Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΡΗΤΟΡΙΚΗ, ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Εὐαγόρας § 8-11

Μια κατάκτηση του πεζού λόγου

Ο Ευαγόρας είναι ο πρώτος από τρεις λόγους του Ισοκράτη που σχετίζονται με τη βασιλική δυναστεία της Σαλαμίνας της Κύπρου (χαρακτηρίζονται για τον λόγο αυτό "Κυπριακοί λόγοι") και προβάλλουν έντονα το ιδεώδες της μοναρχίας ως της μόνης δύναμης που θα μπορούσε να συνενώσει τους Έλληνες. Ο συγκεκριμένος λόγος γράφτηκε γύρω στο 365 π.Χ., λίγα χρόνια μετά τον θάνατο (374/73 π.Χ.) του βασιλιά Ευαγόρα. Με το λόγο του ο Ισοκράτης ήθελε "να τιμήσει τον ισχυρό του φίλο και να υποδείξει στο γιο του το Νικοκλή πού θα μπορούσε να τον οδηγήσει η φιλοσοφία [: ο όρος δηλώνει το παιδευτικό αίτημα του Ισοκράτη που απαιτούσε τον συνδυασμό της ρητορικής εκπαίδευσης με τη συζήτηση σημαντικών ζητημάτων], που διδάχτηκε από το συγγραφέα του λόγου, αρκεί μόνο να ήθελε να της μείνει πιστός". Ο έπαινος του Ευαγόρα δεν αποδίδει ίσως με απόλυτη πιστότητα την προσωπικότητα τον Ευαγόρα, αφού στο πρόσωπό του προβάλλονται εμφανώς χαρακτηριστικά του ιδεώδους μονάρχη, παρουσιάζει ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις αντιλήψεις του Ισοκράτη σχετικά με τον ίδιο τον χαρακτήρα ενός τέτοιου επαίνου.

Στο προοίμιο του λόγου ο Ισοκράτης επισημαίνει τη σημασία που έχει ο λόγος για να τιμηθεί επάξια ο νεκρός. Επισημαίνει επίσης ότι ο έπαινος δεν θα έπρεπε να περιορίζεται εξαιτίας του φθόνου μόνο σε μυθικά πρόσωπα, αλλά θα έπρεπε να αναφέρεται και στις σύγχρονες ιστορικές προσωπικότητες. Ακολουθεί η ανθολογούμενη περικοπή, στην οποία ο Ισοκράτης μιλάει για το πρωτότυπο εγχείρημά του να συνθέσει έπαινο για σύγχρονη προσωπικότητα σε πεζό λόγο, κάτι που μέχρι τη στιγμή εκείνη αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο της λυρικής ποίησης. Αυτό του δίνει την ευκαιρία να συγκρίνει τον ποιητικό με τον πεζό λόγο υπό τη συγκεκριμένη οπτική γωνία. Στις παρατηρήσεις του διαφαίνεται με σαφήνεια η βαθμιαία εξάπλωση και κυριαρχία του πεζού λόγου σε βάρος της ποίησης.

Εὐαγόρας § 8-11

[8] οἶδα μὲν οὖν ὅτι χαλεπόν ἐστιν ὃ μέλλω ποιεῖν, ἀνδρὸς ἀρετὴν διὰ λόγων ἐγκωμιάζειν. σημεῖον δὲ μέγιστον· περὶ μὲν γὰρ ἄλλων πολλῶν καὶ παντοδαπῶν λέγειν τολμῶσιν οἱ περὶ τὴν φιλοσοφίαν ὄντες, περὶ δὲ τῶν τοιούτων οὐδεὶς πώποτ᾽ αὐτῶν συγγράφειν ἐπεχείρησεν. καὶ πολλὴν αὐτῶν ἔχω συγγνώμην. [9] τοῖς μὲν γὰρ ποιηταῖς πολλοὶ δέδονται κόσμοι· καὶ γὰρ πλησιάζοντας τοὺς θεοὺς τοῖς ἀνθρώποις οἷόν τ᾽ αὐτοῖς ποιῆσαι καὶ διαλεγομένους καὶ συναγωνιζομένους οἷς ἂν βουληθῶσιν, καὶ περὶ τούτων δηλῶσαι μὴ μόνον τοῖς τεταγμένοις ὀνόμασιν, ἀλλὰ τὰ μὲν ξένοις, τὰ δὲ καινοῖς, τὰ δὲ μεταφοραῖς, καὶ μηδὲν παραλιπεῖν ἀλλὰ πᾶσι τοῖς εἴδεσι διαποικῖλαι τὴν ποίησιν· [10] τοῖς δὲ περὶ τοὺς λόγους οὐδὲν ἔξεστι τῶν τοιούτων, ἀλλ᾽ ἀποτόμως καὶ τῶν ὀνομάτων τοῖς πολιτικοῖς μόνον καὶ τῶν ἐνθυμημάτων τοῖς περὶ αὐτὰς τὰς πράξεις ἀναγκαῖόν ἐστι χρῆσθαι. πρὸς δὲ τούτοις οἱ μὲν μετὰ μέτρων καὶ ῥυθμῶν ἅπαντα ποιοῦσιν, οἱ δ᾽ οὐδενὸς τούτων κοινωνοῦσιν· ἃ τοσαύτην ἔχει χάριν, ὥστ᾽ ἂν καὶ τῇ λέξει καὶ τοῖς ἐνθυμήμασιν ἔχῃ κακῶς, ὅμως αὐταῖς ταῖς εὐρυθμίαις καὶ ταῖς συμμετρίαις ψυχαγωγοῦσι τοὺς ἀκούοντας. [11] γνοίη δ᾽ ἄν τις ἐκεῖθεν τὴν δύναμιν αὐτῶν· ἢν γάρ τις τῶν ποιημάτων τῶν εὐδοκιμούντων τὰ μὲν ὀνόματα καὶ τὰς διανοίας καταλίπῃ, τὸ δὲ μέτρον διαλύσῃ, φανήσεται πολὺ καταδεέστερα τῆς δόξης ἧς νῦν ἔχομεν περὶ αὐτῶν. ὅμως δὲ καίπερ τοσοῦτον πλεονεκτούσης τῆς ποιήσεως, οὐκ ὀκνητέον, ἀλλ᾽ ἀποπειρατέον τῶν λόγων ἐστίν, εἰ καὶ τοῦτο δυνήσονται, τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας εὐλογεῖν μηδὲν χεῖρον τῶν ἐν ταῖς ᾠδαῖς καὶ τοῖς μέτροις ἐγκωμιαζόντων.

***
[8] Αντιλαμβάνομαι βέβαια ότι είναι δύσκολο αυτό που προτίθεμαι να κάνω, να εγκωμιάσω με πεζό λόγο τις αρετές ενός ανδρός. Μέγιστη απόδειξη για όσα λέω αποτελεί το εξής: Οι ασχολούμενοι με τη φιλοσοφία τολμούν να εκφράζουν τη γνώμη τους για πολλά και διάφορα, κανείς τους όμως έως τώρα δεν επεχείρησε να συγγράψει λόγο με τέτοιο αντικείμενο. Και τους κατανοώ απολύτως. [9] Γιατί στους ποιητές έχει δοθεί η δυνατότητα να χρησιμοποιούν πολλά στολίδια. Μπορούν αίφνης να παρουσιάζουν τους θεούς να συναναστρέφονται τους ανθρώπους, να συζητούν μαζί τους και να βοηθούν όποιον θέλουν στη μάχη, διατυπώνοντάς τα όλα αυτά όχι μόνο με συνηθισμένες εκφράσεις, αλλά και με λέξεις άλλοτε εντελώς ασυνήθιστες, άλλοτε νεόκοπες, άλλοτε μεταφορικά χρησιμοποιούμενες, χωρίς να παραλείπουν τίποτα αλλά χρησιμοποιώντας όλα τα είδη για να διανθίσουν την ποίησή τους. [10] Οι ρήτορες, αντίθετα, δεν διαθέτουν καμιά απ᾽ αυτές τις δυνατότητες· πρέπει να μεταχειρίζονται κατά τρόπο ακριβή μόνο κοινόχρηστες λέξεις και μόνο τέτοιες σκέψεις που σχετίζονται με τα πραγματικά γεγονότα. Πέραν τούτου οι ποιητές γράφουν όλα τους τα έργα με μέτρο και ρυθμό, ενώ οι ρήτορες δεν απολαμβάνουν κανένα από αυτά τα πλεονεκτήματα, τα οποία προσδίδουν τέτοια χάρη, ώστε ακόμη και αν τα έργα υστερούν ως προς το ύφος και τη σκέψη, σαγηνεύουν ωστόσο και μόνο με τους ρυθμικούς κυματισμούς και την αρμονία τους. [11] Θα μπορούσε να κατανοήσει κανείς τη δύναμή τους από το εξής γεγονός. Αν κανείς στα ποιήματα που θεωρούνται σπουδαία διατηρήσει τις λέξεις και τις ιδέες αλλά καταστρέψει το μέτρο, θα φανούν πολύ υποδεέστερα σε σχέση με τη γνώμη που έχουμε γι᾽ αυτά τώρα. Παρ᾽ όλα αυτά, έστω και αν η ποίηση πλεονεκτεί τόσο πολύ, δεν πρέπει να διστάζουμε, αλλά πρέπει να επιχειρούμε να γράφουμε πεζούς λόγους, μήπως καταστεί δυνατόν να επαινούνται μ᾽ αυτούς οι ενάρετοι άνδρες κατά τρόπο εφάμιλλο εκείνων που τους εγκωμιάζουν με άσματα και στίχους.

Το Φίδι και η Πυγολαμπίδα

Για το τόσο ανθρώπινο ελάττωμα του φθόνου, μια παραδοσιακή αλληγορική ιστορία αναφέρει:

Mια φορά ένα φίδι άρχισε να κυνηγάει μια πυγολαμπίδα. Υστερα από τρεις μέρες αδιάκοπης καταδίωξης, χωρίς δυνάμεις πια, η πυγολαμπίδα σταμάτησε και μίλησε στο φίδι:

— Μπορώ να σου κάνω μια ερώτηση;
— Δε συνηθίζω ν’ ακούω τα θηράματά μου, αλλά μια που θα σε καταβροχθίσω, μπορείς να ρωτήσεις.
— Ανήκω στην τροφική σου αλυσίδα;
— Όχι.
— Σου έκανα κανένα κακό;
— Όχι.
— Τότε γιατί θέλεις να με σκοτώσεις; Αφού σκέφτηκε λίγο, το φίδι απάντησε:
— Επειδή δεν αντέχω να σε βλέπω να λάμπεις.

Σίγουρα αυτή η μικρή ιστορία θα μπορούσε να συνοψιστεί στην ολιγόλογη μοντέρνα φράση " Κράζεις; Θαυμάζεις". Δεν είναι λίγες οι φορές που προκαλούμε τον φθόνο και την ζήλια των τριγύρων μας και γινόμαστε αποδέκτες μιας άσχημης συμπεριφοράς χωρίς να υπάρχει κάποια προφανή αιτία! Δεν είναι λίγες, επίσης, οι φορές που τα σχόλια των γύρων μας όταν υλοποιούμε αυτά που ονειρευόμαστε, όταν κάνουμε πράξη αυτά που μας εκφράζουν, θα είναι το λιγότερο επικριτικά και το μέγιστο απαξιωτικά.

Και τότε σκεφτόμαστε ότι αυτό που καταφέρνουμε, δεν είναι αποδεκτό και μαλώνουμε άλλη μια φορά τον εαυτό μας για την απερισκεψία μας έστω και να ονειρευτούμε... Και ξεκινάμε, αδύναμοι, σαν την πυγολαμπίδα, να τρέχουμε μακριά από αυτούς μας επικρίνουν και μας καταδιώκουν, φοβούμενοι την οργή και τα σχόλια που προκαλούν οι πράξεις μας. Θέλει μεγάλο κουράγιο και ψυχικό σθένος να σταματήσουμε να τρέχουμε και να στραφούμε στον θηρευτή μας και να τον αντιμετωπίσουμε κατάματα. Και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ανταμοιβόμαστε με μια μεγάλη αλήθεια. Σοκαριστική μεν, αλλά μεγάλη:

" Επειδή δεν αντέχω να σε βλέπω να λάμπεις."

Και τότε συνειδητοποιούμε όχι μόνο το μάταιο αυτού του κυνηγητού αλλά και τον πραγματικό μας εχθρό. Είμαστε αυτοί που είμαστε, λάμπουμε με τον τρόπο που φτιαχτήκαμε να λάμπουμε. Και αυτός από τον οποίο τρέχαμε να ξεφύγουμε δεν ήταν τελικά κανένας άλλος από τον ίδιο μας τον φόβο για την επικριτική στάση του κόσμου. Και όλα αυτά γιατί απλά δεν είχαμε συνειδητοποιήσει πως...λάμπουμε!

Κάθε φορά λοιπόν που κάνουμε κάτι που μας αρέσει, κάτι που μας εκφράζει, κάτι που μας συγκινεί, ας θυμόμαστε ότι αυτό είναι το φως μας και αν εμπιστευόμαστε το πως φαίνεται αυτό το φως στα δικά μας μάτια, δεν έχουμε να φοβηθούμε κανένα κυνηγητό από αυτούς που ενοχλήθηκαν. Πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν... Πάντα θα προσπαθούν να σβήσουν την δική μας λάμψη γιατί απλά δεν γνωρίζουν τον τρόπο να αναδείξουν την δική τους...

Γιατί ο καθένας είναι μοναδικός και δεν μπορεί να λάμψει ποτέ με τον ίδιο τρόπο που λάμπει ο διπλανός του...

Η άνεση

«Η άνεση ξεκινά σαν υπηρέτης και γίνεται αφέντης» Χαλίλ Γκιμπράν

Οι άνθρωποι γράφουν χαρούμενες μελωδίες που μιλούν για τραγούδια κάτω από τη βροχή – αλλά όταν βρέχονται στη πραγματική ζωή, γκρινιάζουν!

Οι άνθρωποι τρελαίνονται να βλέπουν τον Ιντιάνα Τζόουνς να σέρνεται μέσα σε σπηλιές, ανάμεσα σε αράχνες και φίδια – αλλά όταν το κλιματιστικό στο γραφείο τους χαλάει, τρελαίνονται από εκνευρισμό! Ίσως αν λαμβάναμε μικρότερες δόσεις περιπέτειας από τις οθόνες μας, να αναζητούσαμε μεγαλύτερες δόσεις περιπέτειας στην καθημερινή μας ζωή.

Η «άνεση» είναι υπερτιμημένη. Και δεν μιλάω για την «οικονομική άνεση» – μιλάω για τις «άνετες καταστάσεις». Το στρες που μας ταλαιπωρεί προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από τον εθισμό μας στην άνεση… «Τα αεροπλάνα πρέπει να αναχωρούν πάντα στην ώρα τους, η δουλειά μας πρέπει να είναι πάντα εύκολη, το πιστωτικό όριο της κάρτας μας πρέπει να είναι ελαστικό…»

Η υπερβολική άνεση καταντά βαρετή. Καίει τα εγκεφαλικά μας κύτταρα! Όσο λιγότερους κανόνες φτιάχνετε σχετικά με το πώς θα έπρεπε να είναι η ζωή και το πώς θα έπρεπε να νιώθετε, τόσο ευκολότερα θα μπορείτε να αντιμετωπίζετε ότι σας συμβαίνει.

Αν ακολουθείτε το όνειρό σας – όποιο κι αν είναι αυτό – ορισμένες φορές θα πρέπει να θυσιάσετε την άνεσή σας… Μπορεί να σας απορρίψουν ή να σας κατακρίνουν, μπορεί να ξεμένετε συχνά από λεφτά, μπορεί να νιώσετε εξαντλημένος. Μάθετε να βλέπετε τις αναποδιές ως μέρος της όλης διαδικασίας. Φροντίστε να παρατηρείτε τις δυσκολίες που συναντάτε με ενδιαφέρον και περιέργεια. Διασκεδάστε με τα εμπόδια. Ανακαλύψτε πόση πλάκα έχει η αντιμετώπιση των προκλήσεων.

Και κάτι ακόμα σχετικά με την άνεση. Θα διαπιστώσετε ότι πολύ συχνά, το θάρρος ανταμείβεται πιο γενναιόδωρα από την ευφυία – γεγονός που εξοργίζει ορισμένους ανθρώπους. Ο Αλέξανδρος λέει: «Είμαι εξαιρετικά ευφυής, έχω δύο διπλώματα – δεν μπορώ να πιστέψω ότι λιγότερο έξυπνοι άνθρωποι έχουν καλύτερες δουλειές και βγάζουν περισσότερα χρήματα!» Έτσι είναι τα πράγματα, Αλέξανδρε: Ανταμειβόμαστε όταν διακινδυνεύουμε να χάσουμε τη φήμη μας ή τα χρήματά μας – ή και τα δύο.

ΜΕ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ

Θάρρος δεν σημαίνει «απουσία φόβου» – θάρρος σημαίνει «αναλαμβάνω δράση παρόλο που φοβάμαι». Οι άνθρωποι που δεν κάνουν τίποτα στη ζωή τους φοβούνται τόσο όσο και οι άνθρωποι που παίρνουν τα μεγαλύτερα ρίσκα. Απλώς η πρώτη κατηγορία τρομοκρατείται ακόμα και από τα πιο ασήμαντα πράγματα. Γιατί να μη φοβόμαστε μόνο για τα σημαντικά πράγματα.

