ΟΙ ΔΥΟ ΓΑΜΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΜΕ ΑΝΔΡΕΣ

Πώς ο Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών
νυμφεύτηκε τον ηγούμενο Νικόλαο
και το γιό μιας πλούσιας χήρας

 

«Ο Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών "προήχθη από ευτελούς υπηρέτου ενός των μεγιστάνων της Κωνσταντινουπόλεως εις το περίβλεπτον αξίωμα του μονάρχου της Ανατολής. Ίνα αξιωθή τοιαύτης μεταβολής της εαυτού τύχης, ουδέν μέγα ή απλώς γενναίον έπραξεν· απ' εναντίας δεν ανέβη τας κυριωτέρας της κλίμακος εκείνης βαθμίδας ειμή δια πολυειδώς αισχρού εξευτελισμού και δια κακουργίας δεινής.»

(Κ. Παπαρρηγόπουλου, "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", τ. 5, κεφ. Β΄.)

 

Ο πρώτος γάμος μεταξύ ανδρών δεν έγινε το 2008 στην Τήλο, αλλά, σύμφωνα με πλείστες ιστορικές μαρτυρίες, τον θ΄ αι. μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Ένας άξεστος ιπποκόμος, φτωχός κι αγράμματος χωριάτης, αλλά όμορφος και με ωραία κορμοστασιά νέος, νυμφεύτηκε τον Νικόλαο, ηγούμενο μοναστηριού και μερικά χρόνια αργότερα έναν άλλο άνδρα, γιό πλούσιας χήρας, τον Ιωάννη. Μέσω αυτών των γάμων απόκτησε διαδυνδέσεις στην Κωνσταντινούπολη και σύντομα έγινε "παρακοιμώμενος" του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄. Αργότερα, μέσα σε ένα λουτρό αίματος και οργίων κατάφερε να κατακτήσει ο ίδιος το θρόνο. Πρόκειται για τον Βασίλειο Α' τον Μακεδόνα, τον πρώτο αυτοκράτορα της Μακεδονικής -λεγόμενης- δυναστείας.

 

Οι γάμοι αυτοί του Βασιλείου με άνδρες είναι οι πρώτοι, που τεκμηριώνονται από ιστορικές πηγές, δεν είναι όμως πρωτόγνωροι στη χριστιανική παράδοση. Οι γάμοι μεταξύ ανδρών, ή "ενώσεις", ή "αδελφοποιήσεις", όπως συγκαλλυμένα ενίοτε λέγονται, έχουν πολύ βαθιές ρίζες στο χριστιανισμό ξεκινώντας από τη Βίβλο και φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας.

 

   Ο γάμος του Βασιλείου Α΄ με τον Ιωάννη, όπως μας τον διασώζει στη «Χρονογραφία» του ο βυζαντινός αξιωματούχος (κουροπαλάτης και μέγας δρουγγάριος της βίγλας),  Ιωάννης Σκυλίτζης. Διακρίνονται από αριστερά: Η μητέρα του Ιωάννη, Δανιηλίδα, το ζεύγος των μελλονύμφων Βασίλειος - Ιωάννης, ο ιερέας, που τελεί τον γάμο και πίσω του άλλοι ιερείς, ενώ ανάμεσα στο ζεύγος και στον ιερέα φαίνεται ανηγμένο το Ευαγγέλιο.

 

Βασίλειος: Ένας γοητευτικός Αρμένιος

Ο Βασίλειος γεννήθηκε κατά το 812 στα περίχωρα της Αδριανούπολης, από μια οικογένεια χριστιανών χωρικών, φτωχών αποίκων, πού οι περιστάσεις τους είχαν ξεριζώσει απ' την πατρίδα τους την Αρμενία και που η τελευταία τους συμφορά, ο θάνατος του πατέρα, τους άφηνε τελειωτικά χωρίς κανένα πόρο. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν, ότι η καταγωγή του ήταν Αρμενο-σλαβική ή καθαρά Σλαβική. Το προσωνύμιο Μακεδών οφείλεται στη βυζαντινή γεωγραφική αντίληψη, κατά την οποία ορισμένα μέρη της Θράκης αποτελούσαν τμήμα της Μακεδονίας. Η Μακεδονική (Ελληνική) δήθεν καταγωγή του Βασιλείου είναι μεταγενέστερο ιστορικό ψεύδος· ούτε ο Βασίλειος, ούτε κανένας άλλος αυτοκράτορας του Βυζαντίου είχε Ελληνική καταγωγή (βλ. «Ούτε ένας έλληνας βυζαντινός αυτοκράτορας!»). 

               Νόμισμα του "εν θεώ βασιλέως των ρωμαίων" -όχι των ελλήνων- Βασιλείου· το μεταγενέστερο- δήθεν- «Μακεδών», δεν υπάρχει πουθενά.

Ο Βασίλειος, πού από­μεινε πια το μόνο στήριγμα της μητέρας και των αδελφών του, ήταν τότε εικοσιπέντε με εικοσιέξη χρόνων, ένα ψηλό και γεροδεμένο παλληκάρι, μέ γερά χέρια και στιβαρό κορμί. Πυκνά, σγουρά μαλλιά, πλαισίωναν το ζωηρό του πρόσωπο. Ολότελα αγράμματος, άλλωστε—δεν ήξερε ούτε να γράφει, ούτε να διαβάζει—ήταν απλά ένας ωραίος νέος. Αυτό στάθηκε αρκετό για να δημιουρ­γήσει τη μεγάλη τύχη του και να φτάσει στο σκοπό του χωρίς δισταγμούς στηριζόμενος όχι μόνον σε γυναίκες, αλλά κυρίως σε  ομοφυλόφιλους άνδρες, που γοητεύτηκαν έντονα από την αθλητική του ομορφιά.

 

Ο πρώτος γάμος του Βασιλείου με τον ηγούμενο

Περί το 840, ρακένδυτος, με ένα ραβδί στο χέρι κι ένα δισάκι στον ώμο έφτασε ο Βασίλειος μιά Κυριακή απόγευμα αναζητώντας την τύχη του στην Κωνσταντινούπολη. Αφανισμένος από την κούραση, κατασκονισμένος κι ενώ κόντευε να νυκτώσει πλάγιασε κάτω από τα προπύλαια της εκκλησίας του Αγίου Διομήδη, που βρήκε μπροστά του, όπου δεν άργησε να αποκοιμηθεί βαθιά, χωρίς καθόλου να προσέξει και όπως έτυχε.

 

Ο Νικόλαος, ηγούμενος του μοναστηριού, που παράρτημά του ήταν η εκκλησία (σύμφωνα με το Theophanes Continuatus, 5.9, σελ.223, ή προσμονάριος σύμφωνα με τον Συμεών το Λογοθέτη, "Περί Μιχαήλ και Θεοδώρας", 11, εκδ. Μπέκερ, σελ. 656) με έκπληξή του βλέπει τον καλοφτιαγμένο κοιμώμενο νέο. Το πρωί τον ξυπνά,  τον προσκαλεί να τον ακολουθήσει και τον καθίζει στο τραπέζι. Του κάνει λουτρό και του δίνει καινούρια ρούχα ("λούσας αυτόν και ιμάτιον περιβαλών"), συζούν ("ομώροφον είχε και ομοδίαιτον", "Χρονικό" του Γεωργίου του Μοναχού στον Ίστριν, 2:5) και τελικά η γνωριμία τους πολύ σύντομα καταλήγει σε γάμο· ενώνονται με τελετή στην εκκλησία: "Τη δευτέρα ημέρα απελθών μετ' αυτού εις το λουτρόν ήλλαξεν αυτόν και ελθών εν τη εκκλησία εποίησεν αδελφοποίησιν μετ' αυτού και συνηυφραίνοντο εν αλλήλοις" (Γεωργίου Μοναχού στον Μόραβτσικ, σελ. 120.) Η τελευταία φράση θυμίζει το βιβλικό "και συνευφραίνου μετά γυναικός της νεότητός σου" ("Παροιμίαι", 5:18), που αναφέρεται σε σχέση άνδρα - γυναίκας.

 

Αδελφοποιία και …αδελφές

Η ορολογία, που επισήμως χρησιμοποιεί η Εκκλησία για τους γάμους μεταξύ ανδρών είναι η Αδελφοποιία ή Αδελφοποίηση· ως τέτοια νοείται η με θρησκευτική τελετή -δήθεν πνευματική- ένωση δύο ανδρών, για την οποία γράφτηκε και επίσημη ευχή «εις Αδελφοποιίαν πνευματικήν», που διαβαζόταν από τον ιερέα μπροστά από το Ευαγγέλιο. Η Ακολουθία της  Αδελφοποιίας όμως, είναι ολόιδια με την Ακολουθία του –γνωστού ετερόφυλου- Γάμου (ζευγάρι εμπρός από τον ιερέα, Ευαγγέλιο, κεριά, κουμπάρος, συγγενείς κ.τ.λ.).

Στην πραγματικότητα δηλαδή, δεν πρόκειται για καμμία πνευματική ένωση, αλλά για κανονικό γάμο μεταξύ ανδρών και ευλογία από τον ιερέα της σαρκικής ομοφυλόφιλης ένωσης. Αυτό ομολογείται και από το ίδιο το «Πηδάλιον», στο οποίο αναφέρεται χαρακτηριστικά, ότι οι άνδρες κατά την αδελφοποιησία  «υπανδρεύονται αναμεταξύ των». Το «Πηδάλιον» απαγορεύει τέτοιες τελετές χαρακτηρίζοντας τους νυμφίους ως «ψευδαδελφοποιητούς», που ικανοποιούν «τας ηδονάς και τα σαρκικά των θελήματα»: «Η δε λεγομένη αδελφοποιησία είναι εμποδισμένη από το λεʼ κεφ. του ιγ΄ τίτλου του εʼ βιβλίου του νόμου (σελ. 217, της Γιούρ Γραικορ.) τελείως να μην γίνεται, και αποβεβλημένη εστίν από την Εκκλησίαν του Χριστού... Όθεν η τοιαύτη αδελφοποιησία όχι μόνον δεν γίνεται, ή λογίζεται τελείως εμπόδιον εις το να υπανδρεύωνται αναμεταξύ των οι τοιούτοι ψευδαδελφοποιητοί, αλλʼ ουδέ όλως πρέπει να γίνεται. Απόβλητον γάρ εστι τούτο από την Εκκλησίαν του Χριστού, ως πολλών κακών και απωλείας πρόξενον ψυχικής εις τους περισσοτέρους, και ύλη δια να πληρόνουν τινες τας ηδονάς και τα σαρκικά των θελήματα, καθώς η δοκιμή μυρία έδειξε τα παραδείγματα κατά διαφόρους καιρούς και τόπους». («Πηδάλιο», «Περί συνοικεσίων», κεφάλαιο Ιʼ.)

Για λόγους κοινωνικού κατατρεγμού η Εκκλησία -αντίθετη στην παράδοσή της- με εγκυκλίους της (7/2/1834, 26/9/1862) απαγόρευσε τελικά την τελετή Αδελφοποιίας απειλώντας με τιμωρίες τους παραβάτες λαϊκούς και ιερείς.     Αδελφοί και αδελφές λέγονται οι μοναχοί/ές, αδελφάτα τα θρησκευτικά σωματεία, ενώ από την τελετή της Αδελφοποιίας προέκυψε και ο χαρακτηρισμός των ομοφυλοφίλων: αδελφές.

Οι άνδρες («ψευδαδελφο- ποιητοί») κατά την αδελφο- ποιησία  «υπανδρεύονται αναμεταξύ των»  ικανοποιώντας «τας ηδονάς και τα σαρκικά των θελήματα». «Πηδάλιον»

Τις ίδιες λέξεις (αδελφοποίησις, αδελφοποίητος) χρησιμοποιούν οι ιστορικοί στην περίπτωση της ένωσης στην εκκλησία των Βασιλείου - Νικολάου, όπου δεν υπάρχει καμμία νύξη φυλετικής ή οικογενειακής παραμέτρου για τη σχέση, ούτε για ανταλλαγή αί­ματος. Δεν έχει στρατιωτική σημασία, ούτε αναφέρονται συνθήκες, που να την προκάλεσαν (π.χ. διάσωση από κίνδυνο, σοβαρή ασθένεια κ.λπ..) Τόσο ο Βασίλειος όσο και ο Νικόλαος είχαν ζώντες αδελφούς με τους οποίους δια­τηρούσαν τακτικές και στενές επαφές, έτσι η πράξη τους δεν ήταν αποτέλεσμα επιθυμίας να αποκτήσουν αδελφό. Για τον Βασίλειο αναφέρονται τουλάχιστον δύο αδελφοί, οι Βάρδας και Μαριανός, οι οποίοι μάλιστα τον βοήθησαν στην μετέπειτα οργάνωση της δολοφονίας του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, ο δε Νικόλαος είχε αδελφό ένα γιατρό, ο οποίος -όπως θα δούμε παρακάτω- φρόντισε να έρθει ο Βασίλειος σε επαφή με την αυτοκρατορική αυλή.

