ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (14.1-14.71)

Ραψωδία ξ' Ὀδυσσέως πρὸς Εὔμαιον ὁμιλία

Αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν
χῶρον ἀν᾽ ὑλήεντα δι᾽ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθήνη
πέφραδε δῖον ὑφορβόν, ὅ οἱ βιότοιο μάλιστα
κήδετο οἰκήων, οὓς κτήσατο δῖος Ὀδυσσεύς.
5 Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐνὶ προδόμῳ εὗρ᾽ ἥμενον, ἔνθα οἱ αὐλὴ
ὑψηλὴ δέδμητο, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ,
καλή τε μεγάλη τε, περίδρομος· ἥν ῥα συβώτης
αὐτὸς δείμαθ᾽ ὕεσσιν ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος,
10 ῥυτοῖσιν λάεσσι καὶ ἐθρίγκωσεν ἀχέρδῳ.
σταυροὺς δ᾽ ἐκτὸς ἔλασσε διαμπερὲς ἔνθα καὶ ἔνθα,
πυκνοὺς καὶ θαμέας, τὸ μέλαν δρυὸς ἀμφικεάσσας·
ἔντοσθεν δ᾽ αὐλῆς συφεοὺς δυοκαίδεκα ποίει
πλησίον ἀλλήλων, εὐνὰς συσίν· ἐν δὲ ἑκάστῳ
15 πεντήκοντα σύες χαμαιευνάδες ἐρχατόωντο,
θήλειαι τοκάδες· τοὶ δ᾽ ἄρσενες ἐκτὸς ἴαυον,
πολλὸν παυρότεροι· τοὺς γὰρ μινύθεσκον ἔδοντες
ἀντίθεοι μνηστῆρες, ἐπεὶ προΐαλλε συβώτης
αἰεὶ ζατρεφέων σιάλων τὸν ἄριστον ἁπάντων·
20 οἱ δὲ τριηκόσιοί τε καὶ ἑξήκοντα πέλοντο.
πὰρ δὲ κύνες θήρεσσιν ἐοικότες αἰὲν ἴαυον
τέσσαρες, οὓς ἔθρεψε συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν.
αὐτὸς δ᾽ ἀμφὶ πόδεσσιν ἑοῖς ἀράρισκε πέδιλα,
τάμνων δέρμα βόειον ἐϋχροές· οἱ δὲ δὴ ἄλλοι
25 οἴχοντ᾽ ἄλλυδις ἄλλος ἅμ᾽ ἀγρομένοισι σύεσσιν,
οἱ τρεῖς· τὸν δὲ τέταρτον ἀποπροέηκε πόλινδε
σῦν ἀγέμεν μνηστῆρσιν ὑπερφιάλοισιν ἀνάγκῃ,
ὄφρ᾽ ἱερεύσαντες κρειῶν κορεσαίατο θυμόν.
Ἐξαπίνης δ᾽ Ὀδυσῆα ἴδον κύνες ὑλακόμωροι.
30 οἱ μὲν κεκλήγοντες ἐπέδραμον· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἕζετο κερδοσύνῃ, σκῆπτρον δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
ἔνθα κεν ᾧ πὰρ σταθμῷ ἀεικέλιον πάθεν ἄλγος·
ἀλλὰ συβώτης ὦκα ποσὶ κραιπνοῖσι μετασπὼν
ἔσσυτ᾽ ἀνὰ πρόθυρον, σκῦτος δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
35 τοὺς μὲν ὁμοκλήσας σεῦεν κύνας ἄλλυδις ἄλλον
πυκνῇσιν λιθάδεσσιν· ὁ δὲ προσέειπεν ἄνακτα·
«ὦ γέρον, ἦ ὀλίγου σε κύνες διεδηλήσαντο
ἐξαπίνης, καί κέν μοι ἐλεγχείην κατέχευας.
καὶ δέ μοι ἄλλα θεοὶ δόσαν ἄλγεά τε στοναχάς τε·
40 ἀντιθέου γὰρ ἄνακτος ὀδυρόμενος καὶ ἀχεύων
ἧμαι, ἄλλοισιν δὲ σύας σιάλους ἀτιτάλλω
ἔδμεναι· αὐτὰρ κεῖνος ἐελδόμενός που ἐδωδῆς
πλάζετ᾽ ἐπ᾽ ἀλλοθρόων ἀνδρῶν δῆμόν τε πόλιν τε,
εἴ που ἔτι ζώει καὶ ὁρᾷ φάος ἠελίοιο.
45 ἀλλ᾽ ἕπεο, κλισίηνδ᾽ ἴομεν, γέρον, ὄφρα καὶ αὐτὸς
σίτου καὶ οἴνοιο κορεσσάμενος κατὰ θυμὸν
εἴπῃς ὁππόθεν ἐσσὶ καὶ ὁππόσα κήδε᾽ ἀνέτλης.»
Ὣς εἰπὼν κλισίηνδ᾽ ἡγήσατο δῖος ὑφορβός,
εἷσεν δ᾽ εἰσαγαγών, ῥῶπας δ᾽ ὑπέχευε δασείας,
50 ἐστόρεσεν δ᾽ ἐπὶ δέρμα ἰονθάδος ἀγρίου αἰγός,
αὐτοῦ ἐνεύναιον, μέγα καὶ δασύ. χαῖρε δ᾽ Ὀδυσσεὺς
ὅττι μιν ὣς ὑπέδεκτο, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
«Ζεύς τοι δοίη, ξεῖνε, καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι
ὅττι μάλιστ᾽ ἐθέλεις, ὅτι με πρόφρων ὑπέδεξο.»
55 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ξεῖν᾽, οὔ μοι θέμις ἔστ᾽, οὐδ᾽ εἰ κακίων σέθεν ἔλθοι,
ξεῖνον ἀτιμῆσαι· πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες
ξεῖνοί τε πτωχοί τε· δόσις δ᾽ ὀλίγη τε φίλη τε
γίγνεται ἡμετέρη· ἡ γὰρ δμώων δίκη ἐστὶν
60 αἰεὶ δειδιότων, ὅτ᾽ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες
οἱ νέοι. ἦ γὰρ τοῦ γε θεοὶ κατὰ νόστον ἔδησαν,
ὅς κεν ἔμ᾽ ἐνδυκέως ἐφίλει καὶ κτῆσιν ὄπασσεν,
οἷά τε ᾧ οἰκῆϊ ἄναξ εὔθυμος ἔδωκεν,
οἶκόν τε κλῆρόν τε πολυμνήστην τε γυναῖκα,
65 ὅς οἱ πολλὰ κάμῃσι, θεὸς δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἀέξῃ,
ὡς καὶ ἐμοὶ τόδε ἔργον ἀέξεται, ᾧ ἐπιμίμνω.
τῷ κέ με πόλλ᾽ ὤνησεν ἄναξ, εἰ αὐτόθι γήρα·
ἀλλ᾽ ὄλεθ᾽ ―ὡς ὤφελλ᾽ Ἑλένης ἀπὸ φῦλον ὀλέσθαι
πρόχνυ, ἐπεὶ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε·
70 καὶ γὰρ κεῖνος ἔβη Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς
Ἴλιον εἰς εὔπωλον, ἵνα Τρώεσσι μάχοιτο.»

***

κι αυτός, αφήνοντας πίσω του το λιμάνι, πήρε ν᾽ ανηφορίζει
σε μονοπάτι απότομο, βαθιά στο δάσος προχωρώντας, γυρεύοντας
την άκρη, όπως εξήγησε η Αθηνά, να βρει
τον θείο χοιροβοσκό, εκείνον που το βιός του φρόντιζε
από τους άλλους δούλους πιο πολύ, όσους στη δούλεψή του είχε
ο Οδυσσέας ισόθεος.
Και τον εβρήκε καθισμένο στο υποστατικό μπροστά,
όπου χτισμένος ψήλωνε ο αυλόγυρος, σε χώρο ξάγναντο —
ωραίος περίβολος, μεγάλος.
Τον είχε χτίσει μόνος του ο χοιροβοσκός, για χοίρους,
σαν έφυγε ο κύρης του στα ξένα, απόμακρα κι απ᾽ τη βασίλισσα
κι από τον γέροντα Λαέρτη.
10 Έκοψε τα λιθάρια και πάνω τους στεφάνωσε χλωρά κλωνάρια
αγριαπιδιάς, απέξω μπήγοντας πολλά παλούκια στη σειρά, πυκνά,
αφού πρώτα ξεφλούδισε το μαύρο της βαλανιδιάς.
Έφτιαξε μέσα στην αυλή δώδεκα χοιροστάσια,
το ᾽να με τ᾽ άλλο κολλητά, για να κοιμούνται οι χοίροι.
Κι ήσαν στο κάθε χοιροστάσι μαντρισμένες
πενήντα χαμοκύλιστες γουρούνες που γεννούσαν· οι αρσενικοί,
πολύ λιγότεροι, πλάγιαζαν έξω. Γιατί τους έτρωγαν θεόμορφοι οι μνηστήρες,
και δεν περίσσευαν πολλοί· έστελνε εκεί ο χοιροβοσκός, διαλέγοντας
απ᾽ τα θρεφτάρια, μέρα τη μέρα κι ένα χοίρο, τον καλύτερο.
20 Ξέμειναν έτσι τρακόσοι εξήντα.
Σιμά τους τέσσερα σκυλιά, θηρία σωστά, μέρα και νύχτα φύλακες,
ησύχαζαν· τα είχε θρέψει ο καλός χοιροβοσκός, ο πρώτος υπηρέτης.
Την ώρα εκείνη ταίριαζε στα πόδια του σαντάλια,
κόβοντας σε λουρίδες δέρμα καλόχρωμο βοδιού.
Οι άλλοι έλειπαν, καθένας τους κι αλλού, βόσκοντας
τα γουρούνια — οι τρεις· τον τέταρτο τον έστειλε κάτω στην πόλη
να τους φέρει χοίρο, για να τον σφάξουν άθελά του οι αλαζονικοί μνηστήρες,
κρέας να χορτάσει η καρδιά τους.
Και ξαφνικά αλυχτώντας είδαν τον Οδυσσέα οι σκύλοι,
30 έπεσαν πάνω του γαβγίζοντας, εκείνος όμως πονηρός
έσκυψε κάτω κι άφησε απ᾽ το χέρι το ραβδί.
Και μολοντούτο, εκεί στο χτήμα το δικό του, θα ζούσε τότε
ένα κακό ντροπής, αν ο χοιροβοσκός δεν πέταγε το δέρμα
που κρατούσε, αν δεν ορμούσε τρέχοντας να βγει προς την αυλόθυρα·
όπου, με δύναμη φωνάζοντας, απόδιωξε τους σκύλους
πετώντας πέτρες. Φύγαν οι σκύλοι εδώ κι εκεί,
και τότε εκείνος μίλησε στον κύρη του:
«Γέρο μου, λίγο ακόμη και θα σ᾽ έκαναν κομμάτια τα σκυλιά,
οπότε στα καλά καθούμενα το κρίμα θα ᾽ριχνες σ᾽ εμένα.
Μου φτάνουν όμως στεναγμοί και βάσανα όσα μου δώσαν οι θεοί,
40 που μένω εδώ οδυρόμενος, θρηνώντας βασιλιά ισόθεο.
Να τρέφω εγώ παχιά γουρούνια γι᾽ άλλους, να τρώνε αυτοί, να τα χορταίνουν,
κι εκείνου να του λείπει το ψωμί, να βωλοδέρνει
σε πολιτείες και χώρες αλλόγλωσσων ανθρώπων —
αν βέβαια ζει, αν βλέπει ακόμη ηλίου φως.
Μόνο έλα τώρα στα βήματά μου, γέροντα, να μπούμε οι δυο μας στο καλύβι,
κι αφού το μέσα σου χορτάσει ψωμάκι και κρασί,
μου λες, αν θες, ποιος είναι ο τόπος σου και πόσα βάσανα
υπόμεινε η ψυχή σου.»
Μιλώντας του προχώρησε, και φτάνει στο καλύβι ο θείος χοιροβοσκός.
Τον έμπασε κι αυτόν και του είπε να καθήσει, αφού έστρωσε
50 στο χώμα χλωρά κλαδιά κι έριξε πάνω τους το δέρμα
μαλλιαρής, άγριας γίδας — ήτανε το δικό του στρώμα,
φαρδύ και μαλακό.
Η τόση υποδοχή δίνει στον Οδυσσέα χαρά,
που τώρα μίλησε κι ευχήθηκε:
«Ο Δίας, ξένε, ας σου χαρίσει, κι οι άλλοι αθάνατοι θεοί,
ό,τι ποθεί η ψυχή σου πιο πολύ, που με υποδέχτηκες τόσο φιλόξενα.»
Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι αποκρίθηκες:
«Το δίκιο, ξένε, δεν μ᾽ αφήνει του ξένου την τιμή
να αποστερήσω· όποιος κι αν φτάσει σπίτι μου,
ας είναι ταπεινότερός σου.
Γιατί όλοι οι ξένοι κι οι φτωχοί είναι του Δία αποσταλμένοι,
έτσι που το δικό μας χάρισμα, έστω και λίγο, γίνεται με αγάπη.
Τόσο και το δικαίωμα των δούλων, αφού από φόβο
σκύβουν πάντα το κεφάλι, σαν τύχει να ᾽χουν πάνω τους
60 καινούργια αφεντικά.
Μόνο τον νόστο εκείνου τον έχουν δέσει οι θεοί!
Που θα με φρόντιζε κι εμένα, θα μ᾽ αγάπαγε, θα μου έστηνε νοικοκυριό —
σπίτι, χωράφι και περήφανη γυναίκα· όσα χαρίζει
ο καλόθυμος αφέντης στον δούλο του οίκου του,
φτάνει να δούλεψε πολύ, κι ένας θεός να ευλόγησε τον μόχθο του.
Έχει προκόψει κι ο δικός μου μόχθος, μ᾽ αυτά που κάνω
κι επιμένω, γι᾽ αυτό κι ο κύρης θα μου φύλαγε αμοιβή γενναία,
αν έμενε για να γεράσει εδώ.
Έφυγε όμως, χάθηκε! Ας ήταν σύρριζα η φύτρα της Ελένης
από προσώπου γης ν᾽ αφανιστεί, αυτή που έλυσε
τα γόνατα τόσων αντρών.
70 Γιατί κι εκείνος μπήκε στο καράβι για την τιμή του βασιλιά Αγαμέμνονα,
στο Ίλιο πήγε, με τις καλές φοράδες, τους Τρώες να πολεμήσει.»

Κομφούκιος: Αν μισείς κάποιον τότε έχεις ήδη ηττηθεί απ’ αυτόν

Μίσος, ένα συναίσθημα περίπλοκο το οποίο συνοδεύεται από θυμό, οργή και πολύ ένταση. Ένα αρνητικό βίωμα που όταν φωλιάσει μέσα σου, σού προκαλεί έντονη εχθρότητα, και μια αρκετά έντονη και «παθιασμένη» αντιπάθεια. Δε θεωρείται από τα πρωτογενή συναισθήματα, όσο περίεργο κι αν ακούγεται και κανείς δε γεννήθηκε για να μισεί. Για αυτό ορισμένες φορές χρησιμοποιεί κάποιος το μίσος για να διαψεύσει ή και να καλύψει τα έντονα συναισθήματα που αισθάνεται για κάποιον άλλο. Όμως όπως σημειώνει και ο Κομφούκιος: «αν μισείς κάποιον, τότε σημαίνει πως έχεις ήδη ηττηθεί από αυτόν».

Το να μισείς κάποιον σε καθιστά συνδεδεμένο μαζί του με έναν περίεργο τρόπο. Σίγουρα, είναι λογικό και ανθρώπινο συναίσθημα το να μισείς κάποιον που είτε σε έβλαψε είτε το προσπάθησε αλλά από την άλλη ως συναίσθημα σε φυλακίζει και σε βλάπτει περισσότερο από τον άνθρωπο που μισείς. Μάλιστα, συνήθως όταν ένα άτομο σού κάνει κακό ή προσπαθεί να σε προδώσει, ξαφνικά ο μόνος αυτοσκοπός σου είναι να τον απογοητεύσεις και να ταχθείς απέναντί του γιατί θεωρείς πως αυτό του ταιριάζει.

Δεν είσαι σε θέση όμως να αντιληφθείς πως αυτό το αίσθημα μίσους σε κρατά συνδεδεμένο με αυτό το άτομο επηρεάζοντάς σε αρνητικά. Γιατί η πραγματικότητα είναι ότι, μισώντας, είσαι ισοβίως καταδικασμένος, να ζεις σαν να κρατάς έναν καύσιμο στο χέρι σου και να περιμένεις τον άλλο να καεί -ρισκάροντας να καείς κι εσύ. Εσύ ζεις λοιποίν, συνεχώς μέσα σ’ αυτό το σκοτάδι, με πολύ πόνο και επιθετικότητα -πολλές φορές απέναντι σε άτομα που δε σου φταίνε. Και ο μόνος τρόπος να απελευθερωθείς από όλο αυτό είναι να προχωρήσεις παρακάτω αφήνοντας συμβολικά αυτόν τον δρόμο μέσω της συγχώρεσης.