«Έχεις πάρει μαθήματα μόνο από αυτούς που σε θαύμαζαν και σου φέρονταν τρυφερά; – Δεν έχεις πάρει σπουδαία μαθήματα από αυτούς που σε απορρίπτουν και σε πολεμούν;» Ουόλτ Ουίτμαν

Αν ενδώσουμε στον πειρασμό, τότε σίγουρα θα συναναστρεφόμαστε μόνο τους φίλους και τους συναδέλφους που μας λένε αυτά που θέλουμε να ακούσουμε. Έτσι, όταν τα πάντα γύρω μας καταρρέουν, θα είμαστε περικυκλωμένοι από ανθρώπους που θα μας λένε: «Δεν φταις εσύ!».

Ωστόσο, είναι σημαντικό να υπάρχουν στη ζωή μας άνθρωποι που μας θέτουν προκλήσεις – παρόλο που μπορεί να μας ξυπνούν από το λήθαργο της «άνεσης».

Περί αγάπης και δέσμευσης

Ένας πανάρχαιος μύθος των ινδιάνων Σιου λέει πως ήρθαν κάποτε στη σκηνή του γέρου μάγου της φυλής, πιασμένοι χέρι χέρι, ο Άγριος Ταύρος, ο πιο γενναίος και τιμημένος νέος πολεμιστής, και το Ψηλό Σύννεφο, η κόρη του αρχηγού, μία από τις ωραιότερες γυναίκες της φυλής.

Αγαπιόμαστε
αρχίζει ο νέος.
Και θα παντρευτούμε
λέει εκείνη.
Και αγαπιόμαστε τόσο που φοβόμαστε…Θα θέλαμε κάποιο μαγικό, ένα χαϊμαλί, ένα φυλαχτό…Κάτι που θα μας εγγυάται ότι θα είμαστε για πάντα μαζί. Που θα μας εξασφαλίσει ότι θα είμαστε ο ένας στο πλευρό του άλλου ώσπου να συναντήσουμε τον Μανιτού, την ημέρα του θανάτου.
Σε παρακαλόυμε
ικετεύουν,
πες μας τι μπορούμε να κάνουμε…
Ο μάγος τους κοιτάζει και συγκινείται που βλέπει τόσο νέους, τόσο ερωτευμένους, να λαχταρούν τόσο μια του λέξη.
Υπάρχει κάτι…
λέει τελικά ο σοφός μάγος μετά από αρκετή ώρα.
Αλλά δεν ξέρω… είναι ένα έργο πολύ δύσκολο και απαιτεί θυσίες.
Δεν μας πειράζει λένε κι οι δύο.
Ό,τι και να’ ναι
επιβεβαιώνει ο Άγριος Ταύρος.
Ωραία
λέει ο μάγος.
Ψηλό Σύννεφο, βλέπεις το βουνό που είναι βόρεια από το χωριό μας; Πρέπει να ανέβεις μόνη σου, χωρίς τίποτε άλλο εκτός από ένα δίχτυ και τα χέρια σου και να κυνηγήσεις το πιο όμορφο και δυνατό γεράκι του βουνού. Αν το πιάσεις, πρέπει να το φέρεις εδώ ζωντανό την τρίτη μέρα μετά την πανσέληνο. Κατάλαβες;
Η νεαρή κοπέλα συγγατανεύει σιωπηλά.
Κι εσύ, Άγριε Ταύρε
συνεχίζει ο μάγος,
πρέπει να ανέβεις το βουνό του κεραυνού, κι όταν φτάσεις στην κορυφή να βρεις τον πιο άγριο απ’ όλους τους αετούς, και με τα χέρια σου μόνο κι ένα δίχτυ να τον πιάσεις χωρίς να το τραυματίσεις και να τον φέρεις μπροστά μου, ζωντανό, την ίδια μέρα που θα έρθει και το Ψηλό Σύννεφο… Πηγαίνετε τώρα.”
Οι δύο νέοι κοιτάζονται με τρυφερότητα, κι ύστερα από ένα φευγαλέο χαμόγελο φεύγουν για να εκπληρώσουν την αποστολή που τους ανατέθηκε. Εκείνη πάει προς το βορρά, εκείνος προς το νότο…
Την καθορισμένη ημέρα, μπροστά στη σκηνή του μάγου, περιμένουν οι δύο νέοι, ο καθένας με μια πάνινη τσάντα που περιέχει το πουλί που τους ζητήθηκε. Ο μάγος τους λέει να βγάλουν τα πουλιά από τις τσάντες με μεγάλη προσοχή.
Οι νέοι κάνουν αυτό που τους λέει, και παρουσιάζουν στον γέρο για να τα εγκρίνει τα πουλιά που έπιασαν. Είναι πανέμορφα· χωρίς αμφιβολία, τα καλύτερα του είδους τους.
Πετούσαν ψηλά;
ρωτάει ο μάγος.
Ναι, βέβαια. Κι εμείς, όπως μας ζητήσατε… Και τώρα;
ρωτάει ο νέος.
Θα τα σκοτώσουμε και θα πιούμε την τιμή από το αίμα τους;
Όχι, λέει ο γέρος.
Να τα μαγειρέψουμε και να φάμε τη γενναιότητα από το κρέας τους;
προτείνει η νεαρή.
Όχι
ξαναλέει ο γέρος.
Κάντε ό,τι σας λέω. Πάρτε τα πουλιά και δέστε τα μεταξύ τους από τα πόδια μ’ αυτές τις δερμάτινες λωρίδες… Αφού τα δέσετε, αφήστε τα να φύγουν· να πετάξουν ελεύθερα.
Ο πολεμιστής και η νεαρή κοπέλα κάνουν ό,τι ακριβώς τους έχει πει ο μάγος, και στο τέλος ελευθερώνουν τα πουλιά. Ο αετός και το γεράκι προσπαθούν να πετάξουν, αλλά το μόνο που καταφέρνουν είναι να στριφογυρίζουν και να ξαναπέφτουν κάτω. Σε λίγα λεπτά, εκνευρισμένα που δεν καταφέρνουν να πετάξουν, τα πουλιά επιτίθενται με τσιμπήματα το ένα εναντίον του άλλου μέχρι που πληγώνονται.
Αυτό είναι το μαγικό. Μην ξεχάσετε ποτέ αυτό που είδατε σήμερα. Τώρα, είστε κι εσείς ένας αετός κι ένα γεράκι. Αν δεθείτε ο ένας με τον άλλο, ακόμη κι αν το κάνετε από αγάπη, όχι μόνο θα σέρνεστε στη ζωή σας, αλλά επιπλέον, αργά ή γρήγορα, θα αρχίσετε να πληγώνετε ο ένας τον άλλον. Αν θέλετε η αγάπη σας να κρατήσει για πάντα, να πετάτε μαζί, αλλά ποτέ δεμένοι.

Ταυτότητα του ζευγαριού: η επικοινωνία και το μικροκλίμα της συντροφικής σχέσης

Μόνο όταν βλέπω τον σύντροφό μου ως σύμμαχό μου, και όχι ως αντίπαλο, μπορώ να ακούσω με ανοιχτές όλες μου τις αισθήσεις.

Η επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων αποτελεί δομικό στοιχείο για την ταυτότητα του ζευγαριού. Χτίζεται με την πάροδο του χρόνου και είναι το αποτέλεσμα συνάντησης των δύο προσώπων. Αποτελεί τη συνέχεια των «εαυτών» των συντρόφων. Η αυτοεκτίμηση, η εμπιστοσύνη, η ασφάλεια, η αυτογνωσία που έχει ο καθένας από τους δυο, θα γίνουν το «χωράφι», στο οποίο θα καλλιεργείται το «κοινό», το «μαζί», το ζευγάρι. Η καλλιέργεια δεν σταματά. Ούτε το θέρισμα. Όσο είμαστε άνθρωποι που συνεχώς εμπλουτίζουμε την ταυτότητα και την προσωπικότητα μας, τόσο εμπλουτίζουμε και την ταυτότητα του ζευγαριού.

Όταν όμως δεν υπάρχει η αυτοεκτίμηση, η εμπιστοσύνη, η ασφάλεια, η αυτογνωσία ως στοιχεία στον κάθε σύντροφο, είναι πολύ εύκολο το «χωράφι» να μετατραπεί σε αρένα. Και η επικοινωνία να έχει μόνο στόχο την επικράτηση του ενός. Παιχνίδια εξουσίας. Ποιος θα έχει τον τελευταίο λόγο; Ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο; Ποιος πλήγωσε ποιον; Ποιος είναι το θύμα και ποιος ο θύτης; Ποιος θα φωνάξει περισσότερο; Ποιος θέλει τον καβγά και θέλει ποιος να τον αποφύγει; Ποιος θα χρησιμοποιήσει τα πιο σωστά λόγια για να αποστομώσει τον άλλον; Φαύλος κύκλος. Ο στόχος είναι η επικράτηση με κάθε κόστος και ο εξευτελισμός του άλλου προσώπου.

Αντίθετα, η λειτουργική επικοινωνία στο ζευγάρι εμπεριέχει ως προϋπόθεση την ανάδειξη του πιο καλού εαυτού του άλλου. Εμπεριέχει την παραίτηση από την τελειότητα και την παραδοχή της ανθρώπινης φύσης. Μόνο αυτό επιτρέπει την ισότιμη σχέση, γιατί μόνο αυτό οδηγεί στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης για τους σπόρους που ρίχνω εγώ στο χωράφι. Η αυθεντική αγάπη με ελευθερώνει, γιατί δεν στηρίζεται ούτε στη θυσία του εαυτού, αλλά ούτε στην κατηγόρια του άλλου. Μόνο αυτό επιτρέπει να ξεπεράσω τους φόβους και να συναντήσω τον αυθεντικό εαυτό μου, αλλά και το αυθεντικό πρόσωπο του άλλου. Μόνο όταν βλέπω τον σύντροφό μου ως σύμμαχό μου, και όχι ως αντίπαλο, μπορώ να ακούσω με ανοιχτές όλες μου τις αισθήσεις. Διαφορετικά θα κλειστώ και θα τον κατηγορήσω. Υπάρχουν όμως πολλοί μύθοι που αφορούν τις σχέσεις των ανθρώπων και έχουν δημιουργηθεί πολλές γενιές πίσω και είναι ακόμη σε ισχύ. Μύθοι που δηλητηριάζουν τη συντροφική σχέση και δεν επιτρέπουν την καλή κοντινότητα.

Η επικοινωνία του ζευγαριού δημιουργεί και το μικροκλίμα της σχέσης. Το μικροκλίμα της συντροφικής σχέσης είναι η ατμόσφαιρα που δημιουργείται στη σχέση από την αλληλεπίδραση των συντρόφων. Ποιο γίνεται το ζητούμενο στο ζευγάρι; Ο ανταγωνισμός; Οι παρεξηγήσεις; Η εξουσία; Η κάλυψη των αναγκών επιβίωσης; Η εκτόνωση; Σε αυτές τις περιπτώσεις οι σύντροφοι είναι αντίπαλοι και όχι σύμμαχοι. Το προχώρημα του ενός γίνεται πρόβλημα για τον άλλον. Η φροντίδα του ενός γίνεται η θυσία του άλλου. Η κοντινότητα γίνεται η αφορμή για την έκθεση των κακών στοιχείων του άλλου.

Αντίθετα, το καλό μικροκλίμα σε μια σχέση δεν καθορίζεται από τις εξωτερικές συνθήκες, αρνητικές ή θετικές. Είναι το κλίμα που επιτρέπει το καμάρι του ενός προς τον άλλον. Η έκθεση ενός αρνητικού στοιχείου του συντρόφου ακολουθείται από την πιο μεγάλη αγκαλιά, αφού όσο είμαστε άνθρωποι έχουμε τόσα αρνητικά όσα και θετικά. Μια δυσκολία γίνεται η αφορμή να καμαρώσω τις λύσεις που μπορεί να παράγει ο σύντροφός μου. Τα βλέμματα είναι γεμάτα εμπιστοσύνη, λαχτάρα, καμάρι. Το καλό μικροκλίμα παράγει σιγουριά, ελευθερία, ζεστασιά, εμπιστοσύνη. Έχει πείσμα, επιμονή, επιθυμίες και αποφάσεις ζωής που είναι για το καλό και των δύο συντρόφων. Έχει όρκους ζωής που προϋποθέτουν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης. Έχει έρωτα. Έχει αγάπη. Έχει καθαρότητα στα βλέμματα. Έχει λαχτάρα στην ψυχή.

Μεγαλώνοντας ευτυχισμένα παιδιά

Τα παιδιά μας χρειάζονται δίπλα τους, όχι ως ανταγωνιστές, αλλά ως σύμμαχους στις ανάγκες τους και στη μοναδική και σπουδαία διαδικασία της εξέλιξής τους.

Τι σχέση επιθυμούμε να έχουμε με τα παιδιά μας; Ποια είναι η ανατροφή που τους δίνουμε; Τι πρότυπα θέλουμε να είμαστε για αυτά; Μήπως νομίζουμε ότι οι ανάγκες των παιδιών είναι ενάντια στις δικές μας; Γενικά, πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας ως γονείς; Η μεγαλύτερη ευθύνη, το δυσκολότερο, πολλές φορές απογοητευτικό, αλλά και αυτό που μας χαρίζει απέραντη ευτυχία και ικανοποίηση, είναι το να μεγαλώνουμε ένα παιδί.Κανένας ειδικός και κανένα βιβλίο δεν έχει ακριβώς τις απαντήσεις για όλα τα θέματα που μας απασχολούν. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθούμε, να εξελισσόμαστε και κυρίως να ακούμε.

Πολλοί είναι οι γονείς που απολαμβάνουν την αίσθηση της εξουσίας. Επίσης, πολλοί είναι οι γονείς οι οποίοι εκλαμβάνουν τις περισσότερες ανάγκες των παιδιών τους ως καπρίτσια και ως μία απαίτηση να θέλουν να γίνεται πάντα το δικό τους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα κλίμα βασισμένο στον ανταγωνισμό και την απόσταση που μόνο ωφέλιμο δεν είναι για τη σχέση γονέων-παιδιών. Καλό είναι να αφήνουμε το παιδί να αποφασίζει μόνο του, να κάνει τις δικές του επιλογές, ακόμη και από τα δύο του χρόνια -σε θέματα, βέβαια, που να έχει αυτή τη δυνατότητα- όπως για παράδειγμα, το να διαλέγει τι ρούχα θα φορέσει. Είναι λάθος των γονέων που ακόμη και όταν έχει μεγαλώσει το παιδί τους, το ντύνουν με βάση το δικό τους γούστο. Τα ρούχα είναι η αντανάκλαση της προσωπικότητάς μας. Δεν πρέπει, λοιπόν, να εμποδίζουμε την ανάπτυξη της δικής του. Το παιδί μέσα από τις προτιμήσεις του φτιάχνει την ταυτότητά του και αντιλαμβάνεται ότι διαφέρει από τους άλλους.

Το παιδί «βομβαρδίζεται» καθημερινά από κανόνες και υποδείξεις. Ωστόσο, πρέπει να νιώθει ελεύθερο, να έχει το χώρο και το χρόνο για να κάνει και τις δικές του επιλογές, έστω και αν είναι ελάχιστες. Ένας από τους καλύτερους τρόπους βοήθειας ώστε να υιοθετήσει τη συμπεριφορά που εσείς θέλετε, είναι να ενσωματώσετε εν μέρει στο αίτημά σας τη δυνατότητα της επιλογής. Για παράδειγμα, αφήστε το παιδί να αποφασίσει το πότε, όχι όμως και το αν, θα μελετήσει τα μαθήματά του. Αν και είδαμε πως οι γονείς πρέπει να είναι συνεπείς, δεν σημαίνει ότι το παιδί πρέπει να πηγαίνει για ύπνο κάθε βράδυ την ίδια ώρα: αφήστε πεδίο ελεύθερο για λίγη διαπραγμάτευση (Houghton 2008).

Η εκμάθηση του σωστού και του λάθους στο παιδί, είναι μία διαδικασία που ασφαλώς απαιτεί πολύ κόπο, επιμονή και υπομονή. Δεδομένου ότι μέχρι μία ορισμένη ηλικία τα παιδιά θεωρούν τους γονείς τους αλάνθαστους και άρα τέλειους, έχουν την εντύπωση ότι κάθε χαρακτηρισμός που τους αποδίδεται είναι αλήθεια. Γι΄ αυτό το λόγο, καλό είναι οι γονείς να σκέφτονται πολύ καλά πριν πούνε κάτι, καθώς το παιδί έχει την τάση να νιώθει ένοχο με το παραμικρό. Το παιδί πρέπει να γνωρίζει γιατί μία πράξη θεωρείται καλή και ακολουθείται από την ανταμοιβή, όπως επίσης και γιατί του επιρρίπτονται ευθύνες για μία απαγορευμένη πράξη.

Η τιμωρία, κατά τον Πιαζέ, διαχωρίζεται σε δύο είδη: την εξιλέωση, όπου η τιμωρία δεν έχει σχέση με το παράπτωμα και είναι απλώς μία μορφή «εκδίκησης», και την ανταπόδοση, όπου οι συνέπειες σχετίζονται άμεσα με το παράπτωμα. Ο Πιαζέ αφηγήθηκε σε ομάδες παιδιών μια ιστορία, για μια μητέρα που έδωσε μεγαλύτερο κομμάτι τούρτα στην υπάκουη κόρη της, στην οποία είχε αδυναμία και μικρότερο στην άλλη κόρη της, την ανυπάκουη. Τα περισσότερα παιδιά από έξι έως εννέα ετών επιδοκίμασαν τη συμπεριφορά της μητέρας και είπαν απλώς ότι η υπακοή πρέπει να ανταμείβεται, ενώ η ανυπακοή να τιμωρείται. Όμως, η πλειονότητα των παιδιών από δέκα έως δεκατριών ετών, την αποδοκίμασε. Τα μεγαλύτερα παιδιά αντιλήφθηκαν ότι το θέμα ήταν πιο περίπλοκο, και όχι απλώς μια περίπτωση υπακοής-ανυπακοής. Ήταν, είπαν, άδικο η μητέρα να μεταχειρίζεται άνισα τις κόρες της και πρόσθεσαν σχόλια του τύπου, «Έπρεπε να τις αγαπάει και τις δύο το ίδιο», ή «Δεν πρέπει να προκαλούμε τη ζήλια στον άλλο», ή «Θα γίνεται όλο και πιο ανυπάκουη», ή «Θα εκδικηθεί την αδελφή της» και «Η άλλη κατάλαβε ότι δεν την αγαπούσαν, και δεν έμπαινε στον κόπο να γίνει καλύτερη» (Houghton 2008).

