Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΔΗΜΩΔΗ ΑΣΜΑΤΑ - “Το Χελιδόνισμα της Ρόδου”

“Το χελιδόνισμα της Ρόδου”

Το χελιδόνισμα της Ρόδου, ένα ανώνυμο δημώδες άσμα, παραδίδεται από τον Αθήναιο (ακμή: περ. 200 μ.Χ.), ο οποίος αντλεί τις πληροφορίες του από το έργο Περὶ τῶν ἐν Ρόδῳ θυσιῶν του ιστοριογράφου Θέογνη, που δεν γνωρίζουμε πότε έζησε. Το άσμα είναι πιθανώς πολύ παλαιότερο, ενδεχομένως παλαιότερο και από τον 5ο αι. π.Χ., αφού ο Αριστοφάνης φαίνεται να έχει υπόψη του κάποιο χελιδόνισμα. Το τραγουδούσαν παιδιά που πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι τον μήνα Βοηδρομιώνα (περ. 15 Φεβρουαρίου-15 Mαρτίου), δηλ. όταν έρχονταν τα χελιδόνια, οι προάγγελοι της άνοιξης. Στα παιδιά έδιναν γλυκίσματα, άλλα φαγώσιμα ή ακόμη και κρασί.

Τα άσματα αυτά. ανάλογα των οποίων υπάρχουν και σήμερα, κατά κανόνα συνδέονται με κρίσιμες μεταβάσεις μέσα στον κύκλο του έτους (πρωτοχρονιά, αρχή της άνοιξης κ.ά.) και έχουν συχνά ευετηρικό χαρακτήρα, αποσκοπούν δηλ. στο να φέρουν "καλή χρονιά". Παρόμοια χελιδονίσματα έχουν καταγραφεί στους νεότερους χρόνους σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Πανελλήνια γνωστό είναι το «ήρθε, ήρθε η χελιδόνα...».

“Το Χελιδόνισμα της Ρόδου”

ἦλθ᾽ ἦλθε χελιδών
καλὰς ὥρας ἄγουσα,
καλοὺς ἐνιαυτούς,
ἐπὶ γαστέρα λευκά,
5 ἐπὶ νῶτα μέλαινα.
παλάθαν σὺ προκύκλει
ἐκ πίονος οἴκου
οἴνου τε δέπαστρον
τυροῦ τε κάνυστρον·
10 καὶ πύρνα χελιδών
καὶ λεκιθίταν
οὐκ ἀπωθεῖται· πότερ᾽ ἀπίωμες ἢ λαβώμεθα;
εἰ μέν τι δώσεις· εἰ δὲ μή, οὐκ ἐάσομες·
ἢ τὰν θύραν φέρωμες ἢ τὸ ὑπέρθυρον
15 ἢ τὰν γυναῖκα τὰν ἔσω καθημέναν·
μικρὰ μέν ἐστι, ῥᾳδίως νιν οἴσομες.
ἂν δὴ τι φέρῃς, μέγα δή τι φέροις·
ἄνοιγ᾽ ἄνοιγε τὰν θύραν χελιδόνι·
οὐ γὰρ γέροντές ἐσμεν, ἀλλὰ παιδία.

***
Ήλθε το χελιδόνι ήλθε
φέρνει τις καλοκαιριές
και χαρούμενες χρονιές,
κάτασπρη έχει την κοιλιά,
μαύρη την ουρά.5
Ρίξε συκοπιταρίδα
από το αρχοντικό σου,
φέρε κύπελλο κρασί
και κανίστρι με τυρί.
Και το ξεροκόμματο,10
μα και το αυγόψωμο
αγαπά το χελιδόνι. Να του δίνουμε ή θα καλοχεριστούμε;
Αν μας δώσεις -Αν μας αρνηθείς, ησυχία δεν θα βρεις
ή θα αρπάξουμε την πόρτα ή τ᾽ ανώφλι της
ή τη νοικοκυρά που ᾽ναι μες στο σπίτι·15
είναι μικροκαμωμένη, εύκολα σηκώνεται.
Αν θα μας φιλοδωρήσεις, να ᾽ναι κάτι που αξίζει.
Άνοιγε, άνοιγε τη θύρα στα χελιδονάκια·
δεν είμαστε δα γέροι, είμαστε παιδιά.
 

Η ΗΔΟΝΗ, ΑΡΧΗ ΒΑΣΙΚΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

Α. Η Ηδονή ως λέξη και ως έννοια

Η λέξη ηδονή είναι παράγωγη από το ρήμα ήδομαι , ένα ρήμα από αυτά που κοσμούν το αρχαίο ελληνικό λεξιλόγιο, με το εύηχο της λέξης και την ουσία του νοήματός του. Είναι ταυτόσημο, το ρήμα αυτό, ή συνώνυμο με μια σειρά ρημάτων, που όλα συνάδουν στη θετική όψη της ζωής , όπως: χαίρομαι, ευχαριστούμαι, ευφραίνομαι, ευαρεστούμαι, αγάλλομαι, τέρπομαι, απολαμβάνω. Ακόμα, οι φράσεις “ηδέως έχω” και “ηδέως διάγω” και “ηδέως ζην” με το επίρρημα ηδέως, επίσης παράγωγο από το ρήμα ήδομαι, είναι ενδεικτικές της ευρείας χρήσεως του στην καθημερινή ζωή των προγόνων μας.

Ηδονή λοιπόν σημαίνει αντίστοιχα την χαρά, την ευχαρίστηση, την ευφροσύνη, την ευαρέσκεια - σωματική και ψυχική - την αγαλλίαση, την τέρψη, την απόλαυση. Μια πλούσια γκάμα σημασιών καλύπτει η λέξη ηδονή, που ξεκινάει από την πιο χυδαία αισθησιακή απόλαυση,την ηδυπάθεια και την φιληδονία, που από μόνες τους παραπέμπουν σε παθογένεια καί νοσηρότητα. Και φθάνει ως την ανώτατη ψυχο-πνευματική κατάσταση: την αγαλλίαση, τη μακαριότητα και τον “γαληνισμό” της ψυχής για τον οποίο μας μιλάει ο Επίκουρος, τελειώνοντας την προς Ηρόδοτο, επιστολή του. Στο Λουκρήτιο επίσης η λέξη “voluptas” έχει εύρος σημασιολογικό: από τη φυσική απόλαυση μέχρι την πιο εκστατική ενατένιση του θείου.

Αυτή ακριβώς η μεγάλη διάσταση σημασιών ,κατέστησε την ηδονή την πιο παρεξηγημένη κι ενοχοποιημένη λέξη της γλώσσας μας. Και μαζί και τη φιλοσοφία του Επίκουρου, που ορίζει την ηδονή “ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΩΣ ΖΗΝ”. Προϋπόθεση, δηλαδή και σκοπό της ευτυχισμένης ζωής.

Β. Η ηδονή στη φιλοσοφία

Ως ψυχοσωματική ευεξία η λέξη ηδονή, απαντά για πρώτη φορά στον ποιητή-επιγραμματοποιό Σιμωνίδη. Ίσως ήταν και ο δημιουργός της. Ένας νεολογισμός της εποχής. Πιθανόν, γι αυτό και η ποιητική της χροιά...

Ως αγαθό όμως, πρωταρχικό και σύμφυτο όλων των έμβιων όντων, την θεώρησε πρώτος ο Εύδοξος, ο περίφημος αστρονόμος και μαθηματικός και ιατρός, συνεργάτης του Πλάτωνα στην Ακαδημία αλλά και αποστάτης αργότερα από αυτήν, λόγω ακριβώς των ιδεών του. Και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης θεωρούν την ηδονή απαραίτητο συστατικό της ευδαιμονίας, έστω ένα μικρό μέρος της. Στον πλατωνικό διάλογο “Φίληβος” ή “ περί ηδονής” που πραγματεύεται το θέμα, αν το απόλυτο αγαθό για τον άνθρωπο ταυτίζεται με την ηδονή ή τη φρόνηση, αναφέρεται ότι ο Εύδοξος προτείνει ένα φυσιοκρατικό και χονδροκομμένο ηδονισμό. Ο Αρίστιππος, που ανήκε κι αυτός στο Σωκρατικό-πλατωνικό κύκλο, από τον Εύδοξο σίγουρα εμπνεύσθηκε την περί ηδονής φιλοσοφία του. Η επιρροή του Εύδοξου είναι φανερή και στον Αριστοτέλη, παρά τους μύδρους που εξαπολύει εναντίον του. Το συμπέρασμα, τελικά, στο “Φίληβο” είναι ότι ούτε η φρόνηση ούτε η ηδονή αποτελούν, μεμονωμένα, το απόλυτο αγαθό για την ανθρώπινη ζωή, εφόσον δεν έχουν αυτάρκεια και τελειότητα. Η ανάμειξη αυτών των δύο, με γνώμονα το μέτρο, την αλήθεια και το κάλλος οδηγεί στον “Αριστο βίο” τον “ενάρετο βίο” που είναι και ο τελικός σκοπός του ανθρώπου: ένας αυτοσκοπός που απαξιεί τη γήινη ευτυχία του ανθρώπου , καθώς τα μάτια της ψυχής είναι εστραμμένα στον κόσμο των Ιδεών και στη μεταθανάτια ανταμοιβή. Ο Πλάτωνας αποδίδει στον άνθρωπο, μόνο τις κινητικές ηδονές, σωματικές και πνευματικές, ενώ την καταστηματική τη φυλάει για τους θεούς , γιατί κατά τη γνώμη του, μόνο σ'αυτούς προσιδιάζει . Ο Αριστοτέλης αντίθετα, απορρίπτοντας τις κινητικές ηδονές, δέχεται την αξία της καταστηματικής ηδονής, στην οποία οδηγεί μόνο ο θεωρητικός βίος του ανθρώπου, δηλ. η ενασχόληση με την πνευματική του ανέλιξη κι όχι ο πρακτικός, καθημερινός βίος. “ΚΑΙ ΗΔΟΝΗ ΜΑΛΛΟΝ ΕΝ ΗΡΕΜΙΑ ΕΣΤΙΝ Η ΕΝ ΚΙΝΗΣΕΙ” Γιατί όπως λέει στα “ηθικά Νικομάχειά του, η ηδονή δεν είναι κίνηση ή γένεση αλλά ολότητα.

Γ. Η ηδονή του Επίκουρου και η σύγκρισή της με την Αριστίππεια ηδονή

Ο Επίκουρος δεν έχει ως μέλημά του την διάκριση ούτε την πρωτοτυπία στη σύλληψη και σύνθεση της δικής του ηδονικής θεωρίας. Σταχυολόγησε , αφού απομάκρυνε κάθε μεταφυσικό στοιχείο, ό,τι θετικό και ουσιαστικό βρήκε στους προκατόχους του:

Από τον Πλάτωνα τις κινητικές ηδονές, ως μέρος της ευδαιμονίας. Από το Σωκράτη τον “μη ανεξέταστο βίο”. Από τον Αριστοτέλη την καταστηματική ηδονή και την ευδαιμονία , ακολουθώντας όμως διαφορετικό δρόμο προς απόκτησή της. Από τον Εύδοξο την θέση ότι η ηδονή είναι το πρωταρχικό και σύμφυτο αγαθό. Από το σοφιστή Αντιφώντα, μαθητή του Γοργία εμπνεύσθηκε τη θεωρία της “αταραξίας” καθότι ο Αντιφών φέρεται να έχει γράψει έργο “Αλυπίας τέχνη”.

Η λογοκρατούμενη όμως φύση του Επίκουρου, καθώς και ο ανθρωπισμός του, τον ώθησαν στην ουσία των πραγμάτων και στην καρδιά του προβλήματος της εποχής του, το οποίο μόνος αυτός επισήμανε, ή καλύτερα, μόνο αυτός επέδειξε τη βούληση να το λύσει. Και αυτό ήταν η δυστυχία που έβλεπε να κυριαρχεί γύρω του. Τα έργα του που σώθηκαν, έστω σπαράγματα αυτών που έγραψε, μιλούν από μόνα τους. Και κραυγάζουν, εντοπίζοντας το πρόβλημα της δυστυχίας των ανθρώπων, στον τρόπο που οι ίδιοι εκλαμβάνουν τα πράγματα. Η ηθική του, όπως λέει ο Antony Long, είναι ένα σύστημα εκπαίδευσης στα μέσα , τα οποία οι άνθρωποι χρησιμοποιώντας τα, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια ζωή όπου η ηδονική εμπειρία θα υπερισχύει του πόνου. Η μελέτη και υιοθέτηση της επικούρειας φιλοσοφίας που αποβλέπει στην απελευθέρωση από τον σωματικό πόνο και την ψυχική ταραχή , είναι στην ουσία “μια μαθητεία ελευθερίας”, γράφει ο σύγχρονός μας Αβραάμ Κοέν, σοβαρός μελετητής του Επίκουρου στο έργο του, “η φιλοσοφία του Επίκουρου.”

Το αντίδοτο στη δυστυχία , λογικά και πρακτικά, βρίσκεται στην επιδίωξη της ευτυχίας σκέφθηκε ο Επίκουρος. Και η ευτυχία του ανθρώπου ειναι παράγωγο αφενός της γνώσης κι αφετέρου του “φύσει ζην” δηλαδή της υιοθέτησης ενός τρόπου ζωής, σύμφωνα με αυτό που ορίζει η φύση ότι είναι “οικείον” σε κάθε έμβιο ον. Και το οικείον είναι η ηδονή, γιατί η φύση η ίδια επιζητεί την ηδονή και όχι η λογική. Γι αυτό και το “παράδειγμα του λίκνου” όπως το αναφέρει ο επικούρειος Λούκιος Τορκουάτος, στο έργο του Κικέρωνα “de finibus bonorum et malorum”. “Τα μωρά παιδιά, λέει, αλλά και τα άλλα έμβια (έλλογα) όντα, μόλις γεννηθούν και πριν ακόμη αναπτύξουν την λογική, επιδιώκουν την ηδονή ως κάτι οικείο και αποστρέφονται τον πόνο ως κάτι ξένο”.

Η φύση είναι σε θέση να κρίνει , γιατί βιώνει στην κυριολεξία την ηδονή και τον πόνο' και ξέρει πως σ' αυτές τις δυο δυνάμεις οφείλει την ίδια την ύπαρξή της. “Ηδονή και πόνος είναι το δίπολο, που κινεί την ίδια τη ζωή” μας λέει και πάλι ο Αβραάμ Κοέν.

Συμφωνώντας λοιπόν ο Επίκουρος με τον Εύδοξο, σημειώνει ,στην προς Mενοικέα επιστολή του, για την ηδονή: “αγαθόν πρώτον και συγγενικόν” και “πρώτον αγαθόν και σύμφυτον”. Πρωταρχικό λοιπόν Αγαθό η Αρετή, και έμφυτο. Συμφωνεί και με τον Αρίστιππο λέγοντας μαζί με αυτόν: “πάσα ηδονή, δια το φύσιν έχειν οικείαν, αγαθόν” και “ουδεμία ηδονή καθ' εαυτήν κακόν”.

