ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἱππῆς (335-381)

335ΑΛ. καὶ μὴν ἀκούσαθ᾽ οἷός ἐστιν οὑτοσὶ πολίτης.
ΠΑ. οὐκ αὖ μ᾽ ἐάσεις; ΑΛ. μὰ Δί᾽, ἐπεὶ κἀγὼ πονηρός εἰμι.
ΟΙ. Α’ ἐὰν δὲ μὴ ταύτῃ γ᾽ ὑπείκῃ, λέγ᾽ ὅτι κἀκ πονηρῶν.
ΠΑ. οὐκ αὖ μ᾽ ἐάσεις; ΑΛ. μὰ Δία. ΠΑ. ναὶ μὰ Δία. ΑΛ. μὰ τὸν Ποσειδῶ,
ἀλλ᾽ αὐτὸ περὶ τοῦ πρότερος εἰπεῖν πρῶτα διαμαχοῦμαι.
340 ΠΑ. οἴμοι, διαρραγήσομαι. ΑΛ. καὶ μὴν ἐγὼ οὐ παρήσω.
ΟΙ. Α’ πάρες πάρες πρὸς τῶν θεῶν αὐτῷ διαρραγῆναι.
ΠΑ. τῷ καὶ πεποιθὼς ἀξιοῖς ἐμοῦ λέγειν ἔναντα;
ΑΛ. ὁτιὴ λέγειν οἷός τε κἀγὼ καὶ καρυκοποιεῖν.
ΠΑ. ἰδοὺ λέγειν. καλῶς γ᾽ ἂν οὖν σὺ πρᾶγμα προσπεσόν σοι
345 ὠμοσπάρακτον παραλαβὼν μεταχειρίσαιο χρηστῶς.
ἀλλ᾽ οἶσθ᾽ ὅ μοι πεπονθέναι δοκεῖς; ὅπερ τὸ πλῆθος.
εἴ που δικίδιον εἶπας εὖ κατὰ ξένου μετοίκου,
τὴν νύκτα θρυλῶν καὶ λαλῶν ἐν ταῖς ὁδοῖς σεαυτῷ,
ὕδωρ τε πίνων κἀπιδεικνὺς τοὺς φίλους τ᾽ ἀνιῶν,
350 ᾤου δυνατὸς εἶναι λέγειν. ὦ μῶρε τῆς ἀνοίας.
ΟΙ. Α’ τί δαὶ σὺ πίνων τὴν πόλιν πεπόηκας, ὥστε νυνὶ
ὑπὸ σοῦ μονωτάτου κατεγλωττισμένην σιωπᾶν;
ΠΑ. ἐμοὶ γὰρ ἀντέθηκας ἀνθρώπων τιν᾽; ὅστις εὐθὺς
θύννεια θερμὰ καταφαγών, κᾆτ᾽ ἐπιπιὼν ἀκράτου
355 οἴνου χοᾶ κασαλβάσω τοὺς ἐν Πύλῳ στρατηγούς.
ΑΛ. ἐγὼ δέ γ᾽ ἤνυστρον βοὸς καὶ κοιλίαν ὑείαν
καταβροχθίσας κᾆτ᾽ ἐπιπιὼν τὸν ζωμὸν ἀναπόνιπτος
λαρυγγιῶ τοὺς ῥήτορας καὶ Νικίαν ταράξω.
ΟΙ. Α’ τὰ μὲν ἄλλα μ᾽ ἤρεσας λέγων· ἓν δ᾽ οὐ προσίεταί με,
360 τῶν πραγμάτων ὁτιὴ μόνος τὸν ζωμὸν ἐκροφήσεις.
ΠΑ. ἀλλ᾽ οὐ λάβρακας καταφαγὼν Μιλησίους κλονήσεις.
ΑΛ. ἀλλὰ σχελίδας ἐδηδοκὼς ὠνήσομαι μέταλλα.
ΠΑ. ἐγὼ δ᾽ ἐπεισπηδῶν γε τὴν βουλὴν βίᾳ κυκήσω.
ΑΛ. ἐγὼ δὲ κινήσω γέ σου τὸν πρωκτὸν ἀντὶ φύσκης.
365 ΠΑ. ἐγὼ δέ γ᾽ ἐξέλξω σε τῆς πυγῆς θύραζε κῦβδα.
ΟΙ. Α’ νὴ τὸν Ποσειδῶ κἀμὲ τἄρ᾽, ἤνπερ γε τοῦτον ἕλκῃς.
ΠΑ. οἷόν σε δήσω ‹᾽ν› τῷ ξύλῳ.
ΑΛ. διώξομαί σε δειλίας.
ΠΑ. ἡ βύρσα σου θρανεύσεται.
370 ΑΛ. δερῶ σε θύλακον κλοπῆς.
ΠΑ. διαπατταλευθήσει χαμαί.
ΑΛ. περικόμματ᾽ ἔκ σου σκευάσω.
ΠΑ. τὰς βλεφαρίδας σου παρατιλῶ.
ΑΛ. τὸν πρηγορεῶνά σου ᾽κτεμῶ.
375 ΟΙ. Α’ καὶ νὴ Δί᾽ ἐμβαλόντες αὐ-
τῷ πάτταλον μαγειρικῶς
εἰς τὸ στόμ᾽, εἶτα δ᾽ ἔνδοθεν
τὴν γλῶτταν ἐξείραντες αὐ-
τοῦ σκεψόμεσθ᾽ εὖ κἀνδρικῶς
380 κεχηνότος
τὸν πρωκτὸν, εἰ χαλαζᾷ.

***
ΑΛΛ. Λοιπόν ακούστε τί σόι πολίτης είναι τούτος δω.
ΠΑΦ. Πάλι δεν θα μ᾽ αφήσεις να μιλήσω;
ΑΛΛ. Όχι, μά τον Δία, αφού κι εγώ είμαι χαμένο κορμί.
ΠΡ. Δ. Αν σ᾽ αυτό δεν κάνει πίσω, πρόστεσε ότι και τα γονικά σου ήταν χαμένα κορμιά.
ΠΑΦ. Πάλι δεν θα μ᾽ αφήσεις να μιλήσω;
ΑΛΛ. Μά τον Δία, όχι!
ΠΑΦ. Μά τον Δία, ναι!
ΑΛΛ. Μά τον Ποσειδώνα, όχι! ίσα-ίσα θα δώσω μάχη για να πάρω εγώ τον λόγο πρώτος.
ΠΑΦ. Κακό που με βρήκε, θα κρεπάρω!
ΑΛΛ. [340] Όμως εγώ, όπως και να ᾽χει, δεν θα σ᾽ αφήσω!
ΠΡ. Δ. Για όνομα των θεών, άφησέ τον, άφησέ τον να κρεπάρει!
ΠΑΦ. Πού στηρίζεσαι και τολμάς ν᾽ αντιμιλάς σ᾽ εμένα;
ΑΛΛ. Γιατί κι εγώ ᾽μαι αρχιμάγειρας στα λόγια και τις λιχουδιές.
ΠΑΦ. Ρήτορας να σου πετύχει! Η μόνη δουλειά της προκοπής που μπορείς να κάνεις είναι, αν πέσει στα χέρια σου μια υπόθεση, σαν ωμό κομματιασμένο κρέας να τη φέρεις βόλτα όπως πρέπει. Ξέρεις τί πιστεύω ότι συμβαίνει με σένα; ό,τι με τους ανθρώπους της σειράς: έτσι και κέρδισες μια δίκη της δεκάρας με αντίδικο μέτοικο αλλοδαπό, το βράδυ λες και λες και μοναχός παραμιλάς στους δρόμους, πίνεις νερό, καμαρώνεις και πρήζεις
τους φίλους σου
[350] — και με τούτα και μ᾽ εκείνα είχες την ιδέα ότι είσαι ρήτορας. Μυαλό που κουβαλάς, βλάκα!
ΠΡ. Δ. Και του λόγου σου, τί ποτό κατεβάζεις, γλωσσοκοπάνα, και κρατάς την πόλη με το στόμα κλειστό;
ΠΑΦ. Βρήκες λοιπόν άνθρωπο ν᾽ αναμετρηθεί μαζί μου; Μ᾽ εμένα που, έτσι και καταβροχθίσω ζεστές παλαμιδόφετες και ρουφήξω από πάνω κανάτα με ανέρωτο κρασί, θα σκυλοβρίσω σαν πουτάνες τους στρατηγούς που ήταν στην Πύλο.
ΑΛΛ. Κι εγώ, έτσι και την κάνω ταράτσα με βοδινό πατσά και κοιλιές γουρουνίσιες και ρουφήξω από πάνω το ζουμί, πασαλειμμένος με λίγδες θα καρυδώσω τους ρήτορες και θα ταράξω τον Νικία.
ΠΡ. Δ. Τα λόγια σου μ᾽ αρέσουν, τα πιο πολλά. Μόνο ένα δεν μου καλοαρέσει,
[360] που μόνο εσύ θα ρουφήξεις ως τον πάτο το ζουμί απ᾽ τα δημόσια έργα.
ΠΑΦ. Όμως, όσο κι αν φας λαβράκια, δεν θα ταρακουνήσεις τους Μιλήσιους.
ΑΛΛ. Όμως, έτσι και κατεβάσω μπριζόλες, θ᾽ αγοράσω μεταλλεία.
ΠΑΦ. Κι εγώ μ᾽ ένα σάλτο θα βρεθώ στη βουλή και βιάζοντάς τη θα τη φέρω άνω κάτω.
ΑΛΛ. Κι εγώ θα σου ταρακουνήσω τον κώλο σα φούσκα.
ΠΑΦ. Κι εγώ σέρνοντας απ᾽ τον πισινό θα σε πετάξω έξω, ώσπου να κάνεις καμάρα.
ΠΡ. Δ. Μά τον Ποσειδώνα, σύρε και μένα, αν σύρεις τούτον εδώ.
ΠΑΦ. Να δεις από τί φάλαγγα θα σε περάσω.
ΑΛΛ. Θα σε σύρω στο δικαστήριο σα λιποτάκτη.
ΠΑΦ. Το τομάρι σου θα τεντωθεί στο εργαστήρι μου.
ΑΛΛ. [370] Θα σε γδάρω και θα κάνω τορβά για κλεψιμέικα.
ΠΑΦ. Θα σε παλουκώσω χάμω, τέζα πέρα-πέρα.
ΑΛΛ. Θα κόψω σουβλάκια τις σάρκες σου.
ΠΑΦ. Θα ξεπουπουλίσω τα ματοτσίνορά σου.
ΑΛΛ. Θα σου στρίψω το καρύδι.
ΠΡ. Δ. Κι ακόμα, μά τον Δία, να του χώσουμε μια σφήνα στο στόμα, καταπώς κάνουν οι μάγειροι, κατόπι τού τραβάμε τη γλώσσα έξω,
[380] και έτσι που θα χάσκει ετούτος, εξετάζουμε, όμορφα κι αντρίκεια, αν έβγαλε σπυριά ο κώλος του.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Νείλος

Ο θεός ποταμός Νείλος είναι και αυτός γιος του Ωκεανού. Δίπλα στον Νείλο η Ιώ γέννησε τον Έπαφο. Αυτός ο γιος του Δία. Παντρεύτηκε την κόρη του ποταμού, τη Μέμφιδα, και από την ένωσή τους γεννήθηκε η Λιβύη, από την οποία προέκυψε το γένος του Αγήνορα και του Βήλου.

