ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (145-154)

[145] Οὐκ ἦν τοῦ πρὸς ὑμᾶς πολέμου πέρας οὐδ᾽ ἀπαλλαγὴ Φιλίππῳ, εἰ μὴ Θηβαίους καὶ Θετταλοὺς ἐχθροὺς ποιήσειε τῇ πόλει· ἀλλὰ καίπερ ἀθλίως καὶ κακῶς τῶν στρατηγῶν τῶν ὑμετέρων πολεμούντων αὐτῷ, ὅμως ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ πολέμου καὶ τῶν λῃστῶν μυρί᾽ ἔπασχε κακά. οὔτε γὰρ ἐξήγετο τῶν ἐκ τῆς χώρας γιγνομένων οὐδὲν οὔτ᾽ εἰσήγεθ᾽ ὧν ἐδεῖτ᾽ αὐτῷ·

[146] ἦν δ᾽ οὔτ᾽ ἐν τῇ θαλάττῃ τότε κρείττων ὑμῶν οὔτ᾽ εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐλθεῖν δυνατὸς μήτε Θετταλῶν ἀκολουθούντων μήτε Θηβαίων διιέντων· συνέβαινε δ᾽ αὐτῷ τῷ πολέμῳ κρατοῦντι τοὺς ὁποιουσδήποθ᾽ ὑμεῖς ἐξεπέμπετε στρατηγούς (ἐῶ γὰρ τοῦτό γε) αὐτῇ τῇ φύσει τοῦ τόπου καὶ τῶν ὑπαρχόντων ἑκατέροις κακοπαθεῖν.

[147] εἰ μὲν οὖν τῆς ἰδίας ἕνεκ᾽ ἔχθρας ἢ τοὺς Θετταλοὺς ἢ τοὺς Θηβαίους συμπείθοι βαδίζειν ἐφ᾽ ὑμᾶς, οὐδέν᾽ ἡγεῖτο προσέξειν αὐτῷ τὸν νοῦν· ἐὰν δὲ τὰς ἐκείνων κοινὰς προφάσεις λαβὼν ἡγεμὼν αἱρεθῇ, ῥᾷον ἤλπιζε τὰ μὲν παρακρούσεσθαι, τὰ δὲ πείσειν. τί οὖν; ἐπιχειρεῖ, θεάσασθ᾽ ὡς εὖ, πόλεμον ποιῆσαι τοῖς Ἀμφικτύοσι καὶ περὶ τὴν Πυλαίαν ταραχήν· εἰς γὰρ ταῦτ᾽ εὐθὺς αὐτοὺς ὑπελάμβανεν αὑτοῦ δεήσεσθαι.

[148] εἰ μὲν τοίνυν τοῦτ᾽ ἢ τῶν παρ᾽ ἑαυτοῦ πεμπομένων ἱερομνημόνων ἢ τῶν ἐκείνου συμμάχων εἰσηγοῖτό τις, ὑπόψεσθαι τὸ πρᾶγμ᾽ ἐνόμιζε καὶ τοὺς Θηβαίους καὶ τοὺς Θετταλοὺς καὶ πάντας φυλάξεσθαι, ἂν δ᾽ Ἀθηναῖος ᾖ καὶ παρ᾽ ὑμῶν τῶν ὑπεναντίων ὁ τοῦτο ποιῶν, εὐπόρως λήσειν· ὅπερ συνέβη.

[149] πῶς οὖν ταῦτ᾽ ἐποίησεν; μισθοῦται τουτονί. οὐδενὸς δὲ προειδότος, οἶμαι, τὸ πρᾶγμ᾽ οὐδὲ φυλάττοντος, ὥσπερ εἴωθε τὰ τοιαῦτα παρ᾽ ὑμῖν γίγνεσθαι, προβληθεὶς πυλάγορος οὗτος καὶ τριῶν ἢ τεττάρων χειροτονησάντων αὐτὸν ἀνερρήθη. ὡς δὲ τὸ τῆς πόλεως ἀξίωμα λαβὼν ἀφίκετ᾽ εἰς τοὺς Ἀμφικτύονας, πάντα τἄλλ᾽ ἀφεὶς καὶ παριδὼν ἐπέραινεν ἐφ᾽ οἷς ἐμισθώθη, καὶ λόγους εὐπροσώπους καὶ μύθους, ὅθεν ἡ Κιρραία χώρα καθιερώθη, συνθεὶς καὶ διεξελθὼν ἀνθρώπους ἀπείρους λόγων καὶ τὸ μέλλον οὐ προορωμένους, τοὺς ἱερομνήμονας,

[150] πείθει ψηφίσασθαι περιελθεῖν τὴν χώραν, ἣν οἱ μὲν Ἀμφισσεῖς σφῶν αὐτῶν οὖσαν γεωργεῖν ἔφασαν, οὗτος δὲ τῆς ἱερᾶς χώρας ᾐτιᾶτ᾽ εἶναι, οὐδεμίαν δίκην τῶν Λοκρῶν ἐπαγόντων ἡμῖν, οὐδ᾽ ἃ νῦν προφασίζεται λέγων οὐκ ἀληθῆ. γνώσεσθε δ᾽ ἐκεῖθεν. οὐκ ἐνῆν ἄνευ τοῦ προσκαλέσασθαι δήπου τοῖς Λοκροῖς δίκην κατὰ τῆς πόλεως τελέσασθαι. τίς οὖν ἐκλήτευσεν ἡμᾶς; ἐπὶ ποίας ἀρχῆς; εἰπὲ τὸν εἰδότα, δεῖξον. ἀλλ᾽ οὐκ ἂν ἔχοις, ἀλλὰ κενῇ προφάσει ταύτῃ κατεχρῶ καὶ ψευδεῖ.

[151] περιιόντων τοίνυν τὴν χώραν τῶν Ἀμφικτυόνων κατὰ τὴν ὑφήγησιν τὴν τούτου, προσπεσόντες οἱ Λοκροὶ μικροῦ κατηκόντισαν ἅπαντας, τινὰς δὲ καὶ συνήρπασαν τῶν ἱερομνημόνων. ὡς δ᾽ ἅπαξ ἐκ τούτων ἐγκλήματα καὶ πόλεμος πρὸς τοὺς Ἀμφισσεῖς ἐταράχθη, τὸ μὲν πρῶτον ὁ Κόττυφος αὐτῶν τῶν Ἀμφικτυόνων ἤγαγε στρατιάν, ὡς δ᾽ οἱ μὲν οὐκ ἦλθον, οἱ δ᾽ ἐλθόντες οὐδὲν ἐποίουν, εἰς τὴν ἐπιοῦσαν πυλαίαν ἐπὶ τὸν Φίλιππον εὐθὺς ἡγεμόν᾽ ἦγον οἱ κατεσκευασμένοι καὶ πάλαι πονηροὶ τῶν Θετταλῶν καὶ τῶν ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσι.

[152] καὶ προφάσεις εὐλόγους εἰλήφεσαν· ἢ γὰρ αὐτοὺς εἰσφέρειν καὶ ξένους τρέφειν ἔφασαν δεῖν καὶ ζημιοῦν τοὺς μὴ ταῦτα ποιοῦντας, ἢ ᾽κεῖνον αἱρεῖσθαι. τί δεῖ τὰ πολλὰ λέγειν; ᾑρέθη γὰρ ἐκ τούτων ἡγεμών. καὶ μετὰ ταῦτ᾽ εὐθέως δύναμιν συλλέξας καὶ παρελθὼν ὡς ἐπὶ τὴν Κιρραίαν, ἐρρῶσθαι φράσας πολλὰ Κιρραίοις καὶ Λοκροῖς, τὴν Ἐλάτειαν καταλαμβάνει.

[153] εἰ μὲν οὖν μὴ μετέγνωσαν εὐθέως, ὡς τοῦτ᾽ εἶδον, οἱ Θηβαῖοι καὶ μεθ᾽ ἡμῶν ἐγένοντο, ὥσπερ χειμάρρους ἂν ἅπαν τοῦτο τὸ πρᾶγμ᾽ εἰς τὴν πόλιν εἰσέπεσε· νῦν δὲ τό γ᾽ ἐξαίφνης ἐπέσχον ἐκεῖνοι, μάλιστα μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, θεῶν τινὸς εὐνοίᾳ πρὸς ὑμᾶς, εἶτα μέντοι καὶ ὅσον καθ᾽ ἕν᾽ ἄνδρα, καὶ δι᾽ ἐμέ. δὸς δέ μοι τὰ δόγματα ταῦτα καὶ τοὺς χρόνους ἐν οἷς ἕκαστα πέπρακται, ἵν᾽ εἰδῆθ᾽ ἡλίκα πράγμαθ᾽ ἡ μιαρὰ κεφαλὴ ταράξασ᾽ αὕτη δίκην οὐκ ἔδωκε.

[154] λέγε μοι τὰ δόγματα.

ΔΟΓΜΑ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΩΝ.
[Ἐπὶ ἱερέως Κλειναγόρου, ἐαρινῆς πυλαίας, ἔδοξε τοῖς πυλαγόροις καὶ τοῖς συνέδροις τῶν Ἀμφικτυόνων καὶ τῷ κοινῷ τῶν Ἀμφικτυόνων, ἐπειδὴ Ἀμφισσεῖς ἐπιβαίνουσιν ἐπὶ τὴν ἱερὰν χώραν καὶ σπείρουσι καὶ βοσκήμασι κατανέμουσιν, ἐπελθεῖν τοὺς πυλαγόρους καὶ τοὺς συνέδρους καὶ στήλαις διαλαβεῖν τοὺς ὅρους, καὶ ἀπειπεῖν τοῖς Ἀμφισσεῦσι τοῦ λοιποῦ μὴ ἐπιβαίνειν.]

***
[145] Για τον Φίλιππο δεν υπήρχε δυνατότητα να βάλει τέλος στον πόλεμο εναντίον σας ούτε και να απαλλαγεί από αυτόν, εκτός και αν έκανε εχθρούς της πόλης μας του Θηβαίους και τους Θεσσαλούς. Αλλά, μολονότι οι στρατηγοί σας πολεμούσαν εναντίον του με τρόπο άθλιο και ανεπιτυχή, ωστόσο, κάτω και από έναν τέτοιο πόλεμο καθώς και από τη δράση των πειρατών πάθαινε μύρια όσα κακά. Γιατί ούτε μπορούσε να κάνει εξαγωγές προϊόντων από τη χώρα του ούτε να εισάγει όσα χρειαζόταν ο ίδιος.

[146] Εκείνη την εποχή δεν είχε ούτε υπεροχή έναντι ημών στη θάλασσα ούτε ήταν σε θέση να φτάσει στην Αττική, εκτός και αν τον ακολουθούσαν οι Θεσσαλοί και επέτρεπαν τη διέλευσή του οι Θηβαίοι. Εξαιτίας της διαμόρφωσης του εδάφους και των μέσων που διέθεταν ο καθένας από τους δύο αντιμαχομένους, έπαθε φοβερές νίλες, παρά τις επιτυχίες του σε βάρος των στρατηγών που εσείς στέλνατε, οποιοιδήποτε ήταν αυτοί (δεν το εξετάζω αυτό).

[147] Αν λοιπόν από έχθρα καθαρά προσωπική προσπαθούσε να πείσει τους Θεσσαλούς ή τους Θηβαίους να βαδίσουν μαζί του εναντίον σας, πίστευε ότι κανένας δεν θα του έδινε σημασία· αν όμως εκλεγόταν αρχηγός τους αποδεχόμενος τα κοινά παράπονά τους, έλπιζε ότι θα μπορούσε ευκολότερα άλλους να τους εξαπατήσει, άλλους να τους πείσει. Τί λοιπόν κάνει; Επιχειρεί, και προσέξτε πόσο έξυπνα, να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ των Αμφικτιόνων και αναταραχή στην Αμφικτιονία, γιατί πίστευε ότι θα είχαν αμέσως την ανάγκη του προς διευθέτηση αυτών των ζητημάτων.

[148] Αν λοιπόν εισηγούνταν αυτό κάποιος από τους ιερομνήμονες τους σταλμένους από τον ίδιο ή κάποιος από τους συμμάχους εκείνου, πίστευε ότι τόσο οι Θηβαίοι όσο και οι Θεσσαλοί αλλά και κάθε άλλος θα έβλεπαν το πράγμα με καχυποψία και θα ήταν επιφυλακτικοί· αν όμως ο εισηγητής ήταν Αθηναίος και μάλιστα κάποιος από σας, τους αντιπάλους του, πίστευε ότι εύκολα θα ξέφευγε από το να ανακαλύψουν τους πραγματικούς του σκοπούς· και έτσι ακριβώς έγινε.