Όμως μέχρις εκεί συμφωνεί μαζί του. Ναι, καθ' εαυτήν, από μόνη της η ηδονή, μιας και είναι κάτι οικείο σε μας και εφόσον δεν έχει συσχετισθεί με αίτια και συνέπειες δηλαδή με παρελθόν και μέλλον, δεν μπορεί να είναι κάτι κακό. Όμως, αυτό τον συσχετισμό θα πρέπει να τον κάνουμε πριν από κάθε μας πράξη ή όχι; Ο Επίκουρος απαντά: ναι, οπωσδήποτε πρέπει. Διαφωνεί λοιπόν μαζί του και εκεί ακριβώς διακρίνεται η υπεροχή της ηδονικής θεωρίας του Επίκουρου έναντι της Αριστίππειας. Είναι το σημείο όπου ο Αρίστιππος λέει: “Μόνον ημέτερον, εστιν το παρόν” όπως μας διασώζει ο Αιλιανός στην “ποικίλη ιστορία “του. Ο Αρίστιππος μιλάει μόνο για τις κινητικές ηδονές, τις ηδονές του παρόντος. Η ικανοποίηση τους, όπως λέει, αποτελεί και το σκοπό της ζωής του ανθρώπου, μάλλον τους σκοπούς του. Γιατί κάθε ηδονή και ένας σκοπός χωρίς καμμιά αναφορά στο χρόνο, στο πριν και το μετά, ή σε κάποια αποτίμηση ποιοτική. Μόνο ποσοτική. Ούτε και σε κάποια συνολική ευδαιμονία. Οι δε διάδοχοί του Αρίστιππου, Ηγησίας ο Πεισιθάνατος και ο Αννίκερις προχωρώντας πιο πέρα, είπαν ότι ο τελικός σκοπός διαφέρει πολύ από την ευδαιμονία. Τελικός σκοπός είναι η επί μέρους ηδονή. Γιατί αυτή , από μόνη της είναι αγαθό επιθυμητό και μη αμφισβητήσιμο.

Αντίθετα, η ευδαιμονία δεν υφίσταται καν από μόνη της αλλά μόνο μέσω των επί μέρους ηδονών. Ο Επίκουρος όμως ενδιαφέρεται για “την του όλου βίου μακαριότητα” όπως λέει στην επιστολή του προς τον Μενοικέα. Εισάγει επομένως ως απαραίτητους όρους στη βιοθεωρία του, αφενός τη μακαριότητα, το ανώτατο δηλ. στάδιο ευτυχίας του ανθρώπου και αφετέρου το χρόνο: Ο όλος βίος σημαίνει παρελθόν, παρόν, μέλλον. Η Ιδέα του μέλλοντος, ιδιαίτερα, ειναι αυτή που θα δώσει μια άλλη διάσταση στην ηδονική θεωρία του Επίκουρου και θα την διαφοροποιήσει από αυτήν του Αρίστιππου.

Η εισαγωγή του χρόνου επιτρέπει την ενότητα των ηδονών, που μία προς μία επιλέχθηκαν στον όλο βίο και επιτρέπει και την επανάληψή τους, μέσω της μνήμης. Ένας παρών πόνος μπορεί να αντισταθμιστεί με την ανάμνηση ηδονής του παρελθόντος ή με την προσμονή μέλλουσας ηδονής. Αυτή η άνεση μετακίνησης μέσα στο χρόνο και η μη προσκόλληση στο παρόν του Αρίστιππου, χαρίζει στον άνθρωπο μια αίσθηση ελευθερίας: ότι μπορεί αυτόνομα, να κάνει τις επιλογές και τις παρεκκλίσεις του, όπως περίπου τις κάνει το άτομο της φυσικής, κινούμενο “ΕΝ ΚΕΝΩΙ”.

Κάθε ηδονή αποτιμάται με το αποτέλεσμα και τις συνέπειες που θα έχει στο μελλον. Γι αυτό, ναι μεν “ΠΑΣΑ ΗΔΟΝΗ ΔΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΝ ΕΧΕΙΝ ΟΙΚΕΙΑΝ, ΑΓΑΘΟΝ” αλλά “ΟΥ ΠΑΣΑ ΜΕΝΤΟΙ ΑΙΡΕΤΗ” γράφει ο Επίκουρος στο Μενοικέα. Δεν ακολουθούμε αδιακρίτως κάθε ηδονή του λέει. Την διάκριση και την επιλογή των ηδονών θα την αναλάβει η φρόνηση που θα κάνει “ΒΛΕΨΙΝ” και “ΣΥΜΜΕΤΡΗΣΙΝ” ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΣΥΜΦΟΡΩΝ” δηλ. εξέταση προσεκτική και σύγκριση και συνυπολογισμό των ηδονών και των πόνων και ανάλογα με την “ωφέλεια” και την χρησιμότητα της, θα γίνει η επιλογή της κάθε ηδονής.

Εισάγει έτσι ο Επίκουρος, πρώτος, μετά την ιδέα του χρόνου και την ιδέα της ωφέλειας και ρίχνει τον σπόρο για μια σημαντική θεωρία που θα ευδοκιμήσει πολύ αργότερα, τον δέκατο όγδοο αιώνα με τον σπουδαίο άγγλο φιλόσοφο και κοινωνιολόγο τον Τζέρεμυ Μπένθαμ. Είναι η θεωρία του ωφελιμισμού, που αποβλέπει στην εξασφάλιση μιας όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ευτυχίας στον άνθρωπο και σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους.

Όπως βλέπουμε, ο ωφελιμισμός, δεν έχει να κάνει με την τρέχουσα σημασία του όρου ,που σημαίνει την επιδίωξη του ιδίου συμφέροντος, εις βάρος των άλλων. Αντίθετα , έχει να κάνει με αυτό που εννοεί ο Επίκουρος στην 29 κύρια δόξα: “Διότι εγώ θα προτιμούσα μελετώντας την φύση να ανακοινώσω με παρρησία αυτά που είναι ωφέλιμα σε όλους τους ανθρώπους παρά να καρπώνομαι τον έπαινο των πολλών...” Έχει να κάνει και με αυτά που έγραψε ο Διογένης ο Οινοανδέας στην πέτρινη επιγραφή του, αποβλέποντας στο να ωφελήσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους: “αφού είναι δίκαιο να βοηθήσω και αυτούς που θα ζήσουν μετά από μένα, γιατί κι αυτοί δικοί μου άνθρωποι είναι, κι ας μην γεννήθηκαν ακόμη αλλά και τους ξένους που έρχονται στην πόλη μας...

Για την μεγάλη σχέση του Επίκουρου με την θεωρία του ωφελιμισμού μιλάει με θέρμη ο γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Μαρί Γκυγιώ του οποίου είχαμε την τύχη φέτος να αποκτήσουμε και να διαβάσουμε τις επικούρειες σελίδες, με την εξαιρετική μετάφραση που μας χάρισε ο αγαπητός μας φίλος, ο Λεωνίδας ο Αλεξανδρίδης.

Επιβεβαιώθηκε έτσι ο Χ. Θεοδωρίδης που από τις αρχές του 20ού αι. προέτρεπε τους αναγνώστες του να διαβάσουν τον Γκυγιώ, όσοι αγαπούν τον Επίκουρο... Πραγματικά, τον αγαπήσαμε περισσότερο μέσα από τα κείμενά του Γκυγιώ, που είναι ανεκτίμητα: ένας θησαυρός όχι μόνο για μας τους επικούρειους, αλλά για όλο τον κόσμο, μια και μιλάμε για ωφελιμισμό.

Η ρήση του Μπένθαμ ότι “η φύση έθεσε δύο αφεντάδες- δυνάστες στην ζωή του ανθρώπου, την ευχαρίστηση και τον πόνο “ δείχνει πόσο η θεωρία του έχει επικούρειες ρίζες. Δυνάστης λοιπόν και η ηδονή όταν επιδιώκεται αφρόνως και χωρίς μέτρο. Δεν αρκεί λοιπόν το “ΦΥΣΕΙ ΖΗΝ” απαραίτητο είναι και το “ ΛΟΓΩ ΖΗΝ “ Με την “συμμέτρησιν“ κάποιες ηδονές θα αποφευχθούν, άλλες θα μετατεθούν στο χρόνο και κάποιοι πόνοι θα προτιμηθούν στο παρόν, στο όνομα της μεγαλύτερης ηδονής που θα προκύψει στο μέλλον. Χρησιμοποιούμε μερικές φορές, συμβουλεύει ο Επίκουρος τον Μενοικέα, το αγαθό ως κακό ή αντίθετα το κακό ως αγαθό.

[ΧΡΩΜΕΘΑ ΤΩΙ ΜΕΝ ΑΓΑΘΩΙ ΚΑΤΑ ΤΙΝΑΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΩΣ ΚΑΚΩΙ, ΤΩ ΔΕ ΚΑΚΩΙ ΤΟΥΜΠΑΛΙΝ ΩΣ ΑΓΑΘΩΙ). Κι αυτό γιατί αποβλέπουμε σε μια συνολική ηδονή καθαρή και αμιγή, απαλλαγμένη δηλ. από κάθε ίχνος πόνου. Μια κατάσταση, όπου “ΜΗΤΕ ΑΛΓΕΙΝ ΚΑΤΑ ΣΩΜΑ ΜΗΤΕ ΤΑΡΑΤΤΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ” συνεχίζει ο Επίκουρος στην επιστολή του. Απουσία σωματικού πόνου λοιπόν, και ψυχικής ταραχής. Συνύπαρξη σωματικής ευεξίας και ψυχικής πληρότητας και γαλήνης, για να το πούμε με θετική έκφραση κι όχι αρνητική. Αυτή, λοιπόν, είναι η καταστηματική ηδονή – ευδαιμονία, που αποτελεί το άθροισμα των κινητικών ηδονών, ή καλύτερα την ενότητα των ηδονών, των επιλεγμένων ανάμεσα από πολλές απατηλές ηδονές. Και όπως συμβαίνει σε κάθε ένωση στην φύση, που, σύμφωνα με την αρχή της ανάδυσης, παρουσιάζει καινούριες ιδιότητες από αυτές των στοιχείων που την αποτελούν, το ίδιο συμβαίνει και με τις ηδονές, που ως ψυχικά φαινόμενα και κατ' επέκταση υλικά, ακολουθούν τους φυσικούς νόμους. Έτσι η καταστηματική ηδονή εμφανίζει ιδιαίτερες ιδιότητες έναντι των κινητικών ηδονών: την αταραξία, την καθαρότητα, αφού δεν υπάρχει ανάμειξη πόνου σωματικού ή ψυχικού, την σταθερότητα, την μονιμότητα και την πληρότητα. Η διαφορά τους οφείλεται στο ότι οι μεν κινητικές ηδονές προκαλούνται από αίτια εξωτερικά, ενώ η καταστηματική είναι υπόθεση εσωτερικής διεργασίας. Είναι επομένως διανοητική: μια κατάσταση συνειδητότητας του ανθρώπου και προσωπικής επίγνωσης της φυσικής και ψυχικής του υγείας – ευδαιμονίας. Η κατάσταση αυτή απορρέει από την βούληση και την λογική διάθεση του ατόμου να βάζει τάξη, ομορφιά και ποιότητα στην ζωή του.

Η ιεράρχηση λοιπόν, η τακτοποίηση και συστηματοποίηση και η έλλογη διαχείρηση των ηδονών του παρόντος, θα οδηγήσει στην ποθητή μελλοντική, καταστασιακή ηδονή. Και λέγοντας μελλοντική, δεν έπεται ότι τοποθετείται στο απώτερο μέλλον. Αντίθετα μπορεί ο άνθρωπος να την βιώνει καθημερινά, την κάθε στιγμή, αδιάκοπα, παράλληλα με τις παροδικές κινητικές ηδονές, αρκεί να τις επιλέγει σωστά και να τις κατευθύνει σε μια ενότητα, απαλλαγμένη από κάθε ξένο στοιχείο. Είναι υπέροχη η εικόνα, που χρησιμοποιεί ο Γκυγιώ, σε μετάφραση του Λεωνίδα Αλεξανδρίδη, θέλοντας να περιγράψει ακριβώς αυτή την διαδικασία: “Η ζωή γίνεται ένα είδος πίνακα ,με ακαθόριστα περιγράμματα, στον οποίο ο σοφός αυτός “καλλιτέχνης της ευτυχίας” (Επίκουρος) ομαδοποιεί τις αναμενόμενες συγκινήσεις του. Τοποθετεί τις μεν σε δεύτερο πλάνο, τις δε σε πρώτο πλάνο,φέρνει στο φως αυτές εδώ ,ρίχνει τις άλλες στην λήθη και στο σκοτάδι. Ατενίζει και θαυμάζει το έργο, που είναι συγχρόνως τόσο όμορφο και τόσο ορθολογικό, που δεν έχει καθόλου, όπως τόσα άλλα, τον σκοπό του έξω από αυτό το ίδιο αλλά που αντίθετα είναι ο ίδιος του ο σκοπός και το ίδιο του το αγαθό”.Κα ι προσθέτει ο Γκυγιώ, εντός εισαγωγικών, τα λόγια του Επίκουρου: “Λίγα είναι τα πράγματα που τα φέρνει η τύχη στον σοφό. Η λογική του σκέψη έχει διευθύνει τα μεγαλύτερα και τα πιο σημαντικά “ θέλοντας προφανώς να δείξει ότι η ευδαιμονία – μακαριότητα είναι αποτέλεσμα λογικής διεργασίας και παράγωγο προσωπικής προσπάθειας του ανθρώπου.

Ο συστηματικός Επίκουρος που οργάνωσε την ζωή του με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας μιλά για ευδαιμονία και στις πιο δύσκολες στιγμές του, μας συμβουλεύει να τον ακολουθήσουμε εφοδιασμένοι με τον ίδιο εξοπλισμό και τα ίδια εργαλεία που εκείνος χρησιμοποίησε: την γνώση -επιστήμη για την εξάλειψη οποιουδήποτε φόβου και την φρόνηση που είναι από τη μία “ΝΗΦΩΝ ΛΟΓΙΣΜΟΣ”, δηλ. η ξεκάθαρη λογική, εξασκημένη με τον κανόνα, και από την άλλη ΑΡΕΤΗ περιλαμβάνουσα τις υπόλοιπες παραδοσιακές αρετές: σωφροσύνη, εγκράτεια, ανδρεία, δικαιοσύνη. Δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς ευχάριστα, χωρίς να ζει με σύνεση, ομορφιά και δικαιοσύνη και το αντίθετο. “ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΗΔΕΩΣ ΖΗΝ ΑΝΕΥ ΤΟΥ ΦΡΟΝΙΜΩΣ ΚΑΙ ΚΑΛΩΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΣ ΟΥΔΕ ΦΡΟΝΙΜΩΣ ΚΑΙ ΚΑΛΩΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΣ ΑΝΕΥ ΤΟΥ ΗΔΕΩΣ ΖΗΝ” λέει ο Επίκουρος στον Μενοικέα και στην 5η Κύρια Δόξα.Και συνεχίζει: ΣΥΜΠΕΦΥΚΑΣΙ ΓΑΡ ΑΙ ΑΡΕΤΑΙ ΤΩ ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ, ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ ΤΟΥΤΩΝ ΕΣΤΙΝ ΑΧΩΡΙΣΤΟΝ. Γεννήθηκαν μαζί, λέει, οι αρετές με την ευχαρίστηση και δεν μπορούν να υπάρξουν χωριστά: Ηδονή και Αρετή γίνονται ένα πράγμα, το ένα προυπόθεση και συμπλήρωμα του άλλου.