Όταν μισείς είναι σαν να αφήνεις τον άλλο να ζει μέσα σου και να σε τρώει σαν το σαράκι. Και ναι, όπως είπαμε το μίσος είναι φυσιολογικό όταν εμφανίζεται σταδιακά και όχι ως στάση ζωής. Ωστόσο, το συναίσθημα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες τόσο για το μυαλό όσο και για το σώμα και την ψυχή, άλλωστε όπως έλεγαν και οι Αρχαίοι «Νους υγιής εν σώματι υγιή». Γιατί όταν όλη αυτή η αρνητικότητα κι η οργή συσσωρεύονται τότε επηρεάζεται και η σωματική και φυσική κατάστασή σου και αναπαράγονται περισσότερες τοξικές ορμόνες και περαιτέρω αρνητικά αισθήματα.

Ψυχολογικά το μίσος είναι γνωστό ανά τους αιώνες σαν μια μορφή νεύρωσης, μιας κρίσης αρκετά επιβλαβούς για το άτομο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, αφού έχει την τάση να δημιουργεί εντάσεις και συγκρούσεις. Έτσι κάνει το άτομο να φαίνεται ιδιότροπο και δυσλειτουργικό αλλά και να το απομακρύνει απ’ όσους βρίσκονται δίπλα του.

Λανθασμένα όμως θεωρείται πως το αντίθετο του να μισείς είναι να αγαπάς, όπως λέγεται συχνά. Γιατί ναι μεν έχεις ηττηθεί από κάποιον όταν τον μισείς, αλλά λίγο δύσκολα τον αγαπάς και από τη μια μέρα στην άλλη, όταν μάλιστα οριακά ήθελες να τον κάνεις σουφλέ επειδή όντως σου φέρθηκε άσχημα. Οπότε όχι, κανείς δε θα σου πει να αγαπήσεις το άλλο πρόσωπο. Το πιο σωστό βήμα είναι η συναισθηματική αποστασιοποίηση απ’ εκείνο, η οποία το κρατά εκτός της ψυχής και του σώματός σου και σε βοηθάει να δεις καθαρά.

Αν το μίσος είχε γεύση αυτή θα ήταν γλυκιά και πικρή ταυτόχρονα. Γλυκιά γιατί τονώνει τον εγωισμό σου και σε κάνει να νομίζεις πως φαίνεσαι ανώτερος. Πικρή όμως γιατί επιδεινώνει την ανησυχία που νιώθεις για τη μάχη με το απέναντι στρατόπεδο και επηρεάζει αρνητικά κάθε σου συναίσθημα.

Το πρώτο βήμα για να αναγνωρίσεις την κατάσταση, είναι να παραδεχθείς το πώς νιώθεις στον ίδιο σου τον εαυτό, να αντιληφθείς πως συνήθως το μίσος έρχεται μαζί με φόβο, ανασφάλεια, δυσπιστία και μια σωρεία αρνητικών συναισθημάτων που βλάπτουν σοβαρά την υγεία, εσένα και τους γύρω σου. Μάθε να μιλάς και να τα λύνεις όλα εκείνη τη στιγμή. Μην αφήνεις κάποιον να σε οδηγήσει στην ήττα και να κατοικεί μες στην ψυχή και στο μυαλό σου χωρίς ενοίκιο, γιατί το τίμημα θα είναι μεγάλο. Άλλωστε κάτι παραπάνω θα ήξερε ο Κομφούκιος από τον καθένα.

Το παρεξηγημένο αυτοπορτραίτο μπορεί να δράσει θεραπευτικά

Στις τελευταίες δεκαετίες, το φαινόμενο των «selfie» έχει αυξηθεί ραγδαία με την είσοδο της κάμερας στα κινητά (smartphones) και πολλοί έχουν επικρίνει αυτή την πράξη ως ναρκισσιστική. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το τελικό προϊόν μιας selfie είναι ένα αυτοπορτραίτο, αλλά η πρόθεση πίσω από τη λήψη της εικόνας μπορεί να καθορίσει τo τι θεωρείται selfie. Αν η πρόθεση είναι απλά η παρουσίαση του εαυτού μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και στη συνέχεια η προβολή της εικόνας σε άλλους για να δείξουμε πόσο καλή είναι αυτή η εικόνα, τότε οι selfies μπορούν να θεωρηθούν μία ναρκισσιστική πράξη, αλλά υπό αυτή την έννοια κάθε αυτοπορτραίτο θα μπορούσε να θεωρείται «ναρκισσιστικό».

Ναρκισσισμός ή αυτοανάλυση;

Αυτό μπορεί συχνά να λειτουργήσει ως εμπόδιο όταν κάποιος εργάζεται με αυτοπορτραίτα. Συχνά, οι συμμετέχοντες δηλώνουν ότι δεν τους αρέσει η δική τους εικόνα ή δεν τους αρέσει να κοιτάνε τον εαυτό τους. Γεγονός που μπορεί να οφείλεται στο ότι η κοινωνία θεωρεί πως οι άνθρωποι οι οποίοι κοιτάζονται συνέχεια στον καθρέφτη είναι απορροφημένοι με την εικόνα τους και έχουν εμμονή με τον εαυτό τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να τονίζουμε κάποια χαρακτηριστικά πέρα από την εικόνα και να θέτουμε στους συμμετέχοντες την πρόκληση να καταγράψουν μια θετική πτυχή του εαυτού τους. Αυτό τους δίνει ένα κίνητρο να κάνουν το αυτοπορτραίτο τους και το περιθώριο να είναι αυτo-αναλυτικοί, με έναν τρόπο που κινείται πέρα από τη σύλληψη μιας απλής «selfie».

Η έκθεση στην κάμερα ως εξερεύνηση των τρωτών μας σημείων

Οι φωτογραφίες που μας αρέσουν περισσότερο είναι αυτές που έχουμε τραβήξει εμείς ή οι φωτογραφίες στις οποίες είμαστε μέσα. Αυτό συμβαίνει διότι όταν φωτογραφίζουμε οι ίδιοι υπάρχει μία αίσθηση ελέγχου για το τι περιέχει και τι σημαίνει η εικόνα, ενώ όταν είμαστε οι ίδιοι μέσα στην εικόνα, έχουμε μνήμες και συναισθήματα που συσχετίζουμε με την στιγμή που έχει αποτυπωθεί στη φωτογραφία.

Από πολύ μικρή ηλικία, τα παιδιά εντυπωσιάζονται από την δική τους εικόνα. Mία φωτογραφία μπορεί να επιβεβαιώσει την ταυτότητα του παιδιού και την θέση του μέσα στην οικογένεια. Από την γέννηση κιόλας, ένα παιδί χρειάζεται μια τέτοια «επικύρωση» της ταυτότητάς του και απευθύνεται στον πρωταρχικό φροντιστή του για αυτό. Αργότερα αρχίζει να κοιτάζει το πρόσωπο του φροντιστή, εξετάζοντας τις εκφράσεις του προσώπου, όπως το χαμόγελο, και αναζητά μία αντίδραση σε ένα δικό του “κάλεσμα” (κλάμα, κινήσεις), μία διαδικασία που ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Winnicott αποκαλεί «κατοπτρισμό» (Mirroring). Όταν η μητέρα αντικατοπτρίζει τις κινήσεις του μωρού, το μωρό αναγνωρίζει πως κάποιος το έχει δει, άρα υπάρχει. Καθώς μεγαλώνουμε, η διαμόρφωση της ταυτότητάς μας «ενημερώνεται» από τον τρόπο με τον οποίο οι αλληλεπιδράσεις μας με την κοινωνία αντικατοπτρίζονται σε εμάς. Τα φωτογραφικά αυτοπορτραίτα μας επιτρέπουν να δούμε πώς μας βλέπουν οι άλλοι και μας δίνουν χρόνο να αναλογιστούμε τον τρόπο με τον οποίο εμείς οι ίδιοι προβάλουμε τον εαυτό μας.

ΩΣΤΟΣΟ, ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΤΟ ΝΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΟΝΤΑΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΜΙΑ ΘΕΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ. ΩΣ ΠΑΙΔΙΑ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΧΑΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΕΙ ΝΑ ΕΚΤΕΘΟΥΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΕΝΑ ΦΑΚΟ.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να κάνει τη φωτογράφηση δυσάρεστη και να δημιουργήσει το φόβο του να σε κοιτάνε άλλοι, κάτι που τελικά δημιουργεί μία άβολη κατάσταση. Ένας σωστός χειρισμός του άγχους που δημιουργείται όταν βλέπει κανείς τον εαυτό του μπορεί να κάνει τον συμμετέχοντα ενός θεραπευτικού εργαστηρίου πιο δεκτικό σε περαιτέρω θεραπευτική παρέμβαση.

Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και έναυσμα για διάλογο με τον εαυτό μας

Η αξία της χρήσης αυτοπορτραίτων σε ομάδες, αναφέρεται ως οπτική αυτο-αντιπαράθεση, και μπορεί να προσφέρει στο άτομο που συμμετέχει σε εργαστήρια καινούριες πληροφορίες. Ένα απλό παράδειγμα είναι όταν η γνώμη κάποιου για τον εαυτό του αμφισβητείται από τα (ας υποθέσουμε θετικά) σχόλια της ομάδας. Έτσι μπορεί να ξεκινήσει ένας διάλογος κατά τη διάρκεια του οποίου το άτομο εξετάζει την σχέση του με τον εαυτό του. Η αποδοχή του γεγονότος ότι οι άνθρωποι έχουν μια σχέση με τον εαυτό τους, είναι σημαντική, και αυτό σημαίνει πως πρέπει να κατανοούμε πως οι άνθρωποι μπορεί να αποδέχονται τη δική τους εικόνα αλλά μπορεί να είναι εξίσου επικριτικοί αν έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους.

Ωστόσο, στη χρήση αυτής της προσέγγισης για την αντιμετώπιση ζητημάτων αυτοπεποίθησης υπάρχει μία λεπτή γραμμή: η αντιμετώπιση της προσωπικής εικόνας του ατόμου θα οδηγήσει σε μια κατάσταση αντικειμενικής αυτογνωσίας, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε σύγκριση μεταξύ της εικόνας και των εσωτερικών προτύπων που έχει θέσει ο καθένας για τον εαυτό του. Εάν η σύγκριση αυτή έχει ως αποτέλεσμα μια αρνητική απόκλιση μεταξύ των δύο εικόνων, τότε συμβαίνει μία αντίστροφη διέγερση με τη μορφή άγχους και συχνά εκδηλώνεται η αντίδραση μάχης ή φυγής.

Οι τρεις κατά C. Nunez λόγοι να εμπιστευτούμε τα αυτοπορτραίτα

Η συγγραφέας και εξειδικευμένη στη χρήση αυτοπορτραίτων ως μέσο θεραπείας Christina Nunez πιστεύει πως ο φόβος για την κάμερα προέρχεται από προβληματικές σχέσεις με την εικόνα του εαυτού μας. Εξηγεί πως στον άνθρωπο κυριαρχούν δύο είδη θεώρησης της εικόνας μας – το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας εσωτερικά και το πώς σκεφτόμαστε τον εαυτό μας όταν τον βλέπουμε σε έναν καθρέφτη, εξωτερικά.

Η Nunez χρησιμοποιεί το αυτοπορτραίτο ως μέσο θεραπείας για τρεις λόγους: Πρώτον, επειδή η δημιουργία πορτραίτων μας αναγκάζει να είμαστε το αντικείμενο της φωτογραφίας και αυτό μπορεί να ξεσκεπάσει τα τρωτά μας σημεία. Δεύτερον, όταν το άτομο έρθει αντιμέτωπο με το αυτοπορτραίτο, αρχίζει μια διαδικασία που μοιάζει με μια επίσημη περίοδο θεραπείας. Τότε ξεκινά ένας εσωτερικός διάλογος ο οποίος εξετάζει την αυτο-αντίληψη, αρχίζει να αμφισβητεί, να διαμορφώνει κρίσεις και κινείται προς την αποδοχή. Τρίτον, οι πολλαπλές έννοιες που προκύπτουν από την ανάλυση του πορτραίτου μπορούν να συμβάλλουν στην ενοποίηση διαφορετικών πτυχών της προσωπικότητας.

Η ίδια η Nunez, συνοψίζει μια πλευρά της προσωπικής της θεραπευτικής εμπειρίας ως εξής: «μέσα από τα φωτογραφικά αυτοπορτραίτα βρήκα έναν τρόπο να ξαναδημιουργήσω το αγαπημένο βλέμμα της μητέρας μου».

Τι θα με κάνει να νιώσω ευτυχία;

Τι χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια ευχάριστη ζωή; Μήπως ένα δικό μας σπίτι, ένα ωραίο αυτοκίνητο και μια καλή δουλειά για να μπορούμε να τα υποστηρίξουμε όλα αυτά; Ό,τι πιστεύουμε πως χρειαζόμαστε μπορεί να διαφέρει κατά πολύ ανάλογα με το ποιοι είμαστε, με ποιον συγκρίνουμε τον εαυτό μας και με τις προσδοκίες της κοινωνίας στην οποία ζούμε.

Πριν από λίγα χρόνια, μια είδηση σε μια εφημερίδα πανεθνικής κυκλοφορίας στη Μεγάλη Βρετανία αφηγούνταν τα δεινά ενός μεσοαστικού ζευγαριού στο Λονδίνο που αγωνιζόταν να τα βγάλει πέρα με ένα εισόδημα της τάξης των 150.000 λιρών ετησίως (περίπου πενταπλάσιο του εθνικού μέσου όρου).

Όπως ήταν αναμενόμενο, ελάχιστη συμπάθεια εισέπραξαν από τους αναγνώστες εκείνους που μόνο στα όνειρά τους μπορούσαν να δουν τόσα χρήματα. Αυτό που πιστεύουμε ότι χρειαζόμαστε φαίνεται να είναι πολύ υποκειμενικό και σχετικό με την ιδιαίτερη κατάστασή μας.

Τέτοιου είδους ζητήματα δεν είναι κάτι καινούριο. Τον πρώτο αιώνα π.Χ. ο Οράτιος στοχαζόταν πάνω στα ίδια θέματα στη Ρώμη. Κανείς, σχολίαζε, δεν μοιάζει ικανοποιημένος από αυτό που έχει.

Οι άνθρωποι επιθυμούν συνεχώς όλο και πιο πολλά, κοιτάζοντας με ζήλια όσους έχουν περισσότερα από αυτούς:

«Τίποτα δεν είναι αρκετό», λένε, «γιατί η αξία σου λογίζεται με βάση ό,τι κατέχεις». Τι μπορείς να κάνεις με έναν τέτοιο άνθρωπο; Καλύτερα να του πεις πως είναι δυστυχής, καθώς η δυστυχία είναι αυτό που απολαμβάνει.

Φανταστείτε να βιώνετε μια συνεχή κατάσταση δυστυχίας, που προκαλείται από απληστία και φθόνο… δεν είναι ζωή αυτή!

Αν όντως καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε αρκετά χρήματα και υλικά αγαθά ώστε να ξεπεράσουμε τέτοιου είδους συναισθήματα, τότε, σχολιάζει ο Οράτιος, θα μας κυριεύσουν νέες ανησυχίες: Μήπως προτιμάς να κείτεσαι ξάγρυπνος και μισοπεθαμένος από τον τρόμο, να περνάς τις μέρες και τις νύχτες σου φοβούμενος τους διαρρήκτες ή τη φωτιά ή τους ίδιους σου τους δούλους, που μπορεί να σε «γδύσουν» και μετά να εξαφανιστούν;

Αν αυτές είναι οι ευλογίες της υλικής επιτυχίας, προσθέτει ο Οράτιος, τότε ίσως η φτώχεια να μην είναι και τόσο άσχημη. Το πρόβλημα είναι ο ατέλειωτος αγώνας για πλουτισμό: το διαρκές συναίσθημα ότι, όσα και αν κατέχουμε, δεν θα είναι ποτέ αρκετά.

Πόσα πρέπει να έχουμε τελικά για να δραπετεύσουμε από τον φόβο ότι δεν έχουμε αρκετά;

Η προσέγγιση του Επίκουρου, που έζησε γύρω στα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ, σε αυτό το ερώτημα ήταν να απογυμνώσει τα πράγματα φτάνοντας στη βασική τους μορφή. Τι χρειαζόμαστε πραγματικά; Τι είναι απαραίτητο για τη φυσική μας επιβίωση; Τροφή, νερό και καταφύγιο από τα στοιχεία της φύσης· περί αυτού πρόκειται. Αυτές είναι οι απαιτήσεις της φύσης.

Ο Επίκουρος, χαρακτήρισε την επιθυμία για τέτοιου είδους πράγματα «φυσική και απαραίτητη».

Τι γίνεται όμως αν δεν θέλουμε απλώς και μόνο ένα καταφύγιο, αλλά το δικό μας ιδιωτικό καταφύγιο, σε ένα ωραίο μέρος της πόλης, πιθανώς με μια καινούρια, μοδάτη κουζίνα; Και τι γίνεται αν δεν θέλουμε απλώς τροφή, αλλά ένα ενδιαφέρον, καλομαγειρεμένο φαγητό, μαζί με ένα ποτήρι καλό κρασί;

Όλα αυτά είναι μια χαρά, θα έλεγε ο Επίκουρος, και απόλυτα λογικά.

Η επιθυμία για τέτοιου είδους πράγματα προκύπτει ξεκάθαρα από τις πιο βασικές μας φυσικές επιθυμίες για τροφή, νερό και στέγη, ακόμα κι αν υπερβαίνει ό,τι είναι απολύτως απαραίτητο.

Ο Επίκουρος αποκάλεσε αυτά τα πράγματα «φυσικά αλλά όχι απαραίτητα». Είναι ωραίο να τα έχουμε, αλλά μπορούμε, και εκατομμύρια άνθρωποι όντως το μπορούν, να ζήσουμε απόλυτα ευτυχισμένοι χωρίς αυτά.

