ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (60-106)

ΜΕΓΑΡΑ
60 ὦ πρέσβυ, Ταφίων ὅς ποτ᾽ ἐξεῖλες πόλιν
στρατηλατήσας κλεινὰ Καδμείων δορός,
ὡς οὐδὲν ἀνθρώποισι τῶν θείων σαφές.
ἐγὼ γὰρ οὔτ᾽ ἐς πατέρ᾽ ἀπηλάθην τύχης,
ὃς οὕνεκ᾽ ὄλβου μέγας ἐκομπάσθη ποτὲ
65 ἔχων τυραννίδ᾽, ἧς μακραὶ λόγχαι πέρι
πηδῶσ᾽ ἔρωτι σώματ᾽ εἰς εὐδαίμονα,
ἔχων δὲ τέκνα· κἄμ᾽ ἔδωκε παιδὶ σῶι,
ἐπίσημον εὐνὴν Ἡρακλεῖ συνοικίσας.
καὶ νῦν ἐκεῖνα μὲν θανόντ᾽ ἀνέπτατο,
70 ἐγὼ δὲ καὶ σὺ μέλλομεν θνήισκειν, γέρον,
οἵ θ᾽ Ἡράκλειοι παῖδες, οὓς ὑπὸ πτεροῖς
σώιζω νεοσσοὺς ὄρνις ὣς ὑφειμένους.
οἱ δ᾽ εἰς ἔλεγχον ἄλλος ἄλλοθεν πίτνων
Ὦ μῆτερ, αὐδᾶι, ποῖ πατὴρ ἄπεστι γῆς;
75 τί δρᾶι, πόθ᾽ ἥξει; τῶι νέωι δ᾽ ἐσφαλμένοι
ζητοῦσι τὸν τεκόντ᾽, ἐγὼ δὲ διαφέρω
λόγοισι μυθεύουσα. θαυμάζων δ᾽ ὅταν
πύλαι ψοφῶσι πᾶς ἀνίστησιν πόδα,
ὡς πρὸς πατρῶιον προσπεσούμενοι γόνυ.
80 νῦν οὖν τίν᾽ ἐλπίδ᾽ ἢ πόρον σωτηρίας
ἐξευμαρίζηι, πρέσβυ; πρὸς σὲ γὰρ βλέπω.
ὡς οὔτε γαίας ὅρι᾽ ἂν ἐκβαῖμεν λάθραι
(φυλακαὶ γὰρ ἡμῶν κρείσσονες κατ᾽ ἐξόδους)
οὔτ᾽ ἐν φίλοισιν ἐλπίδες σωτηρίας
85 ἔτ᾽ εἰσὶν ἡμῖν. ἥντιν᾽ οὖν γνώμην ἔχεις
λέγ᾽ ἐς τὸ κοινόν, μὴ θανεῖν ἕτοιμον ἦι.
χρόνον δὲ μηκύνωμεν ὄντες ἀσθενεῖς.
ΑΜ. ὦ θύγατερ, οὔτοι ῥάιδιον τὰ τοιάδε
φαύλως παραινεῖν σπουδάσαντ᾽ ἄνευ πόνου·
90 ΜΕ. λύπης τι προσδεῖς ἢ φιλεῖς οὕτω φάος;
ΑΜ. καὶ τῶιδε χαίρω καὶ φιλῶ τὰς ἐλπίδας.
ΜΕ. κἀγώ· δοκεῖν δὲ τἀδόκητ᾽ οὐ χρή, γέρον.
ΑΜ. ἐν ταῖς ἀναβολαῖς τῶν κακῶν ἔνεστ᾽ ἄκη.
ΜΕ. ὁ δ᾽ ἐν μέσωι γε λυπρὸς ὢν δάκνει χρόνος.
95 ΑΜ. γένοιτο μέντἄν, θύγατερ, οὔριος δρόμος
ἐκ τῶν παρόντων τῶνδ᾽ ἐμοὶ καὶ σοὶ κακῶν
ἔλθοι τ᾽ ἔτ᾽ ἂν παῖς οὑμός, εὐνήτωρ δὲ σός.
ἀλλ᾽ ἡσύχαζε καὶ δακρυρρόους τέκνων
πηγὰς ἀφαίρει καὶ παρευκήλει λόγοις,
100 κλέπτουσα μύθοις ἀθλίους κλοπὰς ὅμως.
κάμνουσι γάρ τοι καὶ βροτῶν αἱ συμφοραί,
καὶ πνεύματ᾽ ἀνέμων οὐκ ἀεὶ ῥώμην ἔχει,
οἵ τ᾽ εὐτυχοῦντες διὰ τέλους οὐκ εὐτυχεῖς·
ἐξίσταται γὰρ πάντ᾽ ἀπ᾽ ἀλλήλων δίχα.
105 οὗτος δ᾽ ἀνὴρ ἄριστος ὅστις ἐλπίσιν
πέποιθεν αἰεί· τὸ δ᾽ ἀπορεῖν ἀνδρὸς κακοῦ.

***
ΜΕΓΑΡΑ
60 Ω γέροντα, που κάποτε των Ταφίων πήρες
την πόλιν οδηγώντας άξια τους Καδμείους,
πόσο δεν είναι φανερό απ᾽ τα θεία κανένα!
Στον πατέρα μου εμέ δεν μ᾽ απόδιωξε η τύχη,
που για τα πλούτη του πολύ περηφανεύθη
έχοντας τη βασιλεία, που γι᾽ αυτήνε λόγχες
μακριές σε σώματα πηδούν ευτυχισμένα,
κι όντας πολύτεκνος· και μ᾽ έδωκε στον γιο σου
γυναίκα, νόμιμα μ᾽ αυτόν σπιτώνοντάς με.
Και τώρα τ᾽ αδέρφια μου πεθαμένα, πάνε,
70 κι εμέ κι εσένα ο θάνατος μας περιμένει
και του Ηρακλή τα τέκνα, που τα σώζω κάτου
στα φτερά μου σαν την όρνιθα τα μικρά της.
Κι αυτά ξετάζοντας για το ᾽να και για τ᾽ άλλο,
μητέρα, λεν, σε ποιά ο πατέρας μας γη λείπει;
Τί κάμνει; πότε θενα ᾽ρθει; κι απ᾽ τον καινούργιο
απατημένα τον πατέρα τους ζητάνε.
Κι εγώ με λόγια τα πλανώ. Κι όταν η θύρα
κτυπάει, θαυμάζοντας σηκώνουν το καθένα
το πόδι για να πέσουνε στο πατρικό γόνα.
80 Τώρα, λοιπόν, τί ελπίδα ή τρόπο σωτηρίας
βρίσκεις, ω γέροντα; γιατί από σένα ελπίζω.
Ούτε απ᾽ τα σύνορα μπορούμ᾽ έξω να βγούμε
κρυφά, τι τα περάσματα φυλάν στρατιώτες
από μας δυνατότεροι· κι ούτε απ᾽ τους φίλους
σωτηρία πια ελπίζομε. Λέγε όποια έχεις γνώμη
φανερά, μη ο θάνατος μας προσμένει αμέσως,
και τον καιρόν μακραίνομεν αδύναμοι όντας.
ΑΜΦ. Δεν είναι αυτά εύκολο να παίρνουν καλό τέλος,
όταν έτσι άκοπα τα βιάζεται κανένας.
90 ΜΕΓ. Θες κι άλλη λύπη ή τη ζωή σου αγαπάς τόσο;
ΑΜΦ. Και τόση ζωή τη χαίρομαι κι ελπίδες έχω.
ΜΕΓ. Όμως τ᾽ ανέλπιστα να ελπίζομε δεν πρέπει.
ΑΜΦ. Και των κακών οι αναβολές κάποια γιατρειά είναι.
ΜΕΓ. Αλλά πονεί ο αναμεταξύ καιρός της λύπης.
ΑΜΦ. Άμποτε ο δρόμος καλός νά ᾽βγει, ω θυγατέρα,
μετά απ᾽ αυτές τις συμφορές και των δυονών μας
κι άμποτες νά ᾽ρθει ακόμα ο γιος μου, ο δικός σου άντρας.
Μα ησύχαζε και τις δακρυοπηγές που τρέχουν
των παιδιών σου στέρευε κι όλο γλύκανέ τα
100 με λόγια ξεγελώντας τα, ξεγέλασμα άθλιο.
Οι δυστυχιές κουράζονται και των ανθρώπων
και δεν έχουν πάντοτες δύναμιν οι ανέμοι,
γιατί στο ενάντιο όλα τα πράγματα γυρνούνε.
Κι είναι καλύτερος εκείνος που όλο ελπίζει,
κι όποιος τα χάνει, αυτός δειλός άνθρωπος είναι.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.3.9. Τρεις επιτύμβιοι κούροι από διαφορετικά εργαστήρια

Η τέχνη του μαρμάρου αναπτύχθηκε, όπως είδαμε, ιδιαίτερα στις Κυκλάδες και μάλιστα στη Νάξο και την Πάρο, όπου υπήρχαν τα σημαντικότερα λατομεία. Οι γλύπτες από τα δύο αυτά νησιά ταξίδευαν συχνά έξω από την πατρίδα τους για να εκτελέσουν παραγγελίες. Δεν είναι λοιπόν παράξενο ότι βρίσκουμε έργα τους όχι μόνο σε άλλα νησιά του Αιγαίου, αλλά και στην Πελοπόννησο, την Αττική και τη Βοιωτία. Από ναξιώτικο μάρμαρο και πιθανότατα από Νάξιο γλύπτη είναι φτιαγμένος ένας όμορφος κούρος από τη Μήλο, σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ο οποίος σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις ήταν επιτύμβιο μνημείο. Το γλυπτό χρονολογείται λίγο πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. και ξεχωρίζει για τις ραδινές του αναλογίες και το ευαίσθητο αλλά σχετικά επίπεδο πλάσιμο των όγκων.

 

Την ίδια εποχή, δηλαδή γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., στην ηπειρωτική Ελλάδα, στη γλυπτική όπως και στην κεραμική, δύο είναι τα πιο αξιόλογα εργαστήρια: της Αθήνας και της Κορίνθου. Έχουμε την τύχη να μας σώζονται δύο επιτύμβιοι κούροι των χρόνων αυτών και η σύγκρισή τους μας επιτρέπει να διακρίνουμε τα κύρια χαρακτηριστικά των δύο διαφορετικών καλλιτεχνικών παραδόσεων στη γλυπτική.

 

Από την περιοχή των Μεσογείων της Αττικής προέρχεται ο κούρος της Βολομάνδρας, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Σχετικά λεπτός και νευρώδης, με τετράγωνους ώμους και στενόμακρο πρόσωπο πλαισιωμένο από φλογόσχημους βοστρύχους, ο κούρος δεν έχει πολλά κοινά στοιχεία με τα δύο παλαιότερα αγάλματα από την Ακρόπολη, τον Μοσχοφόρο και τον «ιππέα Rampin», ένδειξη ότι την εποχή αυτή στην Αττική συνυπήρχαν διαφορετικά εργαστήρια. Η εντονότερη πλαστικότητα στη διαμόρφωση του σώματος φανερώνει ότι ο κούρος της Βολομάνδρας είναι λίγο μεταγενέστερος από τον κούρο της Μήλου, ενώ το μαλακότερο πλάσιμο τον συνδέει με τη γλυπτική των Κυκλάδων, ιδιαίτερα με το εργαστήριο της Πάρου. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι γλύπτες από την Πάρο δούλευαν την εποχή αυτή και στην Αττική, όπως δείχνει η περίπτωση του Αριστίωνα που υπέγραψε το άγαλμα της νεαρής Φρασίκλειας.

 

Από την Τενέα, λίγο νότια από την Κόρινθο, προέρχεται ένας καλοδουλεμένος κούρος που βρίσκεται σήμερα στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Ο κούρος της Τενέας έχει διαφορετική σωματική διάπλαση και αναλογίες από τον σύγχρονό του της Βολομάνδρας. Οι ώμοι του πέφτουν πιο χαμηλά, τα σκέλη του είναι πιο εύσαρκα, η μέση πιο λεπτή. Οι όγκοι του σώματος ξεχωρίζουν πιο έντονα, οι μεταβάσεις είναι λιγότερο μαλακές. Το πρόσωπο είναι σχεδόν τετράγωνο, η μύτη και τα μάτια πιο μικρά. Ο κούρος της Τενέας είναι έργο χαρακτηριστικό της κορινθιακής τέχνης των μέσων του 6ου αιώνα π.Χ. Τα ίδια χαρακτηριστικά τα συναντούμε σε μια σειρά από κορινθιακά χάλκινα αγαλματίδια, πολλά από τα οποία προέρχονται από τον διάκοσμο μεγάλων χάλκινων αγγείων.