Με ποιον τρόπο, αποδίδει ο κάθε γονέας την τιμωρία στο παιδί του; Υπάρχουν γονείς που δεν μπορούν να σηκώσουν χέρι στο παιδί τους, υπάρχουν όμως και εκείνοι που αντιδρούν αυτομάτως έτσι, μη γνωρίζοντας άλλο τρόπο για να εκτονώσουν το θυμό τους ή να επιπλήξουν τα παιδιά τους με σκοπό να τα συμμορφώσουν. ‘Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Isabelle Filliozat, ο ξυλοδαρμός, εκτός από την αναποτελεσματικότητά του ως προς τη δημιουργία οποιουδήποτε άλλου συναισθήματος πέραν του φόβου, της ταπείνωσης, της επιθυμίας για εκδίκηση και της βίας, φθείρει βαθύτατα την ανθρώπινη ύπαρξη. Τα σημάδια των κτυπημάτων, ίσως να μην παραμένουν στο σώμα μας, εγγράφονται, ωστόσο, βαθιά σε κάθε κύτταρο της ύπαρξής μας και εντυπώνουν αυτοματισμούς υποταγής ή επιθετικότητας. Η βία δεν αποτελεί μέθοδο επίλυσης διαφορών. Πληγώνει περισσότερο από όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

Κάθε γονέας επιθυμεί το παιδί του να είναι κοινωνικό, ευγενικό και όχι οξύθυμο και επιθετικό. Πρώτος, λοιπόν, ο γονέας πρέπει να δώσει την ανατροφή στο παιδί του, η οποία να είναι τέτοια, ώστε το τελευταίο να μην έχει τάσεις επιθετικότητας και με τη σειρά του να μη βλέπει τη βία σαν λύση, ακόμα και όταν θα έρθει η στιγμή να κάνει τη δική του οικογένεια. Οι ειδικοί θεωρούν ότι ένας καλός τρόπος για να αποτρέπεται η«σωματική» αντίδραση, είναι να μάθουμε στα παιδιά να εκφράζονται και να εκτονώνονται με τα λόγια. Να καταλάβουν, δηλαδή, ότι μπορούν να εκφράζονται το ίδιο καλά και με τα λόγια, αντί με τις πράξεις.

Την πειθαρχία μπορούμε να την επιβάλλουμε στα παιδιά με το να τιμωρούμε την ανάρμοστη συμπεριφορά, αλλά ταυτόχρονα, με το να επαινούμε και την καλή. Ο κοινωνικός ψυχολόγος Μαρκ Λέπερ ασχολήθηκε με τη συμπεριφορά των παιδιών όταν ανταμείφθηκαν. Στο πείραμά του συμπεριέλαβε 3 ομάδες παιδιών που τους άρεσε πολύ να παίζουν με τους «μαγικούς μαρκαδόρους». Στη μια ομάδα είπε ότι, αν έπαιζαν με τους μαρκαδόρους για ένα διάστημα, θα τους έδινε κάποιο πιστοποιητικό – και τους το έδωσε, όταν έληξε το διάστημα του πειράματος. Στην άλλη ομάδα δεν είπε τίποτα, αλλά τα παιδιά πήραν ωστόσο το πιστοποιητικό. Από την τρίτη ομάδα ζήτησε να χρησιμοποιήσει απλώς τους μαρκαδόρους, αλλά δεν δόθηκε καμία ανταμοιβή. Πολλές εβδομάδες αργότερα και οι τρεις ομάδες είχαν την ευκαιρία να παίξουν πάλι με τους μαρκαδόρους, αυτή τη φορά, όμως, δεν τους το ζήτησαν ρητώς. Η τρίτη ομάδα, δηλαδή τα παιδιά που δεν είχαν πάρει πιστοποιητικό, εκδήλωσαν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον να χρησιμοποιήσουν τους μαρκαδόρους. Με άλλα λόγια, τα παιδιά που είχαν το προνόμιο να παίξουν με τους μαρκαδόρους, όχι όμως και το επιπλέον προνόμιο του πιστοποιητικού, εκδήλωσαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την προηγούμενη συμπεριφορά. Αυτό υποδηλώνει ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος να βελτιωθεί μονίμως η συμπεριφορά του παιδιού είναι να του προσφέρουμε όση ανταμοιβή χρειάζεται, ώστε να παρακινηθεί προς μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, όχι όμως τόσο πολύ ώστε να θυμάται περισσότερο την ανταμοιβή παρά την εμπειρία. Με την ισορροπία, η συμπεριφορά του παιδιού θα μεταβληθεί σε μόνιμη βάση, επειδή το παιδί θα θεσπίσει δικά του πρότυπα.

Η προσφορά ανταμοιβής με μέτρο μπορεί επίσης να αναπτύξει και τον αλτρουισμό του παιδιού (Houghton 2008). Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που επαινούνται αρκετά, στοχεύουν μόνο στο να επαινεθούν και να ανταμειφθούν κάνοντας κάτι και όχι στο να μάθουν ή να ανταποδώσουν. Ωστόσο, ένα άλλο θέμα που πρέπει να μας απασχολεί είναι ότι ασφαλώς και δεν πρέπει να επαινούμε διαρκώς, μεγαλύτερο λάθος όμως είναι να μην επαινούμε καθόλου. Αν το παιδί δεν επιβραβεύεται όταν κάνει κάτι αξιόλογο, τότε θα σταματήσει να επιζητά την προσοχή με τέτοιου είδους πράξεις και θα αρχίσει να συμπεριφέρεται απρεπώς, μόνο και μόνο για να τραβήξει το ενδιαφέρον.

Για να υπάρξει αρμονική και ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, πρέπει οι γονείς να θέσουν ως πρωταρχική και μέγιστη ευθύνη την ανατροφή των παιδιών τους και αυτό θα επιτευχθεί αν γίνουν πιο χαλαροί και ανεκτικοί με τα παιδιά τους. Είναι σημαντικό να είναι δίπλα τους όταν τους χρειάζονται για να τα βοηθήσουν, να τους συμπαρασταθούν ή απλώς για να τα ακούσουν, χωρίς κρίσεις και σχόλια. Τα παιδιά μας χρειάζονται δίπλα τους, όχι ως ανταγωνιστές, αλλά ως σύμμαχους στις ανάγκες τους και στη μοναδική και σπουδαία διαδικασία της εξέλιξής τους. Τέλος, όλα ξεκινούν από το σεβασμό που είμαστε διατεθειμένοι να δείξουμε στα παιδιά μας. Πώς; Επιτρέποντάς τα να εκφράζονται με τον δικό τους τρόπο, διαφοροποιώντας τον εαυτό τους από εμάς και αναδεικνύοντάς τα, βάσει των ικανοτήτων και ιδιαιτεροτήτων που έχει το καθένα ξεχωριστά.

Πώς παίρνονται οι αποφάσεις στο ζευγάρι

Πολλές φορές ο καβγάς και η σύγκρουση καταλήγει να γίνονται πιο σημαντικά από το ίδιο το θέμα διαφωνίας.

Ένα από το πιο συχνά θέματα που δυσκολεύουν τα ζευγάρια είναι η λήψη αποφάσεων.

Υπάρχουν ζευγάρια, τα οποία βρίσκονται συνεχώς σε μια εμπόλεμη κατάσταση.Τα ζευγάρια αυτά μπορεί να τσακωθούν για κάθε απόφαση ανεξάρτητα από το αν είναι σημαντική ή όχι και δυσκολεύονται να δράσουν από κοινού. Τις περισσότερες φορές σε αυτές τις περιπτώσεις, ο κάθε σύντροφος φοβάται ότι θα κυριαρχηθεί από τον άλλον και οι προσπάθειες του να το αποτρέψουν τον κάνουν επιφυλακτικό και επιθετικό. Τα εμπόλεμα ζευγάρια δυσκολεύονται να συμφωνήσουν σε οτιδήποτε. Πολλές φορές ο καβγάς και η σύγκρουση καταλήγει να γίνονται πιο σημαντικά από το ίδιο το θέμα διαφωνίας. Το ζευγάρι τρέφεται μέσα από αυτό. Αυτό συμβαίνει γιατί, κάθε θέμα και κάθε αφορμή εξυπηρετεί τα παιχνίδια επικράτησης και εξουσίας που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια.

Σε μια ακριβώς αντίθετη κατάσταση φαίνεται να είναι τα ζευγάρια που φαίνεται «να μην τσακώνονται ποτέ και για τίποτα». Ενώ ο στόχος στην προηγούμενη κατάσταση είναι η σύγκρουση, εδώ είναι η ηρεμία. Η ηρεμία όμως όταν είναι στόχος και όχι αποτέλεσμα γίνεται μια κατάσταση βεβιασμένης και ψεύτικα ευχάριστης συμπεριφοράς, όπου το κύριο κίνητρο είναι ο φόβος για το θυμό. Οι σύντροφοι σε αυτή την κατάσταση φοβούνται να θυμώσουν, γιατί νοιώθουν ότι ο άλλος θα τους απορρίψει αν εκφράσουν μια δυσαρέσκεια. Ένα τέτοιο ζευγάρι περιγράφει και ο μύθος με το Νάρκισσο και την Ηχώ. Η Ηχώ επαναλαμβάνει αυτά που θέλει να ακούσει ο Νάρκισσος. Επομένως, ενώ εμφανίζονται επιφανειακά ως μια ιδανική σχέση ζευγαριού, στην ουσία υπάρχει απουσία σχέσης.

Μια τρίτη κατάσταση είναι «τα ζευγάρια που δεν μπορούν να πάρουν αποφάσεις» όχι μόνο ως αποτέλεσμα της επικοινωνίας – όπως στις δυο προηγούμενες περιπτώσεις, αλλά και ως διεργασία στη σχέση τους. Είναι οι σύντροφοι δεν έχουν καταφέρει να ωριμάσουν και να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους. Είναι μαζί όχι από επιλογή, αλλά γιατί δεν άντεξαν να χωρίσουν. Τα πράγματα απλώς συμβαίνουν και τα ακολουθούν. Δεν αποφασίζουν οι ίδιοι για την πορεία της ζωή τους, αλλά η πορεία τους οδηγεί. Δεν ορίζουν οι ίδιοι. Δεν αποφασίζουν οι ίδιοι. Τα πράγματα μπαίνουν στον αυτόματο πιλότο. Και τελικά εγκλωβίζονται σε αδιέξοδα που ζητούν άμεση ανακούφιση. Θα πάνε διακοπές χωρίς να έχει σημασία που, γιατί δεν αντέχουν την καθημερινότητά τους. Την ίδια τη ζωή τους.

Και στις τρεις περιπτώσεις, η σχέση χαρακτηρίζεται από εξάρτηση και απόσταση ταυτόχρονα. Νοιώθουν εξάρτηση και φοβούνται ότι ο άλλος θέλει να τους ελέγξει, νοιώθουν εξάρτηση και φοβούνται ότι ο άλλος θα τους απορρίψει, νοιώθουν εξάρτηση γιατί έχουν συμβιβαστεί στη σχέση.

Σε όλες αυτές τις καταστάσεις το τίμημα το πληρώνουν τα παιδιά. Θα γίνουν αυτά που θα χρησιμοποιούν ως «μάρτυρες» για τα αντίπαλα στρατόπεδο, ως «δικαστές» για το ποιος έχει δίκιο. Θα μετατραπούν σε «στόχοι» επίθεσης και σε αποδιοπομπαίοι τράγοι. Θα πάρουν το ρόλο του «πιλότου», αφού όλα θα γίνονται «για το παιδί», όχι όμως από επιλογή και απόφαση ευθύνης, αλλά γιατί το ζευγάρι δεν μπορεί να ενηλικιωθεί.

Σε όλες αυτές τις καταστάσεις δεν υπάρχει ζευγάρι. Υπάρχουν δυο παιδιά σε ρόλους ενηλίκων. Είναι δύο άνθρωποι που δεν χαίρονται ούτε το γάμο, ούτε τη ζωή τους. Θα μπορούσαμε να πούμε και δυο «Πήτερ Παν». Η λήψη της απόφασης είναι συνέχεια και συνέπεια της ενηλικίωσης. Η ευθύνη για μια απόφαση καθρεφτίζει και το επίπεδο ωρίμανσης και του προσώπου και του ζευγαριού.

Πώς μπορώ να γίνω περισσότερο διεκδικητικός;

Είναι μία πολύ ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα ερώτηση γιατί αναπαριστά μία βαθιά επίγνωση της αιτίας των συναισθηματικών δυσκολιών. Με λίγα λόγια, όσοι αναρωτιούνται πως θα αποκτήσουν περισσότερη υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, έχουν διαπιστώσει ότι "η ρίζα του κακού" είναι η έλλειψη διεκδικητικότητάς τους.

Η διεκδικητικότητα είναι άκρως απαραίτητη για την ισορροπημένη ψυχολογία και την υγιή και ομαλή συνύπαρξη με τους γύρω μας.

Περνώντας κατευθείαν στο θέμα, θα πω ότι για να γίνετε περισσότερο διεκδικητικοί χρειάζεται να:

Υπερασπίζεστε τα θέλω, τις απόψεις και τις επιλογές σας με σθένος

Να εκφράζετε λεκτικά τα συναισθήματά σας, θετικά και αρνητικά κυρίως. Συγκεκριμένα, μην διστάζετε να εκφράσετε ότι είστε ενοχλημένος/η ή θυμωμένος/η με κάτι. Είναι απόλυτο δικαίωμά σας και η αποσιώπηση του μόνο να σας βλάψει μπορεί.

Μην καταπιέζετε να κάνετε πράγματα που δεν επιθυμείτε πραγματικά προκειμένου να γίνετε συμπαθής ή αποδεχτός.

Πείτε ελεύθερα ''όχι'', ''δε θέλω'',''δεν μου αρέσει''. Είναι σεβαστό, είναι δικαίωμά σας και σίγουρα δεν συνεπάγεται ότι η άρνησή σας σε κάτι που δεν επιθυμείτε θα ''βλάψει'' τον άλλον.

Πιστέψτε με, είναι περισσότερο βλαβερό για εσάς και εκείνον και την μεταξύ σας σχέση, να πείτε ''ναι'' σε κάτι που δεν θέλετε, προκειμένου να μην τον δυσαρεστήσετε ή να μην τον θυμώσετε.

Τα καταπιεσμένα συναισθήματα θα βρουν τον τρόπο να αναδυθούν και να προκαλέσουν αρνητικές συνέπειες πολύ πιο σημαντικές.

Διασφαλείστε τα όριά σας. Μην επιτρέπετε σε κανέναν να έχει ρυθμιστικό ρόλο σε προσωπικά σας ζητήματα. Οι επιλογές σας, ο χρόνος και το πρόγραμμά σας, οι επαγγελματικές σας δράσεις, τα οικονομικά σας θέματα, οι παρέες σας είναι περιοχές που αφορούν μόνον εσάς και είναι αναγκαίο να οριοθετούνται σημαντικά, ξεκάθαρα και με σαφήνεια.

Δεν υπάρχει ''πρέπει'' σε ότι αισθάνεστε. Έχετε το δικαίωμα να αισθάνεστε όπως αισθάνεστε. Εκφράστε το με λέξεις τη στιγμή που το αισθάνεστε.Μην ΄΄σιγοβράζετε΄΄ μέσα σας, είναι τοξικό για την ψυχική σας υγεία.

Αποδεχτείτε την κριτική που σας γίνεται ή που μπορεί να σας γίνει, όταν είναι ρεαλιστική, διότι είναι αναπόφευκτο. Δεν πειράζει!

Μην αποδέχεστε μία κριτική, με την οποία δεν συμφωνείτε. Έχετε το δικαίωμα να εκφράσετε την αντίρρησή σας. (Διαφωνώ...Δεν μπορώ να το δεχτώ αυτό)

Να αποδέχεστε τις φιλοφρονήσεις που σας γίνονται....(Ευχαριστώ πολύ...) Αποφύγετε να μειώσετε την αξία της φιλοφρόνησης...(μπά μη με βλέπεις έτσι....σιγά κλπ.)

Την στιγμή της διαπραγμάτευσης επιμείνετε στα δικαιώματά σας, μην φεύγετε από το θέμα ακόμη και αν ο συνομιλητής σας προσπαθεί να σας εξοργίσει, μετατοπίζοντας την κουβέντα. Εσείς ακολουθήστε την τεχνική της ''κολλημένης βελόνας'', επαναλαμβάνοντας ξεκάθαρα τις θέσεις και τα συναισθήματά σας για όσες φορές χρειαστεί.

Προσπαθήστε να αγνοήσετε τις καταστρεπτικές, προσβλητικές, ενοχοποιητικές ή άδικες θέσεις. Είναι δύσκολο, ειδικά όταν το άλλο άτομο είναι επίμονο αλλά εστιάστε στην θέση σας.

Μην δέχεστε να κάνετε την οποιαδήποτε συζήτηση σε κλίμα θυμού. Διευκρινείστε ότι εάν δεν ηρεμήσει ο άλλος δεν πρόκειται να συζητήσετε τίποτα. (Μέχρι ο θυμός σου να εξαλειφθεί, δεν πρόκειται να συζητήσουμε τίποτα...)