 

Πρόκειται καθαρά για μια προσωπική σχέση, που έγινε για τους προσωπικούς λόγους του καθενός. Ο ηγούμενος ευφραίνετο από τον καλοφτιαγμένο Βασίλειο,  ο οποίος, άν δεν είχε βρεί τον ηγούμενο, πιθανόν θα συνέχιζε να κοι­μάται στους δρόμους.

 

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΕΙΣ ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΗΣΙΝ Άγιον Όρος, μονή Παντελεήμονος, φύλλα 60-62     Ποιεί ο ιερεύς ευλογητόν, τρισάγιον, Παναγία τριάς, Πατέρ ημών, ότι σού έστιν, απολυτίκιον της ημέρας, και κοντάκιον και του αγίου της μονής, ωσαύ­τως και το κοντάκιον και θεοτόκιον. Είτα τίθησιν το άγιον Εύαγγέλιον εν τω αναλογίω και τίθησι τας δεξιάς χείρας επάνω αυτού οι μέλλοντες αδελφοί ποιηθήναι, κρατούσι δε κηρούς άπτοντας και ο ιερεύς λέγει τάς ευχάς μεγαλοφώνως.     Αγαπητοί ηκούσατε την ευαγγελικήν φωνήν την λεγουσαν, του Κυρίου δεήθωμεν, ταύτα εντέλλομαι υμίν ίνα αγαπάτε αλλήλους και του μεγάλου Παύλου λέγοντος· η αγάπη ου ζηλοί, η αγάπη ου περπερεύεται, ουκ ασχημονει, η αγάπη ου ζητεί τα εαυτής, ου λογίζεται το κακόν, ή αγάπη ουδέποτε εκπίπτει εν Χριστώ τω Θεώ ημών, ως και Δαβίδ προφητικώς φάσκει· ιδού δη τί καλόν, ή τί τερπνόν άλλʼ ή τό κατοικείν αδελφούς άμα εν αγάπη Θεού. Πορεύεσθε πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.     Είτα λέγει την συναπτήν· εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.     Υπέρ της άνωθεν ειρήνης και τής σωτηρίας των ψυχών ημών, του Κυρί­ου δεηθώμεν…     Και αλλάσσουν τας χείρας αυτών εν τω Αγίω Ευαγγελίω. ο έχων ά­νω τίθησιν υποκάτω. Είτα επεύχεται ο ιερεύς λέγων την ευχήν ταύτην του Κυρίου δεήθωμεν.     Δέσποτα Κύριε ο Θεός ημών, ο ποιήσας τον άνθρωπον κατʼ εικόνα σην και ομοίωσιν, και δούς αυτώ εξουσίαν πάσης σαρκός αϊδίου, ο ευδοκήσας τους αγίους σου αποστόλους Φίλιππον και Βαρθολομαίον αδελ­φούς γενέσθαι, ου δεσμουμένους φύσεως, αλλά πνεύματος αγίου κοινω­νία, ο και τους αγίους σου μάρτυρας Σέργιον και Βάκχον αδελφούς γενέ­σθαι αξιώσας, αυτός ευλόγησον και τους δούλους σου τούτους, όδεινα και όδεινα, ου δεσμουμένους φύσεως αλλά πίστεως τρόπω· δός αυτοίς, Κύριε, του αγαπάν αλλήλους αμισήτους και ασκανδαλίστους είναι πάσας τας ημέρας της ζωής αυτών· πρεσβείαις της αγίας Θεοτόκου και πάντων των αγί­ων σου, ότι σον το κράτος και σου έστιν ή βασιλεία και η δύναμις και η δόξα, του πατρός και του υιού και του Αγίου Πνεύματος.     Του Κυρίου δεηθώμεν. Κύριε ο Θεός ημών, ο εν τη κατά σάρκα σου οικονομία Ιάκωβον και Ιωάννην, υιούς Ζεβεδαίου, ου κατηξιώσας αδελφούς γενέσθαι, αλλά μαθητάς και αποστόλους αναδείξας· αυτός και νύν, τους δούλους σου τού­τους τους πνευματικήν αγάπην εαυτούς αγαπήσαντας, εν ειρήνη και ομονοία διατήρησον πάσας τας ήμερας τής ζωής αυτών, εργαζομένους τας εντολάς σου. Και κατεύθυνον την οδόν αυτών, την λαμπάδα αυτών άσβεστον διατήρησον, συγκαταρίθμων αυτούς μετά των πέντε φρονίμων παρ­θένων, σώσον, ελέησον αυτούς ένεκεν του ονόματός σου το επεκεκλημένον υπʼ αυτούς και καταξίωσον αυτούς χάριν ευρείν ενώπιόν σου, ό­τι ουκ ην τα σαρκικά ως τα πνευματικά.     Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις, και σοι την δόξαν αναπέμπομεν τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνευματι. Αμήν.     Του Κυρίου δεήθωμεν.     Κύριε ο Θεός ημών, ο συναθροίσας τους αγίους σου αποστόλους εν νεφέλαις και ενώσας αυτούς ενταύθα αδελφούς εν διλήμματι αγίω, εις ειρήνην και σωφροσύνην εις αγάπην ανυπόκριτον και εις έργα αγαθά εργαζομένους τας εντολάς σου, χάριτι και οικτιρμοίς και φιλανθρωπία του μονογενούς σου Υιού, μεθʼ ου ευλογητός ει, συν τω παναγίω και αγαθώ και ζωοποιώ σου πνεύματι. Αμήν.     Του Κυρίου δεηθώμεν...     Ελέησον ημάς, ο Θεός, κατά το μέγα σου έλεος –δεόμεθά σου- έτι δεόμεθα υπέρ των γενομένων αδελφών όδεινα και όδεινα ελέους, υγείας, ζωής, και σωτήριας, και αφέσεως των αμαρτιών είπομεν.     Ότι αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις, και σοι την δόξαν αναπέμπομεν.     Τροπάριον ήχος πλάγιος βʼ.     Τω συνδέσμω ταις αγάπαις συνδεόμενοι οι αυτάδελφοι τω δεσπόζοντι των όλων εαυτούς Χριστώ αναθεμένοι, ωραίους πόδας εξατενίζοντες ευαγγελιζόμενοι πάσιν ειρήνην.     Και ασπάζονται το Άγιον Ευαγγέλιον και αλλήλους και απόλυσις.

 

Η αγάπη του Θεοφιλίτση για το Βασίλειο

Ο Βασίλειος ζητούσε επίμονα από το Νικόλαο να τον συστήσει σε κάποιον από τους επισήμους, που γνώριζε. Ο αδελφός του ηγούμενου, ένας γιατρός, είδε μια μέρα το Βασίλειο στο μοναστήρι, του φάνηκε πολύ καλοφτιαγμέ­νος και όμορφος και τον σύστησε σʼ έναν πελάτη του, τον Θεόφιλο, περισσότερο γνωστό με το προσωνύμιο Θεοφιλίτσης, συγγενή του κατέχοντα τότε τον τίτλο του Καίσαρα, Βάρδα, και του ίδιου του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄.

 

Ο Θεοφιλίτσης ήθελε να έχει στην υπηρεσία του ανθρώπους δυνατούς και ψηλόκορμους, που τους έντυνε με θαυμάσιες, ολομέταξες φορεσιές. Του άρεσε να εμφανίζεται στον κόσμο μαζί μ' αυτούς τους γίγαντες που τον συνόδευαν ("εις σπουδήν έχον γενναίους άνδρας και ευειδείς και ευήλικας και επ'ανδρία μάλιστα και αρώμη σώματος διαφέροντας", "Τheophanes Continuatus, 5.9, σελ. 225.)  Μόλις ο γιατρός του μίλησε για το Βασίλειο, θέλησε να τον δει, και γοητευμένος απ' το παράστημά του, τον πήρε αμέσως για να φροντίζει τα άλογά του δίνοντάς του το αξίωμα του πρωτοστράτωρα. Ο Θεοφιλίτσης αγαπούσε το Βασίλειο κάθε μέρα και περισσότερο ("και ημέραν εξ ημέρας επί πλέον ηγαπάτο παρ' αυτού".)

 

Ο δεύτερος γάμος του Βασιλείου με το γιό της πλούσιας χήρας

Ο Βασίλειος, έμεινε αρκετά χρόνια στο σπίτι του Θεοφίλτση και σ' αυτό το διάστημα είχε μια περιπέτεια, που εξασφάλισε οριστικά το μέλλον του. Κάποτε, που ο αφέντης του πήγε με κάποια αποστολή στην Πελοπόννησο, ο Βασίλειος τον συνόδευσε σαν ιπποκόμος του, αλλά στο ταξίδι αρρώ­στησε και αναγκάσθηκε να σταματήσει στην Πάτρα. Στο ναό του Αγίου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου γνωρίστηκε με ένα καλόγερο, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με  μιά πλούσια ώριμη χήρα, η οποία ήταν ίσως και γιαγιά και ονομαζόταν από το όνομα του ανδρός της Δανιήλ, Δανιηλίδα.

 

Η περιουσία της Δανιηλίδας ήταν αφάνταστα μεγάλη («πλού­τη βασιλικά και όχι απλού ιδιώτη» μας λέει ο χρονογράφος.) Είχε πολλούς δούλους, απέραντα κτήματα, κοπάδια αμέτρητα, εργοστάσια, όπου γυναίκες ύφαιναν για λογαριασμό της υπέροχα μεταξωτά, θαυμάσια χαλιά, και ε­ξαίσια και λεπτά λινά. Το σπίτι της ήταν γεμάτο από πλού­σια ασημένια και χρυσά σκεύη. Στα σεντούκια της ήταν στοι­βαγμένα λαμπρά φορέματα, οι κασέλες της ξεχείλιζαν από βέργες σε πολύτιμα μέταλλα. Είχε ιδιόκτητο ένα μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου, και όπως λέει κάποιος ιστορικός, ήταν πραγματικά «η βασίλισσα του τόπου».

 

Της Δανιηλίδας της άρεσε η πολυτέλεια και η επίδει­ξη, της άρεσαν όμως και οι ωραίοι άνδρες. Έτσι κινήθηκε το ενδιαφέρον της για το Βασίλειο, τον οποίο καλοδέχθηκε και τον περιποιήθηκε στο σπίτι της αναπτύσσοντας σύντομα πολύ στενές σχέσεις.

Ο Βασίλειος νυμφεύτηκε τελικά το γιό της χήρας, Ιωάννη. Το γεγονός πρέπει να είχε προξενήσει μεγάλη εντύπωση, καθ' ότι αφ' ενός επιβεβαιώνεται από διάφορες ιστορικές πηγές κι αφ' ετέρου ο λόγιος και αξιωματούχος της βυζαντινής αυλής, Ιωάννης Σκυλίτζης, έχει φιλοτεχνήσει δύο εικόνες του γάμου στη "Χρονογραφία" του, μία από την εκκλησία και μία από το γαμήλιο γεύμα.

 

    

    Το γαμήλιο γεύμα. Στη μέση διακρίνεται η μητέρα του Ιωάννη, Δανιηλίς, κι εκατέρωθεν αυτής το ζεύγος των νεονύμφων· αριστερά ο Βασίλειος Αʼ και δεξιά ο Ιωάννης. [Οι χαρακτήρες αναγνωρίζονται από τα ονόματα, τα οποία είναι γραμμένα από επάνω τους (Ιωάννου Σκυλίτζη, «Χρονογραφία».)]

 

Όταν επί τέλους ο Βασίλειος αποφάσισε να φύγει, η Δανιηλίς του έδωσε χρήματα, όμορφες φορεσιές, και τριάντα δούλους για να τον υπηρετούν. Με όλα αυτά ο φτωχός ιπποκόμος έγινε ένας μεγάλος άρχοντας, και μπόρεσε να παρουσιασθεί στον κόσμο και ν' αγοράσει και μερι­κά κτήματα στη Μακεδονία.

