ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (18.65-18.147)

Ὣς ἄρα φωνήσασα λίπε σπέος· αἱ δὲ σὺν αὐτῇ

δακρυόεσσαι ἴσαν, περὶ δέ σφισι κῦμα θαλάσσης
ῥήγνυτο· ταὶ δ᾽ ὅτε δὴ Τροίην ἐρίβωλον ἵκοντο,
ἀκτὴν εἰσανέβαινον ἐπισχερώ, ἔνθα θαμειαὶ
Μυρμιδόνων εἴρυντο νέες ταχὺν ἀμφ᾽ Ἀχιλῆα.
70 τῷ δὲ βαρὺ στενάχοντι παρίστατο πότνια μήτηρ,
ὀξὺ δὲ κωκύσασα κάρη λάβε παιδὸς ἑοῖο,
καί ῥ᾽ ὀλοφυρομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«τέκνον, τί κλαίεις; τί δέ σε φρένας ἵκετο πένθος;
ἐξαύδα, μὴ κεῦθε· τὰ μὲν δή τοι τετέλεσται
75 ἐκ Διός, ὡς ἄρα δὴ πρίν γ᾽ εὔχεο χεῖρας ἀνασχών,
πάντας ἐπὶ πρύμνῃσιν ἀλήμεναι υἷας Ἀχαιῶν
σεῦ ἐπιδευομένους, παθέειν τ᾽ ἀεκήλια ἔργα.»
Τὴν δὲ βαρὺ στενάχων προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
«μῆτερ ἐμή, τὰ μὲν ἄρ μοι Ὀλύμπιος ἐξετέλεσσεν·
80 ἀλλὰ τί μοι τῶν ἦδος, ἐπεὶ φίλος ὤλεθ᾽ ἑταῖρος,
Πάτροκλος, τὸν ἐγὼ περὶ πάντων τῖον ἑταίρων,
ἶσον ἐμῇ κεφαλῇ; τὸν ἀπώλεσα, τεύχεα δ᾽ Ἕκτωρ
δῃώσας ἀπέδυσε πελώρια, θαῦμα ἰδέσθαι,
καλά· τὰ μὲν Πηλῆϊ θεοὶ δόσαν ἀγλαὰ δῶρα
85 ἤματι τῷ ὅτε σε βροτοῦ ἀνέρος ἔμβαλον εὐνῇ.
αἴθ᾽ ὄφελες σὺ μὲν αὖθι μετ᾽ ἀθανάτῃς ἁλίῃσι
ναίειν, Πηλεὺς δὲ θνητὴν ἀγαγέσθαι ἄκοιτιν.
νῦν δ᾽ ἵνα καὶ σοὶ πένθος ἐνὶ φρεσὶ μυρίον εἴη
παιδὸς ἀποφθιμένοιο, τὸν οὐχ ὑποδέξεαι αὖτις
90 οἴκαδε νοστήσαντ᾽, ἐπεὶ οὐδ᾽ ἐμὲ θυμὸς ἄνωγε
ζώειν οὐδ᾽ ἄνδρεσσι μετέμμεναι, αἴ κε μὴ Ἕκτωρ
πρῶτος ἐμῷ ὑπὸ δουρὶ τυπεὶς ἀπὸ θυμὸν ὀλέσσῃ,
Πατρόκλοιο δ᾽ ἕλωρα Μενοιτιάδεω ἀποτείσῃ.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε Θέτις κατὰ δάκρυ χέουσα·
95 «ὠκύμορος δή μοι, τέκος, ἔσσεαι, οἷ᾽ ἀγορεύεις·
αὐτίκα γάρ τοι ἔπειτα μεθ᾽ Ἕκτορα πότμος ἑτοῖμος.»
Τὴν δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
«αὐτίκα τεθναίην, ἐπεὶ οὐκ ἄρ᾽ ἔμελλον ἑταίρῳ
κτεινομένῳ ἐπαμῦναι· ὁ μὲν μάλα τηλόθι πάτρης
100 ἔφθιτ᾽, ἐμεῖο δὲ δῆσεν ἀρῆς ἀλκτῆρα γενέσθαι.
νῦν δ᾽ ἐπεὶ οὐ νέομαί γε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν,
οὐδέ τι Πατρόκλῳ γενόμην φάος οὐδ᾽ ἑτάροισι
τοῖς ἄλλοις, οἳ δὴ πολέες δάμεν Ἕκτορι δίῳ,
ἀλλ᾽ ἧμαι παρὰ νηυσὶν ἐτώσιον ἄχθος ἀρούρης,
105 τοῖος ἐὼν οἷος οὔ τις Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων
ἐν πολέμῳ· ἀγορῇ δέ τ᾽ ἀμείνονές εἰσι καὶ ἄλλοι.
ὡς ἔρις ἔκ τε θεῶν ἔκ τ᾽ ἀνθρώπων ἀπόλοιτο,
καὶ χόλος, ὅς τ᾽ ἐφέηκε πολύφρονά περ χαλεπῆναι,
ὅς τε πολὺ γλυκίων μέλιτος καταλειβομένοιο
110 ἀνδρῶν ἐν στήθεσσιν ἀέξεται ἠΰτε καπνός·
ὡς ἐμὲ νῦν ἐχόλωσεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων.
ἀλλὰ τὰ μὲν προτετύχθαι ἐάσομεν ἀχνύμενοί περ,
θυμὸν ἐνὶ στήθεσσι φίλον δαμάσαντες ἀνάγκῃ·
νῦν δ᾽ εἶμ᾽, ὄφρα φίλης κεφαλῆς ὀλετῆρα κιχείω,
115 Ἕκτορα· κῆρα δ᾽ ἐγὼ τότε δέξομαι, ὁππότε κεν δὴ
Ζεὺς ἐθέλῃ τελέσαι ἠδ᾽ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι.
οὐδὲ γὰρ οὐδὲ βίη Ἡρακλῆος φύγε κῆρα,
ὅς περ φίλτατος ἔσκε Διὶ Κρονίωνι ἄνακτι·
ἀλλά ἑ μοῖρα δάμασσε καὶ ἀργαλέος χόλος Ἥρης.
120 ὣς καὶ ἐγών, εἰ δή μοι ὁμοίη μοῖρα τέτυκται,
κείσομ᾽ ἐπεί κε θάνω· νῦν δὲ κλέος ἐσθλὸν ἀροίμην,
καί τινα Τρωϊάδων καὶ Δαρδανίδων βαθυκόλπων
ἀμφοτέρῃσιν χερσὶ παρειάων ἁπαλάων
δάκρυ᾽ ὀμορξαμένην ἁδινὸν στοναχῆσαι ἐφείην,
125 γνοῖεν δ᾽ ὡς δὴ δηρὸν ἐγὼ πολέμοιο πέπαυμαι·
μηδέ μ᾽ ἔρυκε μάχης φιλέουσά περ· οὐδέ με πείσεις.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεὰ Θέτις ἀργυρόπεζα·
«ναὶ δὴ ταῦτά γε, τέκνον, ἐτήτυμον οὐ κακόν ἐστι,
τειρομένοις ἑτάροισιν ἀμυνέμεν αἰπὺν ὄλεθρον.
130 ἀλλά τοι ἔντεα καλὰ μετὰ Τρώεσσιν ἔχονται,
χάλκεα μαρμαίροντα· τὰ μὲν κορυθαίολος Ἕκτωρ
αὐτὸς ἔχων ὤμοισιν ἀγάλλεται· οὐδέ ἕ φημι
δηρὸν ἐπαγλαϊεῖσθαι, ἐπεὶ φόνος ἐγγύθεν αὐτῷ.
ἀλλὰ σὺ μὲν μή πω καταδύσεο μῶλον Ἄρηος,
135 πρίν γ᾽ ἐμὲ δεῦρ᾽ ἐλθοῦσαν ἐν ὀφθαλμοῖσιν ἴδηαι·
ἠῶθεν γὰρ νεῦμαι ἅμ᾽ ἠελίῳ ἀνιόντι
τεύχεα καλὰ φέρουσα παρ᾽ Ἡφαίστοιο ἄνακτος.»
Ὣς ἄρα φωνήσασα πάλιν τράπεθ᾽ υἷος ἑοῖο,
καὶ στρεφθεῖσ᾽ ἁλίῃσι κασιγνήτῃσι μετηύδα·
140 «ὑμεῖς μὲν νῦν δῦτε θαλάσσης εὐρέα κόλπον,
ὀψόμεναί τε γέρονθ᾽ ἅλιον καὶ δώματα πατρός,
καί οἱ πάντ᾽ ἀγορεύσατ᾽· ἐγὼ δ᾽ ἐς μακρὸν Ὄλυμπον
εἶμι παρ᾽ Ἥφαιστον κλυτοτέχνην, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσιν
υἱεῖ ἐμῷ δόμεναι κλυτὰ τεύχεα παμφανόωντα.»
145 Ὣς ἔφαθ᾽, αἱ δ᾽ ὑπὸ κῦμα θαλάσσης αὐτίκ᾽ ἔδυσαν·
ἡ δ᾽ αὖτ᾽ Οὔλυμπόνδε θεὰ Θέτις ἀργυρόπεζα
ἤϊεν, ὄφρα φίλῳ παιδὶ κλυτὰ τεύχε᾽ ἐνείκαι.

***

Είπε και τ᾽ άντρον άφησε· και οπίσω της οι κόρες
δακρύζοντας, και γύρω τους το κύμα της θαλάσσης
άνοιγε. Και όταν έφθασαν στην κάρπιμην Τρωάδα
όλες αράδ᾽ ανέβαιναν στην άκρην όπου οι πρύμνες
των Μυρμιδόνων στέκονταν σιμά στον Αχιλλέα·
70 σ᾽ αυτόν που βαρυστέναζεν ήλθε η θεά μητέρα
και με ψιλό ξεφωνητό, του αγαπητού παιδιού της
την κεφαλήν αγκάλιασε και του ᾽πε δακρυσμένη:
«Τέκνο, τι κλαίεις; Τι καημός τώρα σε ήβρε πάλιν;
Λέγε, μη το ᾽χεις μυστικό· σου ετέλεσεν ο Δίας
75 ό,τι απ᾽ αυτόν εζήτησες με σηκωτές αγκάλες,
όλ᾽ οι Αχαιοί με συντριμμόν ν᾽ αποκλεισθούν στες πρύμνες
και όπως φρικτά παθαίνοντας ν᾽ αποζητούν εσένα».
Κι είπε βαρυστενάζοντας ο θείος Αχιλλέας:
«Μητέρα, ναι, τα ετέλεσεν, ως είπες, ο Κρονίδης·
80 αλλά πώς να το χαίρομαι; Μου εχάθη ο ποθητός μου
Πάτροκλος, ο υπεράκριβος, ο φίλος της καρδιάς μου.
Ο Έκτωρ μού τον έσφαξε και τ᾽ άρματα του επήρε
θαυμάσια, θεόρατα, που εδώκαν του Πηλέως
δώρον εξαίσιον οι θεοί σ᾽ εκείνην την ημέραν,
85 όταν εκείνοι σ᾽ έφεραν σ᾽ ανδρός θνητού την κλίνην.
Αυτού με τες αθάνατες θαλάσσιες να ᾽χες μείνει,
εσύ και να είχεν ο Πηλεύς πάρει θνητήν γυναίκα.
Και αντίς πόνος αιώνιος θα θλίβει την ψυχήν σου
του πεθαμένου τέκνου σου, που δεν θα γύρει πλέον
90 στα γονικά να τον δεχθείς· διότι εγώ δεν θέλω
να ζήσω, μες στους ζωντανούς να είμ᾽, εάν ο Έκτωρ
πρώτος από την λόγχην μου δεν ξεψυχήσει εμπρός μου,
και μου πληρώσει την σφαγήν του αγαπητού Πατρόκλου».
Σ᾽ εκείνον τότε απάντησε δακρύζοντας η Θέτις:
95 «Και τότε ολιγοήμερος θα είσαι, αγαπητέ μου,
ότ᾽ ύστερ᾽ απ᾽ τον Έκτορα εγγύς σου είναι το τέλος».
Με πόνον είπεν ο Αχιλλεύς: «Στον τόπο ας πεθάνω
αφού μου εμέλλετο βοηθός του φίλου να μη γίνω
εις την σφαγήν του· τώρα αυτός απ᾽ την πατρίδα πέρα
100 απέθανε, ζητώντας με στου ολέθρου του την ώραν·
τώρ᾽ αφού δεν θα ξαναϊδεί την ποθητήν πατρίδα
ούδ᾽ έσωσα τον Πάτροκλον κι εκείνους τους συντρόφους
τους άλλους που απ᾽ του Έκτορος την λόγχην απεθάναν,
αλλά στες πρύμνες κάθομαι της γης χαμένο βάρος,
105 εγώ των άλλων Αχαιών στον πόλεμον ο πρώτος
αν και στον λόγον από εμέ καλύτερ᾽ είναι και άλλοι.
Απ᾽ τους θεούς κι απ᾽ τους θνητούς να εχάνετο η διχόνοια,
και η χολή που και άνθρωπον με γνώση εξαγριώνει
που μες στα στήθη χύνεται γλυκιά και μελωμένη
110 και ως μαύρος έπειτα καπνός ξεσπά και μεγαλώνει,
καθώς εμένα εχόλωσεν ο μέγας Αγαμέμνων.
Αλλ᾽ ό,τι εγίνη αφήνομεν αν και αδικημένοι
και την ψυχήν στα στήθη μας δαμάζομ᾽ εξ ανάγκης·
και τώρα του Πατρόκλου μου θα φθάσω τον φονέα
115 τον Έκτορα. Και θα δεχθώ την μοίρα του θανάτου,
όταν οι αθάνατοι θεοί και ο Ζευς μού την διορίσουν.
Ότι ούδ᾽ ο μέγας Ηρακλής εξέφυγε την μοίραν,
που ήταν υπεράκριβος υιός του υψίστου Δία·
αλλά της Ήρας η οργή τον δάμασε και η μοίρα.
120 Και αν είναι τέτοια η μοίρα μου κι εγώ θενά ησυχάσω
όταν πεθάνω, αλλ᾽ όνομα λαμπρόν ας πάρω τώρα,
αν κάμω τες βαθύζωνες μητέρες εις την Τροίαν
ν᾽ αναστενάξουν θλιβερά και με τα δυο τους χέρια
εις τ᾽ απαλά τους μάγουλα τα δάκρυα να σφογγίζουν.
125 Και ότι αρκετά απ᾽ τον πόλεμον ησύχασ᾽ ας γνωρίσουν·
μη με κρατείς, μητέρα μου, κι εγώ θα πολεμήσω».
Κι η ασημόποδη θεά του απάντησεν η Θέτις:
«Παιδί μου ομίλησες ορθά· καλόν είναι τους φίλους
να βοηθάς, αν συμφορά κακή τους παραστέκει·
130 πλην τα καλά σου άρματα τώρα κρατούν οι Τρώες
τα χάλκινα τ᾽ αστραφτερά· και ο λοφοσείστης Έκτωρ
επαίρεται που τα φορεί και δεν γνωρίζω πόσο
ολίγο ακόμη θα χαρεί· κι είναι σιμά του η μοίρα.
Αλλά συ ακόμη μην εμπείς στου Άρη τον αγώνα,
135 ως να με ιδούν τα μάτια σου εδώ να γύρ᾽ οπίσω·
κι αύριο τα χαράματα θα έλθω εδώ να φέρω
άρματ᾽ από τον Ήφαιστον θεοτικά πλασμένα».
Με αυτόν τον λόγον άφησε το δοξαστό παιδί της
και στες θαλάσσιες αδελφές εστράφη και τες είπε:
140 «Σεις κατεβείτε στους βυθούς της θάλασσας να ιδείτε
τον γέροντα πατέρα μου και όλ᾽ από σας να μάθει·
και ωστόσο εγώ θε ν᾽ ανεβώ στες κορυφές του Ολύμπου
να έβρω εκεί τον Ήφαιστον, τον ένδοξο τεχνίτην,
ίσως λαμπρ᾽ άρματα καλά χαρίσω του παιδιού μου».
145 Είπε και αυτές εβύθισαν στο κύμα της θαλάσσης.
Κι η ασημόποδη θεά, στον Όλυμπον η Θέτις
ανέβη, άρματα λαμπρά να φέρει του παιδιού της.

