Η Μυθική Βιο-Τέχνη στην Κλασσική Αρχαιότητα: Επιθυμία, Ελπίδα και Φόβος
Ο φόβος και ο ενθουσιασμός (λογικός ή όχι) που προκαλείται από τα συγκεκαλυμμένα όρια μεταξύ του φυσικού και του αφύσικου, της τέχνης και της επιστήμης, της ζωής και του θανάτου ενδεχομένως να φαίνονται σαν νέοι αστερισμοί των ανθρώπινων συναισθημάτων που παίρνουν ζωή μέσα από μοναδικά σύγχρονα βιο-τεχνολογικά επιτεύγματα. Η ιδέα της αντιγραφής, της αύξησης και της δημιουργίας της ζωής–καθώς τα ανάμεικτα συναισθήματα που προκαλούν τέτοια ζητήματα–πηγάζει από την αρχαιότητα και απασχόλησε την Ελληνική μυθολογία και τέχνη χιλιάδες χρόνια πριν το άλμα της σύγχρονης επιστήμης.
[εικόνα επάνω: Από τον θησαυρό της Τίρυνθας προέρχεται το μεγαλύτερο σφραγιστικό δακτυλίδι της μυκηναϊκής εποχής, το οποίο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Φέρει έγγλυφη παράσταση στη σφενδόνη και ανάγλυφη διακόσμηση σε τρεις σειρές στον κρίκο. Απεικονίζει τελετουργική σκηνή με θεά καθήμενη σε θρόνο. Φοράει ιερατικό χιτώνα και πόλο και σηκώνει το καλυκόσχημο κύπελλό της σε πρόποση μπροστά σε πομπή λεοντοκέφαλων Δαιμόνων, που βαδίζουν κρατώντας σπονδικές πρόχους (αγγεία με προχοή στο στόμιο που χρησιμοποιούντο ως κανάτες). Διάφορα σύμβολα, ιερός κόμβος, πουλί, κλαδιά, μπροστά της ένας κιονίσκος με θυμιατήρι και ψηλά, επάνω από τις μορφές, ο Ουρανός με τον τροχό του Ήλιου και τη Σελήνη, συμπληρώνουν τη λατρευτική αυτή παράσταση.]
Οι αρχαίες διηγήσεις σχετικά με τεχνητές μορφές ζωής, με την υπέρβαση των ανθρωπίνων ορίων και τον έλεγχο δυνητικά επικίνδυνων βιοτεχνολογιών στοιχειωθετούν γνωστά μυθικά πρόσωπα: Ηρακλής, Μήδεια, Δαίδαλος, Πανδώρα. Οι κλασσικές ιστορίες που περιγράφουν αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να είχαν ονομάσει σαν Βιο-Τέχνη (βίος=ζωή που κατασκευάζεται μέσα από την τέχνη της επιστήμης, τέχνη) προμηνύουν παράξενα τους τρόπους που τα σύγχρονα συναισθήματα της αισιοδοξίας σχετικά με την μοντέρνα βιο-τεχνολογία ανταγωνίζονται με την αίσθηση του τρόμου.
Στην κλασσική αρχαιότητα, όπως και στην σύγχρονη εποχή τα πολιτιστικά οράματα και οι εφιάλτες σχετικά με τη βιο-τέχνη ενέπνευσαν καλλιτεχνικές προσπάθειες. Οι καλλιτέχνες δημιούργησαν υβριδικές μυθολογικές μορφές ζωής για κοινή θέα. Οι μύθοι της βιο-τέχνης ενέπνευσαν τους συγγραφείς όπως ο Ευρυπίδης και ο Σοφοκλής να γράψουν αξέχαστα δραματικά έργα και οι καλλιτέχνες αποτύπωσαν τις ιστορίες αυτές σε αγγεία και στη γλυπτική. Αυτά τα κλασσικά έργα τέχνης έχουν ακόμα πολύ μεγάλη επιρροή στο σύγχρονο κοινό.
Οι ιστορίες που περιγράφονται σε αυτό το κείμενο θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση της φαινομενικά σύγχρονης ιδέας ελέγχου της ζωής μέσα από πρώιμες μυθο-ιστορικές παραδόσεις. Τα παραδείγματα που έχω επιλέξει χωρίζονται σε τέσσερις αλληλοκαλυπτώμενες κατηγορίες. Κάποια από αυτά περιγράφουν τις τεχνικές και τα μέσα για την ανανέωση της ζωής, την συντήρηση και την επίδειξη της «ζωής» μετά το θάνατο και τον περιορισμό των επικίνδυνων βιο-χημικών ουσιών· άλλοι μύθοι μιλούν για την «ανάπτυξη» ή δημιουργία τεχνητής ζωής.
Η Χύτρα της Αναγέννησης της Μήδειας
Η μυθική μάγισσα Μήδεια είχε γνώση των φαρμάκων (ναρκωτικών και δηλητηρίων) και των μυστηρίων της άσβεστης «ζωντανής φωτιάς (νάφθα και άλλα καύσιμα). Η Μηδεία, της οποίας το όνομα σημαίνει «μηχανεύομαι» γνώριζε ακόμα και τα μαγικά της ανανέωσης και της ανάστασης βασιζόμενη σε μαγικές συνταγές και ημι-επιστημονικές διαδικασίες, ώστε να έχει τον έλεγχο πάνω στη ζωή και στο θάνατο.
Σύμφωνα με τον μύθο, η Μήδεια επέδειξε την ικανότητά της να ανακτήσει την νεότητα όταν παρουσιάστηκε σαν μία σκιφτή γριούλα και μεταμορφώθηκε σε μία όμορφη νεαρή πριγκίπισσα. Ο εραστής της, Ιάσονας, την παρακάλεσε να δώσει και πάλι το νεανικό σφρίγος στον γερασμένο πατέρα του, Αίσονα. Η Μήδεια άδειασε όλο το αίμα από τις φλέβες του γερασμένου άνδρα και το αντικατέστησε με τους τονωτικούς χυμούς συγκεκριμένων βοτάνων. Η ξαφνική ενέργεια και λαμπρή υγεία του γέρου Αίσονα κατέπληξε όλους όσους τον είδαν.
Οι κόρες του Πελία, ένας παλιός εχθρός της Μήδειας την παρακάλεσαν να τους αποκαλύψει τη μυστική της συνταγή, ώστε να μπορέσουν να αναγεννήσουν τον πατέρα τους με τον ίδιο τρόπο. Αντί όμως για αυτό, εκείνη έστησε την ειδική χύτρα της να βράζει πάνω από φωτιά, λέγοντας ξόρκια και ρίχνοντας μέσα ισχυρά φάρμακα. Αφού έκοψε το λαιμό ενός γηραιού κριαριού το έβαλε μέσα στην μεγάλη της χύτρα. Άμπρα-κατάμπρα! Ένα ζωηρό νεαρό πρόβατο βγήκε μαγικά από το σκεύος. Οι εύπιστες κόρες του Πελία επιχείρησαν την ίδια τεχνική στον ηλικιωμένο πατέρα τους, αλλά απέτυχαν οικτρά να αναπαράγουν τα ίδια αποτελέσματα. Η πιο παλιά αναπαράσταση της Μήδειας στην Ελληνική τέχνη της δείχνει να ανακατεύει μέσα στην «χύτρα της αναγέννησης» καθώς ένα πρόβατο βγαίνει από αυτήν, μία παρόμοια σκηνή παρουσιάζεται και σε πολλές άλλες αναπαραστάσεις της Μήδειας.