[149] Πώς λοιπόν τα κατάφερε; Έκανε μίσθαρνο όργανό του αυτόν εδώ, τον Αισχίνη. Χωρίς να το προβλέψει κανένας, φαντάζομαι, ούτε και να λάβει τα μέτρα του, όπως ακριβώς, άλλωστε, συνηθίζεται να συμβαίνουν εδώ παρόμοια πράγματα· προτάθηκε ως εκπρόσωπος για το συνέδριο των Θερμοπυλών ο Αισχίνης και, αφού υψώθηκαν τρία ή τέσσερα χέρια, εξελέγη αυτός. Μόλις έφτασε στους Αμφικτίονες με το κύρος που έλαβε από την πόλη, αμέσως, αφήνοντας κατά μέρος και παραβλέποντας όλα τα άλλα, έφερε σε πέρας αυτά για τα οποία είχε μισθωθεί. Συνέθεσε λόγους αληθοφανείς και μύθους, για ποιούς λόγους δηλαδή η γη της Κιρραίας θεωρήθηκε ιερή, και, εξιστορώντας τους,

[150] έπεισε ανθρώπους άπειρους σε ρητορείες και ανύποπτους για το τί πρόκειται να συμβεί, τους ιερομνήμονες, να ψηφίσουν υπέρ μιας περιοδείας στην περιοχή που οι Αμφισσείς υποστήριζαν ότι την καλλιεργούσαν, επειδή ήταν δική τους, ενώ αυτός τους κατηγορούσε ότι ανήκε στο ιερό έδαφος των Δελφών. Δεν αληθεύει ότι οι Λοκροί σχεδίαζαν κάποια δίκη σε βάρος μας ούτε και είναι σωστά όσα τώρα αναληθή αυτός προφασίζεται. Θα το καταλάβετε από τα εξής: ασφαλώς δεν ήταν δυνατό οι Λοκροί να προχωρήσουν σε νομικές ενέργειες εναντίον της πόλης μας, χωρίς προηγουμένως να της επιδώσουν κλήση. Ποιός λοιπόν επέδωσε σε μας κλήση; Επί ποίας αρχής; Ονόμασε αυτόν που γνωρίζει· δείξε τον. Αλλά δεν θα μπορέσεις. Έκανες κατάχρηση μιας πρόφασης αστήρικτης και χαλκευμένης.

[151] Ενώ λοιπόν οι Αμφικτίονες περιόδευαν την περιοχή της Κιρραίας σύμφωνα με την εισήγηση του Αισχίνη, έπεσαν επάνω τους οι Λοκροί και λίγο έλειψε να τους σκοτώσουν όλους με ακόντια· μερικούς μάλιστα από τους ιερομνήμονες τους συνέλαβαν. Από τα γεγονότα αυτά δημιουργήθηκαν διαμαρτυρίες και ξέσπασε πόλεμος. Στην αρχή επικεφαλής του στρατού που αποτελούνταν καθαρά από Αμφικτίονες ήταν ο Κόττυφος. Καθώς όμως μερικοί δεν προσήλθαν καθόλου, αλλά και όσοι παρουσιάστηκαν δεν έκαναν τίποτε, στο επόμενο συνέδριο της Πυλαίας οι μυημένοι στη συνωμοσία και κάτι ελεεινά από παλιά υποκείμενα από τη Θεσσαλία και τις άλλες πόλεις προσπάθησαν αμέσως να επιβάλουν τον Φίλιππο ως αρχηγό του πολέμου.

[152] Είχαν σοφιστεί μάλιστα εύλογες προφάσεις· υποστήριζαν δηλαδή ότι έπρεπε ή να καταβάλετε οι ίδιοι εισφορές, να συντηρείτε μισθοφόρους και να επιβάλετε πρόστιμο σε όσους δεν συμμορφώνονταν προς αυτά ή να εκλέξετε αρχηγό εκείνον. Ποιός ο λόγος όμως να μακρηγορώ; Τελικά, με αυτές τις προφάσεις εκλέχτηκε αρχηγός ο Φίλιππος. Και αμέσως ύστερα από αυτά, αφού συγκέντρωσε δύναμη στρατιωτική και πέρασε τις Θερμοπύλες, προσποιούμενος ότι βαδίζει προς την περιοχή της Κίρρας, έστειλε πολλά χαιρετίσματα στους κατοίκους της Κίρρας και στους Λοκρούς και κατέλαβε την Ελάτεια.

[153] Εάν λοιπόν δεν άλλαζαν γνώμη οι Θηβαίοι, αμέσως μόλις είδαν το τέχνασμα, και δεν τάσσονταν στο πλευρό μας, όλη αυτή η υπόθεση θα είχε πέσει πάνω στην πόλη σαν χείμαρρος. Προσωρινά οι Θηβαίοι εμπόδισαν αυτόν τον αιφνιδιασμό, χάρη κυρίως, Αθηναίοι, στην εύνοια προς εσάς κάποιου θεού, και δευτερευόντως χάρη σ᾽ εμένα, στον βαθμό βέβαια που μπορεί να βοηθήσει ένας άνθρωπος. Δώσ᾽ μου εκείνες τις αποφάσεις και τις ημερομηνίες στις οποίες έχει γίνει η καθεμιά ενέργεια, για να βεβαιωθείτε πόσο μεγάλα προβλήματα δημιούργησε αυτός ο αχρείος άνθρωπος, χωρίς να τιμωρηθεί.

[154] Κάνε μου τη χάρη και διάβασε τις αποφάσεις.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΩΝ
[Επί ιερέως Κλειναγόρου, κατά το εαρινό συνέδριο της Αμφικτιονίας, αποφασίστηκε από τους Πυλαγόρες και τους συνέδρους των Αμφικτιόνων, καθώς και από το κοινό των Αμφικτιόνων: επειδή οι Αμφισσείς καταπατούν την ιερή γη, σπέρνουν και βόσκουν τα κοπάδια τους, να επισκεφθούν την περιοχή οι Πυλαγόρες και οι σύνεδροι, να καθορίσουν τα σύνορα με στήλες και να απαγορεύσουν τους Αμφισσείς στο εξής να την καταπατούν].

Ο Προμηθέας του Αισχύλου και η διαλεκτική της ανθρώπινης συνείδησης

          Χ  - μή πού τι προύβης τῶνδε καὶ περαιτέρω;  -  Μα πε μου, μην προχώρησες πιο πέρ' ακόμα;
          Π  - θνητούς γ᾽ ἔπαυσα μὴ προδέρκεσθαι μόρον.  -  Τους έπαυσα στα μάτια εμπρός να 'χουν τo χάρο.
          Χ  - τὸ ποῖον εὑρὼν τῆσδε φάρμακον νόσου;  -  Ποιο γιατρικό για την αρρώστια αυτή τους βρήκες;

 

          Π  - τυφλὰς ἐν αὐτοῖς ἐλπίδας κατῴκισα  -  Τυφλές ελπίδες θρόνιασα μες στην καρδιά τους

 

(από τον ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ του ΑΙΣΧΥΛΟΥ)

         

Η τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου είναι ένα έργο βαθιά αρχετυπικό. Η αφήγηση αφορά όχι μόνον την αρχαία ελληνική μυθολογία και κοσμοεικόνες του αρχαίου ελληνικού κόσμου, μα και αρχέτυπα που διατρέχουν τον δυτικό πολιτισμό απ' άκρου εις άκρον.

 

Η υπόθεση του έργου έχει συνολικά ως εξής: Οταν στον αγώνα μεταξύ των Τιτάνων και των ολύμπιων Θεών υπερίσχυσε ο Δίας και ο θρίαμβός του εξασφαλίστηκε, άρχισε να αναθέτει διάφορες εξουσίες και καθήκοντα στους Θεούς. Για την ανθρωπότητα επεφύλασσε κακή μοίρα. Ηθελε να την αφανίσει και στη θέση της να δημιουργήσει άλλη. Τα σχέδιά του δεν ευοδώθηκαν γιατί ο Τιτάνας Προμηθέας συμπονώντας το ανθρώπινο γένος έδειξε στους ανθρώπους πώς να χρησιμοποιούν τη φωτιά, την οποία μάλιστα έκλεψε για χάρη τους· τους δίδαξε ακόμη τέχνες και επιστήμες κι άλλους τρόπους βιοπορισμού και βελτίωσης της ζωής τους, καθώς και τις «τυφλές ελπίδες» σαν αντίδοτο απέναντι στο θλιβερό πεπρωμένο του θανάτου. Ο Δίας λυπήθηκε τους ανθρώπους και έτσι αυτοί γλίτωσαν τον όλεθρο· τον ευεργέτη, όμως, της ανθρωπότητας Προμηθέα τον καταδίκασε γι' αυτήν την πρωτοβουλία του να υποφέρει δεμένος -αμέτρητους αιώνες- σ' έναν βράχο στις ακτές του Ωκεανού και στην κακοτράχαλη χώρα της Σκυθίας: ένας γύπας θα πλησίαζε τον αλυσοδεμένο Προμηθέα και θα του κατασπάραζε το διαρκώς αναγεννώμενο συκώτι του. Το προνόμιο της αθανασίας κάνει τους πόνους του Τιτάνα ακόμα πιο βασανιστικούς. Ο Προμηθέας -αρχέτυπο του εξεγερμένου ενάντια σε κάθε είδους δεσποτισμό επαναστάτη- κατέχει ένα μοιραίο μυστικό· αν δεν το μάθει ο Δίας, κινδυνεύει να πέσει από τον θεϊκό του θρόνο, πράγμα που συνέβη με τον πατέρα του Ουρανό. Ο τύραννος Δίας σκοπεύει να παντρευτεί τη Θέτιδα, δεν γνωρίζει όμως πως αν προχωρήσει σ' αυτόν τον γάμο, το παιδί που θα γεννηθεί θα γίνει πιο ισχυρό από τον πατέρα του. Το μυστικό αυτό που το κατέχει ο Προμηθέας -το έμαθε από τη μητέρα του, τη μάντισσα Γη- δεν σκόπευε να το αποκαλύψει ποτέ, παρά μόνον αν ο Ζευς τον απελευθέρωνε από τα δεσμά του. Θ' αψηφήσει τους κεραυνούς και τις αστραπές που εκτοξεύει εναντίον του ο Κύριος του Ολύμπου και θα ριχτεί στα Τάρταρα, ενώ η φωνή του θ' ακούγεται να διαμαρτύρεται για την άδικη μοίρα του.

 

Στο δοκίμιο «Ο Προμηθέας στον άξονα του κόσμου» ο Γιαν Κοτ (Jan Kott) περιγράφει τον προμηθεϊκό κόσμο σαν έναν κόσμο με κάθετη διάρθρωση: «πάνω είναι η έδρα των θεών και της εξουσίας, κάτω ο τόπος της εξορίας και της τιμωρίας. Στη μέση βρίσκονται ο επίπεδος δίσκος της γης, και το επίπεδο πιάτο της ορχήστρας, όπου διαδραματίζεται η δράση (Γιαν Κοτ, Θεοφαγία σ. 21). Από την πλευρά του, ο Προμηθέας διδάσκει στους ανθρώπους τους αριθμούς και τα ψηφία -μια ανθρωπότητα δίχως αριθμητική είναι αδιανόητη, όπως σημειώνει σ' ένα δοκίμιό του ο Καστοριάδης- και επινοεί το γράμμα σαν σύμβολο. Οσο για τη μαντική, που συνδέεται με τις θυσίες για τους Θεούς, «δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα, είναι πρακτική γνώση, ένα σύστημα βασισμένο στην εμπειρία, μια προ-επιστημονική φυσιογνωσία». «Η ιατρική και η μαντική ήταν η ίδια τέχνη της πρόβλεψης, σχεδόν ταυτόσημη με την έννοια του προγνωστικού» (Γιαν Κοτ, Θεοφαγία σ. 74).

 

Η ιστορία της προόδου τελειώνει «με την ανακάλυψη της τεχνολογίας των μετάλλων, της επεξεργασίας του χαλκού, του σίδερου, του ασημιού και του χρυσού». «Στον Προμηθέα χρωστούν οι άνθρωποι όλες τις τέχνες. Ομως εν αρχή ην η φωτιά, που «κάθε τέχνης δάσκαλος» (Θεοφαγία σ. 35).

 

Καθώς «ο μύθος της γένεσης στον Αισχύλο είναι η ιστορία της ανθρωπότητας που έχει μπροστά της δύο λύσεις προβαλλόμενες στο μέλλον: τα Θεοφάνια και την αιώνια διαίρεση σε Πάνω και Κάτω (Θεοφαγία σ. 39), διαπιστώνουμε πως ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι μια τραγωδία που αποτελεί υπόθεση αποκλειστικά «των αθανάτων» - η μόνη θνητή στην τραγωδία είναι η Ιω. Από την άλλη πλευρά, είναι αδύνατον να αποκόψουμε το φαινόμενο της τραγωδίας από την πολιτική της διάσταση - η τραγωδία είναι πρώτ' απ' όλα ένα «πράττειν» του Αθηναίου πολίτη, που μ' αυτήν τοποθετείται άμεσα απέναντι στα μείζονα θέματα της ελευθερίας και της ευθύνης καθώς και απέναντι στο πρόβλημα που για πρώτη φορά τίθεται κατ' αυτόν τον τρόπο, σε παγκόσμια κλίμακα, στην αρχαία Αθήνα, του αυτοπροσδιορισμού της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από το χαρακτηριστικό του πολίτη. Ως γνωστόν, ο Αισχύλος θέλησε να γραφεί στον τάφο του όχι πως ήταν αυτός που έγραψε την Ορέστεια, μα αυτός που πολέμησε στη μάχη του Μαραθώνα. Ο αθηναίος πολίτης έχει την τύχη να αυτοκαθοριστεί ως τέτοιος σε μια εποχή όπου γεννιέται, όχι μόνον η τραγωδία, μα και η φιλοσοφία και η πολιτική σκέψη, και όλα αυτά όντας σύμφυτα με μια μεταφυσική διάσταση που ίσως παραμένει αξεπέραστη· ο Παρθενώνας αλλά και η τραγωδία θα ήταν αδύνατα δίχως τούτη τη μεταφυσική διάσταση - η οποία δεν περιορίζεται στο θρησκευτικό στοιχείο.