 

Χρόνια αργότερα, όταν ο Βασίλειος έγινε αυτοκράτορας πήρε τον Ιωάννη κοντά του δίνοντάς του το αξίωμα του πρωτοσπαθαρίου, ενώ τη Δανιηλίδα, όταν τον επισκέφθηκε στην Κωνσταντινούπολη, την υποδέχθηκε στα ανάκτορα της Μαγναύρας σα βασίλισσα και της παρα­χώρησε επίσημα τον τίτλο της βασιλομήτορος.

 

Άλλο γάμο με άνδρα δεν έκανε ο Βασίλειος. Θα ολοκληρώσουμε όμως, εν συντομία την ιστορία της ζωής του, προκειμένου να φανεί ξεκάθαρα, ότι ο αγράμματος Βασίλειος καμμία πνευματική ανησυχία δεν είχε, ώστε να κάνει πνευματικές ενώσεις, όπως παρουσιάζονται εξωραϊσμένα οι γάμοι του με τους άντρες από ορισμένους χριστιανούς ιστορικούς. Παρέμεινε σε όλη του τη ζωή, το ίδιο ανθρώπινο πλάσμα, το πρωτόγονο και άξεστο, με τα σκληρά και βάναυσα ενστικτα και τα βίαια πάθη. Στάθηκε πάντα ένας συμφεροντολόγος, ένας άνθρωπος με ταπεινή ψυχή, χωρίς κανένα ενδοιασμό και καμμιά λε­πτότητα, χωρίς τιμή.

 

Παρακοιμώμενος του αυτοκράτορα

Οταν ο Βασίλειος γύρισε απ' την Πάτρα στην Κωνσταντινούπολη ξαναμπήκε στην υπηρεσία του Θεοφιλίτση, οπότε δύο απρόοπτα περιστατικά τον έφεραν σʼ επαφή με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄. Ο αυτοκράτορας ήταν Εβραϊκής καταγωγής, ανίκανος, βωμολόχος, διεφθαρμένος και μέθυσος· με αυτό το προσωνύμιο έμεινε γνωστός στην Ιστορία: Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος. Ο Μιχαήλ διασπάθιζε σε γελοία έξοδα το δημόσιο χρήμα. Διοργάνωνε με το επιτελείο του όργια, τα οποία ξεκινούσαν με γελωτοποιούς και μίμους, αλλά κατέληγαν σε ακρωτηριασμούς ανυπόπτων πολιτών, θανατικές εκτελέσεις κ.λπ.. Ο Πατριάρχης Φώτιος εύρισκε πολύ αστείες τις διασκεδάσεις του αυτοκράτορα και πρόθυμα τον συναγωνιζόταν στο τραπέζι πίνοντας περισσότερο κι απ' τον ίδιο.

 

Σε ένα τέτοιο όργιο ο Βασίλειος πάλαιψε και νίκησε έναν -ανίκητο εως τότε- Βούλγαρο παλαιστή. Λίγες μέρες αργότερα κατάφερε να δαμάσει και ένα ωραιότατο άλογο, που κάποιος επαρχιακός διοικητής είχε στείλει στον Μιχαήλ και κανένας δεν μπορούσε να καβαλήσει. Ο βασιλιάς, ο οποίος αρεσκόταν τόσο στην παρέα γυναικών, όσο και ανδρών, κατάμαγεμένος απέσπασε από τον Θεοφιλίτση αυτό το όμορφο παλληκάρι, που ήταν τόσο καλός ιπποκόμος και τόσο ρωμαλέος παλαιστής, τον κατέταξε στους δικούς του ιπποκόμους και του έδωσε το αξίωμα του πρωτοστράτωρα.

 

Όταν αργότερα ο Σκύθης ευνούχος παρακοιμώμενος του Μιχαήλ καθαιρέθηκε τη θέση του -ύστερα από πρόταση του Βάρδα- κατέλαβε ο Βασίλειος, τον οποίο άλ­λωστε ο Μιχαήλ λάτρευε. Δεν κου­ραζόταν να λέει, πως μόνον αυτός ήταν ένας υπηρέτης πι­στός και αφοσιωμένος.

Δακτύλιος του Βασιλείου ως παρακοιμώμενου.

 

Ο παρακοιμώμενος ήταν αξίωμα στη βασιλική αυλή του Βυζαντίου. Προήλθε από το γεγονός, ότι ο αξιωματούχος αυτός κοιμόταν πρό της θύρας του βασιλικού κοιτώνα. Η άμεση σχέση του παρακοιμώμενου με τον βασιλιά εξηγεί, γιατί έλαβε το αξίωμα αυτό τόση μεγάλη σημασία. Ήταν πολλές περιπτώσεις, που οι παρακοιμώμενοι εκτελούντες καθήκοντα άμεσου βοηθού του βασιλιά για την άσκηση της εξουσίας ήταν αυτοί, που ουσιαστικά κυβερνούσαν το βυζαντινό κράτος.

 

Τη θέση του παρακοιμώμενου ασκούσαν -για ευνόητους λόγους- ευνούχοι. Στην περίπτωση όμως, του διεφθαρμένου αυτοκράτορα Μιχαήλ η κατάληψη της θέσης του παρακοιμώμενου από τον σφριγηλό ερωτικά και όμορφο Βασίλειο ήταν η πλέον ενδεδειγμένη.

 

Αίμα, ηδονή, θάνατος

Αργότερα, ο Μιχαήλ πάντρεψε τον ευνοούμενό του με την ερωμένη του, την Ευδοκία Ιγγερίνα, η οποία ήταν πολύ όμορφη και ο Μιχαήλ την είχε αρκετά χρόνια ερωμένη. Την έδωσε -λένε- στο Βασίλειο με τη συμφωνία πως οι σχέσεις Μιχαήλ - Ευδοκίας θα εξακολουθούσαν. Η σύμβαση φαίνεται πως τη­ρήθηκε τόσο καλά, πού οι αμερόληπτοι χρονογράφοι αναγνωρίζουν τον Μιχαήλ σαν πα­τέρα τών δύο πρώτων παιδιών του Βασιλείου (Κωνσταντίνου και Λέοντος - μετέπειτα αυτοκράτορα.)

Οι παλατια­νοί συγγραφείς πιο διακριτικοί φυσικά, γύρω άπό ένα τόσο λεπτό ζήτημα, προσπάθησαν αντίθετα να εξυμνήσουν, όχι μόνο την ομορφιά και τη χάρη της Ευδοκίας, μα ακόμα και τη σύνεση και την αρετή της. Όμως, κι αυτή ακόμα η επι­μονή τους δείχνει πως υπήρχε κάπου ένα νευραλγικό σημείο, κάπως ενοχλητικό για τη Μακεδονική δυναστεία. Μο­νάχα ο Βασίλειος φαίνεται πως συμβιβάστηκε άκοπα με αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Είχε άλλωστε και τον τρόπο να παρηγορηθεί. Ήταν ερωμένος της Θέκλας, της αδελφής του αυτοκράτορα και ο Μιχαήλ έκλεινε τα μάτια του μπροστά σ' αυτό το σύνδεσμο, όπως και ο Βασίλειος έκλεινε τα δικά του μπροστά στη μοιχεία της γυναίκας του. Έτσι λοι­πόν όλοι αυτοί αποτελούσαν την πιο όμορφη οικογένεια, που μπορεί κανείς να φαντασθεί.

 

Όταν ο Βασίλειος διείδε, ότι ο Καίσαρας Βάρδας αποτελούσε εμπόδιο στις φιλοδοξίες του τον συκοφάντησε στον αυτοκράτορα και τελικά με συνεργό τον γαμπρό του Βάρδα, Συμβάτιο, τον σκότωσε. Το πτώμα του Βάρδα μπροστά στα μάτια του αδιάφορου ή ανίσχυρου αυτοκράτορα κομματιάστηκε, ενώ οι όρχεις του κρεμάστηκαν σε κοντάρι και τους γυρόφερναν για θέαμα. Ο Πατριάρχης Φώτιος, σαν καλός αυλικός, έσπευσε να συγχαρεί τον αυτοκράτορα, που ξέφυγε από τόσο μεγάλους κινδύνους. Ο Βασίλειος ήταν τώρα ο νικητής και ο Μιχαήλ την ημέρα της Πεντηκοστής της 26ης Μαίου 866, τον ανακήρυξε συμβασιλέα.

 

Η ευγνωμοσύνη δέν ήταν η χαρακτηριστική αρετή του Βασιλείου. Επειδή οι χθεσινοί του συνένοχοι και ιδιαίτερα ο Συμβάτιος του ζητούσαν απαιτητικά το μερίδιο τους από την εξουσία και τις τιμές, αφού τώρα πια του ήταν άχρηστοι τους έδιωξε χωρίς κανέναν ενδοιασμό και όταν οι δυσαρεστημένοι εστασίασαν, ο Βασίλειος τιμώρησε αυστηρά την ανταρσία τους. Τους έβγαλε τα μάτια και αφού έκοψε το δεξί χέρι του Συμβάτιου και τη μύτη ενός άλλου συνεργάτη του, τους εξόρισε.

 

Ο Μιχαήλ, που συνέχισε τα μεθύσια και τις διασκεδάσεις και «ξόδευε τους θησαυρούς του Κράτους σκορπίζοντας το χρήμα με το φτυάρι με κίναιδους, οργανοπαίκτες, χορεύτριες κι ένα πλήθος από ακόλαστους ανθρώπους», ήταν τώρα το τελευταίο εμπόδιο, που είχε απομείνει στον Βασίλειο στην προσπάθειά του για αναρρίχηση στον αυτοκρατορικό θρόνο. Έτσι, στις 23 Σεπτεμβρίου του 867, ύστερα από ένα ακόμα μεθύσι του Μιχαήλ σε δείπνο στό παλάτι του Αγίου Μάμαντα ο Βασίλειος με τους συνεργάτες του δολοφονούν τον Μιχαήλ· πρώτα του κόβουν και τα δύο χέρια κι ύστερα τον ξεκοιλιάζουν χύνοντας τα εντόσθιά του στο πάτωμα.

 

Παραμερίζοντας όλα τα εμπόδια που τον χώριζαν από τό θρόνο, ο Βασίλειος ήταν αυτοκράτορας. Πρώτη του φροντίδα ήταν να εγκαταστήσει στα διαμερίσματα της νόμιμης αυτοκράτειρας τη γυναίκα του, την Ευδοκία Ιγγερινή, που ως την τελευταία στιγμή ήταν η ερωμένη του Μιχαήλ Γ΄, αν και είχε δώσει το λόγο του στη Θέκλα. Λίγα χρό­νια αργότερα, απόκτησε μάλιστα απʼ αυτήν ένα γιό, που ήταν το πρώτο νόμιμο παιδί του, και ύστερα, άλλες τέσσερες θυγατέρες (τις έβαλε σε μοναστήρι, προκειμένου να τις αποκαταστήσει.) Βλέπουμε πώς την ψυχή του Αρμένιου χωριάτη, που είχε μείνει χυδαία, στο βάθος της δεν τη δυσκόλευαν τέτοιες μάταιες λεπτότητες.

 

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του γνωρίζοντας την επιρροή και δύναμη, που είχαν οι καλόγεροι έκτισε περί τα εκατό μοναστήρια, τους ενίσχυε συνεχώς και τους κολάκευε. Εκείνη την εποχή οι καλόγεροι έγιναν οι πιο αφοσιωμένοι και πιστοί στυλοβάτες της μακεδονικής δυναστείας. Έπίσης ξόδεψε πολλά χρήματα για την ανακαίνιση, τη διακόσμηση και το στολισμό με εικόνες του ναού των Αγίων Στεργίου και Βάκχου, που αναφέρονται στις τελετές γάμων μεταξύ ανδρών.

    

Ο Βασίλειος πέθανε το 886 σε ηλικία εβδομηντατεσσάρων ετών κατά τη διάρκεια κυνηγιού. Είναι πολύ πιθανόν να δολοφονήθηκε, όπως ο Βάρδας κι ο Μιχαήλ, κι αυτός από συνωμοσία (βλ. σχετική μελέτη του Vogt: “La jeunesse de Leon VI”, στη “Revue Historique”, τ. 174, 1934) αν και βυζαντινές πηγές ισχυρίζονται, ότι σκοτώθηκε από τα κέρατα ελαφιού (Λέων Γραμματικός, 262.)

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών.

Κ. Παπαρρηγόπουλου, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».

Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας».

Κ. Σάθα, "Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη".

Ι. Σκυλίτζη, «Χρονογραφία», εκδ. «Μίλητος», Αθήνα.

Βασίλιεφ, «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453», εκδ. «Μπεργαδή».

Καρόλου Ντίλ, «Βυζαντινές μορφές», εκδ. «Μπεργαδή», Αθήνα, 1969.