Αν προσθέσουμε εδώ την φιλία και την φιλοσοφία θα έχουμε πλήρη τον επικούρειο εξοπλισμό. Η φιλία, απαραίτητος όρος της ευδαιμονίας. Γι αυτό ο κήπος την καλλιέργησε τόσο πολύ, αναγάγοντάς την σε υπέρτατη αρετή. Και η φιλοσοφία είναι κατά τον Επίκουρο: “ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΛΟΓΟΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙΣ ΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΒΙΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΟΥΣΑ” είναι δηλαδή ενέργεια του ανθρώπου που με λογικές σκέψεις και συλλογισμούς, στοχεύει στην ευτυχισμένη ζωή.

Αν η ιδέα του χρόνου και η ιδέα της ωφέλειας- ευτυχίας έχουν προσδώσει στην επικούρεια ηδονή μια ξεχωριστή ποιότητα έναντι των άλλων ηδονικών θεωριών, η ιδέα της στενής σύνδεσης Ηδονής- Αρετής την ανεβάζει στο επίπεδο των μακαρίων Θεών. Γι' αυτό και το” ΜΑΚΑΡΙΩΣ ΖΗΝ” που επαναλαμβάνει ο Επίκουρος.

Το αδιάκριτο και αδιαχώριστο της Αρετής – μέσου και της Ηδονής-σκοπού συντελεί στην δημιουργία εσωτερικής γαλήνης και αρμονίας, απαραίτητης για την ευδαιμονία και μακαριότητα του ανθρώπου. Η αρετή π.χ. της δικαιοσύνης, “πραγματοποιεί, όχι μόνο απ'έξω, αλλά μέσα στο ίδιο το άτομο, ένα είδος αρμονίας και εσωτερικής δικαιοσύνης” μας είπε στην ομιλία του “περί δικαιοσύνης” ο Λεωνίδας Αλεξανδρίδης. Αρετή και αρμονία πάνε μαζί.(είναι και από την ίδια ρίζα -αρ- και ρήμα αραρίσκω που σημαίνει συναρμολογώ, ταιριάζω καλά, συνδέω, εξού και οι λέξεις αρμός, αρμονία, αράχνη=αυτή που συνδέει τον ιστό της, Αρετή=κάτι έξοχο, τέλεια συναρμολογημένο (είναι μία από τις πιθανές ετυμολογίες της λέξεως Αρετή).

Στον Επίκουρο ανήκει η τιμή ότι ανέβασε την ηδονή , παίρνοντάς την από το κατώτατο σκαλί όπου βρίσκεται “ η της γαστρός ηδονή “ και φθάνοντάς την σε τέτοια ύψη. Ο Αθήναιος στο έργο του “δειπνοσοφιστές” βάζει στο στόμα του Επίκουρου την φράση: “Αρχή και ρίζα παντός αγαθού η της γαστρός ηδονή “ Σίγουρα ο Επίκουρος δεν εννοούσε ότι η ευχαρίστηση από την τροφή χαρίζει την ευδαιμονία και την μακαριότητα. Ήθελε μόνο να τονίσει την αναγκαιότητα και την προτεραιότητα της σωματικής ηδονής και μάλιστα αυτής της θρέψης, αφού αφορά στην επιβίωση του ανθρώπου. Χωρίς αυτή την ηδονή ως “αρχή” και “ξεκίνημα” δεν θα φθάσει κανείς ποτέ στο επίπεδο της καταστηματικής ηδονής. Αποτέλεσε όμως η φράση αυτή, ένα καλό επιχείρημα και όπλο στα χέρια των εχθρών του.

Δ. Η πολεμική στον Επίκουρο

Ήταν αποκάλυψη για μένα, όταν για πρώτη φορά διαβάζοντας την προς Μενοικέα επιστολή του Επίκουρου, γραμμένη από το ίδιο του το χέρι, στάθηκα στην περίφημη δήλωσή του: “Οταν λέμε ότι σκοπός μας είναι η ηδονή  δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων ή εκείνες των σαρκικών απολαύσεων, όπως νομίζουν μερικοί, που αγνοούν ή διαφωνούν μαζί μας ή είναι κακώς πληροφορημένοι, αλλά το να μην έχουμε σωματικούς πόνους και να μην ταράζεται η ψυχή μας” Και αμέσως μετά: “ Την ευχάριστη ζωή δημιουργεί η νηφάλια σκέψη”. Το αρχαίο κείμενο ξεκάθαρο και πολύ κατανοητό: “ΟΤΑΝ ΟΥΝ ΛΕΓΩΜΕΝ ΗΔΟΝΗΝ ΤΕΛΟΣ ΥΠΑΡΧΕΙΝ, ΟΥ ΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΩΤΩΝ ΗΔΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΕΝ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙ ΚΕΙΜΕΝΑΣ ΛΕΓΟΜΕΝ, ΩΣ ΤΙΝΕΣ ΑΓΝΟΟΥΝΤΕΣ ΚΑΙ ΟΥΧ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝΤΕΣ Ή ΚΑΚΩΣ ΕΚΔΕΧΟΜΕΝΟΙ ΝΟΜΙΖΟΥΣΙΝ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΜΗΤΕ ΑΛΓΕΙΝ ΚΑΤΑ ΣΩΜΑ ΜΗΤΕ ΤΑΡΑΖΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ. “ “ ΤΟΝ ΗΔΥΝ ΒΙΟΝ ΓΕΝΝΑ Ο ΝΗΦΩΝ ΛΟΓΙΣΜΟΣ “

Ήξερα ότι ήταν και είναι ο πιο παρεξηγημένος φιλόσοφος της αρχαιότητας, ότι το όνομά του είχε συνδεθεί με κάθε ακολασία και γαστριμαργία και τρυφηλότητα. Δεν είχα όμως ιδέα, μέχρι τότε, ότι υπήρχε η αφοπλιστική αυτή ομολογία του και ακόμα ότι ήταν γνώστης αυτής της παρεξήγησης, πράγμα που δείχνει ότι η κατακραυγή εναντίον του, είχε αρχίσει πολύ νωρίς.

Ξέρουμε ότι σ/ αυτό συνετέλεσε τα μέγιστα ο πρώην τρόφιμος του κήπου Τιμοκράτης, ο οποίος για προσωπικούς λόγους τον είχε κατασυκοφαντήσει. Όμως, αυτοί που πίστεψαν τον Τιμοκράτη, αν είχαν διαβάσει ,προσεκτικά, τα κείμενά του Επίκουρου ιδιαίτερα στην αρχαιότητα που υπήρχαν πολλά, θα άλλαζαν, λογικά, αμέσως γνώμη. Επομένως, για να μη γινει αυτό, σημαίνει ότι τον πίστεψαν, εννοώ τον Τιμοκράτη, αυτοί που ήθελαν να τον πιστέψουν.

Τι έφταιγε σ' αυτό λοιπόν; το ότι αναγνώρισε την ηδονή με παρρησία και χωρίς περιστροφές ως “αρχήν και τέλος του μακαρίως ζην” και υποκαθιστούσε έτσι το “Αγαθόν” του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη;

Και η λέξη ηδονή ήταν και τότε τόσο αρνητικά φορτισμένη και ενοχοποιημένη, όσο είναι και σήμερα που ο χριστιανικός καθωσπρεπισμός μας δεν μας επιτρέπει να εκφέρουμε δυνατά την λέξη ηδονή;

Εάν όμως λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι η Αριστίππεια ηδονή μιλούσε απερίφραστα και μόνο για τις αισθησιακές, κινητικές ηδονές, δημιουργείται εύλογα το ερώτημα: Γιατί τόση εμμονή και τέτοια κατακραυγή και εμπάθεια και δυστυχώς από ανθρώπους καταξιωμένους για την πνευματική τους προσφορά όπως ο Πλούταρχος, ο Κικέρωνας, ο Ποσειδώνιος, ο Επίκτητος, για να αναφερθώ μόνο σε παλαιότερους. Γιατί η επίθεση δεν σταμάτησε εκεί, καθόσον ο χριστιανισμός έθρεψε σφοδρούς πολέμιους της επικούρειας φιλοσοφίας.

Διαβάζοντας τον Πούταρχο, στο έργο του “ΟΤΙ ΟΥΔΕ ΗΔΕΩΣ ΖΗΝ ΕΣΤΙΝ ΚΑΤ ΕΠΙΚΟΥΡΟΝ”, που σημαίνει “δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς ευτυχισμένος ακολουθώντας τον Επίκουρο” και συναντώντας το επικριτικό και απαξιωτικό ύφος, την υβριστική φρασεολογία, τη μικροπρεπή επίθεση και την ειρωνική και σαρκαστική διάθεση, χάνεις κάθε εκτίμηση για τον “αρχιερέα του Απόλλωνα”, αξίωμα το οποίο έφερε ο Πλούταρχος, εκτός των άλλων αξιωμάτων και διακρίσεων.

Σταχυολογώ από το έργο του,ενδεικτικά, μόνο δύο σημεία: το πρώτο λέει: “αποκαλούν τους εαυτούς τους ίσους με τους θεούς και φθάνουν με τα υπερβολικά και ακραία αγαθά σε ένθεη μανία, που τους κάνει να τρέμουν σύγκορμοι και να ουρλιάζουν από ηδονή, επειδή περιφρονώντας όλα τα άλλα, ανακάλυψαν μόνοι αυτοί το θείο αγαθό, του να μην έχουν κανένα πόνο. Επομένως ούτε από χοίρους ούτε από πρόβατα υπολείπονται σε ευδαιμονία . Και η ευδαιμονία τους σημαίνει το να πηγαίνουν τα πράγματα καλά στην σάρκα, και στην ψυχή που ασχολείται με την σάρκα...”.

Το δεύτερο σημείο είναι ακόμη πιο μικρόψυχο και αναξιοπρεπές: “Οι άνθρωποι που διαθέτουν μυαλό δεν υποφέρουν από στραγγουρίες, δυσεντερίες, εξάντληση και υδρωπικίες από τις οποίες υπέφερε ο Επίκουρος και ο Πολύαινος ή και πέθαναν όπως ο Νεοκλής και ο Αγαθόβουλος... Τόση εμπάθεια...

Ίδια γεύση και στον Κικέρωνα. Ειρωνευόμενος τη θέση του Επίκουρου , ότι οι αρετές είναι εργαλεία και μέσα για την απόκτηση της καταστηματικής ηδονής, γράφει: “Η φρόνηση, θεραπαινίδα της ηδονής κατά τον Επίκουρο... Τι φλογερούς έρωτες θα ξεσήκωνε η φρόνηση εάν ήταν ορατή...”

Αναφερόμενος επίσης στη ρήση του Επίκουρου ότι “τα λιτά εδέσματα δίνουν ευδαιμονία, αν τα εχεις όταν τα χρειάζεσαι” ειρωνεύεται λέγοντας ότι, “Ο Επίκουρος, δεν φτάνει που δεν έχει κρίση αλλά δεν έχει και γούστο...”.

Και συμφωνώντας απόλυτα με τον Πλούταρχο αναφωνεί: “Επίκουρε μας, από χοιροστάσιο μάλλον βγήκες παρά από σχολή... “παραφράζοντας και οι δύο, ως λάτρεις του Πλάτωνα, την φράση “ΥΩΝ ΠΟΛΙΣ” που σημαίνει “πόλη των χοίρων”, που τη χρησιμοποιεί στο “ Συμπόσιο” του ο Πλάτωνας, για να χαρακτηρίσει το πρώτο στάδιο κοινωνίας ανθρώπων, υποανάπτυκτων και χορτοφάγων...

Διαπιστώνεις μια τέτοια παραποιημένη εικόνα της επικούρειας σκέψης, που πραγματικά σαστίζεις. Και προβληματίζεσαι, για το τι είναι τελικά αυτό που συντελεί στο να υπάρχουν τόσο μεγάλες ιδεολογικές διαφορές στους ανθρώπους...

Την ίδια περίπου απορία εκφράζει, στο έργο του Κικέρωνα “De natura Deorum “ ο Κόττα, ο ακαδημεικός, στον επικούρειο Βελλήιο: Λυπούμαι ειλικρινά, του λέει, που ένας ευφυής άνθρωπος, όπως εσύ, έχεις ασπαστεί μια τόσο ποταπή φιλοσοφία ...

Την απάντηση στη δική μου απορία την πήρα, εν μέρει, διαβάζοντας Θεοδωρίδη: Για να βρεις, λέει, το μαγικό κλειδί της κάθε φιλοσοφίας, από το Βούδα και το Θαλή ίσαμε το Νίτσε, το Ηusserl ή το Sartre, πρέπει να εξακριβώσεις πρώτα την κοινωνική του θέση -για να το πω πιο χειροπιαστά, να μάθεις ποιον ψηφίζει- Δεν ψηφίζουμε, γιατί έχουμε αυτή ή εκείνη την ιδέα για τον κόσμο, για θεό, πατρίδα, υποχρεώσεις. Αντίθετα, τις ιδέες μας για τον κόσμο,θεό,πατρίδα, υποχρεώσεις, τις αρμονίζουμε με την πολιτική μας στάση...

Και αυτήν όμως από πού; αναρωτιέμαι. Ίσως θα πρέπει να δεχθούμε ότι υπάρχουν (εκ φύσεως;) δύο μεγάλες κατηγορίες ανθρώπων: Η μία πιστεύει ότι κάποιος ή κάποιοι πρέπει να εξουσιάζουν και οι υπόλοιποι να υπακούουν σ'αυτούς ,ως πειθήνια όργανα. Η άλλη κατηγορία είναι αυτή που πιστεύει ότι το κάθε άτομο είναι αυτόνομο κι ελεύθερο να οικοδομήσει την δική του ζωή και όχι να είναι δέσμιο σε ανεξέλεγκτες εξουσιαστικές δυνάμεις. Στην πρώτη ανήκουν σε γενικές γραμμές, οι ιδεαλιστές, οι πυθαγόρειοι, οι στωϊκοί. Στην δεύτερη ανήκουν αυτοί που ακολουθούν τον τρόπο σκέψης του Επίκουρου, του οποίου “το αδέσποτον” του χαρακτήρα του και της φιλοσοφίας του και η παρρησία του να το εκφράζει, είναι που κίνησαν τόσο πόλεμο εναντίον του. Η ηδονή, ίσως, ήταν μόνο το πρόσχημα.