Ο Κοινωνικός Εγκέφαλος

Ο άνθρωπος είναι εξελικτικά προσανατολισμένος να δημιουργεί σχέσεις με τους άλλους και να εντάσσεται σε ομάδες, ώστε να καλύψει τις βιοτικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές του ανάγκες. Οι J. Bowlby (θεωρία του δεσμού) και D. Winnicott (Θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων), μέσα από τις μελέτες τους σε βρέφη, ανέδειξαν την εξελικτική βάση της δημιουργίας στενών συναισθηματικών και φροντιστικών δεσμών και της αίσθησης του «ανήκειν».

Η θεωρία του δεσμού του John Bowlby

Ο άνθρωπος ως βρέφος και ως παιδί εξαρτάται για μια μεγάλη χρονική περίοδο από τη φροντίδα και την αφοσίωση των ενηλίκων ώστε να επιβιώσει και να αναπτυχθεί. Τα βρέφη διαθέτουν ορισμένες βιολογικά προκαθορισμένες συμπεριφορές οι οποίες ονομάζονται «συμπεριφορές προσκόλλησης», ώστε να εξασφαλισθεί η συναισθηματική τους εγγύτητά με τους γονείς ή άλλους ενήλικες που τα φροντίζουν.

Ο J. Bowlby υποστήριξε ότι η συναισθηματική ποιότητα του δεσμού που θα αναπτύξει το βρέφος/ παιδί με τους γονείς του και άλλα σημαντικά πρόσωπα, θα επηρεάσει τις μετέπειτα σχέσεις του στο μέλλον. Σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχουν τέσσερις τύποι δεσμού: ο αποφευκτικός, ο αγχώδης, ο αποδιοργανωμένος και ο ασφαλής. 

Η αγάπη λοιπόν είναι ένα απαραίτητο συναίσθημα για την ψυχική επιβίωση των ανθρώπων.

Η θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων του Donald Winnicott

Ο Winnicott τόνισε την απόλυτη ανάγκη που έχουν οι άνθρωποι και ιδιαίτερα τα παιδιά για κοντινές συναισθηματικές σχέσεις. Ο ίδιος διατύπωσε ότι το βρέφος θα μπορέσει να αναπτύξει έναν προσωπικό εαυτό μόνο εάν βιώσει την αφοσίωση και φροντίδα από μια «αρκετά καλή μητέρα», καθώς η τέλεια μητέρα δεν υπάρχει. Στη θεωρία του, ο όρος «αντικείμενο» χρησιμοποιείται για να αποδώσει την εσωτερικευμένη εικόνα του ανθρώπου με τον οποίο το βρέφος/ παιδί έχει αναπτύξει έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό.

Η εικόνα αυτού του ανθρώπου, βρίσκεται πάντα μέσα στο νου του ατόμου και αποτελεί μια καθαρά προσωπική/ υποκειμενική αντίληψη και εμπειρία. Έτσι διαμορφώνεται ένας συναισθηματικός δεσμός ανάμεσα στο παιδί και στην εικόνα του αγαπημένου/ σημαντικού ενήλικα (πχ. μητέρα), όπως αυτή έχει εσωτερικευθεί στο μυαλό του παιδιού και μπορεί να επηρεάσει και τις μετέπειτα σχέσεις του ατόμου στην ενήλικη ζωή του.

Επιπτώσεις όταν δεν καλύπτονται οι συναισθηματικές ανάγκες

Χωρίς τη δόμηση αμοιβαίων και θετικών σχέσεων ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει, καθώς ως βρέφος και ως παιδί εξαρτάται από την οικογένεια και τους ενήλικες γενικότερα για την κάλυψη των βιοτικών αναγκών του, ενώ επιπροσθέτως δεν θα μπορέσει να έχει υγιή ανάπτυξη στο συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα, εάν οι άλλοι δεν καλύψουν τις ψυχολογικές/ συναισθηματικές του ανάγκες. Υπό αυτό το πρίσμα, η ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική αλληλεπίδραση είναι και βιολογική, ενώ η ποιότητα της αλληλεπίδρασης ασκεί σημαντική επιρροή στα συναισθήματά μας.

Οι σύγχρονες έρευνες τεκμηριώνουν τα παραπάνω και αναδεικνύουν τις αρνητικές συνέπειες της μοναξιάς και της απομόνωσης στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος όταν νιώθει μόνος, αποκομμένος από τους άλλους ή δεν έχει αναπτύξει στενές διαπροσωπικές σχέσεις, βιώνει πόνο. Η μοναξιά πηγάζει από την έλλειψη ικανοποίησης βασικών συναισθηματικών και κοινωνικών αναγκών μέσα από τις σχέσεις. Όταν αυτές οι ανάγκες δεν καλύπτονται, υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα στις πραγματικές σχέσεις και στην ποιότητα των σχέσεων που θα επιθυμούσε κάποιος να έχει.

Έρευνες έχουν δείξει ότι ο κοινωνικός και ο σωματικός πόνος έχουν την ίδια εστία στον εγκέφαλο των ανώτερων θηλαστικών και του ανθρώπου, ενώ η χρόνια μοναξιά επηρεάζει αρνητικά τη σωματική και ψυχική υγεία. Επίσης συνδέεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση και την  αρνητική συναισθηματική διάθεση, των οποίων επακόλουθο είναι οι αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό και τους άλλους. Αντιθέτως, οι θετικές, ουσιαστικές σχέσεις μειώνουν το στρες και συμβάλλουν στην καλή σωματική και ψυχική υγεία,

Η σημαντικότητα των διαπροσωπικών σχέσεων

Έτσι, οι διαπροσωπικές σχέσεις διαμορφώνουν όχι μόνο τις εμπειρίες του ατόμου, αλλά και τη βιολογία του. Ο εγκέφαλός μας είναι σχεδιασμένος κοινωνικά, δηλαδή δέχεται ερεθίσματα από το κοινωνικό περιβάλλον και συντονίζεται και επικοινωνεί με τον εγκέφαλο των άλλων, μέσω πολύπλοκων νευρωνικών διεργασιών. Η Κοινωνική Νευροεπιστήμη αποτελεί έναν εξελισσόμενο τομέα των Νευροεπιστημών που μελετάει τον λεγόμενο «Κοινωνικό εγκέφαλο», δηλαδή το κύκλωμα των νευρώνων και των δομών που ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και εγείρουν διεργασίες σχετικές με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας για τους άλλους και τη σχέση μας μαζί τους. Οι διεργασίες αυτές συμβάλλουν στην εναρμόνιση του ατόμου με την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των άλλων, ενώ συγχρόνως επηρεάζουν και τον δικό του εσωτερικό κόσμο.

Νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου

Επιπλέον, οι διαπροσωπικές σχέσεις διαμορφώνουν τον εγκέφαλο μέσω της νευροπλαστικότητας του. Δηλαδή οι επαναλαμβανόμενες εμπειρίες (είτε θετικές, είτε αρνητικές), επιδρούν στο σχηματισμό των συνάψεων και ενισχύουν τις συνάψεις που έχουν σχέση με αυτές τις εμπειρίες. Για αυτό το λόγο η ποιότητα των σχέσεων που έχουμε δομήσει με τους άλλους, μπορεί να συνεχίσει να μας επηρεάζει  ακόμα και ύστερα από πολλά χρόνια.

Επανορθωτικές εμπειρίες

Με τον ίδιο τρόπο, οι επανορθωτικές εμπειρίες (βίωση θετικών αλληλεπιδράσεων- σχέσεων) μπορούν να δημιουργήσουν στον εγκέφαλο νέες συνάψεις ή να ενισχύσουν τις υπάρχουσες που συνδέονται με τις θετικές εμπειρίες και αυτό θα συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας  και ανθεκτικότητας του ατόμου, στην ανάπτυξη νέων κοινωνικών δεξιοτήτων και στη δόμηση πιο ικανοποιητικών σχέσεων. Τέλος, οι Siggel & Βrayson αναφέρουν τις παραπάνω διεργασίες ως διαπροσωπική απαρτίωση του εγκεφάλου, η οποία θα είναι επιτυχής όταν καλλιεργούμε τις σχέσεις μας με τους άλλους συνδεόμενοι με αυτούς, ενώ συγχρόνως σεβόμαστε τη διαφορετικότητα και σεβόμαστε τη μοναδικότητά μας.

Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι ένας σημαντικός παράγοντας για να ζει αρμονικά ένα άτομο και να εξελίσσεται μια κοινωνία, είναι να εστιαστεί το ενδιαφέρον των ανθρώπων στις αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις και στην καλλιέργεια κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων όπως η ενσυναίσθηση, ο αλληλοσεβασμός, η αυτεπίγνωση, δεξιότητες συνεργασίας, διαχείρισης συγκρούσεων, λειτουργική έκφραση των συναισθημάτων κλπ.  

Σαρτρ - Καμύ - Ράσελ - Μπoβουάρ: Περί Θεού

Υπάρχει Θεός; Ας δούμε μερικές αντιρρήσεις για την ύπαρξη του Θεού από τον Σαρτρ, τον Καμύ, τον Ράσελ και την Μπoβουάρ.

 

Ζαν Πωλ Σαρτρ: ο άνθρωπος «είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος».

Το επιχείρημά του συνοψίζεται ως εξής: Αν είμαι ελεύθερος, τότε δεν υπάρχει Θεός. Η ελευθερία σημαίνει και υπευθυνότητα για τις πράξεις μου.

Αν όμως υπάρχει Θεός, τότε δεν είμαι πλήρως υπεύθυνος γι' αυτές. Στην πραγματικότητα αν υπάρχει Θεός δεν είμαι ελεύθερος, επειδή η ελευθερία μου περιορίζεται από τη βούλησή Του.

Αλλά όμως είμαι πλήρως ελεύθερος. Δεν μπορώ να διαλέξω να μην είμαι ελεύθερος, επειδή αυτή η επιλογή μου συνιστά μια πράξη ελευθερίας και δείχνει πόσο ελεύθερος είμαι.

Συνεπώς η ελευθερία μου εξαλείφει την πιθανότητα της ύπαρξης Θεού. Επειδή ή είμαι απόλυτα ελεύθερος να καθορίζω τον εαυτό μου ή αλλιώς δεν είμαι ελεύθερος, επειδή ο Θεός καθορίζει την ελευθερία μου.

Είμαι όμως πράγματι ελεύθερος, οπότε δεν υπάρχει Θεός.

Αλμπέρ Καμύ

Στην περίφημη νουβέλα του «Η πανούκλα», ο Καμύ θέτει το παρακάτω δίλημμα:

«Ή θα πρέπει να ταχθεί κανείς στο πλευρό του γιατρού Μπερνάρ Ριέ, για να καταπολεμήσει την πανούκλα που έστειλε ο Θεός, ή θα πρέπει να ταχθεί στο πλευρό του ιερέα Πανελού και να αρνηθεί να τα βάλλει με την πανούκλα, φοβούμενος μήπως τα βάλλει με τον Θεό που έστειλε την πανούκλα στην πόλη.

Συνεπώς ή θα είναι κανείς ανθρωπιστής στο πλευρό του γιατρού προσπαθώντας να απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο, ή διαφορετικά θα θεωρεί κανείς τον πόνο σαν τη νομοτέλεια που όρισε ο Θεός για τον κόσμο και θα αρνηθεί να εναντιωθεί σ' Αυτόν».