Εαρινή ισημερία

«Ω φύση, Όλα όσα οι εποχές σου, για εμένα είναι καρπός. Απο εσένα τα πάντα, μέσα σου τα πάντα, προς εσένα τα πάντα. Η καρδιά του ανθρώπου, είναι σαν μια ρίζα μέσα στο χώμα.. Όταν πλησιάζει η Άνοιξη, μπορεί να πετάξει πάλι βλαστάρια.»

Υπήρχα και όμως δεν είχα έρθει ακόμα σε ύπαρξη. Με λησμόνησαν, και όμως είμαι πάντα εκεί. Αλλάζω φορεσιές στα χρώματα της φύσης.

Αν τραβήξεις το πέπλο μου, θα με βρεις πίσω από την ουσία της ζωής, στο ταξίδι των αστεριών του ουρανού, στον κύκλο των εποχών, στον αόρατο σπόρο που φέρει μέσα του το λουλούδι, στο πλούτο του κελαϊδίσματος των πτηνών, στους ήχους της φύσης.

Αν τραβήξεις το πέπλο μου, θα με βρεις στα ανθρώπινα πίσω από κάθε τέχνη, κάθε επιστήμη, και ενόραση. Λάμπει μέσα σου κείνο που αγνοείς, μα ωστόσο λάμπει. Υπήρξα, και ο ανθρώπινος πολιτισμός έλαμψε.

Σκέψου την ζωή σαν ένα φυτό, του οποίου η εξέλιξη δεν βρίσκεται σε αυτό που βλέπουν τα μάτια, αλλά στον σπόρο που κρύβει στο εσωτερικό του την προηγούμενη, την παρούσα, και την μελλοντική κατάσταση.

Ο σπόρος είναι αφανής δεν φαίνεται παρά μόνο όταν η «ζωή αφυπνιστεί μέσα του», σπάσει το κέλυφος, αποτινάξει από πάνω του τ ο χώμα που το κρατά δεσμευμένο στην λήθη, ώστε να συναντήσει τον προορισμό του, ατενίζοντας πλέον τον Ουρανό.

Μητέρα του η γαία, πατέρας του ο Ζωοδότης Ήλιος πλέον. Η Ύλη είναι ο φορέας για την εκδήλωση της Ψυχής στο γήινο πεδίο της ύπαρξης.

Μόνο η συνείδηση της ψυχής βλέπει ότι είναι αόρατο, γιατί είναι και η ίδια αόρατη. Η ψυχή σε ένα ανώτερο πεδίο είναι ο φορέας για την εκδήλωση του Πνεύματος. Και αυτά τα τρία συντίθενται σε μια τριπλή υπόσταση, η οποία καθορίζει καταλυτικά την ανθρώπινη ζωή. Στον μύθο θα τους αναγνωρίσεις ως Πλούτωνα, Δήμητρα και Περσεφόνη.

Όποιος έχει παρατηρήσει τον κύκλο της φύσης και βλέπει ένα βλαστάρι, γνωρίζει πως μετά από λίγο καιρό αυτό το φυτό, θα αποκτήσει άνθη ή καρπούς, ακολουθώντας το μυστικό κάλεσμα της εξέλιξης και των δυνάμεων της φύσεως.

Στον πυρήνα της ύπαρξης του το φυτό φέρει τις δυνάμεις εκείνες που σε συνδυασμό τα τέσσερα στοιχεία της φύσεως θα δώσει τους καρπούς, τους οποίους είναι προορισμένος να δώσει. Πώς μπορεί όμως κάποιος να κατανοήσει το άφατο από το φανερό; Όλοι μπορούν να μετρήσουν τους σπόρους σ' ένα στάχυ, κανείς όμως δεν μπορεί να μετρήσει τα στάχυα μέσα σ' έναν σπόρο.

Αυτό είναι δυνατό μόνο σ’ εκείνον που έχει εξοικειωθεί με τις μυστικές και άφατες δυνάμεις της φύσεως. Ο υλικός κόσμος είναι καθρέφτης των αθέατων πνευματικών δυνάμεων, που σχηματοποιούν και ζωοποιούν την φύση.

Ο ουρανός ενυπάρχει στην Γη με ένα Ουράνιο τρόπο, όπως και η Γη ενυπάρχει στον Ουρανό με ένα γήινο τρόπο. Οδός άνω και κάτω μία. Τα πάντα βρίσκονται σε αμοιβαία αλληλεπίδραση, και αφού «όλα βρίσκονται μέσα σε όλα», το σύμπαν είναι «ένα και συνεχές», άρα το μικρότερο γεγονός έχει επίδραση στο σύνολο του κόσμου.

Ολόκληρο το σύμπαν το διέπει ένας «ιερός δεσμός», ο οποίος συνδέει τα πάντα, και εξαιτίας του οποίου υπάρχει η «κράσις δι’ ὅλου», η οποία αντανακλά τη συμφωνία της θείας Πρόνοιας στον κόσμο, όπου ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα μικρό τμήμα, είπε ο Μάρκος Αυρήλιος.

Ο Πλωτίνος διδάσκει πως όπως σε έναν ζωντανό οργανισμό κάθε μέλος είναι αναπόσπαστο μέρος του, έτσι και στον κόσμο όλα βρίσκονται σε συνάφεια και αρμονία. Το επιμέρους ταυτίζεται με το Όλον. Τα διάφορα τμήματα του κόσμου βρίσκονται σε συνάφεια, το ένα τμήμα καθρεφτίζει το άλλο, το ένα είναι μέσα στο καθετί.

Έτσι σε κάθε τμήμα του αισθητού κόσμου αντανακλώνται οι προηγούμενες υποστάσεις, και ολόκληρος ο αισθητός κόσμος, ώστε κατά οριζόντιο τρόπο κάθε επίπεδο περιλαμβάνει τα υπόλοιπα .

Υπάρχει μια δυνατότητα να μπορέσει κάποιος να εκφραστεί σχετικά με το μέλλον, εάν εισχωρήσει «πίσω» από την επιφάνεια της ανθρώπινης φύσης μέχρι την ουσία της. Ο άνθρωπος λέει ο Πρόκλος (εις Πλ. Τίμαιον), είναι ένας μικρός κόσμος και υπάρχουν μέσα σε αυτόν κατά τρόπο μερικό, όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο κατά τρόπο θεϊκό και καθολικό. Υπάρχει μέσα μας:

1) ενεργητικός νους: όμοιος με τον καθολικό κοσμικό αιθέρα

2) ψυχή λογική: συγκροτημένη από τις δύο κοσμογονικές ουσίες

3) όχημα αιθέριο: φύσει ανάλογο με τον ουρανό

4) σώμα γήινο: δομημένο από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης.

Ο άνθρωπος φέρει εντός του τον Θεϊκό σπινθήρα ομοούσιο με τον δημιουργό του. Ο άνθρωπος όμως ασχολείται με ότι βρίσκεται στην επιφάνεια και ότι βλέπουν τα μάτια. Ο Πλωτίνος (Εννεάδες, Περὶ τοῦ καλοῦ 1, 6, 8-9 ), μας καλεί να «κλείσουμε τα μάτια», να στραφούμε στην «εσωτερική όραση», την οποία ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.

Δεν είναι προκαθορισμένο τι θα κάνει ένας άνθρωπος. Προκαθορισμένοι είναι οι δρόμοι που πρέπει να διαλέξει. Πώς αλλιώς θα κατανοήσουμε το παράλογο, αν δεν αφήσουμε την λογική να χορέψει στον ρυθμό του.

Αφήστε πίσω τις προκαταλήψεις και ζήστε με τη συνειδητοποίηση και την αίσθηση της παρουσίας του «αγνώστου μέσα στο γνωστό», του «επιμέρους μέσα στο Όλον», του «μυστηρίου» σε κάθε πράγμα και, κυρίως, των προόδων μιας νέας άγνοιας σε κάθε πρόοδο της γνώσης.

Σκοπός του σύμπαντος είναι η γέννηση και το άνθισμα της συνειδητότητας. Όταν ευθυγραμμίζεσαι μαζί του σε καθοδηγεί σε οτιδήποτε κάνεις, ή σκέφτεσαι. Παρατηρήστε την ομορφιά παντού γύρω σας, ακόμα και στα πιο μικρά πράγματα. Στο κελάϊδισμα ενός πουλιού, τα λουλούδια στον κήπο μας ή σ' ένα πάρκο - απλώς να παρατηρήστε την φύση.

Για να παρατηρήσει κανείς τις λεπτομέρειες απαιτείται κάποιος βαθμός αφύπνισης. Αυτή η αφύπνιση είναι το κλειδί. Είναι η ίδια η συνειδητότητα. Για να ζήσει κάποιος την εμπειρία «διεύρυνσης του εαυτού», πρέπει να έρθει πιο κοντά στην εσωτερική του ύπαρξή του, να καταδυθεί στο «εσωτερικό ιερό του κέντρο».

Όταν κοιτάς κάτι για καιρό συνειδητά κατάματα, κάποια στιγμή αυτό θα λάμψει, και τότε (τίποτα) δεν θα είναι πια το ίδιο! Σκάβε μέσα σου· μέσα σου είναι η πηγή του καλού και θα αναβλύζει πάντα αν πάντα την αναζητείς, αφαίρεσε τα πάντα, μας είπαν ο Μάρκος Αυρήλιος, και ο Πλωτίνος.

Ένας τρόπος αύξησης της συγκέντρωσης μας είναι το να παρατηρούμε την αναπνοή μας, και να αναπνέουμε συνειδητά. Όταν προσέχουμε την αναπνοή μας δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε άλλα πράγματα ταυτόχρονα. Η προσοχή μας είναι στο τώρα και όχι στις ανησυχίες του χθες ή στο τι σχεδιάζουμε να κάνουμε την επόμενη βδομάδα. Απλά αναπνέουμε, δεν σκεφτόμαστε.

Ο διαλογισμός της αναπνοής είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να αφυπνιστεί κανείς, καθώς μας απομακρύνει από τη δραστηριότητα του νου.

Η πραγματική επίγνωση έρχεται «εκ των έσω», και προϋποθέτει να «βιώσουμε» την προσωπική μας αλήθεια. Από την παιδική μας ηλικία, ακούμε ότι «το τριαντάφυλλο είναι όμορφο». Έτσι, όταν βλέπουμε ένα κομμένο τριαντάφυλλο, επαναλαμβάνουμε ότι «το τριαντάφυλλο είναι όμορφο». Το νιώθουμε όμως αυτό πραγματικά;

Γνωρίζουμε ποιες δυνάμεις δημιούργησαν αυτή την ομορφιά, έχουμε δει το περιβάλλον του; Έχουμε δει τις μέλισσες να κουβαλούν την γύρη του; Έχουμε ίσως δει το μπουμπούκι του, έχουμε ίσως μυρίσει τα άνθη του. γεμίσαμε τα βάζα με νεκρή φύση;

Η αλήθεια είναι και πρέπει να είναι απλή, δωρεάν και όμορφη. Έχεις σκεφθεί αλήθεια γιατί η Αφροδίτη απεικονίζεται γυμνή; Διότι, η απόλυτη ομορφιά δεν χρειάζεται ρούχα ή κοσμήματα. Η φύση δόθηκε δωρεάν σε όλα τα πλάσματα, και προς όφελος όλων των πραγμάτων που αυτή φιλοξενεί στην αγκαλιά της.

Γυρίστε πίσω στα απλά!. Υπάρχει μια μόνο αλήθεια και αυτή είναι η φύση. Είναι στην φύση σου να είσαι συνδεδεμένος μαζί της. Τα δεινά του ανθρώπου ξεκίνησαν όταν ο άνθρωπος ξέχασε μέσα στην βολή και τον θόρυβο του πολιτισμού του, αυτό το απλό μυστικό.

Είσαι παιδί των άστρων, εδώ γεννήθηκε το θνητό σου σώμα και εδώ θα το αφήσεις όταν θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου. Μάθε τα παιδιά σου, να ξαπλώνουν στο στέρνο της Γαίας, να αγκαλιάζουν τα δέντρα, να ακούν το θρόισμα των φύλλων, το τραγούδι των Νυμφών στα ρυάκια του δάσους.

Εαρινή ισημερία, η χρονική περίοδος που είναι ίσα μοιρασμένη ανάμεσα στο σκοτάδι και στο φως, όλα βρίσκονται σε ισορροπία. Ισορροπήστε μέσα σας τις πνευματικές και υλικές δυνάμεις. Για πολλά πνευματικά μονοπάτια, από αρχαιοτάτων χρόνων είναι μέρα γιορτής.

Θεωρείται ημέρα κάθαρσης, γονιμότητας και αναγέννησης. οι μέρες γύρω από την Ισημερία ενδείκνυνται για να κάνουμε διαλογισμούς αρμονίας και εξισορρόπησης, αφού το φως και το σκοτάδι είναι ισοδύναμα.

Ανακάλυψε τη δική σου εσωτερική αίσθηση. Κοιτώντας το παρελθόν, να νοιώθεις ευγνωμοσύνη.

Κοιτώντας το μέλλον, να έχεις όραμα.