Η αιγυπτιακή παράδοση συνέδεσε τον Όσιρη με τον Νείλο, το νερό του οποίου χανόταν και επέστρεφε το καλοκαίρι. Αγγείο με νερό του Νείλου επιδεικνυόταν στις τελετές και μεταφερόταν στις πομπές (Πλούταρχος, Ίσις 365b). Κατά πάσα πιθανότητα μέσα στα ιερά πραγματοποιούνταν δρώμενο κατά το οποίο προκαλούνταν ένα είδος τεχνητής πλημμύρας του Νείλου, ενώ τα δοχεία νερού στα ιερά της Ίσιδας, τα οποία φαίνεται να υπαινίσσονται βάπτιση, χρησιμοποιούνταν για να συμβολίσουν την πλημμύρα του Νείλου.

 

Σε πιάτο της αλεξανδρινής σχολής (2ος αι. μ.Χ.), προσωποποιημένος ο ποταμός Νείλος κρατά το κέρας της Αμαλθείας. Κάτω η σφίγγα του Οσίριδος και πάνω σε αυτήν η Ίσις, με τα χαρακτηριστικά του Πτολεμαίου Ε' και της συζύγου του Κλεοπάτρας αντίστοιχα. Στο κέντρο ο Ώρος-Τριπτόλεμος, με τα χαρακτηριστικά του διαδόχου Πτολεμαίου ΣΤ', δεξιά δύο προσωποποιήσεις εποχών -των πλημμυρών και του θερισμού, επάνω οι ετήσιοι άνεμοι. Θεωρούμε ότι η απεικόνιση αυτή μεταδίδει ή και αποτυπώνει το πολιτικό μήνυμα της ευμάρειας, μέσα από την ορθολογική διευθέτηση των υδάτων με δεδομένες τις συγκεκριμένες κλιματολογικές συνθήκες, κάτω από την ηγεσία της βασιλικής οικογένειας. Εξάλλου, σύμφωνα με μια παραλλαγή ο Νείλος θεωρούνταν βασιλιάς που είχε κάνει εύφορη την Αίγυπτο κατασκευάζοντας τεχνικά έργα (κανάλια, φράγματα κτλ.). Προς τιμή του, και αναγνωρίζοντας την προσφορά του, ο λαός μετονόμασε τον ποταμό από Αίγυπτο σε Νείλο.

Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής (1)

Όταν προσπαθούν να προσδιορίσουν το ιστορικό τους στίγμα και να φαντασθούν τις ιστορικές τους προοπτικές, τα εκάστοτε ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα κατά κανόνα επιδιώκουν όσο γίνεται ακριβέστερες προγνώσεις εξελίξεων και γεγονότων, σαν να ήθελαν και σαν να μπορούσαν ν’ αδράξουν με τα χέρια τους το μέλλον. Σε τέτοιες προγνώσεις συχνότατα παρεισφρύουν ελπίδες και φόβοι, και σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται ότι όσο πιο συγκεκριμένες εμφανίζονται οι προγνώσεις τόσο περισσότερο αποτελούν αποκυήματα αναπτερωτικών ή καταθλιπτικών αισθημάτων. Οι άνθρωποι επιδιώκουν προγνώσεις κατά το δυνατόν ακριβείς επειδή θέλουν προ παντός να ξέρουν πως οφείλουν να συμπεριφερθούν ή τι τους περιμένει. Από την άποψη αυτή, οι προγνώσεις συνιστούν προκαταβολικές πράξεις, και η πρακτική πρόθεση γίνεται τόσο έντονη, ώστε υπερπηδούνται αστόχαστα τα μάλλον στενά όρια της προβλεψιμότητας ιστορικών γεγονότων. Ως κατά βάση απρόβλεπτη πρέπει πάντως να θεωρείται η ιστορία μεμονωμένων ή αλυσιδωτών συμβάντων, κι αυτό για την πολιτική πράξη σημαίνει ότι δεν μπορούν να δοθούν λεπτομερείς οδηγίες σε σχέση με τη μελλοντική δραστηριότητα κι ότι επομένως τούτη εδώ επαφίεται αναγκαστικά στη «λεπτότητα της κρίσης», σύμφωνα με μια διατύπωση του μεγάλου θεωρητικού του πολέμου. Ωστόσο δεν αποκλείεται μιά λίγο-πολύ εμπεριστατωμένη σύλληψη του χαρακτήρα των κινητήριων δυνάμεων και των ιστορικά ενεργών υποκειμένων που με τις κινήσεις και τις διασταυρώσεις τους γεννούν την ποικιλομορφία των συμβάντων κι έτσι οριοθετούν το πεδίο της δυνατής πράξης. Η μελλοντική ιστορία μπορεί με άλλα λόγια να γνωσθεί μόνον ως μορφή και δυνατότητα, όχι ως περιεχόμενο και συμβάν, και η συμβολή μιας τέτοιας γνώσης στην πρακτική δραστηριότητα συνίσταται στο ότι οξύνει τη «λεπτότητα της κρίσης», αν και δεν είναι σε θέση ούτε να τη δημιουργήσει ούτε να την αντικαταστήσει.

 

Μια περιγραφή της σημερινής κατάστασης, η οποία θα ήθελε να προσανατολισθεί προς το μέλλον και συνάμα να υποκαταστήσει την αχάριστη προσπάθεια της πρόβλεψης συμβάντων, οφείλει να εξάρει εκείνες τις απόψεις των καίριων ιστορικών παραγόντων, στις οποίες αποδίδει δυναμική ικανή να διαμορφώσει γεγονότα. Οφείλει λοιπόν να εντοπίσει την ιδιαιτερότητα της κατάστασης και, αν υφίστανται ιστορικές συνέχειες, να εξηγήσει τις μεταμορφώσεις των σταθερών μεγεθών. Η ιστορική συνέχεια της πλανητικής πολιτικής εκτείνεται σ’ ολόκληρη την περίοδο των Νέων Χρόνων, ήτοι η πολιτική αυτή παίρνει συνεκτική μορφή από την εποχή των ανακαλύψεων και σε συνάφεια με τη διαμόρφωση του αποικιακού συστήματος και της παγκόσμιας αγοράς, θα μπορούσαμε μάλιστα να υποστηρίξουμε ότι τώρα πρωτογεννιέται. Σε προηγούμενες εποχές υπήρχε βέβαια η παράσταση μιας και μόνης οικουμένης, όμως στην πολιτική πραγματικότητα -ακόμα και σ’ εκείνη των μεγάλων αυτοκρατοριών- η μια Οικουμένη υποδιαιρούνταν σε δύο, τρεις ή και περισσότερες πρακτικά ενδιαφέρουσες οικουμένες, οι οποίες είτε δεν έρχονταν σε καμμιά επαφή μεταξύ τους είτε επικοινωνούσαν με τριβές στις περιφέρειες τους. Η ρωμαϊκή οικουμένη παρέμεινε εν τέλει ριζικά διαφορετική από την οικουμένη των Πάρθων, παρά τους μακρούς συνοριακούς τους αγώνες· αργότερα, ο αραβικός και ο φραγκικός κόσμος, αφού χάραξαν με τη χρήση βίας τη διαχωριστική τους γραμμή, έζησαν επί μακρό χρόνο σε γειτονικούς, αλλά ουσιαστικά κλειστούς πολιτικούς χώρους – κι ας μην αναφερθούμε καθόλου στις σχέσεις τους προς τις (ευρ)ασιατικές και αμερικανικές οικουμένες. Το κοσμοϊστορικό novum από τον 16ο αιώνα και μετά συνίσταται στην εμφάνιση Δυνάμεων, των οποίων η πρακτικά ενδιαφέρουσα οικουμένη αγκάλιαζε ολόκληρο τον πλανήτη κι επομένως τα συμφέροντα τους επεκτείνονταν σε κάθε περιοχή του πλανήτη ή τουλάχιστον μπορούσαν να επεκταθούν παντού, αν το απαιτούσε ο συναγωνισμός ή η εσωτερική δυναμική της επέκτασης. Η πολιτική γίνεται πλανητική στον βαθμό που εξελίξεις σε οποιαδήποτε περιοχή του πλανήτη μπορούν να κινητοποιήσουν την ισχύ και τη δραστηριότητα ενδιαφερόμενων Δυνάμεων, στον βαθμό πού καμμιά εξέλιξη και καμμιά περιοχή δεν μπορούν να θεωρηθούν εκ των προτέρων και για πάντα ως αδιάφορες για ορισμένες Δυνάμεις.

 

Εδώ πρέπει να προσεχθούν δύο σημεία. Πρώτον, ο πλανητικός χαρακτήρας της πολιτικής δεν απορρέει από την υπαγωγή της πολιτικής δραστηριότητας urbi et orbi σε ορισμένους κανόνες πού αναγνωρίζονται από όλους. Μάλλον αντίστροφα έχουν τα πράγματα: κανόνες με οικουμενικό χαρακτήρα ή τουλάχιστον οικουμενική αξίωση γεννιούνται ως ιδεατά συμπαρομαρτούντα φαινομένων πλανητικού βεληνεκούς και σκοπεύουν να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ πλανητικών Δυνάμεων τουλάχιστον σε περιόδους που κατά την εκάστοτε γενική αντίληψη είναι ομαλές. Τούτοι οι κανόνες καθορίζονται από όσες Δυνάμεις είναι σε θέση να ασκήσουν με μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση πλανητική πολιτική, ήτοι καθορίζονται από τα υποκείμενα και όχι τα αντικείμενα της πλανητικής πολιτικής. Γιατί, δεύτερον, πλανητική πολιτική δεν σημαίνει ότι όλα τα έθνη, όλοι οι λαοί και όλα τα κράτη διαμορφώνουν ενεργά την πλανητική ιστορία σ’ όλη της την έκταση ή ότι όσοι συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της το κάνουν στην ίδια έκταση και με τον ίδιο τρόπο. Όμως η πλανητική πολιτική δημιουργεί μία κατάσταση, μέσα στην οποία όλες οι πλευρές αναγκάζονται λίγο-πολύ, έμμεσα ή άμεσα, να προσδιορίσουν την πολιτική τους συμπεριφορά με κριτήριο τον συσχετισμό δυνάμεων πάνω σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, μολονότι η ακτίνα δράσεως της κάθε Δύναμης είναι διαφορετική. Μεγάλες Δυνάμεις, οι όποιες ως υποκείμενα της πλανητικής πολιτικής αξίζουν το όνομα «πλανητικές Δυνάμεις», οφείλουν έτσι κι αλλιώς να δρουν πάντοτε λογαριάζοντας την πλανητική κατάσταση και τις πλανητικές συνέπειες της δράσης τους. Αλλά ακόμα και Δυνάμεις, οι οποίες λόγω του γεωπολιτικού και οικονομικού τους δυναμικού μπορούν να ασκήσουν ενεργή εξωτερική πολιτική μονάχα σε περιφερειακό επίπεδο, είναι υποχρεωμένες να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους την πλανητική συγκυρία, τουλάχιστον στον βαθμό που μία ή περισσότερες πλανητικές Δυνάμεις έχουν ζωτικά συμφέροντα στην περιφέρεια τους. Η φιλική ή εχθρική, αλλά πάντως αναπόφευκτη επαφή μεσαίων και μικρών Δυνάμεων με Δυνάμεις πλανητικές συνιστά τον τρόπο, με τον όποιο οι πρώτες συμμετέχουν στα πλανητικά δρώμενα. Η παγκόσμια κατάσταση Αντικαθρεφτίζεται σε κάθε περιφέρεια του πλανήτη μέσα στους συσχετισμούς πού προκύπτουν από την εκεί παρουσία των πλανητικών Δυνάμεων καθώς και από τις συναφείς δράσεις και αντιδράσεις των τοπικών Δυνάμεων. Το αποτέλεσμα είναι ότι με δεδομένη μιά σχετικά μεγάλη πυκνότητα της πλανητικής πολιτικής, δεν υπάρχει πια σε περιφερειακό επίπεδο διεθνής πολιτική δίχως πλανητικές επόψεις και επιπλοκές. Όπως οι πλανητικές Δυνάμεις δεν μπορούν να δεχθούν την αυτοτέλεια περιφερειακών υποθέσεων και περιφερειακών αξιώσεων, έτσι και οι περιφερειακές Δυνάμεις, εφ’ όσον δεν έχουν μετατραπεί σε εξάρτημα μιας πλανητικής Δύναμης, επιδιώκουν από την πλευρά τους να εκμεταλλευθούν προς όφελος τους τις υφιστάμενες σχέσεις μεταξύ των πλανητικών Δυνάμεων, επιτείνοντας έτσι ηθελημένα ή αθέλητα την υπαγωγή της περιφερειακής πολιτικής στην πλανητική.

