυσος Ζαγρέας, ήταν γιος του Δία και της θεάς του κάτω κόσμου Περσεφόνης. Οι Τιτάνες, οι οποίοι είχαν νικηθεί από το Δία στην Τιτανομαχία, με εντολή της Ήρας βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν το Δία κατακρεουργώντας το νήπιο Διόνυσο (1), καθώς έβλεπε το είδωλο του σε ένα καθρέπτη και έπαιζε με τα παιγνίδια του.

Τι συμβoλίζει ο καθρέπτης;

Ο Πλωτίνος στις Εννεάδες εξηγεί: Οι ψυχές των ανθρώπων βλέποντας τα είδωλά τους στον καθρέπτη του Διονύσου, κατέβηκαν στη γη δίχως να αποκοπούνε από το Όντως Ον -Εν. Ο καθρέπτης συμβολίζει:

Α) Τη σύνδεση της ψυχής με τους θεούς. Ετσι όπως το είδωλο φαίνεται στον καθρέπτη χωρίς όμως να είναι αποκομένο, έτσι και η ψυχή υπάρχει στον άνθρωπο χωρίς να έχει αποσυνδεθεί από την πρωταρχική πηγή, και όχι μόνο αυτό, αλλά η ψυχή έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά και ουσία με το θεούς παρ’ όλο που έχει ενσαρκωθεί σε ανθρώπινο σώμα. Η μόνη διαφορά της είναι ότι βρίσκεται σε χαμηλότερο συνειδησιακό επίπεδο από αυτό των θεών.

Β) Τη στιγμή που η ψυχή εμφανίζεται στον άνθρωπο, όπως το είδωλο ενός ανθρώπου εμφανίζεται στον καθρέπτη όταν αυτός κοιτάζει στον καθρέπτη, έτσι και η ψυχή ενσαρκώνεται στο έμβρυο όταν αρχίζει να χτυπάει η καρδιά του.

Οι Τιτάνες (συμβολίζουν τα ανθρώπινα πάθη που δεν αφήνουν την ψυχή να ανέλθει πρός τι θεικό της λίκνο και την "τελείωση"), διαμέλισαν και κατασπάραξαν τον Διόνυσο, αφήνοντας άθικτη μόνο την καρδιά του, την οποία την πήρε η θεά Αθηνά και την παρέδωσε στον πατέρα της Δία. Εκείνος την τοποθέτησε σε ένα γύψινο ομοίωμα του Διονύσου και έτσι ο θεός Διόνυσος ξαναγεννιέται

Για ποιό λόγο η Αθηνά σώζει την καρδιά του Διονύσου; H Αθηνά όπως γνωρίζουμε είναι η θεά της νόησης και της σοφίας. Η νόηση και η λογική όπως έχουμε πολλάκις αναφέρει, αποτελεί το σπουδαιότερο θεϊκό δώρο του Προμηθέα στον άνθρωπο. Αρκεί όμως μόνο αυτό; Όχι, δεν αρκεί. Δίχως μία ‘ανοιχτή’ και ‘δεκτική’ καρδιά, δεν είναι δυνατόν να κατακτήσουμε την σοφία, καθώς για κάθε ένα πρόβλημα που λύνει ο νους δέκα νέα προκύπτουν. Για αυτό τον λόγο, τόσο ο νούς όσο και η καρδιά, αποτελούν τα δύο ιερότερα δώρα προς τον ισορροπημένο άνθρωπο..