Μπέρτναντ Ράσσελ

Στο περίφημο έργο του «Γιατί δεν είμαι Χριστιανός», αναπτύσσει αυτή την αντίρρηση:

«Αν υπάρχει ένας ηθικός νόμος, τότε αυτός ή προέρχεται από την βούληση του Θεού ή υπάρχει ανεξάρτητα από Αυτόν. Αν προέρχεται από την βούληση του Θεού, τότε ο νόμος αυτός είναι αυθαίρετος. Αυτό που λέμε «καλό» ή «ηθικό» δεν είναι τίποτε άλλο, παρά αυτό που ο Θεός αποφάσισε αυθαίρετα. (Πράγματι ο Θεός θα μπορούσε εξίσου να ανακηρύξει την βία, τη σκληρότητα ή το μίσος ως καλά).

Αν από την άλλη, το αγαθό δεν προέρχεται από τον Θεό, τότε ακόμη και ο ίδιος ο Θεός υπόκειται σε αυτό, επειδή αυτό το Αγαθό αποτελεί την πρωταρχική έννοια στην οποία υποτάσσεται και ο Ίδιος. Αν όμως ο Θεός υποτάσσεται σ' αυτή την έννοια του Αγαθού, τότε δεν είναι απόλυτος.

Μόνον αυτή η έννοια είναι βασική, αναλλοίωτη και απόλυτη. Έτσι ή ο Θεός δεν είναι Θεός επειδή αποφασίζει για το αγαθό αυθαίρετα, ή δεν είναι απόλυτος επειδή υπάρχει μια απόλυτη έννοια του Αγαθού πάνω από Αυτόν. Και συνεπώς ένας τέτοιος Θεός δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο λατρείας εκ μέρους του ανθρώπου».

Η Σιμόν ντε Μπoβουάρ η σύντροφος του Ζαν Πωλ Σάρτρ έκανε κάποτε τη δήλωση ότι ο Θεός των χριστιανών χαρακτηρίζεται από κάθε λογής αντιφάσεις, τις λεγόμενες αντινομίες.

Η έννοια λοιπόν ενός παντοδύναμου Θεού, αποτελεί έναν αντιφατικό όρο, επειδή ένας τέτοιος Θεός θα μπορούσε να κάνει οτιδήποτε, όπως το να φτιάξει μια πέτρα τόσο βαριά ώστε να μην μπορεί να τη σηκώσει ή να την ελέγξει. Αν όμως ο Θεός μπορεί να φτιάξει κάτι το οποίο δεν μπορεί να ελέγξει, τότε δεν είναι παντοδύναμος. Συνεπώς δεν υπάρχει ένας τέτοιος Θεός.

Ψυχολογία και Αλχημεία: Οι Τέχνες της “Μεταμόρφωσης”

Τι είναι η ψυχολογία; Η ψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα ψυχικά φαινόμενα, δηλαδή αυτά που σε αντίθεση με τα φυσικά φαινόμενα, συμβαίνουν στον εσωτερικό μας κόσμο και όχι στο περιβάλλον ή το σώμα μας και που γίνονται άμεσα αντιληπτά μόνο από αυτόν που τα αισθάνεται.

Τι είναι η αλχημεία; Η Cherry Gilchrist γράφει, «Αλχημεία είναι η τέχνη της μεταμόρφωσης. Δουλειά του αλχημιστή είναι να προκαλέσει διαδοχικές αλλαγές στο υλικό πάνω στο οποίο εργάζεται και να το μετατρέψει από χονδροειδές και πρόστυχο σε τέλειο και εξαγνισμένο. Το να μετατρέπεις ευτελή μέταλλα σε χρυσό είναι η πιο απλή έκφραση του σκοπού αυτού και στο υλικό επίπεδο συνεπάγεται χημικές επεμβάσεις με την βοήθεια εργαστηριακού εξοπλισμού. Όμως, αυτή είναι μια μόνο διάσταση της αλχημείας, αφού, το βασικό υλικό που υπόκειται σε επεξεργασία και ο χρυσός που παράγεται μπορούν να ταυτιστούν με τον ίδιο τον άνθρωπο και την αναζητήσει του να τελειοποιήσει την φύση του. Η αλχημεία, παραδοσιακά και κατά κύριο λόγο, είναι ένας γνωστικός κλάδος που απαιτεί σωματική, ψυχική και πνευματική εργασία, κι αν ένα από τα στοιχεία αυτά απομονωθεί από τον ορισμό και θεωρηθεί ότι από μόνο του εκπροσωπεί την αλχημική παράδοση, τότε χάνεται η αυτοτέλεια και η αληθινή αξία της αλχημείας». Η ίδια ακόμη τονίζει πώς δεν μπορεί να υπάρξει «αντικειμενική» ερμηνεία της αλχημείας και ότι το κύριο μέσο της αλχημικής έκφρασης είναι τα μυθολογικά σύμβολα, που είναι τέλεια μέσα για τη μετάδοση πληροφοριών που μπορούν να ερμηνευτούν και σε υλικό και σε πνευματικό επίπεδο, δεν επιδέχονται όμως μια και μοναδική εξήγηση.

Άραγε, πώς συνδέονται αυτές οι δυο μεταξύ τους;

Ο πρώτος που τόνισε ότι «αντικείμενο της αλχημείας ήταν ο άνθρωπος και στόχος της τέχνης αυτής ήταν η τελειοποίηση, ή τουλάχιστον η καλυτέρευση του ανθρώπου» και απέρριψε την ιδέα ότι η μεταμόρφωση μετάλλων ήταν ο αληθινός στόχος της αλχημείας, ήταν ο Αμερικάνος ταγματάρχης Ethan Allen Hitchcock (1798-1870). Κατά την διάρκεια της ζωής του, ο ταγματάρχης είχε φτιάξει μια τεράστια προσωπική βιβλιοθήκη αποτελούμενη από 250 τόμους πάνω στο θέμα της αλχημείας. Αυτή η συλλογή θεωρείται ευρέως ως μια από τις καλύτερες προσωπικές συλλογές σπανίων αλχημιστικών εγγράφων και διατηρείται μέχρι και σήμερα από την βιβλιοθήκη του Σαιντ Λούις και το Πανεπιστήμιο του Μισούρι. Μέσα από τα γραπτά του, ο Χίτσκοκ εξέθετε την άποψη του ότι οι αλχημιστές ήταν θρησκευτικοί φιλόσοφοι που έγραφαν χρησιμοποιώντας διάφορους συμβολισμούς. Στο βιβλίο τα Προβλήματα του Μυστικισμού και του Συμβολισμού του, ο Βιεννέζος ψυχολόγος Herbert Silberer αναγνωρίζει ότι ο Χίτσκοκ τον βοήθησε με την εξερεύνηση του στο ψυχολογικό περιεχόμενο της Αλχημείας.

Ο δεύτερος και ίσως ο ποιος σημαντικός ήταν ο Carl Gustav Jung (1875-1961), ο Ελβετός ψυχολόγος και εισηγητής της σχολής της αναλυτικής ψυχολογίας, ο οποίος προχώρησε στην αναβίωση της αλχημείας τον 20ο αιώνα και αποκάλυψε πολλά στοιχεία της γλώσσας των αλχημικών συμβόλων. Ο Γιούνγκ άρχισε να ενδιαφέρεται για την αλχημεία όταν σχολίασε ένα αρχαίο κινέζικο κείμενο, Το μυστικό του Χρυσού Λουλουδιού και στη συνέχεια έγινε μανιώδης συλλέκτης αλχημιστικών έργων. Ήταν ακόμη μεγάλος θαυμαστής του Παράκελσου (1493-1541), ενός από τους μεγαλύτερους αλχημιστές, αστρολόγους και αποκρυφιστές όλων των εποχών. Για τον Γιούνγκ, ο Παράκελσος είχε τη γνώση και τη δυνατότητα να βλέπει τον άνθρωπο ως ολότητα πέρα από το φυσικό πλαίσιο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον ψυχικό παράγοντα, μέσω της θεωρίας του για την ψυχικά ζωογονημένη ύλη.

Γενικά, ο Γιούνγκ είχε στενή σχέση με τον πνευματισμό και πολλές θεωρίες του στηρίχτηκαν πάνω στον χριστιανισμό, στο βουδισμό, στο ταοϊσμό και κυρίως στην αλχημεία. Συνήθιζε να καταγράφει τα όνειρα του με την μορφή ζωγραφικής και έτσι σιγά σιγά, άρχισε να ανακαλύπτει τον παραλληλισμό μεταξύ των αλχημικών συμβόλων και των ονείρων και αυτό τον οδήγησε στην ανακάλυψη του ασυνείδητου. Ακόμη, οδηγήθηκε στην ανάπτυξη της θεωρίας του συλλογικού ασυνείδητου παρατηρώντας ότι ομάδες ανθρώπων που δεν είχαν καμιά αλληλεπίδραση μεταξύ τους, όπως οι ιθαγενείς της Βόρειας Αμερικής και κάποιες φυλές της Αφρικής, προχωρούσαν στην δημιουργία και εξιστόρηση παρόμοιων αν όχι ίδιων ιστοριών και θρύλων.

Η Cherry Gilchrist διαπιστώνει πολύ σωστά ότι,Ο Γιούνγκ εγκαθίδρυσε τον ζωτικό συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην ψυχολογία και στην αλχημεία και είδε τις συμβολικές παραστάσεις της αλχημείας ως περιγραφή της διαδρομής του ταξιδιού της ανθρώπινης ψυχής. Στα όνειρα βρήκε την πιο δυνατή αντιστοιχία, ανακαλύπτοντας βαθιά και έντονη σχέση ανάμεσα στα αλχημικά σύμβολα και στις παραστάσεις που αυθόρμητα εμφανίζονται στα όνειρα- ιδιαίτερα εκείνα που σηματοδοτούν στιγμές κρίσης ή μεταμόρφωσης για τον ονειρευόμενο. Σε μερικά από τα όνειρα των πελατών του βρήκε ένα σχεδόν σαφέστατο παραλληλισμό με παραστάσεις και εικόνες που χρησιμοποιούνταν σε παλιές αλχημικές εικονογραφήσεις, παρότι οι ασθενείς του δεν είχαν καμιά γνώση πάνω στην αλχημεία. Η βασική θεωρία του, που έχει σε μεγάλο βαθμό έκτοτε επηρεάσει πολλούς ψυχολόγους, καλλιτέχνες, συγγραφείς και στοχαστές, είναι ότι η ψυχή του κάθε ανθρώπου συνδέεται, στο πιο βαθύ σημείο της συνείδησης, με την ψυχή της ανθρωπότητας ως συνόλου (αυτό που αποκάλεσε το «συλλογικό ασυνείδητο») και ότι η ανθρώπινη ψυχή- ενέργεια στην ουσία της- αποκρυσταλλώνεται σε διαφορές βασικές παραστάσεις και εικόνες (τα «αρχέτυπα»), οι οποίες είναι καθεαυτές πέραν τις εικονικής παράστασης, μπορεί όμως να αναδυθούν, με την μορφή αναγνωρίσιμης εικόνας ή συμβόλου, στη συνείδηση του ανθρώπου, κυρίως μέσω των ονείρων και των οραμάτων. Ο Γιούνγκ αντελήφθη ότι τα αλχημικά σύμβολα (όπως το ρόδο, ο αετός, ο βασιλιάς και η βασίλισσα, οι μαχόμενοι δράκοντες) εκπροσωπούσαν τα αρχέτυπα αυτά και ότι ο αλχημιστής είχε, μέσω των συμβόλων αυτών, περιγράψει την εξέλιξη της ανθρώπινης ψυχής καθεαυτής από την «ακατέργαστη» κατάσταση της στην κατάσταση της τελειότητας, ή του χρυσού.

Ο Γιούνγκ ονόμασε την όλη διεργασία «εξατομίκευση» και έτσι απομακρύνθηκε από την επικρατούσα θεωρία ότι τα σημάδια διαταραχής του ατόμου ήταν αναγκαστικά προάγγελοι ανωμαλίας. Υποστήριξε ότι, όπως και η αλχημική διαδικασία, η διαδικασία της ατομικής ανάπτυξης διέρχονταν τα στάδια της σύγκρουσης, της κρίσης και της αλλαγής. Ανακάλυψε ότι μπορούσε να ερμηνεύσει ορισμένα από τα όνειρα των ασθενών του παραλληλίζοντας τα με τα στάδια της αλχημικής εργασίας και να εκτιμά αναλόγως την τρέχουσα ψυχική τους κατάσταση.»