Τζών Μπόσγουελ, «Γάμοι μεταξύ ανδρών», εκδ. «Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος», Αθήνα, 2004.

Εγκυκλοπαίδειες «Ήλιος», «Πάπυρος Λαρούς».

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Παιδική πορνεία, παιδεραστία, αιμομιξίες και βιασμοί από τον απλό λαό, μέχρι… τον ανώτερο κλήρο και τους αυτοκράτορες.
Μιλάει στην η καθηγήτρια τής Ιστορίας τής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή τού πανεπιστημίου Αθηνών, δρ. Έφη Ρεμπελάκου.

Από την έρευνα πρωτότυπων κειμένων βυζαντινών ιστορικών και χρονικογράφων προκύπτει, ότι στη μεσαιωνική συντηρητική θεοσεβή βυζαντινή κοινωνία με τις νηστείες, τις θρησκευτικές τελετές της κ.λπ. άνθισε το φαινόμενο της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών με τις μορφές της παιδεραστίας, της παιδικής πορνείας, της αιμομιξίας και του βιασμού υπό την κάλυψη των πρόωρων γάμων, από τον απλό λαό, έως τον ανώτατο κλήρο και τους αυτοκράτορες.
Για το κοινωνικό αυτό φαινόμενο στο Βυζάντιο μίλησε στην η επίκουρη καθηγήτρια της Ιστορίας της Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, δρ. Έφη Ρεμπελάκου, η οποία έχει εκπονήσει τη διδακτορική της διατριβή στην Παιδιατρική στο Βυζάντιο.

Η δρ. Έφη Ρεμπελάκου σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα με ειδίκευση στην Παιδιατρική, καθώς και Μεσαιωνική και Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

«Ε.Ε.»: Πώς ξεκίνησε η έρευνά σας για την κακοποίηση παιδιών στο Βυζάντιο;
- Η Παιδιατρική στο Βυζάντιο ήταν το διδακτορικό μου θέμα, που αφορούσε την σωματική  κατάσταση και την σωματική υγεία των παιδιών αφ’ ενός και την ψυχική τους υγεία αφ’ ετέρου. Δεν φανταζόμουν ποτέ, ότι στο θέμα της ψυχικής υγείας των παιδών στο Βυζάντιο θα υπήρχαν προβλήματα, διότι, ενώ παρουσιάζεται ως μια κοινωνία θεοσεβούμενη με αγάπη προς τον πλησίον, εν τούτοις ανακάλυψα, ότι στο θεοκρατούμενο Βυζάντιο το φαινόμενο της κακοποίησης παιδιών είχε μεγάλες διαστάσεις.
«Ε.Ε.»: Ποιες ήταν οι πηγές, που σας βοήθησαν στην έρευνά σας;
- Προχωρώντας την έρευνα ανακάλυψα από πάρα πολλές πηγές, ότι η κακοποίηση των παιδιών στο Βυζάντιο, είναι ανατριχιαστική, σε σημείο που μας κάνει να  απορούμε. Οι πηγές μου είναι καθαρά ιστορικές, είναι δηλαδή οι βυζαντινοί ιστορικοί, οι χρονογράφοι, η Βυζαντινή Λογοτεχνία, που μιλάει για το θέμα κ.λ.π.. Αλλά υπάρχουν κι’ άλλες πηγές, όπως αγιογραφίες, που παρουσιάζουν ένα παιδί να κακοποιείται ποικιλοτρόπως και κάποια στιγμή, το σώζει ένας καλός άγιος. Αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι πηγές.

Παιδική πορνεία

«Ε.Ε.»: Συνεπώς, έχουμε και τα ονόματα των ιστορικών;

- Είναι ο Προκόπιος, ο οποίος δεν χαρίστηκε ούτε σε αυτοκράτορες, όπως στον Ιουστινιανό και στην Θεοδώρα, που έκανε γνωστές όλες τις σκοτεινές πλευρές τους. Σημειωτέον, ότι και η ίδια η αυτοκράτειρα Θεοδώρα ήταν ένα κακοποιημένο παιδί, διότι ήταν ορφανή, όπως και οι άλλες δύο αδελφές της  και ο πατέρας τους, από πολύ μικρές τις υποχρέωνε να κάνουν στριπ-τηζ σε τσίρκο. Η Θεοδώρα, που ήταν η μικρότερη παρουσίαζε ένα πορνοθέαμα, το λεγόμενο «νούμερο της χήνας». Ξάπλωνε γυμνή με καλυμμένο το σώμα της με σπόρους. Έπειτα έφερναν  μια χήνα, η οποία τους έτρωγε κι έτσι αποκαλυπτόταν σιγά – σιγά το σώμα της. Αντιλαμβάνεσθε, ότι ήταν κάτι περισσότερο από ένα σημερινό στριπτήζ, παρουσιαζόμενο από ένα μικρό κοριτσάκι.
«Ε.Ε.»: Αληθεύει ότι  η αυτοκράτειρα Θεοδώρα,  έπασχε από ακόρεστη ερωτική πείνα,  την οποία δεν μπορούσαν να κορέσουν ούτε δύο, ούτε  τρείς άνδρες, αλλά  με πολύ περισσότεροι;
- Οι ιστορικοί, έτσι λένε. Ο Προκόπιος,  αναφέρει ότι ήταν τόσο αχόρταγη, που μαζί με την παλιά της φίλη από το τσίρκο, την Αντωνίνα, την οποία η ίδια πάντρεψε με τον στρατηγό  Βελισσάριο, έβγαιναν ντυμμένες πόρνες τα βράδυα προς αναζήτηση ανδρών, για να κορέσουν την αχόρταγη ερωτική τους μανία. Ο Προκόπιος όλα αυτά τα δημοσίευσε μετά τον θάνατο του αυτοκρατορικού ζεύγους, διότι όσο ζούσαν, ήταν αδύνατον· θα τον σκότωναν. Για το Βυζάντιο ο αυτοκράτορας, διοριζόταν «ελέω θεού» και υποτίθεται, ότι θα έπρεπε να είναι άτομο υψίστης ηθικής και αδιαμφισβήτητης αρετής. Το ίδιο ίσχυε  και για την γυναίκα του αυτοκράτορα, που για την Θεοδώρα και πολλές άλλες, δεν  ήταν καθόλου έτσι, αν και κάποιοι άλλοι ιστορικοί, προσπάθησαν να την αποκαταστήσουν.



H σύζυγος του Ιουστινιανού αυτοκράτειρα Θεοδώρα (στ΄ αι. μ.Χ.), πόρνη από την παιδική της ηλικία. (Ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο, Ραβέννα.)

Η κακοποίηση ξεκινούσε από το δικαίωμα των γονιών να  επιβάλουν σωματικές τιμωρίες στα παιδιά τους, κάτι που ήταν στην ημερησία διάταξη όλων των κοινωνιών μέχρι και πρόσφατα. Δεν μιλάμε για ένα απλό χαστούκι, αλλά  για ξυλοδαρμό με ραβδιά, μαστίγια και ακόμη πιο σκληρές τιμωρίες. Λένε, ότι ο γυιός του Θεοδόσιου, ο αυτοκράτορας Αρκάδιος, όπως και ο δικός του ο γυιός, επειδή ήταν πάρα πολύ άτακτοι μαθητές, είχαν τα σημάδια από τους δασκάλους τους μέχρι και  την ενηλικίωσή τους. Δεν ήταν δηλαδή ελαφρές οι τιμωρίες.

Όσο για την σεξουαλική κακοποίηση, υπήρχαν όλες οι μορφές της στο Βυζάντιο και σε αγόρια και σε κορίτσια και παντός είδους σεξουαλική κακοποίηση, που δεν απέχει από τα βασανιστήρια. Τα ευρήματα είναι αποστομωτικά, διότι η σεξουαλική  κακοποίηση, δεν περιορίζεται στους ξένους. Συμπεριλαμβάνει τους γονείς, τα αδέλφια, τους δασκάλους, τους παπάδες κ.λ.π. Η εργασία μας έχει πολύ μεγάλη απήχηση, διότι αναφέρεται και από ξένους ερευνητές.

Ιερή παιδεραστία
«Ε.Ε.»: Υπάρχουν και εδώ στοιχεία;
- Βεβαίως. Κάποτε βρέθηκαν ένοχοι δύο Επίσκοποι του Βυζαντίου για παιδεραστία και  σεξουαλική κακοποίηση δύο μικρών αγοριών, που  υποτίθεται, ότι οι Επίσκοποι όφειλαν  να είναι  άμεμπτοι σαν ιερά πρόσωπα και τους επέβαλαν την πολύ σκληρή ποινή της καυλοκοπίας, δηλαδή τους έκοψαν το ερωτικό τους όργανο από την ρίζα και το περιέφεραν μαζί με τους ενόχους στους δρόμους της πόλης προς γνώση και συμμόρφωση των υπολοίπων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Βυζαντίου και στους έντεκα αιώνες ζωής του υπάρχει ανελλιπώς μια Νομοθεσία για τα θέματα αυτά, η οποία καταδικάζει τους παιδεραστές. Τα παραδείγματα, είναι πάρα πολλά. Τιμωρούνται οι βιαστές κ.λ.π..
Βιασμοί ανηλίκων υπό την κάλυψη πρόωρων γάμων
«Ε.Ε.»: Αληθεύει, ότι  βυζαντινοί  γονείς πάντρευαν τα κορίτσια τους από πέντε ετών με πλούσιους άρχοντες, οι οποίοι τα βίαζαν από την πρώτη στιγμή που τα έπαιρναν;
- Ναι αληθεύει. Πάρα πολλοί βυζαντινοί γονείς βιάζονταν να παντρέψουν τα κορίτσια τους, αλλά η κορυφή του παγόβουνου σ’ αυτό το θέμα ήταν οι ίδιοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Εκείνοι φυσικά δεν πάντρευαν τα παιδιά τους από βιοποριστική ανάγκη, αλλά για λόγους συμμαχιών. Εάν ο αυτοκράτορας δηλαδή χρειαζόνταν εκείνη την στιγμή μια συμμαχία με τους Σέρβους για να πολεμήσει τους εχθρούς του και δεν είχε κόρη, ενώ οι αδελφές του, οι εξαδέλφες του, οι ανηψιές του  ακόμη και οι θείες του ήταν παντρεμένες, τότε ήταν σε πολύ δύσκολη θέση.

Συγκεκριμένα ο  Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (ιγ΄ αι. μ.Χ.) είχε μόνον αγόρια και ένα και μοναδικό κορίτσι, τη Σιμωνίδα, την οποία απέκτησε με πολύ μεγάλο κόπο, κάνοντας  τάματα, ευχές κ.λ.π.. Το αυτοκρατορικό κοριτσάκι ήταν μόνον 5 ετών, όταν το πάντρεψε με τον βασιλιά -Κράλλη- της Σερβίας, έναν άνδρα άνω των 40 ετών. Θα περιμέναμε από έναν άνδρα της ηλικίας του και βασιλιά, που τουλάχιστον είχε ολοκληρωθεί ο κύκλος του -είχε ξαναπαντρευτεί άλλες δύο φορές- ότι θα σεβόταν την ηλικία της πριγκήπισσας,  που σύμφωνα με τις περιγραφές των ιστορικών, έμοιαζε με «δεσποινάριον», ήταν ντυμένη δηλαδή σαν αυτοκράτειρα, ενώ ήταν μόνον 5 ετών κοριτσάκι. Ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας έκανε το τελείως αντίθετο· δεν σεβάστηκε τιποτα. Οι ιστορικοί μας λένε, ότι το παιδί ήθελε να γυρίσει πίσω στους γονείς του, αλλά εκείνοι κοίταζαν πρώτα την συμμαχία, αδιαφόρησαν και δεν την βοήθησαν. Όταν  η Σιμωνίδα στα 21 της χρόνια χήρεψε είχε καταστραφεί για πάντα ψυχικά και σωματικά, δεν μπορούσε πιά να τεκνοποιήσει και κλείστηκε σε μοναστήρι.

Η πριγκήπισσα Σιμωνίς, το «δεσποινάριον». Ο πατέρας της, Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος, την πάντρεψε με το μεσήλικα βασιλιά της Σερβίας σε ηλικία 5 ετών. Ο βασιλιάς τής συμπεριφερόταν σεξουαλικά σαν να ήταν oλοκληρωμένη γυναίκα. Μετά το θάνατο του συζύγου της, η μόνη διέξοδος για την 21χρονη τότε Σιμωνίδα ήταν το μοναστήρι. (Νωπογραφία ιδ΄ αι. από το μοναστήρι Γκρατσάνιτσα της Σερβίας.)