Αυτό είναι ένα μυστικό που ο Προμηθέας κράτησε κρυφό από τον άνθρωπο, το έδειξε όμως με τις πράξεις του, την αγάπη του προς αυτόν..Την αγάπη που είναι ο δρόμος της καρδιάς. Η Αθηνά με την πράξη της, απλώς το επιβεβαιώνει...(2)
---------------------------
(1). Οι Τιτάνες μετά από την αποτρόποια αυτή πράξη τους, κατακεραυνώθηκαν από το Δία. Από τη στάχτη τους δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι. Εξ αυτού φέρουν μέσα τους τη θηριώδη «τιτανική φύση» , αλλά και το θεϊκό στοιχείο εφόσον οι Τιτάνες είχαν φάει το Διόνυσο Ζαγρέα, υιό του Διός. Ο άνθρωπος, γεννημένος από την τέφρα των Τιτάνων είναι ένα κράμα καλού και κακού. Ο Διόνυσος ο Ζαγρέας είναι η ανώτατη παντός πράγματος αρχή, επειδή «συνδύαζε μέσα του την Θεική αρχή, και πηγή της ζωής, την οποία είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του Δίας, όσο και την υποχθόνια την οποία είχε κληρονομήσει από την μητέρα του Περσεφόνη, την θεότητα του κάτω κόσμου.

(2). Γνωρίζατε ότι η καρδιά έχει δικό της νευρικό σύστημα, το οποίο αισθάνεται και "μεταφράζει" τα σήματα από το εξωτερικό περιβάλλον πριν από οποιοδήποτε άλλο όργανο του σώματος;

Στη συνέχεια, σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, μεταβιβάζει τα δεδομένα στον εγκέφαλο μέσω πρωτεϊνικών μορίων, τα οποία ονομάζονται νευροπεπτίδια και κυκλοφορούν στο αίμα μας.

Η ανθρώπινη καρδιά είναι το όργανο που παράγει το ισχυρότερο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο από κάθε άλλο όργανο στο ανθρώπινου σώμα. Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο της καρδιάς σας έχει ακτίνα που εκτείνεται αρκετά μέτρα μακριά από το σώμα. Επιπλέον, το πεδίο της ενέργειας αλλάζει ανάλογα με τα συναισθήματά σας. Κάτι, επίσης, που πρέπει να ξέρετε είναι ότι κάθε όργανο και κύτταρο στο σώμα σας μπορεί να δημιουργήσει ενεργειακό πεδίο γύρω του.

Επειδή η καρδιά παράγει το ισχυρότερο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, οι πληροφορίες που αποθηκεύονται σε αυτό επηρεάζουν κάθε όργανο και κύτταρο στο σώμα σας. Αυτό ενδεχομένως συμβαίνει επειδή η καρδιά είναι το πρώτο όργανο που αρχίζει να λειτουργεί σε ένα έμβρυο. Εκτός από το να δημιουργεί το ισχυρότερο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο στο σώμα, η καρδιά έχει μια δική της νοημοσύνη, για την οποία ορισμένοι νευροκαρδιολόγοι αναφέρονται σε αυτήν ως καρδιοεγκέφαλος ή ως ο Πέμπτος Εγκέφαλος.

Η καρδιά είναι ένα από τα πιο σημαντικά όργανα του ανθρώπινου σώματος, διότι είναι ένα από τους κύριους ενδιάμεσους φορείς που μας συνδέουν μεταξύ μας και με το σύμπαν. Η συμβατική επιστήμη μας έχει διδάξει ότι ο κύριος ρόλος της καρδιάς είναι να αντλεί το αίμα και να το προωθεί σε όλους τους ιστούς του σώματος. Αυτός ο ορισμός της καρδιάς δεν είναι και πολύ ακριβής. Εκτός από την άντληση του αίματος, η καρδιά έχει μια δική της νοημοσύνη.

Σύμφωνα με τους νευρικαρδιολόγους, το 60 έως 65% των καρδιακών κυττάρων είναι νευρωνικά κύτταρα και όχι μυικά κύτταρα. Αυτή τους η ανακάλυψη τους παρακίνησε να διεξάγουν πειράματα που απέδειξαν πως η καρδιά λειτουργεί παρόμοια με τον εγκέφαλο και σε κάποιους τομείς είναι ανώτερη από αυτόν. Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο η καρδιά είναι το πρώτο όργανο που ξεκινά να λειτουργεί μετά τη σύλληψη.