 

Τούτη η δομή των σχέσεων μεταξύ μικρών, μεσαίων και μεγάλων Δυνάμεων συναντάται και σε προπλανητικές εποχές. Συνδυασμοί, οι οποίοι εμφανίσθηκαν σε μιαν από τις προγενέστερες οικουμένες ή στο μικρό σύμπαν των ελληνικών πόλεων κρατών, επαναλήφθηκαν συχνά -τουλάχιστον από μορφολογική άποψη- στους πλανητικούς Νέους Χρόνους, στους οποίους βέβαια, λόγω της δραστικής αλλαγής του κοινωνικού χαρακτήρα των πολιτικών υποκειμένων, το βεληνεκές της πολιτικής δραστηριότητας άγγιξε τα απώτατα όρια του γήινου χώρου. Η διαπίστωση τούτη επιβεβαιώνει την άποψη μας ότι μια περιγραφή σταθερών μεγεθών και των πιθανών τους συνδυασμών στο πλαίσιο της σημερινής πλανητικής πολιτικής διόλου δεν επαρκεί προς σύλληψη της παγκόσμιας κατάστασης, αν δεν διευκρινισθεί ο κοινωνικοϊστορικός χαρακτήρας των δρώντων πολιτικών υποκειμένων. Με άλλα λόγια, το καίριο σημείο δεν είναι να καταγράψουμε τη μετάβαση από μιά διπολική σε μια πολυπολική δομή και στη συνέχεια να πιθανολογήσουμε ποιος θα καταλάβει ποιόν πόλο. οπότε θα περιπίπταμε στις ανασφαλείς και υποκειμενικά χροιασμένες προγνώσεις, για τις οποίες μιλήσαμε στην αρχή. Τέτοιες μεταβάσεις δεν αποτελούν ιστορική καινοτομία και το προωθητικό, συνάμα όμως εκτραχυντικό και παροξυντικό σημείο της σημερινής φάσης της πλανητικής πολιτικής δεν βρίσκεται σ’ αυτές· στην τωρινή τους μορφή αποτελούν μάλλον συμπτώματα και εξωτερικές ενδείξεις βαθύτερων διαδικασιών, οι όποιες μπορούν να εξιχνιασθούν μονάχα με την ανάλυση του χαρακτήρα των υποκειμένων της συγκαιρινής μας πλανητικής πολιτικής. Εξ ίσου λίγο προάγει την κατανόηση των φαινομένων η κοινοτοπία ότι η ανάπτυξη της τεχνικής, προ παντός της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, έκαμε τον πλανήτη μικρότερο, την αμοιβαία εξάρτηση μεγαλύτερη και τη συνεργασία πιο απαραίτητη. Αναμφίβολα, η πλανητική πολιτική προσέλαβε στις ήμερες μας μια πυκνότητα δίχως ανάλογα ή προηγούμενα στο μακρινό ή πρόσφατο παρελθόν, ωστόσο η πυκνότητα αυτή δεν οφείλεται απλώς στην αυτόματη επήρεια της τεχνικής, παρά συναρτάται με κοινωνικοϊστορικές εξελίξεις, στις οποίες εντάσσεται με τη σειρά της η τεχνική πρόοδος. Την τέτοια τεχνική δεν τη γεννά ένα οποιοδήποτε δίκτυο ενδοανθρώπινων σχέσεων ούτε μπορεί να επηρεασθεί απ’ αυτήν η διαμόρφωση οποιασδήποτε κοινωνίας.

 

Μια ανασκοπική θεώρηση και μια προσφυής περιοδολόγηση της πλανητικής πολιτικής των Νέων Χρόνων μας δείχνουν πράγματι ότι οι μεγάλες της φάσεις δεν χαρακτηρίζονται λ.χ. από τη μετάπτωση μονοπολικών ή διπολικών δομών σε πολυπολικές και αντίστροφα, παρά μάλλον από διαφορετικούς βαθμούς πυκνότητας, όπου η εκάστοτε χαρακτηριστική επίταση της πυκνότητας συντελείται σε καμπές που σημαδεύουν μεταβολές του κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα των πολιτικών υποκειμένων. Η διαπίστωση αυτή δεν συνεπάγεται κάποια θεωρητική προάσπιση του πρωτείου της εσωτερικής πολιτικής, και μάλιστα με την έννοια πού ισχυρίσθηκαν διάφοροι «προοδευτικοί» ιστορικοί. Γιατί εμείς δεν εννοούμε ότι μόνον ορισμένες εξελίξεις στο εσωτερικό των πολιτικών κοινοτήτων θέτουν σε κίνηση την επιδίωξη ισχύος στην εξωτερική πολιτική κι ότι η επιδίωξη αυτή δεν θα εμφανιζόταν αν οι φορείς της δεν ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσουν τη θέση τους στο εσωτερικό. Η εσωτερική πολιτική καθορίζει βέβαια τα μέσα και τις μεθόδους της εξωτερικής πολιτικής, καθορίζει ποιος θα πάρει την εξωτερική πολιτική στα χέρια του χρησιμοποιώντας την παράλληλα και για την επίτευξη σκοπών στο εσωτερικό – όμως η αναγκαιότητα να ασκηθεί εξωτερική πολιτική (με σκοπό τη συντήρηση και εδραίωση της ισχύος της εκάστοτε πολιτικής κοινότητας στο πλαίσιο του εκάστοτε ενδιαφέροντος πολιτικού σύμπαντος) προηγείται από την απόφαση για το ποιος θα είναι ο συγκεκριμένος υπεύθυνος φορέας της εξωτερικής πολιτικής· η αναγκαιότητα άσκησης εξωτερικής πολιτικής με την παραπάνω έννοια συνιστά λοιπόν μιαν ανεξάρτητη σταθερά. Όποιος κατευθύνει την εξωτερική πολιτική είναι αναγκασμένος να υπηρετήσει τον σκοπό που προαναφέραμε, όμως δεν μπορεί να τον υπηρετήσει αλλιώς παρά μόνο με τα μέσα και τις μεθόδους που προσιδιάζουν στον κοινωνικοπολιτικό του χαρακτήρα. Ανεξάρτητα από τους λόγους, οι όποιοι γεννούν καθ’ εαυτήν την επιδίωξη ισχύος στην εξωτερική πολιτική, η επιδίωξη τούτη αρθρώνεται σε μορφές ανταποκρινόμενες στον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του πολιτικού υποκειμένου, δηλ. της κυρίαρχης ομάδας ή τάξης στο εσωτερικό του. Απ’ αυτήν ακριβώς τη σκοπιά μπορούμε να διαπιστώσουμε μια παραλληλότητα ανάμεσα στις μεγάλες φάσεις της πλανητικής πολιτικής και στις αποφασιστικές μεταβολές της κοινωνικής ιστορίας των Νέων Χρόνων.

 

Παναγιώτης Κονδύλης. Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο

ΔΕΣ:

Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής (2)

Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής (3)

Θυμόμαστε όσους πέρασαν κατά πώς μας βολεύει

Απ’ όλα όσα φεύγουν στη ζωή μας, μένει μία εντύπωση. Μένει αυτό που αποκαλούμε «ανάμνηση». Αλλά δεν είναι μια απλή αποτύπωση ρεαλιστικών γεγονότων, τοποθετημένα άρτια στον χωροχρόνο. Είναι κυρίως μια αίσθηση. Ίσως σουρεάλ κι εντελώς υποκειμενική. Τοποθετημένη έτσι που να βολεύει τη συνέχεια της ιστορίας που ‘χουμε διαλέξει. Έτσι που να βολεύει τις ανάγκες μας.

Λέγονται πρώην. Κι είναι αυτός ο ουσιαστικότερος προσδιορισμός από εμάς για εκείνους. Δεν έχει σημασία αν υπήρξαν σωστοί ή όχι, αν έμειναν για πολύ ή αν βιάστηκαν να περάσουν, αν κάναμε το κέφι μας μαζί τους ή αν τους βαρεθήκαμε γρήγορα. Σημασία έχει ότι είναι πρώην κι όχι νυν. Άλλωστε, τα υπόλοιπα είναι μέρος μιας ιστορίας που θα αφηγηθούμε όπως θέλουμε εμείς.

Γιατί έχουμε ανάγκη να τους ξεχάσουμε. Και βολεύει κλείνοντας τους λογαριασμούς μας μαζί τους να υποτιμήσουμε αυτά που έδωσαν. Δώρα απρόσωπα, εκπλήξεις προβλέψιμες, διακοπές του σωρού, ραντεβού συνηθισμένα. Θα μείνουμε στους τσακωμούς κι ας τους προκαλέσαμε εμείς, στα λάθη τους κι ας τα διόρθωσαν με προθυμία, στις ακεφιές τους κι ας μην κάναμε τίποτα για να τις αλλάξουμε.

Θα κρατήσουμε στην υπερβολή κάθε αρνητικό τους. Θα πούμε στις παρέες μας ότι ήταν παντελώς ακατάλληλοι και θα αστειευτούμε ειρωνικά με την ανικανότητά μας μια φορά να κρίνουμε εξαρχής σωστά. Στις ίδιες παρέες που τους εκθειάζαμε αραδιάζοντας μακρινά σχέδια για εμάς μαζί τους και βαρυσήμαντους χαρακτηρισμούς για την περίπτωσή τους. Στις ίδιες παρέες που καβγαδίσαμε όταν προσπάθησαν να προσγειώσουν τον ενθουσιασμό μας γι’ αυτούς.

Η λήθη δεν έρχεται μόνη. Την φέρνει ο χρόνος κι η πρόθεσή μας. Και την καθυστερούν οι Ερινύες που της βάζουν λόγια για όλα τα καλά των πρώην μας. Αυτές τις φωνές πρέπει να σωπάσουμε. Γι’ αυτό και τελικά κρατάμε από εκείνους τη χειρότερη εκδοχή της σχέσης μας μαζί τους αλλά και του χαρακτήρα τους. Και πάμε παρακάτω.