Και ακολουθούν όλα τα άλλα: όλα τα άλλα πράγματα που πιστεύουμε ότι χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια ευτυχισμένη ζωή, αν λάβουμε υπόψη πόσα χρήματα είναι πρόθυμοι μερικοί άνθρωποι να ξοδέψουν για γκάτζετ τελευταίας τεχνολογίας, κοσμήματα και φανταχτερά ρολόγια κ.λπ. Για τον Επίκουρο, αυτά τα πράγματα εμπίπτουν στην Τρίτη κατηγορία πραγμάτων, τα λεγόμενα «αφύσικα και περιττά».

Όχι μόνο δεν τα χρειαζόμαστε, αλλά δεν εξυπηρετούν καν έναν χρήσιμο φυσικό σκοπό.

Τι χρειαζόμαστε, λοιπόν; Για τον Επίκουρο, η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Τα μόνα πράγματα που χρειαζόμαστε είναι αυτά που είναι φυσικά και απαραίτητα.

Τα υπόλοιπα είναι απλώς βιτρίνα.

Αυτά που χρειαζόμαστε είναι στην πραγματικότητα πολύ λίγα και ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο είναι αρκετά εύκολο να τα εξασφαλίσουμε.

«Ο πλούτος της φύσης», έγραψε ο Επίκουρος, «είναι πεπερασμένος και κερδίζεται εύκολα, ενώ ο πλούτος της κενής συνήθειας φτάνει έως το άπειρο». Αν και αποτελεί τραγωδία το γεγονός ότι μερικοί άνθρωποι στον ανεπτυγμένο κόσμο πασχίζουν ακόμη για να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη για τη ζωή και πολύ περισσότερο ότι άνθρωποι σε άλλα μέρη του κόσμου αγωνίζονται σκληρά για να επιβιώσουν, πολλοί από εμάς έχουμε την τύχη να μην είμαστε αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε τη ρεαλιστική πιθανότητα να μείνουμε κάποτε χωρίς καθόλου τροφή.

Αντίθετα, είμαστε απορροφημένοι από την προσπάθειά μας να διασφαλίσουμε όλα τα άλλα πράγματα που ο Επίκουρος επέμενε ότι είναι περιττά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει ποτέ να ακολουθούμε τον συρμό. Αλλά ο Επίκουρος θα ήθελε εδώ να επισημάνει δύο πράγματα.

Το πρώτο είναι ότι θα ήταν παρανοϊκό να ταραζόμαστε υπερβολικά επειδή δεν καταφέρνουμε να εξασφαλίσουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε, ειδικά αν ο απώτερος στόχος είναι να απολαύσουμε μια ευχάριστη, γαλήνια ζωή, η οποία θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο με την ταραχή αυτή.

Το δεύτερο είναι ότι η γνώση πως όσα χρειαζόμαστε πραγματικά είναι ουσιαστικά ελάχιστα και πολύ εύκολα στην απόκτησή τους θα αφαιρέσει μεγάλο μέρος του άγχους που έχουμε για να αποκτήσουμε ό,τι νομίζουμε πως χρειαζόμαστε.

Αυτή η γνώση από μόνη της θα συμβάλει στην ψυχική ηρεμία μας.

Ξαφνικά η πίεση παύει.

«Όποιος καταλαβαίνει τα όρια της καλής ζωής», έγραψε ο Επίκουρος, «γνωρίζει ότι αποκτάται εύκολα αυτό που εξαλείφει τα δεινά που προκαλεί η ανάγκη και κάνει τη ζωή τέλεια στο σύνολό της, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία ανάγκη για εγχειρήματα που συνεπάγονται τον αγώνα για επιτυχία».

Δ. Λιαντίνης: Η ηθική υποκρισία

Η ηθική υποκρισία είναι η συνέπεια της οντολογικής απάτης στο επίπεδο της πράξης. Εάν το σχήμα της θεωρίας μας δε συμπίπτει με τους τύπους της αλήθειας, αναγκαία και ο τρόπος της συμπεριφοράς μας δε θα συμφωνεί με τα αιτήματα της αρετής.

Όταν σήμερα μιλάμε για υποκρισία, η αναφορά μας γίνεται σε κάτι τόσο αυτονόητο, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Το συνήθισε το αίμα μας το καυσαέριο.

Όλες οι σκέψεις μας, όλες οι λέξεις και οι πράξεις μας είναι κίβδηλες ως το τελευταίο τους κύτταρο.

Γεννιόμαστε μέσα στην υποκρισία, μεγαλώνουμε μαζί της, τη σπουδάζουμε με ζήλο, τη διδάσκουμε με φανατισμό. Και όταν πεθαίνουμε, την αφήνουμε τρίτη Διαθήκη στα παιδιά μας.

Η υποκρισία μας σκεπάζει, όπως τα περιζώματα τα κρυφά μας μέρη. Μας προστατεύει, όπως η νύχτα τις νυχτερίδες. Μας δυναστεύει και μας βολεύει, όπως οι πάγοι τις πολικές αρκούδες.

Αν ξεφύγουμε λίγο από την προστασία της, κινδυνεύουμε να βρεθούμε είτε κατεργαραίοι του νόμου, είτε αφορεσμένοι από τις εκκλησίες, είτε πελάτες των ψυχιατρείων. Ριντίκολα, σαν τον Θεόφιλο στην Πορταριά. Ή αυτόχειρες, σαν τον Συκουτρή στον Ακροκόρινθο.

Συλλογίζομαι, συνειρμικά, ότι όλη εκείνη η ανθοδέσμη των γοερών θανάτων που συνταιριάζει ο Καρυωτάκης στην ‘Πρέβεζα’, δεν είναι άλλο παρά μια ενδεικτική ονοματολογία της υποκρισίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι βάζει τον νόμο να πηγαίνει χέρι-χέρι με την αγωγή:

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει,
για να ζυγίσει, μια «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι
κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Τον ίδιο θάνατο σε κύκλους πλατύτερους, όσο πιο πλατύς μπορεί να ‘ναι ο απόηχος που άφησαν στην πανανθρώπινη συνείδηση τα κανόνια της Ευρώπης σε σύγκριση με τα ελληνικά λιανοντούφεκα, περιγράφει και η τεφρή συνείδηση του Έλιοτ:

Αυτοί που ακονίζουν το δόντι του σκύλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που λάμπουν με τη δόξα του τροχίλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που κάθουνται στον στάβλο της ικανοποίησης, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που υποφέρουν την έκσταση του ζώου, σημαίνοντας
Θάνατο.

Αν μας γεννιέται η απορία ότι την υποκρισία, πανταχού παρούσα τριγύρω μας, δεν τη βλέπουμε πουθενά, είναι, γιατί μας λείπει παντελώς το αντικείμενο της παραβολής και το μέτρο της σύγκρισης.

Όταν δεν υπάρχει γύρω μας τίποτα το αληθινό, πώς να υποψιαστούμε ότι όλα είναι ψεύτικα; Εκείνος που δε βγήκε ποτέ του από το γηροκομείο, είναι φυσικό να μη φαντάζεται ότι στους δρόμους κυκλοφορούν ωραίοι έφηβοι και τρυφερά κορίτσια.

Η κλασσική Ελλάδα που είχε μια σκέψη φωτεινή σαν το άστρο της αυγής δεν έφτασε να διανοηθεί ότι η γη κινείται. Γιατί την ταχύτητα του πλανήτη μας την έπαιρνε για ακινησία, επειδή ζούσε μέσα στην κίνηση. Παρόμοια ακριβώς, την ψευτιά μας την παίρνουμε για αλήθεια, επειδή ζούμε μέσα στην ψευτιά.

Στον μύθο των Ελλήνων για τη διπλή μορφή της Ελένης δεν συμβολίζεται μόνο η οντολογική –η πλάνη-, αλλά και η ηθική –η υποκρισία- πλευρά του προβλήματος.

Αν οι Έλληνες πολέμησαν δέκα χρόνια για κάτι που δεν υπήρχε εκεί που το ζητούσαν, κάποιος θεός ή ποιητής, τους έβγαλε από την πλάνη τους.

Εμείς όμως οι σύγχρονοι πολυμήχανοι Σίσυφοι –και δεν εννοώ το Σίσυφο τιμωρούμενο στον Άδη, αλλά εκείνον το ζωντανό και τετραπέρατο πανούργο που κατάφερε να ρίξει στα δεσμά ακόμη και τον Θάνατο- τόσους αιώνες τώρα γιατί αγωνιζόμαστε;

Το γεγονός ότι ο οντολογικός απολογισμός του αγώνα μας παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή των πυρηνικών όπλων, που τα κοιτάζουμε με την απάθεια του ματιού της δαμάλας, πολύ φοβάμαι ότι, από άλλο δρόμο έρχεται να βεβαιώσει τη φριχτή υποψία: πως ενώ νομίζουμε ότι αγωνιζόμαστε για τη ζωή, στην πραγματικότητα κατασκευάζουμε τον μεγάλο μας θάνατο.

Τι λογής στηρίγματα έχουμε να περιμένουμε σήμερα από τα πήλινα πόδια μας; Τι λογής συνεννόηση από τη γλώσσα μας, που βατταρίζει με την πολυφωνία της Βαβέλ; Και ποιες καλές ελπίδες από τη σοφία του νου μας;

Κοιτάζουμε προς την αλλοτινή θέση του ανθρώπινου μυαλού, και βλέπουμε μια μυθική λειχήνα. Ένας στιλπνός μηχανισμός ανεβοκατεβαίνει και βουρλίζεται. Με εκατομμύρια καλώδια, και τόνους τρινιτροανισόλη.

Είναι βέβαιο ότι η αγωγή θα υποχρεωθεί, προτού τα είδωλα της υποκρισίας μας μας οδηγήσουν στο Ω, να αρχίσει το έργο της από το Α.

Δημήτρης Λιαντίνης, Η ηθική υποκρισία - Homo Educandus (Φιλοσοφία της Αγωγής)

Συμφωνία του Παρισιού: Τι θα γίνει αν η θερμοκρασία αυξηθεί πάνω από 1,5° Κελσίου

Εάν η θερμοκρασία στον πλανήτη αυξηθεί περισσότερο από 1,5° Κελσίου, δηλαδή εάν δεν τηρηθεί ο πιο φιλόδοξος στόχος της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, θα υπάρξουν αλλαγές που θα είναι «χωρίς επιστροφή» και θα πυροδοτήσουν καταστροφικές αλυσιδωτές αντιδράσεις, προειδοποιεί μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Science.

Ήδη οι τρέχουσες θερμοκρασίες, απειλούν να πυροδοτήσουν πέντε τέτοιες αλλαγές, ιδίως στους παγετώνες της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, προειδοποιούν οι συντάκτες της μελέτης, που κρίνουν πάντως ότι δεν είναι ήδη πολύ αργά για να αναληφθεί δράση.

Το «σημείο καμπής για το κλίμα» είναι «το κρίσιμο όριο πέρα από το οποίο ένα σύστημα αναδιοργανώνεται, συχνά βίαια και με αμετάκλητο τρόπο», βάσει του ορισμού της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Πρόκειται για φαινόμενα που πυροδοτούν, με ανεξάρτητο κι αναπόδραστο τρόπο, αλυσιδωτές αντιδράσεις.

Αν και οι αρχικές αναλύσεις εκτιμούσαν πως το όριο για αυτά τα φαινόμενα κυμαινόταν στο φάσμα μεταξύ των 3 και των 5 ° Κελσίου, η πρόοδος στις παρατηρήσεις, στα κλιματολογικά μοντέλα, καθώς και στην ανασύσταση των παλαιοκλιματικών συνθηκών, μείωσαν δραστικά τον υπολογισμό.

Η μελέτη που δημοσιεύεται στο Science αποτελεί σύνθεση 200 και πλέον επιστημονικών δημοσιεύσεων. Διεξήχθη για να προβλεφθούν με περισσότερη ακρίβεια τα όρια αυτών των «σημείων καμπής».

Από τις αλλαγές αυτές, πέντε μπορεί να πυροδοτηθούν ακόμη και με τις σημερινές θερμοκρασίες, που έχουν αυξηθεί κατά 1,2 ° Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή: το λιώσιμο της κάλυψης πάγου στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία, θα προκαλέσει αύξηση του επιπέδου της θάλασσας κατά 10 μέτρα, με την απότομη τήξη του περμαφρόστ θα εκλυθούν τεράστιες ποσότητες αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα αλλάξουν δραματικά τα τοπία στη Ρωσία, στον Καναδά, στη Σκανδιναβία, η διακοπή του φαινομένου της μεταφοράς θερμότητας στη θάλασσα του Λαμπραντόρ θα σημάνει πολύ πιο βαρείς χειμώνες στη Γηραιά Ήπειρο, όπως κατά τη λεγόμενη μικρή εποχή των παγετώνων (αρχές 14ου-μέσα 19ου αιώνα)και τέλος είναι η εξάλειψη των κοραλλιογενών φραγμάτων.

Αν η αύξηση της θερμοκρασίας φθάσει τον 1,5 ° Κελσίου άλλα τέσσερα σημεία θα περάσουν από την κατηγορία «ενδεχόμενα» σε αυτή των «πιθανών» και άλλα πέντε θα γίνουν επίσης «πιθανά», σύμφωνα με τη μελέτη.

Αυτές οι καταστροφικές συνέπειες εξαρτώνται από τη διάρκεια που θα έχει η αύξηση της θερμοκρασίας: αν η αύξησή της 1,5 ° Κελσίου διαρκέσει 50 ή 60 χρόνια, ο πλανήτης θα ζήσει τα χειρότερα.

Όμως η ανθρωπότητα μπορεί ακόμη να περιορίσει τις ζημιές. Ωστόσο παραμένει απαραίτητο «να μειώσουμε τις εκπομπές» των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου «το συντομότερο δυνατό», επέμεινε ο επιστήμονας.

Οι σοφοί άνθρωποι μαθαίνουν πολλά από τους εχθρούς τους

Τα άτομα που μας προξενούν θυμό είναι μια ισχυρή πηγή σοφίας, καθώς φέρνουν στο φως τα αδύνατα σημεία μας και γίνονται καθρέπτης στον οποίον κοιταζόμαστε.

Ο Αριστοφάνης έλεγε ότι «οι σοφοί άνθρωποι μαθαίνουν πολλά από τους εχθρούς τους».

Ένας δάσκαλος μπορεί να μας διδάξει τη σπουδαιότητα της υπομονής, του ελέγχου και της ανεκτικότητας.

Όλες όμως αυτές τις ικανότητες δεν έχουμε την δυνατότητα να τις εξασκήσουμε, παρά μόνο στην αληθινή ζωή, όταν θα συναντήσουμε τον “εχθρό”.

Στις πολεμικές τέχνες μαθαίνουμε ότι η επίθεση του αντιπάλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελός μας όταν γνωρίζουμε πώς να διοχετεύσουμε την ορμή της, την κατάλληλη στιγμή, προς τη σωστή κατεύθυνση.

Ο εχθρός μας αναγκάζει να δράσουμε εδώ και τώρα και να βγούμε από την άνεση μας που τελικά θα μας κάνει μαλθακούς. Μας αναγκάζει να φέρουμε στην επιφάνεια τον καλύτερο καθώς και τον χειρότερο εαυτό μας και να μεταλλάξουμε τη γνώση σε σοφία μέσω της εμπειρίας.

Όταν καταφέρουμε να δούμε τις αντιδράσεις μας αποστασιοποιημένοι και με λίγο χιούμορ, τότε θα ανακαλύψουμε πως σε κάθε σύγκρουση κρύβεται ένα μεγάλο μάθημα σχετικά με τις ποιότητές μας αλλά και τις αδυναμίες μας.

Οι αποκλειστικά αρμονικές σχέσεις γεννάνε μια απάθεια που μπορεί να μας παραλύσει καθώς δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να αναζητήσουμε καινούργια πράγματα, ούτε αναγκαζόμαστε να αναθεωρήσουμε τις πεποιθήσεις μας.

Αρκούμαστε στο να ακολουθούμε τον ίδιο δρόμο πάντα.

Για την διανοητική και συναισθηματική εξέλιξή μας έχουμε ανάγκη να συγκρουόμαστε, να αντιδρούμε, να δοκιμάζουμε τον εαυτό μας, να αλλάζουμε οπτική γωνία, να νιώθουμε πόνο.

Με άλλα λόγια, να μαθαίνουμε.

Όπως στις πολεμικές τέχνες, έτσι και στη ζωή, για να τα καταφέρουμε είναι ανάγκη κάποιος να μας παρακινεί.

Είναι η θέση κι η αντίθεση που δημιουργούν συγκρουόμενες την αυριανή σύνθεση.

«Πόλεμος πάντων πατήρ εστί» έγραψε ο Εφέσιος σκοτεινός φιλόσοφος Ηράκλειτος.

Ας πάρουμε μέρος με όλες μας τις δυνάμεις, χωρίς προσκόλληση όμως στο μικρό μας «εγώ», σ’ αυτό που θα μας βγάλει «εκτός Εαυτού», θα μας κάνει να θυμώσουμε, να χάσουμε τη συγκέντρωσή μας και να κινδυνέψουμε να χάσουμε τη μάχη.

Έτσι κι αλλιώς δεν είναι αυτό που μας δίδαξε ο “δάσκαλος”.