Ε. Συμπέρασμα

“Για να αγαπήσει κανείς τον Επίκουρο πρέπει να διαθέτει ανθρωπισμό” μας λέει κάπου ο Θεοδωρίδης. Γι αυτό τον αγάπησε ένας Τζέφερσον, ένας Γκυγιώ, ένας Τζων Στιούαρτ Μιλλ, ο ίδιος ο Θεοδωρίδης και παλαιότερaα ένας Διογένης Οινοανδέας κι ένας Λουκρήτιος. Γιατί αυτοί κατανόησαν, ότι ο Επίκουρος ήταν πάνω απ'όλα ανθρωπιστής, ότι κύριο μέλημά του ήταν το ανθρώπινο άτομο, η ζωή του, η δράση του, η αξιοπρέπειά του και τελικά η ευτυχία του.

Και την ευτυχία του ανθρώπου ο Επίκουρος την συνέδεε άμεσα με την ελευθερία του. Μόνο με την ελεύθερη βούληση του ο άνθρωπος κι όχι από ανάγκη θα κάνει τις σωστές επιλογές, συνυπολογίζοντας τα φυσικά του όρια και μην υπερβαίνοντας το μέτρο, την παραδοσιακή αρχή της μεσότητας. Κι αυτές πάλι οι σωστές επιλογές θα οδηγήσουν στην απελευθέρωση από κάθε σωματικό πόνο ή ψυχική ταραχή.

Αυτή η κατάσταση συνιστά την υπέρτατη ηδονή: να μην έχεις ανάγκη ούτε περισσότερη σωματική ευεξία απ'αυτήν που νιώθεις, ούτε περισσότερη αταραξία απ' αυτήν που βιώνεις. Εσωτερικό βίωμα επομένως η επικούρεια αταραξία κι' οχι η απάθεια των στωϊκών.

Αυτό ήταν το “επικούρειο όραμα”. Να απελευθερώσει τους συνανθρώπους του από τον πόνο και συγχρόνως να τους εξασφαλίσει την αταραξία, δηλ. την υπέρτατη ευτυχία. Ένα όραμα απαλλαγμένο από κάθε ιδεαλιστική χροιά, χωρίς καμμία μεταφυσική, σωτηριολογική παρέμβαση.

Πολλοί οι εχθροί και οι επικριτές του Επίκουρου, άλλά εξ ίσου πολλοί και οι οπαδοί του. Ο βιογράφος του, Διογένης Λαέρτιος, μας λέει ότι οι φίλοι του ήταν τόσοι πολλοί στον αριθμό, ώστε δύσκολα μπορούσαν να μετρηθούν απ' όλες τις πόλεις:
“ΟΙ ΤΕ ΦΙΛΟΙ ΤΟΣΟΥΤΟΙ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΩΣ ΜΗΔ' ΑΝ ΠΟΛΕΣΙΝ ΟΛΑΙΣ ΜΕΤΡΕΙΣΘΑΙ ΔΥΝΑΣΘΑΙ.”

Ο Μένανδρος, ο γνωστός και μεγάλος κωμωδιογράφος της αρχαιότητας, μετά τον Αριστοφάνη, ήταν σύγχρονος του Επίκουρου, συμπολίτης του και λέγεται ότι ήταν και φίλος του. Δεν ξέρω γιατί είμαι σίγουρος, ότι τον υπέροχο εκείνο στίχο του: “ΩΣ ΧΑΡΙΕΝ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΟΤΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΗΙ” που σημαίνει “τι εξαίσιο πλάσμα ο άνθρωπος, όταν είναι άνθρωπος”, τον έγραψε για τον Επίκουρο

Το κυριότερο είναι να μη λέτε ψέματα στον ίδιο σας τον εαυτό

Το κυριότερο είναι να μη λέτε ψέματα στον ίδιο σας τον εαυτό.

Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του και πιστεύει στο ίδιο του το ψέμα, φτάνει στο σημείο να μη βλέπει καμιά αλήθεια ούτε μέσα του ούτε και στους άλλους.
Κι έτσι χάνει κάθε εκτίμηση για τους άλλους και κάθε αυτοεκτίμηση.

Μην εκτιμώντας κανέναν, παύει να αγαπάει.

Και μην έχοντας την αγάπη, αρχίζει να παρασέρνεται από τα πάθη και την ακολασία για να απασχοληθεί και να διασκεδάσει.

Έτσι φτάνει στην απόλυτη κτηνωδία, και όλα αυτά επειδή λέει συνεχώς ψέματα στους άλλους και στον εαυτό του.

Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του είναι αυτός που προσβάλλεται πρώτος.

Γιατί καμιά φορά είναι πολύ ευχάριστο να νιώθει κανείς προσβεβλημένος. Έτσι δεν είναι;

Κι ας ξέρει πως κανένας δεν τον πρόσβαλε και πως μονάχος του φαντάστηκε την προσβολή και είπε ψέματα από κοκεταρία, υπερέβαλε τα πράγματα για να τα εξωραΐσει, αρπάχτηκε από μια λέξη φτιάχνοντας ένα ολάκερο βουνό από έναν κόκκο σινάπεως.

Τα ξέρει όλα αυτά και μόνος του, κι όμως προσβάλλεται, προσβάλλεται ώσπου να νιώσει ευχαρίστηση, να νιώσει μεγάλη αγαλλίαση, κι έτσι φτάνει στο σημείο να καλλιεργεί μέσα του το πραγματικό μίσος.»

«Η ενεργός αγάπη είναι κάτι πολύ πιο σκληρό και φοβερό από την αγάπη που περιορίζεται στα όνειρα.

Η ονειροπόλα αγάπη διψάει για σύντομα κατορθώματα, ζητάει μια γρήγορη ικανοποίηση και το γενικό θαυμασμό.

Στις τέτοιες περιπτώσεις μερικοί φτάνουν πραγματικά να θυσιάσουν και τη ζωή τους ακόμα, αρκεί να μην περιμένουν πολύ, μα να πραγματοποιηθεί γρήγορα τ' όνειρό τους.

Και να' ναι σα μια θεατρική παράσταση που να τη βλέπουν όλοι και να τη χειροκροτούν.

Μα η ενεργός αγάπη χρειάζεται δουλειά κι επίμονη αυτοκυριαρχία και για μερικούς είναι ίσως-ίσως ολόκληρη επιστήμη.

Μα σας προλέγω πως ακόμα και τη στιγμή που θα δείτε με φρίκη πως παρ' όλες σας τις προσπάθειες όχι μονάχα δεν πλησιάσατε τον σκοπό σας, μα αντίθετα ξεφύγατε απ' αυτόν, εκείνην ακριβώς τη στιγμή, σας το προλέγω, θα 'χετε φτάσει στο σκοπό.

Fyodor Dostoevsky, «Αδελφοί Καραμάζοφ»

Σωκράτης – Ο φιλόσοφος της Δικαιοσύνης

«Άριστη δημοκρατία είναι εκείνη στην οποία όλοι φοβούνται τον νόμο όπως τον τύραννο».

Αυτή την αρχή διατύπωσε ο Βίας ο Πριηνεύς, ένας από τους επτά σοφούς, γύρω στο 600 π.Κ.Χ. Και πάνω σε αυτή την αρχή θεμελιώθηκε η αθηναϊκή δημοκρατία, αυτή ενδυνάμωσε τους γενναίους εκείνους πολεμιστές που ανέκοψαν τους «ανίκητους» Πέρσες στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα. Αυτούς που, όπως είπε ο Δημάρατος στον Ξέρξη «όταν πολεμούν ένας προς έναν είναι το ίδιο γενναίοι όπως ο καθένας, αλλά όλοι μαζί είναι οι καλύτεροι πολεμιστές του κόσμου. Είναι ελεύθεροι, αλλά όχι τελείως ελεύθεροι· δυνάστης τους είναι ο Νόμος, τον οποίο φοβούνται πολύ περισσότερο απ’ όσο φοβούνται εσένα οι άνδρες σου»

 

Ωραίο ακούγεται, αλλά πόσοι από εμάς θα υπερασπιζόμασταν αυτή την αρχή με κάθε κόστος;

Ο φιλόσοφος της δικαιοσύνης

Ο Σωκράτης κατέβαλε το υψηλότερο τίμημα που διαθέτει κάποιος προκειμένου να μείνει συνεπής σε αυτό που δίδασκε σε όλη του τη ζωή, πως δεν πρέπει κανείς να γίνεται άδικος για κανέναν λόγο και με κανέναν τρόπο! Ακόμα και όταν ο ίδιος αδικείται. Διότι καμία αρετή δεν έχει αξία αν δεν φωτίζεται από τη δικαιοσύνη. Η ανδρεία είναι μεγάλη αρετή, αλλά για φανταστείτε, τι είδους άνθρωπος θα ήταν ένας γενναίος που χρησιμοποιεί την αρετή του για να αδικεί τους άλλους;

 

Πάνω απ’ όλα η δικαιοσύνη, λοιπόν, αλλά τι είναι δίκαιο; Αυτό τον ρώτησε μια μέρα ο διάσημος σοφιστής Ιππίας, και ο Σωκράτης απάντησε «ό, τι είναι νόμιμο και είναι δίκαιο». Οι πολίτες έχουν συμφωνήσει μεταξύ τους να τηρούν κάποιους κανόνες, να πράττουν ορισμένα πράγματα και να μην πράττουν κάποια άλλα. Όποιος τηρεί τις συμφωνίες του είναι έντιμος και όποιος ζει σύμφωνα με αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο που με τη θέλησή του αποδέχτηκε, αυτός είναι νόμιμος και δίκαιος. Όποιος δεν τηρεί τη συμφωνία είναι παράνομος και άδικος. Αυτά είπε ο Σωκράτης και ο Ιππίας δεν έχασε ευκαιρία να παρουσιάσει το επιχείρημά του, ένα επιχείρημα πολύ διαδεδομένο στον κύκλο των σοφιστών: «Πώς μπορούμε να θεωρήσουμε σπουδαίο πράγμα τους νόμους και την υπακοή σε αυτούς, την ώρα που ακόμα κι εκείνοι που τους θεσπίζουν τους αναθεωρούν κάθε τόσο και τους αλλάζουν;»

«Μήπως και στον πόλεμο που πηγαίνουμε δεν υπηρετούμε μία κατάσταση που σε λίγο θα αλλάξει, όταν έρθει η ειρήνη;», του απαντά ο Σωκράτης, εξηγώντας πως η προσωρινότητα μίας συμφωνίας δεν δικαιολογεί την απαξίωσή της, κι ούτε μπορούμε να κατηγορήσουμε τον πολεμιστή που μάχεται για την πατρίδα του, επειδή μετά από λίγο θα γίνει ειρήνη. Οι νόμοι, ισχυρίζεται ο Σωκράτης, είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο βασίζεται η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών. Αυτή η αρμονία, η ομόνοια ανάμεσα στους πολίτες, είναι συνθήκη απαραίτητη για την ευτυχία και την ευημερία τους.

Χωρίς αμφιβολία, ο Σωκράτης δεν ήταν μόνο λόγια· τήρησε με ευλάβεια τους νόμους της πατρίδας του σε κάθε περίπτωση. Και στην ιδιωτική του ζωή τηρούσε τους κανόνες και στη δημόσια ζωή υπάκουε στις Αρχές και στους νόμους, τόσο όταν ήταν μέσα στην πόλη όσο και όταν βρισκόταν σε εκστρατεία εκπληρώνοντας τα καθήκοντά του. Σε μία περίπτωση μάλιστα, όταν υπηρετούσε ως επιστάτης στην Εκκλησία του Δήμου, απέτρεψε τους συμπολίτες του να λάβουν μία απόφαση που παρέβαινε κάποιον νόμο. Ακόμα και την εποχή που κυβερνούσαν οι Τριάκοντα Τύραννοι, εκείνος δεν υπάκουσε σε μία εντολή που του δόθηκε, επειδή ήταν αντίθετη στους νόμους. Είναι πραγματικά απίστευτο πώς ο πιο νομοταγής Αθηναίος πολίτης κατέληξε στη φυλακή καταδικασμένος σε θάνατο!

Όταν ο νόμος αδικεί

Η κατηγορία ήταν πως ο Σωκράτης δεν σέβεται τους θεούς της πόλης εισάγοντας νέες θεότητες και πως διαφθείρει τους νέους. Η παράξενη αυτή κατηγορία έχει βαθιά πολιτικά κίνητρα, αλλά δεν είναι του παρόντος να την αναλύσουμε. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το πώς χειρίστηκε ο Σωκράτης μία νόμιμη απόφαση δικαστηρίου εναντίον του, που όπως αποδείχτηκε περίτρανα ήταν εντελώς άδικη (δείτε εδώ την σύγχρονη δίκη του Σωκράτη). Εκεί στο κελί του, περιμένοντας την ώρα που θα του έφερναν να πιει το κώνειο, εξακολουθούσε άραγε να πιστεύει πως κάποιος πρέπει να τηρεί τους νόμους ακόμα και αν τον αδικούν, ακόμα και αν τον σκοτώνουν χωρίς να έχει παρανομήσει σε τίποτα;

Ο Σωκράτης είχε την ευκαιρία να ξεφύγει από την άδικη μοίρα που του επεφύλαξαν κάποιοι συμπολίτες του. Μπορούσε να εμφανιστεί στη δίκη του πιο διαλλακτικός, να κολακέψει και να συγκινήσει τους δικαστές του, όπως άλλωστε συνήθιζαν και συνηθίζουν οι κατηγορούμενοι. Τότε ήταν ακόμα πιο εύκολο, διότι δεν υπήρχαν επαγγελματίες δικαστές. Οι δίκες διεξάγονταν σε λαϊκά δικαστήρια από πολίτες. Μπορούσε ακόμα (και αυτό θα ήταν καθ’ όλα νόμιμο) να προτείνει για τον εαυτό του μία ποινή, όπως ένα υψηλό πρόστιμο, το οποίο οι φίλοι του ήταν σε θέση να πληρώσουν. Δεν έκανε τίποτα από αυτά γιατί θα ήταν σαν να παραδεχόταν την ενοχή του, οπότε θα εξαπατούσε τους συμπολίτες του και η εξαπάτηση είναι αδικία. Μετά την καταδίκη του, οι φίλοι του άσκησαν όση πίεση μπορούσαν για να τον πείσουν να δραπετεύσει. Είχαν καταστρώσει σχέδιο διαφυγής και είχαν διασφαλίσει την διαμονή του εκτός Αθηνών, κοντά σε ανθρώπους που τον θαύμαζαν και τον αγαπούσαν. Ο Σωκράτης προτίμησε να πεθάνει, όπως όρισε ο νόμος. Γιατί;

Γιατί ανέχτηκε ο Σωκράτης την αδικία;

Συντετριμμένος ο φίλος του ο Κρίτων των ικετεύει να ακολουθήσει το σχέδιο και να δραπετεύσει. «Θα λένε πως πιο πολύ υπολόγισα τα χρήματα από τη ζωή του φίλου μου, κι ενώ μπορούσα να σε σώσω σε άφησα να πεθάνεις. Γιατί κανείς δεν θα πιστέψει πως μόνος σου αποφάσισες να μείνεις και να πεθάνεις», του λέει με πόνο. «Και τι μας νοιάζει εμάς, ευλογημένε Κρίτωνα, αυτό που νοιάζει τους πολλούς; Αφού οι αξιόλογοι, για τους οποίους πρέπει να νοιαζόμαστε, θα σκεφτούν πως όλα έγιναν έτσι ακριβώς όπως έπρεπε», απάντησε ο Σωκράτης.