Αν, πάλι, ο όρος «πρώην» βασανιστικά τριγυρίζει μες στο κεφάλι μας ζητώντας να ανατραπεί και να δικαιούται λίγη ζωή στο παρόν και μπόλικη στο μέλλον, ξελογιάζουμε την κρίση μας εμείς οι ίδιοι. Τους προσδίδουμε αρετές που ίσως δεν είχαν ποτέ, δικαιολογούμε τα αδικαιολόγητα και κρατάμε από αυτούς τον άνθρωπο που θα ‘πρεπε να ‘χουμε σήμερα δίπλα μας.

Αναγνωρίζουμε λάθη τους σαν δικά μας, ξεχνάμε αυτά που ισχυριζόμασταν πως ποτέ δε θα τους συγχωρούσαμε, ρίχνουμε το βάρος στις ατυχείς συγκυρίες και τις κακές γλώσσες. Εκείνοι; Εκείνοι ίσως υπήρξαν παροδικά μια κακή εκδοχή του εαυτού τους, αλλά είχαν τόσα να δώσουν. Κι είχαμε τόσα να τους δώσουμε κι εμείς. Κι ας τα σπάσαμε κάποτε αδειασμένοι κι οι δυο.

Έτσι κάπως, στην πλάνη που ταΐζει τους πόθους μας, γεννιούνται τα απωθημένα. Και το παρόν πεινασμένο ζητά τροφή στο παρελθόν. Με μια λιγούρα που τελικά ικανοποιείται προσωρινά από γλυκές ψευδαισθήσεις.

Αυτοί είναι οι πρώην μας. Χαρακτήρες αλλοιωμένοι, λίγο ακούσια και πολύ εκούσια. Συνδημιουργοί ιστοριών που κάποτε οι επαναλήψεις τους θα απέχουν πολύ απ’ την πρώτη προβολή τους. Τα λόγια θα ‘χουν ξεχαστεί, το σενάριο θα ‘ναι άλλο και το νόημα θα κρέμεται από λεπτές κλωστές υποκειμενικότητας. Κάποτε εμείς κι αυτοί θα περιγράφουμε δυο εντελώς διαφορετικές αλήθειες για κάτι που υποτίθεται πως ζήσαμε μαζί.

Γιατί αυτό που έχει σημασία είναι το τέλος κι όλα του τα απομεινάρια. Τύψεις πίσω από ανύπαρκτες παραδοχές, εγωισμοί πίσω από άφαντους συμβιβασμούς, αγάπες πίσω από ημιτελείς σχέσεις. Και το μυαλό, είτε το δικαιούται είτε όχι, παίζει με τους ρόλους, γιατί ξέμεινε ως κομπάρσος εκεί που ξεκίνησε ως πρωταγωνιστής.

Άνθρωποι άδειοι, ψυχροί σαν να μην έχουν καρδιά

Άνθρωποι άδειοι, ψυχροί σαν να μην έχουν καρδιά.

Μονάχα η εικόνα, όσο ψεύτικη και να είναι, μετράει στον κόσμο που έχουν πλάσει.

Είναι σημαντικό για αυτούς να φαίνεται πως έχουν χρήματα και κοινωνική καταξίωση, ώστε το περιτύλιγμα τους να λάμπει και ας είναι άδειο το περιεχόμενο.

Αρνούμαι να είμαι ένας από αυτούς.
Αρνούμαι να περάσω την ζωή μου δίχως αληθινά συναισθήματα, χωρίς να ανατριχιάζει το κορμί μου από τον παλμό της ζωής, από την ουσία της υπόστασης μου... Την αληθινή αγάπη, τον αλληλοσεβασμό, την αγαλλίαση της ψυχής... Το ανώτερο ανθρώπινο κάλλος!

Χρειάζομαι αγάπη… για να αναπνέω.
Σεβασμό… για να τραφώ.
Συμπόνια…για να ξεδιψάω.
Αγκαλιά… για να σκεπαστώ.
Ειλικρίνεια… για να ζεσταθώ.
Ουσιαστική επικοινωνία… για να υπάρχω.

Πίσω από τα ρούχα, τις μάσκες, τα συχνά χρεωμένα σπίτια και τα δανεικά αμάξια, αν υποβόσκει κενό στην ψυχή, θα περάσει ολάκερη η ζωή αστραπιαία, στημένη σε μια πλάνη.

Ξύπνα άνθρωπε!
Δεν είναι η ύλη που θα ταΐσει το πνεύμα σου. Κάνει απλά το πέρασμα σου από την ζωή λίγο πιο εύκολο. Αν είσαι τυχερός ή άξιος επί αυτού, αποτελεί ευτύχημα, όμως δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό, ούτε μέσο προβολής.

Δεν είναι τα ψεύτικα λόγια που σκορπάς και καταλήγεις να πιστεύεις, που θα ζεστάνουν την καρδιά σου.

Δεν είναι οι σκιές που έχουν απομείνει από τους ανθρώπους αυτούς που σε περιτριγυρίζουν και ζουν για την ύλη, ικανές να αγγίξουν την ψυχή σου.

Γιατί θα έρθει η ώρα, όπως σε κάθε ζωντανό ων, στον κόσμο αυτόν, που θα φύγεις από την διάσταση αυτή. Αν δεν βρεις την ουσία, θα νιώσεις φόβο, ρίγη από το ψύχος της μοναξιάς και του κενού. Θα στέκεις έντρομος, μονάχος μπροστά στο άγνωστο για εσένα μεγάλειο της ψύχης που δεν τόλμησες ποτέ σου να κοιτάξεις κατάματα. Και εκείνη θα σε κοιτάζει προκαλώντας σε να την ανακαλύψεις... Θα θέλεις όσο τίποτα άλλο να την γνωρίσεις, να γίνεις ένα με αυτήν, διότι τότε θα καταλάβεις πως είναι η μόνη οδός προς την ευτυχία, την αλήθεια και το φως... αλλά ίσως είναι αργά.

Μην αφήνεις την ζωή σου να κυλά περιμένοντας να βρεις τον χρόνο, την διάθεση, την κατάλληλη στιγμή ώστε να φέρεις την αλλαγή που νιώθεις πως πρέπει να επέλθει στην ζωή σου. Η κατάλληλη η ώρα, είναι πάντα το τώρα, για την απόφαση και για το πρώτο βήμα.

«Μια αστραπή η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε». Να αγαπήσουμε πραγματικά, να αλλάξουμε, να ανθίσουμε, να γίνουμε όλα όσα μπορούμε και ίσως όσα κάποτε δειλά ονειρεύτηκαμε. Να γίνουμε ΑΝΘΡΩΠΟΙ, όντα αγάπης.

Μη ζεις κάνοντας διαρκώς συγκρίσεις… Μην αξιολογείς αυτό που έχεις με βάση τι έχει ο άλλος

Ωστόσο, έχουμε μάθει να δημιουργούμε, μέρα με τη μέρα, όλο και περισσότερες προσδοκίες.

Για να ανακαλύψουμε πώς θα απαλλαγούμε απ’ αυτές, πρέπει να αναρωτηθούμε πώς δημιουργούνται.

Μπορούν να δημιουργηθούν με δύο τρόπους: έναν παθητικό και έναν ενεργητικό.

Η παθητική μέθοδος συνίσταται, βασικά, στην υπάκουη συμπεριφορά να συσσωρεύει κανείς γονεϊκές εντολές και αντιλήψεις χωρίς να τις εξετάζει… ποτέ.

Να τρέχω, δηλαδή, πίσω από την επιθυμία να ανταποκριθώ σ’ εκείνη την εξιδανικευμένη εικόνα που αντανακλά πιστά αυτό που περίμεναν από μένα οι γονείς μου, ο παππούς μου, ο δάσκαλός μου, ή δεν ξέρω ποιος άλλος.

Η δεύτερη μέθοδος απαιτεί προσωπική δουλειά και συνενοχή κατά τη διαδικασία. Συνίσταται στην εφαρμογή των εντολών και των υποδείξεων που πήρε κανείς προκειμένου να συγκρίνει ό,τι έχει, με όλα όσα έχουν, είχαν ή μπορεί να φτάσουν να έχουν στο μέλλον οι άλλοι. Η αναμενόμενη ικανοποίηση έρχεται από τη στιγμή που θα καταφέρει να έχει κανείς όλα όσα έχουν οι άλλοι ή, ακόμη καλύτερα, παραπάνω απ’ αυτούς.

Εξέγερση κατά της εντολής, είναι να μην κοιτάς το φαγητό στο πιάτο του διπλανού σου όταν σου σερβίρουν το δικό σου. Μπορεί να σ’ αρέσει ή να μη σ’ αρέσει το δικό σου φαγητό, αλλά αυτό δεν πρέπει να εξαρτάται από το πώς είναι το φαγητό του διπλανού. Μπορεί να είναι βέβαιο ότι δε σου αρέσει, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με το πώς είναι το φαγητό του άλλου. Δεν μπορεί να πάψει να σου αρέσει το δικό σου μόλις δεις ότι το φαγητό του άλλου είναι πιο τραγανό, πιο τρυφερό ή πιο μεγάλο. Δεν είναι έτσι.

Αν δεν θέλεις πραγματικά να ζεις σ’ έναν κόσμο γεμάτο προσδοκίες, μη ζεις κάνοντας διαρκώς συγκρίσεις…
Μην αξιολογείς αυτό που έχεις με βάση τι έχει ο άλλος.
Μην κάνεις σαν τρελός για να πετύχεις στο μέτρο που πέτυχε ο άλλος.
Μη συγκρίνεις τον εαυτό σου με τους άλλους: έτσι δεν θα εξαρτάται η ευτυχία σου από το πώς είναι οι άλλοι.

Οι αξιολάτρευτοι γονείς μας μας έμαθαν αν δημιουργούμε τις δικές μας προσδοκίες και φύτεψαν στον κήπο μας τις δικές τους για να ευδοκιμήσουν.

Ακόμη και οι καλύτεροι, οι πιο φωτισμένοι γονείς, εμφανίζονται συχνά ως υπαίτιοι για τις μεγαλύτερες ατυχίες, τους πιο άτυχους δρόμους.

Πρέπει να το παραδεχτούμε. Σε ορισμένα πράγματα όπως αυτό, οι γονείς είμαστε ανίκανοι, ή τουλάχιστον αναποτελεσματικοί.

Πώς θα μπορούσαμε να το αλλάξουμε αυτό;
Για να είμαστε καλοί στη δουλειά που κάνουμε κάθε μέρα χρειαστήκαμε χρόνια εξάσκησης και δοκιμών, αν όχι ειδική εκπαίδευση. Ωστόσο, περιμένει κανείς να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας, που γεννήθηκαν ευάλωτα και απόλυτα εξαρτημένα από τη στιγμή που ήρθαν στον κόσμο μέχρι και πέρα από την εφηβεία, χωρίς καμιά προηγούμενη εμπειρία (εκτός αν ονομάζουμε εμπειρία το εντελώς αξιοθρήνητο μοντέλο που μας κληροδότησαν οι δικοί μας γονείς…).