Απομονώστε τις συμπεριφορές που σας ενοχλούν και αντιμετωπίστε τες την ίδια στιγμή.

Να είστε σταθεροί στις δηλώσεις σας και τις διεκδικήσεις σας.

Όσο και να σας στεναχωρεί η συμπεριφορά του άλλου στις διεκδικήσεις σας (π.χ επίθεση, κοροϊδία, κρίση θυμού, ψυχοσωματικές αντιδράσεις, εκδικητικότητα, υπερβολική απολογία), χρειάζεται να παραμείνετε πιστοί σε αυτές.

Μην ζητάτε συγνώμη όταν προσπαθείτε να εκφράσετε τα δικαιώματά σας. Την συγνώμη τη λέμε όταν έχουμε κάνει κάτι που δεν είναι σωστό και που προκάλεσε αρνητικές συνέπειες σε κάποιον ή κάτι, και αναμφίβολα το να διεκδικούμε και να υπερασπιζόμαστε τους εαυτούς μας δεν είναι κάτι τέτοιο.

Όχι δεν είναι αγένεια να λέμε κάτι που μπορεί να "ακουστεί άσχημα" εάν και εφόσον εμείς το αισθανόμαστε...

όχι δεν θέλω να έρθω... προτιμώ να ...ευχαριστώ για την πρόσκληση
δεν συνηθίζω να δανείζω το...
δεν μου αρέσει...
δεν μπορώ να σε ακούσω αυτή τη στιγμή...καλύτερα να τα πούμε μία άλλη φορά μη με πάρεις ξανά τέτοια ώρα τηλέφωνο...
Θα ήθελα να με ενημερώνεις πρώτα και μετά να έρχεσαι...
Δεν με ρώτησες καν αν θέλω να το κάνω... και δεν θέλω
Δεν θέλω να σου μιλήσω για αυτό...
Κάθε φορά που συμπεριφέρεσαι έτσι... αισθάνομαι...
Αυτό είναι ένα θέμα που αφορά εμένα... σε ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον σου αλλά θα ακολουθήσω την δική μου γνώμη σε αυτό...
Το πρόγραμμά μου το ρυθμίζω εγώ... και θα ήθελα να μην παρεμβαίνεις σε αυτό...

Αντισταθείτε στις διακοπές της ομιλίας , που σας γίνονται τη στιγμή της έκφρασής σας. Επαναλάβετε την λέξη με την οποία ξεκινήσατε, μην κοιτάτε καθόλου αυτόν που σας διακόπτει, σηκώστε το δάχτυλό σας και συνεχίστε να μιλάτε, πείτε του ''Μιλώ, περίμενε να τελειώσω'', σταματήστε για ένα δευτερόλεπτο, και συνεχίστε γρήγορα και έντονα.

Γιατί ειναι δικαίωμα του καθενός!

Οι ψυχολογικοί εκβιασμοί στη σχέση

Ο ψυχολογικός εκβιασμός είναι μια νοσηρή και χειριστική δυναμική στα πλαίσια μιας σχέσης και περιγράφει την ψυχολογική εξουσία που ασκεί το ένα μέλος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, ενώ το «θύμα» υποχωρεί παθητικά και λειτουργεί μέσα από τον φόβο.

Οι ταπεινώσεις, οι εκφοβισμοί, οι απειλές, οι φωνές, είναι χαρακτηριστικές συμπεριφορές του «θύτη» ενώ αφορμές για τα ξεσπάσματά του μπορεί να είναι τυχαίες ή να συνδέονται με μία ματαίωση που βιώνει σε σχέση με τις ανάγκες του.

Πρόκειται για μία μορφή ψυχολογικής βίας που οδηγεί το θύμα σε μια μακροχρόνια απώλεια αίσθησης ελέγχου απέναντι στον άλλον και στον κατακερματισμό της αυτοεκτίμησής του. Η ψυχολογική βία είναι μια μορφή σιωπηλής και αθέατης βίας. Η απόγνωση, η θλίψη, το αδιέξοδο και η αδράνεια του θύματος καραδοκούν.

Η γκρίζα βία μπορεί να οδηγήσει, σύμφωνα με Τα Νέα, στην κατάθλιψη, την αυτοκαταστροφικότητα, τις καταχρήσεις και τις ψυχοσωματικές εξάρσεις.

Οι απειλές αυτοκτονίας του συντρόφου σας είναι μια χειριστική προσπάθεια να επιβάλλει επάνω σας τον έλεγχο. Όσο μεταφράζετε τις απειλές αυτές μέσα από το πρίσμα της ενοχής και της προσωπικής σας ευθύνης απέναντι σε μια τέτοια πιθανότητα, τόσο η εμπλοκή μεγαλώνει.

Η ενοχοποίηση συντηρεί τη βία και τον φόβο. Αδρανοποιεί και επιτρέπει το ανεπίτρεπτο. Για την πιθανότητα απόπειρας αυτοκτονίας, επιτυχημένης ή μη, δεν ευθύνεται κανείς παρά μόνο το ίδιο το άτομο.

Τα προσωπικά αδιέξοδα και ο τρόπος που κανείς τα ερμηνεύει μέσα του και τα βιώνει, είτε καταλήγει να βάλει τέλος στη ζωή του είτε να την συντηρήσει, είναι μια προσωπική ευθύνη, με ηθικές διαστάσεις, αλλά και επιλογή του καθενός απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό δεν μπορείτε να το ελέγξετε.

Μπορείτε όμως να ελέγξετε το τι σημαίνει ο εκβιασμός για εσάς και να βάλετε αυστηρά όρια στον σύντροφό σας, ακόμη και αν αυτό σημαίνει να τερματίσετε μια σχέση που βασίζεται στην απειλή της προσωπικής σας ελευθερίας και όχι στον σεβασμό της.

Ελ Σιντ: Ο Ισπανός "κύριος του πολέμου"

Γνωστός στη χώρα του ως «Ελ Καμπεαδόρ», ο τρανός καστιλιάνος πολεμιστής και τρομερός ξιφομάχος κήρυξε τον πόλεμο στους Μαυριτανούς, αν και αυτό θα ήταν ένα μόνο επεισόδιο στην πολυτάραχη μυθιστορηματική ζωή του.

Ο μεσαιωνικός μύθος της Ιβηρικής που άκουγε στο όνομα Ροδρίγο Ντίας δε Βιδάρ, αν και θα γινόταν γνωστός με το αραβικής προέλευσης Ελ Σιντ, μετατράπηκε σε κεντρική μορφή του πολέμου χριστιανών και μουσουλμάνων στη μεσαιωνική Ισπανία, πυροδοτώντας μια διαχρονική λαϊκή απήχηση που σπάνια έχει βρει ιστορικό αντίστοιχό της.

Μεγαλύτερος και από τη ζωή την ίδια, το γέννημα-θρέμμα του Βασιλείου της Καστίλης και αρχιστράτηγος των δυνάμεών του οδήγησε το κρατίδιο σε πρωτόγνωρες δόξες, αν και θα μπλεκόταν τελικά στη δίνη της διχαλωτής διπλωματίας, κάτι που θα του έφερνε την εξορία του από τη γενέτειρά του.

Χωρίς να χάσει χρόνο, ο Ροδρίγο συνασπίστηκε με τους Μαυριτανούς, αν και ως γνήσιος πατριώτης που ήταν, όταν τον κάλεσαν πίσω στην πατρίδα του για να αποτρέψει την επέλαση των ισλαμικών χαλιφάτων της Ιβηρικής, ο Ελ Σιντ συντάχθηκε για άλλη μια φορά με τις δυνάμεις της χριστιανοσύνης.

Όταν μάλιστα, προδομένος και πάλι από τις βασιλικές δυνάμεις της χριστιανοσύνης, έβαλε στο στόχαστρο τη μαυριτανική Βαλένθια, η εκστρατεία του θα κατέληγε στην κατάκτησή της, με τον ίδιο να μετατρέπεται στον de facto ηγεμόνα της. Οι απίστευτοι πολεμικοί του άθλοι και τα χρονικά της ζωής του θα τον άφηναν στη στρατιωτική αιωνιότητα ως έναν από τους πιο χιλιοτραγουδισμένους ήρωες του παλιού κόσμου…

Πρώτα χρόνια

Ο Ροδρίγο «Ρούι» Ντίας δε Βιδάρ γεννιέται περί το 1048 σε ένα μικρό χωριό της Καστίλης ως γιος ενός χαμηλής τάξης ευγενούς που προσέφερε τις ιπποτικές του υπηρεσίες στον βασιλιά του χριστιανικού κρατιδίου. Αν και, παρά τον λαϊκό θρύλο που τον ήθελε πάμφτωχο και χωρίς διασυνδέσεις, από την πλευρά της μητέρας του συνδεόταν με τους πανίσχυρους φεουδάρχες της Ιβηρικής.

Γι’ αυτό εξάλλου και μεγάλωσε στην αυλή του Φερδινάνδου Α’, μετά τον θάνατο του πατρός του το 1058, όταν ο δεκάχρονος Ροδρίγο τέθηκε, σύμφωνα με το έθιμο, κάτω από την προστασία του βασιλιά (ο πατέρας Βιδάρ είχε εντωμεταξύ φτάσει στον βαθμό του βασιλικού επιτρόπου). Ο μικρός Ροδρίγο μεγαλώνει λοιπόν δίπλα στον πρωτότοκο γιο του Φερδινάνδου, τον κατοπινό Σάντσο Β’, λαμβάνοντας ανώτερη μόρφωση αλλά και προσωπική στρατιωτική εκπαίδευση, όμοια με τον πρίγκιπα δηλαδή.

Το 1063 ο δελφίνος του θρόνου στέφει τον πιστό του φίλο Ροδρίγο ιππότη του στέμματος και τον προσλαμβάνει στην προσωπική του φρουρά. Είναι οι στιγμές που θα διακριθεί ο Ροδρίγο στη μάχη και θα δείξει τη σχεδόν αυτοκτονική γενναιότητά του, όπως στην καστιλιάνικη εκστρατεία κατά της Αραγονίας, όταν ο νεαρός ιππότης, βλέποντας το αμφίρροπο της Μάχης του Γκράους (1063), εφορμά με το άλογό του κατά των αραγονέζων ιπποτών και αποκεφαλίζει τους καλύτερους μαχητές τους! Οι Καστιλιάνοι κλέβουν τη νίκη και ο Ροδρίγο βραβεύεται με τον τιμητικό τίτλο του «Ελ αμπεαδόρ» (κάτι σαν «πρωταθλητής στη μάχη»).

Έχοντας μεγάλα πολεμικά κατορθώματα στις πλάτες του ως πιστός υπασπιστής του Σάντσο, όταν ο τελευταίος θα ανέβει στον θρόνο της Καστίλης το 1065, θα χρίσει τον νεαρό Ροδρίγο διοικητή των βασιλικών δυνάμεων του βασιλείου (σημαιοφόρος υπασπιστής ήταν ο επίσημος τίτλος του)! Παρά το νεαρότατο της ηλικίας του για τέτοιο ύπατο στρατιωτικό αξίωμα, κανείς δεν έψεξε τον νέο βασιλιά για την προαγωγή του Ροδρίγο, κάτι που υποδεικνύει ότι ό,τι κατέκτησε, το κατέκτησε με το φαρμακερό σπαθί του.

Πεθαίνοντας βέβαια ο Φερδινάνδος Α’, άφησε στους τρεις γιους του τμήματα του χριστιανικού βασιλείου, κάτι που θα σφράγιζε τη ζωή του Ροδρίγο στα αμέσως επόμενα χρόνια: ο πρωτότοκος Σάντσο Β’ πήρε την Kαστίλη, ο Aλφόνσο ΣΤ’ τη Λεόν και ο Γκαρθία τη Γαλικία, την Πορτογαλία και το πριγκιπάτο της Aστούρια. Οι έριδες των τριών βασιλιάδων και οι λυσσαλέοι πόλεμοι μεταξύ τους, αλλά και κατά των αραβικών εμιράτων του ισπανικού Νότου, θα δονούσαν την Ιβηρική απ’ άκρη σ’ άκρη στα χρόνια που θα έρχονταν.

Εντωμεταξύ, το 1067 ο αρχιστράτηγος των καστιλιάνικων δυνάμεων θα αποδείκνυε για άλλη μια φορά τις στρατηγικές του ικανότητες στην πολεμική εκστρατεία του Σάντσο κατά του ισχυρού μαυριτανικού βασιλείου της Σαραγόσα. Ο Ροδρίγο θα αποδείξει και τις διπλωματικές του ικανότητες πείθοντας στις διαπραγματεύσεις τον εμίρη της Σαραγόσα, αλ Μουκταδίρ, να γίνει υποτελής του καστιλιάνου ηγεμόνα. Με τα πολεμικά κατορθώματα του πιστού του αρχιστράτηγου, η όρεξη του Σάντσο άνοιξε για τα καλά, κι έτσι ήδη την ίδια χρονιά τον ξαπέστειλε κατά του Aλφόνσο ΣΤ’ με ρητή εντολή να προσαρτήσει τη Λεόν στο καστιλιάνικο άρμα.

Εδώ ο θρύλος θέλει τον Ροδρίγο να εκφράζει την αντίθεσή του στις επεκτατικές διαθέσεις του Σάντσο, αν και είναι μάλλον απίθανο να είχε τέτοιες επιφυλάξεις ο πολύπειρος στρατηγός. Για άλλη μια φορά κινητήριος μοχλός στον ιμπεριαλιστικό θρίαμβο του Σάντσο Β’ κατά του Αλόνσο ΣΤ’, ο Ροδρίγο θα βρεθεί σε δεινή θέση το 1072, όταν ο άκληρος βασιλιάς της Καστίλης δολοφονήθηκε από στασιαστές σε άλλη μια επεκτατική πολιορκία του, αφήνοντας τον εκθρονισμένο αδελφό του Αλόνσο ως τον μόνο σοβαρό διεκδικητή του στέμματος! Ο Ροδρίγο είχε ήδη παραδώσει στα πόδια του Σάντσο τα βασιλικά εδάφη του τρίτου αδερφού Γκαρσία, την ίδια ώρα που η φήμη την οποία αποκόμισε από την εκστρατεία κατά του Αλόνσο απλώθηκε σε όλη την Ιβηρική, υπερβαίνοντας τα στενά όρια της χριστιανικής Ισπανίας και αφορώντας πια και τον αραβικό κόσμο στα νότια της χερσονήσου, προκαλώντας σε όλους τον θαυμασμό και το δέος.

Οι τεταμένες σχέσεις Ροδρίγο και Aλφόνσο φάνηκαν από την πρώτη στιγμή, όταν ο κατοπινός Ελ Σιντ υποχρέωσε τον νέο βασιλιά, με την απειλή του στρατού του, να ορκιστεί δημοσίως ότι δεν ήταν πίσω από τον φόνο του Σάντσο. Την αναίδειά του αυτή δεν θα του τη συγχωρούσε φυσικά ο νέος μονάρχης, ο οποίος με το που ανέβηκε στον θρόνο της Καστίλης του στέρησε τα υψηλόβαθμα καθήκοντά του ως αρχιστρατήγου. Ο πανούργος Aλφόνσο κράτησε βέβαια κοντά του τον άσπονδο υποτακτικό του, αν και η καχυποψία είχε ήδη εγκαθιδρυθεί μεταξύ τους.

Κάτι που φάνηκε στην εκστρατεία του στρατηγού πλέον Ροδρίγο (διοικητή ενός εκ των δύο στρατών της Καστίλης), ο οποίος παρά το γεγονός ότι υποδούλωσε μια σειρά από αραβικά εμιράτα του ισπανικού Νότου στο όνομα του Αλφόνσο, ο τελευταίος τον καθαίρεσε από τα αξιώματά του γιατί ενήργησε χωρίς τη συναίνεσή του! Σε αυτό μεγάλο ρόλο έπαιξαν και οι έριδες στο εσωτερικό του στρατεύματος της Καστίλης, καθώς πολλοί επιβουλεύονταν τον φημισμένο πολέμαρχο Ροδρίγο.

Παρά την αρχική άρνηση του Αλφόνσο να στραφεί κατά του περίφημου στρατηγού του, που οι μαυριτανοί εμίρηδες του Νότου αποκαλούσαν ήδη «Σιντ» («σαΐντ» στα αραβικά), μια σειρά ακόμα από πρωτοβουλίες του ατίθασου ιππότη Ροδρίγο κατά των αραβικών εμιράτων της Σεβίλλης και του Τολέδο θα τον κάνει να χάσει διά παντός τη βασιλική εύνοια, μιας και ο ηγεμόνας της Καστίλης ανησυχούσε πια για την παντοδυναμία και την απείθειά του. Κι έτσι τον εξορίζει από την Καστίλη το 1081, κρατώντας μάλιστα ομήρους πίσω την οικογένειά του: τον έδιωξε μόνο, χωρίς φρουρά, και του απαγόρευσε να πάρει μαζί του τη γυναίκα και τα τρία του παιδιά (είχε παντρευτεί τον Ιούλιο του 1074).

Μισθοφόρος των μουσουλμάνων

Χωρίς κύριο πια να υπηρετεί, ο Ελ Σιντ μετατράπηκε στο Άγιο Δισκοπότηρο των μαυριτανών εμίρηδων της Ιβηρικής, καθώς όλοι ήθελαν να εντάξουν τον ανεπανάληπτο πολέμαρχο στις τάξεις τους. Ακόμα και ο μακροχρόνιος εχθρός της Καστίλης, ο ηγεμόνας της Σαραγόσα, που τόσο είχε υποφέρει άλλοτε από τους άθλους του Ροδρίγο εναντίον του!