Ο Κρίτων επιμένει και τον πιέζει. Όλοι οι φίλοι είναι αποφασισμένοι να διακινδυνεύσουν τα πάντα προκειμένου να τον σώσουν, του λέει. Του λέει να σκεφτεί τα παιδιά του που θα μείνουν ορφανά, τους φίλους του που όλοι θα τους κατηγορούν πως ήταν δειλοί και τον άφησαν να πεθάνει. Αλλά κι ο Σωκράτης επιμένει: «Δεν μπορώ να αρνηθώ τώρα εκείνα που έλεγα πριν, επειδή μου ήρθαν έτσι τα πράγματα… και δεν θα επιτρέψω ούτε σε σένα ούτε σε κανέναν να τρομοκρατηθεί από τη δύναμη του πλήθους λες κι είμαστε παιδάκια…». Ο Σωκράτης δεν πρόκειται να δραπετεύσει διότι αυτό που στ’ αλήθεια τον νοιάζει δεν είναι να παραμείνει ζωντανός, αλλά να ζήσει με αξιοσύνη. Και καθώς ετοιμάζεται για το τέλος της άξιας ζωής του, δίνει ένα τελευταίο μάθημα στον αγαπημένο του φίλο, λέγοντας τα εξής:

Ας υποθέσουμε ότι ενώ είμαστε έτοιμοι να αποδράσουμε, κι έρθουν εδώ οι νόμοι και οι Αρχές της πόλης και μας ρωτήσουν: «Για πες μας Σωκράτη, τι σκοπεύεις να κάνεις; Μήπως με αυτή σου την ενέργεια οδηγήσεις στην καταστροφή κι εμάς τους νόμους και ολόκληρη την πόλη; Ή μήπως νομίζεις ότι μπορεί να διατηρηθεί το πολίτευμα και να μην ανατραπεί όταν οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν εκτελούνται, αφού οι πολίτες τις καταργούν;» Τι θα πούμε εμείς; Ότι μας αδίκησε η πόλη και δεν έκρινε σωστά την υπόθεσή μας; Αν το πούμε αυτό, τότε οι νόμοι θα ρωτήσουν «Αυτά συμφωνήσαμε μεταξύ μας, Σωκράτη;

Ή μήπως είσαι τέτοιος σοφός που σου διέφυγε πως από τον πατέρα και την μητέρα και από όλους τους άλλους προγόνους, το τιμιότερο είναι η πατρίδα και το πιο αξιοσέβαστο και το αγιότερο, και τη θεωρούν πιο σημαντική και οι θεοί και όσοι άνθρωποι έχουν μυαλό; Και ό, τι σε προστάζει η πατρίδα πρέπει να κάνεις είτε είναι στον πόλεμο είτε στο δικαστήριο, εκτός και αν την πείσεις για το αντίθετο με τον τρόπο που ορίζει η δικαιοσύνη.

Γιατί εμείς, αφού σε γεννήσαμε, σε αναθρέψαμε, σε μορφώσαμε και μεταδώσαμε όσα καλά μπορούσαμε σε σένα και σε κάθε πολίτη, δώσαμε ωστόσο εκ των προτέρων το δικαίωμα σε όποιον Αθηναίο επιθυμεί, αφού πρώτα περάσει τη δοκιμασία και ενημερωθεί για το πολίτευμα και για εμάς τους νόμους, αν δεν του αρέσουμε, να πάρει πράγματά του και να πάει όπου θέλει, και κανένας από εμάς τους νόμους δεν εμποδίζει ούτε απαγορεύει σε κάποιον να εγκατασταθεί σε κάποια αποικία ή κάπου αλλού.

Όποιος όμως παραμένει, σημαίνει πως συμφωνεί με τον τρόπο διοίκησης και διεξαγωγής των δικών και οφείλει να υπακούει σε όσα προστάζουμε. Εκείνος που δεν υπακούει διαπράττει τρία αδικήματα:

Πρώτον, αδικεί αυτούς που τον γέννησαν και τον ανέθρεψαν.

Δεύτερον, ενώ συμφώνησε να υπακούει στις εντολές μας, παραβαίνει τη συμφωνία.

Τρίτον, όχι μόνο δεν μας υπακούει, αλλά δεν κάνει και τίποτα για να μας πείσει πως έχουμε άδικο, ενώ του δίνουμε αυτό το δικαίωμα.

Αυτές οι κατηγορίες θα σε βαραίνουν, Σωκράτη, αν πράξεις αυτό που σκέφτεσαι, κι εσένα μάλιστα περισσότερο από κάθε άλλον Αθηναίο. Διότι εσύ τόσο πολύ αγάπησες αυτή την πόλη που ποτέ δεν την βγήκες από αυτήν, εκτός από μία φορά που πήγες στον Ισθμό για τις γιορτές, κι όποτε χρειάστηκε να πολεμήσεις. Τόσο πολύ αγάπησες εμάς και την πόλη που και τα παιδιά σου εδώ επέλεξες να τα γεννήσεις. Ύστερα, θα μπορούσες να επιλέξεις ως ποινή την εξορία, αλλά ούτε αυτό έκανες. Εσύ, λοιπόν που επί εβδομήντα ολόκληρα χρόνια δεν αμφισβήτησες ποτέ την ορθότητά μας και τήρησες τη συμφωνία μας· εσύ που ταξίδεψες εκτός πόλης λιγότερο απ’ ότι οι κουτσοί, οι τυφλοί και οι άλλοι ανάπηροι, δεν θα τηρήσεις τη συμφωνία μας; Θα συμφωνήσεις μαζί μας Σωκράτη, και δεν θα γίνεις περίγελως εγκαταλείποντας την πόλη.»

Ο Κρίτων σώπασε, ο Σωκράτης τήρησε το συμβόλαιο που είχε συνάψει με την Αθήνα που λάτρεψε, και πέθανε ήσυχα πίνοντας το κώνειο. Φεύγοντας με αυτόν τον τρόπο από τη ζωή, απέδειξε πως όταν έλεγε «οὐδαμῶς δεῖ ἀδικεῖν» και πως το μέλημά του δεν είναι το «ζεῖν», αλλά το «εὖ ζεῖν», εννοούσε κάθε λέξη. Και για τον Σωκράτη η ζωή έχει νόημα αν υπηρετεί το δίκαιο, που όπως συνομολογούν τα μέλη κάθε δημοκρατικής κοινωνίας είναι το νόμιμο.

Ο αόρατος εχθρός σου

Η προσπάθεια, η δυσκολία, το αφύσικο, το βάρος να κατηγορείς τον εαυτό σου, δεν σε βγάζει πουθενά. Δεν διορθώνεις τα πράγματα. Κοιτάς, με ένα «αυτιστικό» τρόπο τον εαυτό σου, τη ζωή σου, το παρελθόν σου, με την ελπίδα, αφενός να τον δικαιολογήσεις για την ανικανότητα και την αναποτελεσματικότητα του, αφετέρου να βρεις κάποια λύση στο αδιέξοδο ή το πρόβλημα, που δεν λέει να εξαφανιστεί ή να αλλάξει.

Όλο αυτό αρέσει στην «τετράγωνη λογική» σου, που ισχυροποιεί τις θέσεις της, ανεβάζει την ένταση μέσα σου και χτίζει «τούβλο – τούβλο» την ελλειμματική, εικονική πραγματικότητα που αντιλαμβάνεσαι και ζεις: την μόνη πραγματική για σένα! Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να σε αμφισβητήσει. Άλλωστε, το κάνεις μόνη σου αυτό άπταιστα! Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να αμφισβητήσει την πραγματικότητα που προβάλλεις και ταυτόχρονα ζεις.

Ο δρόμος έχει στρωθεί και το μόνο που απομένει είναι να προστίθενται κατηγορίες, τούβλα ασήκωτα, στην πραγματικότητά σου, ενώ ο κόσμος σου, μέσα και έξω, στενεύει και εχθρεύει, όλο και περισσότερο. Δεν υπάρχει καμία έξοδος διαφυγής, ενώ εσύ συνεχίζεις να συρρικνώνεσαι, να πολεμάς και κρυφά να περιμένεις ένα θαύμα, που δε λέει να’ ρθει.

Θα μπορούσε κάπου εδώ να γραφτεί το «ΤΕΛΟΣ» και θα είχες και την ικανοποίηση πως το ξέρεις, πως γνώριζες την έκβαση της ιστορίας. Όμως είναι η δική ΣΟΥ ιστορία και σε πονάει το τέλος, δεν σε λυτρώνει το «ξέρω» καθώς η ζωή σου μετατρέπεται σε άσκοπη πορεία/ύπαρξη.

Η ανατροπή, η ΠΛΗΡΗΣ και ολοκληρωτική ανατροπή, η καθολική λύτρωση και το θαύμα που περιμένεις μα δεν πιστεύεις, είναι δύσκολη. Μοιάζει σχεδόν αδύνατη και ανύπαρκτη. Όποιος διαφωνεί μαζί σου, απλά δεν την έχει πετύχει αυτή την ανατροπή ούτε γνωρίζει πώς να σε βγάλει από κει. Σίγουρα δεν είναι κάτι που μπορείς να σκεφτείς ή να κάνεις πράξη μόνη σου! Θα το είχες κάνει ήδη!

Τίποτα, ανάμεσα σε όλα αυτά που έχεις ήδη σκεφτεί και έχεις λειτουργήσει, δεν θα σε οδηγήσει εκεί. Είναι άσκοπο και παράλογο να το περιμένεις. Ο τρόπος που σκέφτεσαι είναι ΕΝΑΣ, καθορισμένος και δεν υπάρχει ΚΑΜΙΑ δύναμη στον κόσμο, που μπορεί να τον αλλάξει ή να τον διευρύνει, γιατί αυτή η δύναμη είσαι μόνο ΕΣΥ!

Όχι, όχι, ξέχνα την αλαζονεία της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας που πιστεύεις πως έχεις. Ποτέ δεν υπήρξες αυτόνομη, ανεξάρτητη, κυρίαρχη, καθώς παραμένεις δέσμια των ανεξέλεγκτων (και απόλυτα δικαιολογημένων) συναισθημάτων σου, των τρομακτικών, καθηλωτικών σκέψεών σου, των αδικαιολόγητων (κατ’ εσένα) πράξεών σου, της ίδιας της ζωής που βλέπεις να κλείνει ασφυκτικά γύρω σου. Τα «αυτιά» σου έχουν εκπαιδευτεί να ακούνε μόνο όσα ταιριάζουν με τα όσα ήδη πιστεύεις, όσους ισχυροποιούν την πραγματικότητά σου ή λυπούνται μαζί σου, αφαιρώντας ακόμα περισσότερη, από την ήδη περιορισμένη σου ενέργεια. Η κόλαση έχει ήδη φτιαχτεί!

Ποιος είναι αυτός που θα τολμήσει να αμφισβητήσει την τετράγωνη λογική σου, την εξυπνάδα και την ευστροφία σου; Ποιος είναι αυτός που θα έχει το κουράγιο να εισχωρήσει στον τεράστιο, αδυσώπητο πόνο σου, που τρώει λίγο λίγο πολύ περισσότερο από «τις σάρκες σου»; Ποιος είναι αυτός που έχει τη δύναμη να γίνει εχθρός σου, διάολος μεταμορφωμένος και θεός μαζί, καταστροφέας και λυτρωτής ταυτόχρονα, με κίνδυνο να «πληρώσει» το τίμημα της απόφασής του αυτής;

Ναι, δεν πιστεύεις τίποτα απ’ όλα αυτά. Συνεχίζεις ακάθεκτα να λειτουργείς αυτά που ξέρεις, περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα, κατηγορώντας τον εαυτό σου, παράλληλα με τους άλλους, οχυρώνοντας το Είναι σου πίσω από πρακτικές αυτό-προστασίας που σου στερούν την αγάπη και την αφθονία μαζί. Δεν το βλέπεις, δεν το αντιλαμβάνεσαι, μα το υπερασπίζεσαι με σθένος και επιμονή. Έως πότε; Με ποιο κόστος

Κανείς δεν το γνωρίζει αυτό παρά μόνο Εσύ! Έχεις επιλέξει μια πορεία δύσκολη...

Εκτός Ορίων

Οι άνθρωποι φοβούνται να βρίσκονται «εκτός ορίων»: να υπάρχουν αυθεντικοί, απρόβλεπτοι, καινούργιοι, κάθε στιγμή, στη ζωή τους. Το φορτίζουν όλο αυτό με σενάρια επιστημονικής φαντασίας, που συμπεριλαμβάνουν τα τέρατα, τις σκοτεινές δυνάμεις, όλα όσα εκπαιδεύτηκαν να φοβούνται και να καταλογίζουν στον εαυτό τους.

Προσπαθούν απεγνωσμένα να διατηρήσουν τα όρια, να υπάρχουν προβλέψιμοι, οι ίδιοι, «σταθεροί», όπως όρισαν ότι θέλουν να αντιλαμβάνονται «τον εαυτό τους»… ουσιαστικά το κατασκεύασμα που έκλεισαν σε συγκεκριμένες ιδιότητες, πεποιθήσεις και πρακτικές, που τους εξασφαλίζει το γνώριμο, το οικείο, το ασφαλές της «γνώσης».

Το πιο δύσκολο είναι και το πλέον απλό, που όμως ξέχασαν πώς είναι και πώς εκδηλώνεται. Να βρίσκεσαι αυθεντικά, πηγαία, αληθινά, στη ζωή σου! Οι λέξεις μπερδεύουν, φορτισμένες με έννοιες θεωρητικές και πραγματικότητες ανύπαρκτες, όπως τις ιστορίες που λέμε στα παιδιά, χωρίς τον πόνο του βιώματος, με την άνεση του παραμυθιού, του μύθου, του μακρινού. Οι περισσότεροι θα τρόμαζαν (και τρομάζουν) με τον αυθεντικό, εκτός ορίων εαυτό τους, που εξιστορούν με παραμύθια, «παγκόσμια γεγονότα» και όλα όσα έμαθαν να αποφεύγουν, να κατηγορούν.

Τα όρια είναι φτιαχτά, εμπλουτισμένα με ηθικές και όμορφες θεωρίες «ωριμότητας» και «κατάκτησης» που κάθε άλλο παρά αληθινά είναι. Τα όρια φτιάχνουν κόσμους, μέσα στους οποίους θεωρούν πως υπάρχουν αμέτοχοι, κατά βούλησην, αντικειμενικά. Το ψέμα ενισχύεται με τον φόβο που μετατρέπεται σε φοβία, σε κάθε τι άγνωστο και φανταστικά τρομακτικό.

Πώς υπάρχουμε «εκτός ορίων»; Ποια είναι η θεία διαφορά της αυθεντικότητας από τον παρορμητισμό, που μας στερεί τη συνειδητή παρουσία στη ζωή μας;

Αυτοματισμός: η μεγαλύτερη ασθένεια

Όλοι την έχουμε, λίγο πολύ. Οι περισσότεροι δεν το αναγνωρίζουμε, απλά! Λειτουργούμε παρορμητικά, ενεργούμε σπασμωδικά και πυροσβεστικά, σπαταλάμε το χρόνο και κυνηγάμε ψευδαισθήσεις. Άλλο τα λόγια, άλλο η πράξη. Η πράξη, πονάει λίγο περισσότερο και έχουμε μάθει να μην κοιτάμε ό,τι πονάει.