Κοιτώντας προς τα έξω, να παίρνεις δύναμη...

Κοιτώντας προς τα μέσα, θα βρεις την γαλήνη...

Υ.Γ. Εαρινή ισημερία, το ουράνιο σύμβολο της αναγέννησης και της ευφορίας. Αστρολογικά η σημερινή Ισημερία σηματοδοτεί την αρχή του Ζωδιακού στον Κριό. Η εαρινή ισημερία του Μαρτίου όριζε σε πολλούς λαούς και σχετικά μέχρι τις πρόσφατες εποχές την αρχή του έτους. Για τους Ρωμαίους ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και πήρε το όνομα του από τον θεό Άρη (Mars) πατέρα του γενάρχη τους, του Ρωμύλου.

Η αποδοχή στη ζωή μας

Η αποδοχή σαν έννοια είναι πολυδιάστατη και δεν αρκεί απλά να την επικαλούμαστε δίχως να καταλαβαίνουμε ακριβώς το νόημά της.

Ένα παράδειγμα αποδοχής

Για παράδειγμα, όταν ο καιρός είναι βροχερός ή μουντός, αποδοχή είναι: Να αποδεχτώ ότι ο καιρός είναι έτσι όπως είναι. Βροχερός και μουντός. Και με αυτό, να οργανώσω και να ξεκινήσω την ημέρα μου και ό,τι έχω να κάνω μέσα σε αυτήν.

Δίχως να σκέφτομαι τι καιρό θα ήθελα, θα με βόλευε, ή θα εξυπηρετούσε τα σχέδιά μου. Και δίχως να αρχίζω τα παράπονα, την γκρίνια, τους αναστεναγμούς και την αρνητικότητα – «πόσο άτυχος είμαι»; ή «Όλα αυτά συμβαίνουν μόνο σε μένα» κλπ.

Διότι, σε αυτή την συγκεκριμένη κατάσταση (με τον άσχημο καιρό) χρειάζεται να καταλάβω μονάχα το εξής: Ότι όσο θυμωμένος, ενοχλημένος, αγχωμένος, στεναχωρημένος κλπ νιώσω για την κακοκαιρία αυτή, η συγκεκριμένη κατάσταση (για την ώρα) δεν θα αλλάξει.

Απλώς έχοντας αυτήν τη στάση και συνεχίζοντάς την, μόνο πιο άσχημα θα με κάνει να αισθανθώ. Άρα, ή θα αποδεχτώ ότι ο καιρός είναι έτσι όπως είναι και θα προχωρήσω παρακάτω, προσπαθώντας να βρω λύσεις για το πώς θα κινηθώ ή θα συνεχίσω να αισθάνομαι άσχημα και αδικημένος, για κάτι που δεν μπορώ στην τελική να αλλάξω ή να ελέγξω.

Μακάρι όμως στην καθημερινότητά μας, η δυσκολία μας να ήταν μόνο η αποδοχή ή μη, του καιρού. Στην κοινωνική μας ζωή, η αποδοχή παίζει σημαντικότατο ρόλο και είναι ένας παράγοντας που λίγο ως πολύ μας επηρεάζει.

Η αποδοχή στρέφεται σε τρεις μεριές:

• Την αποδοχή που λαμβάνω από τους άλλους.
• Την αποδοχή που εγώ δίνω στους άλλους.
• Και την αποδοχή που έχω εγώ για τον εαυτό μου.

Η εστίαση μας στην αποδοχή

Ως προς την αποδοχή υπάρχουν δύο διαστάσεις που μας επηρεάζουν και καθορίζουν την συμπεριφορά μας και την πραγματικότητά μας.

Η πρώτη αφορά το κατά πόσο μπορούμε να αποδεχτούμε τόσο τον εαυτό μας, όσο και τους άλλους, ενώ η δεύτερη το αν καταναλώνουμε ένα μεγάλο μέρος της ενέργειά μας, είτε με την ανησυχία ή την ανασφάλεια μας, για το εάν μας αποδέχονται ή θα μας αποδεχτούν οι άλλοι. Επιπρόσθετα, εστιάζουμε στις πράξεις που κάνουμε ή πρέπει να κάνουμε, ώστε μέσω αυτών να μας αποδεχτούν.

Αρχικά, αυτή την αποδοχή την αναζητάμε από τους γονείς μας και μετέπειτα από τους άλλους ανθρώπους στη ζωή μας, την άνευ όρων αποδοχή και την υπό όρους αποδοχή.

Η αποδοχή του εαυτού και των άλλων

Η αποδοχή του εαυτού μας σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε το ποιοι είμαστε, με τα δυνατά και τα αδύναμά μας σημεία. Σημαίνει επίσης, να καταλάβουμε ότι είμαστε τέλεια ατελή όντα, με αδυναμίες, που κάνουμε λάθη και που κάποιες φορές δεν καταφέρνουμε τους στόχους μας.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι χρειάζεται να αυτό-μαστιγωνόμαστε συνέχεια και να κατακρίνουμε τους εαυτούς μας. Αυτή είναι και η ουσία της άνευ όρων αποδοχής, να αποδεχόμαστε δηλαδή, τον άλλον αλλά και τον εαυτό μας όπως ακριβώς είναι. Αντιθέτως, στην αποδοχή υπό όρους, αποδεχόμαστε κάποιον μόνο όταν καλύπτει τις προσδοκίες, τις ανάγκες και τα standards μας.

Για να τα αναγνωρίσουμε όμως όλα αυτά ώστε να μπορούμε να τα αποδεχτούμε, χρειάζεται πρώτα να έχουμε επίγνωση του ποιοι είμαστε, και του τι θέλουμε. Ταυτόχρονα όμως, χρειάζεται να έχουμε επίγνωση και ως προς την διαφορετικότητα των άλλων και των δικών τους θέλω.

Διαφορά μεταξύ της αποδοχής του εαυτού και των άλλων

Υπάρχει όμως μια πολύ βασική και ουσιώδης διαφορά μεταξύ της αποδοχής προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους.

Εμείς για τον εαυτό μας μπορούμε να επιλέξουμε να συνεχίσουμε ή να τερματίσουμε:

• την συμπεριφορά μας
• μια κατάσταση
• τον τρόπο σκέψης μας
• μια ολόκληρη στάση ζωής

Και αυτό επειδή πλέον αυτή η συμπεριφορά, κατάσταση, τρόπος σκέψης κλπ:

• μας κρατάει πίσω και δεν μας εξελίσσει
• δεν μας αρέσει, ούτε μας ωφελεί
• μας κάνει να βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα
• και μας κάνει να είμαστε δυσλειτουργικοί στη ζωή μας, στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και στα επαγγελματικά μας.

Το παράδοξο της αποδοχής

Η αποδοχή προς τον εαυτό μας, δεν είναι μια στατική κατάσταση που διέπεται από το δίπολο άσπρο-μαύρο, ή του «έτσι είμαι ή δεν είμαι και τέλος». Είναι μια δυναμική κατάσταση που μας δίνει μετέπειτα και την δυνατότητα της επιλογής.

Η αποδοχή στην παρούσα κατάσταση:

• ενός προβλήματος
• ότι είμαι έτσι… σαν άνθρωπος
• ή ότι έτσι είναι μια κατάσταση

Μας φέρνει μπρος σε μια κατάσταση επιλογής:

• Αν έτσι είναι τα πράγματα… ή μια κατάσταση… ή εγώ…, και έχω επίγνωση του τι σημαίνει αυτό, τότε τι επιλέγω; Θα κάνω κάτι ή όχι;
• Αν ναι, τι χρειάζεται να γίνει; Είμαι έτοιμος να δεχτώ τις συνέπειες;
• Αν όχι, γνωρίζω τη σημασία της μη δράσης μου; Είμαι έτοιμος να δεχτώ τις συνέπειες;

Και στις δύο περιπτώσεις η επιλογή είναι μόνο δική μας, και μαζί της έρχεται και η ευθύνη των επιλογών μας.

Η επίγνωση ουσιαστικά του εαυτού μας, ενός προβλήματος ή μιας κατάστασης και η αποδοχή αυτών ως έχουν, δε μας αφήνουν το περιθώριο της μη επιλογής και του να μην αναλάβουμε τις ευθύνες μας.

Διότι, και στις δύο περιπτώσεις (είτε επιλέγω να κάνω κάτι ή όχι), εμείς είμαστε εκείνοι που επιλέγουμε και αποφασίζουμε τι θα κάνουμε τελικά.

Μην ξεχνάμε πως: η επιλογή της μη-δράσης, είναι ταυτόχρονα και επιλογή μας και μια δράση.
Η αποδοχή μας προς τους άλλους

Αντίθετα με τον εαυτό μας, η αποδοχή των άλλων έχει λίγο διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Ουσιαστικά η διαφορά είναι στο ότι, εμείς όταν αποδεχόμαστε τον εαυτό μας μπορούμε να επιλέξουμε να αλλάξουμε κάτι σε εμάς, αν το θελήσουμε και το αποφασίσουμε. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει απαραίτητα, όταν αποδεχόμαστε τους άλλους.

Η αποδοχή, το να πούμε δηλαδή ότι «αναγνωρίζω και καταλαβαίνω τον άλλον γι’ αυτό που είναι» (πολλές φορές συνεχίζεται η πρόταση με ένα αλλά …), δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο άλλος θα αλλάξει ή θα κάνει κάποια προσπάθεια να αλλάξει.

Σημαίνει απλώς, ότι κατανοούμε πως το άλλο άτομο:

• Έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
• Συμπεριφέρεται με έναν X τρόπο.
• Και έχει έναν Ψ τρόπο σκέψης και ένα Ζ τρόπο ζωής.

Η ψευδαίσθηση ότι έχουμε τον «έλεγχο» πάνω σε κάποιον και μπορούμε να τον «αλλάξουμε»

Όταν λέμε σε κάποιον να κάνει ή να μην κάνει κάτι, στο τέλος της ημέρας εκείνος είναι που θα πάρει την απόφαση αν θα το κάνει ή όχι. Ασχέτως, του ψυχολογικού υπόβαθρού του, ή της επιρροής μας επάνω του.

Στην πραγματικότητα δεν έχουμε εμείς τον έλεγχο πάνω στους άλλους, άρα ούτε και την ευθύνη. Τον έλεγχο και την ευθύνη των αποφάσεων και των πράξεων του, τα έχει ο ίδιος ο άνθρωπος για τον εαυτό του.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τους άλλους, όσο και να το θέλαμε, ή όσο και να πιστεύουμε (σαν μια ψευδαίσθηση) ότι μπορούμε.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω αφορούν και εμάς τους ίδιους.

Τι μπορούμε να κάνουμε στις διαπροσωπικές μας σχέσεις σε πράγματα ή συμπεριφορές που κάνουν οι άλλοι και που δεν μας αρέσουν;

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να συζητήσουμε και να φέρουμε στην επιφάνεια και στην επίγνωση του ατόμου, κάποια πράγματα μέσω των δικών μας αντιληπτικών φίλτρων και των παρατηρήσεών μας.

Πολλοί θα παραπονεθούν τώρα, ότι επικοινωνούν στον άλλον αυτά που τους ενοχλούν, αλλά και πάλι δεν γίνεται τίποτα και δεν αλλάζουν.

Πέρα από τον παράγοντα του τρόπου με τον οποίο επικοινωνούμε στον άλλον κάποια πράγματα, χρειάζεται να ξαναδούμε τη σημαντικότητα της επίγνωσης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ώστε έχοντας την επίγνωση το άλλο άτομο, να μπορέσει να αποδεχτεί κάποια πράγματα και έτσι να μπορεί να επιλέξει και να αναλάβει τις δικιές του ευθύνες (της δικής του δράσης ή μη-δράσης).

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι, ένα από τα λίγα που μπορούμε να κάνουμε, είναι απλά να βοηθήσουμε να αντιληφθεί ο άλλος, μέσα από μας (τους εξωτερικούς του καθρέφτες) κάποια πράγματα που ενδεχομένως να μην τα αντιλαμβάνεται ή να μην του είναι συνειδητά, τα οποία, όμως, εμάς μας επηρεάζουν και κάποιες φορές όχι θετικά.

Το αμέσως επόμενο που γίνεται, κατά την προσπάθειά μας να βοηθήσουμε το άλλο άτομο να αντιληφθεί, είναι ότι του εκφράζουμε και του γνωστοποιούμε τις επιπτώσεις των συμπεριφορών του σε εμάς τους ίδιους και στη μεταξύ μας σχέση.

Εδώ όμως υπάρχουν τρία ενδεχόμενα, όταν προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε σε κάποιον ορισμένα πράγματα:

• Τα επικοινωνούμε (ή νομίζουμε ότι το κάνουμε), με έναν τρόπο όμως που δεν ωφελεί και δεν βοηθάει τον άλλον να τα συνειδητοποιήσει.
• Ή τα επικοινωνούμε μεν ορθά, αλλά και πάλι δεν τα συνειδητοποιεί.
• Τέλος, είτε τα επικοινωνούμε ορθά ή όχι, ο άλλος μπορεί να αντιληφθεί τι του επικοινωνούμε. Και από εκεί και πέρα μπορεί να επιλέξει τι μπορεί και θέλει να κάνει.

Όπως και να χει, η συμβολή μας σε αυτό το επίπεδο φτάνει μέχρι εκεί. Ενδεχομένως, να χρειάζονται κάποιες συμπληρωματικές επεξηγήσεις ή παραδείγματα και ίσως μια κάποια υπομονή. Από εκεί και πέρα το τι θα κάνει ο άλλος τελικά είναι πλέον δικιά του απόφαση.

Το δικό μας κομμάτι μετέπειτα, είναι να γνωρίζουμε τα όριά μας και να τα θέσουμε. Να θέσουμε δηλαδή, το τι θα συμβεί αν τα όρια αυτά ξεπεραστούν ή αν μια συμπεριφορά και κατάσταση συνεχιστεί ως έχει. Με το να θέτουμε όρια όμως, και πάλι σημαίνει ότι αναλαμβάνουμε την ευθύνη των αποφάσεών μας και πως είμαστε συνειδητοποιημένοι για το τι σημαίνει αυτό.

Η συζήτηση λοιπόν για την αποδοχή όπως βλέπουμε, ανοίγει αρκετά θέματα όπως:

• Tην αυτό-επίγνωση, την ανάληψη των ευθυνών μας και την αλλαγή.
• Τον τρόπο που επικοινωνούμε σε διαπροσωπικό επίπεδο.
• Τέλος, το θέμα των ορίων μας και το να θέτουμε τα όριά μας.