Το μέχρι πρότινος ευάλωτο μουσουλμανικό βασίλειο της Σαραγόσα είχε τώρα στον στρατό του τον δαφνοστεφανωμένο χριστιανό μαχητή Ελ Σιντ αλλά και τους 2.000 άντρες του που αψήφησαν τον βασιλιά Αλφόνσο και τον ακολούθησαν. Ο ατίθασος ιππότης παρέμεινε στη δούλεψη του άραβα ηγεμόνα και του διαδόχου του για μία σχεδόν δεκαετία, γινόμενος ταυτοχρόνως ξεφτέρι στην κατανόηση των περίπλοκων σχέσεων τόσο των ισλαμικών βασιλείων μεταξύ τους όσο και της επαφής τους με τη χριστιανική Δύση. Ήταν ακριβώς αυτή η πολύτιμη γνώση που απέκτησε της ισπανο-αραβικής διένεξης αλλά και των ισλαμικών νόμων που θα αποδεικνυόταν λίγο αργότερα χρυσάφι, στην κατάκτηση του ισχυρού μαυριτανικού προπυργίου της Σεβίλλης.

Μέχρι να συμβεί βέβαια αυτό, ο Ελ Σιντ συνέχισε να αυξάνει τη φήμη του ως ο ανίκητος πολέμαρχος της Ιβηρικής, προσαρτώντας για λογαριασμό του νέου του αφέντη μουσουλμανικά εδάφη και τιμωρώντας παραδειγματικά τους χριστιανούς συμμάχους των εχθρών της Σαραγόσα. Το γονάτισμα που έφερε στην καταλανική αυλή της Βαρκελώνης (1082) και ο θρίαμβός του το 1084 κατά του ενωμένου χριστιανικού στρατού του βασιλιά της Αραγονίας και των συμμάχων του θα τον μετατρέψουν σε προβεβλημένο και λαοφιλή στρατηγό και στην άλλη πλευρά του ισπανικού φάσματος, με τους ευγνώμονες μαυριτανούς εμίρηδες να τον ανταμείβουν πλουσιοπάροχα για τις πολεμικές του υπηρεσίες.

Ο ίδιος εξάλλου τους είχε φέρει τέτοια λάφυρα και δόξα που οι μεγαλειώδεις τιμές που έλαβε ήταν ένα μικρό μόνο ποσοστό των όσων του χρωστούσαν: ο Ελ Σιντ τιμήθηκε ως ήρωας των Αράβων και έλαβε χρυσάφια, κάστρα και δικά του φέουδα. Ο φοβερός για τους Μαυριτανούς «Ελ Καμπεαδόρ» είχε μετατραπεί τώρα στον εχθρό της χριστιανοσύνης «Ελ Σιντ»!

Ο μισθοφόρος επιστρέφει στη χριστιανοσύνη

Η «Pεκονκουίστα» που κήρυξε ο Αλφόνσο το 1085 κατά του αραβικού στοιχείου της Ισπανίας (η εκστρατεία ανάκτησης των ισπανικών εδαφών που κατείχαν οι Μαυριτανοί) και η απάντηση των μουσουλμάνων με την πρόσκληση στην Ισπανία των πανίσχυρων Aλμοραβιδών της Βόρειας Αφρικής θα δημιουργούσαν μια έκρυθμη κατάσταση, στην οποία οι παλιές συμμαχίες υποχώρησαν για χάρη του θρησκευτικού πολέμου. Οι σκληροί Άραβες της Σαχάρας, έχοντας στο τιμόνι τον λεγόμενο «ηγέτη όλων των μουσουλμάνων» Γιουσούφ ιμπν Tασφίν, κινήθηκαν κατά του Αλφόνσο ΣΤ’ και τον συνέτριψαν τον Οκτώβριο του 1086, σφαγιάζοντας πλήρως τον στρατό του (ο ίδιος ο βασιλιάς γλίτωσε βαριά τραυματισμένος).

Ενόψει του πρωτόγνωρου σε έκταση και θηριωδία κινδύνου, Αλφόνσο και Ελ Σιντ παραμέρισαν τα μίση και έσφιξαν τα χέρια το 1087 στο Τολέδο, με τον βασιλιά να αποκαθιστά τον προβεβλημένο πολέμαρχο στην κεφαλή του στρατού του επαναφέροντας ταυτοχρόνως όλα τα προνόμια και τους τίτλους του. Η επιστροφή από την εξορία του καλύτερου στρατηγού των χριστιανών χαιρετίστηκε από ολάκερη τη χριστιανοσύνη, αν και ο «αρραβώνας» δεν θα μακροημέρευε: παρασυρμένος για άλλη μια φορά από την προσωπική του ατζέντα αλλά και τους καλοθελητές της αυλής του, ο βασιλιάς της Καστίλης εξορίζει και πάλι τον αρχιστράτηγό του δημεύοντας τα υπάρχοντά του!

Ο Ελ Σιντ επέστρεψε στη Σαραγόσα και δεν θα έπαιρνε πια μέρος στις απεγνωσμένες μάχες της χριστιανικής Ισπανίας κατά του πανίσχυρου βορειοαφρικανικού εχθρού, που απειλούσε πια ανοιχτά την ύπαρξη του χριστιανικού στοιχείου της Ισπανίας. Όσο για τον ίδιο τον Ελ Σιντ, τώρα προωθούσε τον προσωπικό του στόχο να κατακτήσει το πλούσιο μαυριτανικό βασίλειο της Βαλένθια. Αν και γι’ αυτό θα χρειάζονταν μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις και πολύπλοκοι διπλωματικοί χειρισμοί, ώστε να υπερπηδηθούν τα θρησκευτικά και πολιτικά εμπόδια και να ανοίξει ο κατακτητικός δρόμος για τη Βαλένθια…

Η κατάκτηση της Βαλένθια και το τέλος

Με μοναδικό σύμμαχο τον αποδυναμωμένο εμίρη της Σαραγόσα, ο Eλ Σιντ θα αποδείκνυε για άλλη μια φορά τη στρατιωτική του διάνοια. Αφού έκαμψε και εξευτέλισε πολεμικά τη Βαρκελώνη και τους χριστιανούς συμμάχους της τον Μάιο του 1090, αιχμαλωτίζοντας τους μονάρχες αλλά και 5.000 στρατιώτες τους, καραδοκούσε πια για μια ευκαιρία να εισβάλει στη Βαλένθια, ο εμίρης της οποίας ήταν φόρου υποτελής στον Aλφόνσο.

Τον Οκτώβριο του 1092, εκμεταλλευόμενος τις πολιτικές δολοπλοκίες της μουσουλμανικής αυλής, ο Ελ Σιντ πολιορκεί το ισχυρό προπύργιο των Μαυριτανών με ετοιμοπόλεμο στρατό 7.000 οπλιτών και ιππέων. Η πολιορκία θα κρατούσε πολλούς μήνες και η απόπειρα των Αλμοραβιδών να τη σπάσουν τον Δεκέμβριο του 1093 θα κατέληγε σε άλλη μια πανωλεθρία για τους ίδιους. Χωρίς την υποστήριξη του Αλφόνσο που στέναζε στον δικό του πόλεμο κατά των Βορειοαφρικανών, ο εμίρης της Βαλένθια την παρέδωσε τελικά στον Ελ Σιντ τον Μάιο του 1094, ο οποίος μπήκε στην πόλη ως θριαμβευτής!

Την ύστατη αυτή περίοδο της ζωής του ο Ελ Σιντ θα εμφάνιζε άλλη μια ποιότητα, αυτή του φωτισμένου πολιτικού ηγέτη. Κάτω από τις μεταρρυθμίσεις που έκανε και τις συμμαχίες που σύναψε, η Ανδαλουσία θα μετρούσε για λίγο ευημερία και τάξη. Δαιμόνιος καθώς ήταν, διακήρυξε ότι θέτει το βασίλειό του κάτω από την ομπρέλα του Αλφόνσο Δ’ της Αραγονίας, αν και στην ουσία κυβέρνησε μόνος και ανενόχλητος τα εδάφη του, παραμένοντας εντυπωσιακά ακριβοδίκαιος στα φιρμάνια του για τον χριστιανικό και τον μουσουλμανικό πληθυσμό του.

Αν και η απόπειρά του να εγκαθιδρύσει μεγαλύτερη χριστιανική παρουσία στο μέχρι πρότινος μουσουλμανικό βασίλειο δεν μπορούσε να κρυφτεί: παρά τη δικαιοσύνη του, μετάτρεψε το μεγάλο τζαμί σε χριστιανικό ναό το 1096 εγκαθιστώντας αρχιεπίσκοπο έναν γάλλο ιεράρχη. Η χριστιανική παροικία αυξήθηκε κατά πολύ στα λίγα χρόνια που θα κυβερνούσε τη Βαλένθια ο Ελ Σιντ, ο οποίος φρόντισε να νομιμοποιήσει την εξουσία του παντρεύοντας τη μια του κόρη με τον πρίγκιπα της Αραγονίας και την άλλη με τον κόμη της Βαρκελώνης. Παρά το γεγονός ότι τώρα ήταν αναγνωρισμένος βασιλιάς, στέμμα δεν θα φορούσε ποτέ, καθώς οι χριστιανοί μνηστήρες της Αραγονίας και της Καστίλης καραδοκούσαν για ένα του αλαζονικό λάθος.

Με τη δύναμη και τη φήμη του να έχουν αγγίξει πλέον το απόγειό τους, οι γειτονικοί εμίρηδες του πλήρωναν φόρους υποτέλειας, ο στρατός του απέκτησε τρομακτική δόξα ως ανίκητος και ο ίδιος ο Ελ Σιντ λατρεύονταν απ’ όλους τους υπηκόους του, χριστιανούς και μουσουλμάνους, καθώς κυβερνούσε συνετά και δίκαια. Ταγμένος πατριώτης, συντάχθηκε και για τρίτη φορά με τις δυνάμεις του Αλφόνσο κατά του επίμονου άραβα εχθρού της Βόρειας Αφρικής, αν και πάλι η άγρια κόντρα των δύο χριστιανών ηγεμόνων θα έφερνε όλη την Ανδαλουσία στα χέρια του Τασφίν, εκτός φυσικά από την παντοδύναμη Βαλένθια του Ελ Σιντ.

Γιατί ο Ελ Σιντ την υπερασπίστηκε επιτυχημένα κατά των 20.000 σχεδόν Αλμοραβιδών τόσο τον Οκτώβριο του 1094, συντρίβοντας για άλλη μια φορά τους Άραβες της Σαχάρας, όσο και τρία χρόνια αργότερα, όταν απάλλαξε πρόσκαιρα την Ιβηρική από τον κίνδυνο του Τασφίν. Ο πόλεμος με τους Άραβες της Βόρειας Αφρικής θα του στερούσε όμως τον μοναχογιό του, που έπεσε ηρωικά στο καθήκον, και πλέον η εύθραυστη ειρήνη με τον Αλφόνσο παράπαιε, ο οποίος χωρίς τον κίνδυνο των Aλμοραβιδών έβαλε και πάλι στο στόχαστρό του το μικρό βασίλειο της Βαλένθια.

Ο Ελ Σιντ πέθανε ξαφνικά στις 10 Ιουνίου 1099, την ώρα που η πολυαγαπημένη του Βαλένθια πολιορκούνταν για άλλη μια φορά από τη νέα εκστρατεία των Αλμοραβιδών. Ο θάνατός του προήλθε πιθανότατα από την πείνα, τις στερήσεις και τις αρρώστιες που θέριζαν τον πολιορκημένο πληθυσμό. Η Βαλένθια έπεσε τελικά στα χέρια των Αράβων τρία χρόνια αργότερα (5 Μαΐου 1102) και δεν θα γινόταν και πάλι χριστιανική παρά περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα (1238).

Ο Αλφόνσο Δ’ της Αραγονίας βοήθησε τη χήρα του να εγκαταλείψει την πόλη, την οποία και παρέδωσε στην πυρά πριν την πάρουν οι μουσουλμάνοι. Η σορός του μεγάλου πολεμιστή φυγαδεύτηκε επίσης από τη Βαλένθια και ενταφιάστηκε με τιμές σε μοναστήρι της Καστίλης, δίπλα στο χωριό που είχε γεννηθεί ο ατρόμητος πολέμαρχος. Αν και η μνήμη του δεν θα έσβηνε ποτέ, καθώς αμέσως ποιητές, τροβαδούροι και ιστορικοί (άραβες κυρίως) έπιασαν δουλειά…

Hεκτρονικό τατουάζ που θα αλλάζει σχέδιο, σχήμα και χρώμα σε κλάσματα δευτερολέπτου μέσω του κινητού σας

Όσο περίεργο και αν φαίνεται το ηλεκτρονικό τατουάζ είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό σχέδιο που θα κοσμεί το χέρι σας, αλλά θα έχει πολλές περισσότερες δυνατότητες.

 

Η διαδικασία θα είναι ίδια με αυτή που ακολουθείται στα κανονικά τατουάζ με μόνη διαφορά ότι αντί για μελάνι θα «χτυπάτε» μικροκάψουλες ηλεκτρονικού μελανιού κάτω από την επιδερμίδα, δημιουργώντας μια  «γκρι οθόνη» 4-6 ιντσών στην περιοχή του αντιβραχίου. Έτσι ουσιαστικά θα δημιουργηθεί μία οθόνη στο δέρμα σας που θα εμφανίζει διάφορες πληροφορίες.

 

Εν συνεχεία, οι κάψουλες θα συνδέονται μέσω bluetooth με το κινητό σας, το οποίο θα μπορεί να συγχρονίζει πολλές πληροφορίες από το κινητό σας, όπως την ώρα, την ημερομηνία, τις ληφθέντες κλήσεις, τον αριθμό των email, ακόμη και το τραγούδι και το όνομα του καλλιτέχνη στο iTunes.

 

Το πρώτο ηλεκτρινικό τατουάζ, το οποίο είναι βασισμένο στην υποδερμική E ink τεχνολογία και θα κάνει όλα τα παραπάνω, θα γίνει σύντομα διαθέσιμο προς πώληση.

Σκοτεινή Ροή: Η απόδειξη ενός άλλου σύμπαντος;

Για τους περισσότερους από εμάς το σύμπαν είναι αφάνταστα μεγάλο. Αλλά όχι για τους κοσμολόγους. Οι τελευταίοι αισθάνονται οριστικά περικυκλωμένοι. Δεν έχει σημασία δε πόσο μεγάλα θα κατασκευάζουν τα τηλεσκόπια τους, γιατί θα μπορούν να δουν μόνο μέχρι ενός σημείου, σαν να υπάρχει ένας τοίχος, μέσα στο Σύμπαν. Όμως σχεδόν 45 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας βρίσκεται ο Κοσμικός ορίζοντας ή το τελικό όριο, επειδή το φως πέρα από αυτόν δεν έχει ή δεν είχε ποτέ χρόνο για να μας φθάσει.

Δυστυχώς είμαστε εδώ κολλημένοι στο εσωτερικό ενός μικρού μέρους του σύμπαντος και αναρωτιόμαστε τι να κρύβεται εκεί μακριά μας, ενώ έχουμε αποδεχτεί το γεγονός ότι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να το μάθουμε. Το καλύτερο βέβαια που μπορούμε να ελπίζουμε, σε συνδυασμό με κάποια τύχη και συνεχή επαγρύπνηση, είναι να αναγνωρίσουμε μια ρωγμή στη δομή των πραγμάτων, ένα πιθανό παράθυρο προς το κρυφό μέρος, πέρα από την άκρη του σύμπαντος. Τελευταία όμως ο Sasha Kashlinsky πιστεύει έχει έχουμε 'σκουντουφλήσει' ανέλπιστα ένα τέτοιο παράθυρο, προς το κρυφό τμήμα του Κόσμου.

Η εικόνα αριστερά της Μικροκυματικής Ακτινοβολίας Υποβάθρου από το νεαρό Σύμπαν (380.000 χρόνια μετά το Big Bang) προέρχεται από τις παρατηρήσεις του δορυφόρου WMAP. Σε αυτήν την εικόνα οι επιστήμονες βρήκαν δεδομένα - την πολωμένη ακτινοβολία-, που αποδεικνύουν σαν σωστή την θεωρία του πληθωρισμού.

Ο Kashlinsky, ένας ανώτερος επιστήμονας στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard, έχει μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο 'ανυπότακτα' σμήνη γαλαξιών κινούνται στο πλαίσιο της διαστολής του χώρου. Ο ίδιος και οι συνάδελφοι του έχουν καταμετρήσει την ταχύτητα των σμηνών αυτών που φθάνουν μέχρι και 1000 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο - πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μας επιτρέπει η καλή γνώση της κοσμολογίας. Και το πιο παράξενο, κάθε σμήνος φαίνεται να κινείται προς ένα μικρό τμήμα του ουρανού μεταξύ των αστερισμών του Κενταύρου και των Ιστίων (Vela).

Ο Kashlinsky ισχυρίζεται ότι αυτή παρατήρηση αποτελεί την πρώτη ένδειξη ότι κάτι βρίσκεται πέρα από τον κοσμικό ορίζοντα. Η ανακάλυψη θα μπορούσε να μας πει πως το σύμπαν φαινόταν αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη ή αν το δικό μας σύμπαν είναι ένα από τα πολλά σύμπαντα. Άλλοι επιστήμονες δεν είναι τόσο βέβαιοι. Μια αντίπαλη ερμηνεία λέει ότι δεν έχει τίποτα να κάνει με ξένα σύμπαντα, αλλά οφείλεται σε ένα ελάττωμα στον έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της κοσμολογία, την ιδέα ότι το σύμπαν θα πρέπει να φαίνεται ίδιο σε όλες τις κατευθύνσεις. Δηλαδή, αν οι παρατηρήσεις αντέχουν στον λεπτομερή έλεγχο.