Ο αυτοματισμός είναι σύμπτωμα, όχι η αιτία της ασυνείδητης ύπαρξής μας. Γι’ αυτό και δεν αντιμετωπίζεται ριζικά, δεν εξουδετερώνεται αποτελεσματικά, δεν αλλάζουμε τίποτα ουσιαστικά. Επειδή είμαστε εστιασμένοι στο σύμπτωμα.

Ο χορός των δυνάμεων μέσα μας είναι εντελώς ασυντόνιστος, με άτσαλα βήματα που δεν μάθαμε ποτέ να κάνουμε με χάρη και ρυθμό, δημιουργώντας πόνο, σύγχυση, κούραση και πολλές φορές παραίτηση ή αλλιώς, εξωτερικεύουμε την άγνοιά μας σε κόντρες, αντιπαραθέσεις και αχρείαστες παρεξηγήσεις.

Ποιητικά λόγια, άσκοπα, που έμαθες να προσπερνάς; Ναι, γιατί δεν διδασκόμαστε τη γλώσσα της καρδιάς. Αδυνατούμε να επικοινωνήσουμε αληθινά με την πηγαία, εσωτερική ύπαρξή μας.

Και η ζωή περνάει, ο χρόνος κυλάει, άλλοτε γρήγορα, άλλοτε αργά, ανεξάρτητα από τα ρολόγια που μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε και να κουρδίζουμε.

Αλλά, όταν τολμήσεις να σταθείς λίγο στο πεζοδρόμιο και να κοιτάξεις με καθαρή ματιά τον εαυτό σου να περνά, να ζει, να ερωτεύεται, να πονά, να αγωνιά, να πέφτει και να ξανασηκώνεται, αρχίζεις να συνειδητοποιείς πως μέχρι αυτή την ώρα, δεν υπήρχες καν. Και μη νομίζεις πως κατανοείς, γιατί πουθενά και ποτέ δεν "στέκεσαι ακίνητος", αφού και αυτή είναι μια έννοια που έχεις ερμηνεύσει, μέσα από την αυτοματοποιημένη, μειωπική όραση που εκπαιδεύτηκες να έχεις.

Τα λόγια αλλάζουν νόημα, οι πραγματικές έννοιες φανερώνονται, οι απόψεις σου όλες καταργούνται. Η περιστροφή αρχίζει ανάποδη, ενώ ταυτόχρονα ο χρόνος διαφοροποιείται και παίρνει άλλη μορφή.

Οι μόνοι που θα σε προσέξουν είναι τα παιδιά γιατί δεν έχουν ακόμα φορέσει τα κλείστρα, που θα τα αναγκάζουν να βλέπουν μόνο μπροστά, και μόνο μακριά. Αυτά θα σε προσέξουν, θα καταλάβουν και θα θελήσουν να μάθουν, για να μην ξεχάσουν, για να ζουν μαγικά… όσος χρόνος κι αν περάσει, ό,τι κι αν συμβαίνει, όπως κι αν είναι οι συνθήκες, το σώμα και οι ζωές τους.

Οι υπόλοιποι, θα κυνηγάνε ασθένειες, θα αναλύουν σύνδρομα και θα ψάχνουν «νέες θεραπείες»… άσκοπα, μα δεν το γνωρίζουν…

Δεν προλαβαίνω!

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι έχουν μια μόνιμη αίσθηση ότι «δεν προλαβαίνω και αγχώνομαι να τα προλάβω».

Οι υποχρεώσεις τις καθημερινότητας πολλές. Οι απαιτήσεις της δουλειάς ή …. της εύρεσης εργασίας ακόμη περισσότερες. Ο χρόνος που μένει να περάσουμε με την οικογένειά μας, τους φίλους μας ή ακόμη και μόνοι μας μηδαμινός έως ανύπαρκτος. Οι φράσεις «δεν προλαβαίνω», «τρέχω», «τρέχω και δεν φτάνω», «δεν μου φτάνει το 24ωρο» και άλλες παρόμοιες είναι οικείες σε όλους. Τόσο να τις χρησιμοποιούν, όσο και να τις ακούν. Οι «ατζέντες» των περισσότερων είναι πλήρεις, χωρίς πολλά περιθώρια αλλαγής ή παρέκκλισης από το πρόγραμμα.

Και ενώ το να έχει κάποιος άνθρωπος πολλά να κάνει και να γεμίζει το πρόγραμμά του θα μπορούσε να είναι ευχάριστο, σπουδαίο έως και επιθυμητό, η σημερινή, γεμάτη άγχος καθημερινότητα έρχεται να το διαψεύσει. Γιατί; Θα θέλαμε να μην κάνουμε πράγματα; Θα θέλαμε να μη δουλεύουμε; Θα θέλαμε να μην υπάρχουν προκλήσεις; Η απάντηση για τους περισσότερους είναι «Όχι». Τότε; Τι συμβαίνει;

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι έχουν μια μόνιμη αίσθηση ότι «δεν προλαβαίνω και αγχώνομαι να τα προλάβω». Αυτοί οι άνθρωποι είτε έχουν ένα πράγμα να κάνουν είτε δέκα νοιώθουν, ένα μόνιμο κυνηγητό μέσα τους. Μια διαρκή αγωνία. Αγχώνονται για τη βόλτα που έχουν κανονίσει, αγχώνονται για τις δουλειές που έχουν να κάνουν, αγχώνονται για το πότε θα κοιμηθούν. Σαν να μην μπορούν να τα χωρέσουν όλα στο πρόγραμμά τους, όσα κι αν είναι αυτά. Αυτοί οι άνθρωποι, είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν πει ποτέ «όχι» – κι αν έχουν πει νοιώθουν φοβερές τύψεις και θα φροντίσουν να επανορθώσουν σύντομα. Είναι οι άνθρωποι που πρέπει να έχουν ευχαριστημένους όλους τους ανθρώπους που είναι κοντά τους. Που σκέφτονται «να μην στεναχωρήσουν» και που τελικά δεν αντέχουν να ακούσουν τον εαυτό τους. Νοιώθουν εξαντλημένοι – χωρίς απαραίτητα να έχουν πραγματικά κουραστεί – και τεντωμένοι. Οι άνθρωποι που δεν αντέχουν να ακούσουν τον εαυτό τους έχουν πολύ βαρύ καθημερινό πρόγραμμα και γεμάτη ατζέντα. Χωρίς όμως απόλαυση και χωρίς ικανοποίηση. Όσο γεμάτο κι αν είναι το πρόγραμμά τους, όσα κι αν πρόλαβαν να κάνουν σήμερα, στο τέλος της ημέρας θα υπάρχει μόνο ένα τέντωμα, ένα κενό και καθόλου ευχαρίστηση.

Η σημερινή πραγματικότητα, η καθημερινότητα των τριών τελευταίων ετών έχει πραγματικά δημιουργήσει νέα δεδομένα. Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, οι όποιοι παλεύουν – είτε αναγκάστηκαν, είτε επέλεξαν να παλεύουν – με αυτά τα νέα δεδομένα. Κλήθηκαν να παράγουν καινούριες λύσεις, να διαμορφώσουν την καθημερινότητά τους με διαφορετικό τρόπο, να γεμίσουν ή να αλλάξουν τις ατζέντες τους, «να τρέχουν», «να μην προλαβαίνουν», «να κουράζονται». Μέσα στις καινούριες ή διαφορετικές λύσεις που παράγουν και στις ικανότητες ή δυνατότητες που ανακαλύπτουν για τον εαυτό τους, πρέπει να βρουν και διαφορετικούς τρόπους να απολαμβάνουν και να χαίρονται.

Είναι πολύ σημαντικό η καθημερινή ατζέντα όλων να περιλαμβάνει την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση. Για κάποιους μπορεί να είναι η ίδια η δουλειά, για κάποιους το ίδιο το «τρέξιμο», για κάποιους άλλους η μουσική. Μέσα στα καινούρια ή τα παλιά δεδομένα, ο καθένας οφείλει στον εαυτό του λίγο χρόνο απόλαυσης. Μέσα στις καινούριες λύσεις και δυνατότητες που καλούμαστε να παράγουμε, οφείλουμε στον εαυτό τους να βρούμε και νέους τρόπους να χαιρόμαστε.

Γιατί τελικά αυτό είναι η «εξοικονόμηση χρόνου»: η απόλαυση. Για τον καθένα μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική. Όμως χρειάζεται να υπάρχει. Τότε σίγουρα η καθημερινή «ατζέντα» του κάθε ανθρώπου παίρνει άλλη μορφή. Το ίδιο και οι σχέσεις, και η δουλειά, και ο ίδιος.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΑΣΚΗΤΙΚΗ

Από κάθε μάθημα που μας δίνει η εποχή μας, σκληρό ή έμμεσο, συμφέρει να βγάζουμε το καλλίτερο για τον προσανατολισμό μας, εξωτερικό ή εσωτερικό, δίδαγμα. Ποιο δίδαγμα βγαίνει από τη «μορφωτική επανάσταση» της Κίνας, με τα σχετικά συμφραζόμενα; Αν το βρούμε – και χρειάζεται κάποιο θάρρος για να το βρούμε – τότε θα έχουμε κατορθώσει κάτι πιο γόνιμο από την αποδοκιμασία.

Η Κίνα του Μάο δοκίμασε, όπως κάθε χώρα με ιστορική θέση εκτεθειμένη, να δώσει μιαν απάντηση στο ερώτημα των καιρών. Η απάντηση που έδωσε, είναι μονοκόμματη, συνοπτική, πρωτόγονη. Ξεπερνάει όμως την πολιτική, φτάνει στο χώρο της ιδεολογίας˙ μας ανάγκασε προχτές να αναρωτηθούμε μήπως η ελευθερία είναι μια φαντασίωση αστική, καθυστερημένη από λάθος μέσα στον κόσμο μας, και γι’ αυτό έτσι θολή, παραζαλισμένη˙ μια έννοια που προσπαθεί να περισώσει κάτι από τον εαυτό της μέσα σ’ ένα σταυροδρόμι όπου φυσάνε χίλιοι άνεμοι. Βλέπει λοιπόν όχι μόνο ν’ αναρπάζονται ένα – ένα τα εξαρτήματα της περιβολής της, αλλά και να διαλύεται η ίδια, ν’ απομένει ίσκιος. Αποκρούω το ενδεχόμενο να σταματήσω εδώ...

Αν ή ιδέα της ελευθερίας περνάει τέτοια κρίση στην εποχή μας, είναι γιατί δεν θελήσαμε να καταλάβουμε κάτι απλό αλλά και δυσάρεστο ίσως: πως είναι ασκητική έννοια. Η τρυφή και η σπατάλη δεν της πάνε. Σε χρόνια όπου οι εξωτερικοί πειρασμοί ήταν λίγοι, η αξίωση της ελευθερίας μπορούσε ν’ αποκτήσει εύκολα σχετικώς την αυτεπίγνωση, ν’ αντιπατήσει και ν’ αντισταθεί στις διαλυτικές επιδράσεις. Δεν γίνεται όμως να είμαι ελεύθερος καταμεσής σ’ έναν κόσμο που κάνει τη ζωή παρανάλωμα του πιο χοντρού ευδαιμονισμού. Το βάρος τότε μετατοπίζεται από την αξίωση για ηδονή, ο καθένας ξεπουλιέται, γίνεται εξάρτημα των δυνάμεων που του τάζουν την τρυφή, την αφθονία. Εξάρτηση όμως και ανεξαρτησία αποτελούν αντίφαση. Ζούμε τη σύγκρουση ελευθερίας και κοινωνίας της αφθονίας, ή τουλάχιστον κοινωνίας καταναλωτικής.

Η πολυτέλεια υποδουλώνει, κι αυτό ο Μάο Τσε Τουγκ το κατάλαβε. Κυρίαρχος μιας χώρας απέραντης, μπόρεσε ωστόσο να προσδιορίσει αυστηρά τον ορίζοντά της, να την απομονώσει από κάθε βαθύτερη επικοινωνία με τον έξω κόσμο και να της αναπτύξει μια ψυχολογία αδιάλλακτη. Με την αποκοπή αυτή από την τεχνολογική πρόσβαση – τουλάχιστον ως εκεί που τον συνέφερε – έδωσε μια λύση στο πρόβλημά του. Αν όμως δημιούργησε έτσι κι έναν λαό ελεύθερον, αυτό είναι άλλο θέμα. Ή κάλλιο, αυτό μας πηγαίνει στην καρδιά του ζητήματος. Ας το ιδούμε από την πλευρά που ενδιαφέρει εμάς, όχι εκείνον.

Δεν γίνεται να είμαι εξωτερικά ελεύθερος όταν δεν είμαι κι εσωτερικά ελεύθερος. Η πλάνη του κόσμου μας σ’ αυτό συνίσταται. Νομίζει πως την ελευθερία την αγοράζεις. Ένα παράδειγμα: όλοι συμφωνούμε πως μέσα σε συνθήκες οικονομικού καταναγκασμού δεν νοείται πολιτική ελευθερία˙ ποιος όμως αναρωτιέται αν οποιαδήποτε αύξηση του εισοδήματος, οποιαδήποτε ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου, είναι παράγοντας ελευθερίας; Δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ελευθερίας επειδή ο καθένας μπορεί – με αντίτιμο όμως απροσδιόριστο – ν’ αποκτήσει ό,τι του χρειάζεται. Στην ανισοζυγία ωστόσο αντίτιμου – παροχής βρίσκει καταφυγή και τρυπώνει ο δαίμονας του εξανδραποδισμού. Όταν, για να σου προκαλέσει την εντύπωση πως ικανοποιείς τις ανάγκες σου, πετυχαίνει να σου δίνει τόσα ώστε να σε διαφθείρει, με την έννοια ν’ αποκτάς όλο και μεγαλύτερες ανάγκες, τότε σε δένει στον αδυσώπητο μηχανισμό ενός φαύλου κύκλου. Σου έχει προκαλέσει τη δίψα της απληστίας αφού πριν πέτυχε να σου τη βαφτίσει «πολιτισμό».

Όλη η λογική της καταναλωτικής κοινωνίας σ’ αυτό έγκειται. Είναι μια κατάσταση πίθου των Δαναΐδων, που πέτυχε να δημιουργήσει ορισμένη ψυχολογία και μετέβαλε την υφήλιο σε αγορά. Άνθρωποι καθώς εμείς, που έχουμε για κυρίαρχο γνώρισμα μας το να είμαστε «πελατεία», ξεγελάμε τον εαυτό μας όταν ισχυριζόμαστε πως γνοιαζόμαστε και για την ελευθερία μας. Αφού πρώτα γίναμε εξαρτήματα, σκύβουμε έπειτα μ’ εμβρίθεια, αξιώσεις μεταφυσικής βαθύνοιας, πάνω στο πρόβλημα της «ελευθερίας». Ούτε που αναρωτιόμαστε αν προσπαθούμε να συμβιβάσουμε το ασυμβίβαστο. Μετατοπίζουμε το θέμα στο πολιτικό επίπεδο, σάμπως τα δύο επίπεδα να ήταν άσχετα μεταξύ τους. Σάμπως να γινόταν ποτέ ο σκλάβος στο ένα, να είναι αφέντης στο άλλο.