Σε περίπου 20 ημέρες μετά τη σύλληψη η καρδιά αρχίζει να λειτουργεί, αλλά ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί παρά μόνο μετά από περίπου 90 ημέρες. Η πληροφορία αυτή μας λέει ότι ο εγκέφαλος έχει δευτερεύουσα σημασία ως προς την καρδιά. Η καρδιά και ο εγκέφαλος επικοινωνούν συνεχώς μέσω του πνευμονογαστρικού νευρικού συστήματος και του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου του σώματος. Μέσω αυτής της δυναμικής διαδικασίας επικοινωνίας είναι που η συνείδηση της καρδιάς μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που επεξεργάζεται τις πληροφορίες ο εγκέφαλος.

Αυτή η διαδικασία μπορεί επίσης να επηρεάσει το πώς η ενέργεια ρέει στο σώμα. Ίσως για αυτό τον λόγο, μερικοί ερευνητές και νευροκαρδιολόγοι στηρίζουν την θεωρία πως η καρδιά μπορεί να λειτουργεί σαν ένας δεύτερος εγκέφαλος, αποκαλύπτοντας πως μπορεί να υπάρχει μια διαφορετική μορφή νοημοσύνης.

Άρα, το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να αφήνετε την καρδιά να σας οδηγεί.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΛΙΤΟΤΗΤΑ

Εποχή λιτότητας και περιορισμού της σπατάλης, που θυμίζει σύγχρονες εποχές, φαίνεται ότι διένυαν οι αρχαίοι Έλληνες στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Η λιτότητα αυτή αντικατοπτρίζεται χαρακτηριστικά στα ταφικά σύνολα της αρχαίας Πύδνας, που έφερε, πρόσφατα, στο φως η ΚΖ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Η σωστική ανασκαφή σε αγροτεμάχιο που προορίζεται για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκής μονάδας, στα βορειοδυτικά του οχυρωμένου οικισμού της αρχαίας Πύδνας, αποκάλυψε δύο συστάδες τάφων του 4ου και του 3ου αιώνα π.Χ., αντίστοιχα. Οι τάφοι, ασύλητοι ως επί το πλείστον, μαρτυρούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πέρασμα από την εποχή του πλούτου στην εποχή της οικονομικής στενότητας σε μια περιοχή στρατηγικής σημασίας που αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό κέντρο του βασιλείου της Μακεδονίας.

ΔΕΣ: Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΥΔΝΑΣ

Στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. ο διορισμένος από το βασιλιά Κάσσανδρο επιστάτης των Αθηνών, Δημήτριος Φαληρεύς, εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο απαγόρευε την ανέγερση πολυτελών ταφικών συνόλων και σύστηνε τον περιορισμό της σπατάλης στις νεκρικές τελετές. Έτσι, οι τάφοι του 4ου αιώνα ήταν εντυπωσιακοί και πλούσια κτερισμένοι, ενώ αυτοί του 3ου αιώνα π.Χ. γίνονται μικρότεροι και περισσότερο λιτοί.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στη συγκεκριμένη περιοχή της βόρειας Πιερίας ήρθε στο φως ένας από τους βασικούς οδικούς άξονες της αρχαίας Πύδνας, με μακραίωνη χρήση. Ο δρόμος χαράχτηκε κοντά στο 3.000 π.Χ. και βρισκόταν σε χρήση ως τα υστεροβυζαντινά χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το κατάστρωμα του δρόμου είχε φτάσει στα τέσσερα μέτρα βάθος από τη συνεχή χρήση.

Εκατέρωθεν του δρόμου εντοπίστηκε πληθώρα τάφων, μεταξύ των οποίων οι δύο συστάδες τάφων του 4ου και του 3ου αιώνα π.Χ., η πλειοψηφία των οποίων ήταν ασύλητοι (εκτός από δύο που η σύλησή τους έγινε κατά την αρχαιότητα).

Στους τάφους του 4ου αιώνα π.Χ. οι νεκρικοί θάλαμοι είχαν βάθος περίπου δύο μέτρων από την επιφάνεια της γης. Η κατάβαση στους θαλάμους γινόταν με σκαλοπάτια. Τα τοιχώματα των τάφων ήταν επιχρισμένα με χρωματιστό κονίαμα (ερυθρό, κίτρινο και λευκό), υπολείμματα του οποίου σώζονται.