Κι από πάνω, να μας υποχρεώνει η κοινωνία να φορτωθούμε ευθύνες σχεδιασμένες μάλλον για παντοδύναμα όντα, παρά για έναν συνηθισμένο πατέρα ή μια κοινή μητέρα.

Το δηλώνω φωναχτά: εμείς οι γονείς, δεν είμαστε αλάθητοι θεοί!!! Και τι μ’ αυτό;

Είναι βέβαια πως η εξουσία των γονιών πάνω στα παιδιά είναι σχεδόν άδικη. Μας παρηγορεί, όμως, έστω και λίγο, το γεγονός πως είναι άδικη για όλους.

Με βάση τη λογική, ως παιδιά, δεν θα έπρεπε να έχουμε υποστεί τις συνέπειες της ανεπάρκειας των γονιών μας για όλη μας τη ζωή: τον υπερβολικό έλεγχο ή την απόμακρη συμπεριφορά, τους καβγάδες μεταξύ τους και την έλλειψη σεβασμού που προερχόταν από τον ανόητο αυταρχισμό της εξουσίας τους.

Ούτε τις φρικτές προθέσεις τους- λίγο πολύ συγκαλυμμένες, ανάλογα με την περίπτωση-, να καλύψουμε εμείς τα κενά της ζωής τους… να συνεχίσουμε το έργο τους… ή να φτάσουμε εμείς εκεί που εκείνοι θα ήθελαν να είχαν φτάσει.

Γι’ αυτούς και πολλούς άλλους λόγους- που δεν πρόκειται να απαριθμήσω εδώ-, μερικές φορές οι γονείς που θέλουν ειλικρινά να μας βοηθήσουν να γίνουμε ευτυχισμένοι, ενεργούν μόνο μέσα από την υποκειμενική τους άποψη για το τι είναι καλύτερο, κι έτσι μετατρέπονται σε πραγματικά εμπόδια γι’ αυτήν την ευτυχία.

Δεν χωράει αμφιβολία ότι όλα αυτά είναι άδικα, και το θέμα δεν θα ήταν, ίσως, τόσο σοβαρό, αν σ’ αυτές τις αδυναμίες και σ’ αυτές τις πληγές δεν ερχόταν να προστεθεί η κακοήθεια ορισμένων που προσπαθούν να τις εκμεταλλευτούν προς όφελός τους.

Πρέπει να πάρω μιαν απόφαση:

Αντί να επιτρέψω να σταθούν όλα αυτά εμπόδιο στην ευτυχία μου- πράγμα που, απλώς, θα σηματοδοτούσε νίκη της ομάδας των “κακοπροαίρετων”-, πρέπει να βρω το κουράγιο για ν’ αρχίσω να παλεύω εναντίον τους, να διορθώσω ό,τι διορθώνεται, να αναπληρώσω ό,τι μου λείπει και να δημιουργήσω από τις στάχτες έναν καλύτερο κόσμο.

Πάντα, όταν φτάνω σ’ αυτό το σημείο σε μια ομιλία, κάποιος θα με ρωτήσει αν υπάρχει στ’ αλήθεια κακοήθεια.

Η απάντησή μου είναι ναι.
Μετά, με ρωτάνε αν είναι έμφυτη.
Απαντώ όχι.
Με ρωτάνε τι να κάνουν με την κακοήθεια.
Και απαντώ:

Η κακοήθεια είναι αποτέλεσμα άγνοιας.
Και η άγνοια αποτέλεσμα της έλλειψης παιδείας.
Η κακοήθεια αντιμετωπίζεται με περισσότερη και περισσότερη και περισσότερη μόρφωση.

Οι χώρες μας δεν πρόκειται να λύσουν τα προβλήματα της αυξανόμενης εγκληματικότητας, της βίας και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς μόνο με αυστηρότερους νόμους, χτίζοντας φυλακές ή ενισχύοντας τα Σώματα Ασφαλείας. Όλα αυτά μπορεί να είναι σημαντικά και να αποδίδουν βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, μακροπρόθεσμα, η οριστική λύση μπορεί να είναι μόνο:

Περισσότερα σχολεία, περισσότεροι δάσκαλοι, περισσότερα χρήματα στον κρατικό προϋπολογισμό για την παιδεία, περισσότερες υποτροφίες, περισσότερη εκπαίδευση.

Γιατί σε ξελογιάζουν οι δαιμονισμένες; Δε σου φτάνω εγώ;

Ήτανε μια φορά, μάτια μου, που η Ήρα και ο Δίας μέσα στα γελαστά δωμάτια της έπαυλής τους ήπιανε άφθονο το φαλέρνο κρασί, φτάσανε στο τσακίρικο κέφι, και πιάσανε τις αθιβολές.

Απάνου λοιπόν στα κανάκια και στα παιχνίδια, αυτό που το λέμε προσάναμμα της φωτιάς, ή το κυνήγι της πέρδικας από το μερακλή αβτζή, γυρίζει η Ήρα και λαλεί στο θεϊκό εραστή της:

 — Καλός και περίκαλος είσαι, άντρα μου και παλικαρά μου. Και κάθε φορά που τυλίγεις το κορμί μου με την κομμένη ανάσα σου, αστράφτει και βροντάει, να καταποντιστεί ο Όλυμπος. Αλλά μου κάνεις πολλές μουρνταριές.
— Για πες, για πες! της λέει ο παμπόνηρος.
— Να! του διαμαρτύρεται η Ήρα. Δεν είναι ν’ απαντήσεις έμορφο θηλυκό στη γης, και να μην παλαβώσεις. Και δεν ησυχάζεις, αν δεν της κόψεις το λωτό. Από τα σαράντα κύματα τις περνάς. Όσο να λιγοθυμίσουν. Θα σου μείνει στα χέρια καμια μέρα καμία.
— Μη μου πεις πως ξέρεις και ονόματα;
— Απλώς ονόματα! και πούθε ν’ αρχίσω. Πρώτη εκείνη η μεθυσμένη Σεμέλη. Άλλοτε να λειώνεις το σταφύλι της να το πίνεις κρασί, άλλοτε φορώντας τις προβιές του τίγρη να την ξεσκίζεις ελαφάκι στις λόχμες του Κιθαιρώνα.
Ύστερα η απαλή Λητώ η καλλίζωνη. Εμ τί ‘ναι τούτη! Προτού λύσεις τη ζώνη της τρέμει και σπαρταρά σα μισοσκοτωμένο πουλί.
Και για τη Λήδα, που χάνεται να της λες παραμύθια; Και δε χορταίνεις, κάτου στα νερά και τα καλάμια του Ευρώτα, να τυλίγεσαι στους μηρούς της με το λαιμό του κύκνου.
Να σου είπω και για την Αλκμήνη; Εκείνη τη δαγκανιάρα με το αγορίστικο σώμα.
Ή για την αρκουδίτσα Καλλιστώ; Πώς μουγκρίζει τις νύχτες στα όρη της Αρκαδίας. Ως του Βορά το παραθύρι και το Βοράστρι ανεβαίνουν και χάνονται τα βογγητά της.
Ή για την αχόρταγη Ιώ τη λυσάρα; Ακόμη αποκρατά η αχώ από τις φωνές και τα χάι της, στον Καύκασο και στις ακτές της Λιβύης. Θέλεις κι άλλες;
— Σιώπα, να σε χαρώ! της λέει ο Δίας, και της έκλεισε τρυφερά το στόμα.
— Γιατί τα χάνεις; Γιατί σε ξελογιάζουν οι δαιμονισμένες; Δε σου φτάνω εγώ;
— Στάσου, τρυγόνα μου, λίγο να ξαποστάσω. Μου φτάνεις, αλλά δε μου περισσεύεις!
— Μη με φουρκίζεις. Γιατί Θα σε πληρώσω με το ίδιο χρυσάφι.
— Δε σου πρέπει. Κι άκου που ξέρω. Αν καμιά φορά σ’ απατώ, το κάνω για να παίρνω το δικό μου.
— Ποιο δικό σου;
— Να! το κάνω για να ισορροπώ τα πράγματα, και να κρατώ την τάξη. Αφήνω που και πάλι εγώ είμαι αποκάτου.
— Μα τι λες τώρα; Να με τρελάνεις βάλθηκες;
— Όχι. Το πράγμα είναι απλό, της λέει ο Δίας. Κάθε φορά που σμίγούμε, η συμμετοχή μας στο ερωτικό αγαθό είναι άνιση. Γιατί εσύ παίρνεις το πολύ, κι εγώ το λίγο. Έτσι τα ‘χει κανονισμένα η φύση.

 Η Ήρα βουρλίστηκε.
— Μη με τρελαίνεις, θείο τραγί. Που το παίζεις τώρα και θύμα! Πιαστήκανε και μαλώνανε. Και δεν έβρισκαν άκρη. Ένας καυγάς στον ουρανό με βροντές και αστροπελέκια αλαλιάζει πατοθέμελα τη γη. Και ξαφνικά ο Δίας εγέλασε χαρούμενα, ξαστέρωσε η φύση, και έγνεψε στην Ήρα να ηρεμήσει.
— Θα σου δείξω πως το δίκιο είναι με μένα, της είπε. Φώναξε έναν τρίτο να μας λύσει τη διαφορά.
— Άλλο και τούτο! του κάνει η Ήρα. Και ποια μουρλή γυναίκα θα βρεθεί να υπογράψει τις μουρνταριές σας; Και ποιος χαΐνης άντρας δε θα ‘λεγε ναι στις απιστίες σας; Που δε θα ‘δίνε το πιστοποιητικό νομιμότητας; Σε τέτοια δίκη δεν υπάρχει δικαστής. ΄Ολες οι γυναίκες είναι με το μέρος μου. Όλοι οι άντρες θα ‘ναι με το μέρος σου.
— Άκου, κανάρι μου, της λέει τρυφερά ο Δίας. ο θεϊκός σου σύντροφος που όλα τα γνωρίζει, θα δώσει λύση. Θα κράξουμε ένανε, που τα ‘χει γνωρίσει και τα δύο. Τον Τειρεσία, λέω.
— Τον Τειρεσία;
— Ναι. Τον Τειρεσία με τα μαστάρια. Και της είπε την ιστορία του Τειρεσία.
— Ο Τειρεσίας, που λες, είναι ο μόνος που αγκάλιασε σαν άντρας, και μαζί αγκαλιάστηκε σα γυναίκα.

Μια μέρα, καθώς περπατούσε στο λειβάδι, βλέπει δυο φίδια ζευγαρωμένα. Θέλεις από ξάφνιασμα. θέλεις από φόβο, χτυπά με το ραβδί του και τα χωρίζει. Διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης. Επειδή διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης, η φύση τον τιμωρεί. Αστραπιαία αλλάζει φύλο. Γίνεται γυναίκα. Εφτά χρόνους έζησε στην Κρήτη σα μια αδιαβόητη πόρνη.

Απάνου στους εφτά χρόνους ξανασυναντά στην εξοχή τα φίδια ζευγαρωμένα. Θέλεις από ξάφνιασμα. θέλεις από φόβο, τα ξαναχτυπά με το ραβδί του και τα χωρίζει. Επειδή διατάραξε μια ιερή στιγμή της φύσης, η φύση τον τιμωρεί. Αστραπιαία αλλάζει φύλο. Ξαναγίνεται άντρας. Αυτόνε να καλέσουμε, να μας λύσει τη διαφορά.