Δεν βλέπουμε λοιπόν πως πρόκειται για ένα και το ίδιο σύστημα; Εκείνος που μας αγοράζει με τη μέθοδο της αφθονίας, το κάνει για να μας έχει πελατεία του μόνιμη, πειθήνια, στρατολογημένη αλύτρωτα. Η τεχνολογία, παραγωγικός μηχανισμός του καταναλωτισμού, οπλίζει το χέρι του αφέντη, όχι του δούλου. Τον δούλο τον φορτώνει αδιάκοπα με καινούργια εφόδια ώστε να γίνεται όλο και βαρύτερος, πιο δυσκίνητος, ασήκωτος: δηλαδή όλο και πιο ακίνδυνος για τον αφέντη. Οι καλοθρεμμένοι υπήκοοι της Κίρκης ποτέ δεν θα της αμφισβητήσουν την εξουσία της, γιατί δεν τους «συμφέρει». Δεν θα γίνουν ποτέ ελεύθεροι. Ευτυχία τους λένε τη σκλαβιά τους.

Διαγράφεται έτσι για τον άνθρωπο ένα μέλλον αινιγματικό. Άλλοτε, για να τον υποδουλώσουν, τον καταπίεζαν˙ τώρα τον αγοράζουν. Ο εξουσιασμός τελειοποίησε τα μέσα του, τα έκανε ανίκητα. Δεν απομονώνει πια, για να τις συντρίψει μία – μία, τις κεφαλές της ανταρσίας˙ προσεταιρίζεται το πλήθος ολόκληρο των επίδοξων οπαδών της, το κατατάσσει στη δική του παράταξη. Και, για να λειτουργούν και οι ασφαλιστικές δικλείδες, δηλαδή η ναρκωτική ψευδαίσθηση, αφήνει να συζητούν ακαδημαϊκά για μεταφυσική ελευθερία, παράλογο, άγχος, επικοινωνία, αδιέξοδο, για όλα αυτά τα συνθήματα που έχει ρίξει στην αγορά η ευνουχισμένη από τους μακελάρηδες σκέψη του αιώνα.
Δεν ξεχνάω πως, λέγοντας αυτά, μοιάζω να προδίνω τη σημαία μου, αφού κι εγώ έχω βασανιστεί – και βασανίσει τους αναγνώστες μου – με τέτοια θέματα˙ καλό όμως είναι να ξέρουμε τι χρήση γίνεται της αγωνίας μας. Ζούμε σ’ εποχή ανίερη. Παράδειγμα η άλλη παράταξη: Πως αξιοποίησε αυτή το αίτημα της ελευθερίας; Μ’ έναν νέου τύπου καταναγκασμό. Εκεί, δεν λειτουργεί ο μηχανισμός του καταναλωτισμού˙ λειτουργεί ο θεσμός του ιερατείου. Πολύ παλαιά στην ουσία της μέθοδος, αμνημόνευτη. Ούτε ο θρησκευτικός μύθος τής απολείπει. Ούτε η εσχατολογική προβολή, που μεταθέτει σε μέλλον ολοένα απώτερο την ευδαιμονία. Η ελευθερία γίνεται απάτη. Έτσι κι ο ασκητισμός επιστρατεύτηκε, μπήκε κάτω από τον σιδερένιο νόμο τής ατέρμονης θητείας. Είναι η θυσία για τη θυσία. Στο ένα στρατόπεδο τρέφουν για ν’ αρμέγουν, στο άλλο ίσα που συντηρούν, για ν’ αφοπλίζουν. Η ανθρώπινη φύση είναι επόμενο να προτιμάει την πρώτη μέθοδο, φτάνει να μην έχει και την αξίωση να μιλάει στα σοβαρά για ελευθερία.

Έτσι φτάνουμε στο ανήκουστο δίλημμα, που γίνεται αισθητό σ’ όλη την ωμότητά του μόνον όταν διατυπωθεί σχηματικά, στεγνά: ελευθερία ή πρόοδος; Αφού ο άνθρωπος αλλοτριώνεται από την καλοπέραση όπως αλλοτριώνεται κι από την πείνα, μια μόνη λύση, θεωρητικά τουλάχιστον, απομένει: Να γίνει νοητό πως η ελευθερία είναι έννοια ασκητική. Να το πάρουμε απόφαση. Για να εξασφαλίσεις τις προϋποθέσεις της ανεξαρτησίας σου, πρέπει να έχεις όσο γίνεται λιγότερες ανάγκες. Πρότυπο δύσκολο, όχι σε όλους προσιτό, που μοιάζει οπισθοδρομικό˙ αλλά πως αλλιώς θα ξεφύγεις από το οργανωμένο δουλεμπόριο; Ας προσθέσουμε, για να έχουμε τέλεια επίγνωση της αλήθειας, ότι οι παλαιοί ασκητισμοί ήταν πολύ λιγότερο αυστηροί κι ανυστερόβουλοι: Της Άπω Ανατολής απέβλεπαν στην ατομική μακαριότητα δια της απαλλαγής από το πάθος της ζωής, του χριστιανικού κόσμου στην εξασφάλιση του αιώνιου δια του θυσιασμού του πρόσκαιρου. Ο νεοασκητισμός, που τον απαιτεί η αξίωση της ελευθερίας μας, τι τάζει;

Το αίσθημα της ελευθερίας. Ας προσθέσουμε, αν θέλουμε, και την αξιοπρέπεια˙ τη βαθύτερη συνδιαλλαγή με το φαινόμενο της ζωής. Πολύ άπιαστα ιδανικά όλα αυτά, το παραδέχομαι˙ είτε όμως μας αρέσει είτε όχι, σ’ αυτό το δίλημμα θα κληθούμε αύριο να απαντήσουμε. Κι από την απάντηση που θα δώσουμε, θα φανεί αν η ιδέα της ελευθερίας ήταν αίτημα γνήσιο ή αυταπάτη. Αλήθεια ή ψευτιά.

Δικέφαλο φίδι με διαφορετικές «προσωπικότητες»

Το να συναντά κανείς δικέφαλο φίδι είναι από μόνο του σπάνιο. Ακόμα πιο σπάνιο είναι το κάθε κεφάλι να έχει τη δικιά του «προσωπικότητα».

 

Ετσι, τουλάχιστον, ισχυρίζεται ο Τζέισον Τάλμποτ, ο οποίος βρήκε ένα δικέφαλο φίδι στο Κάνσας των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Τζέισον το ένα κεφάλι είναι πιο «επιθετικό» από το άλλο. Αυτό έχει αποτέλεσμα το ένα κεφάλι να επιτίθεται σε ότι μπροστά του ακόμα...και στο άλλο κεφάλι του φιδιού.

 

« Το αστείο με το φίδι είναι πως φαίνεται ότι κάθε κεφάλι του φιδιού έχει διαφορετική προσωπικότητα. Το ένα είναι πιο επιθετικό και προσπαθεί συνεχώς να δαγκώσει αντικείμενα. Το πρόβλημα ήταν πως για να μετακινηθεί το φίδι χρειαζόταν να συνεργαστούν και τα δυο κεφάλια. Ήταν αρκετά αστείο να το βλέπεις» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τζέισον.

 

Πειράματα εμφανίζουν τη βαρύτητα να μην είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο

Μια από τις πιο συναρπαστικές ιδέες στη σύγχρονη φυσική είναι ότι η βαρύτητα δεν είναι μια παραδοσιακή δύναμη, όπως η ηλεκτρομαγνητική ή οι δύο πυρηνικές δυνάμεις. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή άποψη ορισμένοι πιστεύουν πως είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο που απλά μοιάζει με μια παραδοσιακή δύναμη.

Ο τρόπος που η βαρύτητα επιδρά στα κβαντικά σωματίδια αποδεικνύει ότι δεν μπορεί να είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο, λέει ο φυσικός Archil Kobakhidze ή διαφορετικά η βαρύτητα δεν είναι μια εντροπική δύναμη

Αυτή η προσέγγιση υπερασπίζεται από τον Erik Verlinde στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, ο οποίος προώθησε αυτή την ιδέα το 2010. Υπέδειξε τότε ότι η βαρύτητα είναι απλώς μια εκδήλωση της εντροπίας στο σύμπαν, η οποία ως γνωστόν πάντα αυξάνεται όπως μας λέει ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής. Αυτό αναγκάζει την ύλη να κατανέμεται με τρόπο που να μεγιστοποιεί την εντροπία. Και το αποτέλεσμα αυτής της ανακατανομής μοιάζει με μια δύναμη που ονομάζουμε βαρύτητα.

Ο περισσότερος ενθουσιασμός πάνω στην ιδέα του Erik Verlinde είναι ότι παρέχει έναν τρόπο ώστε να συμβιβάσει τις αντιθέσεις μεταξύ της βαρύτητας, η οποία λειτουργεί σε μεγάλη κλίμακα, και της κβαντομηχανικής, η οποία δουλεύει σε μικροσκοπική κλίμακα.

Η βασική ιδέα είναι ότι η βαρύτητα είναι ουσιαστικά ένα στατιστικό φαινόμενο. Εφ ‘όσον κάθε σωματίδιο επηρεάζεται από ένα στατιστικά μεγάλο αριθμό άλλων σωματιδίων, η βαρύτητα αναδύεται. Γι ‘αυτό είναι ένα μεγάλης κλίμακας φαινόμενο.

Όμως σήμερα, ο Archil Kobakhidze από το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης δείχνει ένα σοβαρό πρόβλημα που έχει αυτή η προσέγγιση. Αυτός με φυσικό τρόπο ρωτά πώς η βαρύτητα μπορεί να επηρεάσει τα κβαντικά σωματίδια.

Ο Kobakhidze λοιπόν υποστηρίζει ότι δεδομένου ότι κάθε κβαντικό σωματίδιο θα πρέπει να περιγράφεται από ένα μεγάλο αριθμό άλλων σωματιδίων, αυτό οδηγεί σε μια συγκεκριμένη εξίσωση που περιγράφει την επίδραση της βαρύτητας.

Όμως, υποστηρίζει πως η συμβατική άποψη της βαρύτητας οδηγεί σε μια διαφορετική εξίσωση.

Με άλλα λόγια, οι αναδυόμενες και παραδοσιακές απόψεις της βαρύτητας κάνουν διαφορετικές προβλέψεις σχετικά με την βαρυτική δύναμη που ένα κβαντικό σωματίδιο πρέπει να δέχεται. Και αυτό ανοίγει το δρόμο για ένα πειραματικό έλεγχο.

Έτσι, για παράδειγμα οι φυσικοί μετρούσαν τη δύναμη της βαρύτητας πάνω σε νετρόνια για δέκα χρόνια τώρα. Και περιμένουν τα αποτελέσματα να ταιριάζουν ακριβώς με τις προβλέψεις της παραδοσιακής θεωρίας της βαρύτητας, λέει ο Kobakhidze.

"Πειράματα σε βαρυτικά δεσμευμένες καταστάσεις των νετρονίων διαψεύδουν απερίφραστα την εντροπική προέλευση της βαρύτητας”, υποστηρίζει.

Αυτή η άποψη είναι εντυπωσιακή και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς ο Erik Verlinde και οι υποστηρικτές του θα απαντήσουν.

Μαύρες τρύπες και πάλσαρ θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον έλεγχο της θεωρίας χορδών

Σύμφωνα με φυσικούς, η ανακάλυψη νέων πρόσθετων διαστάσεων, εκτός από τις τρεις που ήδη γνωρίζουμε, μπορεί να είναι δυνατή μέσα από εμπεριστατωμένες μελέτες των άστρων νετρονίων και των μαύρων οπών. Ταυτόχρονα, με αυτή τη μελέτη θα πρέπει επίσης να κριθεί κατά πόσον η θεωρία των χορδών βρίσκεται κάτω από επιστημονικό έλεγχο ή όχι.

Η θεωρία των χορδών είναι μια ενοποιητική θεωρία, πράγμα που σημαίνει ότι επιδιώκει να συμβιβάσει στοιχεία σχετικά με όλες τις γνωστές δυνάμεις του σύμπαντος. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη πολλών διαστάσεων, η οποία καθιστά τις όποιες εξισώσεις της παρά πολύ περίπλοκες.

Εάν πράγματι οι αστροφυσικοί καταφέρουν να ανακαλύψουν επιπλέον διαστάσεις χρησιμοποιώντας τις μαύρες τρύπες και έναν ειδικό τύπο των άστρων νετρονίων, τα γνωστά πάλσαρ, τότε οι θεωρητικοί φυσικοί θα μπορούσαν να δουλέψουν για το αν δουλεύει σωστά ή όχι η θεωρία των χορδών.

Περιέργως, οι αστρονόμοι προτείνουν ότι το Σύμπαν είχε πολύ περισσότερες διαστάσεις από αυτές που έχουμε συνηθίσει σήμερα, τις πρώτες στιγμές μετά το Big Bang. Αλλά αυτές δεν ήταν σταθερές, και αυτός ήταν ο λόγος που κατέρρευσαν η μία στην άλλη, έως ότου τελικά ήταν σε θέση να σταθεροποιηθούν σε αυτές που απέμειναν.

Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους ο έλεγχος της θεωρίας των χορδών είναι τόσο δύσκολος. Οι ειδικοί έχουν προσπαθήσει γι αυτό για χρόνια, αλλά μέχρι στιγμής ήταν σε θέση να πάρουν μέτρια αποτελέσματα. Σε μια νέα μελέτη, μια ερευνητική ομάδα προτείνει ότι οι πρόσθετες διαστάσεις μπορεί να εμφανίζονται σε ένα δυαδικό σύστημα με μια μαύρη τρύπα και ένα pulsar .

Το πάλσαρ είναι ένας ειδικός τύπος άστρου νετρονίων. Παράγει πίδακες έντονης ακτινοβολίας που εκπέμπονται από τους πόλους του, και που μοιάζουν με τις ακτίνες του φάρου όταν τις βλέπουμε από τη Γη. Τα πάλσαρ, όπως και πολλά άλλα αστέρια νετρονίων, μπορεί να περιστρέφονται απίστευτα γρήγορα, δίνοντας την εντύπωση ότι είναι ένας φάρος στο διάστημα.

«Το σύμπαν το ίδιο περιέχει «πειραματικές» διατάξεις που δεν μπορούμε να φτιάξουμε στη Γη,» εξηγεί John Simonetti από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Virginia, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής της νέας έρευνας. Υποστηρίζει ότι ένα δυαδικό σύστημα, όπως προτείνει η ομάδα του θα μπορούσε να μας αποκαλύψει πολλά αστρονομικά φαινόμενα.