Μέλι, Αλάτι, Πάγος
Η χύτρα της Μήδειας ήταν ένα σκεύος για την αναγέννηση της ζωής, δημιουργώντας μία νεαρότερη εκδοχή ενός γηραιού πλάσματος. Και άλλες αρχαίες πηγές περιγράφουν σκεύη και τεχνικές που αποκαθιστούν τη «ζωή» μετά το θάνατο ή παρουσιάζουν κάτι σαν «ζωντανό» θάνατο και καμιά φορά δείχνουν την πιθανότητα της ζωής μετά θάνατον ή της ανάστασης. Αρκετά εξελιγμένες τεχνικές ταρίχευσης τελειοποιήθηκαν στην αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιμοπιούνταν μυστικές συνταγές και ακριβά χημικά για να «ξορκίσουν» την αποσύνθεση και να διατηρήσουν τα βασιλικά σώματα όσο το δυνατό ήταν περισσότερο ζωντανά για τη μεταθανάτια ζωή. Όπως, όμως φαίνεται συνηθισμένες ουσίες ήταν διαθέσιμες και μπορούσαν επίσης να διατηρήσουν τα σώματα, είτε από ατύχημα είτε εσκεμμένα.
Το 1998, επιστήμονες ανέφεραν την «εκπληκτική» ανακάλυψη σχετικά με τις αντιοξειδωτικές, αερόβιες και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες του μελιού. Όμως, οι εξαγνιστικές και συντηριτικές ιδιότητες του μελιού ήταν ήδη αρκετά γνωστές στην αρχαιότητα μέσω της παρατήρησης και του πειραματισμού. Η μέθοδος της εμβάπτισης σωμάτων μέσα σε μέλι για να αποφευχθεί η αποσύνθεση ήταν διαδεδομένη ήδη για όσους στρατιωτικούς ηγέτες πέθαιναν μακρυά από την πατρίδα τους. Το πρωϊμότερο παράδειγμα που έχει καταγραφτεί είναι αυτό του Σπαρτιάτη διοικητή Αγησιλάου που χάθηκε στη Β. Αφρική το 359 π.κ.ε.
Όταν ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα (σημερινό Ιράκ) το 323 π.κ.ε. οι ακόλουθοί του έπρεπε να διατηρήσουν το σώμα του αγαπημένου τους ηγέτη για να μεταφερθεί μέσω της ερήμου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Βύθισαν το σώμα του Αλέξανδρου σε ένα χρυσό φέρετρο γεμάτο με μέλι. Μπορούμε να καταλάβουμε το συναισθηματικό-αισθητικό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας με το φανταστούμε την εμπειρία κοιτάζοντας από κάτω το σώμα του Αλέξανδρου που θα ήταν πολύ οικείο στην όψη αλλά ταυτόχρονα απόμακρο, κάτω από κεχριμπαρένιο αδιαφανές χρώμα του καθαρού και γλυκού μελιού.
Μία άλλη σαρκοφάγος γεμάτη με μέλι διατήρησε ένα σώμα μιας αρκετά διαφορετικής φυσιογνωμίας στη Ρώμη του 1ου αιώνα π.κ.ε. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες χρηματοδοτούσαν δημόσια θεάματα που μπέρδευαν τα όρια μεταξύ τέχνης και επιστήμης, ζωής και τεχνασμάτων, ανάλογα με μερικές σύγχρονες βιο-καλλιτεχνικές παρουσιάσεις. Οι καλλιτέχνες δημιούργησαν μυθικά σύνθετα πλάσματα, όπως Σειρήνες, Σάτυρους και Κενταύρους και διατήρησαν τα σώματά τους με παραδοσιακούς τρόπους για να τα κάνουν να φαίνονται σαν αξιόπιστες μορφές ζωής.
Ένα από τα πιο γνωστά αυτά τεχνάσματα ήταν ο Κένταυρος της Saune, που έλεγαν ότι είχε πιαστεί ζωντανός στην Αραβία από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο (περίπου το 50 κ.ε. ). Το πλάσμα πέθανε πρωτού φθάσει στην Ρώμη και έτσι το σώμα του, όπως αυτό του Αλέξανδρου εμβαπτίστηκε σε μέλι. Ο φυσιοδίφης, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ήταν ένας από τους περίεργους που ήρθε για να παρατηρήσεις αυτό το θέαμα (ο Κένταυρος ήταν μικρότερος από ό,τι περίμενε ο Πλίνιος). Η εμβάπτιση σε μέλι ενίσχυσε την αυθεντικότητα του Κενταύρου, ενώ ήταν όμως εμπόδιο για μία προσεκτική παρατήρηση εξαιτίας της θολής εικόνας. Έναν αιώνα μετά ο Κένταυρος της Saune ήταν ακόμα σε θέα -μετά από ειδικό ραντεβού- στις συλλογές του Αυτοκράτορα Αδριανού. Στημένες αριστοτεχνικά εκθέσεις που μιμούνταν την επιστήμη όπως αυτή, ενίσχυαν την πίστη ότι τέτοια μυθικά πλάσματα υπήρχαν στην πραγματικότητα. Αλλά μπορεί και να υπήρχαν πράγματι ή να υπάρχουν ακόμη!
Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο οι σάτυροι υπήρχαν πραγματικά
Για να το αποδείξει αυτό, ο Ιερώνυμος περιγράφει το ταξίδι του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στην Αντιόχεια (σημερινή Συρία) περίπου το 330 κ.ε. που πραγματοποιήθηκε για να εξετάσει τα υπολείμματα ενός Σατύρου που είχε διατηρηθεί σε αλάτι. Πρόσφατες ανακαλύψεις δείχνουν την αλήθεια πίσω από αυτό το μυστήριο της ιστορίας. Μεταξύ του 1993 και του 2007, στα αρχαία αλατορυχεία της Chehrabad του ΒΔ Ιράν, βρέθηκαν αρκετοί φυσικά μουμιοποιημένοι σε αλάτι αλατωρύχοι.
Οι άνθρωποι αυτοί είχαν παγιδευτεί μέσα σε διαδρόμους που είχαν καταρρεύσει στην αρχαιότητα. Ένας από αυτούς τους ανθρώπους από αλάτι εκτίθεται μέσα σε μία γυάλινη θόλο στο Μουσείο (Εθνικό) Bastan της Τεχεράνης και μας επιτρέπει να φανταστούμε ότι ο «Σάτυρος που είχε διατηρηθεί σε αλάτι» στην ιστορία του Κωνσταντίνου θα μπορούσε να ανήκει στο ίδιο είδος. Η ταφή μέσα σε αλάτι και άλλα παρόμοια άλατα για χιλιάδες χρόνια είχε αλλάξει τα πρόσωπα των αλατωρύχων, ώστε ορισμένα χαρακτηριστικά -ακόμα και τα ανοικτόχρωμα μαλλιά τους -να είναι τα τυπικά των Σατύρων της αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής τέχνης.
Ο πάγος είναι ακόμα ένα φυσικό συντηρητικό που δίνει την ψευδαίσθηση της ζωής μέσα στο θάνατο και ενέχει μία πραγματική πιθανότητα για την ανάσταση της αρχαίας ζωής. Το 1940 Σοβιετικοί επιστήμονες ανακάλυψαν τα καλοδιατηρημένα σώματα νομάδων Σκυθών που έζησαν πριν από 2,500 χρόνια πάνω στις Ρωσικές στέππες. Τα σώματά τους ανακτήθηκαν από το μόνιμο στρώμα πάγο με τη ρίψη βραστού νερού πάνω στα kurgars, τους επιτάφιους τύμβους. Μέχρι τότε, οι Σκύθες ήταν γνωστοί μόνο μέσα των αναπαραστάσεών τους στην αρχαία τέχνη και από τις περιγραφές του Ηροδότους και άλλων Ελλήνων συγγραφέων. Οι επισκέπτες του μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη μπορούν να δουν μεσα σε μία γυάλινη σαρκοφάγο τον μουμιοποιημένο Σκύθη πολεμιστή και το στολισμένο με τα τατουάζ σώμα του με γρύπες.