Άρα όντως, η αλχημεία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην θέσπιση σημαντικών θεωριών στο πεδίο της ψυχολογίας. Βλέπουμε λοιπόν πόσες περισσότερες ιδέες, εκτός από τις προφανείς μπορεί να κρύβει μια παράδοση αιώνων και πώς αυτές ιδέες μπορούν να αποτελέσουν βάσεις για καινούργιες παραδόσεις και έννοιες.

Μεγαλώνουμε όχι από τις μέρες που περνούν, αλλά επειδή μεγαλώνει η απόσταση από το όνειρο

Στενεύουμε τη ζωή μας, όπως στενεύουμε τη ζώνη από το παντελόνι μας. Περνάμε μια θηλιά στο λαιμό μας που κάθε χρόνο η θηλιά μικραίνει, εμείς όμως μεγαλώνουμε, μεγαλώνουμε όχι από τις μέρες που περνάνε, αλλά επειδή μεγαλώνει η απόσταση από το όνειρο.

Αναζητούμε την ευτυχία μόνο στο λεξικό, μιας και μόνο εκεί μπορούμε να τη βρούμε. Ζωγραφίζουμε καρδιές χωρίς να αγαπάμε κάποιον, ούτε καν τον εαυτό μας. Μένουμε σιωπηλοί όπως μπαίνει το αθόρυβο στο κινητό και ξεμένουμε από αισθήματα όπως βγάζουμε ένα ψυγείο από την πρίζα.

Θα θέλαμε πάρα πολύ όλη η ζωή μας είναι να είναι ωραία, να έχουμε λεφτά και πολλά εκατομμύρια followers στο Instagram, αλλά δεν το κουνάμε ρούπι από την πολύ μικρή ζωή μας, τη φυλακή μας. Η μόνη μας αδημονία είναι να φύγει και αυτή η κουραστική μέρα.

Πραγματοποιούμε σχέδια επί χάρτου με ανοιχτό Facebook και κοινοποιούμε όλες, μα όλες τις στιγμές μας με θέα τον πλανήτη. Μέχρι και οι εξωγήινοι μάθανε πού φάγαμε, πού ήπιαμε και με ποιον τι κάναμε.

Η ζωή αλλάζει όμως, δίχως να κοιτάζει πίσω, κι εμείς γερνάμε πλάι σε έναν ορό χαμένων στιγμών και απραγματοποίητων καταστάσεων. Πλάι στην αφθονία των ευκαιριών και των ηλιόλουστων ημερών εμείς κρατάμε ομπρέλα. Όλα όσα ψάχνουμε, κρύβονται στα χέρια μας και στα μάτια μας, αλλά εμείς με τα χέρια και τα μάτια βγάζουμε selfie.

Ύστερα, προσπαθούμε να διασκευάσουμε τον εαυτό μας, δίχως όμως να υπάρχει η πρώτη ύλη. Η ψυχή. Η ψυχή μας. Η ψυχή μας αιωρείται στην ανεμόσκαλα του χρόνου χωρίς να μπορούμε να την κουμαντάρουμε, σαν ελικόπτερο σε τυφώνα.

Αλίμονο, όσα αγαπήσαμε όμως υπάρχουν και είναι αυθύπαρκτα. Μας περιμένουν. Όχι για πολύ. Ας τα μετρήσουμε, ας τα θεωρήσουμε ως αγκάθια και ας τρυπήσουμε τον εαυτό μας με αυτά. Ας καταλάβουμε την έννοια του πόνου τουλάχιστον.

Ας πονέσουμε και λίγο, δεν πειράζει. Δεν χάθηκε κάνεις με λίγο αίμα. Βλέπετε; Το αίμα είναι ζεστό, το αίμα σπαρταράει στις φλέβες, ακόμα τίποτα δεν χάθηκε.

Όταν αποδέχεστε τις ατέλειές σας, κανένας δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει εναντίον σας

Όλοι έχουν ατέλειες. Κανένας σε αυτόν τον πλανήτη δεν είναι απολύτως τέλειος.

Το να μπορούμε να βλέπουμε τις ατέλειές μας και να τις αποδεχόμαστε όχι μόνο θα μας βοηθήσει να σεβόμαστε τους άλλους αλλά και θα εμποδίσει τους άλλους από το να χρησιμοποιήσουν τις ατέλειές μας εναντίον μας.

Πολλοί περνάμε τη μισή μας ζωή προσπαθώντας να κρύψουμε τις ατέλειές μας με ρούχα ή μακιγιάζ.

Περιγράφουμε τις ατέλειες αυτές ως «ενοχλητικές». Στην πραγματικότητα μπορούν να κάνουν την αυτοεκτίμησή μας να κατρακυλήσει. Ωστόσο, δεν είναι τίποτα παραπάνω από πτυχές αυτού που είμαστε και πρέπει να τις αποδεχτούμε όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Το να έχουμε λίγα κιλά παραπάνω, γαμψή μύτη, πολύ μικρό ή πολύ μεγάλο στήθος ή τάσεις φαλάκρας δεν είναι πραγματική ατέλεια.

Αντί αυτού, πραγματική ατέλεια είναι η έλλειψη κατανόησης και σεβασμού, η κριτική, ο εγωισμός ή η επιθετικότητα. Αυτά είναι που πρέπει όλοι να προσπαθούμε να αλλάξουμε στον εαυτό μας.

Σας προσκαλούμε να σκεφτείτε πάνω σε αυτό.

Οι ατέλειές σου και οι ατέλειές μου είναι οι αρετές μας

Συχνά λέγεται ότι είμαστε μια κοινωνία ορθολογιστών λογίων αλλά συναισθηματικά αναλφάβητων.

Μπορεί να ακούγεται δραματικό, όμως στην πραγματικότητα στην καθημερινή μας ζωή αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει λιγοστή ενσυναίσθηση, αμοιβαιότητα ή αναγνώριση των άλλων ως ατόμων που έχουν επίσης ανάγκες και φόβους.

Δεν διδάσκεται ακόμα επαρκώς στα σχολεία το μάθημα της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης».

Αντί η προσέγγιση αυτή να αντιμετωπίζεται ως μια πολυδιάστατη πτυχή που μπορεί να υποστηρίξει όλα τα μαθήματα, με τους διδάσκοντες να αποτελούν τα καλύτερα πρότυπα, συνεχίζει να διδάσκεται ξεχωριστά, μερικές φορές την εβδομάδα ή καθόλου.

Έτσι συνεχίζουμε να μεγαλώνουμε ανασφαλή παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση και εφήβους που βλέπουν τόσες πολλές ατέλειες στον εαυτό τους που τις μετατρέπουν σε μαύρες τρύπες, τις οποίες οι άλλοι αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν εναντίον τους.

Πρόκειται για κάτι περίπλοκο και δύσκολο και πρέπει να ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε.

Η ανατομία της αυτοεκτίμησης

Όταν έχω χαμηλή αυτοεκτίμηση, ελπίζω ότι οι άλλοι, με τα λόγια και τις πράξεις τους, θα μου δώσουν αυτό που μου λείπει: αυτοπεποίθηση και ασφάλεια. Ελπίζω επίσης ότι θα μου κάνουν κομπλιμέντα και θα μου πουν ότι δεν είμαι τόσο άσχημος/η όσο νομίζω ή ότι θα μου πουν πως είμαι καλύτερος άνθρωποι από ό,τι πιστεύω.

• Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι άλλοι δεν θα πρέπει ούτε να μας δίνουν ούτε να μας παίρνουν κάτι. Ο υπόλοιπος κόσμος δεν θα πρέπει να καλύπτει τα κενά μας ή να καθησυχάζει τους φόβους μας.
• Δεν πρέπει να προβάλλουμε τις ανάγκες μας στους άλλους. Αντί αυτού θα πρέπει να μπορούμε να διαμορφώνουμε τις δικές μας πεποιθήσεις και να αντιμετωπίζουμε με λογικό τρόπο αυτά που ονομάζουμε ατέλειες.
• Αν πιστεύω ότι οι φακίδες στο πρόσωπό μου είναι ατέλειες ή ότι η ελαφρώς γαμψή μύτη μου είναι απαίσια, οι άλλοι θα το συνειδητοποιήσουν αυτό και κάποια στιγμή μπορεί να το χρησιμοποιήσουν εναντίον μου.
• Δεδομένων των παραπάνω, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η πραγματική «ατέλεια» σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χαμηλή μας αυτοεκτίμηση. Εξαιτίας αυτής πιστεύουμε ότι πρέπει να είμαστε ντροπαλοί και να χαμηλώνουμε το βλέμμα μας λόγω ορισμένων χαρακτηριστικών μας.

Οι άλλοι άνθρωποι δεν θα μας επιτεθούν λόγω των σωματικών χαρακτηριστικών μας που θεωρούμε αρνητικά. Αντί αυτού, θα επιτεθούν στον ευάλωτο χαρακτήρα μας. Επομένως είναι ζωτικό να αυξήσουμε την αυτοεκτίμησή μας και να αντιμετωπίσουμε τις ατέλειές μας ως αρετές.

Ατέλειες: αρετές που μας κάνουν ξεχωριστούς

Θα επαναλάβουμε αυτό που αναφέραμε παραπάνω: η πραγματική ατέλεια που έχουμε βρίσκεται στην καρδιά μας, όταν αυτή είναι ικανή να επιτίθεται, να ταπεινώνει ή να πληγώνει τους άλλους.

Η σωματική μας εμφάνιση, ο τρόπος σκέψης μας, τα συναισθήματά μας ή ο τρόπος ζωής μας δεν θα είναι ποτέ ατέλειες ή κάτι μεμπτό εφόσον σεβόμαστε τον εαυτό μας.

• Το πρόβλημα είναι ότι αφιερώνουμε υπερβολικά μεγάλο μέρος της ζωής μας ανησυχώντας για την εξωτερική μας εμφάνιση αντί για τον εσωτερικό μας κόσμο.
• Εγκρίνουμε τη σωματική μας εμφάνιση με βάση τις τάσεις της μόδας ή αυτό που οι άλλοι θεωρούν «ωραίο». Αν δεν ταιριάζουμε στο καλούπι, τότε αποκλείουμε τον εαυτό μας. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι λάθος.
• Θα συνειδητοποιήσουμε πόσο πολύτιμοι είμαστε μόνο όταν αποδεχτούμε τον εαυτό μας.
• Εκείνοι που μπορούν να βλέπουν ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της εμφάνισής τους που διαφέρει ως αρετή είναι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι, επειδή θεωρούνται αυθεντικοί.

Το να είστε πολύ ψηλοί ή πολύ κοντοί, το να έχετε μια ελιά στο μάγουλο, το να έχετε γεννηθεί με σγουρά και τρομερά ατίθασα μαλλιά ή το να έχετε μικρό ή πολύ μεγάλο στήθος δεν αποτελεί μέρος της προσωπικής αξίας σας.

Η ομορφιά των ανθρώπων βρίσκεται στην ποικιλία, στην αυθεντικότητά τους. Αν όλοι φιλοδοξούμε να είμαστε το ίδιο, τότε αμαυρώνουμε την ουσία και την ομορφιά μας. Δεν αξίζει.

Δεν υπάρχουν άνθρωποι με ατέλειες, όμως υπάρχουν μυαλά με κενά. Προσεγγίστε διαφορετικά τη ζωή σας και αρχίστε να υποστηρίζετε την αυτοεκτίμησή σας, τον τρόπο ζωής σας, τη μοναδική και ιδιαίτερη ομορφιά σας.

Πολλοί θα σας αγαπούν γι αυτό που είστε, άλλοι θα σας ζηλεύουν

Πολλοί άνθρωποι θα σας αγαπήσουν γι αυτό που είστε και γι' αυτά που κάνετε, άλλοι θα σας μισήσουν για τον ίδιο λόγο. Ο φθόνος εμφανίζεται. Πρέπει να τον συνηθίσουμε επειδή συχνά χαρακτηρίζει την δυναμική των σχέσεων μας όταν εμείς είμαστε αυτοί που πετυχαίνουμε κάτι.