Για παράδειγμα, ο Stephen Hawking προτείνει ότι οι μαύρες τρύπες χάνουν μάζα με την πάροδο του χρόνου. Αυτά τα σωματίδια (ακτινοβολία Hawking) διαφεύγουν με πολύ χαμηλές ταχύτητες, και ως εκ τούτου είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν σήμερα. Αλλά η βαρυτική αλληλεπίδραση με ένα αστέρι νετρονίων μπορεί να παράγει τις επιπλέον διαστάσεις.

Αν αυτό πράγματι συμβαίνει, τότε τα σωματίδια θα έχουν περισσότερους τρόπους για να ξεφύγουν από την μαύρη τρύπα, μειώνοντας έτσι τη μάζα του πιο γρήγορα. Με τη σειρά του, αυτό θα αποδυνάμωνε την βαρυτική έλξη του αντικειμένου, κάτι που θα μπορούσε να αναγκάσει το αστέρι νετρονίων να απομακρύνεται ολοένα και πιο μακριά κάθε χρόνο.

Λόγω της πολύ μεγάλης μάζας που έχουν αυτά τα αντικείμενα, και της τεράστιας βαρυτικής έλξης που ασκούν το ένα στο άλλο, το φαινόμενο αυτό θα μπορούσε να λάβει χώρα σε τόσο υψηλές ταχύτητες, που θα επέτρεπαν στα τηλεσκόπιά μας να δουν αυτή την κίνηση. Μια τέτοια μελέτη θα αποδείκνυε και την ύπαρξη πολλών διαστάσεων, υποστηρίζουν οι θεωρητικοί φυσικοί.

Το πρώτο υφαντό σε μοριακό επίπεδο

Υπάρχουν πλέον πολλοί τρόποι για τη δημιουργία νανοϋλικών, μέχρι σήμερα όμως η αρχαιότερη μέθοδος κατασκευής υφασμάτων είχε διαφύγει της προσοχής. Το πρώτο ατομικό υφαντό, το οποίο παρουσιάζεται στο Science δεν προορίζεται για ρούχα αλλά για την παραγωγή καυσίμων από τον αέρα.

Το νανοϋφαντό αποτελείται από οργανικές ίνες που συγκρατούνται με ομοιοπολικούς δεσμούς

«Επεκτείναμε την τέχνη της ύφανσης στο ατομικό και μοριακό επίπεδο, κάτι που μας δίνει έναν πανίσχυρο νέο τρόπο να χειριζόμαστε την ύλη με ακρίβεια προκειμένου να πετύχουμε μοναδικές και χρήσιμες μηχανικές ιδιότητες» καμαρώνει ο Ομάρ Γιάγκι του Εθνικού Εργαστηρίου «Λόρενς Μπέρκλεϊ» στην Καλιφόρνια, επικεφαλής της μελέτης.

«Στη Χημεία, η ύφανση είναι κάτι που προσπαθούμε να πετύχουμε εδώ και καιρό. Στη Βιολογία, είναι άγνωστη» συνεχίζει.

«Παρόλα αυτά, καταφέραμε να βρούμε τρόπο να υφάνουμε οργανικές ίνες, κάτι που μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε και να δημιουργούμε δισδιάστατες και τρισδιάστατες δομές» αναφέρει.

Το υφαντό του Γιάγκι είναι επισήμως το πρώτο τρισδιάστατο «ομοιοπολικό οργανικό πλαίσιο» ή COF. Ονομάζεται έτσι επειδή αποτελείται από ελικοειδές οργανικές ίνες που εμπλέκονται μεταξύ τους και συγκρατούνται στη θέση τους με ισχυρούς ομοιοπολικούς χημικούς δεσμούς.

Κλειδί για την ύφανσή τους είναι η χρήση μορίων που περιέχουν χαλκό και λειτουργούν σαν μήτρα, φέρνοντας τις οργανικές ίνες στην κατάλληλη θέση ώστε να διασταυρωθούν αυθόρμητα. Ο χαλκός αφαιρείται στη συνέχεια με χημικές μεθόδους, αφήνοντας πίσω του το άκρως ελαστικό υφαντό.

Το μοριακό υφαντό COF προσφέρει αυξημένη αντοχή και ελαστικότητα σε σχέση με άλλα COF, υλικά που θεωρούνται σημαντικά επειδή μπορούν να απορροφούν μεγάλες ποσότητες αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα.

Ο λόγος είναι ότι τα COF, όπως και τα παρόμοια μεταλλικά οργανικά πλαίσια (MOF), είναι άκρως πορώδεις τρισδιάστατοι κρύσταλλοι, οι οποίοι μπορούν να απορροφούν και να παγιδεύουν στο εσωτερικό τους μεγάλες ποσότητες άλλων μορίων.

Η σημαντικότερη εφαρμογή που θα μπορούσε να έχει το νέο υλικό, είναι οι ερευνητές, είναι η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από εγκαταστάσεις ορυκτών καυσίμων, ή ακόμα και από την ατμόσφαιρα.

Καταλύτες που θα ενσωματώνονταν στο πλεκτό θα μετέτρεπαν το διοξείδιο του άνθρακα σε μονοξείδιο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη για την παραγωγή καυσίμων, πλαστικών και φαρμάκων.

Όπως φαίνεται, όταν η υφαντουργία συνδυάζεται με τη χημεία οι δυνατότητες είναι πολλές.

Επιστήμονες αναπτύσσουν το πρώτο τρανζίστορ φτιαγμένο σε μορφή «μελανών» νανοκρυστάλλων

Μηχανικοί στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania έκαναν μια νέα προσέγγιση για κατασκευή τρανζίστορ, με τη διαδοχική εναπόθεση των συστατικών τους με μορφή υγρών «μελανών» νανοκρυστάλλων. Με τη μελέτη τους, ανοίγει ο δρόμος για την ενσωμάτωση ηλεκτρικών συστατικών μιας συσκευής σε εύκαμπτες ή φορητές εφαρμογές, καθώς η διαδικασία χαμηλότερης θερμοκρασίας που εφαρμόζεται είναι συμβατή με μια ευρεία γκάμα υλικών και μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλες επιφάνειες.

Το τρανζίστορ είναι το βασικότερο συστατικό μέρος των ηλεκτρονικών συσκευών, που χρησιμοποιείται για να κατασκευαστούν κυκλώματα ικανά να ενισχύουν ηλεκτρικά σήματα ή για να τα μετατρέπουν σε 0 και 1 που αποτελούν την καρδιά του ψηφιακού υπολογισμού. Ωστόσο, υπάρχει μια δυσκολία: Η διαδικασία κατασκευής του τρανζίστορ είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία που απαιτεί εξοπλισμό με υψηλή θερμοκρασία και υψηλό κενό.

Το βασισμένο σε νανοκρυστάλλους τρανζίστορ επίδρασης πεδίου (Field Effect Transistor ή FET) των ερευνητών, διαμορφώθηκε επάνω σε μια εύκαμπτη πλαστική βάση με χρήση περιστροφικής επίστρωσης, αλλά θα μπορούσε τελικά να κατασκευαστεί με προσθετικά συστήματα παραγωγής, όπως οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές.

Οι ερευνητές ξεκίνησαν λαμβάνοντας νανοκρυστάλλους ή περίπου σφαιρικά σωματίδια σε νανοκλίμακα, με τις απαραίτητες ηλεκτρικές ιδιότητες για ένα τρανζίστορ και διέλυσαν αυτά τα σωματίδια σε υγρό, παρασκευάζοντας μελάνη νανοκρυστάλλων. Η επιστημονική ομάδα ανέπτυξε τέσσερις τέτοιες μελάνες: μια αγωγό (με άργυρο), μια μονωτή (με οξείδιο του αργιλίου), μια ημιαγωγό (με σεληνιούχο κάδμιο) και μια αγωγό που συνδυάζονταν με μια πρόσμιξη (ένα μίγμα αργύρου και ίνδιου). «Ενισχύοντας» το ημιαγωγό στρώμα του τρανζίστορ με προσμίξεις ελέγχεται εάν η συσκευή θα μεταφέρει θετικό ή αρνητικό φορτίο. Αυτά τα υλικά είναι κολλοειδή όπως η μελάνη των εκτυπωτών-inkjet.



Οι ηλεκτρικές ιδιότητες αυτών των νανοκρυσταλλικών μελανών είχαν επαληθευτεί ανεξάρτητα, αλλά ποτέ δεν είχαν συνδυαστεί σε μια πλήρη συσκευή. Αυτή είναι η πρώτη φορά που όλα τα συστατικά-το μεταλλικό, το μονωτικό και το ημιαγώγιμο-στρώματα του τρανζίστορ και το ενισχυμένο ακόμη του ημιαγωγού, αποτελούνταν από νανοκρυστάλλους. Μια τέτοια διαδικασία απαιτεί να τοποθετηθούν σε στρώματα ή να αναμιχθούν όλα τα συστατικά με βάση ακριβή πρότυπα.

Πρώτα, εναποτέθηκε από το υγρό η αγωγός νανοκρυσταλλική μελάνη αργύρου σε μια ευέλικτη πλαστική επιφάνεια που αλείφθηκε με μια φωτολιθογραφική μάσκα, μετά περιστράφηκε γρήγορα για να απλωθεί σε ένα ακόμη στρώμα. Η μάσκα αφαιρέθηκε για να αφήσει τη μελάνη αργύρου στο σχήμα του ηλεκτροδίου-πύλη του τρανζίστορ. Στη συνέχεια εναποτέθηκαν με περιστροφική επίστρωση το στρώμα του μονωτή με τους νανοκρυστάλλους του οξειδίου του αργιλίου, μετά το στρώμα του ημιαγωγού με τους νανοκρυστάλλους του σεληνιούχου καδμίου και τέλος ένα άλλο καλυπτικό στρώμα με το μίγμα ίνδιου-αργύρου, που σχημάτισε τα ηλεκτρόδια πηγή και απαγωγός (ή υποδοχή) του τρανζίστορ. Κατά τη θέρμανση σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες, η πρόσμιξη του ίνδιου διαχύθηκε από αυτά τα ηλεκτρόδια στον ημιαγωγό.



Εξαιτίας αυτής της εξ ολοκλήρου βασισμένη στη μελάνη διαδικασία παραγωγής που λειτουργεί σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, παρά στις υπάρχουσες μεθόδους που βασίζονται στο κενό, οι ερευνητές μπορούν να κατασκευάσουν, στον ίδιο χρόνο, διάφορα τρανζίστορ στο ίδιο πλαστικό υπόστρωμα. Η κατασκευή τρανζίστορ επάνω σε μεγαλύτερες επιφάνειες και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες στοχεύει στην ανάπτυξη μιας νέας τάξης τεχνολογιών, που να εφαρμόζονται σε μεγάλες επιφάνειες με εύκαμπτες ηλεκτρονικές και φορητές συσκευές. Δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί όλα τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να μπορούν να εκτυπωθούν, αλλά επειδή αυτά τα υλικά βασίζονται όλα σε διαλύματα καταδεικνύεται η υπόσχεση αυτής της κατηγορίας υλικών και θέτει τις βάσεις για την προσθετική παραγωγή.

Πετάξτε στα 10.000 πόδια με ένα Flyboard Air

Το Flyboard Air ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιτρέψει στους χρήστες να πετάξουν σε ένα απίστευτο ύψος 10.000 πόδια.

Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, κυκλοφόρησε το πρώτο βίντεο που δείχνει το νέο Flyboard σε δράση.

Η συσκευή χρησιμοποιεί μια «Ανεξάρτητη Μονάδα» να πετάξει για περίπου 10 λεπτά ενώ έχει τελική ταχύτητα 93 μίλια/ώρα (150 km / h).

Στο βίντεο φτάνει σε ύψος τα 30 μέτρα (98ft) πάνω από το έδαφος, πιάνοντας μια ταχύτητα 34 μίλια/ώρα με χρόνο πτήσης 3 λεπτά 55 δευτερόλεπτα.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με τον έλεγχο του Flyboard ή τι ακριβώς είναι αυτό που το τροφοδοτεί.

Το βίντεο, ωστόσο, έχει δείξει ένα χειριστήριο που φαίνεται να είναι ενσύρματο στη βάση της συσκευής.

Δεν υπάρχει επίσης καμία πληροφορία για το πότε θα είναι διαθέσιμο για αγορά, ή αν θα μπορέσει ποτέ να κυκλοφορήσει στο κοινό.

Σε ένα σχόλιο που συνοδεύει το βίντεο, ο Zapata Racing γράφει: «Η Propulsion ανεξάρτητη μονάδα αντιπροσωπεύει 4 χρόνια σκληρής δουλειάς για ένα αποτέλεσμα που υπερβαίνει όλα τα ρεκόρ».

Οι δορυφόροι του πλανήτη Άρη φτιάχτηκαν όπως η Σελήνη

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η Σελήνη είναι προϊόν μιας τρομερής σύγκρουσης της Γης με ένα διαστημικό σώμα στο μέγεθος του πλανήτη Άρη. Επιστήμονες στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι και δύο δορυφόροι του πλανήτη Άρη σχηματίστηκαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι ο Φόβος και ο Δείμος ήταν αστεροειδείς οι οποίοι εγκλωβίστηκαν κάποια στιγμή από την βαρυτική έλξη του πλανήτη Άρη και μετατράπηκαν σε δορυφόρους του.

Επιστήμονες του Southwest Research Institute στο Κολοράντο μελετώντας τις τροχιές των δύο δορυφόρων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν τα δύο σώματα ήταν αστεροειδείς που εγκλωβίστηκαν βαρυτικά από τον πλανήτη Άρη θα ακολουθούσαν άλλες τροχιές από αυτές που έχουν.

Προηγούμενες μελέτες και προσομοιώσεις που είχαν γίνει για να διαπιστωθεί αν θα μπορούσαν οι δύο δορυφόροι να αποτελούν προϊόν σύγκρουσης του πλανήτη Άρη με κάποιο διαστημικό σώμα είχαν αρνητικά αποτελέσματα.

Όμως οι νέες προσομοιώσεις δείχνουν ότι αν ένα σώμα σαν τον Πλούτωνα έπεφτε πάνω στον Άρη το αποτέλεσμα θα ήταν να σχηματιστεί ένα δίσκος με μικρότερα και μεγαλύτερα συντρίμμια γύρω από τον πλανήτη. Η προσομοίωση δείχνει επίσης ότι προοδευτικά η συνένωση των συντριμμιών δημιούργησε αρκετούς μικρούς δορυφόρους που κινούνταν γύρω από τον πλανήτη Άρη.

Οι περισσότεροι όμως είχαν τροχιές πολύ κοντινές στον πλανήτη με αποτέλεσμα κάποια στιγμή η βαρυτική έλξη να τους εκτρέψει από την τροχιά και να πέσουν πάνω στον πλανήτη Άρη.

Όμως οι πιο απομακρυσμένοι δορυφόροι είναι πιθανό να επιβίωσαν. «Εκτιμούμε ότι ο Φόβος και ο Δείμος είναι οι μόνοι διασωθέντες από ένα μεγαλύτερο αριθμό δορυφόρων στον Άρη» ανέφεραν οι ερευνητές σε μεγάλο συνέδριο πλανητικής επιστήμης που έγινε στο Τέξας.