Το 1993 οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιώντας την ίδια τεχνική ανέσκαψαν περισσότερους Σκύθες με τατουάζ, μαζί και μία νεαρή γυναίκα που την ονόμασαν «Πριγκίπισσα του Πάγου.» Ο αρχαίος καβαλάρης είχε ταριχευθεί προσεκτικά με τύρφη σε ένα φέρετρο σκαλισμένο από πεύκο και ήταν προστατευμένος μέσα σε μόνιμο πάγο για χιλιετίες. Δυστυχώς, τα τεχνολογικά συστήματα υποστήριξης της «ζωής» για τη διατήρηση αυτών των ευαίσθητων σωμάτων των Σκυθών αρχίζουν να μην αποδίδουν: η Πριγκίπισσα του Πάγου φυλάσσεται σήμερα σε ένα κουτί πάγου στο Novosibirsk της Σιβηρίας.
Ένας άλλος άνθρωπος των πάγων, ο Otzi που μας χαιρετά από την εποχή του Χαλκού περισσότερο από 5,000 χρόνια πριν εμφανίστηκε μέσα σε ένα παγόβουνο που έλιωνε στις Άλπεις το 1991. Οι επιστήμονες μελέτησαν εξωνυχιστικά των Otzi σε αυτή την ημι-ζωντανή παγωμένη κατάσταση σε ένα αποστηρωμένο και κατεψυχώμενο εργαστήριο. Σαν ένας ασθενής που ταξιδεύει στο χρόνο, του έκαναν αξονικές τομογραφίες, πολλές μικροσκοπικές εξετάσεις, ακτινογραφίες και αναλύσεις DNA. Από το 1998, ο Otzi έχει «κοιμηθεί» στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Bolzano στην Ιταλία.
Κατά μία έννοια, αυτές οι δημόσιες εκθέσεις των υπερ-ρεαλιστικών κατάλοιπων των αρχαίων ανθρώπων επαναλαμβάνουν τις εμπειρίες του Πλίνιου και του Κωνσταντίνου που είδαν τα αντίστοιχα παραδείγμα όπου επιβεβαίωναν την ύπαρξη του μυθικού παρελθόντος. Όμως, η τύχη των πολύτιμων αυτών δειγμάτων της παρελθούσης ζωής στα χέρια των επιστημών και των συντηρητών στα μουσεία εγείρει μερικά μοναδικά σύγχρονα ερωτήματα σχετικά την ηθική πλευρά της εκταφής αρχαίων ανθρώπων ή εξαφανισμένων ζώων για επιστημονική μελέτη και δημόσια έκθεση.
Η ιδέα του να φέρνεις στη ζωή όντα που είναι παγιδευμένα μέσα σε πέτρα αναφέρεται στο μύθο του Πυγμαλίωνα, τον γλύπτη που η έντονη λαχτάρα του για τη δική του δημιουργία, ένα μαρμάρινο άγαλμα με το όνομα Γαλάτεια, του έδωσε ζωή. Σήμερα, οι παλαιοντολόγοι συζητούν το ενδεχόμενο της «ανάστασης» από τα απολιθώματα όντων που έχουν εξαφανιστεί πια και αποτελούν απολιθωμένα πλάσματα στο βράχο εδώ και αιώνες τώρα (μία σκέψη που έρχεται σε αντίθεσή με την αρχαία προσπάθεια μέσω που μύθου που επινοεί φίλτρα για να κοιμήσει τα τέρατα!)
Η εικόνα της ζωής που περικλείεται μέσα σε δείγματα κεχριμπαρένιων απολιθωμάτων αποτυπώνεται στο τεχνο-θρίλερ Jurassic Park (του Michael Crichton, 1990 και στην ταινία 1993). Εμπνευσμένο από τη θεωρία ότι τα κουνούπια της Ιουράσιας περιόδου που υπάρχουν μέσα σε σταγονίδια χυμών δέντρων ενδέχεται να περιέχουν ζωντανά κύτταρα αίματος δεινοσαύρων, η επιστημονική φαντασία περιγράφει πώς η ανακάλυψη του DNA δεινοσαύρων θα μπορούσε να φέρει στη ζωή τον Τυραννόσαυρο. Αυτό το συναρπαστικό, αλλά και ανησυχητικό όραμα έγινε ξαφνικά λιγότερο φανταστικό το 2005, με την συναρπαστική ανακάλυψη μη-ορυκτοποιημένων «φρέσκων» κυττάρων αίματος και πρωτεϊνών θαμένων βαθιά μέσα στο μυελό των οστών σε ένα απολιθωμένο μηριαίο οστό ενός Τυραννόσαυρου που βρισκόταν θαμμένος σε μία έρημο της Νότιας Ντακότα για 68 εκατομμύρια χρόνια.
Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες μελέτησαν ένα δείγμα σάρκας δεινοσαύρου! Αν και οι πρωτεΐνες του Τυραννόσαυρου από αυτό το κόκαλο δεν εμπεριέχει γενετικές πληροφορίες DNA, η φασματομετρία μάζας το 2007 ανέκτησε τις ακολουθίες αμυνοξέων από το κολλαγόνο των οστών από επτά δεινόσαυρους, όπου όλες ταίριαζαν με τις αντίστοιχες εκείνων των ζωντανών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων τριτόνων, βατράχων και κοτόπουλων (τα οποία αποδείχθηκαν ότι είναι οι πιο κοντινοί ζώντες συγγενείς του Τυραννόσαυρου). Μέχρι σήμερα, το παλαιότερο κολλαγόνο οστού που έχει ανακαλυφθεί είναι από ένα μαστόδοντο που έζησε 600.000 χρόνια πριν. Αυτή η πρόσφατη ανακάλυψη ενθάρρυνε τους παλαιοντολόγους να ανασκάψουν βαθύτερα για να βρουν περισσότερο διατηρημένο «ζωντανό αίμα» από δεινόσαυρους που έχουν χαθεί εδώ και χρόνια.
Χιλιάδες άριστα διατηρημένα μαλλιαρά μαμούθ βρίσκονταν θαμμένα μέσα στους πάγους της Σιβηρίας, κάνοντας τους επιστήμονες να ονειρεύονται να ανα-δημιουργήσουν ένα ολοζώντανο μαμούθ από το παγωμένο DNA, σπέρμα ή αυγά. Το παλαιότερο DNA που έχει βρεθεί προέρχεται από Νεαντερτάλιους που έζησαν πριν από 50,000 χρόνια πράγμα που δίνει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί κάποια μέρα ένας ζωντανός Νεαντερτάλιος από γενετικούς κώδικες. Όσοι ασκούν κριτική σε αυτό το θέμα στέκονται σε μυριάδες πρακτικές και ηθικές προεκτάσεις που γίνονται περισσότερο έντονες, εφόσον πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η πιθανότητα είναι θεωρητικά ανέφικτη καθώς η επιστήμη της γενετικής προχωράει.
Πιο πρώιμες μορφές ζωής, όπως τα βακτήρια και οι ιοί, επίσης διατηρούνται μέσα στον αρχαίο πάγο. Αποδεικνύεται ότι αυτοί οι οργανισμοί δεν έχουν εξαφανιστεί, αλλά βρίσκονται σε αναστολή. Το 2007, οι επιστήμονες ανακάλυψαν μικρόβια με ζωντανό DNA που είχαν παγιδευτεί για μισό εκατομμύριο χρόνια μέσα σε παγόβουνα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη που απειλεί σήμερα να λιώσει τους πάγους οι οποίοι έχουν διατηρήσει αυτά τα μικρόβια.
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στις περιοχές αυτές που κάποτε προφυλάσσονταν από τον μόνιμο πάγο τώρα αποτελούν παρόμοιο κίνδυνο. Και οι δύο δραστηριότητες ξυπνούν φαντάσματα που απελευθερώνουν αρχαίους παθογόνουν οργανισμούς και αφήνουν ελεύθερες λοιμώδεις επιδημίες. Αυτό το τρομακτικό σενάριο έχει προηγούμενο στην αρχαία μυθολογία και θρύλους. Λοιμός απελευθερώθηκε ασυναίσθητα από την Πανδώρα, της οποίας ο μύθος είναι ένα από τα πιο πρώιμα παραδείγματα της ιδέας της ασφάλειας μεταδοτικών ασθενειών ή δηλητηρίων σε ασφαλή δοχεία.