«Ε.Ε.»: Έχουν καταγραφεί κι άλλες περιπτώσεις;
- Ασφαλώς, κι άλλες πριγκήπισσες παντρεύτηκαν 8-9-10 ετών. Ο  Λουδοβίκος της Γαλλίας έδωσε στον Ανδρόνικο Α΄ Κομνηνό (ιβ΄ αι. μ.Χ.), ο οποίος τότε ήταν 60 ετών, ένα κοριτσάκι 11 ετών, την  Αγνή, την οποία μετονόμασαν σε ΄Αννα. Πάντα έπαιρναν ένα βυζαντινό όνομα οι πριγκήπισες. Ο Λουδοβίκος δεν έδωσε καμμία σημασία για την τύχη αυτού του παιδιού μέσα στην Αυλή. Ακόμη και ο ίδιος ο επίσκοπος που τους πάντρεψε, βλέποντας ένα 11χρονο κοριτσάκι, παρέλειψε μία ευχή, εκείνη που λέει ο παπάς στο τέλος στο ζευγάρι μπροστά στην ωραία πύλη, για «καλές εισόδους και καλές εξόδους». Αυτή η ευχή έχει το νόημα, ότι στο εξής το σέξ θα είναι ευλογημένο, αλλά εκεί ο επίσκοπος, το παρέλειψε σκόπιμα.
«Ε.Ε.»: Πως γνωρίζουμε όμως, ότι ο αυτοκράτορας είχε πράγματι σχέσεις με την 11χρονη σύζυγό του;
- Το γνωρίζουμε, διότι αμέσως βούτηξε το κοριτσάκι από την Εκλλησία κι έφυγαν λέγοντας στον Επίσκοπο να πεί και τα υπόλοιπα·  ήταν ασυγκράτητος.

Τέτοιες περιπτώσεις με αυτοκράτορες να παντρεύονται δεκάχρονα κοριτσάκια, είναι  τουλάχιστον  είκοσι. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις είναι αυτές της μικρής Σιμωνίδας και της ΄Αννας. Υπάρχουν όμως κι άλλοι γάμοι εκατέρωθεν. Δηλαδή, ή στέλνουμε μικρά κορίτσια έξω, ή δεχόμαστε μικρά κορίτσια απ’ έξω. Ξέρουμε τα «πριγκηπικά». Και για τον απλό λαό, μαθαίνουμε απο εκείνες τις  περιπτώσεις, που έφτασαν  στο Πατριαρχικό Δικαστήριο ή, στα περιφερειακά Πατριαρχεία, για να ακυρώσουν τους γάμους.  Αντιλαμβανόμαστε, ότι όλα αυτά κρύβουν πίσω τους, δεκάδες ανώνυμες  περιπτώσεις.

«Ε.Ε.»: Και οι κατηγορίες για τον Κωνσταντίνο τον Κοπρώνυμο;
- Αυτός ήταν εικονομάχος. Ακόμη και το «Κοπρώνυμος» θα έλεγα, ότι είναι μιά ψευδής κατηγορία. Σημειωτέον, ότι για τον Κοπρώνυμο έλεγαν, ότι αγαπούσε τα αγοράκια, αλλά αυτό μάλλον είναι απλά μία ανυπόστατη κατηγορία της Εκκλησίας, επειδή ήταν εικονομάχος. Κανείς δεν είναι αθώος φυσικά, μέχρι της αποδείξεως του εναντίου.
«Ε.Ε.»: Τα παιδιά τι  αντιπροσώπευαν για τους βυζαντινούς γονείς;
- Επένδυση! Για τις βυζαντινές οικογένειες οι άτεκνοι, είναι δυστυχείς, κυρίως όταν πρόκειται για τον αυτοκράτορα, που δεν αφήνει και διάδοχο και δημιουργούνται προβλήματα στη δυναστεία του. Ένα τέτοιο παράδειγμα, είναι η Θεοδώρα, που  δεν απέκτησε  παιδί με τον Ιουστινιανό,  διότι λέγεται, ότι  είχε αποκτήσει δύο παιδιά την εποχή που ήταν ελεύθερη, αλλά επί πλέον  είχε υποστεί και αρκετές εκτρώσεις, που την έβλαψαν, διότι με τον τρόπο που γίνονταν τότε οι εκτρώσεις άφηναν μία μόνιμη στείρωση.
Πολλοί και διάσημοι αυτοκράτορες, όπως ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, ο Ιουστινιανός κ.λ.π.,  δεν είχαν καθόλου απογόνους και αυτή η έλλειψη διαδόχων ίσως να αλλάζει και την δυναστειακή Ιστορία του Βυζαντίου, αλλά γενικά, οι βυζαντινοί γονείς, χαίρονται να κάνουν παιδιά, για να δοξάζουν τα  ονόματα των προγόνων, για να συνάπτουν επωφελείς γάμους για τα παιδιά τους επωφελούμενοι και οι ίδιοι, διότι ανέβαιναν κοινωνικά, καταξιώνονταν κ.λ.π..

Ο Νόμος επέβαλε τότε να παντρεύονται τα κορίτσια από 12 και τα αγόρια από 14 ετών, πράγμα που σήμερα φαίνεται εξωφρενικό, αλλά τότε ήταν συνηθισμένο. Ο νόμος αυτός παραβιαζόνταν συχνά, διότι οι γονείς μπορούσαν να αρραβωνιάσουν και να ξεφορτωθούν  τα κορίτσια τους από τα 5 τους χρόνια, για να φροντίσουν μόνον τους άρρενες απογόνους τους.

«Ε.Ε.»: Μιλάμε για εκπόρνευση δηλαδή;
- Κάπως έτσι. Μπορούσαν να αρραβωνιάζουν από 5-7 ετών τα κοριτσάκια, που τα έστελαν μόνα τους στο σπίτι του γαμπρού, ο οποίος θα έπρεπε να περιμένει πότε θα έφταναν στα δώδεκα, για να ολοκληρωθεί η σχέση τους. Αλλά επειδή τότε δεν υπήρχαν καλά  οργανωμένα ληξιαρχεία μπορούσαν να  «μεγαλώνουν» την ηλικία της κόρης, ώστε να επιτραπούν στον γαμπρό οι πρόωρες σεξουαλικές σχέσεις με το κοριτσάκι, όσο και αν αυτό από ιατρικής άποψης απαγορεύεται, διότι βλάπτει ψυχικά και σωματικά.
«Ε.Ε.» Αυτό ήταν ο κανόνας; 
- Όχι, αλλά ερευνώντας την Εκκλησιαστική Νομοθεσία διαπιστώνουμε  πάρα πολλές τέτοιες περιπτώσεις, διότι κάποιοι αρραβώνες διαλύονται από τους γονείς, ή το κοριτσάκι κλαίει και παραπονιέται κι έτσι αναγκάζεται  ο ίδιος  ο κληρικός  να ακυρώσει  τον αρραβώνα και να επιστρέψει ο γαμπρός την προίκα στους γονείς, ώστε να αποκατασταθεί το παιδί με αυτά τα λεφτά. Το γεγονός, ότι ισχύει αδιαλλείπτως αυτή η  Νομοθεσία χωρίς να καταργηθεί μας δείχνει, ότι και οι παραβιάσεις ήταν πολύ συχνές.
«Ε.Ε.»: Δηλαδή στον αρραβώνα παρίστατο και κληρικός;
Βεβαίως. Το έθιμο αυτό ισχύει ακόμη στην Κύπρο και μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες ίσχυε και στην Ελλάδα. Η Εκκλησία είχε μεγάλη ανάμειξη στην προσωπική ζωή των πιστών για να τους ελέγχει. Εάν αποδεικνυόταν, ότι το κοριτσάκι ήταν μικρότερο των 12 ετών και ένας κληρικός ευλογούσε τον γάμο, τότε τον έδιωκαν ως συναυτουργό στην απάτη, διότι ιερούργησε παρανόμως. Ο ίδιος συνήθως έλεγε, ότι οι γονείς τον εξαπάτησαν μεγαλώνοντας την ηλικία της νύφης.
Τα κορίτσια στο Βυζάντιο είχαν βέβαια μια δυσμενή αντιμετώπιση, αλλά οι βυζαντινοί δεν ήταν γενικά εναντίον των κοριτσιών, διότι δεν τα σπούδαζαν, τους βοηθούσαν στις οικιακές εργασίες κ.λ.π., ούτε έφθαναν στο σημείο να τα σκοτώνουν, όπως στην Κίνα. Μόνον οι πολύ ευκατάστατες οικογένειες μόρφωναν τις κόρες τους, ενώ οι υπόλοιποι ενδιαφέρονταν μόνον να  τις παντρέψουν γρήγορα. Γενικά οι βυζαντινές οικογένειες φρόντιζαν τα παιδιά τους περιμένοντας φυσικά την ανταπόκριση. ΄Αρα, κατά πολλούς τρόπους ήταν επένδυση τα παιδιά και, όπως είπαμε, αλλοίμονο στους άτεκνους.

Καθώς όμως δεν γνώριζαν τους λόγους της στειρότητας νόμιζαν, ότι ήταν θεϊκή κατάρα, για αυτό και η Εκκλησία έχει διάφορους αγίους, που θεραπεύουν την στειρότητα. Για παράδειγμα μέχρι σήμερα ακόμη τρώς ένα μήλο από την Παναγία την Χρυσοβαλάντω,  πίνεις νερό από την πηγή του τάδε αγίου και θεραπεύεις την ατεκνία, καταπίνεις το φυτίλι από το καντήλι της Παναγίας της Τσαμπίκας στην Ρόδο και αποκτάς παιδί κ.ά.. Υπήρχαν δεκάδες άγιοι στην Κωνσταντινούπολη, που έδιναν παιδιά.

Μετά τη γέννηση των παιδιών υπήρχαν και πολλοί άγιοι, που ασχολούνταν αποκλειστικά με αυτά, όπως ο άγιος Στυλιανός, για να «στυλώσουν» τα βρέφη, ο Στέργιος στην Βόρειο Ελλάδα, ο Ζήσης, ο Πανταζής, που υποτίθεται ότι βοηθούσαν στην επιβίωση των βρεφών, διότι ήταν δύσκολα τα  πράγματα, υπήρχε πάρα πολύ μεγάλη θνησιμότητα.
Το ίδιο συνέβαινε και με τον μητρικό θηλασμό, που κατέφευγαν πάλι στους αγίους, διότι ήταν φοβερά  δύσκολο για μια λεχώνα του Βυζαντίου να μην έχει γάλα· έπρεπε να πληρώνει  μία άλλη γυναίκα για να θηλάσει και το δικό της παιδί, κάτι που ήταν δυσβάσταχτο για τους φτωχούς κι έτσι υπήρχαν άγιοι, που πήγαινες εκεί, έπινες το αγίασμά τους, για να επενέλθει το γάλα.

Ο σκανδαλισμός των καλογήρων από τους έφηβους

«Ε.Ε.»: Οι περιηγητές της εποχής μιλούν για απάνθρωπη εκμετάλλευση παιδιών.
- Έτσι είναι. Οι περισσότεροι περιηγητές είναι Λατίνοι και ίσως να διόγκωναν τα πράγματα. Πράγματι κάποια παιδιά δούλευαν στα κτήματα τις Εκκλησίας, δεν θα έλεγα όμως με κακές συνθήκες. Επίσης ένα πρόβλημα, που αντιμετώπιζε η Εκκλησία ήταν οι νεαροί έφηβοι, που πήγαιναν στις μονές, διότι σκανδάλιζαν τους μεγαλύτερους. Είναι ένας κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου (ο οποίος είχε μεγάλη πείρα από μονές, καθ’ ότι σαν επίσκοπος Καισαρείας οργάνωσε πολλά μοναστήρια), όπου αναγράφει, ότι δεν θέλει τα νεαρά αγόρια μέσα στα πόδια των καλογήρων, διότι μπορούσε να σκανδαλιστεί κάποιος καλόγηρος.