Ως κοινωνικά όντα, από την παιδική μας ηλικία, χρειαζόμασταν και αποζητούσαμε την αποδοχή από τους άλλους. Μια αποδοχή που θα σηματοδοτούσε την αναγνώρισή μας από τους άλλους, αλλά επίσης θα δημιουργούσε το αίσθημα της αυτό-αξίας μας μέσω των επιτευγμάτων μας, στα πράγματα που κάναμε.

Πολλές φορές όμως αυτήν την αποδοχή είτε δεν τη λαμβάναμε, ή τη λαμβάναμε υπό όρους, κάνοντάς μας να προσπαθούμε να τροποποιήσουμε τη συμπεριφορά μας, ώστε να μπορέσουμε να γίνουμε αποδεκτοί και να ταιριάξουμε.

Τελικά όμως στο τέλος της ημέρας, ως προς την αναζήτηση της αποδοχής, χρειάζεται να παραδεχτούμε και να αποδεχτούμε ότι η προσπάθεια να μάς αποδεχτούν μάλλον φέρνει (ή έχει ήδη φέρει) τα αντίθετα αποτελέσματα απ’ ότι περιμέναμε.

Όλη η μαγεία του δρόμου μας κρύβεται στον τρόπο που τον περπατάμε

Η ζωή πάντα θα συνεχίζεται, πάντα θα ρέει με μία ατέρμονη κίνηση. Καθώς περπατάμε το μονοπάτι της ζωής μας, σαν ταξιδιώτες, οι προορισμοί στο ταξίδι μας μπορεί να εναλλάσσονται συχνά. Προορισμοί μικροί και μεγάλοι… Ιθάκες, περισσότερο ή λιγότερο, σημαντικές για την καρδιά.

Ένας, όμως, παραμένει ο τελικός προορισμός ενός ελεύθερου ταξιδιώτη. Ο σημαντικότερος όλων… η πνευματική του ωρίμανση. Η Αυτογνωσία, η ένωση με τον αληθινό του εαυτό! Αυτός είναι ο αληθινός προορισμός για την ταξιδιάρα ψυχή μας, που έρχεται εδώ στη γη για να ζήσει ελεύθερα, να εξερευνήσει.

Πόση διαφορά έχει ένα μονοπάτι όταν τα βήματα που το περπατούν είναι μη συνειδητά; Όταν είναι αυτό που λέμε “στον αυτόματο πιλότο” το περπάτημά σου… Μ’ ένα μονοπάτι που το περπατά ένας εαυτός συνειδητός; Με πόδια βαθιά ριζωμένα στο χώμα της γης! Τι στ’ αλήθεια αλλάζει όταν πορεύεσαι στη ζωή, με όλα αυτά που η ζωή μπορεί να σου φέρει στο δρόμο, έχοντας σύμμαχο τον εαυτό σου κι όχι κρυφό – υποσυνείδητο – εχθρό;

Να κοιτάς μέσα σου! Να βρίσκεις τη δύναμη να κοιτάς τα συναισθήματά σου, όποια και αν είναι αυτά. Απλώς όπως είναι, χωρίς να τα κρίνεις! Να τα αφήνεις να βγαίνουν στην επιφάνεια, μην νεκρώνεσαι και, κυρίως, μη νεκρώνεις την καρδιά σου για να μην νιώθει. Είσαι άνθρωπος!

Δεν θα σε οδηγήσει πουθενά το να πιέζεις ό,τι νιώθεις και να το σπρώχνεις προς τα μέσα. Αποδέξου τον πόνο σου, τον θυμό σου, τη θλίψη, τον φόβο και οτιδήποτε άλλο κουβαλάς και ζήσε με αυτά. Με ό,τι έχεις, με ό,τι νιώθεις, αυτό είναι η αρχή για να δημιουργήσει από μόνο του καινούρια ζωή για σένα. Η ζωή ανοίγεται μπροστά σου, αλλά όσο εσύ είσαι κλεισμένος σε όλα εκείνα που δεν θέλεις να δεις, να αντιμετωπίσεις και εντέλει να ξεπεράσεις, τόσο θα της κλείνεις την πόρτα στα μούτρα!

Ταξιδιώτη… Να θυμάσαι πως, όλη η μαγεία του δρόμου μας κρύβεται στον τρόπο που τον περπατάμε Με μάτια ανοιχτά; Απολαμβάνοντας ελεύθεροι τη θέα και τις Ιθάκες που, κάθε φορά, ανακαλύπτουμε…αφήνοντας την καρδιά να οδηγεί; Ή με μάτια φοβισμένα; Αποκομμένοι από τον αληθινό εαυτό μας και τα συναισθήματά μας…κλεισμένοι μέσα στα αυστηρά όρια του νου.

Η επιλογή είναι δική μας, βρίσκεται μέσα στα χέρια μας, είναι αυτή που θα διαμορφώσει το βήμα μας.

Αυτή που θα μεταμορφώσει ολοκληρωτικά το Μονοπάτι και την εξέλιξη της ζωής μας. Καλό ταξίδι Ταξιδιώτη!

Πώς η νοσταλγία μπορεί να μας εξαπατήσει στο πώς βλέπουμε το παρελθόν

Η νοσταλγία βρίσκεται παντού στον αέρα, καθώς οι προσπάθειες «επιστροφής στην κανονικότητα» κορυφώνονται. Οι άνθρωποι θέλουν να επιστρέψουν σε απλούστερες εποχές, στην αθωότητα και τη ζεστασιά, στην ευτυχία και την ασφάλεια, στο να τους φροντίζουν με αγάπη και να γελούν χαρούμενα με τους φίλους και την οικογένεια.

Η αθωότητα δεν έχει να κάνει μόνο με τη νοσταλγία για όταν ήμασταν παιδιά, αλλά και για όταν ήμασταν ενήλικοι πριν μάθουμε κάτι που δεν θέλουμε να ξέρουμε τώρα. Είναι για μια εποχή που δεν χρειαζόταν να φοράμε μάσκες ούτε να σκεφτόμαστε τα φίλτρα αέρα – ακούγαμε αλλά δεν βιώναμε πανδημίες που άλλαξαν τη ζωή μας και μας έδωσαν σκληρά μαθήματα – και δεν διατηρούσαμε σχέσεις στο όνομα της «πολυπραγμοσύνης», διατηρώντας παράλληλα την ψευδαίσθηση ότι έχουμε ένα σταθερό κοινωνικό δίκτυο.

Η νοσταλγία διαφέρει από τη θλίψη, στον τρόπο που την αισθανόμαστε. Η νοσταλγία προσανατολίζει τις σκέψεις, τις λέξεις και τις συμπεριφορές προς την ανάκτηση του παρελθόντος όπως το παρουσιάζει η μνήμη μας- η θλίψη γνωρίζει ότι δεν υπάρχει επιστροφή και θρηνεί την απώλεια. Πολλά έχουν γραφτεί για τη νοσταλγία. Αλλά μου κάνει εντύπωση πόσο πολύ η νοσταλγία παρακινεί σήμερα τους ανθρώπους να φωνάζουν και να κάνουν πράγματα που απειλούν την υγεία τους και την ίδια τους τη ζωή.

Η νοσταλγία μας τυφλώνει στην πραγματικότητα με τον συναισθηματισμό της. Η θλίψη μας χτυπά σκληρά με την πραγματικότητα ότι η απώλεια είναι μόνιμη. Ίσως η νοσταλγία μας κυριεύει για να αποφύγουμε τη θλίψη.

Διαπιστώνω ότι όσες δεκαετίες κι αν περάσουν, η επιθυμία να επιστρέψω σε μια εποχή που δεν ήξερα τον Χ με τραβά δυνατά. Αυτή η κατάσταση ισχύει ιδιαίτερα για τις σχέσεις, και για μια εποχή που πίστευα ότι η οικογένεια το εννοούσε όταν δήλωνε ότι το αίμα νερό δεν γίνεται, ότι οι δεσμοί φιλίας θα ήταν παντοτινοί, ότι τίποτα δεν θα άλλαζε. Μοιραζόμασταν κοινά ενδιαφέροντα, ιδιότητες, ήθος και το να είμαστε εκεί ο ένας για τον άλλον, ό,τι κι αν προσπαθούσε να μας χωρίσει, όσο κι αν διαρκούσε ο χρόνος της δοκιμασίας.

Nομίζω ότι ήταν ο Αργεντινός συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες που είπε κάποτε, για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ότι «η μοίρα του, όπως και όλων των ανθρώπων, ήταν να ζει σε κακές εποχές». Η νοσταλγία είναι άκρως απατηλή, και τα κόλπα και τα τεχνάσματά της εξαπατούν το πνεύμα ώστε να πιστεύει, χωρίς καμία αμφιβολία, ότι οι περασμένες εποχές ήταν πάντα οι καλύτερες των εποχών. Και όπως όλες οι ασθένειες της ψυχής, είναι συχνά χειρότερη την αυγή ή μέσα στον λήθαργο των κυριακάτικων απογευμάτων.

Πρέπει να είναι η «αλγία» που κάνει τη νοσταλγία να ακούγεται άσχημα. Υποδηλώνει πόνο, όπως η νευραλγία. Μόνο που αντί να φλεγμαίνει ένα φυσικό νεύρο, ταλαιπωρεί την ψυχή, προκαλώντας μια φυσική παρόρμηση να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο, παρόλο που κάτι τέτοιο είναι φυσικά αδύνατο. Το άλλο συστατικό της λέξης, θα πρέπει να επισημανθεί, προέρχεται από την λέξη νόστος, που σημαίνει επιστροφή.

Πρέπει να θυμόμαστε για να μπορούμε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας, αλλά η νοσταλγία μας δελεάζει με τη γλύκα της αθωότητας. Δυστυχώς, η νοσταλγία μας λέει ψέματα ότι μπορούμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα.

Κανείς δεν μπορεί να επιστρέψει στο «κανονικό», δηλαδή σε προηγούμενες εποχές. Βαθιά μέσα μας βρίσκεται η γνώση ότι το «φυσιολογικό» είναι μια ψεύτικη βιτρίνα, όπως και άλλα ιστορικά γεγονότα, έχουν αλλάξει τόσο πολύ τον κόσμο μας που η μόνη απάντηση είναι να δημιουργήσουμε έναν νέο κόσμο που θα μπορεί να μας προστατεύει από μελλοντικές καταστροφές, όποιες κι αν είναι αυτές.

Αποτοξινώνοντας την Ψυχή μας

Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι εκτός από το σώμα τοξινώνεται και η ψυχή; Ότι οι πεποιθήσεις και οι αρνητικές σου σκέψεις δεν μπλοκάρουν μόνο το μυαλό σου και την καρδιά σου αλλά και την ίδια σου τη ψυχή; Ότι η σωματική ακαμψία, η κούραση, η έλλειψη χαράς, το αίσθημα κατωτερότητας, η αίσθηση του ότι όλα είναι μάταια, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή, η συναισθηματική παγωνιά, οι πόνοι στο σώμα αλλά και σε ενεργειακό επίπεδο τα ατυχήματα ή οι αναποδιές που σου συμβαίνουν μπορεί να οφείλονται στο ότι έχει τοξινωθεί, ότι έχει δηλητηριαστεί όχι μόνο το σώμα αλλά και η ψυχή σου; Ότι όλα αυτά είναι σημάδια ότι η ψυχή κλαίει και θέλει να ακουστεί;

Είναι καλό για όλους μας ανεξάρτητα σε τι επίπεδο δόνησης βρίσκεται η ψυχή μας να φροντίζουμε να την καθαρίζουμε και να την αποτοξινώνουμε. Και γι΄ αυτήν την αποτοξίνωση δεν αρκεί η ωμοφαγία, η φρουτοφαγία, η ισορροπημένη διατροφή και η σωματική άσκηση. Φυσικά συντελούν θετικά και διευκολύνουν τον δρόμο της αποτοξίνωσης της ψυχής μας αλλά χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω από αυτά.

Για να βρίσκεται σε αρμονία η ψυχή μας χρειάζεται να υπάρχει αρμονία στη σχέση που έχουν μεταξύ τους το σώμα, ο νους και η καρδιά μας. Γι’ αυτό μέσα στη μέρα μας χρειάζεται να αφιερώνουμε λίγα λεπτά και να ηρεμούμε από τους εντόνους ρυθμούς της ζωής μας. Να κλείνουμε τα μάτια και να αναπνέουμε βαθιά χαλαρώνοντας μυαλό και σώμα. Να επιτρέπουμε μέσω της αναπνοής στην ησυχία και στην ηρεμία να μας αγκαλιάσουν. Κι εκεί μέσα στη σιωπή να αφουγκραζόμαστε την ψυχή μας μήπως κι έχει κάτι να μας πει.

Αυτό μπορεί στην αρχή να μας φαίνεται δύσκολο όμως σταδιακά όσο εξοικειωνόμαστε με αυτήν την διαλογιστική διαδικασία τόσο περισσότερο θα ανοίγουμε προς το εσωτερικό μας σύμπαν. Τόσο περισσότερο θα βελτιώνεται η ικανότητα μας να προσεγγίζουμε τον Εαυτό μας. Κι όταν αρχίζει να συμβαίνει αυτό τότε θα αλλάξει και η οπτική μας. Θα αρχίσουμε να μας βλέπουμε ομορφότερους, εξυπνότερους, ικανότερους, δυνατότερους… θα αρχίσουμε να έχουμε πραγματική αγάπη όχι μόνο για μας αλλά και για τους άλλους. Μια αγάπη που θα ξεπηδά μέσα από διάθεση μοιράσματος και ολοκλήρωσης κι όχι μέσα από τη δύναμή μας ή την ανάγκη μας για αποδοχή.

Όποτε έχουμε χρόνο και διάθεση τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, καθώς κάνουμε ντους, χρειάζεται να ζητάμε από το νερό να μας καθαρίσει σε βαθύτερο επίπεδο. Να μπει βαθιά στα κύτταρά μας και να μετουσιώσει ότι έχει εγκλωβιστεί μέσα μας θεραπεύοντας το.

Αν νιώσουμε ότι θέλουμε να κλάψουμε να το κάνουμε ελεύθερα. Είναι κι αυτό μέρος της διαδικασίας της θεραπείας. Αν θέλουμε να τραγουδήσουμε ή να ψάλλουμε να το κάνουμε χωρίς κράτημα. Ίσως θελήσουμε να βγάλουμε έναν ήχο ή να σιγομουρμουρήσουμε μια μελωδία που γεννιέται μέσα στο μυαλό μας… Η ψυχή μας εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο εκείνη τη στιγμή και χρειάζεται να μπούμε ολοκληρωτικά σε αυτό που αναδύεται από μέσα μας.

Επίσης βοηθά το να καθαριστούμε με αλάτι ή να κάνουμε μπάνιο με άλατα γιατί αυτό βοηθά να κρατήσουμε καθαρή την ενέργειά μας στο αιθερικό μας επίπεδο (αύρα).