Περιορίζοντας μεταδοτικές αρρώστιες, δηλητήρια, φαρμάκια και την αφύσικη φλόγα
Ακόμα ένα παράδειγμα σαν το άνοιγμα του κουτιού του λοιμού της Πανδώρας αποτελεί η Ιουδαϊκή-Χριστιανική παράδοση σχετικά με τον βασιλιά Σολομώντα για τον οποίο πιστεύεται ότι είχε φυλακίσει διαβολικά τζίνι στη θεμελίωση του πρώτου Ναού της Ιερουσαλήμ (περίπου 950 π.κ.ε.) Συμφωνα με το μύθο, ο Σολομώντας παγίδευσε τα «πνεύματα» του λοιμού και άλλων καταστροφών μέσα σε χάλκινα δοχεία σφραγισμένα με ασήμι.
Αυτά τα σφραγισμένα δοχεία ήταν κλεισμένα μέσα σε μεγάλα βάζα ή βαρέλια και είχαν θαφτεί κάτω από το ναό, σαν μία κρυφή παγίδα για τους μελλοντικούς εισβολείς. Είναι σίγουρο ότι όταν ο Ναβουχωδονόσορας σύλλησε τον ναό το 586 κ.ε. οι άντρες του ψάχνοντας για το θησαυρό έσπασαν τις σφραγίδες και απελευθέρωσαν το λοιμό. Αρκετά Ελληνικά και Λατινικά χρονικά μιλούν για λοιμούς που φυλάσσονται μέσα σε ναούς τους οποίους απελευθερώνουν στρατιές που κάνουν επιδρομές. Στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπήρχε η φράση pestilentia manufacta(που σημαίνει «κατασκευασμένος λοιμός») υπήρχαν φήμες ότι οι εχθροί της Ρώμης διασκορπούσαν επίτηδες μολυσματικές ασθένειες με το να τρυπούν τα ανυποψίαστα θύματά τους με βελόνες που πριν τις είχαν εμβαπτίσει σε δηλητηριώδεις ουσίες.
Είναι φανταστικό να ερευνά κανείς τις πολλές πρωτο-επιστημονικές τεχνικές συλλογής, καλλιέργειας ή ανάπτυξης, αποθήκευσης και μεταφοράς του «ζωντανού θανάτου» -των φονικών βιολογικών συστατικών- που περιγράφονται στην αρχαία λογοτεχνία. Η μέθοδος αποθήκευσης του Σολομώντα των θανατηφόρων βιολογικών ουσιών χωρίς αυτοτραυματισμό αφορούσε την διπλή και τριπλή σφράγισή τους μέσα σε πολύτιμα μέταλλα. Πώς οι αρχαίοι Έλληνες καταλαβαν ότι επιβλαβή τοξικά θα μπορούσαν να αποθηκευτούν με ασφάλεια; Τι μέσα αποθήκευσης πίστευαν ότι ήταν αδιαπέραστα στις καταστροφικές δυνάμεις των δηλητηρίων και των άλλων θανάσιμων υλικών; Οι μυθογράφοι και οι ιστορικοί μας παρέχουν απαντήσεις.
Ο Ηρακλής ήταν ένας μυθικός βιο-πολεμιστής
Με τις ευλογίες της Αθηνάς, ο ήρωας Ηρακλής ξεκίνησε για το δεύτερο άθλο του, το φόνο της Λερναίας Ύδρας, ένα δηλητηριώδες φίδι με πολλαπλά κεφάλια που τρομοκρατούσε τους πάντες στην ξηρά. Αλλά κάθε φορά που έκοβε ένα από τα κεφάλια της Ύδρας, δύο κεφάλια ξαναφύτρωναν! Για να αντιμετωπίσει τα πολλαπλά κεφάλια που ξαναέβγαιναν ο Ηρακλής καυτηρίασε τον κάθε λαιμό με έναν αναμμένο δαυλό.
Ωστόσο, προς δυσάρεστη έκπληξή του, το κεντρικό κεφάλι της Ύδρας ήταν αθάνατο και δεν καταστρεφόταν. Ο Ηρακλής έκοψε αυτό το ζωντανό κεφάλι και το έθαψε βαθιά στο έδαφος. Τοποθέτησε από πάνω έναν τεράστιο ογκόλιθο για να σημαδεψει τον τάφο του φρικτού κεφαλιού της Ύδρας όπου οι κυνόδοντές της έσταζαν το δηλητήριό τους στη γη αιώνια. Η μέθοδος του Ηρακλή προβλέπει αυτό που οι επιστήμονες σήμερα ονομάζουν «γεωλογική λύση» δηλ. την ταφή των ανεπιθύμητων βιολογικών, χημικών και πυρηνικών όπλων βαθιά μέσα στην έρημο.
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ηρακλής συγκέντρωσε το δηλητήριο του τέρατος για να κάνει τα βέλη του δηλητηριώδη και με αυτόν τον τρόπο αυτό αποτελεί το πρώτο βιολογικό όπλο που καταγράφεται στη δυτική λογοτεχνία. Μία σκηνή ζωγραφισμένη πάνω σε έναν αρύβαλλο, ένα μικρό φιαλίδιο για την αποθήκευση πολύτιμων αλοιφών ή αρωμάτων απεικονίζει τη θεά Αθηνά να κρατάει ένα παρόμοιο φιαλίδιο για να περισυλλέξει το δηλητήριο της Ύδρας. Η τεχνική ευφυία του Ηρακλή έθεσε σε λειτουργία μία σειρά από ακούσιες τραγικές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης και αυτής του θανάτου του με τον ίδιο τρόπο που τα βιολογικά όπλα σήμερα παρουσιάζουν πολλαπλά πρακτικά και ηθικά διλήμματα.
Ο Ηρακλής ήταν ένας μυθικός βιο-πολεμιστής, αλλά οι νομάδες των Σκυθών ήταν πραγματικοί βιο-πολεμιστές τους οποίους έτρεμαν στην αρχαιότητα για τα φοβερό δηλητηριώδες βέλος τους που ήταν γνωστό σαν σκυθικόν. Η επιστημονικά εξελιγμένη τους βιο-τεχνική είχε πολλά στάδια τα οποία περιγράφονται στα έργα του Αριστοτέλη, του Θεόφραστου, του Αίλιου και του Διοσκουρίδη. Σύμφωνα με τον Αίλιο, «ανάδευαν το αίμα για να ξεχωρίζει το νερό όπου και έβγαινε στην επιφάνεια του αίματος,» ένας καταπληκτικός πρόδρομος των σύγχρονων τεχνικών διαχωρισμού αίματος-πλάσματος. Αυτός ο καθαρά ανθρώπινος ορός ανακατευόταν με κοπριά ζώων σε μία δερμάτινη τσάντα και μετά θαβόταν στο έδαφος για αρκετούς μήνες μέχρι να σαπίσει.
Στο τελικό στάδιο, οι Σκύθες αναμείγνυαν την κοπριά και τον ορό με φίδια που σάπιζαν κατασκευάζοντας με αυτόν τον τρόπο ένα ολέθριο βακτηριολογικό δηλητήριο με βάση το κρυσταλλοποιημένο δηλητήριο της οχιάς της στέππας, τον τέτανο, τη γάγγραινα και άλλα παθογενή. Μία και μόνο γραντζουνιά ή τσίμπημα από ένα βέλος βουτηγμένο στο σκυθικόνμπορούσε να σκοτώσει. Πώς, λοιπόν, οι Σκύθες αυτοπροστατεύονταν από κάποιον τυχαίο τραυματισμό από τα ίδια τα δηλητηριώδη βέλη τους;
Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο, οι Σκύθες τοξότες φορούσαν ζώνες που είχαν προσαρμοσμένο πάνω τους ένα μικρό χρυσό φιαλίδιο. Το καθαρό χρυσάφι δεν μπορούσε να επηρεαστεί από την επαφή του με το δηλητήριο. Το φιαλίδιο αυτό επέτρεπε στον τοξότη να εμβαπτίσει τα τόξα στο σκυθικόνλίγο πριν τα εκτοξεύσει, αντί να ρισκάρει με μία θανάσιμη γραντζουνιά από ένα βέλος που ήταν βουτηγμένο από πριν στο δηλητήριο σπρώχνοντάς το μέσα σε μία φαρέτρα. Μία παρόμοια τεχνική υπήρχε και στους Ινδιάνους Choco της Κολομβίας που χρησιμοποιούν μικρά γυάλινα μπουκάλια για να μαζεύουν το δυνατό δηλητήριο των βατράχων για τα βέλη τους.