Όταν τα πράγματα γύρω μας δεν είναι ιδανικά, όταν δεχόμαστε επιθέσεις, όταν δε νιώθουμε ικανοποιημένοι από τη ζωή μας, αυτή η αντιξοότητα, αυτή η αρνητική δύναμη που πλήττει τη σταθερότητά μας και δρα ως εχθρός, πρέπει να χρησιμοποιείται ως κινητήρια δύναμη και ώθηση για αλλαγή.

Κάθε σύγκρουση τελικά, μας αποκαλύπτει τι δεν πάει καλά μέσα μας και μας επιτρέπει να διατηρούμε τη σπίθα της δημιουργικότητας μας αναμμένη.

Χωρίς κάποιον ή κάτι απέναντί μας να μας προκαλεί, η σπίθα αυτή θα έμενε σβηστή.

Όσοι δεν είναι ο εαυτός τους, στη ψυχή τους αφήνουν πληγές

«Όσα αφυπνίσω στην επιφάνεια ορίζουν το ποιος πραγματικά είμαι; Αν και αυτό μπορεί να οριστεί;»

Όπου κι αν βρισκόμαστε έχουμε ως ανθρώπινα όντα ανεπτυγμένο το αίσθημα της κριτικής για τα πράγματα. Αυτή η κριτική είναι ξεχωριστή για τον καθένα ανάλογα με το πώς τα αντιλαμβάνεται από την δική του εκδοχή. O κόσμος αλλάζει με αστραπιαία ταχύτητα γύρω μας και είναι δύσκολο ν’ αλλάξει μια πεποίθηση, μια γνώμη που έχουμε; Και όμως είναι..

Όταν αυτό που πιστεύουμε το νιώθουμε στα ενδόμυχα της ψυχής μας με απόλυτη συνειδητοποίηση τότε δεν αλλάζει. Είναι προνόμιο να είμαστε σίγουροι για μας (ή τουλάχιστον έτσι να δείχνουμε προς τα έξω), γιατί έχοντας πίστη εμείς οι ίδιοι στις δυνατότητες μας γινόμαστε πιο αξιόπιστοι στα μάτια των άλλων. Δημιουργούμε σχέσεις εμπιστοσύνης σ’ όλα τα επίπεδα και απορροφούμε πολλά από την κάθε μας συνδιαλλαγή..

Από την άλλη, πλήθος κόσμου κρατάει τα περισσότερα στα μύχια της ψυχής του. Δεν εξωτερικεύει συναισθήματα, ή τα εκδηλώνει με άλλη συμπεριφορά και αντίδραση. Κρατάει το αυθεντικό για τον εαυτό του. Οι γύρω του έχουν σχηματίσει μια λανθασμένη ουσιαστικά εικόνα για το άτομό του, και αυτός σε κάθε συναναστροφή νιώθει ακόμα πιο μόνος γιατί δεν έχει ιδέα πώς να διαχειρίζεται γενικότερα τις καταστάσεις που έρχεται αντιμέτωπος. Δεν έχουν συνάφεια και συνοχή οι πράξεις και οι ενέργειές του κατά πάσα πιθανότητα.

Αν δεν είσαι αυθεντικός, είναι δύσκολο να υποστηρίξεις και να διατηρήσεις ένα «πλαστό» μοντέλο. Αλλάζει αναλόγως του σκοπού που πρέπει να διεκπεραιωθεί, και είναι πιθανόν να βλέπει τις σχέσεις των ανθρώπων με φθόνο και εκδικητικά κ.α.. Ζει σε μία υπόγεια, σκιώδη θαλάσσια ζώνη, που έχει αλληλεπίδραση με την γήινη: “αιωρείται” ή “βυθίζεται”, “αλλοιώνεται”, «διαφθείρεται», «εξαπατά» ή «εξαπατάται», αδικεί και/ή αδικείται.

Είναι ένας Φαύλος κύκλος... Χωρίς αίσιο τέλος.

Συμπερασματικά κανένας δεν νιώθει ανακούφιση με το να κλείνεται στον εαυτό του ή να μην μπορεί να είναι ο εαυτός του. Ως ανθρώπινα όντα έχουμε ανάγκη από την αποδοχή και την ένταξη στα διάφορα κοινωνικά σύνολα.

Γι’ αυτό τον λόγο πολλοί από εμάς «παίζουμε» κάποιον άλλο ρόλο ξεπουλώντας τον ίδιο μας τον εαυτό στο βωμό της αναγνώρισης, του κέρδους, ενδεχόμενης ανασφάλειας. Όμως, στην ψυχή του κάθε ανθρώπου αυτό ίσως να αφήνει και πληγές, οι οποίες αργότερα θα κάνουν την είσοδό τους στον οργανισμό. Εδώ, χρειάζεται η πρόγνωση για να μην χρειαστεί μεγάλη θεραπεία.

Το αληθινό και αυθεντικό κατά την δική μου γνώμη είναι να αποδεχόμαστε την πρώτη ύλη/βάση του εαυτού μας και να επενδύουμε συνειδητά πάνω της. Μόνο με την αποδοχή των γεγονότων, των καταστάσεων, περιστάσεων μπορούμε στην συνέχεια να τα αντιμετωπίσουμε όσο το καλύτερο δυνατόν ορθότερα. Γιατί τελικά η ζωή τί είναι;

Η φιλοσοφία αψηφά κάθε είδους ανούσιους τοπικούς ορισμούς

Από τότε που οι δυτικοί εξερευνητές και μελετητές «ανακάλυψαν» την ανατολική φιλοσοφία, τον 18ο και 19 αιώνα, διατηρείται μια αυθαίρετη διαίρεση, ειδικά σε ακαδημαϊκό επίπεδο, μεταξύ «δυτικής φιλοσοφίας» και «ανατολικής φιλοσοφίας», σαν αυτά τα δύο συστήματα να παρουσιάζουν ριζικά διαφορετικές απόψεις για τον κόσμο. Δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ανατολικής ή δυτικής φιλοσοφίας, όταν πρόκειται για τα πιο βασικά ερωτήματα γύρω από το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ο θεμελιώδης σκοπός της φιλοσοφίας είναι να δώσει νόημα στη ζωή μας και σκοπό στην πορεία μας και δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ανατολικής και δυτικής φιλοσοφίας από αυτήν τη σκοπιά.

Ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης

Οι ομοιότητες μεταξύ ανατολικής και δυτικής φιλοσοφίας είναι μεγαλύτερες από τις διαφορές που επικαλούνται οι σύγχρονοι συγγραφείς και οι καθηγητές του αντικειμένου. Η διαφορά που αναφέρεται συχνότερα, είναι ότι η δυτική φιλοσοφία είναι «αποσπασματική», ενώ η ανατολική φιλοσοφία είναι «ολιστική». Ένα παράδειγμα είναι ο δημοφιλής συγγραφέας Ankara Saranam, ο οποίος ισχυρίζεται στο βιβλίο του God Without Religion, ότι η ανατολική φιλοσοφία ασχολείται με τη γενική γνώση, ενώ η δυτική φιλοσοφία στοχεύει σε συγκεκριμένες γνώσεις. Αυτό παραπέμπει στη λαϊκή αντίληψη ότι η ανατολική φιλοσοφία – και συγκεκριμένα η κινεζική φιλοσοφία – ασχολείται με το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ η δυτική φιλοσοφία – ξεκινώντας από τους Έλληνες – εστιάζει μόνο σε ορισμένες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης.

Ένα παράδειγμα που παραθέτουν οι ακαδημαϊκοί είναι πως τα ανάλεκτα του Κομφούκιου εξετάζουν τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική ζωή ενός ατόμου (ολιστική φιλοσοφία), ενώ το έργο του Αριστοτέλη δίνει έμφαση στο πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κάποιος για να ζει καλά ανάμεσα στους άλλους (αποσπασματική φιλοσοφία). Ο Μο-τσι, σύμφωνα με ορισμένους, στοχεύει σε μια ολιστική κατανόηση του εαυτού και του περίγυρου, ενώ ένας δυτικός φιλόσοφος σαν τον Πλάτωνα, επικεντρώνεται σε συγκεκριμένους στόχους που πρέπει να θέτει κανείς στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τι είναι αληθινό και πραγματικό στη ζωή.

Πρόκειται για αυθαίρετες διακρίσεις, οι οποίες αγνοούν εντελώς τους βασικούς και ουσιαστικά πανομοιότυπους στόχους της ανατολικής και δυτικής φιλοσοφίας. Επιπλέον, τέτοιου είδους διακρίσεις στρεβλώνουν την αντίληψή μας για την ιστορία, καθώς όταν αποδεχθούμε μία θεμελιώδη διαφορά μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τείνουμε να αντιμετωπίζουμε τις ιστορίες των αντίστοιχων πολιτισμών ως ριζικά διαφορετικές μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, τα ανθρώπινα όντα είναι στον πυρήνα τους όμοια σε ολόκληρο τον κόσμο· μόνο οι λεπτομέρειες και τα έθιμα διαφέρουν, και οι φιλοσοφίες των ανατολικών και των δυτικών στοχαστών το καθιστούν αυτό αρκετά σαφές.

Θα μπορούσε κάποιος να συγκρίνει τις θεμελιακές ιδέες του μεγάλου Κινέζου φιλόσοφου Κομφούκιου (551-479 π.Χ) με εκείνες του Έλληνα φιλοσόφου Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) και να βρει ότι αντιπροσωπεύουν τις ίδιες βασικές αντιλήψεις. Και οι δύο πίστευαν ότι η αρετή είναι ο υψηλότερος στόχος που μπορεί κάποιος να επιδιώξει και ότι οι διαρκείς ανταμοιβές έρχονται στα άτομα που θέτουν την αρετή πάνω από τα κοσμικά αγαθά. Ο Κορεάτης φιλόσοφος Γουόν-χιο (617-686 μ.Χ.) έγραψε ότι «η σκέψη κάνει το καλό και το κακό», εννοώντας πως όταν σκέφτεσαι ότι κάτι είναι «κακό», τότε είναι κακό για σένα. Ο Έλληνα φιλόσοφος Επίκτητος (π. 50-130 μ.Χ.), έλεγε το ίδιο πράγμα όταν έγραφε ότι δεν είναι οι συνθήκες καθ’ αυτές που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους, αλλά η κρίση τους για αυτές τις συνθήκες (Ν’ ασκής λοιπόν τον εαυτόν σου εις τρόπον, ώστε εις κάθε τραχείαν φαντασίαν να επιλέγη: “Φαντασία είσαι και όχι ό,τι φαίνεσαι να παρασταίνης” – Εγχειρίδιον 1.5, μτφρ. Αρ. Καμπάνης). Ο Επίκτητος λέει ότι δεν πρέπει κανείς να φοβάται ούτε τον θάνατο, επειδή δεν γνωρίζει αν ο θάνατος είναι καλό ή κακό πράγμα. Ο Γουόν-χιο θα συμφωνούσε με αυτό, αφού πίστευε ότι όλα είναι Ένα και όλες οι εμπειρίες που έχει κάποιος στη ζωή του είναι μέρος αυτής της ολικής εμπειρίας του να είναι άνθρωπος. Η σχετικιστικές φιλοσοφίες του Κινέζου σοφιστή Τενγκ Σιχ (6ος αι. π.Χ.) και του Έλληνα σοφιστή Πρωταγόρα (5ος αι. π.Χ.) είναι σχεδόν απαράλλακτες. Η κριτική ότι ο Μο-τσι και ο Πλάτων στοχεύουν σε διαφορετικούς σκοπούς, που αναφέρθηκε παραπάνω, είναι αστήρικτη, αφού και οι δύο φιλόσοφοι καθιστούν σαφές ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στην βελτίωση του εαυτού μας πριν επιχειρήσουμε να βελτιώσουμε τους άλλους.

Έμφυτη ηθική

Ωστόσο, το καλύτερο παράδειγμα της θεμελιακής ομοιότητας ανατολικής και δυτικής σκέψης, συνοψίζεται στα έργα δύο εκ των γνωστότερων φιλοσόφων από τα αντίστοιχα ημισφαίρια: του Πλάτωνα (428-348 π.Χ.) στη δύση και του Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ (1472-1529 μ.Χ.) στην ανατολή. Ενώ ο Πλάτων είναι ευρέως γνωστός στη δύση, ο Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ δεν είναι, παρότι είναι το ίδιο διάσημος με την Πλάτωνα στην Κίνα, την Κορέα και την Ιαπωνία. Και οι δύο αυτοί φιλόσοφοι άσκησαν τεράστια επιρροή μέσω των έργων τους και αμφότεροι επιχειρηματολόγησαν για την ύπαρξη έμφυτης γνώσης. Είπαν ότι οι άνθρωποι γεννιούνται γνωρίζοντας τη διαφορά μεταξύ δίκαιου και άδικου, καλού και κακού και χρειάζεται μόνο να επιδιώκουν το καλό για να ζήσουν με πληρότητα. Τα έργα και των δύο ασχολούνται με το τι είναι «καλό» και ποιος είναι ο σωστός τρόπος να αντιληφθούμε την ύπαρξή μας.

Στον διάλογο Φαίδρος, ο Πλάτων θέτει το ερώτημα «τι είναι καλό και τι δεν είναι καλό; Χρειάζεται να ρωτήσουμε κάποιον για να μας το πει;». Ο δάσκαλός του, Σωκράτης (βασικός χαρακτήρας στον Φαίδρο, όπως και στην πλειονότητα των πλατωνικών έργων), θέτει αυτό το ερώτημα στον σύντροφό του, Φαίδρο, όταν συζητούν για αξία του γραπτού λόγου. Κατά την άποψη του Πλάτωνα, το άτομο ξέρει ήδη τι είναι καλό, επειδή θα ανταποκριθεί εγγενώς στην καλή ποιότητα της γραφής και θα ανταποκριθεί επίσης στην έννοια του καλού στη ζωή του. Με τον ίδιο τρόπο, ο Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ υπερασπίζεται την υπεροχή της διαίσθησης στα ηθικά ζητήματα.

Οι φιλοσοφίες του Γουανγκ και του Πλάτωνα έχουν επικριθεί από τους εμπειρικούς φιλοσόφους αναπόδεικτες, αλλά αυτό που υποστηρίζουν οι δύο φιλόσοφοι έχει νόημα σε πολύ βασικό επίπεδο: πρέπει κάποιος να γνωρίζει τι είναι καλό για να επιδιώκει το καλό και η γνώση αυτή του καλού πρέπει να είναι έμφυτη για να έχουν οι άνθρωποι την επιθυμία να το επιδιώξουν εξ αρχής. Επιπλέον – υποστηρίζουν – οι άνθρωποι πρέπει να αναγνωρίζουν τι δεν είναι καλό για να το απορρίπτουν, και ως εκ τούτου, δεν χρειάζεται να διδαχθούν την καλοσύνη, αλλά μόνο να κατευθύνονται ή να εκπαιδεύονται ώστε να ενεργούν βάσει της έμφυτης γνώσης τους για το καλό. Το επιχείρημα των εμπειρικών ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη έμφυτης γνώσης, δεν μπορεί να υποστηριχθεί από εμπειρικά δεδομένα· το άτομο πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να επιδιώξει κάτι, προτού το επιδιώξει.

Η θεωρία της διαίσθησης του Γουάνγκ θα μπορούσε να συγκριθεί με μία από τις πιο βασικές ανάγκες του ανθρώπου: την τροφή. Κανένα βρέφος δεν διδάσκεται ότι «πρέπει» να πεινάει και κανένα παιδί δεν έλαβε ποτέ οδηγίες να γνωστοποιεί την ανάγκη του για φαγητό στους ενήλικες. Το βρέφος κλαίει για να ενημερώσει έναν ενήλικα ότι πρέπει να τραφεί και το παιδί εκφράζει την ίδια ανάγκη με λόγια ή πράξεις, λέγοντας «πεινάω» ή βρίσκοντας κάτι να φάει. Η αναγνώριση της πείνας είναι μια εγγενής ανθρώπινη ιδιότητα που δεν χρειάζεται να διδαχθεί και ο Γουάνγκ λέει ότι το ίδιο ισχύει και για την ηθική. Το μόνο που πρέπει να διδαχθεί κάποιος, είναι το πώς εφαρμόζεται κατάλληλα αυτή η γνώση, με τον ίδιο τρόπο που ένα παιδί διδάσκεται να ζητάει φαγητό με τον σωστό τρόπο.

Στον διάλογο Μένων του Πλάτωνα, ο Σωκράτης επαινεί έναν δούλο που γνωρίζει γεωμετρία χωρίς ποτέ να την έχει διδαχθεί. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί αυτόν τον νεαρό δούλο ως παράδειγμα έμφυτης γνώσης, για να δείξει ότι οι άνθρωποι γνωρίζουν ήδη εγγενώς αυτό που νομίζουν ότι το έχουν διδαχθεί και πως το ίδιο ισχύει για την γνώση του καλού, όπως και για οτιδήποτε άλλο. Όπως ένα παιδί γνωρίζει πότε πεινάει, ένα άτομο γνωρίζει πώς να είναι καλό. Ο Γουάνγκ και ο Πλάτων συμφωνούν ότι αυτό που εμποδίζει ένα άτομο να ενεργήσει με βάση τη γνώση που έχει, είναι οι εγωιστικές επιθυμίες που μπερδεύουν τους ανθρώπους και τους κάνουν να επιλέγουν να ενεργούν άσχημα, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι δεν πρέπει να το κάνουν.