Οι αρνητικές σκέψεις, ο φόβος και ο εθισμός στη δυστυχία είναι το πιο επικίνδυνο δηλητήριο για την ψυχή μας. Όποτε νιώθουμε ότι έχουμε γίνει ένα με αυτά τα τρία κακά της μοίρας μας χρειάζεται να σταματήσουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης λέγοντας τώρα σκέφτεσαι αρνητικά ή τώρα φοβάσαι και να εκπνεύσουμε συνειδητά αρκετές φορές πετώντας έξω από εμάς όλη αυτήν την αρνητικότητα που κυριαρχεί στο κεφάλι μας. Μετά να δώσουμε λίγα λεπτά στον εαυτό μας να αναπνεύσει ήσυχα και βαθιά. Ο διαλογισμός, οι διαλογιστικές ασκήσεις, η παρατήρηση του εαυτού μπορούν να μας βοηθήσουν να φύγουμε από τον παλιό τρόπο σκέψης φτιάχνοντας έναν καινούργιο και υγρή για την σχέση του νου και της ψυχής μας.

Οι ενοχές, η σύγκριση και η απόρριψη στην ουσία είναι αρνητικές καταστάσεις μυαλού και όχι συναισθήματα. Όμως καμιά κατάσταση και κανένα συναίσθημα δεν μπορεί να γίνει τοξικό και να δηλητηριάσει την ψυχή μας αν είμαστε συνειδητοί σε αυτό που συμβαίνει και αν δεν ταυτιζόμαστε μαζί του. Ακόμα και ο θυμός είναι χρήσιμος και μεταμορφωτικός αν τον διαχειριστούμε σωστά.

Για παράδειγμα όποτε θυμώνουμε πριν κάνουμε τον ενεργειακό μας εμετό πάνω στον άλλον είναι καλό να μείνουμε λίγο με τον εαυτό μας. Να επιτρέψουμε στο θυμό μας να εκφραστεί, ίσως γρονθοκοπώντας ένα μαξιλάρι ή ακόμα βρίζοντας το και μετά να μείνουμε στη σιωπή παρατηρώντας τι ήθελε να κρύψει ο θυμός μας. Τι δεν επέτρεπε να βγει στην επιφάνεια. Όταν το συνειδητοποιήσουμε τότε μπορούμε να μοιραστούμε το πώς αισθανθήκαμε με το πρόσωπο που κινητοποίησε το θυμό μας.

Το να καταπίνουμε τα συναισθήματα μας είναι το ίδιο καταστροφικό όπως και το να τα εξωτερικεύουμε ασυνείδητα. Συνειδητότητα και κατανόηση είναι δύο από τα μαγικά ελιξίρια απελευθέρωσης της Ψυχής μας.

Ακόμη είναι καλό μέσα στη μέρα μας να ακούμε μουσική που εξευμενίζει τον εγκέφαλο μας μετασχηματίζουν την ένταση σε ευφορία και θεραπεύουν και ησυχάζουν τον εσωτερικό μας κόσμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα ακούμε τα αγαπημένα μας τραγούδια. Όλα θα τα ακούμε κι όλα θα τα χαιρόμαστε γιατί η χαρά είναι που τρέφει και ενδυναμώνει την ψυχή μας.

Σωματικές ή ενεργειακές θεραπείες μας αποσυμφορίζουν ενεργειακά αλλά και μας βοηθούν να κρατάμε την επαφή με την ψυχή μας. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες δίνουμε χρόνο στην ψυχή μας να επουλώσει τις πληγές της και να ξαναβρεί την δύναμή της.

Η συγχώρεση, η συμπόνια και η ευγνωμοσύνη είναι οι ποιότητες της καρδιάς που βοηθούν την ψυχή μας να διατηρεί την αγνότητα και την ελαφρύτητά της. Αν δυσκολευόμαστε να συγχωρήσουμε τους άλλους με τον ίδιο τρόπο δυσκολευόμαστε να συγχωρήσουμε εμάς. Δεν αφήνουμε χώρο μέσα μας ώστε να μας πλημμυρίσει η αγάπη, η συμπόνια και η ευγνωμοσύνη. Κι αν θέλουμε η ψυχή μας να είναι ανάλαφρη και ελεύθερη χρειάζεται να μάθουμε να συγχωρούμε.

Ο σεβασμός στη ζωή απαιτεί σεβασμό στον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν σεβόμαστε τον εαυτό μας όχι μόνο γνωρίζουμε αλλά σεβόμαστε και τα όρια μας. Λέμε ξεκάθαρα τα Ναι και τα Όχι μας και δεν επιτρέπουμε στα ενεργειακά βαμπιράκια να παίρνουν ζωή από τη ζωή μας.

Στη ζωή όλα ρέουν. Ακριβώς όπως η νύχτα διαδέχεται τη μέρα έτσι και οι δύσκολες καταστάσεις θα έρθουν να μας συναντήσουν. Αυτό που χρειάζεται να καταλάβει ο καθένας μας είναι ότι οι δυσκολίες δεν είναι εμπόδια αλλά μεταμφιεσμένες ευκαιρίες ωρίμανσης και συναισθηματικής τριβής. Είναι ο τρόπος της ζωής για να δούμε, να νιώσουμε, να εξυγιάνουμε τις καταστάσεις στη ζωή μας, να αφουγκραστούμε την ψυχή μας και να προχωρήσουμε όπως χρειάζεται εκείνη. Η διευρυμένη οπτική και η θετική διαχείριση είναι τα εργαλεία μας για να βαδίζουμε στο δρόμο της ψυχής μας.

Εξάσκηση στη Χαρά. Όπως επιτρέψαμε στη δυστυχία να κυριεύσει τις ζωές μας και εκπαιδεύσαμε το μυαλό μας στην αρνητικότητα με τον ίδιο τρόπο ας επιτρέψουμε τη θετική και ανάλαφρη σκέψη να κυριαρχήσει στο κεφάλι μας, το χαμόγελο να ανθίσει στα χείλη μας και το γέλιο να βγαίνει από την κοιλιά μας γάργαρο και καθαρό όπως όταν ήμασταν παιδιά.

Γιατί όταν γελάμε δεν μπορούμε να πάρουμε στα σοβαρά τον εαυτό μας ούτε τη ζωή. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε, δεν μπορούμε καν να κινηθούμε. Και χωρίς να το ξέρουμε γελώντας μπορούμε να απελευθερώσουμε μια τρομακτική εσωτερική ενέργεια και να ταρακουνήσουμε εκείνα τα σημεία στο σώμα μας όπου η ενέργεια έχει παγώσει ή εγκλωβίζε­ται.

Ίσως η χαρά μας, ίσως η ελευθερία μας μοιάζει με εκείνη τις στιγμές του γέ­λιου — όταν μέσα τους χάνουμε τα βιογραφικά και τις ταυτότητες μας και το μόνο που υπάρχει είναι μια αίσθηση πληρότητας που μας κυριεύει.

Ίσως εκείνες τις στιγμές ερχόμαστε σε απόλυτη επαφή με την ψυχή μας και γι΄ αυτό είμαστε ελεύθεροι από κάθε πόνο, στενοχώ­ρια ή δίλημμα. Πέρα από καλό και κακό, ελεύθεροι από ελπίδες και φόβους, από παρελθόν και μέλλον βιώνοντας μονάχα την Απεραντοσύνη της στιγμής.
Ίσως τελικά αυτό να θέλει η Ψυχή μας.

Ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από κάθε εμπόδιο βρίσκεται ο ταξιδευτής ορίζοντας. Κι όσο περισσότερο ανοίγουμε τους ορίζοντές μας τόσο περισσότερο ανοίγουμε την Ψυχή μας στην Απεραντοσύνη της Ύπαρξης!!!

Αν δεν σέβεσαι τον εαυτό σου, γιατί να σε σεβαστεί ζωή;

Όπου κι αν γυρίσω το κεφάλι μου βλέπω ανθρώπους ταλαιπωρημένους, με σκυμμένο το κεφάλι, χαμένους στον μικρόκοσμο τους, χωρίς όρεξη για τίποτα, χωρίς την παραμικρή διάθεση για ζωή.

Τους ρωτάς τι έχουν και σου απαντούν δεν έχουν τίποτα. Στα μάτια τους, στο βλέμμα τους, στο περπάτημά τους όμως φαίνεται η απόγνωση.

Δύσκολες οι εποχές που ζούμε, θέλουν ανθρώπους με γερή καρδιά, με δυνατή ψυχή, με δυνατό νου για να βγουν νικητές στη ζωή.

Πόσοι σεβάστηκαν όμως τον εαυτό τους; Πόσοι πάλεψαν για να αλλάξουν την καθημερινότητα τους, να αλλάξουν τη ζωή τους, να εξελιχθούν; Οι περισσότεροι επαναπαύονται στο μέτριο, άλλοι στο τίποτα, σε αυτό που έχουν τώρα δηλαδή.

Στη ζωή ό,τι δίνεις παίρνεις και ό,τι σπέρνεις θερίζεις. Νομίζεις ότι ξαπλωμένος στον καναπέ σου όλη μέρα, κοιτάζοντας την τηλεόραση, το κινητό σου, την άδεια γωνία του σπιτιού, μπορείς να αλλάξεις την καθημερινότητα σου;

Νομίζεις πως αν αντιμετωπίζεις τα πάντα με σκυμμένο το κεφάλι, χωρίς θάρρος και αντίδραση, μπορείς να εξελιχθείς;

Νομίζεις πως αν δε σέβεσαι την ύπαρξή σου, την προσωπικότητά σου, τον εαυτό σου, η ζωή θα σου χαρίσει απλόχερα αυτά που δεν έκανες ποτέ για να αποκτήσεις;

Αν δε βοηθήσεις εσύ τον εαυτό σου, περιμένεις από κάποιον άλλον να έρθει και να σε βοηθήσει; Αν το νομίζεις αυτό τότε έχεις χάσει το παιχνίδι πριν καν το παίξεις.

Πρέπει κάποιος να σε ταρακουνήσει, να σου ανοίξει τα μάτια, να σε κάνει να αναρωτηθείς γιατί μένεις στάσιμος. Ας είναι εφαλτήριο αυτό το κείμενο για να κάνεις κάτι επιτέλους για τον εαυτό σου.

Όλα βρίσκονται μέσα στο κεφάλι σου, στο μυαλό σου. Ο εαυτός σου σου δίνει τη δύναμη, ο ίδιος σου ο εαυτός την αφαιρεί.

Βγες έξω, περπάτησε, γνώρισε ανθρώπους, δες μέρη, κοίταξε τα αστέρια, άκουσε την φύση, δες πως κινείται η ζωή, κάνε πράγματα που σε εκφράζουν, που σου δίνουν ενέργεια, προσπάθησε να αλλάξεις αυτή την καταραμένη μιζέρια που έχεις βυθιστεί εδώ και καιρό.

Όλα όσα ψάχνεις είναι εκεί και περιμένουν να τα ανακαλύψεις. Έχεις τη δύναμη να κάνεις τα πάντα, είσαι γεννημένος για να αντέχεις, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα. Δημιούργησε αυτά που σκέφτεσαι και πίστεψέ με, η ζωή θα σε βοηθήσει κι αυτή.

Άδειασε το κεφάλι σου, κλείσε τα μάτια σου, πάρε μερικές βαθιές ανάσες και ξεκινά, ξεκίνα να ζεις. Η ευτυχία σε περιμένει.

Πολλοί όμως δε θέλουν να κάνουν αυτή την προσπάθεια

Όσο λιγότερο καθαρά βλέπουμε την πραγματικότητα του κόσμου – όσο περισσότερο το πνεύμα μας είναι θολωμένο από ψέματα, απατηλές αντιλήψεις, και ψευδαισθήσεις – τόσο λιγότερο ικανοί θα είμαστε να χαράζουμε μια σωστή πορεία δράσης και να παίρνουμε σωστές αποφάσεις. Ο τρόπος που βλέπουμε την πραγματικότητα είναι σαν ένας χάρτης με τον οποίο ανιχνεύουμε το έδαφος της ζωής. Αν ο χάρτης είναι αληθινός και ακριβής, θα ξέρουμε γενικά πού βρισκόμαστε, κι αν έχουμε αποφασίσει πού θέλουμε να πάμε, θα ξέρουμε γενικά πώς να φτάσουμε εκεί. Αν ο χάρτης είναι λαθεμένος και ανακριβής, το αποτέλεσμα γενικά είναι να χαθούμε. Μολονότι αυτό είναι ολοφάνερο, οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, να το αγνοούν. Το αγνοούν γιατί η όδευσή μας προς την πραγματικότητα δεν είναι εύκολη. Πρώτα πρώτα δε γεννιόμαστε με χάρτες· πρέπει να τους φτιάξουμε. Και το φτιάξιμό τους απαιτεί προσπάθεια. Όσο μεγαλύτερη προσπάθεια καταβάλουμε για να εκτιμήσουμε και να αντιληφθούμε την πραγματικότητα, τόσο μεγαλύτεροι και ακριβέστεροι θα είναι οι χάρτες μας. Πολλοί όμως δε θέλουν να κάνουν αυτή την προσπάθεια. Μερικοί σταματούν να την κάνουν όταν φτάνουν στο τέλος της εφηβείας. Οι χάρτες τους είναι μικροί και πρόχειροι, και οι απόψεις τους για τον κόσμο περιορισμένες και παραπλανητικές. Προς το τέλος της μέσης ηλικίας, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν παραιτηθεί από την προσπάθεια. Αισθάνονται σίγουροι ότι οι χάρτες τους είναι πλήρεις και ότι η Weltanschauung (κοσμοθεωρία) τους είναι σωστή (και μάλιστα ιερή) και δεν ενδιαφέρονται πια για καινούργιες γνώσεις. Λες και είναι κουρασμένοι. Μόνο μια σχετικά μικρή και τυχερή μειοψηφία συνεχίζει μέχρι τη στιγμή του θανάτου να εξερευνά το μυστήριο της πραγματικότητας μεγαλώνοντας, εξειδικεύοντας και αναθεωρώντας συνεχώς την κοσμοαντίληψή τους και την άποψή τους για το τι είναι αλήθεια.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χάραξη του χάρτη δεν είναι ότι πρέπει να αρχίσουμε από το μηδέν, αλλά ότι, αν θέλουμε να είναι οι χάρτες μας ακριβείς, θα χρειαστεί να τους αναθεωρούμε συνεχώς. Ο ίδιος ο κόσμος διαρκώς αλλάζει. Παγετώνες έρχονται, …παγετώνες φεύγουν. Πολιτισμοί έρχονται, πολιτισμοί φεύγουν. Υπάρχει πολύ λίγη τεχνολογία, υπάρχει πάρα πολλή τεχνολογία. Ακόμα πιο δραματικά, η σκοπιά από όπου θεωρούμε τον κόσμο αλλάζει διαρκώς και πολύ γρήγορα. Όταν είμαστε παιδιά είμαστε εξαρτημένοι και αδύναμοι. Όταν γίνουμε ενήλικοι, μπορούμε να είμαστε δυνατοί. Ωστόσο, σε περίπτωση αρρώστιας ή γεροντικής αναπηρίας μπορεί να ξαναγίνουμε αδύναμοι και εξαρτημένοι. Όταν έχουμε παιδιά που πρέπει να φροντίσουμε, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν δεν έχουμε κανένα παιδί. Όταν ανατρέφουμε μικρά, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν ανατρέφουμε εφήβους. Όταν είμαστε φτωχοί, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν είμαστε πλούσιοι. Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε με νέες πληροφορίες για τη φύση της πραγματικότητας. Αν θέλουμε να αφομοιώσουμε αυτές τις πληροφορίες, πρέπει συνεχώς να αναθεωρούμε τους χάρτες μας, και μερικές φορές όταν αρκετές νέες πληροφορίες έχουν συσσωρευτεί, πρέπει να κάνουμε πολύ σημαντικές αναθεωρήσεις. Η διεργασία της αναθεώρησης, και ιδιαίτερα της σημαντικής αναθεώρησης, είναι επίμοχθη, μερικές φορές μάλιστα βασανιστική. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η μεγαλύτερη πηγή πολλών από τα κακά του ανθρώπινου γένους.