 

Πέρα όμως από τον πολιτικά θεσμίζοντα ρόλο που μπορούμε να δούμε στον υβριστή-αρχέτυπο του αιώνιου επαναστάτη ενώπιον σε κάθε δεσποτεία Προμηθέα, σε τούτη την όψιμη τραγωδία του μέγιστου Ελληνα τραγικού, είναι πιστεύουμε σκόπιμο να διαβάσουμε το έργο και από μια άλλη οπτική: ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι μια ποιητική-φιλοσοφική πραγματεία, εξιχνίαση βήμα βήμα των παραμέτρων της ανθρώπινης συνείδησης, καθώς τούτη θεμελιώνεται, τη δεδομένη εποχή, για πρώτη φορά ως Λόγος, ως θεσμισμένη σκέψη και φιλοσοφία, ως ενότητα εννοιών και νοημάτων, για να σηματοδοτηθεί μια πορεία δυόμισι χιλιετιών δυτικής σκέψης.

 

Η αντίθεση, η έμπρακτη εναντίωση και η έξοδος από την ανθρώπινη φάση της άγνοιας που κυριαρχούσε στην ανθρωπότητα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μοιάζουν με μυρμήγκια, σηματοδοτείται από την «ύβρι» του τραγικού ήρωα: ο Προμηθέας επαναστατεί απέναντι στον οικουμενικό πατέρα Δία και η σκέψη παραδίδεται στην ετερότητα της: την εγκόσμια λυτρωτική και συνάμα διαφωτιστική και οικοδομητική «πράξη». Η φωτιά του Τιτάνα θα κάψει εκ βάθρων και τη θεϊκή νηφαλιότητα μιας οικουμένης εντόμων, θεμελιώνοντας τον Λόγο ως πράξη και την πράξη ως Λόγο· οι άνθρωποι δεν θα 'χουν παρά τις «τυφλές ελπίδες» για ν' αντιπαλέψουν το πικρό πεπρωμένο της θνητότητάς τους, καθώς και τον πολιτισμό τους, του οποίου όλα τα γενεσιουργά συστατικά στοιχεία έχουν πλέον δοθεί.

 

Η ιερή δαμάλα Ιώ, σημαδεμένη ανεξίτηλα από τη θεϊκή θέληση, όπως σημειώνει ο Γιαν Κοτ, εικονογράφηση της τυφλής κοσμικής θέλησης του Σοπενχάουερ, αποκωδικοποιεί στην τραγωδία το πανίσχυρο ενορμησιακό στοιχείο της σκέψης, «γειώνοντας» τις θεϊκές δυνάμεις σ' έναν κόσμο στον οποίο «ο υπηρέτης» Ερμής δεν θα έχει παρά μεσολαβητικό ρόλο.

 

Στον πυρήνα του προβλήματος της ανθρώπινης συνείδησης φτάνουμε αν θυμηθούμε πως «ο Προμηθέας του Γκαίτε και του Σέλεϋ ήταν αδελφός του Σατανά. Ομως οι άγγελοι διώχτηκαν από τον ουρανό για την αμαρτία της περηφάνιας. Ο Εωσφόρος είναι ένας πρίγκιπας της λογικής» (Γιαν Κοτ. Θεοφαγία σ. 55). Ο Σέλεϋ, μεταξύ άλλων, αποφαίνεται: «Το μόνο φανταστικό πλάσμα που μοιάζει έως κάποιον βαθμό με τον Προμηθέα είναι ο Σατανάς». Το προμηθεϊκό αρχέτυπο του λυτρωτή που κομίζει στους ανθρώπους καλύτερες τύχες. Ο Προμηθέας στιγματίζει την αρχαιότητα με το ύψιστο πολιτισμικό ιδανικό, για την προαιώνια ύβρι του Λόγου, της προμηθεϊκής φωτιάς, που σηματοδότησαν την οριστική απώλεια του πρωταρχικού παραδείσου; Οπωσδήποτε, αλλά και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό, καθώς καλούμαστε να ψηλαφίσουμε μέσα από την αισχύλεια διαλεκτική ανομολόγητα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

 

Η χριστιανική θρησκεία εκδήλωσε βαθιά έχθρα, αναμφισβήτητα, απέναντι στο σκοτεινό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, το οποίο προσωποποίησε εξάλλου και με τον Διάβολο. Ως σατανικό και «κακό» καταδικάζεται και κάθε συναίσθημα τονισμένης υπερηφάνειας, και μαζί μ' αυτό το συναίσθημα συμπαρασύρεται στην ουσία άρδην και το ανθρώπινο «εγώ» - το εγώ καταδικάζεται ως πρόσκομμα στην επίτευξη της αυτογνωσίας και από τις ανατολικές θρησκείες. Η ταπεινότητα χρίζεται από τους χριστιανούς ύψιστη αξία καθώς ενοχικές δυνάμεις της ρηξιγενούς ανθρώπινης ψυχής -παρούσες οικουμενικά στις περισσότερες θρησκείες- προσπαθούν να καταστείλουν κάθε δικαίωμα αυτής της ψυχής στο σκοτεινό της και -γιατί όχι- στο εξουσιαστικό της κομμάτι - κομμάτι αναγκαίο για την ακεραιότητά της, υπαρκτό όσο τίποτε άλλο, μα και χρήσιμο και αξιοποιήσιμο. Η χριστιανική ενοχή, ενοχή θεμελιακή και συστατική της ανθρώπινης ψυχής, εμφανίζεται στον αισχύλειο Προμηθέα ως ύβρις -η ύβρις του Προμηθέα-, που τιμωρείται ανελέητα.

 

Το μοτίβο της ενοχής, που απασχόλησε εξάλλου θεμελιωδώς τον Αισχύλο στην Ορέστεια, επανέρχεται στον Προμηθέα ως εσώτατος πυρήνας της έννοιας του τραγικού, για να απαντηθεί με διαφορετικό ίσως τρόπο στην τρίτη και χαμένη τραγωδία της τριλογίας, προαναγγέλλοντας για τη μελλοντική ανθρωπότητα αισιόδοξα, μα και άκρως αινιγματικά προμηνύματα.

Χαιρόμαστε τις επιτυχίες όσων αγαπάμε

Ισχυρίζεσαι ότι αγαπάς τον άνθρωπό σου κι ότι θα έκανες τα πάντα για τον δεις χαρούμενο κι ευτυχισμένο. Θες το καλό του, αλλά δεν παραδέχεσαι ότι τις πλείστες φορές δε θες αυτό το καλό να είναι καλύτερο απ’ το δικό σου.

Βλέπεις, η αγάπη στις μέρες μας είναι όρος παρεξηγημένος κι χιλιοειπωμένος. Πετάς ένα «σ’ αγαπώ» και στα δύσκολα δίνεις στον άλλο κλοτσιά και τον αφήνεις να παλέψει μόνος του να βγει απ’ το βούρκο. Στις, δε, χαρές του ψάχνεις τρόπο να μειώσεις αυτό που βιώνει και να ρίξεις την αξία του γεγονότος στα μάτια του.

Δε θέλω να σε πληγώσω, πουλάκι μου, αλλά αυτό δεν είναι αγάπη. Δεν είναι καν έρωτας. Αν αγαπάς τον άλλο δεν τον τραβάς πίσω. Τον ωθείς μπροστά και τρέχεις να τον φτάσεις. Όταν αγαπάς χαίρεσαι και στεναχωριέσαι ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που θα χαιρόσουν ή θα στεναχωριόσουν αν το όλο θέμα αφορούσε εσένα. Και το κυριότερο είναι ότι δεν το επιδιώκεις καν. Αν αγαπάς, η χαρά κι ο πόνος για τα όσα βιώνει ο άνθρωπός σου έρχονται αβίαστα.

Αγάπη πάει να πει στηρίζω τον άλλο όταν με χρειάζεται και στηρίζομαι πάνω του όταν τον χρειάζομαι. Είναι ένας κοινός αγώνας κατά τον οποίο δεν είστε αντίπαλοι ούτε εχθροί. Σύμμαχοι είστε και παλεύετε παρέα για να ανεβείτε. Και κάθε που ο ένας το πετυχαίνει, ο άλλος το χαίρεται με όλο του το είναι. Και σε κάθε επιτυχία, ο ένας απλώνει το χέρι στον άλλο και τον βοηθά να τον φτάσει.

Η αγάπη δεν είναι αγώνας για το ποιος θα φτάσει πιο ψηλά ούτε κόντρα για το ποιος θα πετύχει τα περισσότερα. Είναι ο θαυμασμός κι η εμπιστοσύνη που έχεις για τον άνθρωπό σου και τα όμορφα συναισθήματα που σε κατακλύζουν όταν τον βλέπεις να απογειώνεται, είτε η αιτία είσαι εσύ είτε κάτι άλλο.

Κι όμως είναι φορές που το ξεχνάς αυτό κι όταν τον βλέπεις να πετά, τον προσγειώνεις ανώμαλα. Αντί να χαρείς, στεναχωριέσαι που εσύ δεν πέτυχες όσα εκείνος κι ας έχεις πετύχει τόσα άλλα που εκείνος ακόμη δεν μπόρεσε. Είναι ο άνθρωπός σου. Το άτομο το οποίο εμπιστεύεσαι περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο σε αυτό τον κόσμο, το άτομο στο οποίο εμπιστεύτηκες την καρδιά σου κι όμως επιλέγεις να αγνοείς το γεγονός και να αφήνεις τη ζήλια πολλές φορές να κάνει παιχνίδι.

Αν αγαπάς τον άνθρωπό σου, όπως λες, φαίνεται σε καθετί που κάνεις. Κι αν κάτι κάνεις λάθος, παλεύεις μέχρι να το πετύχεις σωστά. Το δείχνεις έμπρακτα σε κάθε σου κίνηση και κάθε σου βλέμμα. Νιώθεις περηφάνια που τον έχεις δίπλα σου και φουσκώνεις με κάθε του κατόρθωμα σαν να ήτανε δικό σου. Ευχαριστιέσαι τη χαρά του και του την πολλαπλασιάζεις.

Αν αγαπάς, δε δίνεις στον άλλο λόγους να κάνει πίσω, αλλά λόγους να τολμήσει και να κυνηγήσει αυτά που θέλει κι ονειρεύεται. Δεν κοιτάς το θέμα εγωιστικά και συμφεροντολογικά, αλλά σφαιρικά. Γνωρίζεις πόσο ανάγκη το έχει αυτό το ρημάδι το ποδήλατο ή τη σωστή διατροφή ο σύντροφός σου, βοήθησέ τον να πετύχει τον στόχο του. Μην τον αποπαίρνεις.

Στην τελική, θες να είσαι περήφανος για όσα πετυχαίνει κοντά σου. Εκεί φαίνεται η δύναμή σου κι η αξία σου. Αν είναι να έχεις δίπλα σου έναν άνθρωπο μονίμως στεναχωρημένο ή νευριασμένο, κάτι κάνεις λάθος και μάλλον δε μιλάμε καν για αληθινή αγάπη. Αν απολαμβάνεις να βλέπεις τον άλλο να υποφέρει και του πουλάς ψιχουλάκια για να τον ξεγελάσεις, συγγνώμη που σου το λέω αλλά, λυπάμαι τον κακομοίρη που έπεσε στα χέρια σου…

Μόνο αν έχεις ζήσει την πραγματική αγάπη μπορείς να καταλάβεις την ικανοποίηση που λαμβάνεις ακόμη κι όταν η επιτυχία δεν είναι δικιά σου. Κερδίζει ο άνθρωπός σου, άρα κερδίζεις κι εσύ. Είστε δυο άτομα κι ένα μαζί κι ό,τι συμβεί στον ένα επηρεάζει αντίστοιχα και τον άλλο.

Αν δεν ξέρεις ν’ αγαπάς, μη βασανίζεις τον άλλο, λοιπόν, και μη λες ψεύτικα λόγια που θα χάνονται κάθε πρωί. Στήριξέ τα με τις πράξεις σου και γίνε επιτέλους ο σύντροφος που θα ήθελες να έχεις.

Όλοι κλαίμε κι ας μην το παραδεχόμαστε

Έρχονται στιγμές που μας ταράζουν· στιγμές που διαλύουν λιγάκι τον εαυτό μας και μας προκαλούν πόνο. Λες και βρισκόμαστε σ’ ένα ανοιχτό μέτωπο και όλα τα πυρά κατευθύνονται προς εμάς. Όλοι έχουμε γευτεί την απογοήτευση που μας προκάλεσε θλίψη. Δεν είμαστε πάντοτε ευτυχισμένοι, ωστόσο αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό. Δεν είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να είναι χαρούμενος συνεχώς· ή τουλάχιστον εγώ δεν έχω γνωρίσει κάποιον που να το έχει κατορθώσει αυτό.
Όλοι αισθανόμαστε μόνοι ορισμένες φορές· νιώθουμε -ίσως- ότι δεν μπορούμε να στηριχτούμε ούτε καν στον ίδιο μας τον εαυτό. Κι αυτός φαντάζει πολύ μικρός κι αδύναμος στα μάτια μας. Μας τρομάζει η αδυναμία μας και η αδράνεια που μας κατακλύζει ενίοτε. Ξεχνάμε, όμως, ότι κι αυτά τα συναισθήματα είναι μέσα στη ζωή και δεν μπορούμε να τα κρατάμε μονίμως θαμμένα μέσα στο μυαλό μας.

Πνιγόμαστε μέσα σε μια κουταλιά νερό και θεωρούμε συχνά-πυκνά τον εαυτό μας αποτυχημένο γι’ αυτό· πώς, αλήθεια, θα μπορούμε αυτό να μας καθορίσει; Να μειώσει τον άνθρωπο που ο καθένας ξεχωριστά έχει γίνει; Αποτυχία είναι η υποτίμηση του εαυτού μας και η απερίσκεπτη απόδοση κατηγοριών εις βάρος μας. Ίσως, μέσα μας, πιστεύουμε ότι έχουμε κάνει λάθη ανεπανόρθωτα. Σκεφτήκαμε, άραγε, πόσα χειρότερα πράγματα διαπράττουν οι άνθρωποι;

Κι αν τα πράγματα πάνε τόσο άσχημα; Ξέρεις, αντικειμενικά άσχημα, ας πούμε και μια φορά ότι δεν πειράζει. Δεν περνούν όλα απ’ το χέρι μας. Αν νιώθουμε μόνοι, αν είμαστε μόνοι, δε φταίμε μόνο εμείς. Και για να προλάβω τις δεύτερες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό όλων μας αυτή τη στιγμή, ας ξεκαθαρίσουμε ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη να ξεφορτώνει τα βάσανά του. Αν για να συμβεί αυτό πρέπει να αποβάλλει κατηγορίες που αποδίδει στον ίδιο, ας το κάνει.