"Η ανακάλυψη αυτή προσθέτει κι άλλα αινίγματα στην κοσμολογία", λέει η Laura Mersini-Houghton θεωρητική φυσικός και κοσμολόγος του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας. Ένα πρώτο αίνιγμα είναι η σκοτεινή ύλη που αποτελεί το 95% του περιεχομένου του σύμπαντος, και που βοηθάει την συσσώρευση των γαλαξιών, ενώ ένα δεύτερο είναι η μυστηριώδης σκοτεινή ενέργεια στην οποία οφείλεται η επιτάχυνση της διαστολής του σύμπαντος. Κατά συνέπεια, ο Kashlinsky ονόμασε το νέο αυτό αίνιγμα "σκοτεινή ροή".

Ο Kashlinsky μέτρησε την ταχύτητα που κινούνται σμήνη γαλαξιών μέχρι 5 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας, αναζητώντας για σημάδια της κίνησης τους στο μικροκυματικό κοσμικό υπόβαθρο (CMB), την ακτινοβολία που έχει απομείνει από τη Μεγάλη Έκρηξη. Τα φωτόνια της CMB γενικά κινούνται απρόσκοπτα για δισεκατομμύρια έτη φωτός στο διαστρικό διάστημα, αλλά όταν διέρχονται από ένα γαλαξιακό σμήνος συναντούν θερμό ιονισμένο αέριο στο διάστημα μεταξύ των γαλαξιών. Τα φωτόνια σκεδάζονται τότε από αυτό το καυτό αέριο κι αυτή η σκέδαση εμφανίζεται ως μια μικροσκοπική στρέβλωση στην θερμοκρασία της CMB, και αν το σμήνος συμβαίνει να είναι σε κίνηση, η παραμόρφωση επίσης θα έχει καταχωρημένη μια μικρή μετατόπιση λόγω του φαινομένου Doppler.

Σε κάθε επιμέρους ομάδα, αυτή η στροφή είναι πολύ μικρό για την ανίχνευση, η οποία είναι ο λόγος για τον οποίο κανείς δεν είχε ποτέ ενοχλούνται ψάχνουν. Ωστόσο, εάν υλοποιηθεί Kashlinsky συνδυασμένες μετρήσεις από ένα αρκετά μεγάλο αριθμό των ομάδων, το σήμα θα πρέπει να συμπληρωθεί με ένα μετρήσιμο επίπεδο.

Ο Kashlinsky και η ομάδα του συνέλεξαν ένα κατάλογο 800 κοντινών σμηνών, με τηλεσκόπια ακτίνων-Χ που εκπέμπονται από το ιονισμένο αέριο στο εσωτερικό τους. Στη συνέχεια εξέτασαν την CMB σε αυτές τις τοποθεσίες, χρησιμοποιώντας εικόνες από το δορυφόρο WMAP της NASA. Αυτό που διαπίστωσαν τους σοκάρισε. Τα σμήνη των γαλαξιών ενώ περίμεναν να περιπλανούνται τυχαία μέσα σε μια μικρή περιοχή του διαστήματος, επειδή η ύλη κατανέμεται άνισα, οπότε δημιουργούνται τοπικά βαρυτικά πεδία που έλκει τα σμήνη. Σε μεγάλες κλίμακες, ωστόσο, η ύλη θεωρείται ότι είναι κατανεμημένη ομαλά, έτσι σε αυτές τις κλίμακες τα σμήνη θα έπρεπε να ακολουθεί το διάστημα, καθώς αυτό διαστέλλεται. Και το σπουδαιότερο είναι ό,τι στο στάνταρτ μοντέλο της κοσμολογίας το σύμπαν θα πρέπει να φαίνεται λίγο πολύ ίδιο σε όλες τις κατευθύνσεις.

Έξω από τα όρια

Άραγε τι κρύβεται πίσω από αυτή τη μυστηριώδη σκοτεινή ροή; Ο Kashlinsky λέει πως δεν μπορεί να προκληθεί από την σκοτεινή ύλη, γιατί όλη η σκοτεινή ύλη στο σύμπαν δεν παράγει τόση βαρύτητα ώστε να έλκει τόσο πολύ τα σμήνη. Ή δεν μπορεί να είναι η σκοτεινή ενέργεια, επειδή η σκοτεινή ενέργεια κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλο το διάστημα. Έτσι μένει μόνο μία πιθανή εξήγηση, συμπεραίνει ο Kashlinsky: ο ένοχος είναι κάτι που κρύβεται πέρα από τον κοσμικό ορίζοντα.

Πριν δημοσιευτούν αυτά τα ευρήματα τον Οκτώβριο του 2008 στο Astrophysical Journal Letters, ο Kashlinsky γνώριζε πόσο αιρετική θα φαινόταν η ιδέα του. "Ένα χρόνο καθίσαμε για να ελέγξουμε τα πάντα," λέει. "Δεν περιμέναμε ή δεν θέλαμε να βρούμε αυτό το αποτέλεσμα, γι 'αυτό είμαστε τόσο επιφυλακτικοί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά, τελικά, αυτό βγήκε από τα δεδομένα."

Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι θα μπορούσε να κρύβεται πίσω από τον ορίζοντα ή ακόμη και το πόσο μεγάλο είναι το σύμπαν, όμως ο Kashlinsky υποψιάζεται πως είναι ένα κατάλοιπο της χαώδους κατάστασης που υπήρχε ένα κλάσμα μόνο του δευτερολέπτου μετά την αρχή του χρόνου, πριν το γνωστό φαινόμενο του πληθωρισμού αναλάβει δράση.

Γενικά πιστεύεται ότι το σύμπαν μας ξεκίνησε σαν ένα μικρό κομμάτι σε κάποιο προϋπάρχον χωρόχρονο σχηματίζοντας μια φυσαλίδα η οποία, στη συνέχεια υπέστη μια έκρηξη εκθετικής διαστολής (τον πληθωρισμό). Η περίοδος αυτή του πληθωρισμού τέντωσε και εξομάλυνε το σύμπαν, αφήνοντας πίσω του μια ομαλή κατανομή της ύλης και της ενέργειας. Έξω από αυτή την φυσαλίδα, πολύ πέραν του κοσμικού μας ορίζοντα, τα πράγματα μπορεί να μοιάζουνε πολύ διαφορετική. Χωρίς την εξομάλυνση που κατάφερε ο πληθωρισμός, ο χωρόχρονος θα μπορούσε να είναι πολύ ανώμαλος: ομαλός σε μια γειτονιά και με γιγάντιες δομές ή γιγάντιες μαύρες τρύπες σε μια άλλη. "Θα μπορούσε να είναι πολύ εκκεντρικός, όσο μπορεί να φανταστεί κανείς, ή μάλλον κάτι πληκτικό", λέει ο Kashlinsky. Είτε έτσι είτε αλλιώς, αυτός δείχνει ότι κάτι εκτός της φυσαλίδας μας έλκει τα σμήνη των γαλαξιών, προκαλώντας την σκοτεινή ροή.

Έχουν επίσης αναδυθεί κι άλλες, πιο ριζοσπαστικές εξηγήσεις για την σκοτεινή ροή. Είναι δυνατόν - ακόμα πιθανά, λένε κάποιοι - ότι η δική μας φυσαλίδα δεν ήταν η μόνη που 'φούσκωσε' λόγω πληθωρισμού από τον αρχέγονα χωροχρόνο. Σε αυτό το σενάριο του "αιώνιου πληθωρισμού", εμφανίζονται φυσαλίδες σε όλο τον χώρο, η κάθε μία από την οποία ορίζει το δικό της σύμπαν μέσα σε ένα μεγαλύτερο πολυσύμπαν.


Απόμακροι γαλαξίες που τρέχουν με ορμή προς το ίδιο τμήμα του ουρανού μπορεί να είναι μια ένδειξη ότι κάτι πολύ μεγάλο κρύβεται πέρα του κοσμικού μας ορίζοντα

Πολλοί κοσμολόγοι είναι ευχαριστημένοι να εξαποστείλουν εκείνα τα άλλα σύμπαντα σε μια σκοτεινή γωνία της θεωρίας, όπου αποθηκεύονται απαρατήρητα υποπροϊόντα. Η Mersini-Houghton δεν είναι από αυτούς. Αυτή υποστηρίζει ότι η σκοτεινή ροή προκαλείται από άλλα σύμπαντα ασκώντας μια βαρυτική έλξη στα σμήνη των γαλαξιών του δικού μας σύμπαντος. Η ίδια και οι συνάδελφοί της υπολόγισαν πως τα άλλα σύμπαντα, διασκορπισμένα τυχαία γύρω από την δική μας φυσαλίδα, θα τροποποιήσουν την βαρύτητα στο πλαίσιο αυτό.

"Όταν εκτιμήσαμε πόση δύναμη ασκείται στα σμήνη του σύμπαντος μας, μου έκανε εντύπωση ότι το μέτρο της ταιριάζει εκπληκτικά με ό,τι έχει παρατηρήσει ο Kashlinsky," τονίζει. "Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα από κάτι εκτός του σύμπαντός μας."

Άλλοι πάλι πιστεύουν πως η σκοτεινή ροή μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι η δική μας φυσαλίδα-σύμπαν συγκρούστηκε με μια άλλη φυσαλίδα ακριβώς μετά την Μεγάλη Έκρηξη. Στον αιώνιο πληθωρισμό κάθε φυσαλίδα-σύμπαν μπορεί να λειτουργεί με το δικό της σετ σωματιδίων και δυνάμεων, έτσι ώστε οι συγκρούσεις μεταξύ των φυσαλίδων μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες. Αν δύο σύμπαντα με την ίδια φυσική συγκρούονται, θα προκαλέσουν μια έκρηξη ενέργειας, μετά τη συγχώνευση τους. Ωστόσο, εάν δύο πολύ διαφορετικά σύμπαντα συγκρουστούν, τότε θα προκύψει μια κοσμική μάχη. Στον χώρο του συμβάντος, θα σχηματιστεί ένα φράγμα ενέργειας που ονομάζεται κύριο φράγμα, που θα αναγκάζει τους δύο ασυμβίβαστους κόσμους να είναι μακριά ο ένας από τον άλλο. Η φυσαλίδα με την χαμηλότερη ενέργεια, στη συνέχεια διαστέλλεται, οπότε το κύριο φράγμα σαρώνει την αντίπαλη της φυσαλίδα, εξαλείφοντας τα πάντα στο πέρασμά του.

Η σκοτεινή ροή μπορεί λοιπόν να είναι ένα σημάδι ότι η φυσαλίδα-σύμπαν μας συγκρούστηκε με μια άλλη αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Αν το δικό μας σύμπαν υπέστη μια τέτοια σύγκρουση, οι όποιες αποδείξεις για τα κοσμικά συντρίμμια θα πρέπει να εμφανίζονται σε ένα ορισμένο τμήμα του ουρανού. Λόγω της σύγκρουσης θα πρέπει να παραμορφώθηκε το διάστημα, και αυτό με τη σειρά του θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι ακτίνες φωτός, συμπεριλαμβανομένης και της CMB, ταξιδεύουν μέσα στον χώρο και το πως οι μεγάλης κλίμακας δομές, συμπεριλαμβανομένων των γαλαξιών και των σμηνών, εξελίσσονται. Κοιτώντας σε ολόκληρο τον ουρανό σήμερα, θα περιμέναμε να δούμε το σύμπαν να εμφανίζει περίεργες ιδιότητες προς την κατεύθυνση της σύγκρουσης.

Η σύγκρουση μεταξύ των φυσαλίδων μπορεί να έχει μια ειδική κατεύθυνση αποτυπωμένη στην μικροκυματική ακτινοβολία CMB, λέει ο Anthony Aguirre φυσικός του Πανεπιστημίου στην Santa Cruz. "Καθώς απομακρύνεστε από την ειδική κατεύθυνση, η θερμοκρασία της CMB θα αλλάξει."

Οι φυσικοί τώρα συνδυάζουν τώρα τα δεδομένα ψάχνοντας για τέτοια χαρακτηριστικά μιας τέτοιας αλλαγής. Όταν υπάρχουν παράξενα πράγματα που συμβαίνουν σε μεγάλη κλίμακα στο πλαίσιο ενός γαλαξία, τα απομεινάρια της σύγκρουσης είναι υποψήφια για να εξηγήσουν αυτή τη σύγκρουση, εξηγεί ο Aguirre.

Μια εντελώς διαφορετική σύλληψη της σκοτεινής ροής προέρχεται από τους Ιταλούς Luciano Pietronero (Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης) και Francesco Sylos Labini (Enrico Fermi Center στη Ρώμη). Πιστεύουν ότι το καθιερωμένο κοσμολογικό μοντέλο είναι λάθος, και ότι ένα άλλο μοντέλο θα μπορούσε να εξηγήσει την κίνηση των γαλαξιακών σμηνών που βρήκε ο Kashlinsky.

"Αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο προς την κατεύθυνση ότι η καθιερωμένη εικόνα του σχηματισμού ενός γαλαξία δεν περιγράφει σωστά το τι συμβαίνει στον πραγματικό Κόσμο", λέει ο Pietronero.

Προβλέψεις της κίνησης των γαλαξιακών σμηνών που βασίζονται στο συμβατικό μοντέλο υποθέτουν ότι η ύλη είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη μέσα σε όλο το διάστημα στις πολύ μεγάλες κλίμακες. Ο Pietronero μαζί με τον Sylos Labini ισχυρίζονται πως η ανάλυση της κατανομής των γαλαξιών και των σμηνών σε ολόκληρο τον ουρανό δείχνει ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, και ότι σε μεγάλες κλίμακες η ύλη είναι σαν ένα φράκταλ. Αν πράγματι αυτό συμβαίνει, τότε το βαρυτικό πεδίο μέσα σε ολόκληρο τον Κόσμο θα είναι ανώμαλο και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποτελέσματα όπως αυτά που παρατηρήθηκαν από τον Kashlinsky.

Νέα δεδομένα από την έρευνα Sloan Digital Sky Survey, που έχει ήδη χαρτογραφήσει περίπου ένα εκατομμύριο γαλαξίες, θα βοηθήσει τους Pietronero και Sylos Labini να πάρουν μια ακριβέστερη εικόνα της εξάπλωσης της ύλης, που ελπίζουμε ότι θα επιβεβαιώσει τις ιδέες τους. "Πιστεύω ότι θα έχουμε ενδιαφέρουσες ειδήσεις πολύ σύντομα," λέει ο Sylos Labini.

Ένα φράκταλ σύμπαν, ωστόσο, θα θέσει μεγάλα προβλήματα. Γιατί μια φράκταλ κατανομή της ύλης, είναι ασυμβίβαστη με τον κοσμικό πληθωρισμό, έτσι οι θεωρητικοί μένει να υπολογίσουν τον τρόπο με τον οποίο προέκυψε.

Ερευνώντας το πολυσύμπαν

Ο φυσικός Douglas Scott του Πανεπιστημίου Βανκούβερ του Καναδά, αμφιβάλει ότι η σκοτεινή ροή είναι μια απόδειξη πως υπάρχει κάτι έξω από το δικό μας παρατηρήσιμο σύμπαν. "Δεν υπάρχει λόγος να αναμένουμε ότι αυτή προέρχεται από δομές πέρα από τον ορίζοντα", αναφέρει. Ο Scott παρατηρεί ότι μέχρι τώρα η σκοτεινή ροή παρατηρήθηκε μόνο σε αποστάσεις που είναι μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό της συνολικής απόστασης από τον ορίζοντα. "Εάν το φαινόμενο είναι πραγματικό", λέει, "τότε η πιθανή εξήγηση θα οφειλόταν σε μια πολύ μεγάλης κλίμακας δομή, αλλά εντός του ορίζοντα." Τέτοια δομή, όμως, θα είναι μια μεγάλη πρόκληση για την κοσμολογία του καθιερωμένου μοντέλου.

Το πιο σημαντικό τώρα είναι να επιβεβαιωθεί ότι η σκοτεινή ροή είναι πραγματική και ότι αυτή συνεχίζει να κατευθύνεται προς τον κοσμικό ορίζοντα. Δύο άλλες ομάδες έχουν πραγματοποιήσει μετρήσεις που συνάδουν με τα αποτελέσματα του Kashlinsky, αλλά μόνο σε κλίμακες μικρότερες από 200 εκατομμύρια έτη φωτός - ένα μικρό μόνο βήμα σε σχέση με την απόσταση προς τον ορίζοντα.

Για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματά τους, η ομάδα του Kashlinsky θα αναλύσει τα πιο πρόσφατα δεδομένα του δορυφόρου WMAP, σε συνεργασία με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Χαβάης πάνω σε δεδομένα από ένα κατάλογο όλου του ουρανού στις ακτίνες-Χ. Το μικροσκοπικό φαινόμενο Doppler που ο Kashlinsky χρησιμοποιεί για τη μέτρηση των ταχυτήτων των σμηνών είναι παρατηρήσιμο μόνο σε συγκεντρώσεις, πράγμα που σημαίνει όσο πιο πολλά σμήνη γαλαξιών μπορεί να εξετάσει τόσο το καλύτερο. "Εάν αυτό επιβεβαιωθεί, θα είναι ένας συναρπαστικός τρόπος να εξετάσουμε την τελική δομή του σύμπαντος και ίσως ακόμη και το πολυσύμπαν," πιστεύει ο Kashlinsky. "Αλλά θα πρέπει να τα ελέγξουμε ξανά και ξανά."