Είναι απίθανο το να τους συμπαθούμε όλους και το να μας συμπαθούν όλοι. Με αυτή την έννοια πρέπει να γνωρίζουμε πως πολλές φορές το φως που δίνουμε δεν είναι κάτι ευχάριστο για συγκεκριμένους ανθρώπους. Επειδή τα σπουδαία πράγματα που μας κάνουν αυτό που είμαστε είναι αυτά που προκαλούν θλίψη σε άλλους ανθρώπους. Αυτά τα άτομα πιθανώς θα αντιμετωπίζουν κάποια κρυφή επιθυμία στην ζωή τους και με κάποιο τρόπο θεωρούν πως τους έχει αρνηθεί.

Όποιος σε αγαπά σε κάνει να λάμπεις

Οι αληθινοί φύλακες άγγελοι είναι τα άτομα που σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής μας εμφανίζονται και μας δίνουν φως, κάνοντας μας να λάμψουμε και εξαλείφουν αυτά που μας θολώνουν και αποκρύπτουν τον πραγματικό μας εαυτό ή αυτούς που δεν κρίνουν τις αρετές μας με δικαιοσύνη.

Σε αυτό το σημείο, δεν είναι τα λόγια που μετράνε, αλλά τα γεγονότα. Μας περιβάλλουν με την μαγεία τους και κάνουν στην καθημερινότητα μας θαύματα, κάνοντας μας να δούμε πόσο αξίζουμε, ακριβώς όταν φαίνεται πως έχουμε ξεχάσει που βρίσκεται ο διακόπτης στην ζωή μας.

Ο καθένας μας έχει ένα ερέθισμα, κάτι που μας ακουμπά και μας κάνει μοναδικούς, που μας δίνει την ικανότητα να προσφέρουμε στον κόσμο κάτι από αυτή τη μοναδικότητα. Θα υπάρχουν αυτοί που είναι πολύ καλοί στην δουλειά τους, αυτοί που μπορούν να αγαπήσουν με έναν ξεχωριστό τρόπο και αυτοί που μπορούν να διαχειριστούν περισσότερο από μια δεξιότητα, κάνοντας τους αληθινά μοναδικούς.

Αλλά, όπως είπαμε, υπάρχουν πάντα και αυτοί που θέλουν να σβήσουν αυτό το φως, αυτό το «κάτι ξεχωριστό» που μας καθορίζει. Μερικές φορές θα είναι δύσκολο να τους αντιμετωπίσουμε αλλά, μόνο ισχύ μπορούμε να δώσουμε στις προθέσεις άλλων ατόμων της ζωής μας.

Ο δαίμονας του φθόνου

Η ζήλια δεν είναι 100% ανθυγιεινή, όσο δεν περιλαμβάνει βλαβερές πράξεις σε άλλους ανθρώπους (ή στον εαυτό μας). Όταν είναι υγιεινή ίσως μας οδηγήσει σε αυτό που πραγματικά θα θέλαμε να έχουμε. Με αυτόν τον τρόπο μας δίνει στοιχεία σχετικά με τον δρόμο που θα θέλαμε να πάρουμε.

Ωστόσο, η ζήλια γίνεται εντελώς βλαβερή όταν υποκύπτουμε στην μαγεία της, υπονομεύοντας έτσι την αυτοεκτίμηση μας. Αυτό τείνει να μας κάνει να πέσουμε στην παγίδα των δυστυχών συγκρίσεων και μερικές φορές μετατρέπουμε αυτή την απληστία σε μια δυσάρεστη επίθεση που επιδιώκει να φυλακίσει το αντικείμενο του κρυμμένου θαυμασμού μας.

Η ζήλια αναμιγνύεται μερικές φορές με άλλα αισθήματα όπως μίσος στοχευόμενα στο άτομο που εκδηλώνει και μεγεθύνει τον φθόνο και τις απογοητεύσεις αυτών που τον ζηλεύουν. Αυτό μπορεί να καταδικάσει το ταλέντο και την επιτυχία άλλων ανθρώπων, δημιουργώντας έτσι συμπεριφορές που επιδιώκουν να βλάψουν τον άλλον.

Τείνουμε να δίνουμε περισσότερη προσοχή στο κίνητρο του φθόνου ενός ανθρώπου που ζηλεύει, παρά στο να αξιολογήσουμε τι σημαίνει αυτό για το άτομο που ζηλεύει. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το γεγονός πως θα μας ζηλεύουν και θα μας μισούν γι' αυτό που μας κάνει να λάμπουμε και αυτό δημιουργεί μια μεγάλη ταλαιπωρία που μας απομακρύνει από την πραγματικότητα και δημιουργεί δυσπιστία.

Δεν είναι σύμπτωση πως τα άτομα που ξεχωρίζουν συχνά νιώθουν μόνοι τους σε ένα κόσμο όπου περιβάλλονται από ανθρώπους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο το γεγονός ότι κανείς δεν ξέρει να διακρίνει ανάμεσα στους αληθινούς φίλους και σε αυτούς που θέλουν κάτι από εμάς ή αυτούς που μας ζηλεύουν.

Επίσης, αυτό μας κάνει ακόμα να αναρωτηθούμε αν η επιτυχία ή αν η φωτεινότητα μας στην πραγματικότητα μας ανήκουν ή αν είναι ένας αντικατοπτρισμός που δεν αξίζουμε. Αυτό συνήθως δημιουργεί μια μακριά αλυσίδα ανασφαλειών και μεταμελειών που ίσως επισκοτίζουν τις αρετές μας.

Το κακό που προκαλείται όταν κάποιος μας ζηλεύει μπορεί να ξεπεραστεί με την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης μας. Με αυτή την έννοια δεν μπορούμε να ξεχάσουμε πως συγκεκριμένες καταστάσεις ή γεγονότα πάντα θα δημιουργούν συγκρίσεις, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας επισκιάζει.  Ο καθένας πρέπει να απολαμβάνει τις αρετές του χωρίς να καταστρέφει εκείνες των άλλων, αφήνοντας κατά μέρος τον ανθυγιεινό φθόνο, προωθώντας αυτό που μας ανεβάζει, το οποίο είναι απλώς η ικανότητα μας να θαυμάζουμε και να ωριμάζουμε μαζί με άλλους.

Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια

Halo effect. Ή αλλιώς φαινόμενο του φωτοστέφανου. Η τάση να κρίνουμε τους ανθρώπους ως σύνολο, βάσει επιφανειακών εντυπώσεων οι οποίες δημιουργούν συσχετίσεις για επιμέρους στοιχεία της προσωπικότητάς τους.

Είναι ένα είδος γνωστικής προκατάληψης που επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις πρώτες εντυπώσεις που σχηματίζουμε για κάποιον.

Πολύ συχνά, άτομα που μας δημιουργούν μια θετική πρώτη εντύπωση, κυρίως λόγω της εμφάνισής τους, υποσυνείδητα θεωρούμε πως κατέχουν και πολλά άλλα θετικά στοιχεία, που δεν έχουν όμως καμία σχέση με την εμφάνιση. Είναι για παράδειγμα κοινωνικοί, έξυπνοι, δραστήριοι, αστείοι.

Υπεραπλουστεύεται στη φράση: «Ό,τι είναι ωραίο, είναι και καλό».

Γι᾽ αυτό είναι επίσης γνωστό και ως φυσικό στερεότυπο της ελκυστικότητας. Ένα θετικό χαρακτηριστικό, λοιπόν, όπως η εμφάνιση, είναι ικανό να απλωθεί σαν φωτοστέφανο και να καλύψει όλα τα στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου, δημιουργώντας αυτομάτως θετικές συσχετίσεις, χωρίς καν να έχουμε γνωρίσει το άτομο αυτό.

Λειτουργεί όμως και αντίστροφα. Ένα αρνητικό χαρακτηριστικό, όπως μη ελκυστική εξωτερική εμφάνιση, μπορεί να δημιουργήσει αυτόματα αρνητικές συσχετίσεις.  

Ας αναλογιστούμε πόσο συχνά έχουμε ακούσει ή έχουμε πει κι εμείς οι ίδιοι: «Πώς είναι έτσι; Σίγουρα δεν του κόβει και πολύ».

Δυστυχώς είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται από πολύ μικρή ηλικία. Πόσες φορές το «άσχημο» παιδάκι περιθωριοποιείται και χλευάζεται από τους συνομηλίκους του;

Πόσες φορές ο «χοντρούλης» του σχολείου  τρώει υπομονετικά τις καρπαζιές από τους συμμαθητές του που θεωρούν ότι δεν είναι ικανός να καταφέρει τίποτα; Τόσες που τελικά κι ο ίδιος αρχίζει να το πιστεύει.

Το ακούει καθημερινά, εντυπώνεται στο υποσυνείδητό του. Και στο τέλος φοβάται πως ό,τι κι αν κάνει είναι καταδικασμένος να αποτύχει, επειδή τα περιττά κιλά του έχουν ένα μαγικό τρόπο να εξαφανίζουν οποιοδήποτε  ψήγμα εξυπνάδας, ταλέντου και κοινωνικότητας  που ενδεχομένως έχει.

Μας είναι τόσο εύκολο να κρίνουμε καθημερινά ανθρώπους επιδερμικά, μόνο και μόνο από το πόσο «όμορφοι» είναι, πόσο ακριβά ρούχα φοράνε, πόσο γυμνασμένο σώμα έχουν, που ξεχνάμε  πως κάθε άτομο είναι ένα μοναδικό κράμα χαρακτηριστικών.

Όλοι έχουν ιδιαιτερότητες που, αν δεν είμαστε τόσο τυφλοί ώστε να θαμπωθούμε από την εξωτερική ομορφιά και μπούμε στον κόπο να ψάξουμε λίγο βαθύτερα, ίσως συνειδητοποιήσουμε αυτό που δε φαίνεται με μια γρήγορη πρώτη ματιά: Πόσο χιούμορ έχουν, πόσο γενναιόδωροι είναι. Πόσο υπέροχα ζωγραφίζουν, τραγουδάνε ή χορεύουν και τελικά πόσο πραγματικά όμορφοι είναι.

Κρίνουμε και κατακρίνουμε χωρίς ποτέ να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Βάζουμε βιαστικά ταμπέλες σε ότι δεν προσιδιάζει στην αισθητική μας χωρίς ποτέ να δούμε με αντικειμενικούς φακούς το εσωτερικό μας.

Ίσως τελικά το άσχημο παιδί που κορόιδεψες για τα πεταχτά αυτιά του είναι πιο έξυπνο από εσένα. Ίσως τελικά η παχουλή κυρία που σίγουρα κάθεται όλη μέρα, δουλεύει πολύ περισσότερο από εσένα. Ίσως τελικά ο «καημενούλης πώς είναι έτσι»  έχει τόσο χιούμορ που κάνει κι εσένα πιο χαρούμενο.
Ίσως τελικά να πρέπει να δίνουμε ευκαιρίες στους ανθρώπους, να μπαίνουμε στη διαδικασία να σκίζουμε το όμορφο ή άσχημο περιτύλιγμα που τους καλύπτει και να κοιτάμε την ουσία.

Μας είναι τόσο εύκολο να απορρίπτουμε «άσχημους» ανθρώπους που στο τέλος χάνουμε το προνόμιο να ανακαλύψουμε την πραγματική και ουσιαστική ομορφιά που είναι κάτι παραπάνω από τα καλοσχηματισμένα γαλάζια μάτια, τα στιλπνά μαλλιά και το αστραφτερό χαμόγελο της Crest.

Άλλωστε, όπως έγραψε και ο Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ στο Μικρό Πρίγκιπα: «Μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά. Την ουσία τα μάτια δεν τη βλέπουν».

Η διαιτητική αποχή από τα τρόφιμα μας χαρίζει σωματική υγεία, εκείνη από τους ανθρώπους την ψυχική γαλήνη

Εξάλλου, την κοινωνικότητα μπορεί κανείς να την θεωρήσει επίσης και ως τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι ζεσταίνουν πνευματικά ο ένας τον άλλον, όπως ζεσταίνουν και τα σώματά τους συνωστιζόμενοι σε περίπτωση δριμέος ψύχους. Όποιος, όμως, έχει ο ίδιος πολλή θερμότητα πνεύματος δεν χρειάζεται έναν τέτοιο συνωστισμό. Σύμφωνα με όλα τούτα η κοινωνικότητα ενός ανθρώπου βρίσκεται περίπου σε αντίστροφη αναλογική σχέση προς την πνευματική του αξία- η δε απόφανση «ο τάδε είναι πολύ αντικοινωνικός» ισοδυναμεί σχεδόν με την «ο τάδε είναι άνθρωπος με μεγάλα χαρίσματα».