Κι αν χρειαστεί να κλάψει; Αν νιώσουμε την ανάγκη να ξεφορτώσουμε μ’ αυτόν τον τρόπο το βάρος που έχουμε φορτωθεί, ας το κάνουμε κι αυτό. Όλοι κλαίμε, κι ας μην το παραδεχόμαστε. Μπορεί να έχουμε φτάσει -ή ξεπεράσει- τα όριά μας. Μπορεί να μην αντέχουμε άλλο την ίδια την πραγματικότητα και τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή μας. Έχουμε αυτό το όπλο για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας.

Μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι το κλάμα δεν πηγάζει μονάχα απ’ τη θλίψη, αλλά κι απ’ τη χαρά ή τη συναισθηματική υπερφόρτωση. Πρέπει να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τα αίτια που επέφεραν αυτήν την αντίδραση, η οποία είναι, αν μη τι άλλο, απολύτως φυσιολογική. Δεν μπορώ, πραγματικά, να καταλάβω γιατί έχουμε ποινικοποιήσει τα δάκρυα, όπως επίσης δεν μπορώ να βρω το λόγο που αυτή η συμπεριφορά είναι ταυτισμένη κυρίως με το γυναικείο φύλο.

Όλοι κλαίμε κι όλοι έχουμε το δικαίωμα να το κάνουμε! Τα συναισθήματα κι οι αντιδράσεις δεν προορίζονται αποκλειστικά για ένα φύλο. Μην ντραπείς ποτέ για τα συναισθήματά σου και για την εκδήλωση αυτών. Αν κάποιος σε χλευάσει, τότε αυτός είναι που θα πρέπει να ντρέπεται. Μην ξεχάσεις ποτέ ότι εσύ τουλάχιστον έχεις το θάρρος να δείξεις τι νιώθεις.

Και σκέψου ότι υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι σαν εσένα, που παραμένουν λιγάκι πιο ειλικρινείς με τον εαυτό τους. Επίλεξε στη ζωή σου να έχεις τέτοιους ανθρώπους, λοιπόν. Και την επόμενη φορά, είτε λόγω χαράς είτε λόγω λύπης, θα κλαίτε μαζί.

Όταν φοβόμαστε κάποιον, είναι γιατί του έχουμε παραχωρήσει εξουσία πάνω μας

Συχνά εξαρτιόμαστε περισσότερο από τους άλλους παρά από τον ίδιο τον εαυτό μας, και αγωνιζόμαστε με παράλογο τρόπο για την αποδοχή τους, λες και η αξία μας μπορεί να θεμελιωθεί μόνο από άτομα τα οποία ίσα που μας γνωρίζουν.

Το να δίνουμε τέτοια εξουσία στον περίγυρό μας γεννάει ανασφάλεια και μας κάνει να δημιουργούμε αρρωστημένους δεσμούς – στην πλειονότητά τους δεσμούς εξάρτησης – με τους ανθρώπους.

Η μοναδική αναγνώριση που χρειαζόμαστε πραγματικά βρίσκεται μέσα μας. Αν δεν έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, αν δεν είμαστε σίγουροι γι’ αυτό που κάνουμε, πώς περιμένουμε να μας αναγνωρίσουν οι άλλοι;

Χρειάζεται να μάθει κανείς να αγαπάει τον εαυτό του, να τον παραδέχεται και να τον αποδέχεται με όλες τις ατέλειές του, οι οποίες, στην πραγματικότητα, είναι δρόμοι που περιμένουν να τους διανύσουμε. Μόνο έτσι θα πάψουμε να φοβόμαστε τους άλλους και δεν θα μας επηρεάζουν οι γνώμες τους.

Συχνά οι άλλοι ούτε που έχουν γνώμη για εμάς. Εμείς οι ίδιοι τυφλωνόμαστε από τη μανία να μάθουμε τι θα σκεφτούν…

Όπως μας θυμίζει ο Έρμαν Έσσε, κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τον κήπο του και φιλοτεχνεί νοερά την ακουαρέλα αυτού που επιθυμεί να είναι. Όταν παύουμε να εξαρτιόμαστε από τους άλλους, ανακαλύπτουμε ξαφνικά ότι είμαστε κύριοι της ζωής μας.

Ισορροπημένη Ψυχή

Σε μια της άκρη ζωντανεύουν κάθε βράδυ όλες οι ευτυχισμένες στιγμές του παρελθόντος όπως και οι οραματισμοί του μέλλοντος. Και απέναντι στέκονται περήφανα τα λάθη αναλαμβάνοντας κάθε λεπτό την ευθύνη της υπάρξεως τους. Κάθε φορά που αντιλαμβάνονται λάθος παρόμοιο με τα ίδια παίρνουν φωτιά προειδοποιώντας για τυχόν κίνδυνο. Κι όμως ξανά γεννιούνται από τις στάχτες τους.

Πίστεψες ότι αντικαθίστανται τα λάθη με νέα πιο μετριοπαθή πάθη. Ίσως πίστεψες ότι τα απανωτά χτυπήματα προκαλούν ανοσία στη ψυχή και τελικά βλέπει το λάθος για σωστό. Μέτρα ένα λάθος ακόμα. Γιατί τα λάθη πληρώνονται άπαξ και δια παντός. Υψώνονται τις νύχτες μπροστά σου σαν γέρικα πλατάνια. Αν γλυτώσεις την ασφυξία θα σου δοθεί η ευκαιρία να βρεθείς αντιμέτωπος απέναντι τους τότε θα δείξεις πόσο βαθειά μπορείς να βάλεις το χέρι σου μες στην ψυχή και πόσες ρίζες να ξεριζώσεις από αυτό το άχρηστο πλατάνι που υψώθηκε για να σε προστατεύει από τον ήλιο…

Ακριβώς απέναντι παίρνουν ζωή όλες εκείνες οι στιγμές που στάθηκες αντάξιος των συνθηκών. Υπερασπίστηκες με όλο σου το σθένος τον εαυτό σου. Το ηθικό σου δε πτοήθηκε παρά μόνο για να κάνει την αυτοκριτική του και να ισχυροποιήσει τη ήδη κατακτημένη «θέση του στον Ήλιο». Το ηθικό πάντα θα πτοείται και θα αναπτερώνεται, η ουσία όμως αυτής της προσγείωσης και απογείωσης έγκειται στο να εξαρτάται από το ίδιο το άτομο. Το εξωτερικό περιβάλλον μετέφερε, μεταφέρει και θα μεταφέρει πάντα ερεθίσματα. Πόσο βαθειά μπορούν να τρυπώσουν στην συνείδηση σου αυτά είτε είναι θετικά είτε αρνητικά; Κατά ποσό μπορούν αυτά να σου μορφώσουν τις πεποιθήσεις;

Αυτό εξαρτάται από την ισχύ των επιχειρημάτων και την ποιότητα των τεκμηρίων που ισχυροποιούν την αξία του εαυτού σου. Δεν την προκαλούν απο το πουθενά φυσικά, επειδή είναι δεδομένη. Απλά τη δυναμώνουν. Θα ήταν τρελός ένας άνθρωπος που πιστεύει σε ικανότητες του χωρίς κάποιο αντικειμενικό πειστήριο, έστω και μικρό. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ωστόσο είναι δεδομένη εφόσον υπάρχει ισότητα.

Όταν υπάρχουν στέρεοι πυλώνες πάνω στους οποίους έχει βασιστεί το άτομο έχει δηλαδή επουλώσει τις πληγές του παρελθόντος ώστε να μην αιμορραγούν σε κάθε βαρυχειμωνιά ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί δημιουργικά τα καλοκαίρια εξισορροπώντας το εσωτερικό κλίμα κάθε φορά. Τώρα πια μπορεί να υλοποιήσει τους οραματισμούς του, να πλησιάσει το στόχο του και να χτυπήσει κατευθείαν στο κέντρο. Γιατί; Επειδή ξέρει ποιος είναι. Δεν περιμένει τίποτα από το εξωτερικό περιβάλλον. Όσες προσδοκίες τον επηρεάζουν πηγάζουν από το ίδιο και υφίστανται για αυτόν και μόνο.

Κατά αυτόν τον τρόπο ισορροπεί η ψυχή (γαληνεύει) όπως και η συμπεριφορά, η οποία αποτελεί απόρροια των εσωτερικών διεργασιών της ψυχής (ως επί το πλείστον). Δεν αναμένει τίποτα έξω από την ίδια, άρα δεν ταράσσεται και από τίποτα ανάξιο λόγου

Όταν οι προτεραιότητες σας είναι σαφείς, οι αποφάσεις είναι εύκολο να γίνουν

Όταν είστε ξεκάθαροι για το ποιες είναι οι προτεραιότητες σας, γίνεται πιο εύκολο το να πάρετε μια απόφαση. Είναι σαν να απομακρύνετε τα κλαδιά ενός πυκνού δάσους στην προσπάθεια σας να θυμηθείτε που είναι οι ρίζες σας. Οι ρίζες που καλλιεργούν την αυτό-εκτίμηση σας για να ξέρετε τι και ποιος είναι πλεόνασμα στην ζωή σας. Αυτή η γνώση σας βοηθά να δράσετε άφοβα και πάντα σύμφωνα με την φωνή της καρδιάς σας.

Αυτή η ιδέα, που ίσως να μοιάζει κάπως προφανής, στην πραγματικότητα περικλείει μικρές διαφορές που πρέπει να μας προβληματίσουν. Ζούμε σε ένα κόσμο όπου μια διάσταση κερδίζει έδαφος με τεράστια άλματα: η απελπισία. Αυτό το συναίσθημα συχνά προηγείται μιας καταθλιπτικής κατάστασης. Ένα συναίσθημα που κάνει ένα άτομο να χάσει εντελώς τον έλεγχο της ζωής του. Είναι σαν μια ράχη που σκάβει μέσα μας μέχρι να μας αφήσει χωρίς ανάσα.

«Αυτός που σκέφτεται πάρα πολύ πριν πάρει μια απόφαση θα περάσει όλη την ζωή του ισορροπώντας στο ένα πόδι.» – Κινέζικη Παροιμία

Η απελπισία σας κάνει να χάνετε τον έλεγχο
Αυτή η συναισθηματική αδυναμία προέρχεται από το λεπτό που θα αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε τις αποφάσεις που θα πρέπει να κάνουμε στην ζωή μας. Γιατί επενδύω τόσο χρόνο και προσπάθεια σε άτομα που αργότερα θα με προδώσουν; Γιατί ανησυχώ τόσο πολύ για την δουλειά μου αν δεν με εκτιμούν; Επίσης, γιατί δεν ακούω το ένστικτο μου; Γιατί δεν το ακολούθησα όταν είχα την ευκαιρία;

Η απελπισία ή η απογοήτευση παράγει δυσαρέσκεια. Και η δυσαρέσκεια προκαλεί τον βαθμιαίο χαμό του ελέγχου της ζωής. Αυτές είναι οι στιγμές που σκεφτόμαστε «Δεν έχει σημασία τι κάνω, δεν θα αλλάξει τίποτα.» Τώρα, ας μην αφήσουμε τους εαυτούς μας να πέσουν σε αυτό το δυσάρεστο κενό. Έχουμε την ευκαιρία να αποδεχθούμε αυτή την στιγμή την προσωπική μας κρίση ως σημείο στροφής για την ζωή μας.

Είναι η ιδανική στιγμή να βρούμε ένα καινούργιο νόημα. Να εξερευνήσουμε το εσωτερικό μας σύμπαν και να αναζητήσουμε αυτά που μας χαρακτηρίζουν, αυτά που μας δίνουν δύναμη, ενέργεια και κουράγιο. Με άλλα λόγια: τις προτεραιότητες μας.

Οι προτεραιότητες απαιτούν τον συναισθηματικό εγκέφαλο
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που έχουμε στην σημερινή εποχή είναι η διαμάχη μας στο να διαχωρίσουμε τις προτεραιότητες μας από τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Δεν σχετίζεται με το να απορρίψουμε κάποιες ώστε να συμβιβαστούμε με άλλες. Κανείς δεν μπορεί να συνεχίσει την ζωή του βάζοντας ως προτεραιότητα τον εαυτό του και αγνοώντας αυτά που η δουλειά του, η οικογένεια ή υπόλοιποι από τον περίγυρο του απαιτούν. Στην πραγματικότητα, το κλειδί είναι στο να παραμείνουμε σοφοί, αρμονικοί και ισορροπημένοι.

Αν αφιερώσουμε όλο τον χρόνο μας στις εξωτερικές απαιτήσεις, θα παραμελήσουμε τον εαυτό μας και θα απομακρυνθούμε από το κέντρο δύναμης. Αυτόν τον λεπτό πυρήνα τον οποίο θα έπρεπε να φροντίζουμε και να ακούμε κάθε μέρα: τον εαυτό μας. Η ρίζα του προβλήματος κείτεται στην πρώτη απεικόνιση των προτεραιοτήτων μας ώστε να επιτρέψει στις απαιτήσεις να κινούνται πάντοτε εντός αυτής της σφαίρας. Αυτό να λέγεται, κανείς δεν μπορεί να μου ζητήσει κάτι που να έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες μου. Τίποτα που ίσως μπορεί να βλάψει την αυτοεκτίμηση μου ή ίσως επηρεάσει την φυσική ή συναισθηματική ακεραιότητα.