"Κι αν αυτό το πράγμα επιβεβαιωθεί και είναι πραγματικότητα, θα είναι εξαιρετικά σημαντικό", λέει ο φυσικός Anthony Aguirre του Πανεπιστημίου στην Santa Cruz, "Το πιο σημαντικό πράγμα που θα μας πει είναι ότι η καθιερωμένη εικόνα έχει σπάσει κατά κάποιο τρόπο. Και το πιο συναρπαστικό πράγμα που θα μπορούσε να μας πει είναι ότι υπάρχουν και άλλα σύμπαντα."

Αν αυτό γίνει, ο χώρος και ο χρόνος θα ανοίξουν για να μας αποκαλύψουν μια πραγματικότητα που είναι πολύ πολύ μεγαλύτερη από ό,τι γνωρίζουμε. Όταν αυτό γίνει, τότε αυτοί οι κοσμολόγοι που πάσχουν από κλειστοφοβία, τελικά θα είναι σε θέση να αναπνέουν πιο εύκολα.

Μπορεί το σύμπαν να έχει ηλικία 13.7 δισεκατομμύρια έτη, όμως η ακτίνα του παρατηρήσιμου σύμπαντος δεν είναι 13.7 δισ. έτη φωτός, όπως θέλει η κοινή λογική. Επειδή το διάστημα διαστέλλεται (από την σκοτεινή ενέργεια), το παρατηρήσιμο μέρος του σύμπαντος έχει ακτίνα μεγαλύτερη των 13.7 δισ. ετών φωτός. Έστω ένα φωτόνιο που ταξιδεύει, ο χώρος που διασχίζει το φωτόνιο διαστέλλεται. Και κατά την στιγμή που φτάνει σ' εμάς, η ολική απόσταση μέχρι τον γαλαξία προέλευσής του είναι μεγαλύτερη από το γινόμενο της ταχύτητάς του επί τον χρόνο ταξιδιού του. Έχει υπολογιστεί ότι είναι περίπου 3 φορές μεγαλύτερη. Γι αυτό και ο κοσμικός ορίζοντας υπολογίζεται ότι είναι 45 δισ. έτη φωτός περίπου.

Το πρώιμο Σύμπαν ενδέχεται να περιείχε ανομοιογένειες

Μια ανάλυση της μεγάλης κλίμακας ροής των γαλαξιών, στα σμήνη και στα υπερσμήνη των γαλαξιών, θέτει τις βάσεις για νέες επιστημονικές θεωρίες που μπορεί να έχουν καταγραφεί ως «αιρέσεις» πριν από λίγα μόλις χρόνια. Οι ερευνητές έχουν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με το καθιερωμένο αστρονομικό μοντέλο που εξηγεί το Σύμπαν.

Ένα πράγμα που έγινε εμφανές πριν από λίγο καιρό ήταν ότι ο Κόσμος μας διαστέλλεται και μάλιστα με επιτάχυνση. Οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους κάθε μέρα, ακόμα κι αν μερικοί από αυτούς έλκονται βαρυτικά μεταξύ τους.

Αυτή η έλξη είναι η αιτία για την οποία που σχηματίζονται τόσο τα σμήνη όσο και τα υπερσμήνη, αλλά, συνολικά, η τάση της κάθε δομής του Σύμπαντος είναι να επεκτείνεται και να χωρίζεται από τις άλλες δομές. Αυτή τη μεγάλης κλίμακας κίνηση, την βάφτισαν σκοτεινή ροή, και μπορεί να παρατηρηθεί μόνο εστιάζοντας ανοικτές επιμέρους δομές.

Με άλλα λόγια, αστροφυσικοί και κοσμολόγοι χρειάζεται να ψάξουν για μεγάλα μοτίβα στο Σύμπαν, και όχι σε αποσπασματικές αλληλεπιδράσεις, που προκύπτουν από την τοπική ανάπτυξη των δυνάμεων – όπως για παράδειγμα την σύγκρουση μεταξύ της Ανδρομέδας και του Γαλαξία μας, εξαιτίας των βαρυτικών αλληλεπιδράσεων.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2008 πρότεινε ότι οι αστρονόμοι θα πρέπει να εξετάσουν τα σχέδια κίνησης των γαλαξιακών σμηνών, προκειμένου να εντοπιστούν αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν εκτρεπόμενη ροή (ένα σκοτεινό ρεύμα που δεν εξηγείται). Αυτό σήμαινε πως ψάχνουν για κινήσεις που δεν συνάδουν με τις γενικές τάσεις που εντοπίζονται μέχρι στιγμής.

Αυτή η εκτρεπόμενη ροή, επίσης, δεν ευθύνεται για την δύναμη της βαρύτητας, όπως πρότεινε η ερευνητική ομάδα. Όταν αυτές οι ροές ανακαλύφθηκαν, οι ειδικοί πρότειναν ότι η ανομοιογένεια που τις δημιούργησε υπήρχε και πριν από την έναρξη του κοσμικού πληθωρισμού.

Η θεωρία αυτή αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του μοντέλου της Ψυχρής Σκοτεινής Ύλης Λάμδα (Lambda CDM), το οποίο προτείνει ότι ο πληθωρισμός άρχισε λίγο μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Ο ίδιος ο όρος "σκοτεινή ροή" πηγάζει από το γεγονός ότι οι ειδικοί δεν μπορούν να ανιχνεύσουν μία από τις αιτίες για αυτή την παράλογη μεγάλη ροή. Αυτή θα μπορούσε να προκλήθηκε από μια υπερβολική μάζα – που τώρα πια βρίσκεται έξω από το παρατηρήσιμο Κόσμο- ή από ένα άλλο διπλανό Σύμπαν, που βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με το δικό μας.

Η μελέτη, που διενεργήθηκε από τον κοσμολόγο Alexander Kashlinsky, περιστράφηκε γύρω από την ανάλυση ασθενών στρεβλώσεων (παραμορφώσεων) που βρέθηκαν στο κοσμικό υπόβαθρο μικροκυμάτων (CMB). Η ακτινοβολία υποβάθρου CMB είναι ένα στρώμα από την ακτινοβολία που διαπερνά ολόκληρο το Σύμπαν, και που δημιουργήθηκε λίγο μετά από το Big Bang.

Αλλά το μοντέλο του Alexander Kashlinsky έχει τους επικριτές του, που λένε ότι η κίνηση των επιμέρους συστατικών δεν μπορεί να αγνοηθεί κατά την ανάλυση της σκοτεινής ροής του Σύμπαντος. Ίσως η καλύτερη εξήγηση του τι βλέπουμε σήμερα θα είναι να συνδυαστούν τα δύο μοντέλα μαζί, λένε άλλοι επιστήμονες.

Ενώ το παρατηρήσιμο σύμπαν έχει μήκος μόνο 13.7 δισ. ετών (όσο και η ηλικία του) το συνολικό σύμπαν είναι κοντά 40 δισ. ετών. Ο λόγος γι αυτό είναι ότι κατά την περίοδο του πληθωρισμού το σύμπαν η διαστολή έγινε με μεγαλύτερη ταχύτητα από του φωτός. Άρα το φως δεν μπορεί να ‘προλάβει’ να φτάσει στο κομμάτι του σύμπαντος που εξαπλώθηκε με υπερ-φωτεινή ταχύτητα. Αυτό δε το κομμάτι του σύμπαντος μπορεί να είναι διαφορετικό από το ‘δικό’ μας παρατηρήσιμο σύμπαν.

 

Μπορεί για παράδειγμα να μην υπάρχουν άστρα και γαλαξίες επειδή οι συνθήκες δεν ήταν κατάλληλες. Ίσως να περιλαμβάνει μεγάλες συγκεντρώσεις μάζας ασύλληπτες για το δικό μας σύμπαν (την δική μας ‘φυσαλίδα’). Κι αυτή η μάζα ίσως να σέρνει τα σμήνη των γαλαξιών όπως υποπτεύονται οι αστροφυσικοί.

Κβαντική φυσική και κοσμολογία

Οι παραδοξότητες της κβαντικής θεωρίας έχουν, ως επί το πλείστον, μικρές πρακτικές συνέπειες στην κοσμολογία. H βαρύτητα διέπει τη διαστολή του Σύμπαντος, το σχηματισμό των γαλαξιών και τον τρόπο με τον οποίο η ύλη συμπυκνώνεται σχηματίζοντας πλανήτες. Και η βαρύτητα, όπως περιγράφεται από τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, ανήκει κατεξοχήν στο χώρο της κλασικής φυσικής. H σχετικότητα δέχεται ότι η μάζα και η ενέργεια είναι επ’ άπειρον διαιρετές και ότι η γεωμετρία του χώρου και του χρόνου παραμένει λεία και συνεχής έως και τις πιο μικρές κλίμακες. Υπάρχει, όμως, μία στιγμή της ιστορίας του Σύμπαντος όπου είναι αδύνατο να αγνοήσουμε την κβαντική θεωρία· πρόκειται για την απαρχή του Σύμπαντος, για αυτή καθαυτή τη Μεγάλη Έκρηξη.

Αυτό οφείλεται σε ένα πρόβλημα που αναφύεται στην κλασική ερμηνεία της Μεγάλης Έκρηξης. Συγκεκριμένα, εννοούμε το γεγονός ότι η γενική σχετικότητα μας επιβάλλει να θεωρούμε τη Μεγάλη Έκρηξη ως «ανωμαλία» -—με άλλα λόγια, ως μια στιγμή απειροστής διάρκειας, η οποία καταλαμβάνει έναν απείρως μικρό όγκο στο χώρο, αλλά που περιέχει άπειρη πυκνότητα ενέργειας.

Οι ανωμαλίες εμπνέουν πάντοτε ανησυχία. Και τούτο επειδή τείνουν να στερήσουν κάθε νόημα από τις μαθηματικές εξισώσεις που χρησιμοποιούνται για να τις περιγράψουν. Τα ευχάριστα νέα είναι ότι η κβαντική θεωρία φαίνεται να μην επιτρέπει ανωμαλίες όπως εκείνη της Μεγάλης Έκρηξης. Αλλά υπάρχουν και τα δυσάρεστα: ουδείς γνωρίζει με τι θα τις αντικαταστήσει.

Οποτεδήποτε εμφανίζονται κλασικές ανωμαλίες, η κβαντική θεωρία τείνει να τις εξαλείφει. Για παράδειγμα, η κλασική θεωρία περιγράφει τα στοιχειώδη σωματίδια ως αντικείμενα που η μάζα και το φορτίο τους είναι συγκεντρωμένη σε ένα αδιάσταστο μαθηματικό σημείο. H κβαντική θεωρία, ωστόσο, έρχεται να τους προσδώσει ορισμένο μέγεθος. Και τούτο επειδή τα κβαντικά σωματίδια μπορεί να ιδωθούν και ως κύματα, στα οποία αντιστοιχεί κάποιο μήκος κύματος.

Μια αξιοσημείωτη συνέπεια αυτού του γεγονότος υπήρξε η κεφαλαιώδης ανακάλυψη που πραγματοποίησε ο Stephen Hawking το 1974, όταν αντιλήφθηκε ότι οι μαύρες τρύπες «δεν είναι απολύτως μαύρες». Σύμφωνα με τη σχετικότητα, η μαύρη τρύπα είναι μια περιοχή του χώρου με τόσο ισχυρή βαρύτητα ώστε τίποτε, ούτε καν το φως, δεν μπορεί να διαφύγει. O Hawking, όμως, συνέλαβε την ιδέα ότι η αρχή της απροσδιοριστίας καθιστά δύσκολη τη διαπίστωση του κατά πόσον ένα κβαντικό σωματίδιο βρίσκεται εντός ή εκτός μιας μαύρης τρύπας. Έτσι, σε αδρές γραμμές, απέδειξε ότι μια μαύρη τρύπα μπορεί να «εκπέμπει» σωματίδια με κβαντικό μήκος κύματος, της τάξεως της ακτίνας της μαύρης τρύπας.

Από πρακτική άποψη, η ακτινοβολία Hawking δεν συνεπάγεται σημαντικές τροποποιήσεις στους υπολογισμούς των περισσότερων αστροφυσικών: μια μαύρη τρύπα ίσης μάζας με τον Ήλιο θα έχει ακτίνα της τάξεως του 1 χιλιομέτρου και θα εκπέμπει σωματίδια με θερμοκρασία μικρότερη του εκατομμυριοστού του βαθμού Kelvin. H μεγάλη αξία της ανακάλυψης του Hawking για τη φυσική έγκειται στο ότι μετέτρεψε το αδιαπέραστο φράγμα που είχε ορθώσει η σχετικότητα γύρω από τη μαύρη τρύπα σε ασαφές, πορώδες, κβαντικό φράγμα.

Με τον ίδιο τρόπο, η κβαντική θεωρία θα αντικαταστήσει τη σαφώς ορισμένη ανωμαλία της Μεγάλης Έκρηξης με μια ασαφή «κηλίδα». Αρκεί να βάλετε τα κοσμολογικά ρολόγια να τρέχουν προς τα πίσω, και θα έρθει κάποια στιγμή που η κλασική θεωρία απαιτεί τα σωματίδια να περιορίζονται σε χώρο μικρότερο από όσο επιτρέπει η αρχή της απροσδιοριστίας. H κβαντική θεωρία εγείρει ένα παραβάν γύρω απ’ ό,τι διαφορετικά θα ήταν μια γυμνή ανωμαλία, το οποίο την προστατεύει από τα αδιάκριτα βλέμματα. Για να δούμε πίσω από αυτό το παραβάν —άρα για να κατανοήσουμε πώς αναδύθηκε από αυτό το Σύμπαν—, χρειαζόμαστε μια θεωρία που να ενοποιεί τις κβαντικές αρχές με την κλασική γενική σχετικότητα. Έως σήμερα, όμως, κανένας δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει πώς μπορεί να επιτευχθεί μια τέτοια ενοποίηση.

To πρόβλημα έγκειται στους απειρισμούς. Στη δεκαετία του 1940, οι φυσικοί προσέκρουσαν σε ένα φαινομενικά αξεπέραστο εμπόδιο καθώς προσπαθούσαν να αναπτύξουν μια θεωρία της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής —της κβαντικής εκδοχής της κλασικής θεωρίας του Maxwell για τον ηλεκτρομαγνητισμό. Όσο παραμένουμε στο πλαίσιο της κλασικής φυσικής, η δύναμη μεταξύ δύο φορτισμένων σωματιδίων υπολογίζεται ευκολότατα: παίρνουμε τις τιμές των δύο φορτίων και της απόστασης που τα χωρίζει, τις εισάγουμε σε έναν απλό τύπο και βρίσκουμε αμέσως την απάντηση. Όμως η κβαντική εκδοχή αυτού του υπολογισμού αποδείχθηκε επαχθής, διότι ο χώρος μεταξύ των δύο φορτίων δεν είναι πλέον τελείως άδειος. Απλούστατα, δεν μπορεί να υπάρχει αληθινό κενό επειδή η ασάφεια που εισάγει η αρχή της απροσδιοριστίας επιτρέπει την ακατάπαυστη δημιουργία και καταστροφή ενέργειας και σωματιδίων.

Αυτή η «πολύβουη» δραστηριότητα έχει μερικές σημαντικές συνέπειες. To ηλεκτρικό πεδίο κοντά σε ένα ηλεκτρόνιο, για παράδειγμα, επιδρά στα σωματίδια που αναδύονται από το κβαντικό κενό, έλκει τα θετικά και απωθεί τα αρνητικά. Κατά συνέπεια, το κενό «προασπίζει» το φορτίο του ηλεκτρονίου. Δυστυχώς, η προάσπιση αυτή φαίνεται να απαιτεί μια άπειρη διόρθωση στο φορτίο του ηλεκτρονίου. Τρεις φυσικοί —ο Julian Schwinger, ο Sini-tiro Tomonaga και ο Richard Feyn-man— ανακάλυψαν, το 1948, έναν τρόπο για να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα με μια μέθοδο η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί είτε ως μεγαλοφυής έμπνευση είτε ως δόλια υπεκφυγή. Ξεκινάμε, λοιπόν, με ένα άπειρο «γυμνό» φορτίο, κάνουμε μια άπειρη διόρθωση έτσι ώστε να καταλήξουμε σε ένα ηλεκτρικό φορτίο πεπερασμένης τιμής, και κατόπιν συνεχίζουμε σαν να μην τρέχει απολύτως τίποτε. Όπως απέδειξαν, μία μόνο άπειρη αφαίρεση αρκούσε για να λύσει το πρόβλημα, έτσι ώστε όλοι οι περαιτέρω υπολογισμοί να γίνονται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. H μέθοδος αυτή ονομάστηκε «επανακανονικοποίηση».

Δυστυχώς, όμως, η επανακανονικοποίηση αποτυγχάνει στη βαρύτητα. Μόλις προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας, από το κβαντικό κενό «ξεπετάγονται» απειρισμοί που αντιστέκονται σε κάθε προσπάθεια εξάλειψης τους. Λόγω της ισοδυναμίας ενέργειας και μάζας, η ενέργεια της ίδιας της βαρυτικής έλξης παράγει βαρύτητα. Έτσι, ανακύπτουν νέοι απειρισμοί σε κάθε στάδιο ενός κβαντικού βαρυτικού υπολογισμού, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η εξάλειψη τους. Μία μόνο αφαίρεση δεν αρκεί για να κάνει πεπερασμένα τα αποτελέσματα. Σε κάθε βήμα του υπολογισμού σας, πρέπει να απαλλάσσεστε από όλο και νέους απειρισμούς, και, στο τέλος, καταλήγετε σε μια απάντηση που αντίκειται στη λογική. Ουδείς γνωρίζει πώς θα ξεπεραστεί αυτή η δυσαρμονία μεταξύ κβαντικής θεωρίας και βαρύτητας. Στις μέρες μας, μεγάλη δημοτικότητα έχει αποκτήσει η θεωρία των υπερχορδών, κατά την οποία δεν υφίστανται στην πραγματικότητα σωματίδια. Τη θέση τους παίρνουν μικροσκοπικοί παλλόμενοι βρόχοι ενέργειας, δηλαδή οντότητες που ισοδυναμούν με μαθηματικές γραμμές αντί με μαθηματικά σημεία. Τα σωματίδια που ανιχνεύουμε — κουάρκ, φωτόνια, ηλεκτρόνια και λοιπά — αναπαριστούν διαφορετικούς τρόπους ταλάντωσης των βρόχων των υπερχορδών.