Τι συμβαίνει όταν ένας έχει μοχθήσει πολύ και για μακρόχρονο διάστημα για να σχηματίσει μιαν ικανοποιητική κοσμοαντίληψη, έναν φαινομενικά χρήσιμο και πρακτικό χάρτη, και ξαφνικά βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πληροφορία που δείχνει πως η αντίληψη αυτή είναι λαθεμένη και πως ο χάρτης χρειάζεται σε ένα μεγάλο μέρος του να ξανασχεδιαστεί; Η απαιτούμενη οδυνηρή προσπάθεια φαίνεται τρομερή, σχεδόν συντριπτική. Εκείνο που κάνουμε πιο συχνά και συνήθως ασύνειδα είναι να αγνοούμε το νέο στοιχείο. Πολλές φορές αυτή η πράξη της ηθελημένης άγνοιας είναι πολύ περισσότερο από παθητική. Μπορεί να καταγγείλουμε το νέο στοιχείο ως λαθεμένο, επικίνδυνο, αιρετικό, έργο του διαβόλου. Μπορεί και να κηρύξουμε σταυροφορία εναντίον του, κι ακόμα να προσπαθήσουμε να παραπλανήσουμε τον κόσμο ώστε να τον κάνουμε να συμφωνήσει με τη δική μας αντίληψη για την πραγματικότητα. Ένα άτομο αντί να προσπαθήσει να αλλάξει τον χάρτη, μπορεί να προσπαθήσει να καταστρέψει το νέο στοιχείο.

Είναι λυπηρό το γεγονός ότι ένα τέτοια άτομο μπορεί να ξοδεύει πολύ περισσότερη ενέργεια υπερασπίζοντας μια απαρχαιωμένη κοσμοθεωρία από ό,τι θα χρειαζόταν για να την αναθεωρήσει ή να την διορθώσει.

ΣΚΟΤ ΠΕΚ, Ο ΔΡΟΜΟΣ Ο ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΤΑΞΙΔΕΜΕΝΟΣ

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ: ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ 2ος μ.Χ. αιώνας

Περί του ενυπνίου 9 κ.εξ.

(Μιλάει η προσωποποιημένη Παιδεία, που εμφανίζεται στο όνειρο του συγγραφέα.) «Εγώ, παιδί μου, είμαι η Παιδεία, οικεία πια και γνώριμη σε σένα, παρόλο που δεν με δοκίμασες ακόμα ως το τέλος. Αν πιστέψεις σε μένα, πρώτα απ’ όλα έχω να σου δείξω πολλά έργα παλαιών ανδρών και να σου ανιστορήσω θαυμαστά κατορθώματα και λόγους αυτών και να σε φέρω σε επαφή με καθετί, σαν να λέμε· και την ψυχή, που είναι το πιο σημαντικό κομμάτι σου, να σου στολίσω με πολλά και καλά στολίδια- με σωφροσύνη, δικαιοσύνη, ευσέβεια, πραότητα, επιείκεια, σύνεση, καρτερία, με τον έρωτα για τα ωραία, με τη ροπή προς τα πιο υψηλά· αυτά είναι στ’ αλήθεια ο άμωμος στολισμός της ψυχής. Δεν θα σου ξεφεύγει τίποτε από τα παλιά και τίποτε από αυτά που πρέπει να γίνουν τώρα- αλλά μαζί μου θα προβλέπεις ακόμα και τα μελλούμενα, και γενικά όλα όσα υπάρχουν, θεία και ανθρώπινα, θα σου τα μάθω σύντομα.

«Και συ, ο τωρινός φτωχούλης, ο γιος του πάσα ένα σε λίγο χρόνο θα γίνεις ζηλευτός, θα σε φθονούν όλοι, θα δέχεσαι τιμές κι επαίνους, θα ευημερείς για τις αρετές σου και θα σε λοξοκοιτάζουν αυτοί που είναι ανώτεροι στη γενιά και στα πλούτη. Ακόμη κι αν ταξιδέψεις κάπου, ούτε στην ξένη χώρα θα είσαι άγνωστος και αφανής. Θα σε εφοδιάσω με τέτοια χαρακτηριστικά, ώστε καθένας που θα σε βλέπει θα σκουντάει τον διπλανό του και θα δείχνει με το δάχτυλο, λέγοντας: “Να τος αυτός που σου ‘λεγα”. Αν πάλι οι φίλοι ή η πόλη ολόκληρη έχουν ν’ αντιμετωπίσουν κάποια σημαντική υπόθεση, σε σένα όλοι προσβλέπουν. Κι αν καμιά φορά τύχει να μιλήσεις κάπου, οι περισσότεροι θα σε ακούνε με ανοιχτό το στόμα, θα θαυμάζουν και θα μακαρίζουν εσένα για την ευφράδειά σου και τον πατέρα σου για την καλή του μοίρα. Αλλά και αυτό που λέγεται, ότι μερικοί άνθρωποι γίνονται αθάνατοι, κι αυτό θα σ’ το προσφέρω. Διότι, αν θα φύγεις και ο ίδιος από τη ζωή, ποτέ δεν θα πάψεις να συναναστρέφεσαι τους μορφωμένους και να συνομιλείς με τους άριστους. Κοίτα τον Δημοσθένη, τίνος γιος ήταν και πόσο σπουδαίο τον έκανα εγώ. Κοίτα τον Αισχίνη, που ήταν γιος τυμπανίστριας, κι όμως χάρη σε μένα τον κανάκευε ο Φίλιππος. Και στον ίδιο τον Σωκράτη, που ανατράφηκε από αυτή εδώ τη Γλυπτική, κι αμέσως μόλις κατάλαβε τι είναι το καλύτερο της ξέφυγε και αυτομόλησε προς εμένα, ακούς τι εγκώμια του ψάλλουν όλοι»

Ο έξυπνος άνθρωπος λύνει το πρόβλημα. Ο σοφός το αποφεύγει

Ας αναρωτηθούμε: τι είναι η σοφία;

Ακόμη και εκείνοι που βρίσκονται στη μέση του κύκλου των ικανοτήτων τους – πράγμα που απαιτεί πολύ εξειδικευμένες γνώσεις- δεν είναι αναγκαστικά σοφοί. Η σοφία δεν ταυτίζεται με τη συσσώρευση γνώσεων.

Η σοφία είναι μια πρακτική ικανότητα. Είναι ένα μέτρο της ικανότητας με την οποία πλοηγούμαστε στη ζωή. Μόλις καταλάβετε ότι είναι πιο εύκολο να αποφύγετε σχεδόν όλες τις δυσκολίες παρά να τις αντιμετωπίσετε, έρχεται στο φως αυτός ο απλός ορισμός: «Σοφία είναι η πρόληψη».

Η ζωή είναι δύσκολη. Προβλήματα φυτρώνουν από παντού. Η μοίρα βάζει παγίδες και εμπόδια στον δρόμο σας. Αυτό δεν μπορείτε να το αλλάξετε. Αλλά αν υποψιάζεστε πού κρύβονται οι κίνδυνοι, μπορείτε να αποφύγετε κάποια εμπόδια. «Ο έξυπνος άνθρωπος λύνει το πρόβλημα. Ο σοφός το αποφεύγει».

Το παραδέχομαι, η αποφυγή των προβλημάτων δεν είναι και τόσο σέξι. Φανταστείτε δύο κινηματογραφικά σενάρια Α και Β. Στην ταινία Α ένα πλοίο προσκρούει σε παγόβουνο. Το πλοίο βυθίζεται. Με υποδειγματικό, ανιδιοτελή, σπαρακτικό τρόπο, ο καπετάνιος διασώζει όλους τους επιβάτες. Είναι ο τελευταίος που εγκαταλείπει το πλοίο μπαίνοντας σε σωσίβια λέμβο – λίγα μόλις λεπτά προτού το σκάφος βυθιστεί. Στην ταινία Β ο πλοίαρχος καταφέρνει να παρακάμψει το παγόβουνο. Ποιο σενάριο Θα σας έκανε να πάτε στον κινηματογράφο; Το Α, είναι λογικό. Τι θα προτιμούσατε αν ήσασταν στο πλοίο; Εξίσου σαφές, το Β.

Υποθέστε ότι το παράδειγμα είναι πραγματικό. Τι θα συνέβαινε στη συνέχεια; Ο καπετάνιος στο Α θα εμφανιζόταν στην τηλεόραση, ίσως μάλιστα να υπέγραφε κάποιο χρυσό συμβόλαιο για να γράψει βιβλίο, θα έβαζε στην ντουλάπα τη στολή του ναυτικού και θα γινόταν δημόσιο πρόσωπο. Η πατρίδα του θα έδινε το όνομά του σε κάποιο δρόμο και τα παιδιά του θα αισθάνονταν για πρώτη φορά υπερηφάνεια για τον πατέρα τους. Ο καπετάνιος στο Β θα παρέμενε άσημος και μέχρι τη συνταξιοδότησή του θα παρέκαμπτε εμπόδια σύμφωνα με το αξίωμα τον Τσάρλι Μάνγκερ: «Αν υπάρχει μια επικίνδυνη δίνη καλό είναι να την αποφύγετε σε απόσταση διακοσίων μέτρων, όχι έξι μέτρων». Αν και ο Β αποδεικνύεται καλύτερος καπετάνιος, ο Α γίνεται διάσημος. Ο λόγος; Οι επιτυχίες που σημειώνουμε μέσω της πρόληψης (δηλαδή αποφεύγοντας τις αποτυχίες) είναι αόρατες για τον έξω κόσμο.

Τα μέσα ενημέρωσης που ασχολούνται με την οικονομία αναδεικνύουν τα διευθυντικά στελέχη που καταφέρνουν να ξαναστήσουν στα πόδια τους παραπαίουσες επιχειρήσεις. Αυτό είναι καλό και σωστό. Αλλά ακόμα καλύτερο θα ήταν η ανάδειξη των διευθυντικών στελεχών που εμποδίζουν μια επιχείρηση να φτάσει στο σημείο να παραπαίει. Αλλά επειδή οι επιτυχίες πρόληψης δεν είναι ορατές απέξω, δεν αναδεικνύονται στα ΜΜΕ. Βασικά, μόνο ο ίδιος ο διευθυντής και η ομάδα του ξέρουν πόσο σοφά έχει ενεργήσει – κι αυτό όχι πάντοτε.

Επομένως, υπερεκτιμάμε συστηματικά τον ρόλο επιτυχημένων στρατηγών, πολιτικών, χειρουργών στα επείγοντα και θεραπευτών, υποτιμώντας τον ρόλο των ανθρώπων που προστατεύουν την κοινωνία και τα άτομα από τις καταστροφές, Αυτοί είναι οι αληθινοί ήρωες, οι αληθινοί σοφοί: ικανοί οικογενειακοί γιατροί, καλοί δάσκαλοι, λογικοί νομοθέτες και διπλωμάτες.

Τι συμβαίνει στη δική σας ζωή; Ακόμη και αν δεν το πιστεύετε, τουλάχιστον οι μισές από τις επιτυχίες σας έχουν να κάνουν με την πρόληψη. Σίγουρα κάπου κάπου τα θαλασσώνετε, όπως όλοι μας. Αλλά τις περισσότερες φορές αποφεύγετε τις ηλιθιότητες. Σκεφτείτε πόσους κινδύνους είχατε την προνοητικότητα να αποφύγετε από άποψη υγείας, σταδιοδρομίας, χρημάτων και σχέσεων.

Η πρόληψη δεν είναι παίξε γέλασε. Στο βιβλίο του The Most Important Thing ο Αμερικανός διαχειριστής αντισταθμιστικών κεφαλαίων Χάουαρντ Μαρκς αφηγείται την ιστορία ενός τζογαδόρου: «Μια μέρα άκουσε για μια ιπποδρομία με ένα μόνο άλογο και στοιχημάτισε όλη του την περιουσία σε αυτό. Ποιο σίγουρο στοίχημα δεν υπήρχε! Αλλά στα μέσα της διαδρομής το άλογο πήδηξε πάνω από τον φράχτη κι έφυγε καλπάζοντας». Ο Χένρν Κίσσινγκερ αποδίδει αυτό το είδος λάθους σε έλλειψη φαντασίας. Η πρόληψη δεν χρειάζεται μόνο γνώση, χρειάζεται και φαντασία· κάτι αρκετά παρεξηγημένο. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η φαντασία είναι η περιπλάνηση του μυαλού πάνω από ένα ποτηράκι κρασί. Αλλά δεν γεννιούνται έτσι οι ιδέες. Φαντασία σημαίνει να βάζουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται τις πιθανότητες και τις συνέπειες από το Α μέχρι το Ω. Η φαντασία είναι εξαντλητική εργασία.

Και γίνεται ακόμα πιο εξαντλητική όταν πρόκειται για προβλήματα που ξεπετιούνται ξαφνικά. Πρέπει να σκεφτόμαστε διαρκώς τις πιθανές καταστροφές; Δεν είναι κάπως καταθλιπτικό; Η εμπειρία λέει όχι· το ίδιο και ο Τσάρλι Μάνγκερ: «Σε όλη μου τη ζωή φανταζόμουν κάθε είδους δυσκολίες, αλλά δεν έγινα δυστυχισμένος. Περίμενα τα προβλήματα· ήμουν προετοιμασμένος γι’ αυτά».