Τώρα που αυτό είναι ξεκάθαρο, στην καθημερινότητα μας θα κάνουμε πάντα αποφάσεις που έρχονται στην ίδια ευθεία: στην ίδια ευθεία με την καρδιά μας. Ή ακόμα καλύτερα στην ίδια ευθεία με τον συναισθηματικό εγκέφαλο μας. Τώρα, πως μπορώ να το πετύχω αυτό; Για να κατανοήσουμε καλύτερα πως μπορούμε να το πετύχουμε, αξίζει πρώτα να σκάψουμε βαθύτερα στους εγκεφαλικούς μηχανισμούς που συνοδεύουν κάθε διαδικασία επιλογής αποφάσεων.

Συναισθηματικοί νευρώνες και οι νευρώνες λήψης αποφάσεων
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Neuroscience, η εγκεφαλική δομή που εναρμονίζει τις αποφάσεις είναι ένας κογχομετωπιαίος φλοιός. Αυτή η έρευνα έφτασε σε ένα χρήσιμο και ενδιαφέρον συμπέρασμα. Μέσα στην δομή, δύο τύποι νευρώνων μπορούν να βρεθούν με πολύ συγκεκριμένες λειτουργίες.

• Ο πρώτος τύπος νευρώνων λέγεται OFC και η λειτουργία τους είναι να προσφέρουν συναισθηματική αξία σε κάθε επιλογή που πρέπει να ζυγίσουμε πριν πάρουμε μια απόφαση. Το κάνουν σύμφωνα με τις προηγούμενες εμπειρίες, την ταυτότητα και την προσωπικότητα μας. Είναι σαν ένα προηγούμενο μηχανισμό ο οποίος συνδέεται άμεσα με αυτό που αποκαλούμε ¨ένστικτο¨. Για παράδειγμα, κάτι μου λέει πως θα έπρεπε να απορρίψω αυτή την δουλειά, γιατί ξέρω πως απαιτεί συγκεκριμένες ικανότητες που δεν ταιριάζουν στον χαρακτήρα μου.
• Η δεύτερη ομάδα νευρώνων είναι τα κύτταρα της αξίας. Εδώ, δεν υπάρχει πλέον το συναισθηματικό συστατικό. Αντί γι αυτό, η πρακτική απόδοση εφαρμόζεται. «Πρέπει να δεχθώ αυτή τη δουλειά γιατί χρειάζομαι μισθό, επειδή η δουλειά είναι η προτεραιότητα μου αυτή τη στιγμή.»

Μόλις ένα άτομο πάρει μια απόφαση με βάση αυτούς τους μηχανισμούς, τα συναισθηματικά συστατικά και αυτά της απόδοσης και ο κογχομετωπιαίος φλοιός απονέμουν ένα καινούργιο συναίσθημα σε αυτή την επιλογή. Το αποτέλεσμα είναι απλό: ο εγκέφαλος προσπαθεί να σας κινητοποιήσει ώστε να πετύχετε τον σκοπό σας.

Πρέπει να έχετε σαφείς προτεραιότητες ώστε να κάνετε πιο ασφαλείς αποφάσεις
Κάτι που όλοι ξέρουμε είναι πως πρέπει να ρισκάρουμε στη ζωή. Κάποιες από τις αποφάσεις που θα κάνετε θα είναι καλύτερες από άλλες. Ωστόσο, συχνά, αυτό που φαίνεται στην αρχή, εντελώς τρελό μπορεί να καταλήξει να είναι η πιο λογική και πετυχημένη επιλογή της ύπαρξης μας. Με όλα αυτά, αυτό που προσπαθώ να πω είναι κάτι πολύ απλό: Για να είστε χαρούμενοι, πρέπει να πάρετε αποφάσεις και να είστε υπεύθυνοι για αυτές συνέχεια.

Αν πρέπει να πάρετε μια απόφαση, μην διστάσετε. Αποδεχθείτε αυτή που σας κάνει χαρούμενους.

Το αίσθημα της απελπισίας μπορεί να λυθεί μέσω της σύνδεσης με τον εσωτερικό μας κόσμο. Περισσότερο σημαντικό, με το να φέρουμε τις προτεραιότητες μας στην επιφάνεια. Προτεραιότητες οι οποίες δεν εμποδίζουν κάποιον άλλον. Για να το πετύχετε αυτό, αξίζει να έχετε 3 απλές στρατηγικές στο μυαλό σας:

• Περιορισμός. Απαριθμήστε σε ένα χαρτί όλες τις τωρινές σας ανάγκες. Θα παρατηρήσετε πως είναι πολλές. Ωστόσο, ανάμεσα τους κρύβονται οι γνήσιες προτεραιότητες σας: το να είστε χαρούμενοι, να είστε σεβαστοί και να είστε καλά φυσικά και συναισθηματικά. Σκεφτείτε τες.
• Σύγκριση. Μόλις οι προτεραιότητες σας ξεκαθαριστούν, συγκρίνετε τες με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος σας. Εναρμονίζονται; Κάτι που απαιτείται είναι ενάντια στις αξίες σας; Υπάρχει κάποιος που διαταράσσει την συναισθηματική σας υγεία;
• Ένωση. Τώρα που ξέρετε πως υπάρχουν συγκεκριμένες πτυχές οι οποίες είναι ενάντια στις προτεραιότητες σας, θα πρέπει να δράσετε έτσι ώστε να παγιώσετε την ισορροπία μεταξύ των εσωτερικών σας προτεραιοτήτων και των εξωτερικών απαιτήσεων.

Εν τέλει, μόλις ολοκληρώσουμε αυτά τα βήματα, παραμένει μόνο μια μικρή λεπτομέρεια που πρέπει να κάνουμε. Μια που είναι θαυμάσια και ουσιώδη: σχεδιάστε την ζωή σας. Γιατί αν υπάρχει κάτι που μας προφέρουν οι σαφείς ανάγκες, αξίες και ελπίδες, είναι το να μας δείχνουν πως μπορούμε και πρέπει να είμαστε εμείς οι κάτοχοι του πεπρωμένου μας.

Όταν τελικά ξεκαθαρίσετε τις επιθυμίες σας, η περιπέτεια της ζωής μπορεί να συνεχίσει την πορεία της για ακόμη μια φορά.

Το τέλος μιας αυταπάτης

Η Μεγάλη Υπόσχεση της Απεριόριστης Προόδου -η υπόσχεση της κυριαρχίας επάνω στη φύση, της υλικής αφθονίας, της μέγιστης δυνατής ευτυχίας για τον μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπων και της ανεμπόδιστης προσωπικής ελευθερίας- διατηρούσε τις ελπίδες και την εμπιστοσύνη των γενιών από την απαρχή ήδη της βιομηχανικής εποχής. Είναι αναμφισβήτητο πως ο ανθρώπινος πολιτισμός ξεκίνησε την ίδια στιγμή που η ανθρώπινη φυλή άρχισε να έχει κάποιον έλεγχο επάνω στη φύση, όμως αυτός ο έλεγχος παρέμεινε περιορισμένος μέχρι την έλευση της βιομηχανικής εποχής. Με τη βιομηχανική πρόοδο, από την υποκατάσταση της ζωικής και της ανθρώπινης ενέργειας πρώτα, από τη μηχανική ενέργεια στη συνέχεια, και από την πυρηνική ως την υποκατάσταση του ανθρώπινου μυαλού από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, αισθανθήκαμε πως βαδίζαμε στον δρόμο της χωρίς όρια παραγωγής, άρα και της απεριόριστης κατανάλωσης, πως η τεχνολογία μας έκανε παντοδύναμους, πως η επιστήμη μας έκανε παντογνώστες. Βαδίζαμε στον δρόμο για να γίνουμε θεοί, υπέρτατα όντα τα οποία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν δεύτερο κόσμο, χρησιμοποιώντας τον φυσικό κόσμο απλώς και μόνο ως πηγή οικοδομικών υλικών για την καινούρια δημιουργία.

Οι άντρες και, με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς, οι γυναίκες βίωναν μια νέα αίσθηση ελευθερίας- είχαν γίνει κύριοι της ίδιας τους της ζωής: οι αλυσίδες της φεουδαρχίας είχαν σπάσει και μπορούσε ο καθένας να κάνει οτιδήποτε επιθυμούσε, ελεύθερος από κάθε είδους δεσμά. Ή, τουλάχιστον, έτσι ένιωθαν οι άνθρωποι. Και, παρά το γεγονός πως αυτό ίσχυσε μόνο για την ανώτερη και τη μεσαία τάξη, το δικό τους επίτευγμα έκανε και όλους τους άλλους να πιστεύουν πως τελικά η ελευθερία νέας μορφής θα μπορούσε να επεκταθεί σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, υπό την προϋπόθεση ότι θα εξακολουθούσε η βιομηχανοποίηση να προχωρά με τον ίδιο ταχύ ρυθμό. Ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός δεν άργησαν να μεταβληθούν από κίνημα, το οποίο στόχευε σε μια νέα κοινωνία και σε έναν νέο άνθρωπο, σε ένα άλλο κίνημα του οποίου το ιδεώδες ήταν η αστική ζωή για όλους, δηλαδή ο παγκοσμιοποιημένος αστός ως ο άντρας και η γυναίκα του μέλλοντος. Η επίτευξη πλούτου και άνεσης για όλους θεωρήθηκε πως θα έφερνε και την απεριόριστη ευτυχία σε όλους. Η τριάδα της χωρίς όρια παραγωγής, της απόλυτης ελευθερίας και της απεριόριστης ευτυχίας διαμόρφωσε τον πυρήνα μιας νέας θρησκείας. Η πρόοδος και μια καινούρια Επίγεια Πολιτεία της Προόδου ήρθαν ν’ αντικαταστήσουν την Πολιτεία του Θεού. Και καθόλου δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η καινούρια αυτή θρησκεία εφοδιάζει τους πιστούς της με ενέργεια, ζωτικότητα και ελπίδα.

Το εύρος της Μεγάλης Υπόσχεσης -τα θαυμαστά υλικά και διανοητικά επιτεύγματα της βιομηχανικής εποχής- πρέπει να μελετηθεί σε βάθος προκειμένου να κατανοήσουμε επίσης πόσο βαθύ είναι το τραύμα που προκαλεί σήμερα η συνειδητοποίηση της διάψευσής της. Καθώς η βιομηχανική εποχή πράγματι απέτυχε να εκπληρώσει τη Μεγάλη της Υπόσχεση, όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν σήμερα τα εξής:

Η απεριόριστη ικανοποίηση όλων των επιθυμιών δεν οδηγεί σε μια καλή ποιότητα ζωής ούτε αποτελεί τον δρόμο για την ευτυχία ή έστω για τη μεγίστη δυνατή ευχαρίστηση.

Το όνειρο του να γίνουμε κύριοι της ίδιας μας της ζωής έσβησε όταν αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι είχαμε γίνει όλοι μας γρανάζια μιας γραφειοκρατικής μηχανής, με το κράτος -την εκάστοτε κυβέρνηση-, τη βιομηχανία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που ελέγχονται από αυτή, να χειραγωγούν τις σκέψεις, τα αισθήματα και τις προτιμήσεις μας.

Η οικονομική πρόοδος παρέμεινε περιορισμένη στις πλούσιες χώρες, και το χάσμα ανάμεσα στα πλούσια και στα φτωχά έθνη μεγάλωσε ακόμη περισσότερο.

Η τεχνολογική πρόοδος από μόνη της προκάλεσε οικολογικούς κινδύνους όπως και τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου, δύο απειλές που, είτε από κοινού είτε η καθεμία μόνη της, θα μπορούσαν να βάλουν ένα τέλος σε ολόκληρο τον πολιτισμό, πιθανώς ακόμη και στην ίδια τη ζωή.

Όταν ο Άλμπερτ Σβάιτσερ πήγε στο Όσλο για να αποδεχτεί το Νόμπελ Ειρήνης (1952), κάλεσε τους ανθρώπους να «τολμήσουν ν’ αντιμετωπίσουν την κατάσταση… Ο άνθρωπος έχει γίνει ένας υπεράνθρωπος… Αλλά ο υπεράνθρωπος με την υπεράνθρωπη δύναμη δεν έχει επίσης εξυψωθεί και σε ένα επίπεδο υπεράνθρωπης λογικής. Στον βαθμό που η δύναμή του αυξάνεται, αυτός γίνεται όλο και περισσότερο φτωχός… Πρέπει να αφυπνιστεί η συνείδησή μας από το γεγονός ότι όσο περισσότερο γινόμαστε υπεράνθρωποι, άλλο τόσο γινόμαστε απάνθρωποι».