 Η Ήρα συμφωνεί.
— Φώναξέ τονε!
Έρχεται ο Τειρεσίας. Στέκεται δειλά εμπροστά στους Παντοδύναμους.
— Πες μας, Τειρεσία! του λέει ο Δίας. Άντρας και γυναίκα εσύ, γνώρισες την ηδονή, και κατέχεις γνώση διπλή. Στη διάρκεια της ερωτικής σμίξης ποιος χαίρεται περισσότερο, η γυναίκα ή ο άντρας;

 Ο Τειρεσίας εζάρωσε. Κατέβασε τα μάτια. Στράφηκε στην ‘Ηρα.
— Να ειπώ;
— Να ειπείς! αλλά την αλήθεια.
— Να μη με τιμωρήσετε!
— Όχι, του λέει η Ήρα. Φτάνει να ειπείς την αλήθεια.

 Ο Τειρεσίας εθάρρεψε. Μίλησε.
— Πες μας τώρα για τη μετοχή των φύλων στον καρπό της ηδονής.
Εκεί ο Τειρεσίας εδίκασε:

 — Από το δέκα μερίσματα του καρπού της ηδονής για τη γυναίκα προορίστηκαν τα εννέα, και για τον άντρα το ένα. «Δέκα μοιρών ουσών εννέα τερπέσθαι την γυναίκα, οιήν δε τον άνδρα».

 Η Ήρα ν’ ακούσει τέτοια κρίση, έκαμε έτσι με το ωραίο της χέρι μπροστά στο πρόσωπο του Τειρεσία. Γιομάτη θυμό. Του επήρε ο αέρας και τον ετύφλωσε. Acterna damnavit lumina nocte1.

 Και επειδή, όταν εδιάταζε θεός ποινή σε θνητό δεν ημπορούσε κανείς τη σηκώσει, ας ήταν κι ο Δίας, ο γιος του Κρόνου για να πραΰνει τη συφορά, του ‘δωκε το μέσα φως. Να βλέπει με το νου το άδηλο μέλλον. Pro lumine adempto scire futura dedit2. Έτσι έγινε προφήτης ο Τειρεσίας.
---------------------------
1Δίκασε τα μάτια του σε αιώνια νύκτα.
2 Για το φως που του πήρε του ‘δωκε να γνωρίζει τα μέλλοντα.

Πρώτον και κύριον, δεν υπάρχει τίποτα… Ή μήπως υπάρχει;

“Τίποτα στον κόσμο δεν έχει νόημα”. Ο γερο – Γοργίας μετέτρεψε το μηδενιστικό δόγμα σε ανέκδοτο που διηγούμαστε ανέκφραστα για να βγάλει περισσότερο γέλιο.

Η επιχειρηματολογία του Γοργία εξακολουθεί να με τσακίζει.

 Ο Γοργίας, διάσημος ρήτορας, ξακουστός για τις σατιρικές μιμήσεις του, ήταν το αρχαιοελληνικό αντίστοιχο ψαγμένου κωμικού σταντ απ. Υποθέτω πως αν η δήλωση “Δεν υπάρχει τίποτα” ειπωθεί με ειρωνικό μειδίαμα μπορεί να αποδειχτεί ξεκαρδιστική. Ο Γοργίας πέθαινε τους αρχαίους Έλληνες στο γέλιο, από τους Δελφούς μέχρι την Ολυμπία, χρεώνοντας είσοδο για τις παραστάσεις του κι εξασφαλίζοντας πολύ άνετη ζωή. Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές και οι μελετητές του είναι το ότι δεν μπορούν ποτέ να είναι σίγουροι αν εννοούσε στ’ αλήθεια ό,τι έγραφε ή απλώς έσπαγε πλάκα.

 Η τακτική του Γοργία να βγάζει γέλιο μέσα από μια μηδενιστική θεώρηση της ζωής εγείρει κάποια συναρπαστικά ερωτήματα γύρω από το χιούμορ – πώς μπορεί να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες και πώς μερικές φορές κάνει ακριβώς το αντίθετο. Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι το χιούμορ είναι ένας αμυντικός μηχανισμός για να αποστασιοποιούμαστε από αγχογόνες σκέψεις και συναισθήματα. Το σεξ μας προκαλεί άγχος, ιδίως το σεξ που συνιστά μοιχεία, εξού και τα αναρίθμητα αστεία γύρω από το σεξ και την ερωτική απιστία που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Και, φυσικά, το υπέρτατο άγχος το προκαλεί η συνείδηση της θνητότητας – ειδικά της δικής μας -. οπότε έχουμε και πάλι σχετικά αστεία να φαν’ κι οι κότες.

Εν πάση περιπτώσει, τα επιχειρήματα του Γοργία σχετικά με την ανυπαρξία των πάντων – από τον ίδιο τον φυσικό κόσμο μέχρι τις αποκαλούμενες κοινωνικές αξίες (χωρίς αυτό να σημαίνει, φυσικά, ότι υπάρχει κοινωνία) – πήγαζαν κατευθείαν από την κυνική καρδιά του. Πρόκειται για έναν από τους πρώτους καταγεγραμμένους μηδενιστές στην ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, από τους πρώτους διδάξαντες μιας μακράς παράδοσης φιλοσόφων που πέταξαν στον κάλαθο των αχρήστων τα πάντα, ειδικά εκείνη την παράλογη ιδέα ότι η ζωή έχει κάποιο νόημα. Πρώτον και κύριον, ας πούμε, τι νόημα να έχει οτιδήποτε από τη στιγμή που δεν υπάρχει τίποτα;

Ο Γοργίας, καθώς φαίνεται, διήγε ευχάριστο βίο, εντούτοις δεν ασπαζόταν καθόλου τον ηδονισμό ως φιλοσοφία, τουλάχιστον απ’ όσο γνωρίζουμε από τις καταγεγραμμένες διδαχές του. Υποθέτω πως ακόμη κι αν κάποιος στη θεωρία είναι μηδενιστής, μπορεί στην πράξη να είναι ηδονιστής· ένας ηδονικός βίος δεν έχει ανάγκη κανένα φιλοσοφικό νόημα, απλώς να είναι.

Δεν θα κρίνω ad hominem τον Έλληνα φιλόσοφο – πλακατζή με βάση το γεγονός ότι διήγε εξαιρετικά μακρύ κι ευτυχή βίο, κερδίζοντας δεκάδραχμα με το τσουβάλι καθώς περιόδευε από πόλη σε πόλη και κατέπλησσε τα ακροατήριά του. Όμως, δεν μπορώ να μη γελάσω με αυτό που ξεστόμισε στα τελευταία του: Σε ηλικία 104 ετών είπε στο φίλο του τον Αθηναίο ότι απέδιδε την μακροζωία του στο γεγονός ότι “δεν έκανα τίποτα μόνο για την ευχαρίστηση”.

Νέας μορφής λέιζερ για τον ήχο – το λέιζερ φωνονίων – αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντικές εξελίξεις

Ερευνητές από ένα Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Rochester συνεργάστηκαν με ειδικούς στο Πανεπιστήμιο του Rochester για να δημιουργήσουν ένα διαφορετικό είδος λέιζερ – ένα λέιζερ για ήχο, χρησιμοποιώντας την τεχνική της οπτικής λαβίδας που εφευρέθηκε από τον νομπελίστα Art Ashkin. Στο νέο τεύχος του Nature Photonics, οι ερευνητές προτείνουν και επιδεικνύουν ένα λέιζερ φωνονίων χρησιμοποιώντας μια οπτικά αιωρούμενο νανοσωματίδιο.

Ένα φωνόνιο είναι ένα κβάντο ενέργειας που συνδυάζεται με ένα ηχητικό κύμα και οι οπτικές λαβίδες ελέγχουν τα όρια των φαινομένων σε απομόνωση και εξαλείφει τις φυσικές διαταραχές από το γύρω περιβάλλον. Οι ερευνητές μελέτησαν τις μηχανικές δονήσεις του νανοσωματιδίου, το οποίο αιωρείται ενάντια στη βαρύτητα από τη δύναμη της ακτινοβολίας και την εστίαση από μια δέσμη οπτικού λέιζερ.

«Η μέτρηση της θέσης του νανοσωματιδίου με ανίχνευση του φωτός που σκεδάζει και η παροχή της πληροφορίας αυτής πίσω στη δέσμη-λαβίδα μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια κατάσταση όμοια με λέιζερ», ανέφερε ο Mishkat Bhattacharya, αναπληρωτής καθηγητής φυσικής στο Rochester Institute of Technology (RIT) και ερευνητής θεωρητικής κβαντικής οπτικής. «Οι μηχανικές δονήσεις γίνονται έντονες και έρχονται σε τέλειο συγχρονισμό, όπως ακριβώς τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που αναδύονται από ένα οπτικό λέιζερ».

Επειδή τα κύματα που αναδύονται από ένα δείκτη-λέιζερ είναι σε συγχρονισμό, η δέσμη μπορεί να ταξιδέψει σε μια μεγάλη απόσταση χωρίς να απλώνεται σε όλες τις διευθύνσεις – αντίθετα από ότι το φως από τον ήλιο ή από μια λάμπα φωτισμού. Σε ένα τυπικό οπτικό λέιζερ οι ιδιότητες του εξερχόμενου φωτός ελέγχονται από το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένο το λέιζερ. Είναι ενδιαφέρον ότι, στο λέιζερ φωνονίου οι ρόλοι του φωτός και της ύλης αντιστρέφονται – η κίνηση του υλικού σωματιδίου είναι τώρα που ελέγχεται από την οπτική ανάδραση.

«Είμαστε σε αγωνία να δούμε ποιες πρόκειται να είναι οι χρήσεις της συσκευής αυτής – ειδικά για αισθητήρες και επεξεργασία πληροφορίας δεδομένου ότι το οπτικό λέιζερ έχει τόσες πολλές, και ακόμη εξελισσόμενες, εφαρμογές», ανέφερε ο Bhattacharya. Είπε επίσης ότι το λέιζερ φωνονίων υπόσχεται να επιτρέψει την διερεύνηση της θεμελιώδους κβαντικής φυσικής, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού του περίφημου νοητικού πειράματος της γάτας του Schrödinger, η οποία μπορεί να υπάρχει σε δυο θέσεις ταυτόχρονα.

Ο Bhattacharya συνεργάστηκε με την πειραματική ομάδα υπό την ηγεσία του Nick Vamivakas στο Ινστιτούτο Οπτικής στο Πανεπιστήμιο του Rochester.

Μετεωρίτης από άλλο ηλιακό σύστημα χτύπησε τη Γη – Ταξίδευε στο διάστημα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια

Ένας μετεωρίτης από ένα άλλο ηλιακό σύστημα συνετρίβη στη Γη, κοντά στην Παπούα Νέα Γουινέα, πριν από περίπου 5 χρόνια, σύμφωνα με μελέτη δύο ερευνητών του πανεπιστημίου Harvard. Οι δύο επιστήμονες αναφέρουν πως πρόκειται για έναν μικρό αστεροειδή, μήκους μόλις μισού μέτρου, που «χτύπησε» τη Γη το 2014, και τον χαρακτηρίζουν ως τον πιο μακρινό «επισκέπτη» που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα.