H αντικατάσταση των σωματιδίων από βρόχους μάς απαλλάσσει από τη ανάγκη της επανακανονικοποίησης. Av η κβαντική ηλεκτροδυναμική παρουσιάζει τις δυσκολίες που περιγράψαμε, αυτό οφείλεται στη σημειακή φύση του ηλεκτρονίου. Αρκεί να αντικαταστήσουμε το σημείο με τις ταλαντώσεις μιας γραμμής, και οι απειρισμοί δεν εμφανίζονται εξαρχής. Επιπλέον, η θεωρία των υπερχορδών περιλαμβάνει έναν τρόπο ταλάντωσης των βρόχων ο οποίος μοιάζει με το «βαρυτόνιο», ένα υποθετικό κβαντικό σωματίδιο που βρίσκεται στην ίδια σχέση με το βαρυτικό πεδίο όπως το φωτόνιο με το ηλεκτρομαγνητικό.

Παρ’ όλα αυτά, παραμένουν σημαντικές δυσκολίες. Κατ’ αρχάς, ο κόσμος των υπερχορδών έχει δέκα διαστάσεις, και ο μόνος τρόπος με τον οποίο η θεωρία μπορεί να εξηγήσει τον τετραδιάστατο κόσμο στον οποίο ζούμε (τρεις χωρικές συν μία χρονική) είναι να «τυλίξει» τις έξι από τις δέκα διαστάσεις τόσο σφιχτά ώστε να μην τις βλέπουμε. To πρόβλημα έγκειται στο ότι οι διαστάσεις δεν τυλίγονται από μόνες τους. Χρειάζεται «να βάλει το χέρι του» και κάποιος θεωρητικός φυσικός.

Επιπλέον, αν και η θεωρία των υπερχορδών βασίζεται σε σωματίδια και αλληλεπιδράσεις, η γενική σχετικότητα συνιστά πρωτίστως μια γεωμετρική και τοπολογική θεωρία. Σε τελική ανάλυση, μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας οφείλει να παράσχει έναν τρόπο οριστικής υπέρβασης αυτής της δυσαρμονίας.

Είναι, άραγε, ο χωρόχρονος κατακερματισμένος σε μικρές κβαντικές μονάδες που συνδέονται σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους, οι οποίες όμως παράγουν τις φαινομενικά συνεχείς διαστάσεις με τις οποίες μας έχει εξοικειώσει η εμπειρία μας;

Πώς πρέπει να εννοήσουμε το χώρο και το χρόνο σε αυτό το θεμελιώδες, ασυνεχές επίπεδο; Και για να επανέλθουμε στο αρχικό μας ερώτημα, από πού προήλθε η Μεγάλη Έκρηξη;

Στο φρενήρες κβαντικό κενό ίσως να περιλαμβάνεται και κάποια βαρυτική δραστηριότητα — ενδέχεται ο χώρος και ο χρόνος να σχηματίζονται και να επανασχηματίζονται όπως ο αφρός στην τρικυμισμένη θάλασσα, ή πιθανόν να υφίσταται το κβαντικό αντίστοιχο των μαύρων τρυπών, το οποίο όμως δημιουργείται και καταστρέφεται τόσο γρήγορα ώστε να μη γίνεται αντιληπτό. Ev τοιαύτη περιπτώσει, μπορούμε άραγε να αποκλείσουμε ότι ολόκληρο το Σύμπαν είναι τελικά μια απολύτως συνηθισμένη μικρή κβαντική διακύμανση η οποία, από καθαρή τύχη, αναπτύχθηκε λίγο περισσότερο από τις υπόλοιπες και, όπως θα έλεγε κανείς, ξέφυγε από τον έλεγχο; Προς το παρόν, ουδείς γνωρίζει πώς να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα.

Πώς έγινε τόσο κλασικό το Σύμπαν που γεννήθηκε μέσα στην κβαντική απροσδιοριστία;

Το Σύμπαν φαίνεται ότι γεννήθηκε μέσα από ένα κβαντικό «σκίρτημα». Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να φαίνεται σήμερα τόσο στέρεο και τόσο λογικό; Σας υπενθυμίζουμε ότι ο κβαντικός υπολογιστής καταφέρνει να διατηρηθεί στην εσωτερική κβαντική του κατάσταση ενόσω εκτελεί κάποιον υπολογισμό, και ότι δίνει μια καθορισμένη απάντηση μόνο όταν αποκρίνεται σε μια σωστά σχεδιασμένη μέτρηση. Κάθε φυσική διαδικασία στον κόσμο γενικά πραγματοποιείται με τον ίδιο τρόπο: τα στοιχειώδη αντικείμενα αλληλεπιδρούν σύμφωνα με τους κανόνες της κβαντικής θεωρίας, και καθίστανται αναγνωρίσιμα μόνο όταν εκτελούμε μια μέτρηση ή μια παρατήρηση. Κάθε κλασικό φαινόμενο στον κόσμο που μας περιβάλλει αποτελεί ουσιαστικά το αποτέλεσμα ενός κβαντικού υπολογισμού που απαντά στην ερώτηση: «Τι κλασικό αντικείμενο είμαι;»

H ίδια αρχή εφαρμόζεται στις μπάλες του μπιλιάρδου που συγκρούονται, στα ωκεάνια κύματα που σπάζουν στην ακτή, στις τεκτονικές πλάκες που κινούνται στην επιφάνεια της Γης, ακόμη και στο ηλιακό φως που προσπίπτει στον πλανήτη μας εδώ και τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια και στο οποίο οφείλεται η ίδια η εμφάνιση της ζωής. Σε κάποιο θεμελιώδες επίπεδο τα πάντα αποτελούνται από κβαντικά συστατικά στοιχεία, ενώ ταυτόχρονα, καθετί που η ύπαρξη του παρατείνεται αρκετά ώστε να το αντιληφθούμε είναι κλασικό. Αυτό ισχύει και για το Σύμπαν στο σύνολο του. Χωρίς μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς προέκυψε από τη Μεγάλη Έκρηξη το Σύμπαν που βλέπουμε γύρω μας. Ωστόσο, το βέβαιο είναι ότι προέκυψε. Έτσι, δικαιολογημένα τίθεται το ερώτημα: ποιος ή τι δημιούργησε από τις κβαντικές αρχές το κλασικό νόημα;

Παραδοσιακά και σε συμφωνία με τη γραμμή που χάραξε ο Niels Bohr, τα επιχειρήματα σχετικά με τη φύση της μέτρησης στην κβαντική θεωρία λαμβάνουν ως δεδομένη τη σαφή διάκριση μεταξύ του κβαντικού συστήματος που υποβάλλεται σε μέτρηση και του κλασικού συστήματος που ενεργεί τη μέτρηση. Έχει διατυπωθεί, μάλιστα, και η ακραία άποψη ότι οι μετρήσεις καθίστανται πραγματικές μόνο όταν παρευρίσκεται ένας συνειδητός άνθρωπος για να τις παρατηρήσει. Μια τέτοια άποψη θα σήμαινε ότι ένας ρομποτικός μηχανικός βραχίονας που θα άνοιγε το κιβώτιο όπου παραμένει έγκλειστη η «μισοζωντανή-μισονεκρή» γάτα του Schrodinger θα αδυνατούσε να λύσει το δίλημμα του άτυχου πλάσματος. To ρομπότ θα έπρεπε να σύρει τη γάτα μπροστά σε έναν συνειδητό παρατηρητή, σε έναν άνθρωπο· μόνο τότε θα διευκρινιζόταν οριστικά η πραγματική κατάσταση της.

Μια τέτοια φιλοσοφία προκαλεί δυσκολίες όταν εφαρμόζεται στο Σύμπαν ως ενιαίο όλον. Τα άστρα, οι πλανήτες και οι γαλαξίες είναι κβαντικά συστήματα, όπως και καθετί άλλο. Είναι σωστό, όμως, να φανταζόμαστε ότι ολόκληρο το Σύμπαν παρέμενε σε κατάσταση κοσμικής κβαντικής απροσδιοριστίας μέχρις ότου αποκτήσουν συνείδηση τα ανθρώπινα όντα; Και σε ποιο ακριβώς στάδιο της γένεσης της ανθρώπινης συνείδησης υποχρεώθηκε το Σύμπαν να απεκδυθεί το μανδύα της κβαντικής απροσδιοριστίας και να αποκτήσει σταθερή μορφή; Όταν διατυπώσουμε έτσι το επιχείρημα, φαίνεται παράλογο· από την άλλη, όμως, εάν το Σύμπαν μετέπεσε στην κλασική σταθερότητα προτού εμφανιστούμε εμείς επί σκηνής, τότε τι είδους μετρήσεις ή παρατηρήσεις προκάλεσαν αυτή τη μεταμόρφωση;

Μήπως η απάντηση στο αίνιγμα αυτό θα μπορούσε να είναι η άρση της συνεκτικότητας; Εάν οι κλασικές ιδιότητες μπορεί να αναδυθούν από κβαντικά συστήματα απλώς επειδή οι τυχαίες και ανεξέλεγκτες αλληλεπιδράσεις υπονομεύουν τη συνεκτικότητα που είναι αναγκαία για να εμφανιστεί πραγματικά κβαντική συμπεριφορά, τότε ναι, η κλασική συμπεριφορά θα αναδυόταν αναπόφευκτα καθώς το Σύμπαν εξελίσσεται ως όλον. Πρόκειται για μια ιδέα που δεν μας ξενίζει. Αναλογιστείτε πόσο απίθανο θα ήταν να διατηρήσετε κάτι τόσο τεράστιο όσο το Σύμπαν σε μια αληθινή κβαντική κατάσταση για περισσότερο από ένα απειροελάχιστο κλάσμα του δευτερολέπτου. Πρέπει, λοιπόν, να εντοπίσουμε στην άρση της συνεκτικότητας, την αιτία που κάνει το Σύμπαν και καθετί μέσα σ’ αυτό να μας φαίνεται σταθερό και καθορισμένο;

Τούτη η εικόνα ίσως να φαίνεται ελκυστική, όμως δεν μπορεί να θεωρείται ολοκληρωμένη. Όταν συγκρούονται δύο μπάλες μπιλιάρδου, τα μαθηματικά που περιγράφουν την άρση της συνεκτικότητας μπορούν να εφαρμοστούν μόνο εφόσον κάθε μπάλα αποτελεί ένα χωριστό και ανεξάρτητο κβαντικό σύστημα. Εάν, αντίθετα, υφίσταται κάποια προϋπάρχουσα κβαντική σύνδεση μεταξύ τους —μια κβαντική «συνωμοσία», αν προτιμάτε—, τότε η άρση της συνεκτικότητας αποτυγχάνει.

Γεννημένο από ένα μοναδικό κβαντικό γεγονός, το Σύμπαν παρουσιάζεται σε κάποιο βασικό επίπεδο ως ένα μοναδικό διασυνδεδεμένο κβαντικό σύστημα. Δεν υπάρχουν αληθώς ανεξάρτητα μέρη αυτού του συστήματος· επομένως, δεν υπάρχουν ούτε τυχαίες και ανεξέλεγκτες αλληλεπιδράσεις ικανές να επιβάλουν την κλασική σταθερότητα στην κβαντική δίνη. Άπαξ και ένα σύστημα είναι κβαντικό, παραμένει εσαεί κβαντικό.

Εάν η άρση της συνεκτικότητας δεν αρκεί για να εξηγηθεί η μορφή του Σύμπαντος μας, τι άλλο χρειάζεται; Υπάρχει μία υποψήφια λύση, αν και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί πλήρης. Πρόκειται για μια ιδέα έξοχης απλότητας που στηρίζεται στη διαπίστωση ότι από κάθε σύνθετο σύστημα τείνουν να αναδυθούν αβίαστα σταθερές συλλογικές ιδιότητες . Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ένα ποτάμι που ρέει σε μια μαιανδρική κοίτη. To νερό αποτελεί ουσιαστικά μια μεγάλη συλλογή μορίων, αλλά, αν προσπαθήσετε να αναλύσετε την κίνηση του στο μοριακό επίπεδο, θα περιέλθετε σε αδιέξοδο. Αντί μιας τέτοιας ανάλυσης, χρησιμοποιείτε έννοιες όπως πίεση και ταχύτητα της ροής, τύρβη και στροβιλισμοί. Μολονότι αυτές οι συλλογικές ιδιότητες ξεπηδούν από τη συμπεριφορά των μορίων και των ατόμων ενός ποταμού, είναι χρησιμότερο να τις αντιλαμβανόμαστε ως βασικά χαρακτηριστικά της ροής ρευστών.

Κατ’ αναλογία, ίσως περιμένετε ότι από ένα σύνθετο κβαντικό σύστημα θα αναδυθούν αβίαστα ορισμένες συλλογικές ιδιότητες. Μήπως, λοιπόν, αυτό το γεγονός μπορεί να εξηγήσει την τάξη που διαπιστώνουμε στο Σύμπαν μας; H κεντρική μας υπόθεση συνίσταται στο ότι είναι δυνατόν να αναδυθούν συλλογικά χαρακτηριστικά με αρκετή ανεξαρτησία, έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστούν σ’ αυτά τα επιχειρήματα περί άρσης της συνεκτικότητας. Εάν η υπόθεση μας ευσταθεί, τότε δικαιολογείται το ότι αρχικά αντιμετωπίσαμε τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ως ανεξάρτητα.

Υπό τις παρούσες συνθήκες, αυτός είναι ένας ελκυστικά κυκλικός ορισμός, ο οποίος επιτρέπει να αναδυθούν από ένα κβαντικό σύστημα σταθερές κλασικές ιδιότητες με έναν τρόπο που δεν απαιτεί την εισαγωγή νέων φυσικών αρχών. Μπορούμε εύκολα να αποφασίσουμε τι είδους συλλογικά χαρακτηριστικά πρέπει να επιλέξουμε ως κλασικές ιδιότητες. Για παράδειγμα, το νόημα τους θα έπρεπε να παραμένει σταθερό ακόμη και όταν το θεμελιώδες κβαντικό σύστημα βρίσκεται σε αδιάκοπη φρενίτιδα ανεπαίσθητων μεταβολών. Θα πρέπει επίσης να ικανοποιούν τους κανόνες της συμβατικής λογικής, του κλασικού νόμου αιτίου και αποτελέσματος, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό ώστε η απόκλιση από τους κανόνες αυτούς να καθίσταται εξαιρετικά απίθανη.

Μια επιτυχημένη περιγραφή της εξέλιξης του Σύμπαντος βάσει ενός συνόλου ιδιοτήτων που ορίζονται με αυτό τον τρόπο καθιερώθηκε να λέγεται «συνεπής ιστορία». Παρά τις εκλεπτυσμένες ιδέες και την πανίσχυρη μαθηματική ανάλυση που έχουν επενδυθεί, προσώρας ελάχιστα μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα πέραν της διαπίστωσης ότι, κατ’ αρχήν, υπάρχουν συνεπείς ιστορίες. Av μη τι άλλο, γνωρίζουμε ότι είναι δυνατόν να περιγράψουμε το κλασικό Σύμπαν χωρίς να ερχόμαστε σε σύγκρουση με την κβαντική θεωρία ή να χρειαζόμαστε κάποια νέα φυσική. Κάτι τέτοιο δεν συνιστά διόλου μικρό επίτευγμα· για να πειστείτε, αρκεί να αναλογιστείτε ότι η διαμάχη σχετικά με το αν μια γάτα είναι ζωντανή ή νεκρή διήρκεσε επί δεκαετίες.

Μολονότι οι ιδέες αυτές μπορεί να είναι ενθαρρυντικές, πόρρω απέχουν από το να εξηγούν συγκεκριμένα γιατί το Σύμπαν μας έχει ετούτη τη μορφή και όχι άλλη. Ωστόσο, πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο την κβαντική θεωρία. Ως εκεί όπου φτάνουν οι ατελείς θεωρίες, η ιδέα των αυτοσυνεπών ιστοριών περιστοιχίζεται από εκλεκτή συνοδεία.

O Νεύτων αναγνώρισε ότι η ολοκαίνουργια του θεωρία της βαρύτητας μπορούσε να μας διαφωτίσει σχετικά με τη μορφή του Σύμπαντος, αντιλήφθηκε όμως επίσης ότι δεν περιείχε κάποια πληροφορία για το πώς ξεκίνησε η όλη διαδικασία. O Αϊνστάιν, από την άλλη, αναρωτιόταν εάν οι νόμοι της φυσικής άφησαν στο Θεό κάποια περιθώρια επιλογής στη δημιουργία του Σύμπαντος. Μέχρι στιγμής, η απάντηση φαίνεται να είναι ότι ο Θεός είχε μεγάλα περιθώρια. H αρχή της απροσδιοριστίας, την οποία ο Αϊνστάιν ποτέ δεν ενστερνίστηκε, λέει ότι δεν μπορείς να έχεις πάντοτε ό,τι θέλεις. Και με την ευρύτερη δυνατή έννοια, ίσως το ίδιο να ισχύει για τα όρια της γνώσης μας σχετικά με το Σύμπαν εντός του οποίου ζούμε. Μπορούμε πάντοτε να θέτουμε ερωτήματα, ίσως όμως να μην μπορούμε πάντοτε να βρίσκουμε απαντήσεις.