Οι νεκροί τοποθετούνταν επάνω σε ξύλινες κλίνες πλούσια διακοσμημένες με πήλινες μορφές, ελεφαντόδοντο, γυαλί και μεταλλικά εξαρτήματα. Μόνο στον ένα από τους τάφους υπήρξε καύση νεκρού (μάλλον γυναίκας) και στη συνέχεια τοποθέτησή του σε χάλκινο αγγείο, σε σχήμα καλάθου.

Οι τάφοι του 3ου αιώνα π.Χ. γίνονται αισθητά μικρότεροι, λιγότερο διακοσμημένοι και κτερισμένοι με λιτά αντικείμενα.

Οι τάφοι ανήκαν σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ευκατάστατης κοινωνικής τάξης.

Στα κινητά ευρήματα των τάφων συγκαταλέγονται χάλκινα, πήλινα και γυάλινα αγγεία, χρυσά και ασημένια κοσμήματα (ενώτια, περιδέραια, δαχτυλίδια), ασημένια νομίσματα, πήλινα ειδώλια που χρησιμοποιούνταν ως παιδικά παιχνίδια, χάλκινοι καθρέφτες, χτένες, ψιμύθια και άλλα είδη γυναικείου καλλωπισμού.

Από τα αγγεία ξεχωρίζει ερυθρόμορφη υδρία του β’ μισού του 4ου αιώνα π.Χ., διακοσμημένη με παράσταση λουτρού γυναίκας.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα στεφάνια που εντοπίστηκαν, “απομιμήσεις των σπουδαίων χρυσών στεφανιών”, το κυρίως σώμα των οποίων είναι οστέινο ή μολύβδινο, οι καρποί πήλινοι επιχρυσωμένοι και τα φύλλα χάλκινα επιχρυσωμένα. Τα στεφάνια χρησιμοποιούνταν ως διακοσμητικά της ταφικής κλίνης και χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ.

Οι ανασκαφές της ΚΖ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων έφεραν στο φως, επίσης, ρωμαϊκούς τάφους στα νότια της αρχαίας Πύδνας, στην περιοχή των Αλυκών Κίτρους, καθώς και τάφους της εποχής Σιδήρου, της Αρχαϊκής, της Κλασικής και της Ελληνιστικής εποχής στα βόρεια της αρχαίας Πύδνας. Στην τελευταία αυτή τοποθεσία ήρθε στο φως και λιθόστρωτος δρόμος, τμήμα της περιφερειακής οδού του αρχαίου οικισμού.

ΣΕΛΗΝΗ - ΕΚΑΤΗ - ΑΡΤΕΜΙΣ

«Ορθή, ως σύννεφο γυμνή και ονειροπόλα μέσα εις την ολόχρυση ωχρότητά της,
Που την αντανακλά το φουσκωμένο κύμα της μακριάς, κυανής της κόμης,
Μέσα εις του δρυμού το ξέφωτο όπου αστροσκορπίζονται τα βρύα
Κοιτά η Δρυάς τον σιωπηλό ουρανό.
-Διστακτική, η πάλλευκη Σελήνη αφήνει τον πέπλο της να κυματίζεται
Εις του Ωραίου Ενδυμίωνος τα πόδια,
Και του αποθέτει το ηδύ της φίλημα με μίαν χλωμήν αχτίδα.»
Αρθρούρος Ρεμπώ