Erich Fromm, Να Έχεις ή να Είσαι;

Στον Φρόυντ άρεσε ιδιαίτερα ο λατινικός αφορισμός Saxa loquuntur, «οι πέτρες μιλούν»

Λίγο πριν πεθάνει, ο Φρόυντ μάς πρόσφερε την πιο ρητή αναλογία που είχε κάνει ποτέ σχετικά με τον ψυχαναλυτή ως αρχαιολόγο του νου:

Η δουλειά του ψυχαναλυτή μοιάζει με κατασκευή ή, αν προτιμάτε, με αναπαράσταση- παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τη δουλειά του αρχαιολόγου, που ανασκάβει ένα κατεστραμμένο και παραχωμένο σπίτι ή ένα άλλο οικοδόμημα του παρελθόντος. Είναι κατά βάση η ίδια, μόνο που ο ψυχαναλυτής δουλεύει κάτω από καλύτερες συνθήκες, έχει στη διάθεσή του περισσότερο βοηθητικό υλικό, επειδή ασχολείται με κάτι το ζωντανό ακόμα, όχι με ένα κατεστραμμένο αντικείμενο, και ίσως για έναν ακόμα λόγο. Όπως όμως ο αρχαιολόγος αναστηλώνει από απομεινάρια τοίχων τα τοιχώματα του οικοδομήματος, καθορίζει από κοιλώματα στο έδαφος τον αριθμό και τη θέση των κιόνων, ανακατασκευάζει από ίχνη που βρήκε στα μπάζα τις παλιές διακοσμήσεις των τοίχων και τις τοιχογραφίες, ακριβώς έτσι ενεργεί και ο ψυχαναλυτής, όταν βγάζει τα συμπεράσματά του από αποσπασματικές αναμνήσεις, συνειρμούς και ενέργειες του αναλυόμενου. Και στους δυο αναγνωρίζεται το δικαίωμα της αναπαράστασης με μέσο τη συμπλήρωση και τη σύνθεση των διατηρημένων κατάλοιπων. Παρόμοιες είναι επίσης και για τις δυο περιπτώσεις ορισμένες δυσκολίες και πηγές λαθών.Ένα από τα πιο δυσχερή προβλήματα της αρχαιολογίας είναι, όπως ξέρουμε, ο καθορισμός της σχετικής ηλικίας ενός ευρήματος- και όταν ένα αντικείμενο εμφανιστεί σε ένα ορισμένο στρώμα, συχνά πρέπει να αποφασίσει ο ανασκαφέας αν ανήκει σε αυτό το στρώμα ή αν κατοπινές καταστροφές το έφεραν σε τέτοιο βάθος. Εύκολα μπορούμε να μαντέψουμε πού εμφανίζεται αυτή η αμφιβολία στις ψυχαναλυτικές κατασκευές.
(“Κατασκευές κατά την ψυχανάλυση”, 1937)

Ως επαγγελματίας ψυχοθεραπευτής περνώ αρκετό χρόνο προσπαθώντας να βοηθήσω τους ασθενείς να σκεφτούν την παιδική τους ηλικία και την επίδραση της. Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν από γονικές στερήσεις, οδυνηρές τιμωρίες, καταστροφικές ταπεινώσεις και άλλες αρνητικές εμπειρίες, ενώ μπορεί φυσικά να έχουν απολαύσει τη στοργή της μητέρας ή του πατέρα, ή τη χαρά να παίζουν με αδέρφια και φίλους. Κάποιοι από μας επισκεπτόμαστε ξανά την παιδική ηλικία μες στο μυαλό μας, χαιρόμαστε με τις υγιείς στιγμές και κλαίμε για τα βάσανα που μας έχουν εξασθενήσει. Άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, καλύπτουν και απωθούν την παιδική τους ηλικία, παριστάνοντας πως δε συνέβησαν άσχημα πράγματα. Βρίσκω πως αυτοί οι άνθρωποι συχνά υποφέρουν από μεγάλη οργή, μνησικακία και μανία στην ενήλικη ζωή τους, γλείφοντας πρώιμες πληγές που δε θεραπεύτηκαν ποτέ. Ευτυχώς ο Φρόυντ μάς βοήθησε να αναγνωρίσουμε τη σημασία της παιδικής ηλικίας και της «ανασκαφής» της.

Στον Φρόυντ άρεσε ιδιαίτερα ο λατινικός αφορισμός Saxa loquuntur, «οι πέτρες μιλούν» («Η αιτιολογία της υστερίας», 1890), μια φράση που μπορεί να πρόσεξε όταν διέσχισε τη Sigmundstor ή πύλη του Σίγκμουντ, ένα τούνελ του 18ου αιώνα στο Σάλτσμπουργκ όπου, κατά τύχη, φέρει το όνομά του. Εντρυφώντας στην αρχαιολογική ανασκαφή του νου ανακαλώντας απωθημένες αναμνήσεις, ο Φρόυντ μάς δίδαξε ένα μάθημα ζωτικής σημασίας, ότι δηλαδή, δεν μπορούμε, και δεν πρέπει, να ξεχνάμε το παρελθόν.

Το παρελθόν μας επηρεάζει, είτε το θέλουμε είτε όχι, συνεπώς έχουμε την υποχρέωση να εξερευνούμε την παιδική μας ηλικία με την ελπίδα να βάλουμε τα φαντάσματα μας στο παιδικό δωμάτιο για ύπνο.

Την αληθινή δύναμη τη βρίσκουμε στον απρόσωπο Εαυτό

Όποιος απελευθερώνεται πνευματικά πρέπει να βιώσει κάποιες δύσκολες εμπειρίες για ένα χρονικό διάστημα, με πολύ φόβο και αναστάτωση.

Οι εμπειρίες αυτές μπορεί να είναι πολύ πιο έντονες απ' όσο φαντάζεται κανείς. Στην πραγματικότητα, σε όλη μας τη ζωή βιώνουμε κάθε τόσο τέτοιες εμπειρίες, αλλά δεν έχουμε επίγνωση ότι τις βιώνουμε.

Όταν γίνονται πιο έντονες, είναι γιατί μπορούμε να αντέξουμε το βάρος τους. Μπορεί η αγάπη ή η παρουσία ενός πνευματικού ανθρώπου δίπλα μας να μας κάνει πιο δυνατούς και έτσι να εμφανίζονται νέες δυνατότητες.

Αλλά αν κάποιος θέλει να κρατήσει ή να προστατέψει την ατομική του ταυτότητα, οι εμπειρίες αυτές θα δυναμώνουν και θα τυλίγονται όλο και πιο σφιχτά γύρω από την εγωική αίσθηση του εαυτού του.

Η εξερεύνηση του εαυτού [self enquiry], η αφοσίωση, βοηθούν στην άφεση, στο να προσφέρει κανείς τα πάντα στην ύψιστη δύναμη και να ενωθεί με τον θεϊκό Εαυτό.

Έτσι μπορεί να βρει κανείς ότι κάθε τι το καλό είναι μαζί του, η μεγαλύτερη αγάπη γίνεται το άρωμά του και η ύψιστη δύναμη κυλάει μέσα του.

Παρόλα αυτά, οι αμφιβολίες, ο δισταγμός και οι αντιστάσεις θα έρθουν. Είναι καλό να ξέρουμε ότι όλα είναι εντάξει, αρκεί να μη στραφούμε προς τον εγωικό εαυτό μας. Αν είναι να στραφούμε προς τον εαυτό μας, ας στραφούμε προς τον απρόσωπο εαυτό μας.

Και μείνε εκεί μέχρι που ο δυϊσμός και η ενότητα να γίνουν ένα.

Ένα, ενιαίο όλο

Στις δικές μας ζωές, μπορούμε να παρατηρήσουμε πόσο κομματιασμένοι είμαστε από αντικρουόμενες επιθυμίες, από ανταγωνιστικές πολιτικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, επιστημονικές και επαγγελματικές δραστηριότητες. Υπάρχει, όμως, κάποια δράση που να μπορεί να ανταποκριθεί ολοκληρωτικά σε κάθε απαίτηση της ζωής χωρίς να είναι η ίδια αντιφατική; Δεν ξέρω αν έχετε κάνει ποτέ μια τέτοια ερώτηση.

Οι περισσότεροι από μας ζούμε μέσα στη δική μας ιδιαίτερη δραστηριότητα και προσπαθούμε να την κάνουμε όσο πιο καλά μπορούμε.

Εάν είσαι πολιτικός – και ελπίζω να μην είστε – τότε η ζωή σου είναι πολύ εξαρτημένη από ψήφους και όλη την ανοησία που υπάρχει στο όνομα της πολιτικής. Εάν είσαι θρησκευόμενος θα έχεις έναν αριθμό από «πιστεύω», κι όλα αυτά θα συγκρούονται με την καθημερινή σου ζωή. Εάν είσαι καλλιτέχνης, ζεις μακριά από όλα αυτά, απορροφημένος στη δική σου ειδική φαντασία, στη δική σου αντίληψη της ομορφιάς και λοιπά. Και αν είσαι επιστήμονας, ζεις στο εργαστήριο ή στο γραφείο σου και οπουδήποτε αλλού, είσαι απλώς ένας καθημερινός άνθρωπος, χωρίς ηθικές αρχές και ανταγωνιστικός.

Βλέποντας, λοιπόν, όλο αυτό, που για τους περισσότερους από μας είναι αρκετά οικείο, τι είναι εκείνο που μπορεί να κάνει κανείς για να ανταποκρίνεται τελείως σε κάθε απαίτηση της ζωής κι ωστόσο να παραμένει χωρίς συγκρούσεις μέσα του, να παραμένει ψυχολογικά ένα ενιαίο όλο;

Εάν το ερώτημα είναι ξεκάθαρο, τότε πώς θα βρούμε μια τέτοια δράση; Με κάποια μέθοδο, με κάποιο σύστημα; Εάν προσπαθούμε να βρούμε μια μέθοδο, ένα τρόπο ζωής βάσει κάποιου συστήματος, σύμφωνα με κάποιο μοντέλο, αυτό το ίδιο το μοντέλο, αυτό το ίδιο το σύστημα είναι συγκρουσιακό. Σας παρακαλώ, ας το καταλάβουμε αυτό πολύ καθαρά. Εάν ακολουθώ κάποιο ιδιαίτερο σύστημα προκειμένου να φέρω μια δράση που θα είναι ένα όλο, πλήρης, ενιαία, πλούσια και ωραία, τότε η μέθοδος, το σύστημα, γίνονται μηχανικά. Οι δράσεις μου θα είναι μηχανικές κι επομένως εντελώς ελλιπείς. Οπότε πρέπει να παραμερίσω κάθε ιδέα να ακολουθήσω κάποια, μηχανικά επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα.

Επίσης θα πρέπει να βρει κανείς εάν η σκέψη μπορεί να βοηθήσει για να γίνεται μια τέτοιου είδους δράση. Ζείτε μια κομματιασμένη ζωή: είσαστε διαφορετικοί στη δουλειά και στο σπίτι· έχετε προσωπικές σκέψεις και δημόσιες σκέψεις. Μπορείτε να το δείτε αυτό το μεγάλο χάσμα, αυτή την αντίθεση, αυτό το κομμάτιασμα. Και αναρωτιέται κανείς αν η σκέψη μπορεί να γεφυρώσει όλα αυτά τα διάφορα κομμάτια, αν μπορεί να φέρει μια ένωση όλων αυτών των παραγόντων. Μπορεί; Πρέπει να βρούμε τη φύση και τη δομή της σκέψης προτού πούμε αν η σκέψη μπορεί ή δεν μπορεί· αν το να σκέφτεσαι, το να συλλογίζεσαι, η διανοητική διαδικασία αιτιολόγησης, μπορούν να φέρουν μια αρμονική ζωή. Για να το βρει κανείς αυτό πρέπει να ερευνήσει, να εξετάσει προσεκτικά τη φύση και τη δομή της σκέψης…

Νανοτεχνολογία: Τρανζίστορ σπάζει τον νόμο της θερμικής αγωγιμότητας

Τρανζίστορ μονού ηλεκτρονίου (SET) μεταφέρει περισσότερη θερμότητα από αυτή που προβλέπεται από τον νόμο Wiedemann-Franz, που συνδέει τη θερμική αγωγιμότητα και τη ηλεκτρική αγωγιμότητα. Καλοί αγωγοί της θερμότητας είναι συνήθως επίσης καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού.

[Στα μέταλλα, η ομοιότητα στους μηχανισμούς διάδοσης του ηλεκτρικού φορτίου και της θερμότητας βρίσκει την έκφρασή της στον πειραματικά διαπιστωμένο, αρχικά, νόμο των Wiedemann-Franz (1853). Σύμφωνα με αυτόν, σε θερμοκρασία δωματίου (σωστότερα, σε θερμοκρασίες όχι πολύ χαμηλές, άνω της θερμοκρασίας Debye), στα μέταλλα, η θερμική αγωγιμότητά (λ) είναι ανάλογη προς την αντίστοιχη ηλεκτρική (σ). Δηλαδή, λ = cσ ή ο λόγος (λ/σ) = c (σταθερός αριθμός). Βέβαια παρατηρήθηκε ότι ο λόγος (λ/σ) εξαρτάται από τη θερμοκρασία και η εξάρτηση αυτή είναι της μορφής: (λ/σ) = LT, όπου Τ (T > T Debye) είναι η απόλυτη θερμοκρασία του μετάλλου και L είναι ένας σταθερός αριθμός, ίδιος για όλα τα μέταλλα και ονομάζεται σταθερά του Lorentz].

Όμως, ερευνητές έχουν βρει ότι ο νόμος δεν ισχύει σε ορισμένα υλικά, όπως το μεταλλικό διοξείδιο του βαναδίου. Ο Bivas Dutta από το Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes στη Γαλλία, ο Joonas Peltonen από το Πανεπιστήμιο Aalto στη Φιλανδία και συνάδελφοί τους τώρα δείχνουν ότι ένα SET επίσης παραβιάζει τον νόμο. Αυτά τα τρανζίστορ διαμορφώνουν τη βάση ενός ηλεκτρονικού κυκλώματος στην περιοχή της νανοκλίμακας, έτσι το εύρημα μπορεί να είναι χρήσιμο για την διαχείριση και τη συλλογή θερμότητας που παράγεται σε τέτοια κυκλώματα.