Άλλο ένα ακόμα περίφημο βιο-τοξικό που έπρεπε να φυλάσσεται με εξαιρετική προσοχή περιγράφεται από τους ιστορικούς του Μακεδόνα Αλέξανδρου. Οι φίλοι του Αλέξανδρου πίστευαν ότι είχε δολοφονηθεί εξαιτίας ενός μυστηριώδους δηλητηρίου όπως αναφέρει η περίεργη αυτή ιστορία. Ήταν σαν «παγωμένη δροσιά» που συλλέγεται από ποώδεις βράχους εκεί που βρίσκονταν τα νερά της Στυγός ψηλά σε έναν λόφο στην Αρκαδία που λεγόταν ότι ήταν τόσο διαβρωτικό που διέλυε ακόμα και όλα τα μεταλλικά δοχεία. Να σημειώσουμε ότι και οι Αρκάδες σήμερα λένε ότι τα νερά αυτά είναι τοξικά και διαβρώνουν το μέταλλο. Σύμφωνα με τη λαϊκή σοφία, μόνο η οπλή ενός μουλαριού δεν μπορούσε να φθαρεί και αυτό ήταν που χρησιμοποιήθηκε σαν δοχείο για την «παγωμένη δροσιά» που σκότωσε και τον Αλέξανδρο.
Οι τοξικολόγοι δεν έχουν ταυτίσει σήμερα αυτό το δηλητήριο. Αλλά αυτή η ιδιότητα να «τρώγεται» το μέταλλο με μία παγωμένη αίσθηση δείχνει ότι πρόκειται για μία όξινη ουσία. Η «δροσιά» δείχνει ότι πολύ πιθανό θα έπρεπε να ήταν ιδιαίτερα τοξικά, σπάνια όξινα βακτήρια που ζουν μέσα στο στρώμα του ανθρακικού ασβεστίου που κατακάθεται στον φυσικό βράχο, αρκετά κοινό στον Ελληνικό χώρο. Αν το δηλητήριο έτρωγε το μέταλλο και ο πηλός ήταν αρκετά πορώδης, πιθανόν οι αρχαίοι να υπέθεσαν ότι η οπλή, οργανική κερατίνη θα μπορούσε να μεταφέρει την τοξίνη και να την διατηρήσει ζωντανή.
Σύμφωνα με τον μύθο, η γυναίκα του Ηρακλή, Δηιάνειρα ακολούθησε λεπτομερείς οδηγίες για την αποθήκευση ενός άλλου ισχυρού φαρμάκου: μόλυνε το αίμα ενός Κενταύρου που είχε σκοτώσει ο Ηρακλής με ένα από τα βέλη του που ήταν βουτηγμένα στο δηλητήρια της Λερναίας Ύδρας. Η τραγωδία του Σοφοκλή, Τραχίνιαι περιγράφει πώς ο θνήσκων Κένταυρος συμβούλεψε την Δηιάνειρα να συγκεντρώσει το αίμα που έσταζε από την πληγή του. «Ανακάτεψέ το με λάδι,» της είπε «και διατήρησέ το σε ένα αεροστεγές δοχείο, μακρυά από το φως του ήλιου, τη θερμότητα και την υγρασία.» Ο Κένταυρος της είπε ότι ήταν μαγικό ερωτικό φίλτρο.
Σε μία σκηνή που ενσαρκώνει παλιούς πόθους και φόβους που μπορεί να προκαλέσει η βιο-τεχνολογία, η Δηιάνειρα χύνει αυτό το δηλητήριο σε ένα ρούχο που είχε υφάνει για τον άντρα της. Προκαλεί ενδιαφέρον ότι οι ερευνητές των αρχαίων υφασμάτων, όπως η Elisabeth Barber, έχουν υποστηρίξει ότι οι άνδρες στην αρχαιότητα φοβόντουσαν την μαεστρία των γυναικών πάνω στις μυστικές τεχνικές βαφής υφασμάτων, οι οποίες συχνά εμπεριείχαν τοξικά χρώματα. Στον μύθο, η Δηιάνειρα ελπίζει να ξανακερδίσει τον έρωτα του Ηρακλή. Αντί, όμως, για αυτό το ρούχο βασανίζει και σκοτώνει τον Ηρακλή με μία ενισχυμένη δόση του δηλητηρίου της Λερναίας Ύδρας από τα βέλη που ο ίδιος είχε εφεύρει. Από την αρχαιότητα, η επιθανάνια αγωνία του Ηρακλή λόγω αυτής της βιο-τέχνης έδωσε έμπνευση για έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και θεάτρου.
Μια άλλη ιστορία που αφορά ένα όμορφο ρούχο, αλλά εμβαπτισμένο σε θανατηφόρο χημικό αφορά τη Μήδεια. Όταν ο εραστής της Μήδειας, Ιάσονας, παντρεύτηκε την Γλαύκη, η Μήδεια πήρε εκδίκηση. Μούλιασε ένα πανέμορφο ρούχο μέσα στον πρόδρομο του Βυζαντινού «υγρού πυρός» και του σύγχρονου ναπάλμ: η συνταγή της είχε αναμεμειγμένα πτητικά εύλεκτα υγρά, θείο, ασβέστη και νάφθα, ένα από τα πιο ελαφριά και εύλεκτα παράγωγα του πετρελαίου.
Τοτε, όπως είχε κάνει και η Δηιάνειρα, η Μήδεια δίπλωσε το ρούχο μέσα σε ένα ερμητικά κλεισμένο δοχείο που το προστάτευε από τον αέρα, το φως, την υγρασία και τη θερμότητα καθώς το καθένα από αυτά θα μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη. Γνωστό αγγείο με παράσταση του 5ου αιώνα π.Κ.Ε. που βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο απεικονίζει τη μάγισσα να παραδίδει αυτό το απαίσιο δώρο στην αντίζηλό της.
Η πριγκίπισσα Γλαύκη φοράει το ωραίο της ρούχο και κάνει μία στροφή μπροστά από τον καθρέφτη. Ξαφνικά το ρούχο όπως κρέμεται, αναφλέγεται και ο ματαιόδοξος χορός της Γλαύκης γίνεται ένας χορός θανάτου καθώς την τυλίγουν οι φλόγες αυτής της αφύσικης φωτιάς που την καταβρόχθιζε. Ο μύθος της Μήδειας και της Γλαύκης παρουσιάστηκε στη θεατρική σκηνή στην τραγωδία του Ευριπίδη Μήδεια και ο θάνατος της Γλαύκης μέσα στο φλεγόμενο ρούχο ζωγραφίστηκε σε αγγεία και παρουσιάστηκε σε ανάγλυφα που διακοσμούσαν τα φέρετρα νεαρών κοριτσιών. Η εικόνα αυτή προσφέρει μία αισθητική συνεύρεση της επιθυμίας και της μοίρας που παρουσιάζεται από την βιο-τέχνη.