 

Η ανακάλυψη αυτή αποκτά συναρπαστικές διαστάσεις αν αναλογιστεί κανείς πως το εν λόγω αντικείμενο ξεκίνησε από δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά για πέσει στον Νότιο Ειρηνικό ωκεανό. Οι επιπτώσεις είναι τόσο απέραντες και μυστηριώδεις όσο και ο ευρύς ανοιχτός χώρος από τον οποίο ήρθε.

«Σχεδόν όλα τα αντικείμενα που πέφτουν στη Γη προέρχονται από το ηλιακό μας σύστημα» εξηγεί ο Δρ. Αμπραχαμ Λεμπ, πρόεδρος του Τμήματος Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και μέλος του ερευνητικού ντουέτου.

«Είναι κατασκευασμένα από τα ίδια υλικά με τα οποία είναι φτιαγμένο το ηλιακό μας σύστημα, απλώς προέρχονται από άλλη πηγή. Είναι σαν να πάρουμε ένα μήνυμα σε ένα μπουκάλι από μια μακρινή τοποθεσία, μπορούμε πραγματικά να το εξετάσουμε, σαν να περπατούσαμε στην παραλία και κοιτάζοντας τα κοχύλια που σαρώνουν την ξηρά, θα μπορούσαμε να μάθουμε κάτι για τον ωκεανό» τονίζει ο ερευνητής.

Ο Λεμπ και ο συνεργάτης του, Αμίρ Σιράι, μελέτησαν την ταχύτητα των αντικειμένων που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υπολογιστεί αν το αντικείμενο ταξίδευε σε σχέση με την τροχιά του ήλιου μας.

«Αυτό που κάναμε ήταν να πάρουμε τις ιδιότητες του μετεωρίτη και να πάρουμε την ταχύτητα κατά τη στιγμή της πρόσκρουσης, ώστε να συμπεραίνουμε αν ήταν σε σύνδεση με τον ήλιο ή όχι» είπε ο Λεμπ.

Και πρόσθεσε: «Με αυτή την ταχύτητα, χρειάζονται εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να μετακινηθεί ένα αντικείμενο από το ένα αστέρι στο άλλο».

Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο μετεωρίτης προέρχεται από άλλο ηλιακό σύστημα. Δεδομένου, όμως, ότι δεν είναι γνωστό από πού ακριβώς προέρχεται, δεν μπορεί να προσδιοριστεί η ηλικία του. Ωστόσο, θεωρείται σίγουρο πως πρόκειται για έναν «πανάρχαιο» μετεωρίτη.

Περισσότερο από όλα, βέβαια, συναρπάζει η ιδέα πως αυτό το σχετικά μικρό αντικείμενο, θεωρητικά τουλάχιστον, θα μπορούσε να φέρει ζωή από άλλα ηλιακά συστήματα.

«Το πιο σημαντικό είναι πως υπάρχει μια πιθανότητα η ζωή να μπορεί να μεταφερθεί μεταξύ των αστεριών», λέει ο Λέμπ.

«Είτε τα βακτήρια είτε τα βραδύπορα (ένα μικροσκοπικό ζώο που κατοικεί στο νερό), μπορούν να επιβιώσουν σε σκληρές συνθήκες στο διάστημα και να φτάσουν απευθείας σε μας» καταλήγει.

Και παρόλο που το αντικείμενο που περιγράφεται λεπτομερώς στην παρούσα έρευνα είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος διαστρικός μετεωρίτης που πέφτει στη Γη, η μελέτη εκτιμά ότι τέτοια αντικείμενα εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της γης κάθε δέκα χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένα εκατομμύριο διαφορετικών διαστρεπτικών αντικειμένων, που αιωρούνται γύρω από το ηλιακό μας σύστημα, προς εξέταση.

Το θερμό νερό παγώνει πιο γρήγορα από το κρύο; Φαινόμενο Mpemba

Το θερμό νερό μπορεί στην πραγματικότητα να παγώσει γρηγορότερα από το κρύο νερό για ένα ευρύ φάσμα πειραματικών συνθηκών. Αυτό το φαινόμενο είναι εξαιρετικά αντίθετο με την διαίσθηση, και προκαλεί έκπληξη ακόμη και στους περισσότερους επιστήμονες, αλλά είναι στην πραγματικότητα αληθινό. Έχει παρουσιαστεί και έχει μελετηθεί σε πολυάριθμα πειράματα. Ενώ αυτό το φαινόμενο ήταν γνωστό για αιώνες και περιγράφηκε από τον Αριστοτέλη, τον Bacon, και Descartes (Καρτέσιο), αυτό δεν εισήχθη στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα έως το 1969, παρά από ένα μαθητή του Λυκείου, τον Mpemba από την Τανζανία. 

 

Και η πρόωρη επιστημονική ιστορία αυτού του φαινομένου αλλά και η ιστορία που ξανα-ανακαλύφθηκε από τον Mpemba, είναι ενδιαφέρουσες από την δικιά τους σκοπιά — η ιστορία του Mpemba μερικώς μας παρέχει μια δραματική παραβολή εναντίον της παραγωγής βιαστικών κρίσεων για κάτι που μας φαίνεται αδύνατο. Αυτή η ιστορία περιγράφεται ξεχωριστά κατωτέρω. 

 

Το φαινόμενο ότι το θερμό νερό μπορεί να παγώσει γρηγορότερα από κρύο καλείται συχνά φαινόμενο Mpemba. Επειδή, χωρίς αμφιβολία, οι περισσότεροι από μας είναι εξαιρετικά δύσπιστοι σε αυτό το σημείο, πρέπει να αρχίσουμε δηλώνοντας ακριβώς τι εννοούμε με το φαινόμενο Mpemba.

 

Αρχίζουμε με δύο δοχεία νερό, τα οποία είναι ίδια της ίδιας μορφής, και που συγκρατούν τα ίδια ποσά νερού. Η μόνη διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι το νερό στο ένα είναι σε μια υψηλότερη (ομοιόμορφη) θερμοκρασία από το νερό στο άλλο δοχείο. Εν συνεχεία ψύχουμε και τα δύο δοχεία, χρησιμοποιώντας την ίδια ακριβή διαδικασία ψύξης για κάθε δοχείο. Κάτω από ορισμένες συνθήκες το αρχικά θερμότερο νερό θα παγώσει πρώτα. Εάν αυτό το φαινόμενο εμφανιστεί, έχουμε δει το φαινόμενο Mpemba. Φυσικά, το αρχικά θερμότερο νερό δεν θα παγώσει  για όλες τις αρχικές συνθήκες πριν από το αρχικά πιό ψυχρό νερό.

 

Εάν το θερμό νερό αρχίσει στους 99,9 βαθμούς Κελσίου, και το ψυχρό νερό στους 0,01 βαθμούς Κελσίου, τότε σαφώς κάτω από αυτές τις συνθήκες, το αρχικά ψυχρότερο νερό θα παγώσει πρώτα. Αλλά δεν θα δείτε το φαινόμενο Mpemba για οποιεσδήποτε αρχικές θερμοκρασίες, μορφές δοχείων, και συνθήκες ψύξης. Αυτό φαίνεται αδύνατο, έτσι δεν είναι; Πολλοί σκεπτικοί αναγνώστες μπορεί να έχουν βρει ήδη μια κοινή απόδειξη ότι το φαινόμενο Mpemba είναι αδύνατο.

 

Η απόδειξη συνήθως ταιριάζει με το παρακάτω σκεπτικό. Πείτε ότι το αρχικά πιό δροσερό νερό αρχίζει στους 30 βαθμούς Κελσίου και παγώνει μέσα σε 10 λεπτά, ενώ το αρχικά θερμότερο νερό αρχίζει στους 70 βαθμούς Κελσίου. Τώρα το αρχικά θερμότερο νερό πρέπει να δαπανήσει κάποιο χρονικό διάστημα για να φτάσει έως τους 30 βαθμούς Κελσίου, και μετά από αυτόν τον χρόνο, θα του πάρει άλλα 10 λεπτά για να παγώσει έως τους 0 βαθμούς. Έτσι φαίνεται ότι το αρχικά θερμότερο νερό πρέπει να ξοδέψει περισσότερο χρόνο για να φτάσει στην ίδια κατάσταση με το ψυχρότερο, σωστά; Τι μπορεί όμως να είναι λάθος με αυτήν την απόδειξη;

 

Αυτό που πάει λάθος σε αυτήν την απόδειξη είναι ότι σιωπηρά υποθέτουμε ότι το νερό χαρακτηρίζεται απλά από έναν μοναδικό αριθμό — τη μέση θερμοκρασία του. Αλλά εάν άλλοι παράγοντες εκτός από τη μέση θερμοκρασία του είναι σημαντικοί, κατόπιν όταν ψυχθεί το αρχικά θερμότερο νερό σε μια μέση θερμοκρασία 30 βαθμούς Κελσίου ομοιόμορφα, μπορεί αυτό να εμφανίζεται πολύ διαφορετικό από το αρχικά πιό δροσερό νερό (σε 30 βαθμούς Κελσίου). Γιατί όμως; Επειδή το νερό μπορεί να είχε αλλάξει όταν ψύχθηκε από τους 70 βαθμούς Κελσίου σε μέση θερμοκρασία 30 βαθμών Κελσίου.

 

Η απόδειξη

Δύο φυσικοί από το πολυτεχνείο Nanyang της Σιγκαπούρης ωστόσο, θεωρούν πως έφτασαν σε μια ολοκληρωμένη εξήγηση του φαινομένου, η οποία λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μορίων του νερού.

 

Κάθε μόριο νερού δεσμεύεται με τα γειτονικά του με έναν ηλεκτρομαγνητικό δεσμό που ονομάζεται δεσμός υδρογόνου. Αυτός είναι μάλιστα που ευθύνεται και για την μεγάλη επιφανειακή τάση που εμφανίζει το νερό, αλλά και για την υψηλή θερμοκρασία βρασμού που έχει το νερό συγκριτικά με άλλα υγρά.

 

Οι Dr. Sun Changqing και Dr. Xi Zhang προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, θεωρώντας πως οι δεσμοί υδρογόνου ρυθμίζουν και τον τρόπο με τον οποίο το νερό αποθηκεύει και απελευθερώνει ενέργεια. Σύμφωνα με αυτούς, ο ρυθμός της μεταβολής της ενέργειας στα μόρια νερού εξαρτάται από την αρχική κατάσταση του.

 

Συγκεκριμένα όταν το νερό ζεσταίνεται, οι δεσμοί υδρογόνου αλληλεπιδρούν με τους ομοιοπολικούς δεσμούς που συμμετέχουν επίσης στα μόρια νερού, κάνοντάς τους τελευταίους να μικρύνουν, αποθηκεύοντας ενέργεια κατά τη θέρμανσή τους. Αυτή η σύμπτυξη κατά τη θέρμανση, οδηγεί στην απελευθέρωση ενέργειας με εκθετικά μεγαλύτερο ρυθμό κατά τη διάρκεια της ψύξης, σε σχέση με το ψυχρότερο νερό στο οποίο οι ομοιοπολικοί δεσμοί δεν είναι συμπιεσμένοι. Με αυτό υπόψη κατάφεραν να υπολογίσουν πως το θερμό νερό παγώνει όντως υπό περιστάσεις πιο γρήγορα μέσα σε ένα καταψύκτη από ότι το ψυχρότερο νερό, καθώς το θερμό νερό μεταφέρει την ενέργεια του εκθετικά γρηγορότερα.