Οι συνείσακτες παρθένες – παλλακίδες

«Ε.Ε.»: Υπάρχουν κι οι παραινέσεις « προς τους έχοντας παρθένους συνεισάκτους ». Γιατί γράφονταν αυτές;
- Του Ιωάννη του Χρυσόστομου είναι, που είχε ασχοληθεί πολύ με αυτά. Προέτρεπε να μην εκμεταλλεύονταν τις παρθένες, που έπαιρναν στο σπίτι. Τότε η παρθενία ήταν πολύ μεγάλο αγαθό και έχει μείνει η νοοτροπία σχεδόν σε όλους τους μεταβυζαντινούς αιώνες. Γι’ αυτό και υπήρχε μεγάλη διαφορά στην αποζημίωση που έδινε ο βιαστής σε ένα κορίτσι, που ήταν παρθένος από μία άλλη γυναίκα, που δεν είναι παρθένος, ή σε  μία χήρα, που θεωρούνταν «ενάρετος» και ο κόσμος βεβαίωνε ότι έμενε μόνη.
«Ε.Ε.»: Για να συντάξουν τέτοιους κανόνες πρέπει να υπήρχε έντονο πρόβλημα.
- Βέβαια, η Νομοθεσία, πάντα δείχνει το πρόβλημα. Οι συνείσακτοι ήταν θα λέγαμε οι παλλακίδες της εποχής, μή νόμιμες συζύγους  δηλαδή. Η παλλακίδα ήταν κάποια  γυναίκα, που την στέγαζε ο σύζυγος στο σπίτι του, βοηθούσε στις δουλειές, αλλά και  «τόνωνε» ερωτικά τον σύζυγο. Βλέπουμε ότι αυτό συνηθίζεται και στο Ισλάμ, όπου υπάρχει η πρώτη σύζυγος και οι υπόλοιπες είναι παλλακίδες. Αφού στο Βυζάντιο δεν επέτρεπαν πολλές νόμιμες συζύγους, ξεκίνησε ο θεσμός της παλλακίδας.

Ευνουχισμοί παιδιών για… εκκλησιαστική καριέρα «Ε.Ε.»: Υπήρχαν ευνούχοι στο Βυζάντιο;- Οι ευνούχοι στο Βυζάντιο είναι μία πολύ μεγάλη κατηγορία. Και εκεί υπάρχει το περίεργο, ότι οι ίδιοι οι γονείς δίνουν το παιδί τους να ευνουχισθεί, για να κάνει καριέρα στην Εκκλησία. Πολλές φορές ο αρχιεπίσκοπος είναι ευνούχος, πολλοί επίσκοποι επίσης είναι ευνούχοι,  υπάρχει  μία ξεχωριστή ιερατική καριέρα για τους ευνούχους. Μάλιστα ο ο Παύλος ο Αιγινήτης (ζ΄ αι. μ.Χ.) περιγράφει και πώς γίνεται ο ευνουχισμός. «Ε.Ε.»: Πως γινόταν δηλαδή; - Όταν ήταν μικρό το αγόρι το έβαζαν μέσα σε μια λεκάνη με ζεστό νερό και του συνέθλιβαν  τα γεννητικά όργανα με το χέρι, δεν το χειρουργούσαν. Ο ευνουχισμός γινόταν και σε άλλους λαούς και στο Ισλάμ για τους φρουρούς, που φύλαγαν το σεράι και το χαρέμι, αλλά το έκαναν και στην αρχαία Κίνα. Και εκεί επίσης μέσα στα Ανάκτορα όλοι οι φρουροί ήταν ευνούχοι· μόνον ο αυτοκράτορας ήταν άνδρας. Στην Κίνα δεν είχαν ούτε ίχνος γεννητικών οργάνων, δεν συνέθλιβαν μόνον τους όρχεις. «Ε.Ε.»: Και οι «παρακοιμώμενοι» του βυζαντινού αυτοκράτορα ήταν ευνούχοι;  - Ναι, συνήθως ήταν. «Ε.Ε.»: Ο Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών όμως, άν και παρακοιμώνενος του αυτοκράτορα δεν ήταν. -Όχι, διότι ένας ευνούχος, δεν γινόταν ποτέ αυτοκράτορας. Έπρεπε να ήταν αρτιμελής. Μια ποινή που ίσχυε στο Βυζάντιο για τους  βιαστές, ήταν η ρινοκοπή· δεν έκοβαν πάντα το όργανο, έκοβαν τη μύτη ως τιμωρία για διάφορους λόγους. Στο Βυζάντιο όμως, ανθούσε και η «πλαστική χειρουργική» κι έτσι εκείνος που του έκοβαν τη μύτη πήγαινε και έβαζε μια καινούργια μύτη, που ήταν συνήθως ασημένια,  γι’ αυτό έχουμε και το επώνυμο Ασημομύτης. Υπάρχει και παράδειγμα αυτοκράτορα, του Ιουστινιανού Β΄ του Ρινότμητου, που του είχαν κόψει την μύτη, αλλά ανέβηκε δυό φορές στο θρόνο με τεχνητή μύτη. Πριγκηπικοί ευνουχισμοί Κι επειδή ο αυτοκράτορας έπρεπε να είναι αρτιμελής, ήταν πολύ εύκολο να ξερριζώσουν την δυναστεία του οι αντίπαλοί του απλά με το να πάρουν τα παιδιά του, εστω και μικρά παιδάκια και τα ευνουχίσουν.«Ε.Ε.»: Έχουμε τέτοια παραδείγματα;

- Βεβαίως. Τα παιδιά του Μαυρικίου. Υπάρχουν ιστορίες ολόκληρες, αλλά επαναλαμβάνονται πολλές φορές και οι ιστορικοί το αναφέρουν λέγοντας, ότι «τα παιδιά του αντιπάλου τα ευνούχισαν», για να μην έχουν πρόσβαση στον θρόνο. Ήταν πολύ άγρια τα πράγματα στην κορυφή του Βυζαντίου και ιδιαίτερα οι δυναστειακοί αγώνες και οι δυναστεικοί φόνοι.

«Ε.Ε.»: Το ότι χιλιάδες νέοι έγιναν ρασοφόροι και μοναχοί χωρίς να χαρούν την ζωή τους δεν είναι η πιο φριχτή κακοποίηση;
- Σύμφωνα με δικές μας ιδέες σήμερα αυτό θα θεωρούνταν σεξουαλική κακοποίηση. Το να μήν επιτρέψω σ’ ένα κορίτσι ή σ’ ένα αγόρι να έχει μια ομαλή σεξουαλική ζωή παρά την θέλησή του εγώ νομίζω, ότι είναι πράγματι σεξουαλική κακοποίηση, αλλά οι βυζαντινές οικογένειες το είχαν τιμή τους να έχουν ένα κορίτσι ή ένα αγόρι σε μοναστήρι, για να μονάσει. Για τα αγόρια υπήρχαν πολλά προνόμια, απέφευγαν την στράτευση κ.λ.π.. Στο τέλος βέβαια οι βυζαντινοί έφθασαν στο σημείο να έχουν διακόσιες χιλιάδες νέους κλεισμένους στα μοναστήρια, ενώ ο Παλαιολόγος είχε μόνο πέντε χιλιάδες στρατιώτες για να αμυνθεί.

Με το δεύτερο γάμο του ο αυτοκράτορας Ηράκλειος «νομιμοποίησε» τη μακρά αιμομικτική του σχέση με τη Μαρτίνα, τη δεκατετράχρονη κόρη της αδελφής του. Μαζί της απόκτησε περίπου δέκα παιδιά, πολλά εκ των οποίων υπέφεραν από διάφορες σωματικές αναπηρίες.

Αιμομιξίες αυτοκρατορικές ή μή

«Ε.Ε.»: Στην κοινωνία εκείνη και όσο πιο παλιότερα πάμε, η αιμομιξία, είναι σύνηθες φαινόμενο.
- Έχουμε πολλά παραδείγματα. Ο Ηράκλειος διέπραξε αιμομιξία· παντρεύτηκε την κόρη της αδελφής του, δηλαδή την ανηψιά του την Μαρτίνα, που ήταν και νεαρό κορίτσι. Ο Ηράκλειος είχε ένα ανατομικό πρόβλημα στην ουρήθρα· είχε έναν επισπαδία, που σημαίνει, ότι είναι αλλού το στόμιο της κύστης αντί να είναι εμπρός είναι δηλαδή στη ράχη του πέους. Έτσι πολλοί έλεγαν, ότι αυτό ήταν η θεία τιμωρία για τα ανόσια που έκανε.
Ύστερα, υπάρχουν και οι Κομνηνοί. Ο Μανουήλ Κομνηνός είχε σχέσεις με μία ανηψιά του και  ο αδελφός του  με μία άλλη και ο κόσμος αναρρωτιόνταν το ποιός είναι πιο αμαρτωλός, αυτός που συνδέεται με την κόρη της αδελφής του, ή εκείνος που συνδέεται με την κόρη της εξαδέλφης του; Όταν βλέπουμε, ότι η αυτοκρατορική οικογένεια έχει φανερές αιμομικτικές σχέσεις, τότε καταλαβαίνουμε τι γίνεται στις φτωχές και στις αγροτικές οικογένειες και μάλιστα  σε μεγαλύτερο βαθμό, αλλά δεν έρχονται ποτέ στο φως. Κάποιες περιπτώσεις ανωνύμων έφθασαν μέχρι τα Δικαστήρια κι αυτό δείχνει, ότι το πρόβλημα ήταν μεγάλο.

Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Ο Βρετανός εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, μιλάει για την επιθετικότητα των θρησκειών, την κακοποίηση των παιδιών με τη θρησκεία και την προέλευση της πνευματικότητας. Μια παλαιότερη συνέντευξή του στους δημοσιογράφους Rafaela von Bredow και Johann Grolle, στο γερμανικό εβδομαδιαίο περιοδικό «Der Spiegel», 37/2007.