Ο Ήλιος, ο Ωκεανός και η Τηθύς είναι κάποιες από τις προολύμπιες θεότητες που εξακολούθησαν να λατρεύονται με ιδιαίτερες τιμές από τους ανθρώπους ακόμη και μετά την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας του Διός και της Αρμονίας εις τον Κόσμο. Ο Ήλιος είναι υιός της Τιτανίδος Θείας (θεϊκής) και του Τιτάνος Υπερίωνος (αυτού που ευρίσκεται υψηλά). Σύζυγος του Ηλίου είναι η Θεά Πέρση, ή Περσηίς της οποίας το όνομα φαίνεται να συνδέεται με αυτό της Θεάς Περσεφόνης. Ο Ήλιος, εις τον ελληνικό Μύθο, είναι, όπως μας πληροφορεί ο Κερένυϊ, γενάρχης και σοφός Θεός. "Ακόμη και σήμερα", γράφει ο Κερένυϊ, "όταν οι Έλληνες ομιλούν για την δύση του Ηλίου, λένε χαρακτηριστικά πως ο Ήλιος βασιλεύει". Εις την αρχέγονη μάλιστα παράδοση συναντούμε και μία Θεά Ηλία, μητρική θεότητα που αποτελεί το θηλυκό αντίστοιχο του Ηλίου.

Ο Ήλιος έχει δύο αδελφές. Η μία είναι η Θεά της αυγής, η Ηώς, και η άλλη είναι η νυκτερινή Θεά Σελήνη. Όπως είναι βεβαίως αυτονόητο, οι Θεοί Ήλιος και Σελήνη δεν ταυτίζονται με τα αντίστοιχα ουράνια σώματα. Οι Έλληνες ήσαν άριστοι αστρονόμοι και ουδέποτε θεοποίησαν ουράνια σώματα. Δυνάμεθα όμως να πούμε πως οι Θεοί αυτοί είναι και οι ίδιοι που ορίζουν τα ουράνια σώματα εις τα οποία δανείζουν τα ονόματά τους. Έτσι ο Ήλιος, ο Θεός ο οποίος ορίζει τον ήλιο που μας φωτίζει και που αποτελεί προϋπόθεση της θνητής ζωής μας είναι επίσης ο Θεός ο οποίος ορίζει τους ήλιους όλων των ηλιακών συστημάτων του Σύμπαντος, όσων έχουν ήδη γεννηθεί, όσων τώρα γεννούνται και όσων θα γεννηθούν εις το μέλλον. Σύμφωνα προς την πιο διαδεδομένη πλέον άποψη, μία σχέσις στενής συγγένειας ή και ταυτότητος κάποτε συνδέει τον Ήλιο με τον Απόλλωνα και την Σελήνη με την Αρτέμιδα. Ενδεχομένως ο Ήλιος και η Σελήνη να εκφράζουν τα τιτανικά αντίστοιχα των δύο αδελφών, του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος.