Οι διαφορές μεταξύ των ιδεών του Γουάνγκ και του Πλάτωνα, είναι μόνο αισθητικές και γλωσσικές. Δεν υπάρχει διαφορά στις θεμελιακές ιδέες τους. Οι φιλόσοφοι της ανατολής είχαν πάντα την ίδια επιδίωξη με τους ομολόγους τους στη δύση. Δεν υπάρχει «ανατολική» ή «δυτική» φιλοσοφία· υπάρχει μόνο φιλοσοφία. Η αγάπη για τη σοφία δεν γνωρίζει γεωγραφικά σύνορα. Η φιλοσοφία αψηφά όλα τα όρια και κάθε είδους ανούσιους τοπικούς ορισμούς.

Σελήνη: Νέο πολύτιμο ορυκτό ανακάλυψε η κινεζική Εθνική Υπηρεσία Διαστήματος – Σχέδια για 3 νέες αποστολές

Η Κίνα σχεδιάζει να στείλει τρεις ακόμα ρομποτικές αποστολές σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη μετά την ανακάλυψη νέου ορυκτού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πηγή ενέργειας στο μέλλον.

Η νέα κούρσα προς τη Σελήνη επιταχύνεται καθώς η NASA ετοιμάζεται να εκτοξεύσει την πρώτη, δοκιμαστική αποστολή του προγράμματος Artemis και η Κίνα σχεδιάζει τη δημιουργία ερευνητικού σταθμού στο φεγγάρι, και μάλιστα στην ίδια περιοχή που ετοιμάζονται να εξερευνήσουν οι ΗΠΑ.

Το Σάββατο, η κινεζική Εθνική Υπηρεσία Διαστήματος (CNSA) έδωσε το πράσινο φως για την εκτόξευση τριών σεληνιακών δορυφόρων την επόμενη δεκαετία, αναφέρει το πρακτορείο Bloomberg.

Μια μέρα νωρίτερα, η CNSA ανακοίνωνε ότι ένα νέο ορυκτό που ανακάλυψε το Chang’e 5, η κινεζική αποστολή που έφερε στη Γη τα πρώτα δείγματα σεληνιακών πετρωμάτων εδώ και μισό αιώνα, αναγνωρίστηκε ως νέο ορυκτό από την Διεθνή Ορυκτολογική Ένωση.

Πρόκειται για το ορυκτό τσανγκεσίτης-(Υ) [Changesite–(Y)] ένα φωσφορικό ορυκτό που κρυβόταν στα βασαλτικά πετρώματα του φεγγαριού.

Ο τσανγκεσίτης φέρεται να περιέχει σχετικά μεγάλες συγκεντρώσεις ήλιου-3, ενός ισοτόπου του ήλιου που σπανίζει στη Γη αλλά θα μπορούσε δυνητικά να αξιοποιηθεί για την παραγωγή ανεξάντλητης, καθαρής ενέργειας μέσω σύντηξης.

Το σπάνιο ισότοπο υπάρχει σε σχετικά μεγάλες συγκεντρώσεις στη Σελήνη καθώς παράγεται συνεχώς σε μικρές ποσότητες λόγω του βομβαρδισμού της επιφάνειας από την ηλιακή ακτινοβολία.

Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων της Σελήνης θα μπορούσε να εντείνει τον διαστημικό ανταγωνισμό ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, καθώς οι δύο χώρες σχεδιάζουν να εδραιώσουν την παρουσία τους στον νότιο πόλο του φεγγαριού. Πολυάριθμοι κρατήρες στη νότια πολική περιοχή μένουν βυθισμένοι σε αιώνιο σκοτάδι και πιστεύεται ότι κρύβουν μεγάλες ποσότητες πάγου νερού.

Ο πάγος θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ σημαντικότερος πόρος από το ήλιο-3, δεδομένου ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή οξυγόνου και καυσίμου με τεχνολογίες που θεωρούνται ήδη ώριμες.

Η Κίνα φιλοδοξεί να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη την επόμενη δεκαετία, ενώ η αποστολή Artemis III με την οποία οι Αμερικανοί θα επιστρέψουν στο φεγγάρι προγραμματίζεται για τα τέλη του 2025 το νωρίτερο.

Το φαινόμενο της πεταλούδας: Μπορεί τελικά να προκαλέσει τυφώνα;

Τι είναι το «φαινόμενο της πεταλούδας», που έχει γίνει μέχρι και ταινία, και γιατί λέγεται έτσι; Έχει καμιά σχέση με τα πανέμορφα πολύχρωμα έντομα ή πρόκειται για κάτι τελείως διαφορετικό;

Πριν, όμως, εξηγήσουμε τι είναι το «φαινόμενο της πεταλούδας» (butterfly effect) είναι σημαντικό να μιλήσουμε για την «Θεωρία του χάους».

Η θεωρία του Χάους

Η θεωρία του Χάους μελετά τη συμπεριφορά ορισμένων μη γραμμικών δυναμικών συστημάτων, που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αρχικές συνθήκες, ένα αποτέλεσμα το οποίο ευρέως αναφέρεται ως το φαινόμενο της πεταλούδας. Μικρές διαφορές στις αρχικές συνθήκες (όπως αυτές που οφείλονται σε σφάλματα στρογγυλοποίησης σε αριθμητικούς υπολογισμούς) αποδίδουν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα για τα δυναμικά συστήματα, καθιστώντας τη μακροπρόθεσμη πρόβλεψη αδύνατη σε γενικές γραμμές.

Αυτό συμβαίνει παρ’ όλο που αυτά τα συστήματα είναι αιτιοκρατικά («ντετερμινιστικά»), πράγμα που σημαίνει ότι η μελλοντική συμπεριφορά τους καθορίζεται πλήρως από τις αρχικές συνθήκες τους, χωρίς να εμπλέκονται τυχαίες παράμετροι.

Με άλλα λόγια, η ντετερμινιστική φύση αυτών των συστημάτων δεν τα κάνει προβλέψιμα. Αυτή η συμπεριφορά είναι γνωστή ως ντετερμινιστικό χάος, ή απλά χάος. Αυτό συνοψίζεται από τον Έντουαρντ Λόρεντζ ως εξής: «Χάος: Όταν το παρόν καθορίζει το μέλλον, αλλά η προσέγγιση του παρόντος δεν προσδιορίζει κατά προσέγγιση το μέλλον».

Παραδείγματα χαοτικών συστημάτων από την καθημερινότητα μπορεί να είναι η ακανόνιστη κίνηση ενός ρευστού (π.χ. του νερού της βρύσης) ή του καπνού από το τσιγάρο.

Άλλο παράδειγμα μπορεί να είναι η κίνηση της μπίλιας σε ένα φλιπεράκι.

Τι είναι το «φαινόμενο της πεταλούδας»

Το φαινόμενο της πεταλούδας εξελίχθηκε μέσα από τη θεωρία του Χάους. Μεταφορικά, σημαίνει ότι μια μικρή αλλαγή μπορεί να προκαλέσει ένα μεγάλο παλιρροϊκό κύμα, μια δραστική αλλαγή στο περιβάλλον και στον καιρό.

Φυσικά, ο Έντουαρντ Λόρεντζ δεν γνώριζε ότι ο όρος αυτός θα γινόταν τόσο δημοφιλής και θα χρησιμοποιούταν και στην ψυχολογία, αλλά και στη γενικότερη σκέψη.

Ο Έντουαρντ Λόρεντζ στην προσπάθειά του να ανακαλύψει ένα μοντέλο πρόγνωσης καιρού παρατήρησε ότι πολύ μικρές διαφορές στις αρχικές τιμές δημιουργούσαν τεράστιες διαφορές στα τελικά αποτελέσματα.

Σε σχέση με το όνομα του φαινομένου, εξήγησε ότι η κίνηση μιας πεταλούδας μπορεί να μην δημιουργεί ακριβώς έναν ολόκληρο τυφώνα, αλλά μπορεί να κρίνει την πορεία του, αφού το φτερούγισμά της προκαλεί ανεπαίσθητες αλλαγές στην πίεση του αέρα που τελικά επιδρούν στον καιρό και συνεπώς στα αποτελέσματα ενός μοντέλου πρόβλεψής του.

Τα συμπεράσματα του μετεωρολόγου Έντουαρντ Λόρεντζ αποδεικνύουν ότι ακόμα και στην εποχή των υπολογιστών οι επιστήμονες δεν θα μπορούν να κάνουν ακριβείς προβλέψεις για πολύπλοκα συστήματα καιρού.

Παρανοήσεις σχετικά με το «φαινόμενο της πεταλούδας»

Μερικές φορές, το φαινόμενο της πεταλούδας παρερμηνεύεται στην κοινή αντίληψη.

Για παράδειγμα, η ιδέα ότι κάτι τόσο ασήμαντο όσο μια πεταλούδα μπορεί να «προκαλέσει» έναν τυφώνα (ή να τον αποτρέψει) έχει θεωρηθεί από κάποιους ως επιχείρημα υπέρ της άποψης ότι ένα «ασήμαντο» άτομο, μια «περιθωριακή» ιδέα ή ένα φαινομενικά άσχετο γεγονός υπάρχει σημαντική πιθανότητα να παίξουν έναν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Ιστορίας.

Ωστόσο, η ουσία της συμπεριφοράς ενός χαοτικού συστήματος είναι ότι, στην πράξη, είναι απρόβλεπτη σε «βάθος χρόνου». Συνεπώς, ενώ πράγματι ένα ασήμαντο γεγονός μπορεί να αλλάξει άρδην την πορεία της ιστορίας, δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε ποια θα ήταν η εξέλιξη του συστήματος χωρίς το γεγονός και άρα, δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε τις ενέργειές μας ώστε να πετύχουμε ένα επιθυμητό σημαντικό αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου – μπορούμε να προγραμματίζουμε αποτελεσματικά μόνο μέχρι τον χρονικό ορίζοντα που χαρακτηρίζει το σύστημα.

Η γνώση ότι ένα ασήμαντο γεγονός οδήγησε σε κάτι «μεγάλο» μπορεί, μερικές φορές, να αποκτηθεί εκ των υστέρων, αν και συνήθως ακόμη κι αυτό είναι αδύνατον.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η πεταλούδα δεν θα μπορούσε να «προκαλέσει» από μόνη της τον τυφώνα, παρά μόνο χάρη στις ατμοσφαιρικές συνθήκες που συνυπήρχαν με την επέμβασή της.

Η άμεση αιτία ενός τυφώνα είναι αναγκαστικά «μεγάλη», κάτι που κάνει την βραχυπρόθεσμη μετεωρολογική πρόβλεψη δυνατή. Αν η πεταλούδα κινήσει τα φτερά της την «λάθος» στιγμή, είναι εξίσου πιθανό να αποτρέψει έναν τυφώνα που αλλιώς θα συνέβαινε (ή να οδηγήσει σε κάτι τελείως διαφορετικό). Για να «προκαλέσει» έναν τυφώνα, πρέπει να δράσει σε μια ακριβώς υπολογισμένη στιγμή – κάτι που ακριβώς είναι αδύνατον να προβλεφθεί.

Η πολιτική ορθότητα είναι εσφαλμένη

H κομμουνιστική προέλευση της πολιτικής «ορθότητας».

Οι επίσημες σοβιετικές πηγές δείχνουν ότι ο όρος politicheskaya korrektnost* (πολιτική ορθότητα) χρησιμοποιήθηκε ήδη από το 1921, για να περιγράψει θετικά την «ορθή» σκέψη. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο εμπνευστής του δεν ήταν άλλος από τον πρωταρχικό αρχιτέκτονα της επανάστασης των Μπολσεβίκων, Βλαντιμίρ Λένιν

Ο όρος «πολιτικά ορθό» είναι μια από τις πιο εμπρηστικές φράσεις της σύγχρονης πολιτικής ορολογίας. Οι υποστηρικτές των αξιών που θεωρούνται πολιτικά ορθές – κατά του ρατσισμού, του μισογυνισμού, της τρανσφοβίας, και ούτω καθεξής – διατείνονται πως το να είσαι πολιτικά ορθός είναι απλώς αυτό: ορθό. Γιατί κάποιος να θέλει να είναι οτιδήποτε άλλο, εκτός αν, δηλαδή, υποκινείται από φανατισμό ή κάτι χειρότερο;

Αυτή η θέση φαίνεται αρκετά λογική, και θα μπορούσε να είναι ακόμη και αδιαμφισβήτητη, αν δεν επιδίωκε να κρύψει μια υποκείμενη παρόρμηση – να διορθώνει πολιτικά τους άλλους. Σε καθεστώτα πολιτικής ορθότητας, η πολιτική διόρθωση είναι η τυπική απάντηση σε όσους εκφράζουν «λανθασμένες» απόψεις. Πράγματι, η επιβολή των «σωστών» ιδεών με τα «απαραίτητα» μέσα είναι ακριβώς η ουσία του προβλήματος.

Μια συζήτηση για την πολιτική ορθότητα εξυπηρετείται καλά παρακολουθώντας αυτήν την πολιτική ετικέτα στην πρώτη της εμφάνιση. Οι επίσημες σοβιετικές πηγές δείχνουν ότι ο όρος politicheskaya korrektnost (πολιτική ορθότητα) χρησιμοποιήθηκε ήδη από το 1921, για να περιγράψει την «σωστή» σκέψη. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο συγγραφέας του δεν ήταν άλλος από τον πρωταρχικό αρχιτέκτονα της επανάστασης των Μπολσεβίκων, Βλαντιμίρ Λένιν.

Η προώθηση και η μετέπειτα επιβολή της πολιτικής ορθότητας από τον Λένιν ακολούθησαν την αντίληψή του για το partiĭnost, ή το κομματικό πνεύμα, το οποίο επίσης αντιπροσώπευε την «κομματική αλήθεια», ή τη σωστή ερμηνεία του κόσμου και των πάντων πάνω σ’ αυτόν. Μετά την επανάσταση, η πολιτική ορθότητα επιβλήθηκε από την σοβιετική τρομοκρατία. Κατά την διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, η Ερυθρή Φρουρά του Μάο υιοθέτησε αργότερα και προσάρμοσε την «αυτοκριτική», μια τεχνική για την επιβολή της πολιτικής ορθότητας,

Αναφέρω τις σοβιετικές και σινο-κομμουνιστικές πηγές πολιτικής ορθότητας όχι για να επικαλεστώ έναν Κόκκινο Φόβο, αλλά αντίθετα για να σημειώσω ότι το σύγχρονο κίνημα της «κοινωνικής δικαιοσύνης» χαρακτηρίζεται από τις ίδιες παρορμήσεις. Οι πρώην Σοβιετικοί και Μαοϊκοί Κινέζοι πολίτες ενθυμούνται ένα σύστημα σύμφωνα με το οποίο ο λεκτικός αυθορμητισμός και ο σκεπτικισμός θα μπορούσαν να αποβούν μοιραία. Κατά την διάρκεια της ήπιας πολιτιστικής επανάστασης των ημερών μας, όσοι κατηγορούνται για ιδεολογική παρέκκλιση —όπως ο πρώην υπάλληλος της Google, ο Τζέιμς Ντάμορ, ενώ ούτε θα βασανίζονται ούτε θα θανατώνονται, θα στέλνονται στα «γκουλάγκ» της δημόσιας μομφής και της ανεργίας.

Κατά την υιοθέτηση πολιτικών και μηχανισμών που βασίζονται στην κοινωνική δικαιοσύνη, τα κολέγια και τα πανεπιστήμια της Βόρειας Αμερικής αντλούν εν αγνοία τους (;) τις μεθόδους τους από ολοκληρωτικά πρότυπα επιβολής. Οι τάξεις των διοικητικών στελεχών διογκώνονται σε αριθμό, και τα δίδακτρα στα κολέγια αυξάνονται, κυρίως λόγω των υπερμεγέθων διοικήσεων που είναι αφιερωμένες στις ιδιαίτερες ανάγκες των φοιτητών.

Οι περισσότερες διοικήσεις κολεγίων περιλαμβάνουν πλέον Ομάδες Αντιμετώπισης Μεροληψίας, δικαστήρια που εκδικάζουν κεκλεισμένων των θυρών αναφορές για «μικροεπιθετικές ενέργειες» και «παραβάσεις μεροληψίας» σε περισσότερα από 230 κολέγια και πανεπιστήμια σε όλη την χώρα. Οι τηλεφωνικές γραμμές για την καταγγελία προκαταλήψεων, οι «ασφαλείς χώροι» (σ.σ. από τις τυχόν αντίθετες απόψεις), οι προειδοποιήσεις για το παραμικρό παράπτωμα, και η στέρηση δημόσιου βήματος ή η φίμωση των ομιλητών, δίνουν στους υποστηρικτές της κοινωνικής δικαιοσύνης και στους διοικητές κολεγίων, τα οποία κυριαρχούνται από την κοινωνική δικαιοσύνη, το δικαίωμα του περιορισμού της ελευθερίας έκφρασης και της ανοικτής διερεύνησης.

Στον ακαδημαϊκό χώρο, η απλή αμφισβήτηση της ιδεολογίας της κοινωνικής δικαιοσύνης και των μηχανισμών της μπορεί να κάψει την γούνα οποιουδήποτε, όπως συνέβη στην περίπτωσή μου. Ξεκίνησα κάνοντας ανώνυμα επικριτικά tweet για τις τάσεις της κοινωνικής δικαιοσύνης και σύντομα έγινα αντιληπτός από έναν δημοσιογράφο της φοιτητικής εφημερίδας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Συμφώνησα για μια συνέντευξη και επέτρεψα στην εφημερίδα να αποκαλύψει την ταυτότητά μου ως χειριστή πίσω από το προφίλ @antipcnyuprof στο Twitter.