SPIEGEL: Κύριε Dawkins, στον κύκλο των φίλων σας ανήκει και ο πρώην επίσκοπος της Οξφόρδης, ο οποίος σ’ όλη του τη ζωή έχει υπηρετήσει έναν «ρατσιστή, μεγαλομανή, σαδομαζοχιστή, κυκλοθυμικό-εμπαθή, μισογύνη, ομοφοβικό, τύραννο, ένα θεό που σκοτώνει παιδιά και λαούς». Έτσι έχετε περιγράψει εσείς το θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Εκτιμάτε παρ’ όλα αυτά τον επίσκοπο;
Dawkins: Ο επίσκοπος Richard Harries είναι ένας ευχάριστος άνθρωπος, πολύ ευφυής και διαβασμένος. Η πίστη του δεν επηρεάζει την καθημερινότητά μου. Θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να είμαι φίλος με έναν ρατσιστή.
SPIEGEL: Το βρίσκει αστείο ο επίσκοπος ότι τον κατηγορείτε για θρησκοληψία;
Dawkins: Α, είναι πολύ φιλικός σε μένα, όπως το συνηθίζουν οι επίσκοποι.
SPIEGEL: Στις ΗΠΑ βρίσκεται το κατώφλι ανοχής για δραστήριους αθεϊστές, όπως εσείς, πολύ χαμηλότερα.
Dawkins: Πράγματι, φαίνεται να επελαύνει εκεί μια αφελής θρησκευτικότητα. Γεμίζουν τεράστιοι ναοί με δεκάδες χιλιάδες πιστούς, οι οποίοι κάθε εβδομάδα γεμίζουν το παγκάρι.
SPIEGEL: Στην Ευρώπη δεν υπάρχει κάτι συγκρίσιμο, πώς το εξηγείτε αυτό;
Dawkins: Ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι η θρησκεία έγινε στην Ευρώπη πολύ ανιαρή. Οι άνθρωποι στη μεγάλη Βρετανία πηγαίνουν μια φορά το χρόνο στην εκκλησία, τα Χριστούγεννα, πηγαίνουν σε γάμους ή κηδείες και τελείωσε! Αντίθετα, η Αμερική είναι η μοναδική χώρα της Δύσης, όπου εκκλησία και κράτος είναι απόλυτα διαχωρισμένα. Γι’ αυτό έχουν μετατραπεί εκεί οι εκκλησίες σε ελεύθερα μαγαζιά, επιχειρήσεις. Αξιοποιούν επιθετική διαφήμιση και πωλητές, οι οποίοι πλασάρουν την πίστη, όπως μαγαζάτορες της αγοράς τα απορρυπαντικά τους. Ανταγωνιστικές εκκλησίες ψάχνουν με βουλιμία για πελάτες: Έλα στη δική μου εκκλησία, μην πηγαίνεις στους άλλους, δώσε μου τα λεφτά σου, μην τα δίνεις σ’ εκείνους…
SPIEGEL: Επισκεφτήκατε καμιά φορά τέτοιες λειτουργίες για τη μάζα στις ΗΠΑ;
Dawkins: Ναι, βέβαια! Υπάρχουν εκεί μεγαφωνικές εγκαταστάσεις για μουσική μεγάλης έντασης, πολύχρωμοι προβολείς που αναβοσβήνουν, παιδικές χαρές, εστιατόρια, ψυχαγωγία κάθε είδους. Είναι το μέρος που περνάνε πολλοί άνθρωποι την Κυριακή τους, συναντούν φίλους κ.ο.κ. Στην Ευρώπη εισπράττουν οι πιστοί καλλιτεχνικά έγχρωμα τζάμια και μερικές φορές γλυκές χορωδίες. Δεν είναι εδώ η εκκλησία ο τόπος που θα πας και θα κάνεις κέφι. Μια αμερικάνικη λειτουργία μοιάζει με κοντσέρτο ροκ ή με κομματικό συνέδριο.
SPIEGEL: Γιατί μάχεστε τόσο αποφασιστικά ενάντια στην πίστη; Φοβάστε κάτι;
Dawkins: Ναι, φοβάμαι την πολεμική διάθεση, την αυτοπεποίθηση των ανθρώπων ότι γνωρίζουν αποκλειστικά τι είναι σωστό, ότι δεν δέχονται κανένα λογικό επιχείρημα.
SPIEGEL: Όμως, δεν είναι κάθε πιστός φανατικός, δεν βάζει κάθε μουσουλμάνος βόμβες.
Dawkins: Σωστό! Αλλά κάθε ομάδα πιστών διαθέτει περιθωριακές ομάδες, οι οποίες δραστηριοποιούνται με βίαιο τρόπο. Κατά τα λοιπά, η ύπαρξη φανατικών χριστιανών, μουσουλμάνων και εβραίων είναι μόνο η μία πλευρά. Η άλλη πλευρά είναι ότι η θρησκευτικότητα υποσκάπτει τη λογική, ξεθεμελιώνει την επιστημονική αλήθεια. Οι πιστοί άνθρωποι ικανοποιούνται με κάτι, το οποίο δεν εξηγεί τίποτα, παρ’ ότι υπάρχουν έγκυρες εξηγήσεις.
SPIEGEL: Δεν μπορεί να γίνει καθένας ευτυχισμένος με το δικό του τρόπο;
Dawkins: Το θεωρείτε σωστό να ισχυρίζεται δημόσια ο πάστορας Pat Robertson ότι η Νέα Ορλεάνη πλημμύρισε, επειδή ο θεός ήθελε να τιμωρήσει τους ομοφυλόφιλους; Πάντα, όταν συμβεί μια φυσική καταστροφή, ξεπετιούνται τέτοιοι ιερείς –και μάλιστα σύμβουλοι του προέδρου Μπους- για να δείξουν έναν υπεύθυνο!
SPIEGEL: Πρέπει να παίρνουμε σοβαρά τις κουβέντες τέτοιων εξτρεμιστών;
Dawkins: Η ερώτηση θα έπρεπε να τεθεί ακριβώς αντίστροφα: δεν καταλαβαίνω γιατί όλοι ζητάνε κατανόηση, όταν πιστοί πετάνε τέτοιες κουβέντες. Στο Οχάιο επέτρεψε ένα δικαστήριο να κυκλοφορεί ένας νεαρός με μπλουζάκι, στο οποίο αναγραφόταν: «Η ομοφυλοφιλία είναι αμαρτία, το Ισλάμ είναι ψεύδος, η έκτρωση είναι φόνος!», με το επιχείρημα ότι αυτά αποτελούσαν μέρος της πίστης του νεαρού.
SPIEGEL: Έχετε γίνει με την πάροδο του χρόνου πιο ριζοσπάστης στην κριτική σας για τις θρησκείες;
Dawkins: Πιθανόν, η 11η Σεπτεμβρίου 2001 με έκανε ριζοσπάστη και το ίδιο με την αντίδραση των χριστιανών, οι οποίοι ξεκίνησαν σταυροφορία εναντίον των νέων εχθρών, χωρίζοντας τον κόσμο σε καλό και κακό!
SPIEGEL: Οι άνθρωποι κάνουν πολέμους για πολλούς λόγους, όχι μόνο για θρησκευτικούς. Δεν αντιλαμβανόμαστε πώς προκύπτει η επιμονή σας για την «πίστη».
Dawkins: Ιδιαίτερα με ξεσηκώνει η ποδηγέτηση της σκέψης των παιδιών. Θεωρώ τις θρησκείες μια μορφή πνευματικής κακομεταχείρισης των παιδιών. Είναι φρικτό ότι η κοινωνία μας κολλάει ετικέτες ήδη σε βρέφη. Εσύ είσαι καθολικό, εσύ είσαι προτεσταντικό παιδί. Δεν θα μας πέρναγε ούτε στον ύπνο η ιδέα να θεωρήσουμε ότι ένα παιδί είναι μαρξιστικό ή συντηρητικό!
SPIEGEL: Γιατί βλάπτει μια ετικέτα;
Dawkins: Φορτώνει τα παιδιά με ένα βάρος, τα κάνει χωρίς λόγο ευαίσθητα στα ψυχικά τραύματα. Ίσως όχι πια στη Γερμανία, αλλά στη Βόρεια Ιρλανδία, στο Ιράκ και στο Ισραήλ. Αλλά, ακόμα κι αν δεν είναι άμεσα επικίνδυνο, πρόκειται για μια χειραγώγηση. Πολύ πριν είναι το παιδί σε θέση να σχηματίσει δική του γνώμη για τον κόσμο, την ηθική και την ανθρωπότητα, ομαδοποιείται ότι πιστεύει στην «τριαδικότητα».
SPIEGEL: Ψυχική κακοποίηση; Βαριά κατηγορία!
Dawkins: Και βέβαια είναι! Θεωρώ εγκληματικό να μαθαίνουν μικρά παιδιά ότι άνθρωποι που αυτά αγαπούν, θα πάνε στην κόλαση και θα βράζουν, επειδή αυτοί είναι προτεστάντες…
SPIEGEL: Σοβαρά τώρα, ποιος παπάς λέει ακόμα τέτοιες ακρότητες στα παιδιά;
Dawkins: Σας συνιστώ να επισκεφτείτε το λεγόμενο «κτήριο της κόλασης» (hell house) στο Κολοράντο. Ηθοποιοί αναπαριστούν επεισόδια με διάφορες «αμαρτίες» με όσο το δυνατόν πιο φοβερές λεπτομέρειες. Π.χ. έκτρωση ή ομοφυλοφιλία. Ένας σατανάς στα κόκκινα χορεύει γύρω γύρω και ουρλιάζει «γουαάααα». Στο τέλος καταλήγει ο επισκέπτης στην ίδια την κόλαση με μυρωδιά καιγόμενου θειαφιού. Μοναδικός στόχος τέτοιων εκδηλώσεων είναι να τρομοκρατηθούν παιδιά και ευήθεις ενήλικες.
SPIEGEL: Το χριστιανικό μήνυμα της αγάπης πρέπει να σας φαίνεται περισσότερο κατάλληλο για παιδιά.
Dawkins: Ξέρετε το ντοκιμαντέρ Jesus Camp; Είναι μια προτεσταντική θερινή κατασκήνωση. Εκεί εξασκούνται τα παιδιά για να γίνουν «στρατιώτες του θεού» και μάλιστα με χάρτινους εχθρούς απέναντί τους. Παγώνει το αίμα στις φλέβες, όταν δείτε πώς γυμνάζονται παιδιά για τον πόλεμο!
SPIEGEL: Πότε αρχίσατε ο ίδιος να αμφιβάλλετε για την πίστη;
Dawkins: Θα ήμουν περίπου εννέα ετών, τότε κατάλαβα ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές θρησκείες και δεν είναι δυνατόν να έχουν όλες δίκιο. Αλλά υπήρχε ακόμα ένα υπόλειμμα επιχειρημάτων για να πιστεύω: η πολυπλοκότητα της ζωής και η ανάγκη ενός δημιουργού. Στα 15 μου περίπου έμαθα την απάντηση διαβάζοντας για τον Δαρβίνο και την εξέλιξη…
SPIEGEL: Αυτό σας οδήγησε μακριά από την πίστη για κάποιο θεό;
Dawkins: Ναι! Γι’ αυτό και θα έκανα τα πάντα για να μην κληθώ ως μάρτυρας σε ένα αμερικάνικο δικαστήριο που μεθοδεύουν οι Δημιουργιστές. Στην ερώτηση, αν οδηγήθηκα μέσω του Δαρβίνου στην αθεΐα, θα απαντούσα με «ναι» και ο αντίπαλος δικηγόρος θα θριαμβολογούσε! Αν μπορέσετε στις ΗΠΑ να αποδείξετε ότι η «επιστήμη της εξέλιξης» οδηγεί στην αθεΐα, τότε κανείς δεν θα θέλει να διδάσκεται αυτή στα σχολεία.
SPIEGEL: Θεωρείτε την επιστήμη και τη θρησκεία τελείως ασύμβατες;
Dawkins: Υπάρχουν και θρησκευόμενοι επιστήμονες, άρα για το ανθρώπινο μυαλό είναι δυνατόν να συμβιβάζει και τις δύο απόψεις. Για μένα είναι όμως πολύ δύσκλο να το καταλάβω. Στην αντίληψή μου παραμερίζει η Εξέλιξη οποιοδήποτε σοβαρό λόγο να πιστεύεις σε θεούς.
SPIEGEL: Αφήνει η Φυσική μεγαλύτερα περιθώρια για πίστη στο θεό απ’ ότι η Βιολογία;
Dawkins: Ίσως. Οι θεμελιώδεις σταθερές του σύμπαντος είναι με μεγάλη λεπτομέρεια διαμορφωμένες και καμία θεωρία δεν είναι σε θέση να εξηγήσει, γιατί αυτές οι σταθερές έχουν ακριβώς τέτοιες τιμές. Αν ήταν, έστω και κατ’ ελάχιστον διαφορετικές, δεν θα υπήρχε το σύμπαν έτσι όπως το ξέρουμε. Αυτό το γεγονός μπορεί να αντιστραφεί σε ένα επιχείρημα: πρέπει να υπάρχει ένας δημιουργός που έφτιαξε αυτές τις 5-6 σταθερές με τέτοια ακρίβεια.
SPIEGEL: Υποθέτω σωστά ότι δεν θεωρείτε πειστικό το επιχείρημα;
Dawkins: Δεν το βρίσκω καθόλου ικανοποιητικό, γιατί μας πάει πίσω στο αναπάντητο ερώτημα, πώς προέκυψε αυτός ο δημιουργός.
SPIEGEL: Έχετε κάποια καλύτερη ερμηνεία γι’ αυτή την λεπτομερή ακρίβεια των σταθερών;
Dawkins: Υπάρχουν λόγοι να υποθέσουμε ότι υφίστανται πολλά σύμπαντα, καθένα με διαφορετικούς νόμους και σταθερές. Ανάμεσα σ’ αυτά τα εκατομμύρια σύμπαντα υπάρχει ένας μικρός αριθμός, στα οποία οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για τη δημιουργία στοιχείων, ουράνιων σωμάτων, ζωής. Εμείς πρέπει να ζούμε σε ένα από αυτά τα λίγα σύμπαντα, γιατί ξέρουμε ότι υπάρχουμε. Πιστεύω ότι είναι μια ικανοποιητική απάντηση.