 

Θα μπορούσε ίσως να έχει λιγότερη μάζα, λιγότερο διαλυμένο αέριο, ή ρεύματα μεταφοράς που παράγουν μια ανομοιόμορφη κατανομή θερμοκρασίας. Ή θα μπορούσε να έχει αλλάξει το περιβάλλον γύρω από το δοχείο στο ψυγείο. Και οι τέσσερις αυτές αλλαγές είναι πιθανά σημαντικές, και κάθε μια αλλαγή θα εξεταστεί χωριστά παρακάτω. Έτσι η αδύνατη απόδειξη που φαινόταν πιό πάνω δεν υπάρχει. Και στην πραγματικότητα το φαινόμενο Mpemba έχει παρατηρηθεί σε διάφορα ελεγχόμενα πειράματα.

 

Γιατί όμως η σύγχρονη επιστήμη δεν έχει απαντήσει σε αυτήν την φαινομενικά απλή ερώτηση για το νερό που ψύχεται; Το κύριο πρόβλημα για αυτό είναι ότι ο χρόνος που χρειάζεται το νερό για να παγώσει είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε διάφορες λεπτομέρειες πάνω στο πειραματικό σύνολο, όπως είναι η μορφή και το μέγεθος του δοχείου, η μορφή και το μέγεθος της μονάδας ψύξης, τα αέρια που είναι διαλυμένα σε αυτό και η περιεκτικότητα του νερού σε ακαθαρσίες, πώς καθορίζεται ο χρόνος της ψύξης, και άλλα πολλά. Λόγω λοιπόν αυτής της ευαισθησίας, ενώ τα πειράματα γενικά έχουν συμφωνήσει ότι πράγματι υπάρχει το φαινόμενο Mpemba, οι φυσικοί διαφωνούν πάνω στους όρους κάτω από τους οποίους εμφανίζεται, και γιατί εμφανίζεται έτσι. Όπως έγραψε ένας Φυσικός»Υπάρχει τέτοιος πλούτος πειραματικής παραλλαγής στο πρόβλημα έτσι ώστε οποιοδήποτε εργαστήριο που αναλαμβάνει τέτοιες έρευνες, είναι εγγυημένο πως θα παρουσιάζει διαφορετικά αποτελέσματα από όλους τους άλλους.

 

Έτσι με τον περιορισμένο αριθμό πειραμάτων που γίνονται, συχνά κάτω από πολύ διαφορετικούς όρους, κανένας από τους προτεινόμενους μηχανισμούς δεν μπορεί να πιστοποιηθεί με βεβαιότητα ως «ο κύριος μηχανισμός».

Πλανήτης Δίας: Ο αέριος γίγαντας τελικά περιστρέφεται παράξενα γύρω από τον Ήλιο

Ξεχάστε ό,τι ξέρατε για το διάστημα και το Ηλιακό μας Σύστημα. Τα δεδομένα, σε ό,τι αφορά τους πλανήτες, αλλάζουν, με τους επιστήμονες να οδηγούνται στο συμπέρασμα πως τελικά, όσα γνωρίζαμε σχετικά με την περιστροφή κάποιων πλανητών γύρω από τον Ήλιο, μάλλον δεν ισχύουν.

Ο πλανήτης Δίας, ο πέμπτος κατά σειρά πλανήτης του Ηλιακού μας Συστήματος (ξεκινώντας από τον Ήλιο), δεν είναι απλά ο μεγαλύτερος πλανήτης. Είναι ένας τεράστιος πλανήτης, τέτοιου μεγέθους που ουσιαστικά δεν περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο.

Πρόκειται για έναν γίγαντα αερίων, με μάζα λίγο μικρότερη από το ένα χιλιοστό της ηλιακής, αλλά δυόμισι φορές μεγαλύτερη του αθροίσματος της μάζας των υπόλοιπων πλανητών του Ηλιακού Συστήματος.

Αυτό το γεγονός έχει ως συνέπεια το κέντρο βάρους μεταξύ του Δία και του Ήλιου να μην βρίσκεται μέσα στον Ήλιο, αλλά σε ένα σημείο στο Διάστημα λίγο πάνω από την επιφάνεια του λαμπρότερου σώματος του ουρανού.

Όπως εξηγεί το iflscience, όταν ένα μικρό αντικείμενο περιστρέφεται γύρω από ένα μεγάλο αντικείμενο στο διάστημα, αυτό με τη μικρότερη μάζα, ουσιαστικά δεν διαγράφει μια τέλεια περιστροφή γύρω από το μεγαλύτερο, αλλά αμφότερα περιστρέφονται με ένα «συνδυαστικό» κέντρο βάρους.

Σε περιπτώσεις που είναι γνωστές στους αστρονόμους, όπως για παράδειγμα αυτή της Γης που περιστρέφεται γύρω από τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ήλιο, το κέντρο βάρους βρίσκεται τόσο κοντά στο κέντρο του μεγαλύτερου αντικειμένου, που η επίπτωση αυτού του φαινομένου είναι αμελητέα. Το μεγαλύτερο αντικείμενο μοιάζει ακίνητο, ενώ το μικρότερο διαγράφει έναν κύκλο γύρω από αυτό.

Όμως η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη… Για παράδειγμα, όταν ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) περιστρέφεται γύρω από τη Γη, τόσο ο πλανήτης μας όσο και ο ISS περιστρέφονται γύρω από το κοινό τους κέντρο βάρους, το οποίο βρίσκεται τόσο κοντά στο κέντρο της Γης, που καθιστά αδύνατο το να εντοπίσει κανείς την κίνηση του πλανήτη γύρω από το συγκεκριμένο σημείο, ενώ την ίδια στιγμή ο ISS διαγράφει μια σχεδόν τέλεια περιστροφή γύρω από ολόκληρο τον πλανήτη.

Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει με τους περισσότερους πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος είναι τόσο μεγαλύτερος από τη Γη, την Αφροδίτη, τον Ερμή και τον Κρόνο.

Όχι όμως και με τον Δία, τον αέριο γίγαντα, το επίκεντρο της μάζας του οποίου ουσιαστικά βρίσκεται σε απόσταση 1,07 ηλιακών ακτινών από το κέντρο του Ήλιου ή στο 7% της ηλιακής ακτίνας πάνω από την επιφάνεια του Ήλιου. Αυτό είναι και το σημείο του διαστήματος γύρω από το οποίο περιστρέφονται τόσο ο Ήλιος, όσο και ο Δίας.

Σημειώνεται ότι ο Δίας περιστρέφεται πάρα πολύ γρήγορα γύρω από τον άξονά του, περίπου σε 10 ώρες, πιο γρήγορα από όλους τους πλανήτες. Για την ακρίβεια περιστρέφεται σε 9 ώρες και 51 λεπτά.

Με αυτό το ρυθμό της περιστροφής, ο Δίας, που είναι φτιαγμένος κατά κύριο λόγο από αέριο υδρογόνο παρουσιάζει πλάτυνση ίση προς 1/15. Ο χρόνος που χρειάζεται για μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο είναι περίπου 12 γήινα χρόνια (11 έτη και 315 ημέρες Γης).

Το «μυστήριο» του Δία προσπαθεί να λύσει η αποστολή Juno της NASA

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα λογοτεχνικά είδη, Πεζογραφία, Παραδοξογραφία

Το αφύσικο, το αλλόκοτο, το παράδοξο και το απίστευτο ασκούσε πάντοτε τη δική του ξεχωριστή γοητεία τόσο στους επιστήμονες και τους λογίους όσο και στους συγγραφείς και τους ποιητές. Η τερατεία είναι τόσο παλιά όσο οποιαδήποτε αφήγηση στα όρια του αληθοφανούς και του φανταστικού, και τα πρωιμότερα δείγματά της στην αρχαιοελληνική παράδοση ανάγονται στην ομηρική Οδύσσεια αλλά και στα παραδοξογραφικά ανέκδοτα του Ηροδότου. Παραδοξογραφικά συγγράμματα με θέματα αντλημένα από τον χώρο της βοτανικής, της ζωολογίας, της γεωλογίας, της φυσικής, της ιατρικής, όπως και του ανθρώπινου πολιτισμού εν γένει, αποδίδονται ψευδώς ήδη στον Αριστοτέλη (Περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων), αλλά η συγγραφή τους πρέπει να τοποθετηθεί στα ελληνιστικά χρόνια.

 

Πράγματι, ο 3ος αι. π.Χ. είναι ο αιώνας που γεννιέται η παραδοξογραφία ως παρα-φιλολογικό και ημι-επιστημονικό είδος. Ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος είναι ίσως ο πρώτος που συγκρότησε μια συλλογή παραδόξων με τίτλο Θαυμάτων τῶν εἰς ἅπασαν τὴν γῆν κατὰ τόπους ὄντων συναγωγή, ένα έργο που δημιούργησε μια ολόκληρη γενιά παραδοξογράφων, μεταξύ των οποίων ο μαθητής του Φιλοστέφανος από την Κυρήνη και ο Αντίγονος ο Καρύστιος. Ως πηγές της συναγωγής αυτής αναφέρονται ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος, ο Τίμαιος, ο Θεόπομπος και πλήθος ιστορικοί και επιστήμονες. Μια γεύση του ύφους και της ιδιαίτερης αισθητικής των παραδόξων δίνουν τα ακόλουθα δείγματα από την καλλιμαχική συναγωγή (απ. 407 Pf.):

 

IV. Ο Μεγασθένης που έγραψε τα Ινδικά ιστορεί ότι στην Ινδική θάλασσα φυτρώνουν δέντρα∙ XVII. Ο Κτησίας αναφέρει ότι το νερό στην Αιθιοπία είναι κόκκινο σαν το κιννάβαρι και όσοι πίνουν από αυτό τρελαίνονται∙ XXXVII. Ο Κτησίας λέει ότι το νερό που χύνεται από τα βράχια των Αρμενίων βγάζει μαύρα ψάρια, και όποιος τα δοκιμάσει πεθαίνει.

 

Η παραδοξογραφική παράδοση είχε ποικίλη θεματογραφία: είναι γνωστό για παράδειγμα ότι οι βάσεις της αλχημείας του Μεσαίωνα ανάγονται σε έναν μαθητή του Δημοκρίτου, τον Βώλο από τη Μένδη, ενώ για φαντάσματα, βαμπίρ, σκελετούς, ερμαφρόδιτους και παρόμοιες τερατείες συνέγραψε ο Φλέγων από τις Τράλλεις τον 2ο αι. μ.Χ.

 

Μία ξεχωριστή παράδοση συγκροτούν όσοι ασχολήθηκαν με κάθε είδους ουτοπικές αφηγήσεις. Πρότυπο αποτέλεσε ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης (360-290 π.Χ.) που στο σύγγραμμά του Περὶ Ὑπερβορέων αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στα βορεινά όρια του κόσμου. Τον ακολούθησε ο Ευήμερος από τη Μεσσήνη (ακμή 311-298 π.Χ. στην αυλή του Κασσάνδρου), ο οποίος στο έργο του Ἱερὰ Ἀναγραφή περιγράφει ένα ουτοπικό νησί, την Πάγχαια, στο οποίο ο Ουρανός, ο Κρόνος και ο Δίας αναφέρονται ως οι πρώτοι του βασιλιάδες.