Σύσταση: Σκεφτείτε μια φορά την εβδομάδα για 15 λεπτά τους κινδύνους που πιθανώς σας απειλούν. Ύστερα ξεχάστε το θέμα και ζήστε χαρούμενα και ξέγνοιαστα για την υπόλοιπη εβδομάδα. Αυτά τα 15 λεπτά είναι κάτι που το λέμε «pre-mortem». Φανταστείτε, για παράδειγμα, ότι ο γάμος σας διαλύεται, ότι ξαφνικά χρεοκοπείτε ή παθαίνετε καρδιακή προσβολή. Στη συνέχεια αναλύστε «προς τα πίσω» πώς συνέβη η (φανταστική) καταστροφή μέχρι τις πρωταρχικές αιτίες. Το τελικό βήμα: προσπαθήστε να εξαλείψετε τα πιθανά αίτια έτσι ώστε το πρόβλημα να μη συμβεί.

Εννοείται ότι, ακόμα κι αν τα κάνετε όλα αυτά τακτικά και ευσυνείδητα, θα παραβλέψετε κινδύνους και θα πάρετε λανθασμένες αποφάσεις. Μπορείτε να μετριάσετε αυτές τις αναπόφευκτες καταστροφές αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα και τα ζητήματα αμέσως, χωρίς χρονοτριβή. Όσα όμως είναι προβλέψιμα μπορούν να αποφευχθούν ευκολότερα από το να επιλυθούν όταν προκύψουν. Σοφία είναι η πρόληψη. Δυστυχώς, επειδή είναι αόρατη, δεν μπορείτε να την επιδείξετε: όμως η επίδειξη, η καυχησιά, δεν βοηθάει στην καλή ζωή.

Lithops: Οι ζωντανές «πέτρες» που ανθίζουν

Το φυτό με την ονομασία Lithops της οικογένειας των Aizoaceae είναι ιθαγενές της Νότιας Αφρικής και αποτελεί ένα από τα πλέον παράδοξα φυτά, όπως άλλωστε δηλώνει η εμφάνισή του.

Η πρώτη εντύπωση που δημιουργείται είναι ότι πρόκειται για πέτρα που… ανθίζει. Η ονομασία του όμως επεξηγεί εν πολλοίς αυτή την ιδιαιτερότητά του: Λίθωψ: λίθος-όψη, δηλαδή φυτό που μοιάζει στην εμφάνιση με πέτρα. Οι ντόπιοι, μάλιστα, συνηθίζουν να το ονομάζουν «ζωντανή πέτρα» ή «χαλικόφυτο», ενώ αναπτύσσεται συνήθως κοντά σε άλλες πέτρες του εδάφους.

Η εμφάνισή του είναι άριστο καμουφλάζ για τους εχθρούς του, που δύσκολα θα αποφάσιζαν να… καταβροχθίσουν μια πέτρα! Το φυτό αναπτύσσεται σε ξηρά εδάφη και ως παχύφυτο που είναι αποθηκεύει υγρασία στο σώμα του έτσι ώστε να μπορεί να επιβιώσει σε συνθήκες απόλυτης ανομβρίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ανθίζει από το φθινόπωρο μέχρι τις αρχές του χειμώνα, ενώ ο χρωματισμός του «πετρώδους» βλαστού λαμβάνει διάφορες αποχρώσεις ανάλογα με το είδος αλλά και ποικίλα σχέδια.

Αριστοτέλης: Σκέφτομαι σημαίνει υπάρχω

«Στα ζώα η ζωή ορίζεται με την αίσθηση, στους ανθρώπους όμως με την αίσθηση και τη νόηση.» -Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1170a16-17

Η αριστοτελική φιλοσοφία είναι ένα στέρεο οικοδόμημα. Βιολογία, Ηθική και Πολιτική φιλοσοφία συγκροτούν ένα αδιαίρετο σύνολο. Ως εκ τούτου, δεν είναι άξια απορίας η αναφορά του Αριστοτέλη στις διαφορετικές βιολογικές λειτουργίες των ανθρώπων και των ζώων σε ένα Ηθικό έργο. Η φιλία, αν και απαντάται στα ζώα, διαφέρει από το ιδανικό που έχει ο φιλόσοφος στο μυαλό του για τον «σπουδαίο» άνθρωπο. Η βιολογία για τον ίδιο παρέχει ικανές εξηγήσεις για την ανάγκη του ανθρώπου να συμβιώνει αρμονικά με τους άλλους, καθώς η ζωή είναι ενέργεια. Επομένως, στους ανθρώπους ορίζεται όχι μόνο με την αίσθηση αλλά κυρίως με τη νόηση. Εκεί είναι που θα βασιστεί η ευδαιμονία.

«Ο άνθρωπος είναι πολιτικό ον» επαναλαμβάνει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά του και τι πιο φυσικό από την ανθρώπινη συμβίωση (πολιτικὸν γὰρ ὁ ἄνθρωπος καὶ συζῆν πεφυκός); «Κανένας δεν θα επέλεγε να ζει μόνος κι ας είχε όλα τα αγαθά», συμπληρώνει. Και ο ευδαίμων τα έχει όλα. Για τον λόγο αυτό, δίνει την εντύπωση ότι δεν έχει την ανάγκη φίλων. Και όμως. Ο καλός άνθρωπος (σπουδαῖος) έχει την ανάγκη καλών φίλων. Ο Αριστοτέλης θα στηρίξει την άποψή του στο ότι ο άνθρωπος που είναι εξοπλισμένος με νόηση έχει συνείδηση της ύπαρξής του. Η ζωή από μόνη της είναι ευχάριστη, όμως εκείνο που την κάνει ακόμη καλύτερη, συνοψίζει ο Αριστοτέλης, είναι η συνειδητοποίηση ότι ζούμε. Σε ένα αριστουργηματικό χωρίο ξεδιπλώνει τη σκέψη του, εξυμνώντας τη συνειδητότητα της ανθρώπινης ύπαρξης:

«Αν λοιπόν αυτή η ζωή είναι κάτι αγαθό και ευχάριστο (και φαίνεται από το γεγονός ότι όλοι αυτό επιθυμούν και κυρίως οι ενάρετοι και οι ευτυχισμένοι· γιατί ο δικός τους βίος είναι ο προτιμότερος, και η ζωή τους η πιο ευτυχισμένη), αν αυτός που βλέπει αισθάνεται ότι βλέπει, και αυτός που ακούει αισθάνεται ότι ακούει, και αυτός που βαδίζει ότι βαδίζει, και όμοια με τα υπόλοιπα, συμβαίνει το ίδιο. Υπάρχει αυτό που αισθάνεται ότι ενεργούμε, ώστε αισθανόμαστε ότι αισθανόμαστε και σκεφτόμαστε ότι σκεφτόμαστε, το ότι αισθανόμαστε ή σκεφτόμαστε σημαίνει ότι υπάρχουμε (τὸ δ᾽ ὅτι αἰσθανόμεθα ἢ νοοῦμεν, ὅτι ἐσμέν) (γιατί όπως είπαμε το να υπάρχεις σημαίνει αισθάνεσαι ή σκέφτεσαι), το να αισθανόμαστε λοιπόν ότι ζούμε (τὸ δ᾽ αἰσθάνεσθαι ὅτι ζῇ) είναι ευχάριστο καθαυτό.»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1170a25-b3

Θέλουμε να συνυπάρχουμε σε ένα σύνολο και να συμβιώνουμε με τους φίλους μας. Η σχέση ισότητας αλλά και ο ενάρετος χαρακτήρας του σπουδαίου ανθρώπου δεν ξεχωρίζουν τον άλλο από το εγώ. Ο «σπουδαῖος» επιθυμεί τη φιλία, γιατί «ο φίλος είναι ένας άλλος εαυτός». Αυτό σημαίνει ότι η μεταξύ τους επικοινωνία είναι από τα πιο ευχάριστα πράγματα. Κάτι τέτοιο όμως ανήκει στο έργο του ανθρώπου. Δεν αρκεί η αίσθηση ότι ο άλλος υπάρχει. Η συμβίωση αγαθών ανθρώπων είναι απαραίτητη στην ευδαιμονία. Ο ευτυχισμένος αισθάνεται την παρουσία των φίλων του μέσα από την καθημερινή συναναστροφή μαζί τους.

«Άρα πρέπει να έχει συναίσθηση (συναισθάνεσθαι) για την ύπαρξη του φίλου του, και αυτό θα μπορούσε να συμβεί με τη συμβίωση και την επικοινωνία λόγων και σκέψεων (ἐν τῷ συζῆν καὶ κοινωνεῖν λόγων καὶ διανοίας)· διότι έτσι φαίνεται ότι θα έπρεπε να ονομάζεται η συμβίωση μεταξύ των ανθρώπων και όχι όπως είναι η συμβίωση μεταξύ των ζώων που βόσκουν όλα στο ίδιο μέρος.»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1170b10-14

Ο «σπουδαῖος», κατά τον Αριστοτέλη, δεν ζει στο πλατωνικό σπήλαιο. Δεν είναι αλυσοδεμένος ούτε αρκείται στις σκιές. Έχει συνείδηση της ύπαρξής του και των άλλων. Συνδιαλέγεται και αισθάνεται ότι ζει. Είναι ευδαίμων.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.5.3. Η τοιχογραφία του κυνηγιού

Στην πρόσοψη του μεγαλύτερου από τους μακεδονικούς τάφους της Μεγάλης Τούμπας, επάνω από τη δωρική ζωφόρο με τις τριγλύφους και τις μετόπες, υπάρχει μια φαρδιά ενιαία ζωφόρος (ύψος 1,16 m), που έχει πλάτος ίσο με εκείνο της δωρικής ζωφόρου (5,56 m) και φέρει τοιχογραφία με πολυπρόσωπη σκηνή κυνηγιού, στην οποία δέκα συνολικά κυνηγοί, τρεις έφιπποι και επτά πεζοί, επικουρούμενοι από εννέα σκύλους, κυνηγούν τα εξής θηράματα (από τα αριστερά προς τα δεξιά): δύο ελάφια, ένα θηλυκό (επάνω) και ένα αρσενικό (κάτω), έναν κάπρο, ένα λιοντάρι και τέλος ένα δυσδιάκριτο ζώο πίσω από τα πόδια του κυνηγού με το δίχτυ στην κάτω δεξιά γωνία. Το κυνήγι διεξάγεται σε ένα ορεινό τοπίο, που δηλώνεται με κορυφογραμμές στο βάθος της παράστασης και με βραχώδη εξάρματα στη δεξιά και στην αριστερή άκρη. Στο πρώτο επίπεδο εικονίζονται δέντρα, δύο από τα οποία, στο κέντρο περίπου της σύνθεσης, έχουν γυμνά κλαδιά χωρίς φύλλωμα. Η παρουσία στο αριστερό τμήμα ενός ψηλού ορθογώνιου πεσσού με τρία μικρά αγάλματα στην κορυφή του, καθώς και οι ταινίες και ένας αναθηματικός πίνακας που στολίζουν το μεγάλο δέντρο στα αριστερά του πεσσού, φανερώνουν ότι ο χώρος είναι ιερός. Τεχνικά η τοιχογραφία του κυνηγιού διαφέρει από την τοιχογραφία της αρπαγής της Περσεφόνης. Εδώ δεν υπάρχει προσχέδιο και τα χρώματα έχουν τοποθετηθεί προσεκτικά στην επιφάνεια ακολουθώντας τα περιγράμματα των μορφών. Φαίνεται επομένως ότι ο ζωγράφος μετέφερε στην επιφάνεια του τοίχου χωρίς αλλαγές ένα πλήρως σχεδιασμένο πρότυπο.

Από εικονογραφική άποψη η τοιχογραφία του κυνηγιού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι περισσότεροι από τους κυνηγούς είναι γυμνοί ή φορούν μόνο χλαμύδες· κοντό χιτώνα φορούν μόνον ο έφιππος αγένειος κυνηγός στο κέντρο της παράστασης και ο έφιππος γενειοφόρος που επιτίθεται με το δόρυ του στο πληγωμένο λιοντάρι στη δεξιά πλευρά. Ο κυνηγός με το δίχτυ στην αριστερή άκρη είναι ντυμένος με έναν χοντρό, ίσως δερμάτινο, χιτωνίσκο και έχει την πλάτη και τους ώμους σκεπασμένους με έναν χοντρό μάλλινο μανδύα, που μοιάζει με προβιά. Η μορφή αυτή ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες και θα μπορούσε να είναι ένας υπηρέτης. Ανάμεσα στα εικονιζόμενα ζώα εκείνο που προβάλλεται περισσότερο με το μέγεθος και τη δύναμή του (αν και πληγωμένο από ένα βέλος, σκοτώνει ένα σκυλί και βρυχάται απειλητικά) είναι αναμφίβολα το λιοντάρι. Φαίνεται επομένως λογικό να ταυτίσουμε τον ώριμο ιππέα που ετοιμάζεται να καταφέρει το τελειωτικό χτύπημα στο θηρίο, που το απειλούν ήδη δύο πεζοί κυνηγοί, με τον νεκρό που ήταν θαμμένος στον τάφο. Ο νεαρός ιππέας στο κέντρο της εικόνας, που δεν επιτίθεται σε θήραμα, αλλά μοιάζει να σπεύδει προς τους κυνηγούς του λιονταριού για να τους συνδράμει, θα μπορούσε να είναι γιος ή συγγενής του νεκρού. Το στεφάνι δάφνης που φοράει ο νέος άνδρας δείχνει ότι είναι σημαντική μορφή. Το κυνήγι του λιονταριού ήταν βασιλικό προνόμιο από πολύ παλιά στη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο και αργότερα στην Περσία. Αλλά και οι Μακεδόνες κυνηγούσαν λιοντάρια. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι ο Αλέξανδρος είχε σκοτώσει σε κυνήγι ένα λιοντάρι πριν από τη μάχη των Γαυγαμήλων και ότι αυτό θεωρήθηκε καλός οιωνός για τη νίκη του κατά του Δαρείου, ο οποίος μετά τη μάχη αυτή έχασε τον θρόνο του. Σημαντικό για τους Μακεδόνες ήταν και το κυνήγι του κάπρου, αφού οι νέοι της ανώτερης τάξης αποκτούσαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στα συμπόσια μόνον αν είχαν σκοτώσει στο κυνήγι χωρίς βοήθεια έναν κάπρο. Σπανιότατη στην αρχαία ελληνική τέχνη είναι η απεικόνιση του κυνηγιού της αρκούδας, που θεωρούνταν ιδιαίτερα επικίνδυνο. Η τοιχογραφία του κυνηγιού της Βεργίνας σχετίζεται εικονογραφικά αλλά και τεχνοτροπικά με σημαντικά έργα τέχνης που συνδέονται με τον Μέγα Αλέξανδρο και τους πρώτους διαδόχους, όπως είναι το ψηφιδωτό του Αλεξάνδρου από την Πομπηία και η λεγόμενη «σαρκοφάγος του Αλεξάνδρου» από τη Σιδώνα. Δεν είναι εύκολο να πούμε αν το κυνήγι στην τοιχογραφία της Βεργίνας είναι μια «ιστορική σκηνή», δηλαδή απεικόνιση (όχι απαραίτητα πιστή ως προς τις λεπτομέρειες) ενός πραγματικού γεγονότος, ή αντίθετα μια φανταστική σύνθεση με συμβολικό περιεχόμενο. Σε κάθε περίπτωση ορισμένοι τουλάχιστον από τους εικονιζόμενους κυνηγούς, ιδιαίτερα οι έφιπποι, πρέπει να είναι ιστορικά πρόσωπα. Προβληματική παραμένει, ωστόσο, η ταύτιση των εικονιζόμενων και μαζί με αυτήν η ακριβής χρονολόγηση της τοιχογραφίας, αλλά και του τάφου συνολικά: Αν τοποθετήσουμε την κατασκευή του τάφου στη δεκαετία 340-330 π.Χ., τότε πρέπει να δεχτούμε ότι ο γενειοφόρος ιππέας είναι ο Φίλιππος Β' (που πέθανε το 336 π.Χ.) και ο αγένειος στεφανωμένος ιππέας πιθανότατα ο γιος του, ο Μέγας Αλέξανδρος· αν πάλι χρονολογήσουμε τον τάφο και την τοιχογραφία στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, τότε ο νεκρός θα μπορούσε να είναι ο ετεροθαλής αδελφός του Αλεξάνδρου Φίλιππος Γ' ο Αρριδαίος (που πέθανε το 316 π.Χ.). Οπωσδήποτε όμως, όποια και αν είναι η αλήθεια, η εικόνα του κυνηγιού μάς μεταφέρει στο περιβάλλον της βασιλικής οικογένειας της Μακεδονίας πριν από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