Αρχαία Αντίγραφα
Η ελπίδα συναγωνίζεται τον τρόμο στις αντιδράσεις των περισσοτέρων ανθρώπων μπροστά στην όλο και πιο κοντινή στο μέλλον δυνατότητα να αναπαραχθεί ή να δημιουργηθεί ζωή μέσω DNA, βλαστοκυττάρων, βιο-μιμιδίων και τεχνικών κλωνοποίησης. Ένας αρχαίος φόβος μπροστά στα ανθρώπινα αντίγραφα φαίνεται να προέρχεται από την κυρίαρχη πίστη ότι ο καθένας πρέπει να είναι εξ’ορισμού μοναδικός, αναντικατάστατος. Σε κάποιους πολιτισμούς η γέννηση διδύμων είναι αφύσικη και ενοχλητική.
Η ιδέα του Doppelganger, ενός διπλού δαίμονα εμφανίστηκε στη Γερμανική παράδοση. Αν τύχει ποτέ και συναντήσετε αυτό το φάντασμα-διπλό και έρθετε πρόσωπο με πρόσωπο, τότε και οι δύο θα πρέπει να πεθάνετε. Αυτό είναι το θέμα που αναπτύσσεται στην ιστορία τρόμου «William Wilson» του Α. Πόε. Τα πρακτικά και ηθικά προβλήματα στη δημιουργία τεχνιτών ανδρών και γυναικών είχαν γίνει αντικείμενο συζήτησης από την Ελληνική μυθολογία για περισσότερο από 3000 χρόνια πριν. Αυτό που επαναλαμβάνεται, είναι ότι παρά το ότι η δημιουργία αυτή είναι ευφυής και ελκυστική, η τεχνητή ζωή εμπεριέχει χωρίς αμφιβολία απρόβλεπτα, καταστροφικά αποτελέσματα.
Μετά το φόνο του φοβερού δράκου, ο Ιάσονας σπέρνει τα δόντια του δράκοντα στο έδαφος. Ένα πλήθος αείττητων, οπλισμένων με σκελετούς στρατιωτών φύτρωσαν μέσα από τη γη. Όπως σημείωσε ο σκεπτικιστής Παλαίφατος πριν από 2000 χρόνια πριν, «αν αυτή η ιστορία είναι πραγματική, τότε κάθε στρατηγός θα πρέπει να καλλιεργήσει έναν στρατό, σαν αυτό του Ιάσονα!» Αυτή, όμως, η αλλόκοτη σπορά στρατιωτών δεν έχει μία πάρα πολύ σημαντική παράμετρο: δεν μπορεί κανείς να τους διατάξει ή να τους οδηγήσει. Μέσα στην απελπισία από την αδυναμία να σταματήσει αυτόν τον πολλαπλασιασμό και την απειλητική προέλαση των στρατιωτών της σποράς, ο Ιάσονας πετάει πέτρες ανάμεσά τους και έτσι τους προκαλεί να στραφεί ο ένας εναντίον του άλλου και να καταστραφούν.
Ο πιο ευφυής τεχνίτης και εφευρέτης της Ελληνικής μυθολογίας ήταν ο Δαίδαλος, ο οποίος ήταν ο δημιουργός πολλών εκπληκτικών εργαλείων και μηχανικών θαυμάτων. Ο Δαίδαλος, επίσης, κατασκεύασε μία βιο-μιμητική αγελάδα από ξύλο και δέρμα για να ικανοποιήσει την συνεχή επιθυμία της βασίλισσας Πασιφάης να ζευγαρώσει με έναν ταύρο. Το αποτέλεσμα, υβρίδιο αυτού του καταπληκτικού πειράματος με φόβο και πόθο ήταν ο γιος της, ο Μινώταυρος. Ένα εξαιρετικό αγγείο με παράσταση του 340 π.κ.ε. απεικονίζει την Πασιφάη να φροντίζει το μωρό-Μινώταυρο. [δείτε την εικόνα κάτω] Ο Δαίδαλος σχεδίασε τον Λαβύρινθο σαν το σπίτι και τη φυλακή για να περιορίσει αυτό το ανθρωποφάγο τέρας. Λέγεται ακόμα ότι ο Δαίδαλος δημιούργησε τα πρώτα «ζωντανά αγάλματα,» ρεαλιστικά γλυπτά από χαλκό που φαίνεται ότι είχαν αποκτήσει ζωή όπως κουνούσαν τα μέλη τους, ανοιγόκλειναν τα μάτια τους, ίδρωναν, δάκρυζαν και μιλούσαν.
Ρομπότ προορισμένα να υπακούουν σε εντολές είχαν σχεδιαστεί από τον Έλληνα θεό των εφευρέσεων και της τεχνολογίας, Ήφαιστο.
Ο Τάλως, ο ζωντανός γιγάντιος πολεμιστής από χαλκό που φρουρούσε το νησί της Κρήτης ήταν μία από τις δημιουργίες του Ηφαίστου. Σαν το φανταστικό Ρόμπο-Κοπ ή τον Εξολοθρευτή του Χόλλυγουντ, ο Τάλως ήταν ο αρχαίος πρόδρομος των αυτομάτων cyborgs που εξαπωλύουν θανατηφόρες δυνάμεις. Όμως, ο Τάλως όπως και ο Ρόμπο-Κοπ δεν είναι πλέον φανταστικοί. Το 2007, ο κατασκευαστής της Roomba, της χαριτωμένης μικρής ρομποτικής σκούπας συνεργάστηκε με τον κατασκευαστή του Tasers για να φτιάξει τα iRobots. Αυτοί οι αυτοματοποιημένοι στρατιώτες όντας οπλισμένοι με όπλα αναισθητοποίησης χρησιμοποιήιηκαν από τις αστυνομικές δυνάμεις και τον Αμερικάνικο στρατό για να ελέγξουν το «άναρχα πλήθη»
Η φυσιολογία του Τάλου, όπως περιγράφεται από τους αρχαίους συγγραφείς στη μυθική βιο-τεχνική γλώσσα, φαίνεται να είναι το προμήνυμα για σύγχρονες κατασκευές που χρησιμοποιούν νευρολογικές διασυνδέσεις μέσω υπολογιστών για να ενσωματώσουν έμβια και μη μέρη. Ο Ήφαιστος έδωσε στον Τάλω μία και μόνη αρτηρία ή φλέβα στην οποία το κυλούσε το ιχώρ, το μυστηριώδες υγρό της ζωής των θεών, από το λαιμό του έως τον αστράγαλό του. Το «σύστημα ζωής» του Τάλου σφραγιζόταν από μία και μόνο χάλκινη σφήνα.
Ο Τάλως πετούσε πέτρες στα διερχόμενα πλοία, ακόμα και στη Αργώ το πλοίο του Ιάσονα. Αλλά η πιο τρομακτική του ικανότητα αυτού του τεράστιου βιο-μηχανικού πολεμιστή ήταν η διαστροφή της παγκόσμιας χειρονομίας που δείχνει την ανθρώπινη οικειότητα, ο εναγκαλισμός. Ο Τάλως μπορούσε να θερμάνει το χάλκινο σώμα του μέχρι αυτό να γίνει καυτό κόκκινο και μετά να αρπάξει το θύμα του στα χέρια του και αγκαλιάζοντάς αυτό το έκαιγε μέχρι να πεθάνει.
Πώς θα μπορούσε ο Ιάσωνας και οι Αργοναύτες να δραπετεύσουν από αυτό το βιονικό τέρας; Η ειδικός σε αυτές τις τέχνες, Μήδεια βάζει το χέρι της! Λαμβάνοντας υπόψη τη διαδεδομένη αντίληψη ότι όλα τα αντίγραφα καλλιεργούν την βαθιά επιθυμία να γίνουν πραγματικοί άνθρωποι, η Μήδεια υπνώτισε τον Τάλω και τον έπεισε ότι θα τον έκανε αθάνατο αν αφαιρούσε την μεταλλική σφήνα. Όταν αυτή η σημαντική σφήνα αποσφραγίστηκε, το ιχώρ διέρρευσε από τον Τάλω σαν λιωμένο μολύβι και μαζί και η ζωή του.