Στον διανοητικά προικισμένο άνθρωπο, η μοναχικότητα παρέχει ένα διττό όφελος: πρώτον, το να είναι με τον εαυτό του και, δεύτερον, το να μην είναι με άλλους. Τούτο το τελευταίο θα το αξιολογήσει κανείς ιδιαίτερα αναλογιζόμενος πόσα βάσανα, πόσους καταναγκασμούς ακόμη και κινδύνους ενέχει κάθε συναναστροφή. Tout notre mal vient de ne pouvoir etre seuls [όλα τα δεινά προέρχονται από το ότι δεν μπορούμε να είμαστε μόνοι μας], λέγει ο La Bruyere. Το να έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσα πολλά ώστε να μην χρειάζεται συναναστροφές συνιστά μεγάλη τύχη και μόνο για το γεγονός ότι όλα σχεδόν τα δεινά μας εκπηγάζουν από αυτές. Για να κατακτήσουν την ευτυχία της ψυχικής γαλήνης, οι κυνικοί φιλόσοφοι απαρνήθηκαν κάθε κτήση αγαθών- όποιος, με τον ίδιο αυτό σκοπό, απαρνείται την κοινωνική συναναστροφή έχει επιλέξει το πλέον σοφό μέσο. Είναι τόσο εύστοχο όσο και ωραίο αυτό που λέγει ο Bernardin de St. Pierre: La diete des aliments nous rend la sante du corps, et celle des hommes la tranquillite de l’ame [Η διαιτητική αποχή από τα τρόφιμα μας χαρίζει σωματική υγεία, εκείνη από τους ανθρώπους την ψυχική γαλήνη].

Συνεπώς, όποιος συνάψει εγκαίρως φιλία με την μοναχικότητα, μάλιστα δε την αγαπήσει, έχει κάνει δικό του ένα χρυσωρυχείο. Τούτο, όμως, δεν το καταφέρνει επουδενί ο καθένας, καθώς όπως κατ’ αρχάς η ανάγκη, έτσι και κατόπιν, μετά την άρση αυτής, η ανία ωθεί τους ανθρώπους τον έναν στον άλλον. Χωρίς την ανάγκη και την ανία, ο καθένας θα έμενε προφανώς μόνος του- τούτο δε θα συνέβαινε και μόνο λόγω του ότι κατά την μοναχικότητα και μόνον αντιστοιχεί το περιβάλλον στην ιδιαίτερη εκείνη σπουδαιότητα, μάλιστα μοναδικότητα που έχει ο καθένας στα μάτια του, η οποία, στον συνωστισμό του κόσμου, συρρικνώνεται μέχρις εξαφανίσεως, καθώς εισπράττει, σε κάθε βήμα, κι ένα dementi [μία διάψευση]. Υπ’ αυτή την έννοια, η μοναχικότητα είναι η φυσική κατάσταση του καθενός: τον επαναφέρει, ως πρώτο Αδάμ, στην πρωταρχική, την αρμόζουσα στην φύση του ευτυχία.

Αυτό που κάνουν κάποιοι ηλικιωμένοι -να καταδικάζουν τη νέα γενιά- είναι λάθος

Το χάσμα των γενεών είναι ένα πολύ καινούριο πράγμα στον κόσμο. Μέχρι πριν από μόλις έναν αιώνα, κανείς δεν είχε ακούσει καν τον όρο «χάσμα γενεών». Και ο άνθρωπος υπάρχει για χιλιάδες χρόνια. Αλλά καμία κοινωνία, καμία κουλτούρα, κανένας πολιτισμός δεν ασχολήθηκε με το χάσμα των γενεών. Γι’ αυτό πρέπει να γίνουν κατανοητά ορισμένα πράγματα: πώς γεννήθηκε, τι είναι, και ποιες είναι οι τελικές του επιπτώσεις.

Στο παρελθόν, στην ηλικία των έξι ή επτά το πολύ, τα παιδιά ακολουθούσαν τα επαγγέλματα των πατεράδων τους, όποια κι αν ήταν αυτά, και όσο λίγο κι αν μπορούσαν να βοηθήσουν… Αν ο πατέρας ήταν μαραγκός, το αγόρι προσπαθούσε να φέρει ξύλο, για να τον βοηθήσει με τον δικό του μικρό τρόπο. Και αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος που είχε το παιδί για να μάθει.

Η παλιότερη γενιά ήταν πάντα η σοφότερη γένια. Το ότι ήσουν μεγαλύτερος ήταν αρκετό για να είσαι σοφός, επειδή η γνώση ερχόταν μόνο μέσα από μία πόρτα, και αυτή ήταν η εμπειρία. Και η εμπειρία χρειάζεται χρόνο.

Εκείνοι που είχαν ζήσει περισσότερο γίνονταν όλο και πιο σεβαστοί επειδή ήταν πιο έμπειροι. Ήξεραν περισσότερα πράγματα από άλλους. Αυτό δημιούργησε το φαινόμενο του σεβασμού για τους μεγαλύτερους. Έτσι, ό,τι κι αν έλεγαν οι μεγαλύτεροι ήταν αναπόφευκτο να είναι σωστό. Δεν υπήρχε δισταγμός, δεν υπήρχε ερώτηση, δεν υπήρχε αμφιβολία στο μυαλό των νεότερων.

Το χάσμα των γενεών δεν υπήρχε, οι γενιές συνέπιπταν. Η παλιότερη γενιά, πριν αποσυρθεί, προετοίμαζε τη νεότερη γενιά για να αναλάβει τη δουλειά. Έτσι υπήρχε μια περίοδος είκοσι, τριάντα χρόνων τα οποία συνέπιπταν, και κατά τα οποία η νεότερη γενιά δούλευε υπό τις οδηγίες της παλιότερης γενιάς. Και η παλιότερη γενιά είχε όλη τη δύναμη, όλο το κύρος, και διαμόρφωνε τη νέα γενιά σύμφωνα με τα δικά της ιδανικά, τη δική της ηθική, τους τρόπους και τις συμπεριφορές.

Οι νέοι δεν είχαν την ευκαιρία να διακηρύξουν την ατομικότητα τους. Αποτελούσαν κομμάτι και πακέτο της παλιότερης γενιάς. Είχαν βγει από τη μήτρα της μητέρας, αλλά δεν είχαν βγει ποτέ από τη μήτρα της παλιότερης γενιάς. Μέχρι να αποσυρθεί η παλιότερη γενιά, να γεράσει ή να πεθάνει, έγιναν ανεξάρτητα άτομα, αλλά τότε πια είχαν γεράσει και εκείνοι. Και έπρεπε να φροντίσουν τη νέα γενιά που είχε έρθει στον κόσμο. Έτσι ήταν ένας βαθιά συνδεδεμένος κόσμος.

Πώς αναπτύχθηκε το χάσμα των γενεών; Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η επιστημονική πρόοδος έχει δώσει στους ανθρώπους χρόνο για να μορφωθούν τα παιδιά τους στα σχολεία, τα κολέγια, τα πανεπιστήμια. Τώρα έχει ανοίξει μια νέα πόρτα για μάθηση. Στο παρελθόν υπήρχε μόνο μία πιθανότητα να μάθεις και αυτό ήταν από την παλιότερη γενιά. Τώρα έχει ανοίξει μια νέα πόρτα για μάθηση, για γρήγορη μάθηση.

Η εμπειρία κινείται με πολύ αργό ρυθμό, αλλά η εκπαίδευση εξαρτάται από τη νοημοσύνη σας. Δεν είναι ανάγκη να εξαρτάστε από τον ρυθμό κατά τον οποίο κινείται η εκπαίδευση. Και κατά τη διάρκεια αυτών των είκοσι πέντε χρόνων της εκπαίδευσης, δεν βρίσκεστε πλέον υπό τον έλεγχο των γονιών σας ή της κοινωνίας σας.

Σ’ αυτά τα είκοσι πέντε χρόνια δεν έχετε ευθύνη, δεν είστε παντρεμένοι. Στο παρελθόν, ο γάμος λάμβανε χώρα πάρα πολύ νωρίς.

Με άλλα λόγια, αυτό που θέλω να πω είναι ότι στο παρελθόν δεν υπήρξε ποτέ η νεαρή ηλικία. Οι άνθρωποι γίνονταν από παιδιά ενήλικες. Η νεαρή ηλικία έλειπε. Η νεαρή ηλικία είναι ένα καινούριο φαινόμενο, η νεότερη γενιά είναι ένα καινούριο φαινόμενο. Είναι υποπροϊόν της επιστημονικής προόδου. Η επιστημονική πρόοδος έχει δώσει τόση πολλή τεχνολογία και τα παιδιά μπορούν να έχουν πολλά χρόνια στα πανεπιστήμια για να μάθουν.

Δεύτερον, όταν δεν υπήρχε επιστήμη -και δεν πάει πολύς καιρός από τότε, μόνο τριακόσια χρόνια- δεν άλλαζε τίποτε. Όλα ήταν όπως ήταν πάντα. Το κάρο με τα βόδια παρέμεινε για αιώνες. Εξακολουθούσε να είναι το μόνο όχημα. Έτσι η παλιότερη γενιά ήξερε τα πάντα, επειδή τα πάντα ήταν παλιά.

Με την επιστημονική πρόοδο ο κόσμος των σπουδαίων επιστημονικών βιβλίων έχει εξαφανιστεί τελείως. Και η πρόοδος πηγαίνει όλο και πιο γρήγορα, τόσο γρήγορα ώστε οι επιστήμονες δεν γράφουν πια μεγάλα βιβλία, από φόβο ότι αν γράψεις ένα μεγάλο βιβλίο, μέχρι να ολοκληρωθεί, θα είναι ξεπερασμένο· οι επιστήμονες γράφουν απλά εργασίες στα περιοδικά.

Ήταν απόλυτα σωστό να χρειαστεί ο Κάρολος Δαρβίνος τριάντα χρόνια για να γράψει ένα και μόνο βιβλίο. Τώρα μέχρι να το τελειώσετε, όλα όσα έχετε γράψει είναι λάθος. Η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο πολύ, και η ταχύτητα της επιστήμης είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορείτε να γράψετε με την ίδια ταχύτητα.

Και η επιστήμη έχει αναπτυχθεί σε ένα τόσο μεγάλο δένδρο, με τόσα πολλά κλαδιά, ώστε τώρα δεν είναι σωστό να αποκαλούμε κάποιον απλά επιστήμονα. Δεν σας δίνει τον σωστό ορισμό. Μπορεί να είναι φυσικός, μπορεί να είναι χημικός, μπορεί να είναι μαθηματικός. Και τα κλαδιά συνεχίζουν να χωρίζονται σε νέα κλαδιά. Τώρα υπάρχει μια νέα χημεία η οποία έχει τον δικό της ανεξάρτητο κόσμο: η βιοχημεία.

Τα μαθηματικά δεν είναι πια μόνο μια επιστήμη. Τα παλιά μαθηματικά που χρησιμοποιούνται στον συνηθισμένο κόσμο δεν είναι πια κατάλληλα για την πυρηνική φυσική. Χρειάζονται καινούρια μαθηματικά. Έτσι υπάρχουν καινούριοι μαθηματικοί. Τα θεωρήματα της Ευκλείδειας γεωμετρίας δεν είναι πια επαρκή· τώρα απέναντι τους υπάρχει μια τελείως νέα επιστήμη, η μη Ευκλείδεια γεωμετρία, η οποία δεν πιστεύει σε ορισμούς του Ευκλείδη. Για δύο χιλιάδες χρόνια ο Ευκλείδης ήταν έγκυρος.