Το όνομα της Σελήνης δηλώνει το σέλας, το φως, όχι το άπλετο φως του πρωινού αλλά τον ηδύ φωτισμό που συντροφεύει την Νύκτα. Η Σελήνη ονομάζεται και Μήνη, όνομα από το οποίο παράγονται οι λέξεις μην (μήνας) και έμμηνος ροή. Μην, ονομάζεται επίσης ένας Θεός που ελατρεύθη εις την Ιωνία. Είναι γνωστή η λυρική αφήγησις σχετικώς προς τον έρωτα της Σελήνης για τον Ενδυμίωνα. Ενδυμίων, "αυτός ο οποίος ευρίσκεται εντός", υπήρξε κάποτε βασιλεύς της Ηλείας και συνδέεται ίσως με τον Ιδαίο Δάκτυλο Ηρακλή που καθιέρωσε εκεί τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο Ενδυμίων ήταν πολύ νέος και πολύ όμορφος. Κάποιες άλλες εκδοχές του Μύθου τον θέλουν ποιμένα ή κηνυγό. Μία σκιά εσκοτείνιαζε πάντοτε το ευγενικό του βλέμμα, ως εάν είχε γεννηθεί με το σημάδι της Σελήνης το οποίο προοιωνίζετο τον μεγάλο έρωτα που καθόριζε τον βίο του. Η Σελήνη τον είδε μία νύκτα να ονειροπολεί σε έναν δρυμό της Ηλείας. Τον ερωτεύθηκε με όλο της το νυκτερινό πάθος. Επιθυμώντας να τον κρατήσει παντοτινά εις την ζωή του, του εχάρισε τον αιώνιο ύπνο που όμως δεν είναι θάνατος. Ο Ενδυμίων κοιμάται έκτοτε μέσα σε ένα σπήλαιο αλλά κάθε νύκτα η Θεά Σελήνη στέλνει τις αχτίδες της να τον ξυπνήσουν και ενώνεται κατόπιν μαζί του σε μία πράξη ερωτική που ούτε οι ποιητές καιρών αλλοτινών δεν άντεξαν ποτέ να περιγράψουν. Λέγεται πως ο πτερωτός Θεός Ύπνος επίσης ερωτεύθη τον Ενδυμίωνα και του εχάρισε την δυνατότητα να κοιμάται με τα μάτια ανοικτά. Υπάρχει ακόμη μία εκδοχή σύμφωνα προς την οποίαν ο Ζευς εχάρισε εις τον Ενδυμίωνα την δυνατότητα να ορίζει τον θάνατό του μέσα από τον αιώνιο ύπνο του. Η Σελήνη απέκτησε από τον Ενδυμίωνα πενήντα θυγατέρες. Αλλά η Σελήνη ενώθη και με τον Θεό Δία και εγέννησε από αυτήν την ένωση την Πανδεία της οποίας το όνομα δηλώνει την λάμψη της πανσελήνου. Την Θεά Σελήνη την ερωτεύθη και ο Παν. Τις νύκτες, όταν η πανσέληνος βασιλεύει εις τους σκοτεινούς δρυμούς και τα ξέφωτα αυτά του Είναι από όπου δυνάμεθα να δούμε και να γνωρίσουμε τα όντα, και όταν των λύκων τα ουρλιαχτά ως να μας καλούν σε χώρες αλλόκοτες, σε πρωτόγνωρους τόπους ονείρου, ο Θεός Παν, παίζοντας με τον μαγικό του αυλό που εζήλεψε κάποτε ο Μότσαρτ και συνέθεσε ένα από τα αριστουργήματά του, ακόμη προσπαθεί να συγκινήσει με την μουσική του την σοφή Σελήνη που ομοιάζει να περισυλλέγει εντός της όλους τους απωλεσμένους έρωτες, όλους τους ανεκπλήρωτους πόθους.

Η άλλη αδελφή του Ηλίου, η ροδοδάκτυλη Ηώς, διακατέχεται από μία ερωτική ορμή τόσο έντονη που μας θυμίζει την Αφροδίτη ή τον Ωκεανό. Η Ηώς ενώνεται με τον ισόθεο Τιθωνό, άνακτα της Τροίας που μεταμορφώθη κατόπιν σε τέττιγα με τους ωραίους νέους Κλειτό και Κέφαλο, αλλά και με τον Θεό Αστραίο, τον πατέρα των αστεριών, από το σπέρμα του οποίου εγέννησε το πρωινό αστέρι που ονομάζεται Εωσφόρος (αυτός που, όπως και η μητέρα του κομίζει την αυγή, το πρώτο φως της ημέρας) και τους Ανέμους: τον Ζέφυρο, τον Βορέα, τον Νότο και τον Απηλιώτη ή Εύρο ή Αργέστη. Οι Θεοί αυτοί, αν και ισχυρότατοι, υπακούουν εις τον Άνακτα των Ανέμων που φέρει το όνομα Αίολος.

Ο Ήλιος, η Σελήνη και η Ηώς είναι τρία αδέλφια που επιτελούν τρία έργα διαφορετικά αλλά κάθε ένα εκ των οποίων συμπληρώνει και ολοκληρώνει τα άλλα.