Ο Ήφαιστος κατασκεύασε, επίσης, μία γυναίκα-αντίγραφο από πηλό που ήταν παραγγελία του Δία για να τιμωρήσει τον Προμηθέα και τους πρώτους ανθρώπους. Οι θεοί χάρισαν στην Πανδώρα ανθρώπινα χαρακτηριστικά: ομορφιά, γοητεία, ταλέντο στη μουσική, το χάρισμα της θεραπείας και της καλλιέργειας, εξυπνάδα, τόλμη, και φυσικά ακόρεστη περιέργεια. Αυτό το σαγηνευτικό κατασκεύασμα, ένα τεχνολογικό θαύμα με τη μορφή μίας ανθρώπινης γυναίκας εμφανίστηκε στη γη μαζί με την «προίκα» της, σφραγισμένη σε ένα δοχείο ή κουτί. Αυτό το δοχείο περιείχε μία σειρά «δώρων.» Ο Προμηθέας, που είχε δώσει τη φωτιά στους ανθρώπους προειδοποίησε ότι δεν θα έπρεπε να ανοιχτεί ποτέ.
Πρόκειται για μία χιλιοειπωμένη παλιά ιστορία, αλλά αξίζει να την ξαναδούμε υπό το πρίσμα της Βιο-Τεχνικής. Η τολμηρή, ριψοκίνδυνη και περίεργη φύση της Πανδώρας την παρακίνησε να ανοίξει το κουτί. Μέσα από αυτό ξεπήδησαν λιμοί, καταστροφές, ατυχίες και κάθε ολέθριο σενάριο που θα μπορούσε ποτέ να χτυπήσει την ανθρωπότητα. Σε μερικές παραλλαγές του μύθου, το τελευταίο πράγμα που πέταξε έξω από το κουτί ήταν η ελπίδα. Όμως, άλλες παραλλαγές μιλούν ότι στη θέση της ελπίδας το τελευταίο πράγμα μέσα στο κουτί ήταν η «πρόβλεψη της δυστυχίας» και ότι η Πανδώρα πανικοβλήθηκε και έκλεισε το κουτί, κλείνοντας μέσα τη ζοφερή πρόβλεψη. Χωρίς την ικανότητα να προβλεφθεί το μέλλον με αυτόν τον τρόπο η ανθρωπότητα έλαβε την «ελπίδα.»
Από την αρχαιότητα, οι φιλόσοφοι έχουν τις διαφωνίες τους κατά πόσο η ελπίδα θα πρέπει να θεωρηθεί σαν το καλύτερο ή το χειρότερο πράγμα που σφραγίστηκε μέσα στο κουτί της Πανδώρας. Καθώς η εφευρετικότητα, η δημιουργικότητα και η περιέργεια και η τέχνη συνεχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια της βιολογικής ζωής και θανάτου–και καθώς η βιο-τεχνολογία συνεχίζει να αναπτερώνει τις ελπίδες και τους φόβους–το ερώτημα αυτό θα κληθούν να απαντήσουν οι επόμενες γεννεές.
Τα χημικά και βιολογικά όπλα δεν είναι σημερινή ανακάλυψη. Ο άνθρωπος τα χρησιμοποιεί εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια. Από τους άθλους, τα έργα και τα πάρεργα του Ηρακλή μέχρι τον Τρωικό Πόλεμο θα συναντήσει κανείς πολλά τέτοια παραδείγματα που μπορούν να ανιχνευθούν σε κείμενα του Ηροδότου και του Θουκυδίδη. Μας περιγράφουν πώς οι αρχαίοι λαοί χρησιμοποιούσαν σκορπιούς-βόμβες, δηλητήριο φιδιών, νάφθα και το φοβερό υγρόν πύρ, για να αντιμετωπίζουν τους εχθρούς τους.
Η Μήδεια στην Ιωλκό. Ο θάνατος/φόνος του Πελία
50. Κι ενώ η επιστροφή των παλικαριών δεν είχε ακόμη γίνει γνωστή στη Θεσσαλία, κυκλοφόρησε, λένε, η φήμη πως όλοι όσοι εκστράτευσαν μαζί με τον Ιάσονα στα μέρη του Πόντου χάθηκαν. Έτσι ο Πελίας, πιστεύοντας πως βρήκε την ευκαιρία να ξεμπερδέψει με τους διεκδικητές του θρόνου τους σκότωσε όλους ανεξαιρέτως· τον πατέρα του Ιάσονα τον ανάγκασε να πιει αίμα ταύρου, ενώ τον αδελφό του, τον Πρόμαχο, που ήταν παιδί ακόμη στην ηλικία, τον σκότωσε. Η Αμφινόμη, όμως, η μητέρα του, όταν επρόκειτο να σκοτωθεί, έκανε, λένε, πράξη ανδρεία και αξιομνημόνευτη· γιατί κατέφυγε στην εστία του βασιλιά και, αφού τον καταράστηκε να πάθει ό,τι του άξιζε για την ασέβειά του, κάρφωσε στο στήθος της ξίφος και πέθανε ηρωικά. Όσο για τον Πελία, που σκότωσε μ’ αυτό τον τρόπο όλους τους συγγενείς του Ιάσονα, σύντομα έλαβε την τιμωρία που ταίριαζε στις ασεβείς του πράξεις. Γιατί ο Ιάσονας που κατέπλευσε νύχτα στη Θεσσαλία, σ’ έναν όρμο όχι μακριά από την Ιωλκό, αλλά που δεν φαινόταν από την πόλη, έμαθε από κάποιον χωρικό τις συμφορές που βρήκαν τους συγγενείς του.
Όλα τα παλικάρια ήταν έτοιμα να βοηθήσουν τον Ιάσονα και να αναλάβουν κάθε κίνδυνο, αλλά διαφώνησαν ως προς τον τρόπο που θα έκαναν την επίθεση γιατί οι μεν τον συμβούλεψαν να ξεκινήσουν αμέσως για την πόλη και να επιτεθούν αιφνιδιαστικά στον βασιλιά, ενώ οι άλλοι αποφάσισαν πως έπρεπε να μαζέψει καθένας στρατό από την πατρίδα του και να κηρύξουν γενικό πόλεμο, διότι ήταν αδύνατο πενήντα τρεις άντρες να τα βάλλουν μ’ έναν βασιλιά που διέθετε στρατό και πόλεις αξιόλογες. Είχαν περιπέσει σε τέτοια απορία περί του πρακτέου, που η Μήδεια ανακοίνωσε πως θα σκοτώσει μόνη της τον βασιλιά με δόλο και θα παραδώσει το παλάτι στα παλικάρια χωρίς να κινδυνεύσουν.
Όλοι ξαφνιάστηκαν από τα λόγια της και ζήτησαν να μάθουν τον τρόπο που θα εκτελούσε το σχέδιό της, κι εκείνη τους είπε ότι φέρνει μαζί της πολλές και απίστευτες ιδιότητες φαρμάκων που είχαν βρει η μητέρα της η Εκάτη και η αδελφή της η Κίρκη και πως αυτές ποτέ πριν δεν τις είχε χρησιμοποιήσει για να σκοτώσει ανθρώπους, αλλά τώρα με τη βοήθειά τους εύκολα θα έπαιρνε εκδίκηση από εκείνους που άξιζαν την τιμωρία. Στη συνέχεια, αφού αποκάλυψε στα παλικάρια από τα πριν τις λεπτομέρειες της επίθεσής της, τους υποσχέθηκε πως θα έδινε σήμα, αν ήταν ημέρα, με καπνό, κι αν ήταν νύχτα, με φωτιά, προς την κατεύθυνση της σκοπιάς που βρισκόταν πάνω απ’ τη θάλασσα.