Η αντίδραση ήταν αστραπιαία και δριμεία. Αντιμετώπισα μια έντονη επίπληξη από την οργουελικής ονομασίας «Ομάδα Εργασίας για τις Ανθρωπιστικές Σπουδές για την Διαφορετικότητα, την Ισότητα και την Συμπεριληπτικότητα», η οποία κυριολεκτικά με κήρυξε «ένοχο» για την «δομή της σκέψης μου». Την ίδια ημέρα, με κάλεσαν ενώπιον του κοσμήτορά μου και του προϊσταμένου του Τμήματος Ανθρώπινου Δυναμικού, και αμφότεροι μου σύστησαν σθεναρά να πάρω αναρρωτική άδεια μετ’ αποδοχών. Τα tweets και η συνέντευξή μου θεωρήθηκαν από ένα μέλος του προσωπικού που δεν κατονομάστηκε σαν μια «κραυγή για βοήθεια». Με άλλα λόγια, όπως και στην Σοβιετική Ένωση, η προβολή απόψεων σε αντίθεση με την εμφανώς επίσημη ιδεολογία αντιμετωπίζονταν σαν ψυχική ασθένεια.

Αφού επέστρεψα από την αναρρωτική άδεια, με υποδέχτηκαν με μια τρομακτική σειρά από email από μια χούφτα συναδέλφους της σχολής. Καθώς με λιθοβολούσαν με ρατσιστικές και σεξιστικές προσβολές, αποκαλούσαν εμένα, κατά τραγική ειρωνεία, «ρατσιστή», «σεξιστή», «μισογύνη» και «σατανά» αυτοπροσώπως. Παρεμπιπτόντως, δεν είχα αναφέρει ποτέ κάποιο άτομο ή κάποια ταυτοτική ομάδα σε καμία από τις συζητήσεις μου για τα διάφορα ζητήματα.

Οι συνέπειες από τα «παραπτώματά» μου στο Twitter και οι αντιδράσεις στην επακόλουθη έκθεσή μου στα μέσα ενημέρωσης απέδειξαν το νόημα της όλης άσκησης. Καθώς απαντούσαν στις επικρίσεις μου, οι “ιδεολόγοι της κοινωνικής δικαιοσύνης” επεδείκνυαν τον αυταρχικό τους χαρακτήρα. Με την διαβόητα ονειδιστική νοοτροπία τους, συμπεριφέρονταν ωσάν να μπορούσαν να με τιμωρήσουν και να με δυσφημήσουν ατιμώρητα.

Τέλος, παραχωρώντας ουσιαστικά τον έλεγχο στους ιδεολόγους της κοινωνικής δικαιοσύνης ανάμεσά τους – όπως θα έκαναν αργότερα οι διαχειριστές του Evergreen State College στην περίπτωση του Bret Weinstein – η διοίκηση του NYU αποκάλυψε ότι η ιδεολογία της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι πλέον το επίσημο δόγμα στο πανεπιστήμιο.

Η πολιτική ορθότητα είναι εσφαλμένη, όχι πρώτιστα λόγω των αξιών που ασπάζεται, αλλά επειδή ισοδυναμεί με εξαναγκασμό ή «κοινωνική τυραννία», όπως υποστήριξε ο John Stuart Mill στο On Liberty. Η επιβολή μιας ορθοδοξίας όπως η κοινωνική δικαιοσύνη παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα, ενώ δημιουργεί ένα ανατριχιαστικό αποτέλεσμα. Η ειδική προστασία του δόγματος και εκείνων που το υποστηρίζουν είναι αντίθετη με την ανοιχτή έρευνα και την ελεύθερη έκφραση, τα χαρακτηριστικά του πανεπιστημίου. Πρέπει να δράσουμε τώρα για να διατηρήσουμε αυτόν τον θεσμό — όχι μόνο για χάρη του ίδιου, αλλά και για την ευρύτερη κοινωνία που εξαρτάται από αυτόν την ύπαρξη αξιόπιστης γνώσης και ενημερωμένων πολιτών.
-----------------------
*Η «πολιτική ορθότητα» είναι δημιούργημα των μπολσεβίκων της “Σχολής της Φραγκφούρτης” και που τους περισσότερους τους δολοφόνησε ο Στάλιν, τελετουργικά. Δεν υπάρχει πανεπιστήμιο ειδικά στην Δύση που να μην λιβανίζει υποτελικά και δουλικά την μιαρή “Σχολή της Φρανκφούρτης”.

Τ.Ν. & Ρομπότ Δολοφόνοι

Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου στον πόλεμο της Ουκρανίας, φέρνει πιο κοντά τα ρομπότ δολοφόνους;

Η Clearview AI προσφέρει την αμφιλεγόμενη τεχνολογία της στην Ουκρανία για τον εντοπισμό εχθρικών στρατιωτών – ενώ οι αυτόνομες μηχανές δολοφονίας αυξάνονται.

Η τεχνολογία που μπορεί να αναγνωρίσει τα πρόσωπα των εχθρικών μαχητών είναι η πιο πρόσφατη ανακάλυψη που έχει αναπτυχθεί στο πολεμικό θέατρο της Ουκρανίας. Αυτή η στρατιωτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έχει όλα τα σημάδια μιας περαιτέρω δυστοπικής πορείας σε μια ήδη βάναυση σύγκρουση.

Η Αμερικανική εταιρεία Clearview AI προσέφερε στην Ουκρανική κυβέρνηση δωρεάν χρήση της αμφιλεγόμενης τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου. Προσφέρθηκε για την αποκάλυψη διεισδυτικών – συμπεριλαμβανομένου του Ρωσικού στρατιωτικού προσωπικού – την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, την αναγνώριση των νεκρών και την επανένωση των προσφύγων με τις οικογένειές τους.

Μέχρι σήμερα, δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης και δηλώσεις αξιωματούχων της Ουκρανικής κυβέρνησης έχουν υποστηρίξει ότι η χρήση των εργαλείων της Clearview περιορίστηκε στην αναγνώριση νεκρών Ρώσων στρατιωτών προκειμένου να ενημερωθούν οι οικογένειές τους, από ευγένεια. Ο Ουκρανικός στρατός φέρεται επίσης να χρησιμοποιεί το Clearview και για την ταυτοποίηση των δικών του θυμάτων.

Αυτή η συνεισφορά στην Ουκρανική πολεμική προσπάθεια θα προσφέρει στην εταιρεία ένα βάπτισμα του πυρός για το σημαντικότερο προϊόν της. Η ανάπτυξη του Battlefield θα προσφέρει στην εταιρεία το απόλυτο stress test και θα αποφέρει πολύτιμα δεδομένα, μετατρέποντας αμέσως το Clearview AI σε πολεμικό εργολάβο και περιζήτητο εργαλείο στην στρατιωτική τεχνολογία.

Εάν η τεχνολογία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό ζωντανών αλλά και νεκρών εχθρικών στρατιωτών, θα μπορούσε επίσης να ενσωματωθεί σε συστήματα που χρησιμοποιούν αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων για να κατευθύνουν θανατηφόρες κινήσεις. Αυτό δεν είναι φανταστικό ενδεχόμενο. Πέρυσι, ο ΟΗΕ ανέφερε ότι ένα αυτόνομο drone σκότωσε ανθρώπους στην Λιβύη το 2020 και υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες αναφορές για αυτόνομα όπλα που χρησιμοποιούνται ήδη στο θέατρο της Ουκρανίας.

Η ανησυχία μας είναι ότι αν η Ουκρανία βγει νικήτρια από αυτό που είναι ένας δολοφονικός επιθετικός πόλεμος μπορεί να θολώσει το όραμα και την κρίση σχετικά με το επικίνδυνο προηγούμενο που δημιουργήθηκε από τις δοκιμές στο πεδίο της μάχης και την βελτίωση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου, η οποία θα μπορούσε στο εγγύς μέλλον να ενσωματωθεί σε αυτόνομες φονικές μηχανές.

Για να είμαστε σαφείς, αυτή η χρήση είναι εκτός της αρμοδιότητας της τρέχουσας υποστήριξης της Clearview στον Ουκρανικό στρατό και από όσο γνωρίζουμε η Clearview δεν έχει εκφράσει ποτέ καμία πρόθεση να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία της με τέτοιο τρόπο. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι υπάρχει πραγματικός λόγος ανησυχίας όσον αφορά την στρατιωτική και πολιτική χρήση των ιδιωτικών τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου.

Η υπόσχεση που δίνει η εταιρεία αναγνώρισης προσώπου στην επιβολή του νόμου και στο πεδίο της μάχης είναι να αυξήσει την ακρίβεια, αίροντας την παροιμιώδη ομίχλη του πολέμου με την αυτοματοποιημένη ακριβή στόχευση, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα της θανατηφόρας βίας, ενώ παράλληλα θα γλιτώσει τις ζωές των “αθώων”.

Τα συστήματα αυτά φέρνουν τα δικά τους προβλήματα.

Η λανθασμένη αναγνώριση είναι ένα προφανές γεγονός, και παραμένει μια σοβαρή ανησυχία, μεταξύ άλλων κατά την αναγνώριση νεκρών ή τραυματισμένων στρατιωτών. Εξίσου σοβαρό είναι ότι για λόγους αποτελεσματικότητας, οι αποφάσεις στο πεδίο της μάχης με θανατηφόρες συνέπειες είναι πιθανό να γίνονται όλο και περισσότερο “μαύρα κουτιά” – όταν λαμβάνονται από μια μηχανή της οποίας η λειτουργία και οι αποφάσεις είναι αδιαφανείς ακόμη και για τον χειριστή της. Εάν τα αυτόνομα οπλικά συστήματα ενσωματώνουν ιδιωτικές τεχνολογίες και βάσεις δεδομένων, αυτές οι αποφάσεις θα λαμβάνονταν αναπόφευκτα, εν μέρει, από ιδιόκτητους αλγόριθμους που ανήκουν στην εταιρεία.

Η Clearview δικαίως επιμένει ότι το εργαλείο της πρέπει να συμπληρώνει και όχι να αντικαθιστά την ανθρώπινη λήψη αποφάσεων. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας ανέφερε επίσης σε δήλωση του, ότι όλοι όσοι έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία της «εκπαιδεύονται στο πώς να την χρησιμοποιούν με ασφάλεια και υπευθυνότητα». Καλό σαν σκεπτικό μα έντονα αμφισβητήσιμο.

Η σύνεση και οι διασφαλίσεις όπως αυτή, είναι βέβαιο ότι θα εγκαταλειφθούν γρήγορα στον πυρετό της μάχης.

Τα συστήματα της Clearview χρησιμοποιούνται ήδη από αστυνομικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις ασφάλειας – είναι γνωστά στα αστυνομικά τμήματα των ΗΠΑ, για παράδειγμα. Η κριτική αυτής της χρήσης έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στην μεροληψία και την εσφαλμένη αναγνώριση στόχων, καθώς και στην υπερβολική εξάρτηση από τον αλγόριθμο για την πραγματοποίηση ταυτοποιήσεων – αλλά ο κίνδυνος είναι και αντίστροφος.

Παρά τους ισχυρισμούς των ηγετών, τα πυρηνικά όπλα δεν εμποδίζουν τον πόλεμο ούτε κάνουν την ζωή πιο ασφαλή ή πιο ειρηνική αλλά θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση ολόκληρου του πλανήτη.

Όσο πιο ακριβές είναι στην πραγματικότητα αυτό το εργαλείο, τόσο πιο πιθανό είναι να ενσωματωθεί σε αυτόνομα οπλικά συστήματα που μπορούν να στραφούν όχι μόνο σε στρατούς εισβολής αλλά και σε πολιτικούς αντιπάλους, μέλη συγκεκριμένων εθνοτικών ομάδων κ.λπ. Αν μη τι άλλο, η βελτίωση της αξιοπιστίας της τεχνολογίας την καθιστά ακόμη πιο απαίσια και επικίνδυνη. Αυτό δεν ισχύει μόνο για την ιδιωτική τεχνολογία, αλλά και για τις προσπάθειες κρατών όπως η Κίνα να αναπτύξουν εργαλεία αναγνώρισης προσώπου για χρήση ασφαλείας.

Εκτός μάχης, επίσης, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης αναγνώρισης προσώπου στον πόλεμο της Ουκρανίας εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους. Όταν η αναγνώριση προσώπου χρησιμοποιείται στην ΕΕ για σκοπούς ελέγχου των συνόρων και μετανάστευσης –και είναι ευρέως γνωστό– οι δημόσιες αρχές είναι αυτές που συλλέγουν τα ευαίσθητα δεδομένα βιοδεικτών που είναι απαραίτητα για την αναγνώριση προσώπου, το υποκείμενο των δεδομένων γνωρίζει ότι συμβαίνει και η νομοθεσία της ΕΕ ρυθμίζει αυστηρά την διαδικασία.

Η Clearview, αντίθετα, έχει ήδη παραβεί επανειλημμένα τον GDPR (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) της ΕΕ και της έχουν επιβληθεί αυστηρές κυρώσεις από υπηρεσίες ασφαλείας δεδομένων στην Ιταλία και την Γαλλία.

Εάν χρησιμοποιούνται ιδιωτικές τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου για την αναγνώριση Ουκρανών πολιτών εντός της ΕΕ ή σε παραμεθόριες ζώνες, για να τους προσφέρεται κάποια μορφή προστατευτικού καθεστώτος, θα δημιουργηθεί μια γκρίζα ζώνη μεταξύ στρατιωτικής και πολιτικής χρήσης εντός της ίδιας της ΕΕ.

Οποιοδήποτε τέτοιο σύστημα αναγνώρισης προσώπου θα μπορούσε να χρησιμοποιείται σε άμαχους πληθυσμούς εντός της ΕΕ.

Μια εταιρεία όπως η Clearview θα μπορούσε να υποσχεθεί πως θα διατηρήσει τις βάσεις δεδομένων της για πολιτικές και στρατιωτικές βάσεις χωριστές, αλλά αυτό θα χρειαζόταν περαιτέρω ρύθμιση – και ακόμη και τότε θα έθετε το ερώτημα πώς μπορεί να ανατεθούν σε μια εταιρεία δεδομένα πολιτικού χαρακτήρα που μπορεί εύκολα να επαναχρησιμοποιήσει για στρατιωτική χρήση;

Αυτό είναι στην πραγματικότητα που προσφέρει ήδη η Clearview στην Ουκρανική κυβέρνηση: χτίζει την επιχείρηση αναγνώρισης της πρώτης γραμμής της στρατιωτικής της γραμμής με βάση δεδομένα πολιτών που συλλέγονται από Ρωσικά αρχεία κοινωνικών δικτύων.

Έπειτα υπάρχει το ζήτημα της κρατικής και σκιώδους εξουσίας.

Μόλις βγει από το κουτί, η αναγνώριση προσώπου μπορεί να αποδειχθεί πολύ δελεαστική για τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες ασφαλείας ώστε να μην την χρησιμοποιήσουν. Αυτό έχει ήδη αναφερθεί στις ΗΠΑ, όπου τα μέλη του Αστυνομικού Τμήματος της Νέας Υόρκης αναφέρεται ότι χρησιμοποίησαν το εργαλείο της Clearview για να παρακάμψουν τους κανόνες προστασίας δεδομένων και απορρήτου εντός του τμήματος κι ότι έχουν εγκαταστήσει την εφαρμογή του Clearview σε ιδιωτικές συσκευές κατά παράβαση της πολιτικής της NYPD.

Αυτός είναι ένας ιδιαίτερος κίνδυνος σε σχέση με την ανάπτυξη και τις δοκιμές στην Ουκρανία. Εάν η ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση γίνει γρήγορα, όπως πολλοί υποστηρίζουν ότι θα γίνει, θα μεταφέρει στην ΕΕ την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης της Clearview ως καθιερωμένη πρακτική για στρατιωτική και δυνητικά πολιτική χρήση και ενώ αρχικά επινοήθηκαν χωρίς δόλο ή πρόθεση κακής χρήσης, πρέπει να θέσουμε το γεγονός πως είναι ανησυχητικό.

Η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι ασυνήθιστη ως προς το μέγεθος και την βαναυσότητά της. Αλλά η προσοχή στον άνεμο δεν αποτελεί νόμιμο δόγμα για τους νόμους του πολέμου ή τους κανόνες εμπλοκής- αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ισχυρή νέα τεχνολογία AI. Η άμυνα της Ουκρανίας μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει εργαλεία και μεθόδους που, εάν ομαλοποιηθούν, θα υπονομεύσουν τελικά την ειρήνη και την ασφάλεια των Ευρωπαίων πολιτών στο εσωτερικό και στα μελλοντικά μέτωπα.

Οι πολιτικοί της ΕΕ θα πρέπει να είναι επιφυλακτικοί. Η ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία που έχει στην διάθεσή της για να τερματίσει την σύγκρουση στην Ουκρανία, αλλά πρέπει να το πράξει διασφαλίζοντας το κράτος δικαίου και την προστασία των πολιτών της.

Η ΕΕ θα πρέπει να επικεντρωθεί εκ νέου στον νόμο AI για τους εργαζόμενους και τους ανθρώπους.

Η προτεινόμενη νομοθεσία της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη καθοδηγείται από την επιθυμία για ανάπτυξη, με λίγες διατάξεις για την διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων, ιδιαίτερα των εργαζομένων.