16.5. Αντί επιλόγου: ο θάνατος των φιλοσόφων και η συνέχεια της φιλοσοφίας

Το 531 μ.Χ. επτά σοφοί, όχι βέβαια οι επτά σοφοί που συναντήσαμε στις απαρχές της φιλοσοφίας αλλά πάλι επτά, όσοι και οι πλανήτες που λάτρευαν, περνούν τα σύνορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αναζητούν καλύτερη τύχη στην αυλή του νέου πέρση βασιλιά Χοσρόη. Είχαν ξεκινήσει το ταξίδι τους από μια μικρή πόλη, όπου μέχρι πριν από δύο χρόνια δίδασκαν φιλοσοφία. Εκείνη η πόλη, τόσο μακρινή και διαφορετική από την ακόμη εντυπωσιακή Αλεξάνδρεια, ήταν η Αθήνα. Αν κάτι άνθιζε πάλι εκεί, από τον 5ο αιώνα μ.Χ., ήταν ο πλατωνισμός και η Ακαδημία με σχολάρχη τον Δαμάσκιο.

Όμως το 529 μ.Χ. ο Ιουστινιανός, πιθανώς στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, απαγόρευσε να διδάσκονται στην πάλαι ποτέ πνευματική πρωτεύουσα φιλοσοφία και νομικά (που ήταν ίσως ο κύριος στόχος του). Η κεντρική εξουσία της Κωνσταντινούπολης ήθελε να ελέγχει την ανώτατη εκπαίδευση και, με κριτήρια αδιαφανή, έκλεινε όσες σχολές θεωρούσε ασύμφορες. Εξάλλου, και ο Ιουστινιανός, που πρόσφατα είχε ανέβει στον θρόνο, ήταν επιρρεπής σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, αντίθετα από πολλές που ακολούθησαν αργότερα, κράτησαν για πολύ.

Το μακρύ ταξίδι, της αρχαίας φιλοσοφίας, που ξεκίνησε από τις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας και της Μικράς Ασίας, από τη Μίλητο, την Έφεσο, την Ελέα, πέρασε από την Αθήνα και από εκεί κατέληξε στις πόλεις των ελληνιστικών βασιλείων, στη διασπορά, στην Αλεξάνδρεια, στην Αντιόχεια, στη Ρώμη. Και τελείωσε, συμβολικά πιο πολύ, στην Αθήνα.

Οι καθηγητές δεν διώχθηκαν, αλλά και τι να έκαναν στην Αθήνα; Κανείς τους δεν ήταν Αθηναίος. (Μα κανείς Αθηναίος δεν ήταν, στον καιρό τους, φιλόσοφος;) Ογδοηκοντούτης γέρων ο Δαμάσκιος από τη Συρία, από την Κιλικία ο Σιμπλίκιος, από τη Γάζα (της γνωστής λωρίδας στην Παλαιστίνη) ο Ισίδωρος, από τη Φρυγία ο Ευλάμιος, από τη Φοινίκη ο Διογένης και ο Ερμείας, και από τη Λυδία ο Πρισκιανός. Αλήθεια, τι γύρευαν, σχεδόν στα μέσα του 6ου αιώνα, όλοι αυτοί οι Νεοπλατωνικοί στην παρακμασμένη Αθήνα και όχι, ας πούμε, στην Αλεξάνδρεια, όπου η φιλοσοφία συνέχιζε να διδάσκεται;

Έξω από τη ρωμαϊκή οικουμένη, στην αυλή του πέρση μονάρχη, οι επτά σοφοί καταλαβαίνουν γρήγορα πως η φήμη του ότι αποτελεί την ενσάρκωση του πλατωνικού φιλοσόφου-βασιλιά είναι σαν τις περισσότερες φήμες - ανυπόστατη. Απογοητευμένοι από μια κοινωνία όχι τόσο εξελληνισμένη όσο τη φαντάζονταν, παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής και μερικοί εγκαθίστανται κοντά στα σύνορα Συρίας και Περσίας, στις βυζαντινές Κάρρες (το Χαρράν), την «πόλη των ειδωλολατρών» (ἑλλήνων πόλιν). Εκεί, από όπου είχε περάσει (ή είχε γεννηθεί) ο γενάρχης των Εβραίων Αβραάμ, ζουν ανενόχλητοι από τον Ιουστινιανό, ο οποίος τους επιτρέπει να πιστεύουν στη δική τους θρησκεία, μετά από ειδική συμφωνία με τον πέρση ηγεμόνα το 532 μ.Χ.

Στα όρια του βυζαντινού και του περσικού κόσμου, ο Σιμπλίκιος ιδρύει μια μικρή νεοπλατωνική σχολή. Η σχολή εκείνη, ή η συνέχειά της, έζησε άλλους τέσσερις αιώνες, πρώτα σε χριστιανικό και λίγο αργότερα σε ισλαμικό περιβάλλον. Το Χαρράν απέκτησε μια ιατρική σχολή (που λέγεται ότι μεταφέρθηκε από την Αλεξάνδρεια) και ένα κέντρο μετάφρασης ελληνικών και συριακών κειμένων στα αραβικά. Οι συνεχιστές του Σιμπλίκιου διαφύλαξαν τη μεταφυσική πλατωνική διδασκαλία (όπως και τις τελετές), και η ελληνική φιλοσοφία έφτασε μέσω της σχολής στη Βαγδάτη. Από εκεί, μεταφρασμένη στα αραβικά και ερμηνευμένη μέσα από το Ισλάμ, πέρασε στην Ισπανία και μέσω αυτής στη Δυτική Ευρώπη, η οποία μόνο από τον 12ο αιώνα στράφηκε στα ίδια τα κείμενα των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων.

Η σχολή, απομεινάρι της διέλευσης των επτά σοφών, διατηρήθηκε μάλλον έως την καταστροφή του τελευταίου ειδωλολατρικού ναού στο Χαρράν με την έλευση των Σελτζούκων Τούρκων το 1081. Μερικούς μήνες αργότερα, το 1082, και χιλιάδες χιλιόμετρα μακρύτερα, στην Κωνσταντινούπολη, ένας άλλος πλατωνικός φιλόσοφος που καταγόταν από τη μακρινή Ιταλία, ο Ιωάννης ο Ιταλός, καταδικάστηκε (τουλάχιστον αυτή ήταν η επίσημη δικαιολογία) γιατί δεν δίδασκε Πλάτωνα απλώς για χάρη της εκπαίδευσης των μαθητών του, αλλά γιατί ακολουθούσε τις ιδέες του σε ζητήματα θεολογικά.

Στην Κωνσταντινούπολη η ελληνική φιλοσοφική παράδοση είχε ήδη μεταφερθεί με διπλό τρόπο: φιλτραρισμένη στη σκέψη και στα κείμενα των χριστιανών Πατέρων αλλά και πιο άμεσα, με τα κείμενα των ίδιων των αρχαίων φιλοσόφων. Λίγες δεκαετίες μετά το κλείσιμο της Σχολής των Αθηνών, και όταν άρχιζε η αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος είχε καλέσει από την Αλεξάνδρεια τον Στέφανο, χριστιανό, νεοπλατωνικό και σχολιαστή του Αριστοτέλη. Του πρόσφερε μια έδρα φιλοσοφίας στη νέα πρωτεύουσα, όχι πλέον της φιλοσοφίας αλλά του χριστιανικού κόσμου, την Κωνσταντινούπολη. Αυτός ο τελευταίος Αλεξανδρινός, που ονομάστηκε οἰκουμενικὸς διδάσκαλος, μετέφερε μια φιλοσοφική παράδοση η οποία, με διακοπές και δυσκολίες, κρατήθηκε ζωντανή στη διάρκεια του Μεσαίωνα.

Ο «θάνατος» της φιλοσοφίας δεν συμπίπτει με τον θάνατο του αρχαίου κόσμου. Εξάλλου, ο κόσμος αυτός έσβησε σταδιακά, δίνοντας επίσης σταδιακά τη θέση του σε έναν νέο κόσμο - εκείνον που αιώνες αργότερα ο … πιο «νέος κόσμος» ονόμασε «Μεσαίωνα».

Ανάλογα και η φιλοσοφία: δεν ήταν πάντοτε η ίδια. Γεννήθηκε, αναπτύχθηκε, ασχολήθηκε με όλο το επιστητό, έφτιαξε δικά της πεδία έρευνας και έχασε άλλα προς όφελος της επιστήμης· ορισμένα χαρακτηριστικά της άλλαζαν κατά περιόδους, ορισμένα ατόνησαν, καινούργια εμφανίστηκαν. Δώδεκα αιώνες τομών και συνέχειας, διαλόγου και διαμαχών. Οι κοσμολογικές ανησυχίες του Θαλή λίγο μοιάζουν με τις περίτεχνες εξηγήσεις των νεότερων Στωικών, η πρώιμη θεολογία του Ξενοφάνη με τις επεξεργασμένες προτάσεις του Πρόκλου, ο ζωντανός πλατωνικός διάλογος με τα συστηματικά «σχολικά» εγχειρίδια των μέσων Πλατωνικών.

Μέσα σ᾽ αυτή την ποικιλία υπάρχει ενότητα; Είναι μία η φιλοσοφία; Και τι είναι αυτό που ενώνει τις διαδοχικές και συχνά αντιθετικές προσπάθειες να δοθεί μια έγκυρη και πειστική ερμηνεία του κόσμου, του ανθρώπου, της κοινωνίας, ώστε όλες να στεγάζονται υπό τον όρο «φιλοσοφία»; Φτάνοντας στο τέλος, τίθεται το πρωταρχικό (και πάντα ανοικτό) ερώτημα: τι είναι φιλοσοφία;

Παρακολουθήσαμε τη θεωρητική διερώτηση του ανθρώπου για τον κόσμο και τον εαυτό του και για τη γνώση τους· την προσπάθειά του να διαμορφώσει έγκυρα εργαλεία σκέψης και να τα εφαρμόσει σε προβλήματα καθημερινά αλλά και μεταφυσικά· την αγωνία του να αντιμετωπίσει τα ερωτήματα της ύπαρξής του, να ξεφύγει από τα επιμέρους και να επιτύχει μια συνολική εξέταση των πραγμάτων.

Τι είναι αυτό που πραγματικά υπάρχει; Πώς δημιουργήθηκε και πώς λειτουργεί ο κόσμος; Μπορούμε να τον γνωρίσουμε και πώς; Τι είναι ο άνθρωπος και τι ο θεός; Τι είναι καλό και τι κακό; Τι είναι ωραίο; Ποια είναι η άριστη πολιτεία; Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής; Αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα έθεσαν και επιχείρησαν να απαντήσουν οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι. Και πίστευαν ότι η απάντηση που δίνουμε στα ερωτήματα αυτά (ακόμη και η προσπάθεια που κάνουμε για να τα απαντήσουμε) καθορίζει τη δική μας πορεία προς τον σκοπό της ζωής, τη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους, τη συμμετοχή μας στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Έτσι, μελετώντας την αρχαία φιλοσοφία, γνωρίσαμε και μια ιδιαίτερη στάση ζωής, που επέλεξαν συνειδητά άλλοτε λίγοι και άλλοτε πολλοί άνθρωποι· «έναν» τρόπο βίου (με πολλές εκδοχές) που έτεινε να απαλείψει τη διάσταση θεωρίας/λόγου και πράξης· και υποσχόταν την, μετά από άσκηση, εκπλήρωση του σκοπού της ζωής, σαν να ᾽ναι ταυτόχρονα ο δρόμος και ο προορισμός.

Όλα τούτα τα είδαμε σαν στιγμές και πτυχές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Γιατί η φιλοσοφία κατά την Αρχαιότητα ήταν τόσο μια θεώρηση της πραγματικότητας όσο και μια στάση ζωής, και κάποτε γινόταν (κυρίως μέσα στα σχολεία) και η μελέτη των δύο αυτών πλευρών της.

Σε κάθε περίπτωση φάνηκε ότι η φιλοσοφία ήταν μια δραστηριότητα (συχνά μοναχική) συγκεκριμένων ατόμων (λίγων ή πολλών - κάποτε οργανωμένων σε ομάδες) μέσα στην αρχαία πόλη ή την ελληνορωμαϊκή οικουμένη. Μια χωρίς τέλος περιπέτεια του ανθρώπου που δοκίμαζε τις δικές του δυνάμεις για να μεταμορφώσει αν όχι τον κόσμο, πάντως τον εαυτό του - τουλάχιστον μέσα στα όρια ενός φιλοσοφικού βίου.