SPIEGEL: Εφόσον δεν υπάρχει απόδειξη για το πολυσύμπαν, αφήνεται χώρος για έναν θεό, ο οποίος έδωσε ώθηση για τη δημιουργία…
Dawkins: … και βγήκε μετά στη σύνταξη, λέτε; Θα ήταν ο ίδιος ένα τεράστιο υπερφυσικό δημιούργημα, μια ευφυΐα, η οποία από την «αρχική έκρηξη» και μετά δεν έχει να κάνει τίποτα. Κατά βάσιν είναι πάντα η ίδια υπόθεση για το θεό.
SPIEGEL: Πιθανόν να μην επαρκή η απλοϊκή αντίληψή σας για το «σωστό» και το «λάθος». Όταν ρωτάμε έναν άνθρωπο για την πίστη του, παίρνουμε την εντύπωση ότι ο θεός είναι μια μορφή εμπειρικής αλήθειας. Είναι δυνατόν να υπάρχει, δίπλα στη δική σας επιστημονική αλήθεια, μια άλλη αλήθεια;
Dawkins: Αναρωτιέμαι μόνο, ποια αλήθεια μπορεί να είναι αυτή; Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι ένα κουαρτέτο εγχόρδων του Σούμπερτ είναι κατά κάποιο αληθινό. Αλλά δεν θα ήθελα να αναγκαστώ να υπερασπιστώ μια τέτοια παραδοχή. Πιθανόν να πρόκειται για μια άλλη «αλήθεια», αφού τελικά ένα μουσικό κουαρτέτο μπορεί να μας συγκινήσει μέχρι δακρύων… Αλλά τελικά πρόκειται εδώ για ένα παιχνίδι με τις λέξεις.
SPIEGEL: Η επιστήμη δεν απάντησε μέχρι στιγμής στις τρεις θεμελιώδεις ερωτήσεις για την προέλευση της ύλης, την προέλευση της ζωής και την προέλευση της συνείδησης. Και οι τρεις σχετίζονται με στιγμές δημιουργίας: αρχικά δεν υπήρχε τίποτα, ξαφνικά υπήρχε κάτι. Μήπως δεν απαντήσει ποτέ η επιστήμη σ’ αυτά τα ερωτήματα;
Dawkins: Αμφισβητώ αυτό που λέτε, ότι η επιστήμη δεν είναι σε θέση να διερευνήσει τέτοιες αλλαγές. Δεν είμαι εξ άλλου και βέβαιος ότι κάθε φορά υπήρχε ένα άλμα. Ας πάρουμε τη συνείδηση: πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι τα σκουλήκια έχουν μια ελάχιστη συνείδηση, ο σκύλος έχει πολύ περισσότερη και ο άνθρωπος τη μέγιστη.
SPIEGEL: Και η αρχή της ζωής;
Dawkins: Κομβικό γεγονός στη ζωή ήταν η δημιουργία ενός αυτοαναπαραγόμενου μορίου. Αλλά η Γη δεν διέφερε πολύ πριν και μετά από αυτό το γεγονός: προηγουμένως ήταν η θάλασσα ένα καζάνι στο οποίο έβραζαν μόρια. Μετά ήταν ένα καζάνι με μόρια σε βράση, από τα οποία μερικά ήταν αυτοαναπαραγόμενα. Κανείς δεν θα ήταν τότε σε θέση να διαπιστώσει ότι εκεί έπεφτε ο σπόρος για να δημιουργηθεί η περίπλοκη ζωή που γνωρίζουμε. Αλλά η δυσκολότερη ερώτηση είναι εδώ η «συνείδηση». Υπάρχει δυσκολία ακόμα και να ορίσουμε τη φύση του προβλήματος.
SPIEGEL: Ακριβώς αυτό το κενό μπορεί να γεμίσει όμορφα με το θεό. Η κλασική κατηγορία κατά της επιστήμης αναφέρεται στην αδυναμία της να εξηγήσει, ποιος είμαι και γιατί.
Dawkins: Αν ισχυρίζεστε ότι ένα λογικό οικοδόμημα δεν δίνει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα, δεν σημαίνει ότι το άλλο ανταγωνιστικό δίνει αυτές τις απαντήσεις. Αυτό το συμπέρασμα θα ήταν τελείως παράλογο.
SPIEGEL: Αν, όπως ισχυρίζεστε, η θρησκεία δεν δίνει επαρκείς απαντήσεις, γιατί έχει τόσους πολλούς οπαδούς; Μήπως η εξέλιξη ευνοεί στον homo sapiens μια ανάγκη για πνευματικότητα;
Dawkins: Εγώ κλίνω προς την ιδέα, όπως πολλοί Βιολόγοι, ότι η επιλεκτικότητα δεν ευνοεί τη θρησκευτικότητα αφεαυτής. Ίσως να είναι το προϊόν μιας άλλης ευνοημένης ιδιότητας.
SPIEGEL: Πώς να το καταλάβουμε αυτό;
Dawkins: Η θρησκευτικότητα είναι πιθανόν ένα παραπροϊόν της ανάγκης των μικρών παιδιών να υπακούν στους γονείς τους. Το πλεονέκτημα της επιβίωσης είναι προφανές: στο άγριο περιβάλλον θα ζούσε ένα «ανυπάκουο» παιδί πολύ επικίνδυνα, εάν παρέβλεπε τις προειδοποιήσεις των γονέων. Γι’ αυτό πιθανόν να ευνοεί την επιλεκτικότητα η υποταγή σε αυθεντίες. Ένας εγκέφαλος όμως που αποδέχεται όλα όσα ισχυρίζεται μια αυθεντία, δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει μεταξύ της «καλής» διαταγής να μην πάει βράδυ στο δάσος, όπου παραμονεύει το σαρκοβόρο θηρίο και της «ανόητης» διαταγής να θυσιάσει μια κατσίκα για να τελειώσει η ξηρασία και να έρθει βροχή.
SPIEGEL: Αυτή η ερμηνεία δεν περιέχει όμως κάτι αποκλειστικά θρησκευτικό. Με αυτή μπορείτε να εξηγήσετε τη διάδοση κάθε ανοησίας…
Dawkins: …το οποίο είναι αληθινό! Πάρτε την πρόληψη «να μην περνάς κάτω άπό μια σκάλα» ή «μαύρες γάτες προκαλούν ατυχία». Τέτοιες ιδέες διαδίδονται όπως οι ιοί …
SPIEGEL: Και πώς προκύπτει, ποιος «ιός» θα είναι επιτυχημένος;
Dawkins: Για παράδειγμα, ένας ιός που ισχυρίζεται «θα ζήσεις μετά θάνατον», είναι πολύ ελκυστικός. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που φοβούνται το θάνατο, αυτοί ακριβώς αποδέχονται τον «ιό». Ή ακόμα κάποιοι αποδέχονται ότι η πίστη είναι προσόν και η πίστη ενάντια σε κάθε λογική είναι ακόμα μεγαλύτερο προσόν. Είναι προφανές πόσο μεγάλες ελπίδες επιβίωσης έχει ένας τέτοιος ιός.
SPIEGEL: Η πίστη αποτελεί ένα μόνο μέρος της θρησκείας. Πόσο σημαντικό θεωρείτε τα άλλα μέρη, την παράδοση και την τελετουργία;
Dawkins: Οι περισσότεροι άνθρωποι αρέσκονται να εκτελούν τελετουργίες. Ακόμα και άθεοι υψώνουν το ποτήρι για να ευχηθούν υγεία σε ένα νιόπαντρο ζευγάρι. Και μπορώ να σας πω ότι κι εγώ προσωπικά ενοχλούμαι, όταν σε ένα επίσημο δείπνο, όπου όλοι φοράνε σμόκιν και παπιγιόν, κάποιος συμμετέχει με τζιν και πουλόβερ.
SPIEGEL: Γιορτάζετε τα Χριστούγεννα;
Dawkins: Με την έννοια ότι κάναμε δώρα στα παιδιά.
SPIEGEL: Παντρευτήκατε στην εκκλησία;
Dawkins: Την πρώτη από τις τρεις φορές, ναι! Τότε δεν σκεφτόμασταν καν άλλη δυνατότητα, η κοινωνία το θεωρούσε αυτονόητο.
SPIEGEL: Μήπως είναι δυνατόν να είναι οι τελετουργίες μιας θρησκείας σημαντικότερες παρά η πίστη;
Dawkins: Αν είναι έτσι τα πράγματα, έχει καλώς! Εγώ δεν αντιτίθεμαι σε τελετουργίες. Εγώ ενδιαφέρομαι για πιστούς του είδους ότι ο θεός τους είπε να εισβάλουν στο Ιράκ, οι οποίοι βάζουν βόμβες σε κλινικές εκτρώσεων, οι οποίοι απαγορεύουν την έρευνα στα βλαστοκύτταρα.
SPIEGEL: «Αν δεν υπήρχε θεός, θα επιτρέπονταν όλα», έλεγε ο Ντοστογέφσκι. Πού θα ήμασταν σήμερα χωρίς τη χριστιανική ηθική;
Dawkins: Η σημερινή ηθική μας δεν προέρχεται καν από τη Βίβλο. Οι αξίες μας -ισότητα για παράδειγμα ή η απαγόρευση της δουλείας και των βασανιστηρίων- δεν προκύπτουν από τις γραφές, αλλά δημιουργήθηκαν με τη φιλελεύθερη συνεννόηση, την οποία μοιραζόμαστε με όλους τους ανθρώπους του πολιτισμένου κόσμου. Αν πράγματι προερχόταν η ηθική μας από τις χριστιανικές ιερές γραφές, τότε θα ήταν ο κόσμος ένα αποκρουστικό μέρος, όπως το Αφγανιστάν με τους Ταλιμπάν.
SPIEGEL: Τι θα λέγατε για την «επί του όρους ομιλία»;
Dawkins: Αναφέρεστε σ’ αυτή την ομιλία, επειδή ταιριάζει με τη σύγχρονη φιλελεύθερη συναίνεση, ενώ το 5ο βιβλίο του Μωυσή δεν ταιριάζει. Εκεί αναφέρεται ότι μια μοιχαλίδα πρέπει να εκτελείται με λιθοβολισμό.
SPIEGEL: Καθένας τσιμπάει από τη Βίβλο ό,τι του ταιριάζει.
Dawkins: Ακριβώς! Θα συμφωνούσαμε αμέσως ότι η εντολή «ου φονεύσεις» είναι καλή, αλλά η εντολή «Μνήσθητι την ημέραν του Σαββάτου αγιάζειν αυτήν…» δεν παίζει κανένα ρόλο και είναι μάλλον σαχλή.
SPIEGEL: Ίσως όμως είναι κατάλληλη η πίστη σε ένα θεό για να επιβληθούν στην κοινωνία οι απαραίτητοι κανόνες.
Dawkins: Οι άνθρωποι είναι καλοί μόνο εξ αιτίας του φόβου της θεϊκής τιμωρίας, τότε το θεωρώ αναξιοπρεπές. Θέλω να πω, θα θέλατε να είστε με κάποιον φίλοι, ο οποίος είναι καλός επειδή φοβάται το θεό;
SPIEGEL: Θα προτιμούσατε να απαγορευτεί η θρησκεία;
Dawkins: Οποιαδήποτε μορφή απαγόρευσης των ιδεών δεν μπορεί να αποτελέσει ποτέ τμήμα των σκέψεών μου. Επιδιώκω απλά τη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας.
SPIEGEL: Μέχρι τώρα λειτουργούσατε επιθετικά. Ακόμα και μερικοί συναγωνιστές σας ενάντια στην εχθρότητα για την επιστήμη σάς κατηγορούν ότι δημιουργείτε με τα βιβλία σας την εντύπωση ότι ο αθεϊσμός πάσχει εξ ίσου από την έλλειψη ανεκτικότητας, όπως εκείνοι ενάντια στους οποίους καταφέρεστε.
Dawkins: Υπάρχει μια διπλή ηθική! Αν πείτε «ο Μπους είναι ηλίθιος», θα βρείτε αρκετούς που θα συμφωνήσουν. Αν πείτε όμως «η θρησκεία είναι ηλίθια», ακούγεται επιθετικό. Αν συγκρίνετε τον τόνο των σχολίων στα βιβλία μου με εκείνο μερικών κριτικών θεάτρου ή μερικών πολιτικών σχολίων, θα διαπιστώσετε ότι η δική μου γλώσσα είναι μάλλον ήπια και ήρεμη.
SPIEGEL: Τουλάχιστον πέντε ακόμα συγγραφείς έχουν συγγράψει βιβλία εναντίον της θρησκείας. Τι επιδράσεις εκτιμάτε ότι μπορεί να έχει αυτό;
Dawkins: Οι αθεϊστές ήταν για πολύ καιρό κόσμιοι. Τώρα ανεβάζουμε τη φωνή μας και, κοίτα, τα βιβλία μας γίνονται παγκόσμιες επιτυχίες. Το βιβλίο μου «Η περί θεού αυταπάτη» πούλησε στην πρώτη έκδοση πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα…
SPIEGEL: …ίσως το αγόρασαν κάποιοι μόνο για να το κάψουν!
Dawkins: Έστω γι’ αυτό! Κι εγώ βέβαια κάνω κήρυγμα κυρίως στη δική μου κοινότητα, αλλά αυτή η κοινότητα αποδεικνύεται πολύ ευρύτερη απ’ ό,τι νόμιζαν μερικοί. Ακόμα κι αν δεν καταφέρουμε να αποσπάσουμε πιστούς από τη θρησκευτική πίστη τους, ίσως να παρακινήσουμε κρυπτο-αθεϊστές να εκδηλωθούν ως αθεϊστές.
SPIEGEL: Βλέπετε τον εαυτό σας ως ηγέτη στον αγώνα κατά της θρησκείας;
Dawkins: Ίσως όχι ο πιο διπλωματικός, αλλά σίγουρα ως αυτός που του δώσατε το παρατσούκλι «το ροτβάιλερ του Δαρβίνου».
SPIEGEL: Κύριε Dawkins, σας ευχαριστούμε για τη συνέντευξη.