Η Θεά Σελήνη, η οποία θεωρείται συγγενής προς την Αρτέμιδα, συνδέεται και με την Θεά Εκάτη που, όπως είδαμε, επίσης συγγενεύει προς την Αρτέμιδα. Να αναφέρουμε εδώ πως η Εκάτη είναι θυγατέρα της Αστερίας και του Περσαίου. Αλλά η Εκάτη θεωρείται επίσης θυγατέρα της Μεγάλης Μαίας, της Θεάς Νυκτός. Ο Ησίοδος μας διδάσκει (αλλά σε ένα απόσπασμα της "Θεογονίας" του τού οποίου, όπως επισημαίνει ο Παναγής Λεκατσάς, η γνησιότης έχει αμφισβητηθεί καθώς κάποιοι μελετητές διετύπωσαν την άποψη ότι πρόκειται περί Ορφικής παρεμβολής ενώ άλλοι επιμένουν ότι ανήκει εις τον Ησίοδο), πως η Εκάτη είναι μονογενής Θεά διακρίνοντάς την έτσι σαφώς από την Θεά Αρτέμιδα, την "δίδυμη" αδελφή του Απόλλωνος:

«ΟΥΤΩ ΤΟΙ ΚΑΙ ΜΟΥΝΟΓΕΝΗΣ ΕΚ ΜΗΤΡΟΣ ΕΟΥΣΑ
ΠΑΣΙ ΜΕΤ' ΑΘΑΝΑΤΟΙΣΙ ΤΕΤΙΜΗΤΑΙ ΓΕΡΑΕΣΣΙΝ
ΘΗΚΕ ΔΕ ΜΙΝ ΚΡΟΝΙΔΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΝ ΟΙ ΜΕΤ' ΕΚΕΙΝΗΝ
ΟΦΘΑΛΜΟΙΣΙ ΙΔΟΝΤΟ ΦΑΟΣ ΠΟΛΥΔΕΡΚΕΟΣ ΗΟΥΣ.
ΟΥΤΩΣ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΣ, ΑΙ ΔΕ ΤΕ ΤΙΜΑΙ»

«Έτσι λοιπόν, αν και μονογενής είναι από την μητέρα της,
ετιμήθη ανάμεσα εις τους Αθανάτους με τιμές ξεχωριστές.
Του Κρόνου ο υιός (ο Ζευς) τροφό την έκανε των νέων που έχοντας γεννηθεί την νύκτα
αίφνης τα μάτια τους εφώτισε της πολυδερκούς Ηούς το φως.
Έτσι εξ αρχής κουροτρόφος ήταν και τιμές γι' αυτό απολάμβανε»

Όπως και η Άρτεμις, η Εκάτη έρχεται επίσης αρωγός εις τις επιτόκους γυναίκες. Έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τους Θεούς της θαλάσσης αλλά και με τον Άρρητο, τον Ανείπωτο Κόσμο των Νεκρών. Με την προσωνυμία Προθυραία λατρεύεται ως Θεά που στέκει εμπρός από τις θύρες των οίκων των θνητών αλλά και ως αυτή που στέκει εις τα σταυροδρόμια, όπως ακριβώς ο Ερμής, ο Θεός του λυκαυγούς και του λυκόφωτος, που είναι επίσης υιός της Μαίας Νυκτός και συνδέεται με τον Κόσμο των νεκρών καθώς είναι ο Ψυχοπομπός θεός. Η Εκάτη προσφωνείται ακόμη με τα ονόματα Σκύλλα και Λύκαινα, ονόματα που φέρουν κάποια ζώα ιερά για την Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα. Η Εκάτη δεν συνδέεται μόνον με την Σελήνη και την Αρτέμιδα αλλά και με την Θεά Περσεφόνη.

Πρέπει όμως να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν εκείνη η παρατήρησις του Καρλ Κερένυϊ, σύμφωνα προς την οποίαν η Άρτεμις δεν είναι σεληνιακή θεότης και οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με την Σελήνη. Υπάρχουν αρκετά επιχειρήματα για να στηρίξουν και την μία άποψη και την άλλην.