Ένα τρανζίστορ μονού ηλεκτρονίου (SET) (σχηματικά στη μικρή εικόνα του κειμένου) αποτελείται από μια «νησίδα», σε επίπεδο νανοκλίμακας, αγώγιμου υλικού που συνδέεται με δυο ηλεκτρόδια (πηγή και απαγωγός) μέσω εμποδίων σήραγγας και με ένα τρίτο ηλεκτρόδιο (πύλη) μέσω ενός πυκνωτή. [Το βασικό στοιχείο των SET είναι μία επαφή φαινομένου σήραγγας και ως εκ τούτου η διέλευση των ηλεκτρονίων, λόγω του φαινομένου σήραγγας, διαμέσου ενός φράγματος δυναμικού ελέγχει την αγωγιμότητα ρεύματος στο SET. Η πιο βασική αρχιτεκτονική της διάταξης μονού ηλεκτρονίου μπορεί να κατασκευαστεί τοποθετώντας δύο τέτοιες επαφές φαινομένου σήραγγας σε σειρά. Το μέρος του αγωγού που περικλείεται από τις δύο επαφές σήραγγας, είναι γνωστό ως νησίδα. Αυτή η διάταξη λέγεται SED, διότι μόνο ένα ηλεκτρόνιο μπορεί να ταξιδέψει από το ένα τερματικό σημείο (μεταλλικό ηλεκτρόδιο) στο άλλο κάθε φορά κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Επομένως, στα SED, η μεταφορά φορτίου έχει διακριτή φύση. Τώρα, εάν φανταστούμε ένα ηλεκτρόδιο πύλης, το οποίο είναι ενωμένο με μία νησίδα μέσω ενός λεπτού μη διαπερατού διηλεκτρικού, αυτή η αρχιτεκτονική των τριών τερματικών σημείων θα λειτουργήσει σαν SET.]

Η ομάδα μέτρησε τις αγωγιμότητες φορτίου και θερμότητας της συσκευής ως συνάρτηση του μέσου όρου των ηλεκτρονίων n(g) που επάγονται στη νησίδα από το δυναμικό που εφαρμόζεται στην πύλη. Βρήκε ότι ο λόγος των αγωγιμοτήτων υπάκουε στο νόμο Wiedemann-Franz μόνο στις καταστάσεις του τρανζίστορ που ανταποκρίνονταν σε ημίσειες-ακέραιες τιμές του μέσου όρου n(g). Σε άλλες καταστάσεις, περιλαμβανομένων καταστάσεων με ακεραία τιμή του n(g), ο λόγος ήταν πάνω από 4 φορές υψηλότερος από αυτόν που προέβλεπε ο νόμος. Τα αποτελέσματα είναι σε συμφωνία με προηγούμενη μελέτη που προέβλεπε παραβίαση του νόμου για μη-ημίσειου-ακεραίου καταστάσεις αυτού του τύπου του τρανζίστορ και το συνέδεε με μα αυξανόμενη αποτελεσματικότητα του φράγματος Coulomp (Coulomb blockade) – ένα φαινόμενο στο οποίο η ηλεκτρική αγωγιμότητα μειώνεται εξαιτίας της άπωσης Coulomb μεταξύ των ηλεκτρονίων.

Διάστημα: Αστροφυσικοί εξηγούν με νέο μοντέλο την μυστήρια συμπεριφορά των κοσμικών ακτίνων

Μια ομάδα επιστημόνων από τη Ρωσία και την Κίνα έχουν αναπτύξει ένα μοντέλο το οποίο εξηγεί τη φύση των κοσμικών ακτίνων (CRs) υψηλής ενέργειας στον Γαλαξία μας. Οι CRs αυτές έχουν ενέργειες που υπερβαίνουν κατά μια ή δυο τάξεις μεγέθους αυτές που παράγονται από τις εκρήξεις υπερκαινοφανών. Το μοντέλο εστιάζει κυρίως στην πρόσφατη ανακάλυψη των γιγάντιων δομών που ονομάστηκαν φυσαλίδες Fermi.

Ένα από τα βασικά προβλήματα στη θεωρία της προέλευσης των κοσμικών ακτίνων (πρωτόνια υψηλής ενέργειας και ατομικοί πυρήνες) είναι ο μηχανισμός επιτάχυνσης. Το θέμα αντιμετωπίστηκε από τους Vitaly Ginzburg και Sergei Syrovatsky στη δεκαετία του 1960, όταν πρότειναν ότι οι CRs παράγονται κατά τη διάρκεια εκρήξεων υπερκαινοφανών (supernovae – SN) στον Γαλαξία. Ένας ειδικός μηχανισμός της επιτάχυνσης φορτισμένων σωματιδίων από το ωστικό κύμα το SN προτάθηκε από τον Germogen Krymsky και άλλους το 1977. Εξαιτίας της περιορισμένης διάρκειας ζωής των ώσεων, εκτιμήθηκε ότι η μέγιστη ενέργεια των επιταχυνόμενων σωματιδίων δεν μπορεί να υπερβαίνει το 1014-1015 eV (electronvolts).

Το ερώτημα προκύπτει για το πώς εξηγείται η φύση των σωματιδίων με ενέργειες πάνω από τα 1015 eV. Μια μεγάλη τομή στην έρευνα των διαδικασιών επιτάχυνσης τέτοιων σωματιδίων προέκυψε όταν το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Ακτίνων-γ, Fermi, ανίχνευσε δυο γιγάντιες δομές που εκπέμπουν ακτινοβολία της περιοχής των ακτίνων-γ στην κεντρική περιοχή του Γαλαξία μας, τον Νοέμβριο του 2010. Οι δομές που ανακαλύφθηκαν είναι επιμήκεις και συμμετρικά τοποθετημένες στο Γαλαξιακό επίπεδο, κάθετα στην περιοχή του κέντρου του, επεκτεινόμενες 50000 έτη φωτός, ή περίπου στο μισό της διαμέτρου του δίσκου του Γαλαξία μας. Οι δομές αυτές έγιναν γνωστές ως φυσαλίδες Fermi. Αργότερα, η ομάδα του τηλεσκοπίου Planck ανακάλυψε τις εκπομπές τους στην περιοχή των μικροκυμάτων.

Η φύση των φυσαλίδων Fermi είναι ακόμη ασαφής, ωστόσο η θέση αυτών των αντικειμένων δείχνει την σύνδεσή τους με την προηγούμενη και την τωρινή δραστηριότητα του κέντρου του Γαλαξία, όπου θεωρείται ότι είναι εγκατεστημένη μια κεντρική μαύρη τρύπα. Τα σύγχρονα μοντέλα συσχετίζουν τις φυσαλίδες με τον σχηματισμό των άστρων και/ή με μια ενέργεια που απελευθερώνεται από το Γαλαξιακό κέντρο, αποτέλεσμα της παλιρροϊκής διαταραχής των άστρων κατά τη διάρκεια της συσσώρευσής τους μέσα στη κεντρική μαύρη τρύπα. Οι φυσαλίδες δεν θεωρούνται ότι είναι μοναδικά φαινόμενα που παρατηρούνται μόνο στον Γαλαξία μας και παρόμοιες δομές μπορεί να ανιχνευτούν σε άλλα γαλαξιακά συστήματα με ενεργούς πυρήνες.

Οι Dmitry Chernyshov και Vladimir Dogiel από το MIPT (Moscow Institute of Physics and Technology) και οι συνάδελφοί τους από το Hong Kong και την Taiwan δημοσίευσαν σειρά από μελέτες πάνω στη φύση των φυσαλίδων Fermi. Έχουν δείξει ότι η εκπομπή ακτίνων-Χ και ακτίνων-γ σε αυτές τις περιοχές συμβαίνει λόγω ποικίλων διαδικασιών των σχετικιστικών ηλεκτρονίων συμπεριλαμβανομένων, που επιταχύνονται από το ωστικό κύμα που προέρχεται από την πτώση αστρικής ύλης μέσα στη μαύρη τρύπα. Σε αυτή την περίπτωση, τα ωστικά κύματα θα επιτάχυναν τόσο τα πρωτόνια όσο και τους πυρήνες. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα ηλεκτρόνια, τα σχετικιστικά πρωτόνια με μεγαλύτερες μάζες μόλις που χάνουν την ενέργειά τους στη Γαλαξιακή άλω και μπορούν να γεμίσουν όλο τον όγκο του Γαλαξία. Οι συγγραφείς της μελέτης υποστηρίζουν ότι τα γιγάντια ωστικά μέτωπα φυσαλίδων Fermi μπορούν να επανεπιταχύνουν τα πρωτόνια που εκπέμπονται από SN σε ενέργειες που υπερβαίνουν πολύ τα 1015 eV.

Η ανάλυση των επανεπιταχυνόμενων κοσμικών ακτίνων έδειξε ότι ο φυσαλίδες Fermi μπορεί να ευθύνονται για το σχηματισμό του φάσματος των CR πάνω από το «γόνατο» («knee») του παρατηρούμενου φάσματος, δηλαδή σε ενέργειες μεγαλύτερες από 3×1015 eV (περιοχή ενέργειας «Β» στο γράφημα). Για να γίνει αντιληπτό, η ενέργεια των επιταχυνόμενων σωματιδίων στον LHC του CERN είναι επίσης περίπου 1015 eV.

Το φασματικό διάγραμμα των κοσμικών ακτίνων που ανιχνεύθηκαν στη Γη. Τα στίγματα δείχνουν τα παρατηρούμενα δεδομένα, ενώ η συνεχής γραμμή είναι το φάσμα που υπολογίζεται από το μοντέλο.

«Το μοντέλο μας εξηγεί την κατανομή του φάσματος της παρατηρούμενης ροής CR. Μπορεί να ειπωθεί ότι οι διαδικασίες που περιγράψαμε είναι ικανές να επανεπιταχύνουν τις γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες που παράγονται στις εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων. Αντίθετα από τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια έχουν σημαντικά μεγαλύτερους χρόνους ζωής, έτσι όταν επιταχύνονται στις φυσαλίδες Fermi, μπορούν να γεμίζουν τον όγκο του Γαλαξία και να είναι παρατηρήσιμα κοντά στη Γη. Το μοντέλο μας προτείνει ότι κοσμικές ακτίνες που περιέχουν υψηλής ενέργειας πρωτόνια και πυρήνες με ενέργεια χαμηλότερη από 1015 eV (κάτω από την περιοχή ενέργειας «γόνατο» του παρατηρούμενου φάσματος), παρήχθησαν στις εκρήξεις υπερκαινοφανών στο Γαλαξιακό δίσκο. Τέτοιες CRs επανεπιταχύνονται στις φυσαλίδες Fermi σε ενέργειες πάνω από 1015 eV (πάνω από το «γόνατο»). Η τελική κατανομή των κοσμικών ακτίνων φαίνεται στο φασματικό διάγραμμα», αναφέρει ο Vladimir Dogiel.

Οι ερευνητές έχουν προτείνει μια εξήγηση για τις ιδιομορφίες στο φάσμα των CR στην περιοχή ενέργειας από 3×1015 μέχρι 1018 eV (περιοχή «Β» στο γράφημα). Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι σωματίδια που παράγονται κατά τη διάρκεια των εκρήξεων SN και τα οποία έχουν ενέργειες χαμηλότερες από 3×1015 eV υφίστανται επανεπιτάχυνση στις φυσαλίδες Fermi όταν κινούνται από το Γαλαξιακό δίσκο προς την άλω. Έγκυρες παράμετροι του μοντέλου που περιγράφει την επιτάχυνση των σωματιδίων στις φυσαλίδες Fermi μπορούν να εξηγήσουν τη φύση του φάσματος των κοσμικών ακτίνων πάνω από 3×1015 eV. Το φάσμα κάτω από αυτή την περιοχή παραμένει αδιατάρακτο. Έτσι, το μοντέλο μπορεί να παραγάγει τη φασματική κατανομή των κοσμικών ακτίνων που είναι παρόμοια με αυτή που
παρατηρείται.

Η ιστορία της τρέλας

«Όλοι οι άνθρωποι είναι τόσο αναπόφευκτα τρελοί που, όποιος δεν είναι τρελός, είναι διπλά τρελός»

«Όλα μας τα δεινά προέρχονται από το ότι δεν είμαστε ικανοί να καθίσουμε ήρεμα σ’ ένα δωμάτιο, μονάχοι» Πασκάλ

«Ο καλύτερος τρόπος για να σιγουρευτείς ότι εσύ είσαι ο γνωστικός, δεν είναι το να κλείσεις μέσα το γείτονά σου» Ντοστογιέφσκι από το «Ημερολόγιο του Συγγραφέα»

Πρέπει να γραφτεί η ιστορία αυτής της «διπλής τρέλας».
Πρέπει να προσπαθήσουμε, ψάχνοντας μέσα στην ιστορία, να συναντήσουμε το βαθμό μηδέν της ιστορίας της τρέλας, τη στιγμή που είναι ακόμη εμπειρία αδιαφοροποίητη. Πατάμε σίγουρα σε άβολη περιοχή. Για να τη διασχίσουμε θα χρειαστεί να αρνηθούμε το βόλεμα που προσφέρουν οι καθιερωμένες αλήθειες, κι ούτε στιγμή να μην αφεθούμε να μας καθοδηγήσουν οι επιστημονικές γνώσεις μας για την τρέλα. Το καθοριστικό είναι η χειρονομία που διαχώρισε την τρέλα, κι όχι η επιστήμη που καθιερώθηκε, όταν πια είχε συντελεστεί ο διαχωρισμός.