Τον Απρίλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τον νόμο περί τεχνητής νοημοσύνης, ο οποίος στοχεύει στην ρύθμιση της χρήσης προϊόντων, υπηρεσιών και συστημάτων που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη εντός της ΕΕ. Ωστόσο, το σχέδιο νόμου με γνώμονα την αγορά, με στόχο την δημιουργία και την ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού τομέα τεχνητής νοημοσύνης, απέτυχε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της κοινωνίας των πολιτών, η οποία ήλπιζε ότι η πράξη θα έδινε προτεραιότητα στην προστασία των ανθρώπων.

Η Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ επέκρινε επίσης το κείμενο, προβάλλοντας ουσιαστικές αλλαγές στην πρόταση και προτείνοντας, ειδικότερα, περαιτέρω περιορισμούς στην πιθανή χρήση ενός «συστήματος κοινωνικής πίστωσης» και τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου. Οι κρίσιμες διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα έχουν ως αποτέλεσμα το σχέδιο νόμου να γίνει πιο προστατευτικό για τους ανθρώπους.

Η απασχόληση και τα δικαιώματα των εργαζομένων αποτελούν ιδιαίτερους τομείς ανησυχίας στο πλαίσιο του νόμου περί τεχνητής νοημοσύνης και πρέπει να ληφθούν μέτρα για να διασφαλιστεί η προστασία των εργαζομένων.

AI στον χώρο εργασίας.

Όταν λειτουργούν, τα συστήματα AI κάνουν αυτό που τους ζητάμε: να επιτύχουν έναν στόχο. Όμως, είναι εύκολο να δώσεις σε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης το λάθος πρόβλημα για επίλυση ή να παράγει λύσεις που είναι άχρηστες, λανθασμένες ή προκατειλημμένες. Αυτό που δεν είναι τόσο εύκολο είναι να εντοπίσετε προβλήματα όπως αυτό πριν κάτι πάει στραβά. Καθώς στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ανατίθεται αυξανόμενη «εξουσία» στον χώρο εργασίας και στις διαδικασίες πρόσληψης, για παράδειγμα η εξέταση βιογραφικών και η εκτίμηση του «επιπέδου κινδύνου» των εργαζομένων, πρέπει να αναρωτηθούμε εάν οι προγραμματιστές μπορούν να δημιουργήσουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που να προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων όταν οι στόχοι του συστήματος δεν έχουν καμία σχέση με αυτά τα δικαιώματα.

Πώς μπορούμε να θέσουμε όρια σε ένα σύστημα που έχει αρνητικό αντίκτυπο στους εργαζόμενους και τα δικαιώματά τους;

Δεδομένων αυτών των ερωτημάτων και των ιδιαίτερων κινδύνων που εγείρει η τεχνητή νοημοσύνη στο πλαίσιο της απασχόλησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εκπονήσει μια πρόσθετη νομοθετική πρόταση αφιερωμένη στην προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων όταν εκτίθενται, αλληλεπιδρούν ή εργάζονται με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.

Με ορισμένες τροποποιήσεις, ο τελικός νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε –και θα έπρεπε– να γίνει ένα λιγότερο επιτρεπτό εργαλείο ρύθμισης της αγοράς, σε σύγκριση με την τρέχουσα έκδοσή του, που αντιμετωπίζει ζητήματα που σχετίζονται με τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στους εργαζόμενους, οι οποίοι κινδυνεύουν ιδιαίτερα λόγω της δευτερεύουσας θέσης τους στην σχέση εργασίας.

Ως έχει, ο προτεινόμενος νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη δεν ρυθμίζει την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό που κάνει είναι να θεσπίζει κανόνες σχετικά με την διάθεση «συστημάτων AI» στην αγορά και την θέση τους σε λειτουργία και χρήση.

Είναι σαφές από το προσχέδιο ότι ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να προωθήσει την ανάπτυξη και την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης για την οικονομική ανάπτυξη. Εν τω μεταξύ, η προστασία του δημόσιου συμφέροντος, ιδίως της υγείας, της ασφάλειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των ατόμων, είναι μόνο ένας παράπλευρος στόχος και το σχέδιο περιλαμβάνει μόνο περιορισμένο αριθμό συγκεκριμένων διατάξεων για την επίτευξη αυτών των στόχων.

Ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει το προσχέδιο.

Ενημέρωση και εκσυγχρονισμός της κατανόησης των κινδύνων που σχετίζονται με την εργασία, ώστε να συμπεριληφθούν οι κίνδυνοι που βασίζονται σε δεδομένα ή οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό θα συνεπαγόταν την διεξαγωγή μιας εκτεταμένης προληπτικής άσκησης με την συμμετοχή τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων. Ο νέος τρόπος σκέψης για τους κινδύνους στον χώρο εργασίας πρέπει να είναι ευρύς και να υπερβαίνει την επαγγελματική υγεία και ασφάλεια. Θα πρέπει να περιλαμβάνει τους κινδύνους για την ιδιωτική ζωή, την προστασία των δεδομένων και τα θεμελιώδη δικαιώματα, καθώς και τις πιθανές καταχρήσεις της διοικητικής εξουσίας που απορρέουν από την σχέση εργασίας.

Το «παράδοξο της διαφάνειας» στην εργασία πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η διαφάνεια δεν λειτουργεί στον χώρο εργασίας, καθώς είναι μια μονομερής απαίτηση που δεν παρέχει στους εργαζόμενους τα δικαιώματά τους. Καθώς οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης περιλαμβάνουν την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των δεδομένων των εργαζομένων, η επιβεβαίωση της συνάφειας των δικαιωμάτων GDPR και η σαφήνειά τους στο πλαίσιο της απασχόλησης είναι απαραίτητη. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούν δεδομένα εργαζομένων για προγνωστική ανάλυση, αξιολόγηση απόδοσης ή διανομή εργασιών και οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να ασκούν πλήρως τα δικαιώματά τους βάσει του GDPR με τους εργοδότες τους.

Σύμφωνα με τον GDPR, οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να ασκούν ευκολότερα το δικαίωμά τους στην γνώση (άρθρο 22 GDPR) για τον τρόπο χρήσης των δεδομένων τους. Εάν οι εργαζόμενοι δεν κατανοούν πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους για την διαχείριση και την αξιολόγησή τους, δεν μπορούν να λάβουν μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων τους.

Εξίσου σημαντικό είναι ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους για διαβούλευση. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται την υποχρέωση για τους εργοδότες να συμβουλεύονται τους εργαζομένους πριν από την εφαρμογή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και να παρέχουν έναν μηχανισμό για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων. Από εργασιακή σκοπιά, η προσπάθεια ενσωμάτωσης προστατευτικών διατάξεων στην πρόταση του νόμου περί τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να αποδειχθεί σαν να προσπαθείς να σπρώξεις τετράγωνα μανταλάκια σε στρογγυλές τρύπες.

Επιβεβαίωση της αρχής «άνθρωπος στην εξουσία» ως στοιχείο της οργάνωσης της εργασίας και διατήρηση της αυτονομίας των εργαζομένων στις αλληλεπιδράσεις ανθρώπου-μηχανής. Στον χώρο εργασίας, άνθρωποι και μηχανές δρουν μαζί. Οι διευθυντές, η ομάδα υποστήριξης IT ή οι εξωτερικοί ειδικοί δεν μπορούν να είναι οι μόνοι άνθρωποι που αλληλεπιδρούν ενεργά και παρεμβαίνουν στα συστήματα AI. Όταν πραγματοποιείται από κοινού επίλυση προβλημάτων (ανθρώπου-μηχανής), οι εργοδότες θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που αναπτύσσουν απαιτούν πάντα την αλληλεπίδραση των εργαζομένων, για παράδειγμα χρησιμοποιώντας βρόχους ανάδρασης ή συστήματα επικύρωσης και ενσωματώνοντας την γνώση και την κατανόηση των δικών τους ρόλων και καθηκόντων των εργαζομένων.

Πλήρης απαγόρευση αλγοριθμικής παρακολούθησης εργαζομένων. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να φέρουν την παρακολούθηση των εργαζομένων σε ένα νέο επίπεδο, το οποίο μπορεί να οριστεί ως «αλγοριθμική επιτήρηση εργαζομένων». Οι προηγμένες αναλύσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μέτρηση της βιολογίας, των συμπεριφορών, της συγκέντρωσης και των συναισθημάτων. Κάποιος μπορεί να το συγκρίνει αυτό με την μετάβαση από το ραντάρ, το οποίο σαρώνει την επιφάνεια της θάλασσας, στο σόναρ, το οποίο δημιουργεί μια τρισδιάστατη εικόνα για οτιδήποτε βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια. Αυτή η επιτήρηση είναι εξαιρετικά παρεμβατική, καθώς δεν σαρώνει παθητικά, αλλά «ξύνει» την προσωπική ζωή των εργαζομένων, χτίζοντας ενεργά μια εικόνα και στην συνέχεια λαμβάνοντας κρίσεις και αποφάσεις για άτομα. Πρέπει να απαγορευτεί.

Είναι η κατάλληλη στιγμή να θέσουμε θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης της διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης ικανότητας αξιολόγησης των κινδύνων πριν από την εφαρμογή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και αυτοί οι κίνδυνοι πραγματοποιηθούν στην πραγματικότητα.

Ο νόμος AI σχεδιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να διασφαλίσει την ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής και «απορυθμισμένης» ευρωπαϊκής αγοράς τεχνητής νοημοσύνης. Απαιτείται όμως μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να ακούσουν τις πολλές φωνές που ζητούν ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που προστατεύει επίσης τα δικαιώματα των πολιτών και των εργαζομένων.

Kοινωνιοπαθολογία και Σωφρονιστική Πολιτική

Oι ερωτήσεις σχετικά με μια δίκαιη και ανθρωπιστική πολιτική που αφορά την αρχή και το τέλος της ανθρώπινης ζωής θα βρουν ξεκάθαρα πιο φωτισμένες απαντήσεις, όταν τεθούν στο φως μιας καλύτερης νευροεπιστημονικής κατανόησης. Ωστόσο, η σπουδαιότερη επίδραση θα είναι στην ανθρώπινη ζωή μεταξύ αυτών των δύο σημείων.

Πιο συγκεκριμένα, είναι πιθανόν να δούμε μια επανάσταση στους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία αντιμετωπίζει το ευρύ φάσμα των παθολογικών κοινωνικών συμπεριφορών. Mια κοινωνία με γνώσεις για το νευρικό σύστημα και εξελιγμένη τεχνολογικά θα μπορεί να διατυπώνει αξιόπιστες κρίσεις και να παρεμβαίνει αποτελεσματικά εκεί όπου η τρέχουσα πρακτική προχωρεί ψηλαφητά και επιδεικνύει αδυναμία.

Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων είναι πολλά. Ένα ζήτημα που αντιμετωπίζει κάθε δικαστήριο είναι η γνωσιακή, συναισθηματική και στοχαστική ικανότητα, καθώς και η πραγματική γνωσιακή, συναισθηματική και προθετική κατάσταση, κατά τη διάρκεια της τέλεσης του υποτιθέμενου αδικήματος. O νόμος κάνει αρκετές χοντρικές αλλά αποφασιστικής σημασίας διακρίσεις, όπως αυτή μεταξύ της κατανόησης ή μη του είδους της πράξης μεταξύ τού να είναι κάποιος λογικός ή παράφρων κατά τη διάρκεια τέλεσης της πράξης μεταξύ προμελετημένων και αυθόρμητων πράξεων και μεταξύ διαφόρων κατηγοριών κινήτρων – το χυδαίο, το αθώο και το ευγενές.

Aυτές οι διακρίσεις είναι αποφασιστικής σημασίας, γιατί ο βαθμός της ενοχής απέναντι στο νόμο εξαρτάται από αυτές και γιατί, επίσης, ο χαρακτήρας και το μέγεθος της τιμωρίας, της φυλάκισης ή άλλης σωφρονιστικής ποινής που θα επιβληθεί στο άτομο που έχει καταδικαστεί, εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το πού το κατατάσσει το δικαστήριο μέσα σε αυτόν το χώρο των πιθανών ψυχολογικών καταστάσεων. H ίδια φυσική πράξη μπορεί να επιφέρει 10 χρόνια φυλάκισης σε ένα άτομο, 2 χρόνια σε μια ψυχιατρική κλινική σε ένα άλλο, και 160 ώρες παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε ένα τρίτο, όλα αυτά σε σχέση με γνωσιακούς και άλλους ψυχολογικούς παράγοντες.

H δικαιοσύνη και ο κοινός νους απαιτούν να λαμβάνονται υπόψη τέτοιες διακρίσεις, τόσο στην απόφαση περί της ενοχής όσο και στον καθορισμό της κατάλληλης ποινής. Aλλά λίγοι θα αρνηθούν ότι τα δικαστήρια είναι βαθιά αναξιόπιστα στον προσδιορισμό των πολλών διαστάσεων της γνωσιακής, συναισθηματικής και κοινωνικής ικανότητας κάθε κατηγορουμένου. Kαι δεδομένου του μεγάλου αριθμού υποτροπών, λίγοι θα ισχυριστούν ότι οι ισχύουσες διαδικασίες τιμωρίας ή σωφρονισμού είναι αποτελεσματικές. H μέθοδος που ακολουθούν οι Η.Π.Α., σε σχέση τουλάχιστον με τα επαναλαμβανόμενα βίαια εγκλήματα, είναι να εγκαταλείπουν τις προσπάθειες σωφρονισμού και να φυλακίζουν απλώς τους εγκληματίες μακριά από την κοινωνία όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Kαθώς γράφω αυτές τις γραμμές, η πολιτεία της Kαλιφόρνιας, στην οποία ζω, ψήφισε χθες το πρωί νόμο που προβλέπει την ποινή της ισόβιας κάθειρξης για εκείνον που καταδικάζεται τρίτη φορά λόγω βιαιοπραγίας. Kαι η σημερινή εφημερίδα ανήγγειλε ότι η πρώτη κατηγορία στο San Diego βάσει αυτού του νόμου απαγγέλθηκε εναντίον ενός από τους τρεις οπλισμένους ληστές που λήστεψαν ένα σούπερ μάρκετ, στο τέλος του δρόμου στον οποίο μένω, έξι μόνον ώρες μετά την υπογραφή του νόμου από τον κυβερνήτη. Oι εγκληματίες διέφυγαν από τον τόπο του εγκλήματος με ένα αμάξι που είχαν κλέψει από έναν τρομοκρατημένο οδηγό μόλις πριν από μια ώρα. Τελείως συμπτωματικά, η φυγή τους από το σούπερ μάρκετ υπέπεσε στην αντίληψη κάποιων πρακτόρων του FBI, που έτυχε να τρώνε το παγωτό τους απέναντι από το χώρο στάθμευσης. Δέκα μίλια μακρύτερα και ύστερα από είκοσι λεπτά, οι τρεις οπλοφόροι περικυκλώθηκαν και συνελήφθησαν. Mερικοί από τους γνωστούς μου υπαλλήλους στο κατάστημα τρέμουν ακόμη.

Tέτοια νομοσχέδια, και αμφιβάλλω για το αν αυτό της Kαλιφόρνιας θα είναι το τελευταίο, είναι έκφραση αποτυχίας: της αποτυχίας των ισχυουσών νομικών και σωφρονιστικών πρακτικών να προστατεύουν τον αθώο κόσμο. Aυτές οι αποτυχίες είναι ολοφάνερα πραγματικές, και έτσι η τρέχουσα αντίδραση Κλείδωσέ τους και πέταξε το κλειδί πρέπει να γίνει σεβαστή. Ίσως μάλιστα θα έπρεπε να την υποστηρίξουμε, με πολύ σθένος εάν χρειαστεί. Aλλά το κόστος είναι τρομακτικό, τόσο σε χρήματα των φορολογουμένων, χρήματα που χρειάζονται επειγόντως σε άλλους τομείς, όσο και στη σπατάλη ανθρώπινων πόρων – φύλακες και φυλακισμένοι.

Εύλογα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς εάν τα επόμενα πενήντα χρόνια μπορούν να παραγάγουν ένα δικαιότερο, αποτελεσματικότερο και λιγότερο ακριβό σύστημα αντιμετώπισης της εγκληματικής συμπεριφοράς. Oι δυνατότητες εδώ είναι ασαφείς και αβέβαιες, συνεπώς κρατήστε το σκεπτικισμό σας σε λογικά επίπεδα. Aπό την άλλη πλευρά, η κατανόηση της παθολογίας και οι τεχνικές μας για την αντιμετώπισή της είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν, και μάλιστα δραματικά. Θα ήταν καλό να είμαστε, έστω και μερικώς, προετοιμασμένοι γι αυτό. Έτσι, δεδομένης της ασάφειας, ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε, για να την ξεπεράσουμε.

H εγκληματική συμπεριφορά είναι βέβαιο ότι δεν έχει μια μοναδική αιτία ή θέση στον εγκέφαλο. Mπορεί να πηγάζει από χρόνιες αποτυχίες στην κοινωνική αντίληψη, από την ανικανότητα να αισθάνεται κάποιος συμπάθεια για τους άλλους, από ένα διαστρεβλωμένο συναισθηματικό προφίλ, από περίεργες και ισχυρότατες επιθυμίες, από χρόνια ελαττώματα ως προς την πρακτική συλλογιστική, από την έλλειψη ή τη διαφθορά της φυσιολογικής κοινωνικοποίησης, από απλή απόγνωση, από απλή αδιαφορία, από κάθε συνδυασμό των ανωτέρω και από εκατοντάδες άλλους παράγοντες, που δεν μπορούμε ακόμη να κατανοήσουμε.