51. Αφού κατασκεύασε ένα κούφιο άγαλμα της Άρτεμης, έκρυψε μέσα του κάθε λογής φάρμακα, ενώ η ίδια με κάποιες ισχυρές αλοιφές έβαψε τα μαλλιά της λευκά και γέμισε το πρόσωπο και το σώμα της με ρυτίδες, ώστε όποιος την έβλεπε τη θεωρούσε εντελώς γριά· τέλος, πήρε στα χέρια της το άγαλμα της θεάς, διασκευασμένο έτσι που να προκαλεί τον τρόμο και τον φόβο των θεών στα πλήθη, και μπήκε στην πόλη με το ξημέρωμα. Παριστάνοντας πως έχει καταληφθεί από τη θεά και καθώς το πλήθος απ’ τους δρόμους συνέρρεε προς το μέρος της, εκείνη παράγγελνε σε όλους να δεχτούν τη θεά με ευσέβεια, γιατί η θεά είχε έρθει από τους Υπερβορείους για να φέρει καλοτυχία στην πόλη και στον βασιλιά.
Καθώς οι πάντες προσκυνούσαν και τιμούσαν τη θεά με θυσίες και γενικά ολόκληρη η πόλη είχε καταληφθεί από θρησκευτικό πυρετό, μπήκε η Μήδεια στο παλάτι κι έριξε τον Πελία σε τέτοια κατάσταση δεισιδαιμονίας και προκάλεσε στις κόρες του, με τα μαγικά της κόλπα, τόση κατάπληξη, που πίστεψαν πως όντως εμφανίστηκε η θεά για να φέρει την ευδαιμονία στον οίκο του βασιλιά. Διότι δήλωνε πως η Άρτεμη καβάλα σε δράκοντες πέταξε πάνω από πολλά μέρη της οικουμένης και πως επέλεξε τον ευσεβέστερο όλων των βασιλέων για να εγκατασταθεί και να της αποδίδονται αιώνιες τιμές, και πως η θεά την είχε προστάξει να αφαιρέσει το γήρας του Πελία με κάποιες δυνάμεις και να τον κάνει εντελώς νέο στο σώμα και να του δωρίσει πολλά άλλα με σκοπό να γίνει η ζωή του μακάρια και αρεστή στους θεούς.
Έκπληκτος ο βασιλιάς από τα παράδοξα λόγια, διέταξε τη Μήδεια να του τα αποδείξει επί τόπου πάνω στο δικό της σώμα. Είπε, λοιπόν, σε μια θυγατέρα του Πελία να της φέρει καθαρό νερό, εκείνη εκτέλεσε αμέσως την εντολή της, και λένε πως κλείστηκε σ’ ένα μικρό δωμάτιο, όπου πλένοντας ολόκληρο το σώμα της το καθάρισε από τις επιδράσεις των φαρμάκων. Όταν αποκαταστάθηκε στην προηγούμενη κατάσταση κι εμφανίστηκε στον βασιλιά, προκάλεσε τεράστια κατάπληξη σ’ όσους την είδαν, που πίστεψαν πως από κάποια θεία πρόνοια μεταλλάχτηκαν τα γηρατειά σε νεότητα κόρης και ομορφιά περίβλεπτη. Με κάποια φάρμακα, επίσης, έκανε να φανούν και οι εικόνες των δρακόντων, πάνω στους οποίους δήλωσε πως ήρθε η θεά πετώντας από τους Υπερβορείους για να φιλοξενηθεί από τον Πελία.
Καθώς οι ενέργειες της Μήδειας φάνηκαν να ξεπερνούν την ανθρώπινη φύση και ο βασιλιάς θεώρησε πως έπρεπε να την αποδεχτεί πλήρως και να πιστέψει ως αληθινά όλα όσα έλεγε, λένε πως κάποια στιγμή που τον συνάντησε μόνο του παρακάλεσε τον Πελία να δώσει εντολή στις κόρες του να τη βοηθήσουν και να κάνουν ό,τι κι αν τις προστάξει, διότι δεν αρμόζουν στο σώμα του βασιλιά χέρια δούλων αλλά οι υπηρεσίες από τα χέρια των παιδιών του για να δεχτεί την ευεργεσία των θεών. Έτσι, ο Πελίας είπε κατηγορηματικά στις θυγατέρες του να κάνουν όλα όσα τις προστάξει η Μήδεια σχετικά με το σώμα του πατέρα τους, και οι κόρες ήταν έτοιμες να εκτελέσουν τις εντολές.
52. Η Μήδεια, όταν έπεσε η νύχτα και κοιμήθηκε ο Πελίας, είπε πως έπρεπε να βράσουν σε καζάνι το σώμα του Πελία. Οι κόρες δέχτηκαν τα λόγια της εχθρικά, κι εκείνη επινόησε άλλο κόλπο για να πειστούν στα λεγόμενά της· στον οίκο έτρεφαν ένα κριάρι που ήταν αρκετά μεγάλο στην ηλικία, και είπε στις κόρες πως θα το βράσει για να το ξανακάνει αρνί. Εκείνες συγκατατέθηκαν κι ο μύθος λέει πως η Μήδεια διαμέλισε το κριάρι και το έβρασε και, προκαλώντας τους παράκρουση με κάποια φάρμακα, έβγαλε από το καζάνι το είδωλο ενός αρνιού. Τότε πια οι κόρες εξεπλάγησαν και νομίζοντας πως είχαν λάβει απόδειξη των επαγγελιών της, εκτέλεσαν τα προστάγματά της.
Όλες οι άλλες, λοιπόν, βάλθηκαν να χτυπάνε τον πατέρα τους μέχρι να τον σκοτώσουν και μόνο η Άλκηστις, από τον υπερβολικό σεβασμό που του έτρεφε, δεν άπλωσε χέρι στον γεννήτορά της. Στη συνέχεια, λένε, η Μήδεια απέφυγε να διαμελίσει και να βράσει το σώμα, αλλά προσποιούμενη πως πρέπει πρώτα να κάνει ευχές στη σελήνη, ανεβάζοντας τις κόρες με λαμπάδες στο ψηλότερο σημείο της στέγης του παλατιού, η ίδια άρχισε να λέει και να ξαναλέει κάποια μακροσκελή ευχή στη γλώσσα της Κολχίδας, δίνοντας έτσι χρόνο σ’ εκείνους που επρόκειτο να κάνουν την επίθεση. Έτσι, οι Αργοναύτες βλέποντας τη φωτιά από τη σκοπιά και θεωρώντας πως συντελέστηκε η δολοφονία του βασιλιά, όρμησαν τρέχοντας προς την πόλη, μπήκαν κραδαίνοντας τα ξίφη στο τείχος, έφτασαν στο παλάτι και σκότωσαν τους φρουρούς που τους αντιστάθηκαν.
Οι κόρες του Πελία που είχαν μόλις κατέβει από τη στέγη για το βράσιμο, βλέποντας αναπάντεχα μέσα στο παλάτι τον Ιάσονα και τα παλικάρια του, γέμισαν συντριβή για τη συμφορά που τις βρήκε, διότι ούτε είχαν τη δύναμη να εκδικηθούν τη Μήδεια ούτε να διορθώσουν την απαίσια πράξη στην οποία οδηγήθηκαν με απάτη. Γι’ αυτό όρμησαν, λένε, να τερματίσουν τη ζωή τους, αλλά ο Ιάσονας τις λυπήθηκε για τη συμφορά τους και τις συγκράτησε, παροτρύνοντάς τες να δείξουν θάρρος μιας και δεν αμάρτησαν από κακία, αλλά παρά τη θέλησή τους εξαπατήθηκαν και τις βρήκε τούτη η συμφορά. (Διόδωρος 4.50-52)
Αμέσως μετά τον θρόνο ανέλαβε ο γιος του Πελία, ή του τον παραχώρησε ο Ιάσονας, μιας και μετά το νοσηρό φονικό δεν θα μπορούσαν να μείνουν εκεί, ούτε ο ίδιος, ούτε η Μήδεια.
ΕΠ. ἄγε δὴ σὺ καὶ σὺ τὴν πανοπλίαν μὲν πάλιν