Για δύο χιλιάδες χρόνια η λογική του Αριστοτέλη ήταν η μοναδική λογική. Δεν είναι πια έτσι. Δεν υπάρχει αριστοτέλεια λογική, δεν υπάρχει Ευκλείδεια γεωμετρία, και κάθε μέρα οι επιστήμες συνεχώς αναπτύσσονται σε διαφορετικές διαστάσεις. Και κάθε διάσταση είναι τόσο αχανής ώστε αυτός που ξέρει από πυρηνική φυσική ίσως να μη γνωρίζει καθόλου τι κάνει η χημεία, ή τι συμβαίνει στον κόσμο της βιολογίας, ή τι συμβαίνει στον κόσμο της ιατρικής επιστήμης. Ο επιστήμονας δεν είναι πια ένας άνθρωπος που εργάζεται μόνος, αλλά ένας ειδικός. Εξαιτίας της εξειδίκευσής του, τα πράγματα κινούνται πολύ γρήγορα. Όλοι έχουν ένα μικρό ρόλο και αναπτύσσεται ως το τελικό της άκρο.

Όταν ο φοιτητής επιστρέφει στο σπίτι μετά από πέντε χρόνια στο πανεπιστήμιο, γνωρίζει περισσότερα από την παλιότερη γενιά. Αυτό είναι το πρόβλημα, αυτό είναι που δημιουργεί το χάσμα των γενεών. Ακόμη και οι ίδιοι του οι γονείς τού φαίνονται ξεπερασμένοι, ότι δεν γνωρίζουν τίποτε. Αυτό του έχει στερήσει τον σεβασμό που στο παρελθόν θεωρούνταν δεδομένος. Δεν μπορείς να σέβεσαι κάποιον που σου φαίνεται τελείως ξεπερασμένος, παρωχημένος, ο οποίος δεν ξέρει τι έχει συμβεί τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια.

Η ανάπτυξη και ο ρυθμός της ανάπτυξης είναι τέτοιος ώστε αυτό που δεν είχε συμβεί πριν σε είκοσι πέντε αιώνες τώρα συμβαίνει σε είκοσι πέντε χρόνια. Φυσικά, δεν μπορεί παρά να δημιουργηθεί ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην παλιότερη και τη νεότερη γενιά. Είναι αναπόφευκτο. Η νεότερη γενιά γνωρίζει περισσότερα, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, από την παλιότερη γενιά.

Και αυτό το χάσμα μεγαλώνει. Έχει σταματήσει την επικοινωνία ανάμεσα στην παλιότερη γενιά και τη νεότερη γενιά, επειδή η συζήτηση είναι τόσο δύσκολη. Οι γονείς έχουν τον δικό τους εγωισμό, δεν πρόκειται να καθίσουν στα πόδια των ίδιων τους των παιδιών και να μάθουν από αυτά. Και τα παιδιά έχουν τον δικό τους εγωισμό, γνωρίζουν περισσότερα. Γιατί να καθίσουν στα πόδια των γονιών τους και να μάθουν από εκείνους πράγματα που έχουν αποδειχθεί τελείως λάθος; Μιλάνε σχεδόν διαφορετικές γλώσσες.

Και αυτό θα συμβαίνει όλο και περισσότερο επειδή η επιστήμη αναπτύσσεται κάθε μέρα με μεγαλύτερη ταχύτητα σε όλες τις διαστάσεις.

Η εξειδίκευση είναι κάτι καινούριο στον κόσμο. Στο παρελθόν, είχατε έναν οικογενειακό γιατρό. Τώρα δεν μπορείτε να έχετε οικογενειακό γιατρό επειδή υπάρχουν κάθε λογής ειδικοί. Ο οικογενειακός γιατρός σάς αντιμετώπιζε ως έναν ολόκληρο οργανισμό, αλλά τώρα έχετε χωριστεί σε μέρη, επειδή το κάθε μέρος είναι τόσο λεπτομερές ώστε ένα άτομο το ερευνά όλη του τη ζωή και ωστόσο δεν φτάνει στο τέλος.

Έτσι υπάρχουν ειδικοί που θα φροντίσουν μόνο τα μάτια σας. Για εσάς τα μάτια μοιάζουν μικρά, αλλά όταν μπείτε στον κόσμο της εξειδίκευσης, τα μάτια έχουν έναν δικό τους ολόκληρο κόσμο. Δεν είναι κάτι μικρό, είναι ένα πολύ περίπλοκο φαινόμενο. Υπάρχει ένας ειδικός που καταλαβαίνει τον εγκέφαλο. Υπάρχει ο ειδικός που φροντίζει το δέρμα σας. Η δερματολογία από μόνη της είναι μια τόσο μεγάλη επιστήμη ώστε το άτομο δεν έχει χρόνο να σκεφτεί άλλα πράγματα. Κάποιος θεραπεύει τα αυτιά σας, κάποιος θεραπεύει τη φυματίωσή σας, κάποιος θεραπεύει τον καρκίνο σας.

Δεν μπορείτε να έχετε μόνο ένα άτομο να σας φροντίζει πια, επειδή δεν υπάρχει αυτό που λέμε γιατρός, καθαρά μόνο γιατρός. Μάλιστα, υπάρχουν μόνο σύμβουλοι που σας κατευθύνουν… Όλη τους η δουλειά είναι να σας κατευθύνουν στον ειδικό που πρέπει να δείτε, επειδή η εξειδίκευση αποτελείται από τόσες πολλές μικροσκοπικές λεπτομέρειες ώστε χρειάζεστε έναν σύμβουλο για να αποφασίσει σε ποιον ειδικό πρέπει να πάτε.

Και το σώμα σας δεν γίνεται αντιληπτό πλέον ως ένας ολόκληρος οργανισμός, έχει διαμελιστεί. Η επιστήμη διαμελίζει τα πάντα σε τμήματα, επειδή κάθε τμήμα είναι τόσο μεγάλο ώστε ολόκληρο το σώμα δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από έναν μόνο άνθρωπο. Έτσι όταν ένας φοιτητής γυρίσει σπίτι, με εξειδίκευση στα μάτια, δεν θα ακούσει τον πατέρα του ή τη μητέρα του να του λένε για παλιές συνταγές για τη θεραπεία των ματιών. Ξέρει τόσα πολλά περισσότερα ώστε εκείνοι του φαίνονται αδαείς και οι συνταγές τους απλά ανόητες προκαταλήψεις.

Η παλιότερη γενιά θα πρέπει να μάθει ένα πράγμα: να μην περιμένει πια σεβασμό. Το αντίθετο, αν θέλετε να εξακολουθούν να σας σέβονται, δείξτε σεβασμό στα ίδια σας τα παιδιά. Αυτή η συμβουλή έχει νόημα μόνο εξαιτίας αυτού του χάσματος των γενεών. Στο παρελθόν δεν θα είχε νόημα. Η παλιότερη γενιά έδινε αγάπη και η νεότερη γενιά έδινε σεβασμό. Αυτό ήταν κάτι καθορισμένο για χιλιάδες χρόνια.

Τώρα όλα είναι ρευστά. Είναι ένα χάος. Και επειδή η παλιότερη γενιά δεν λαμβάνει τον σεβασμό, αποσύρουν την αγάπη τους. Η όλη επικοινωνία, η παλιά σχέση, κινδυνεύει να καταρρεύσει. Από τη νέα γενιά απαιτείται να εξακολουθεί να σέβεται, να ακούει, να ακολουθεί, πράγμα που είναι αδύνατο.

Μάλιστα, η παλιότερη γενιά τώρα θα πρέπει να ακούσει και θα πρέπει να δείξει σεβασμό στους νέους ανθρώπους. Και μόνο αν η παλιότερη γενιά είναι αρκετά ταπεινή ώστε να δείξει σεβασμό στα ίδια της τα παιδιά, θα μπορέσουν ίσως τα παιδιά να δείξουν σεβασμό. Δεν υπάρχει άλλη πιθανότητα. Όλες οι γραμμές επικοινωνίας έχουν κοπεί, επειδή μιλάνε διαφορετικές γλώσσες. Και δεν φταίνε εκείνοι, απλά έτσι είναι η κατάσταση.

«Δεν κοιμήθηκα ποτέ με άλλον άνδρα πριν κοιμηθώ με τον πατέρα σου», διακηρύσσει η αυστηρή μητέρα στην ατίθαση κόρη της. «Θα μπορέσεις να πεις κι εσύ το ίδιο στην κόρη σου;»

«Ναι», απαντά το κορίτσι, «αλλά όχι με τόσο σοβαρή έκφραση!»

«Απλά κοιτάξτε με!» ανακοινώνει ο γέρο-Νίκος. «Δεν καπνίζω, δεν πίνω και δεν κυνηγάω γυναίκες, και αύριο θα γιορτάσω τα ογδοηκοστά γενέθλιά μου».

«Αλήθεια;» ρώτησε ο υιός του με περιέργεια. «Πώς; Ούτε καπνίζεις, ούτε πίνεις, ούτε κυνηγάς γυναίκες. Πώς θα το γιορτάσεις;»

Όλες οι γραμμές επικοινωνίας είναι τελείως κομμένες, αλλά αυτό που κάνουν κάποιοι ηλικιωμένοι -να καταδικάζουν τη νέα γενιά- είναι λάθος. Μπορώ να δω τον λόγο για τον οποίο έχουν αλλάξει τα πράγματα. Δεν είναι υπεύθυνη η νέα γενιά. Το έγκλημα δεν είναι δικό τους. Είναι απλά ένα τελείως διαφορετικό σύνολο περιστάσεων. Και η παλιότερη γενιά πρέπει να δείχνει λίγη περισσότερη κατανόηση, λίγη περισσότερη διαύγεια, λίγη περισσότερη ετοιμότητα να ακούει τη νέα γενιά, επειδή αυτή είναι το μέλλον. Στο παρελθόν, το παρελθόν κυβερνούσε το μέλλον. Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά: το μέλλον θα κυβερνά τα πάντα.

Χωρίς ενοχές η ζωή θα είναι πολύ, μα πολύ πιο ευχάριστη

Δεν πρέπει να καταπιέζουμε, ούτε να καταπίνουμε διάφορα πράγματα.
Πρέπει να τα στρέφουμε προς το σημείο στο οποίο κατευθύνονται.

Δεν πρέπει να καταπιέζουμε, ούτε να καταπίνουμε διάφορα πράγματα.

Δεν πρέπει να στρέφουμε εναντίον μας ούτε τα καλά ούτε τα κακά, ούτε τα θετικά ούτε τα αρνητικά, ούτε τα καλύτερα ούτε τα χειρότερα.

Δεν πρέπει να ζούμε χαρίζοντας ψυχαναγκαστικά διάφορα πράγματα όταν, στην πραγματικότητα, θα θέλαμε κάποιος να χαρίσει κάτι και σ’ εμάς.

Δεν πρέπει να ζούμε θυμώνοντας με τον εαυτό μας, για να μη θυμώσουμε μ’ αυτούς που μας φόρτωσαν στην πλάτη τις δικές τους προσδοκίες.

Πρέπει να αναλαμβάνουμε πλήρως την ευθύνη για ό,τι κάνουμε, για ό,τι λέμε και για ό,τι αποφασίζουμε να μην κάνουμε και να μην πούμε.

Αν φερόμαστε έτσι, δεν θα έχουμε πια ανάγκη ούτε και λόγο για να ζήσουμε με ενοχές.

Και χωρίς ενοχές, η ζωή θα είναι πολύ, μα πολύ πιο ευχάριστη.

Οι αδύναμοι είναι σκληροί. Μόνο οι δυνατοί μπορούν να είναι καλοί

Ο Θορώ λέει ότι: «Τα πουλιά δεν τραγουδούν ποτέ μέσα σε σπηλιές». Ούτε κι εμείς. Για να μπορέσουμε να μάθουμε, πρέπει να είμαστε ελεύθεροι. Πρέπει να είμαστε ελεύθεροι να δοκιμάζουμε, να πειραματιζόμαστε, να κάνουμε λάθη. Έτσι μαθαίνει κανείς. Καταλαβαίνω τα λάθη σου και κερδίζω από τα δικά μου. Το μυστικό είναι να μην κάνεις δυο φορές το ίδιο λάθος. Έχω όμως ανάγκη να είμαι ελεύθερος να πειραματίζομαι και να δοκιμάζω. Δώσε μου αυτή την ευκαιρία. Δώσε μου την ευκαιρία να ζήσω και να είμαι ο εαυτός μου και να βρω τη χαρά στην ανάγκη. Mη μου κολλάς τα ελαττώματα σου! Άσε με να βρω και να ξεπεράσω τα δικά μου!