Τότε, και τότε μοναχά, θα μπορέσει να φανεί η περιοχή εκείνη όπου ο τρελός κι ο γνωστικός, οι δυο χωρισμένοι τώρα πια άνθρωποι, είναι ακόμη αδιαχώριστοι και, σε μια γλώσσα πολύ πιο πηγαία, αδρή και πολύ πιο φρέσκια από τη γλώσσα της επιστήμης, λένε τα λόγια της ρήξης τους, λόγια που με τρόπο φευγαλέο μαρτυρούν ότι ακόμη μιλιούνται. Σ’ αυτόν τον διάλογο τρέλα και μη-τρέλα, λογική και μη-λογική αντιφάσκουνε συγκεχυμένα: πριν γεννηθούν, είναι αχώριστες. Κι όταν χωρίζονται, υπάρχουν η μία μόνο για την άλλη, η μία μόνο ως προς την άλλη.

Το βιβλίο «Η ιστορία της τρέλας» αποτελεί το πρώτο σημαντικό έργο του Μισέλ Φουκώ, καθώς επίσης και τη διδακτορική του θέση. Αρχικά, ονομάστηκε «Folie et déraison. Historie de la folie à l’âge classique» («Τρέλα και παραλογισμός. Η ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή») γράφτηκε στη Σουηδία και εκδόθηκε το 1961. Από τον τίτλο μόλις, γίνεται φανερή η διάκριση ανάμεσα στην τρέλα και τον παραλογισμό, σύμφωνα με τον Μισέλ Φουκώ, ο οποίος μελετά την εξέλιξη της τρέλας μέσα στην ιστορία. Ο Μισέλ Φουκώ αναφερόμενος αρχικά στην εικόνα του τρελού την περίοδο της Αναγέννησης, καταλήγει ότι η ανθρώπινη αντίληψη για την τρέλα ως «πνευματική ασθένεια», είναι το προϊόν της ιστορίας, της εκπαίδευσης και της κουλτούρας.

«Σπανίως σκεφτόμαστε πόσα από τα στερεότυπα που χρησιμοποιούμε για να αναγνωρίζουμε τον κόσμο προβάλλουν μέσα από το παραθλαστικό κάτοπτρο της τρέλας. Ποια είναι λ.χ. η συνάφεια και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην τιμωρία και στη θεραπεία; Τι επέφερε στο ερμηνευτικό πεδίο η εφαρμογή της επιστημονικής ψυχανάλυσης; Γιατί η τρέλα οφείλεται κατά κανόνα σε κάποια διαταραγμένη σεξουαλικότητα; Τι σημαίνει μελαγχολία και πώς σχετίζεται τόσο αυτή όσο και η μανία και το παραλήρημα με την τρέλα;»

Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν επικοινωνεί πια με τον τρελό
Από τη μια στέκεται ο λογικός άνθρωπος, που για τα ζητήματα της τρέλας καθιστά υπεύθυνο το γιατρό κι έτσι αποκλείει κάθε άλλο δρόμο επαφής με την τρέλα, αφήνοντας ανοικτό μονάχα εκείνον που περνά μέσα από τον αφηρημένο χαρακτήρα της αρρώστιας. Από την άλλη πλευρά, στέκεται ο άνθρωπος της τρέλας. Αυτός δεν επικοινωνεί με τους άλλους παρά μονάχα μέσα από μια λογική, που αποτελεί επιταγή, καταναγκασμό σωματικό και ηθικό, ανώνυμη πίεση της ομάδας, απαίτηση για συμμόρφωση. Όσο για γλώσσα κοινή, δεν υπάρχει ή καλύτερα, δεν υπάρχει πια.

Ο άνθρωπος της τρέλας φοβίζει. Αλλά φοβίζει με έναν τρόπο ιδιαίτερο. Βλέποντάς τον, ασυνείδητα κλονίζεται μέσα μας η αίσθηση της λογικής. Μια αίσθηση που κατά καιρούς πλήττεται από διάφορες καταστάσεις που μας κάνουν να νοιώθουμε ότι ακροβατούμε. Με αρκετά νευρωτικά στοιχεία οι περισσότεροι από εμάς και σε μια κοινωνία, η δόμηση της οποίας μας ωθεί σε όλο και πιο έντονες νευρωτικές τάσεις και συμπεριφορές, κάπου νοιώθουμε ότι το παιχνίδι της λογικής, παίζεται, όχι τόσο μέσα μας πια, αλλά στο πεδίο της κοινωνίας.

Μεγαλύτερη σημασία έχει αποκτήσει η απόδειξη προς τους άλλους για το πόσο λογικοί είμαστε, παρά η διατήρηση της ισορροπίας μέσα μας. Και εκείνη τη στιγμή που αμφιβάλλουμε για την ισορροπία μας αυτή, και που το κύριο μέλημά μας είναι να αποκρύπτουμε τα νευρωτικά μας στοιχεία από τον περίγυρο, εκείνη τη στιγμή εμφανίζεται ο τρελός, ως από μηχανής θεός να μας καθησυχάσει. Η απόδειξη ότι είμαστε καλά, βρίσκεται πια μπροστά μας με σάρκα και οστά. Και η ανάγκη μας να αποστασιοποιηθούμε από αυτόν είναι μια ανάγκη που πηγάζει από τους δικούς μας φόβους. “Μα καλά” θα πει ο αντίλογος, “εγώ ούτε φωνές ακούω, ούτε παράλογες σκέψεις κάνω, ούτε επικίνδυνος είμαι για το σύνολο”. Δε θα διαφωνήσω, αλλά θα θέσω μερικά ερωτήματα.

Ο τρελός αντιμετωπίζει άγνωστους κινδύνους. Φωνές, ιδέες παράλογες τον αποδιοργανώνουν σε μεγάλο βαθμό. Μα και οι νευρώσεις που μας διακατέχουν, άγνωστη αιτιολογία δεν έχουν; Οι εσωτερικές συγκρούσεις που οδηγούν σε κρίσεις πανικού, σε φοβίες ή σε κάποιο άλλο νευρωτικό σύμπτωμα, δεν έχουν σαν κύριο πρόβλημα τον άγνωστο παράγοντα; Το άγνωστο φοβίζει λοιπόν τόσο τον τρελό, όσο και εμάς τους υπόλοιπους που ανήκουμε μόνο στο νευρωτικό πεδίο. Να λοιπόν μια κοινή συνιστώσα. Ήδη ίσως το άγχος να αυξάνεται στον γράφων και στον αναγνώστη, από μια έστω μικρή υποψία ταύτισης της λογικής με την τρέλα. Ο τρελός όμως δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο το άγνωστο. Έχει άλλα εξίσου ίσως σημαντικά προβλήματα, όσο ακραίο κι αν αυτό ακούγεται.

Η απόρριψη και η περιθωριοποίηση που βιώνει καθημερινά, είναι κάτι εξίσου άσχημο με τις ψευδαισθήσεις του. Τα λογικά του κομμάτια, όλο και συρρικνώνονται κάτω από την πίεση της λογικής κοινωνίας. Η μόνη ουσιαστική υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, είναι να αυτοαποκλειστεί από αυτό. Και η αίσθηση πως τίποτε καλό δεν υπάρχει μέσα του-μιας και αυτό το μήνυμα παίρνει από τους “λογικούς ανθρώπους” τον κάνει να αισθάνεται όλο και λιγότερο άνθρωπος. Και να θέσω ένα τελευταίο ερώτημα γι αυτό το δεύτερο κείμενο σχετικά με το στίγμα. Ποιος θα μπορούσε να αντέξει την απομόνωση από τους υπόλοιπους ανθρώπους και να παραμείνει άνθρωπος;

Κι έπειτα, η θαλασσοπορία, αφήνει τον άνθρωπο έρμαιο στην αβέβαιη τύχη του. Είναι η ώρα που ο καθένας παραδίνεται στα δικά του πεπρωμένα, κάθε επιβίωση είναι δυνάμει η τελευταία. Ο τρελός, που φεύγει πάνω στο τρελό καράβι του, κινάει για τον άλλο κόσμο. Κι όταν ξεμπαρκάρει, πάλι είναι σα να ’ρχεται από τον άλλο κόσμο. Επειδή δε μπορεί και δεν πρέπει να ’χει άλλη φυλακή από το ίδιο το κατώφλι, τον κρατούν στο χώρο του περάσματος. Τον τοποθετούν στο εσωτερικό του εξωτερικού και αντίστροφα.

Θέση εξαιρετικά συμβολική, που σίγουρα θα μείνει δική του μέχρι και τις μέρες μας, αν βέβαια συγκατανεύσουμε στο ότι εκείνο που άλλοτε στάθηκε το ορατό φρούριο που οχυρώνονταν η τάξη των πραγμάτων, τώρα έγινε ο αόρατος πύργος όπου κλειδώνεται η συνείδησή μας.

Από τα τέλη του Μεσαίωνα μέχρι την εποχή μας, η τρέλα φέρνει διάφορες ταμπέλες. Οι αρχαίοι Έλληνες την οριοθετούσαν με τη λέξη “ύβρις”. Μα από την ύβρη μέχρι τη σημερινή τρέλα μεσολαβούν γεγονότα, καταστάσεις, συμπεριφορές διαφορετικές, ανάλογα το χωροχρόνο στον οποίο παρουσιάζονται οι “τρελοί”. Και κάπου εκεί οι αρχικές έννοιες χάνονται. Τελικά, πόσο απέχει η τρέλα από τη γνώση; Πόσο τρελός είναι ο “διαφορετικός”; Ο Μισέλ Φουκώ τολμάει. Τολμάει να διαχωρίσει στάδια, παρεμβάσεις, ερμηνείες, σε μια αναδρομή χρονική, θεοκρατική και συμπαντική, μη παραλείποντας βέβαια και το ρόλο της ιατρικής σε αυτό το τόσο σημαντικό κεφάλαιο της ανθρωπότητας, με το οποίο κάποιοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν παίζοντας παράξενα παιχνίδια, όσο άβολο και αν ακούγεται.

“Σπανίως σκεφτόμαστε πόσα από τα στερεότυπα που χρησιμοποιούμε για να αναγνωρίζουμε τον κόσμο προβάλλουν μέσα από το παραθλαστικό κάτοπτρο της τρέλας. Ποια είναι λ.χ. η συνάφεια και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην τιμωρία και στη θεραπεία; Τι επέφερε στο ερμηνευτικό πεδίο η εφαρμογή της επιστημονικής ψυχανάλυσης; Γιατί η τρέλα οφείλεται κατά κανόνα σε κάποια διαταραγμένη σεξουαλικότητα; Τι σημαίνει μελαγχολία και πώς σχετίζεται τόσο αυτή όσο και η μανία και το παραλήρημα με την τρέλα;

Ο Φουκό αναλύει τη σχέση μας με το υγρό στοιχείο ξεκινώντας από το βάρβαρο έθιμο του Μεσαίωνα να φορτώνουν τους τρελούς σε κάποιο πλοίο και να το αφήνουν να χαθεί ακυβέρνητο στη θάλασσα. Εντοπίζει ακόμη τα γνωρίσματα της εγκάθειρξης στον 17ο αιώνα, όταν άρχισαν να εγκλείουν τους τρελούς στα πρώτα ιδρύματα, όπου και τους χρησιμοποιούσαν για διάφορες δουλειές δημιουργώντας ένα είδος ιδιότυπης καθεστωτικής δουλοπαροικίας.

Προχωρώντας περισσότερο, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι οι σύγχρονες μορφές λογικής είναι βαθύτατα ηθικολογικές. Πάνω σε αυτές κτίζεται και το σύστημα ποινών που ισχύει ως σήμερα, προϊόν του σχίσματος ανάμεσα στη λογική και στην τρέλα και της απουσίας διαλόγου, ο οποίος ωστόσο υπήρχε και διεξαγόταν ανοιχτά, ακόμη και κατά την περίοδο της όψιμης Αναγέννησης, στην Ευρώπη. Στο έργο, για παράδειγμα, του Σαίξπηρ και του Θερβάντες ο Φουκό βλέπει την τρέλα να συγγενεύει με τον θάνατο και να ανοίγει ένα παράθυρο στον άλλο κόσμο, να αποτελεί δηλαδή το έσχατο βίωμα της τραγικής πραγματικότητας, μια νέα εκδοχή της ύβρεως, συγγενή κατά μια έννοια με την αρχαιοελληνική.

Ο ιδιοφυής Φουκό ερευνά επιπλέον τη συγκρότηση και τη συνέχεια όπως και την ασυνέχεια του ανθρώπινου σώματος, τη φυσιολογία του, το νευρικό, το κυκλοφορικό και το συμπαθητικό σύστημα, όπως τα αντιμετώπισαν στις εποχές που διαδέχθηκαν την Αναγέννηση: την Αντιμεταρρύθμιση, τον αιώνα των Φώτων, τον σημερινό κόσμο.

Αναλύει ακόμη τη σχέση της τρέλας με τον παραλογισμό και την τέχνη. Σε ποιον ανήκουν η μελαγχολία του Σουίφτ, η τρέλα του Τουρκουάτο Τάσο, του Νίτσε, του Βαν Γκογκ, του Χέλντερλιν, του Νερβάλ, του Αρτό και του Γκόγια; Ποια είναι η σχέση της τρέλας με το όνειρο; Γιατί π.χ. οι υπερρεαλιστές αναγνώρισαν στον Ιερώνυμο Μπος ως έναν από τους μεγάλους τους μέντορες; [Αναζήτησε το άρθρο: Ιερώνυμος Μπος και Επικυρίαρχοι] Απαντώντας στα αγωνιώδη αυτά ερωτήματα, όπως και σε πολλά άλλα, συναφή ή μη, ο Φουκό μας έδωσε την ιδιοφυέστερη μελέτη που γράφτηκε ποτέ για την κραυγή, τον εγκλεισμό, την απόκλιση, την παρέκκλιση και τη στρατηγική της φαντασίας, με γοητευτικό πάθος και αφοπλιστική επιχειρηματολογία.