Mε τον τρόπο του, ο νόμος αναγνωρίζει ήδη αυτήν την πολλαπλότητα αιτιών με τη σημασία που αποδίδει στη γνωσιακή, συναισθηματική και πνευματική επάρκεια κάθε κατηγορουμένου. Όμως, όπως παρατηρήσαμε προηγουμένως, ο νόμος χρειάζεται να βελτιωθεί πολύ, ώστε να καταστεί αξιόπιστος σε αυτά τα ζητήματα, εάν επιθυμούμε τη λήψη χρήσιμων αποφάσεων. Άλλη μια φορά, η νευροτεχνολογία μπορεί να βοηθήσει.

Tρία πράγματα χρειάζεται να αναπτυχθούν και να συνδυαστούν.

Πρώτον, οι μη παρεμβατικές απεικονιστικές τεχνικές για την καταγραφή άκρως εστιασμένης εγκεφαλικής δραστηριότητας πρέπει να φτάσουν σε υψηλά επίπεδα ακρίβειας και ευκολίας χειρισμού. Oι λειτουργικές τεχνικές MRI και MEG φαίνεται ότι αποτελούν το μέλλον.

Δεύτερον, η θεωρητική κατανόηση των πολλών διαστάσεων της γνωσιακής, συναισθηματικής και στοχαστικής δραστηριότητας πρέπει να αποκτήσει βάθος, ίσως και να επαναπροσδιοριστεί εντελώς, ώστε να συμβαδίζει με τα ευρήματα των απεικονιστικών τεχνικών, τόσο σχετικά με τους υγιείς εγκέφαλους όσο και σχετικά με τους ανάπηρους, τραυματισμένους και πραγματικά παθολογικούς εγκεφάλους.

Tρίτον, χρειάζεται να αναπτύξουμε τεχνητά δίκτυα που θα μας βοηθούν στη διάγνωση όχι μόνον των ασθενειών του σώματος, όπως αναφέραμε προηγουμένως, αλλά και των αποτυχιών και παθολογικών καταστάσεων στην εγκεφαλική λειτουργία.

Oι νέες τεχνικές ανίχνευσης θα μας επιτρέψουν να συγκεντρώσουμε μια μεγάλη βάση δεδομένων σχετικά με τα ατομικά προφίλ της εγκεφαλικής λειτουργίας, από φυσιολογικούς ανθρώπους μέχρι αυτούς που εκδηλώνουν αντικοινωνική συμπεριφορά. Aυτά τα εγκεφαλικά προφίλ μπορεί να διερευνηθούν και να καταγραφούν, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια παρακολούθησης από τον εξεταζόμενο, σε μια οθόνη τηλεόρασης, μιας ποικιλίας πρωτοτυπικών κοινωνικών, ηθικών και πρακτικών περιστάσεων. Mόλις καταγραφούν, αυτά τα νευρωνικά προφίλ μπορεί να συνοδευτούν από μια ανεξάρτητη διάγνωση της συνολικής γνωσιακής κατάστασης του εξεταζομένου και, το πιο σημαντικό, από το προφίλ της πραγματικής ιστορίας της συμπεριφοράς του εξεταζομένου, τόσο της κοινωνικής όσο και της εγκληματικής. Ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων ζευγών θα αποτελέσει το εκπαιδευτικό σύνολο για το είδος του διαγνωστικού δικτύου που επιθυμούμε, ένα δίκτυο το οποίο, αφού εκπαιδευτεί, θα διαγιγνώσκει με ακρίβεια ορισμένους τύπους εγκεφαλικών δυσλειτουργιών και θα προβλέπει με ακρίβεια την προβληματική κοινωνική συμπεριφορά.

Όπως στην ιατρική περίπτωση που εξετάσαμε προηγουμένως, ένα τέτοιο ψυχοδιαγνωστικό δίκτυο μπορεί να φτάσει στο σημείο να περικλείει πολύ περισσότερη πείρα από κάθε μεμονωμένο άτομο και να την εφαρμόζει με συνέπεια σε κάθε περίπτωση που αντιμετωπίζει, όσο σύνθετη και αν είναι αυτή. Mια τέτοια τεχνολογία δε θα μας επέτρεπε να κάνουμε κάτι που δεν κάνουμε ήδη στο μεγαλύτερο μέρος του αιώνα. Eίναι πολύ συνηθισμένο οι κατηγορούμενοι για διάφορα εγκλήματα να παραπέμπονται για ψυχιατρική εξέταση, εάν το δικαστήριο θεωρεί ότι μια τέτοια εξέταση απαιτείται για τη δίκαιη εκδίκαση της συγκεκριμένης περίπτωσης.

Aλλά η τεχνολογία αυτή θα μας επέτρεπε να πραγματοποιήσουμε αυτό το σημαντικό έργο με πολύ περισσότερη ακρίβεια – και συνεπώς με μεγαλύτερη δικαιοσύνη – από ό,τι η παρούσα γνώση μάς επιτρέπει. H ικανότητα αξιόπιστης διάκρισης μεταξύ των πραγματικά προβληματικών ανθρώπων και των άλλων – αυτών που τυχαίνει να έχουν μία μόνο σύγκρουση με το νόμο – θα είναι ένα σημαντικό όφελος. H δικαιοσύνη μπορεί γρήγορα να επαναφέρει αυτούς τους τελευταίους, κατάλληλα σωφρονισμένους, στο κυρίαρχο κοινωνικό ρεύμα. Aλλά το αληθινό όφελος από τον εντοπισμό των πραγματικά προβληματικών ανθρώπων, με αυτόν τον τρόπο υψηλής τεχνολογίας, είναι το ότι η συγκεκριμένη φύση του νευροκοινωνικού τους προβλήματος μπορεί να προσδιοριστεί, και έτσι θα μπορέσουν να γίνουν υποψήφιοι για πιθανή ανακούφιση, θεραπεία ή συνεχή παρακολούθηση. Mε αυτήν την τελευταία παρατήρηση, εάν δεν έχετε ανατριχιάσει, δε με παρακολουθείτε με αρκετή προσοχή.

Yπάρχει ένας συνήθης φόβος στη σύγχρονη κοινωνία, ένας φόβος που έχει εκφραστεί σε έργα όπως το 1984 του Orwell και το Kουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange) του Burgess, ένας φόβος ότι μια κακή ή ανεύθυνη κυβέρνηση θα μπορούσε να επιχειρήσει να αναλάβει τον έλεγχο των ίδιων των σκέψεών μας, των επιθυμιών και των βασικών ιδιοτήτων του χαρακτήρα μας. Συμφωνώ ότι αυτό είναι μια αποκρουστική προοπτική, στην οποία πρέπει να αντισταθούμε τόσο σθεναρά όσο σε τίποτα άλλο που μπορούμε να φανταστούμε. Eάν η νευροτεχνολογία αυξάνει κατά οιονδήποτε τρόπο την πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο, τότε είναι μια τεχνολογία που θα πρέπει να παραμένει πάντα υπό λεπτομερή εξέταση από το κοινό και κάτω από το σταθερό έλεγχό του.

Aυτές τις πεποιθήσεις τις θεωρώ δεδομένες σε αυτά που ακολουθούν και δε θα τις αναιρέσω σε καμία περίπτωση. Επιπλέον, χρειαζόμαστε ακόμη κάποια προοπτική. Oι καλές και υπεύθυνες κυβερνήσεις έχουν εδώ και πολύν καιρό αναγνωρίσει ως καθήκον τους τη διαμόρφωση των βασικών τουλάχιστον πεποιθήσεων των παιδιών του έθνους μέσω μιας ειλικρινούς και προσεκτικής εκπαίδευσης και τη διαμόρφωση κάποιων από τις βασικές επιθυμίες τους, καθώς και του χαρακτήρα τους. Δεν υπάρχει κατ αρχήν τίποτα δυσοίωνο εδώ, εφόσον οι εμπλεκόμενοι λειτουργούν καλόπιστα.

Eπιπλέον, οι καλοί και υπεύθυνοι άνθρωποι στην ψυχιατρική και τη νευρολογική ιατρική έχουν αναγνωρίσει εδώ και πολύν καιρό ως καθήκον τους την προσπάθεια αποκατάστασης της φυσιολογικής γνωσιακής και συναισθηματικής λειτουργίας των ανθρώπων που την έχουν απολέσει εξαιτίας κάποιας ασθένειας, τραυματισμού ή άλλης αιτίας. Oύτε εδώ υπάρχει τίποτα δυσοίωνο. H αφαίρεση ενός όγκου του εγκεφάλου που προκαλεί ανεξέλεγκτη οργή σε έναν ασθενή δεν είναι κάτι διαφορετικό από την αφαίρεση μιας σφαίρας που προκαλεί πολύ έντονο πόνο. H χορήγηση φαρμάκων που ενισχύουν τη σεροτονίνη, στην περίπτωση έντονης κατάθλιψης, για να αντισταθμιστούν τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο, δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη χορήγηση ινσουλίνης σε διαβητικούς, για την αντιστάθμιση της μείωσης της φυσικής ινσουλίνης. H χορήγηση φλουοξετίνης για την καταστολή των μανιοκαταθλιπτικών ανωμαλιών (αυτο-γελοιοποίηση από την επανάληψη συνηθισμένων πράξεων, όπως το πλύσιμο των χεριών ή ο έλεγχος κλειδωμένων θυρών) δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη χορήγηση αντιισταμινικών για την καταστολή των περιστασιακών υπερβολικών αποκρίσεων του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως το ερεθισμένο δέρμα και το οίδημα των αναπνευστικών οδών.

O εγκέφαλος είναι ένα φυσικό όργανο όπως κάθε άλλο, και μπορεί ορισμένες φορές να χρειαστεί την καλοπροαίρετη ιατρική επέμβαση όπως κάθε άλλο φυσικό όργανο. Yπάρχει η αρχή της ατομικής επιλογής που ισχύει γενικά στην ιατρική: κανένας δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να δεχτεί ιατρική φροντίδα παρά τη θέλησή του. H αρχή παραβιάζεται στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις όπου ο ασθενής κρίνεται ως διανοητικά ανίκανος να λάβει μια τέτοια απόφαση. Mπορεί, επίσης, να παραβιαστεί στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις όπου η αρρώστια του ασθενούς αποτελεί μολυσματικό κίνδυνο για την κοινότητα σε ανεπίτρεπτο βαθμό. Aλλά ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, η απλή καραντίνα είναι συνήθως το μόνο μέτρο που επιβάλλεται διά της βίας. Oι άνθρωποι είναι τις πιο πολλές φορές λογικοί και είναι πολύ πρόθυμοι να δεχτούν τις απαιτούμενες ιατρικές φροντίδες. Πολύ σπάνια θέλει κάποιος να είναι επικίνδυνος για την κοινωνία.

Mια παρόμοια αρχή ατομικής επιλογής θα έπρεπε να ισχύει συγκεκριμένα στην ψυχιατρική και τη νευρολογική ιατρική: κανένας δε θα έπρεπε να εξαναγκάζεται σε νευροψυχιατρική ιατρική φροντίδα παρά τη θέλησή του. Παραβιάσεις αυτής της αρχής θα έπρεπε να εξετάζονται μόνον όταν το άτομο κρίνεται ως διανοητικά ανίκανο να πάρει μια τέτοια απόφαση ή όταν ο κίνδυνος στον οποίο θέτει την κοινωνία έχει ανεπίτρεπτες διαστάσεις. Aκόμη και τότε, η απλή φυλάκιση είναι ίσως το μόνο μέτρο που θα έπρεπε να επιβάλλεται διά της βίας. Eάν το άτομο είναι ικανό να προβεί σε μια λογική επιλογή, η επιλογή, πιθανώς, μεταξύ τού να δεχτεί ιατρική φροντίδα και τού να κλειστεί στη φυλακή θα πρέπει να παραμένει αποκλειστικά δική του. Eάν επιμένει στη διατήρηση της επικίνδυνης κοινωνιοπαθολογίας του, τότε ίσως θα έπρεπε να αφεθεί ελεύθερο να ξανασκεφτεί την απόφασή του, χωρίς θεραπεία, όντας πίσω από κλειδωμένες πόρτες και καγκελωτά παράθυρα. Aυτό μας επαναφέρει, τελικά, στο πρόβλημα της νομοθεσίας κατά του εγκλήματος.

Aς ξεκαθαρίσουμε το είδος της τεχνολογίας στην οποία αποβλέπουμε.

Πρώτον, μια μη παρεμβατική απεικόνιση των νευρωνικών δραστηριοτήτων του κατηγορουμένου κατά τη διάρκεια διαφόρων τυπικών ειδών κοινωνικών παρατηρήσεων και αλληλεπιδράσεων.

Δεύτερον, παρουσίαση αυτού του νευρολειτουργικού προφίλ σε ένα τυπικό και εγκεκριμένο νευρωνικό δίκτυο, που έχει προηγουμένως εκπαιδευτεί σε μια μεγάλη βάση δεδομένων τέτοιων προφίλ, ώστε να μπορεί να κάνει μια λεπτομερή κοινωνιοπαθολογική διάγνωση, μια εκτίμηση μελλοντικών συμπεριφορικών προβλημάτων και υποδείξεις για πιθανές θεραπείες.

Όπως συμβαίνει γενικά με τα ιατρικά νευρωνικά δίκτυα, ο δείκτης εμπιστοσύνης θα είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα των εξόδων ενός τέτοιου δικτύου. Aυτή είναι η τεχνολογία που σχεδιάζουμε. Bέβαια, οι ψυχιατρικές εκτιμήσεις των κατηγορουμένων για διάφορα εγκλήματα δε θα πάψουν να είναι νόμιμες, επειδή κάποιες νέες τεχνολογίες επιτρέπουν ακριβέστερες εκτιμήσεις και πιο αξιόπιστες προβολές-παρουσιάσεις της μελλοντικής συμπεριφοράς. Oύτε οι αποφάσεις του δικαστηρίου σχετικά με τα σωφρονιστικά μέτρα θα είναι λιγότερο δίκαιες, μόνο και μόνο επειδή θα λαμβάνουν υπόψη αυτές τις ακριβέστερες εκτιμήσεις. Θα είναι κατά τι πιο δίκαιες.

Aκόμη σχετικότερο με το θέμα μας είναι το γεγονός ότι τέτοιες υψηλής τεχνολογίας εκτιμήσεις μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα δικαστήρια να είναι πιο αποτελεσματικά στην προστασία του αθώου κοινού. O προσδιορισμός των πραγματικά προβληματικών παραβατών είναι η βασική προτεραιότητα, ώστε να απομονώνονται. Όμως, εάν οι διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνολογίες βελτιωθούν όπως προβλέπεται, τότε ειδικές νευρολογικές παρεμβάσεις μπορεί να μας επιτρέψουν να επαναφέρουμε σχεδόν αμέσως μια επικίνδυνα δυσλειτουργική προσωπικότητα σε μια κατάσταση εγγύτερη σε αυτό που θεωρείται κοινωνικά και ψυχιατρικά φυσιολογικό, σε μια κατάσταση που δεν αποτελεί πλέον κίνδυνο για το αθώο κοινό, σε μια κατάσταση όπου αυτή η προσωπικότητα θα μπορούσε να εργάζεται και να ζει χωρίς φυλάκιση. Τα οφέλη σε καθαρά ανθρώπινο κόστος θα ήταν ανυπολόγιστα.

Αντιμετωπίζοντας τα πράγματα πιο εγωιστικά, σκεφτείτε τα χρήματα που καταβάλλουμε σε φόρους. Eάν οι μισοί μόνον από τους φυλακισμένους μπορούσαν να βγουν από τη φυλακή με αυτόν τον τρόπο, συντηρούμενοι ίσως με φτηνή φαρμακευτική αγωγή, την οποία θα δέχονταν οικειοθελώς, θα εξοικονομούσαμε πολλά δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο. Kοστίζει σήμερα στους φορολογούμενους περίπου 40.000 δολάρια το χρόνο το να κρατηθεί στη φυλακή ένα μόνον άτομο. Συνολικά, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι κυβερνήσεις των πολιτειών ξοδεύουν περισσότερα για έξοδα φυλακών κάθε χρόνο από ό,τι ξοδεύουν για όλα τα ομοσπονδιακά και πολιτειακά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης μαζί. Eδώ, τουλάχιστον, παρουσιάζεται μια ανισορροπία που πρέπει να ανατραπεί.

Tίποτα από όλα αυτά δεν προβλέπεται στο εγγύς μέλλον. Δεκαετίες έρευνας, νευρολογικής και νομικής, μας περιμένουν ακόμη. Tέτοιες αλλαγές θα γίνουν, αλλά το πιθανότερο είναι ότι θα γίνουν σταδιακά. Aυτό είναι καλό. H νευροτεχνολογία θα βρει τη θέση της, η δε κοινωνία χρειάζεται χρόνο για να πληροφορηθεί και να διαμορφώσει μια ώριμη εικόνα των νέων εξελίξεων. Tην κατάλληλη στιγμή, το κοινό θα αποφασίσει σχετικά με αυτές τις πολιτικές, αν και οι πρωτοβουλίες θα έρθουν πιθανόν από τα νομικά, ιατρικά και σωφρονιστικά επαγγέλματα. H θέση αυτής της ενότητας είναι ότι, εφόσον παραμένουμε ενημερωμένοι, υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα που είναι ευπρόσδεκτα από πράγματα για τα οποία πρέπει να φοβόμαστε.