Η Σελήνη, ως αδελφή του Ηλίου, δύναται να συνδεθεί με την Αρτέμιδα που μία ανάλογη αδελφική σχέσις την συνδέει με τον Θεό του Φωτός Απόλλωνα. Ο Ήλιος όμως έχει και μία αδελφή ακόμη την Ηώ, ενώ η Άρτεμις και ο Απόλλων δεν έχουν άλλον αδελφό ή αδελφή από την ίδια μητέρα. Η Άρτεμις δεν τεκνοποιεί ενώ η Σελήνη αποκτά πενήντα θυγατέρες μόνο από τον Ενδυμίωνα. Από την άλλη πλευρά, η μυστηριακή φύσις της Σελήνης φαίνεται να την συνδέει με την Αρτέμιδα που έχει έντονη παρουσία εις τα Μυστήρια της Ελευσίνος. Και οι δύο Θεές εμφανίζονται εις τις αναπαραστάσεις να κρατούν αναμμένη την δάδα τους. Και οι δύο θεές είναι κουροτρόφοι.

Από όλα αυτά, και από πολλά ακόμη, προκύπτει ότι η Άρτεμις έχει μία πλευρά σεληνιακή, και πρόκειται εδώ για την πλέον μυστηριακή πλευρά της Θεάς, χωρίς όμως οι δύο Θεές να ταυτίζονται απολύτως. Η ταύτισις των δύο Θεαινών άλλωστε θα εδύνατο να είναι καρπός και αποτέλεσμα της εσφαλμένης, τουλάχιστον εις το πλαίσιο της πολυθεϊκής συλλήψεως του Κόσμου, τάσεως να αναγνωρίζεται η ιδία θεότης πίσω από πολλούς διαφορετικούς Θεούς. Με δύο διαφορετικούς Θεούς οι Έλληνες ουδέποτε εννόησαν δύο ακριβώς ίδιες Φυσικές Δυνάμεις ή δύο ακριβώς ίδιες Ιδέες. Αυτό το οποίον είναι, είναι το θεϊκό-συμπαντικό Ένα το οποίο διασπάται εις τα πολλά διανοίγοντας έτσι την δυνατότητα του Κόσμου. Ας μην είμεθα όμως υπερβολικά αναγωγικοί. Οι άλογες αναγωγές και οι ταυτίσεις είναι προϊόντα υπεραπλουστεύσεων που αρμόζουν περισσότερο εις την μονοθεϊα παρά εις την πολυθεϊκή σκέψη. Έχοντας κατά νου λοιπόν την θεμελιώδη αυτήν αρχή του παγανισμού, ημπορούμε εις την συνέχεια να προχωρήσουμε και να ομιλήσουμε για μία βαθειά συγγένεια που συνδέει τις δύο διαφορετικές μεταξύ τους Θεές την Αρτέμιδα και την Σελήνη. Όταν όμως αποκαλούμε την Αρτέμιδα με το όνομα της Σελήνης, το κάνουμε μόνον ποιητική αδεία.

Η Άρτεμις είναι νυκτερόφοιτος, είναι Θεά δαδούχος που την νύκτα περιπλανάται εις τους δρυμούς και κατά την Ιερά Νύκτα της Ελευσίνος είναι πάντοτε παρούσα, είναι η Ιερά Άρκτος και η Έλαφος, είναι η Λέαινα που κυνηγά για να εξασφαλίσει την τροφή διότι είναι κουροτρόφος. Η Σελήνη συνδέεται περισσότερο με τον Ταύρο και την Αγελάδα. Ας μην λησμονούμε ότι όταν ο Κάδμος αναζητούσε την αδελφή του Ευρώπη που είχε απαχθεί από τον Δία, έλαβε έναν χρησμό από το Μαντείο των Δελφών σύμφωνα προς το οποίον έπρεπε, αφού διασχίσει την χώρα των Φλεγύων και την χώρα της Φωκίδος και συναντήσει τον ποιμένα Πελάγοντα με το κοπάδι του από βοοειδή, να ακολουθήσει εκείνην την αγελάδα από το κοπάδι που θα έφερε επάνω της τα σημάδια της Σελήνης. Ο Κάδμος ακολούθησε την συμβουλή του Απόλλωνος και οδηγήθηκε από την αγελάδα ως την Θήβα. Εκεί εθυσίασε την αγελάδα και ίδρυσε την Ακρόπολη των Θηβών. Η Σελήνη λοιπόν συνδέεται και με τα Μυστήρια των Καβείρων.