Θα ‘θελα να κλείσω με μία παράγραφο του Λέο Ροστέν, που με το δικό του χαρακτηριστικό τρόπo τα λέει όλα:

Μ’ ένα τρόπο όμως περιορισμένο και μυστικό, όλοι μας είμαστε λίγο τρελοί… Όλοι μας είμαστε μοναχικοί στο βάθος και ζητάμε να μας καταλάβουν, ποτέ όμως δεν μπορούμε να καταλάβουμε απόλυτα τον άλλο και ο καθένας μας μένει κατά ένα μέρος ξένος ακόμη κι απέναντι σ’ αυτούς που τον αγαπούν… Οι αδύναμοι είναι σκληροί. Μόνο οι δυνατοί μπορούν να είναι καλοί. Αυτοί που δεν γνωρίζουν το φόβο δεν είναι πραγματικά θαρραλέοι, γιατί θάρρος είναι η ικανότητα να αντιμετωπίσεις αυτό που μπορείς να φανταστείς… Θα καταλάβεις καλύτερα τους ανθρώπους αν τους δεις σαν παιδιά, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλοι και επιβλητικοί μπορεί να είναι. Γιατί οι περισσότεροι από μας δεν ωριμάζουμε ποτέ, απλώς ψηλώνουμε… Η ευτυχία έρχεται μόνο όταν σπρώχνουμε το μυαλό και την καρδιά μας όσο πιο μακριά μπορούν να φτάσουν… Ο σκοπός της ζωής είναι να μετράς – να λογαριάζεσαι, να αντιπροσωπεύεις κάτι, να έχει κάποια σημασία το γεγονός ότι έζησες.

Η φωνή μέσα στο κεφάλι μας δεν είναι πραγματική, αλλά κυβερνά τη ζωή μας, κι αυτό είναι πολύ τυραννικό

Μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις που κάνουμε είναι ότι τα ψέματα που πιστεύουμε είναι αληθινά! Για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τι είμαστε. Όταν θυμώνουμε, λέμε: «Α, έτσι είμαι». Όταν ζηλεύουμε: «Α, έτσι είμαι». Όταν μισούμε: «Α, έτσι είμαι εγώ». Αλλά είναι άραγε αληθινά όλα αυτά; Δεν είμαι βέβαιος. Συνηθίζουμε να υποθέτουμε ότι μιλάμε εμείς, ότι όλα αυτά που δεν θέλαμε να πούμε, τα λέμε εμείς. Ήταν μια πραγματική έκπληξη όταν ανακάλυψα ότι δεν ήμουν -. Έτσι είχα μάθει να είμαι. Επομένως, προπονήθηκα πολύ μέχρι που έπαιξα τέλεια τον ρόλο μου.

Η φωνή που λέει: «Έτσι είμαι» είναι η φωνή της γνώσης. Είναι η φωνή του ψεύτη που ζει στο Δέντρο της Γνώσης το οποίο υπάρχει στο κεφάλι μας. Οι Τολτέκοι θεωρούν ότι είναι μια διανοητική νόσος που μεταδίδεται πολύ εύκολα επειδή μεταβιβάζεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσα από τη γνώση. Τα συμπτώματα της νόσου είναι φόβος, θυμός, μίσος, θλίψη, ζήλια, σύγκρουση και διαχωρισμός των ανθρώπων. Για άλλη μια φορά, τα ψέματα αυτά ελέγχουν το όνειρο της ζωής μας. Νομίζω ότι αυτό πια είναι προφανές.

Ο παππούς μου το είπε με αυτό τον απλό τρόπο: «Η σύγκρουση είναι ανάμεσα σε αυτό που είναι αλήθεια και σε αυτό που δεν είναι»- και αυτό δεν ήταν κάτι νέο. Δύο χιλιάδες χρόνια πριν, ένας από τους μεγαλύτερους δασκάλους, τουλάχιστον στο δικό μου παραμύθι, είπε: «Και θα γνωρίσετε την αλήθεια και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει». Ελεύθεροι από τι; Απ’ όλα εκείνα τα ψέματα. Ειδικά από τον ψεύτη που ζει μέσα στο κεφάλι μας και μας μιλάει ακατάπαυστα. Εμείς το ονομάζουμε σκέψη! Συνήθισα να λέω στους μαθητές μου: «Το ότι ακούς μια φωνή στο κεφάλι σου δεν σημαίνει ότι σου λέει και αλήθεια. Λοιπόν, αν δεν πιστεύεις σε αυτή τη φωνή, δεν θα έχει καμία δύναμη πάνω σου».

Υπάρχει μία ταινία που σκιαγραφεί θαυμάσια αυτό πού εννοώ. Ονομάζεται Α Beautiful Mind (Ένας Υπέροχος Άνθρωπος). Αρχικά σκέφτηκα: «Α, άλλη μια ταινία με κατασκόπους», αλλά ενδιαφέρθηκα περισσότερο όταν συνειδητοποίησα ότι ο ήρωας είναι σχιζοφρενής. Είναι ευφυής, μια πραγματική διάνοια, αλλά βλέπει ανθρώπους που δεν υπάρχουν. Αυτοί οι άνθρωποι ελέγχουν τη ζωή του επειδή ακούει τις απόψεις τους και ακολουθεί οτιδήποτε του λένε να κάνει. Του λένε ψέματα και, ακούγοντάς τα, καταστρέφει τη ζωή του. Δεν έχει ιδέα ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι παραισθήσεις, μέχρι που η γυναίκα του τον βάζει σε ψυχιατρείο όπου τον κάνουν διάγνωση σχιζοφρένειας και του δίνουν φαρμακευτική αγωγή. Τα οράματα εξαφανίζονται αλλά τα φάρμακα έχουν παρενέργειες κι έτσι αποφασίζει να σταματήσει να τα παίρνει. Χωρίς τα φάρμακα, τα οράματα επιστρέφουν και ανακαλύπτει πως είναι αλήθεια ότι κανείς άλλος δεν μπορεί να δει τους ανθρώπους που βλέπει. Τώρα έχει να κάνει μια επιλογή: να επιστρέψει στο νοσοκομείο, να χάσει τη σύζυγό του και να αποδεχτεί ότι είναι σχιζοφρενής ή να αντιμετωπίσει τα οράματα και να τα υπερνικήσει;

Όταν τελικά αποκτά την επίγνωση ότι οι άνθρωποι που βλέπει δεν είναι πραγματικοί, παίρνει μια πολύ έξυπνη απόφαση. Λέει: «Δεν θα τους δώσω σημασία. Δεν θα πιστεύω αυτά που μου λένε». Η δύναμη που έχουν τα οράματα επάνω του εξαφανίζεται όταν σταματάει να τα πιστεύει. Με αυτή την επίγνωση, βρίσκει γαλήνη και μετά από πολλά χρόνια, από όταν σταμάτησε να τους δίνει σημασία, τα οράματα σταμάτησαν σχεδόν να του μιλούν. Παρόλο που συνεχίζει να τα βλέπει, δεν τον επισκέπτονται συχνά – μια και μάλλον αποφάσισαν να μη χάνουν τον καιρό τους με έναν άνθρωπο που δεν τα ακούει.

Είναι μια υπέροχη ταινία επειδή δείχνει ότι αν δεν πιστέψουμε στη φωνή μέσα στο κεφάλι μας, χάνει τη δύναμη που έχει πάνω μας και γινόμαστε πάλι αυθεντικοί. Η φωνή μέσα στο κεφάλι μας δεν είναι καν πραγματική, αλλά κυβερνά τη ζωή μας, κι αυτό είναι πολύ τυραννικό. Από τη στιγμή που η φωνή τραβάει την προσοχή μας, μας επιβάλλει να κάνουμε ό,τι θέλει αυτή.

Πόσες φορές η φωνή μας επέβαλε να πούμε ναι όταν θέλαμε να πούμε όχι; ‘Η αντιθέτως, η φωνή μας επέβαλε να πούμε όχι όταν θέλαμε να πούμε ναι; Πόσες φορές μας έχει κάνει αυτή η φωνή να αμφισβητούμε αυτό που νιώθει η καρδιά μας; Πόσες φορές έχουμε χάσει εξαιτίας του φόβου, τις ευκαιρίες να κάνουμε στη ζωή μας αυτό που πραγματικά θέλουμε – επειδή ο φόβος μας ήταν η αντίδραση στο ότι πιστέψαμε στη φωνή στο κεφάλι μας; Πόσες φορές έχουμε χωρίσει με κάποιον που αγαπούσαμε πραγματικά, μόνο και μόνο επειδή μας είπε να το κάνουμε η φωνή της γνώσης; Πόσες φορές έχουμε προσπαθήσει να ελέγξουμε τους ανθρώπους πού αγαπάμε επειδή ακολουθούμε αυτή τη φωνή; Πόσες φορές έχουμε θυμώσει ή έχουμε ζηλέψει ή έχουμε χάσει τον έλεγχο κι έχουμε πληγώσει τους ανθρώπους πού αγαπάμε πραγματικά, απλώς και μόνο επειδή πιστέψαμε σε αυτή τη φωνή;

Nietzsche: ο Ηράκλειτος και το γίγνεσθαι του κόσμου

Ο Νίτσε για τον Ηράκλειτο: Γίγνεσθαι και Είναι

§1.

Ο Νίτσε διέκρινε έγκαιρα και με μοναδική ακρίβεια νοημάτων τη βαθύτερη σημασία των θεμελιωδών ιδεών και σκέψεων του Ηράκλειτου. Πρώτα και κύρια δεν φείστηκε ενθουσιωδών λόγων για την ηρακλείτεια αντίληψη του γίγνεσθαι, έτσι όπως το εννοούσε ο μεγάλος σοφός της Εφέσου ως το βασικό στοιχείο, ως τον ανυπέρθετο χαρακτήρα του πραγματικού. Την ανέσκαψε ως μέσα. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος βάδισε μέσα σε τούτη τη μυστικιστική νύχτα, στην οποία καλυπτόταν το πρόβλημα του γίγνεσθαι στον Αναξίμανδρο, και τη φώτισε με έναν θείο κεραυνό»[1].

Το γίγνεσθαι είναι η αιώνια ροή και ο αιώνιος ρυθμός των πραγμάτων. Πιο συγκεκριμένα, αυτό το γίγνεσθαι παραπέμπει στα ακόλουθα: κυριαρχεί παντού η κοσμική τάξη, οι αλάνθαστες και αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες, οι σταθεροί δηλ. κανόνες, και οι ίδιες πάντα, αδιάσειστες και μόνιμες, συντεταγμένες, κατευθυντήριες γραμμές και αρχές του Δικαίου. Εάν καθ’ όλη τούτη την πορεία του κόσμου παραβιάζονται οι νόμοι κάπου ή κάποτε, οι Ερινύες φροντίζουν για την αποκατάσταση του μέτρου. Όπου κι αν ρίξει κανείς τη ματιά του, βλέπει να επικρατεί κατά κράτος η Δικαιοσύνη. Ο Νίτσε αποδίδει με τον εξής τρόπο όλες αυτές τις πτυχές του γίγνεσθαι:

«Και τι είδα; Νομοτέλειες, κανονικότητες του νόμου, αλάνθαστες βεβαιότητες, τα ίδια πάντα μονοπάτια του Δικαίου, τους αμείλικτους κριτές, τις Ερινύες, πίσω από όλες τις παραβιάσεις των νόμων, ολόκληρο τον κόσμο ως το θέαμα μιας κυρίαρχης Δικαιοσύνης και δαιμονικών φυσικών δυνάμεων, που είναι πανταχού παρούσες και υποταγμένες στην υπηρεσία της. Δεν είδα τιμωρία των γενομένων παρά μόνο δικαίωση του γίγνεσθαι»[2].

§2.

Η δικαίωση του γίγνεσθαι, σύμφωνα με τον Νίτσε, είναι ουσιωδώς η δικαίωση της απόλυτης κυριαρχίας της Δικαιοσύνης στον παρόντα κόσμο μας και όχι σε κάποιο επέκεινα. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η εν λόγω δικαίωση υποδηλώνει τη δικαίωση του υπαρκτού κόσμου, τουτέστι την κατάφαση της ζωής, του κόσμου ως του τόπου, όπου βασιλεύει η τάξη, η αρμονία, η ισορροπία και καμιά αρρυθμία, αντίφαση ή αυθαιρεσία· καμιά εκδικητική μανία και ροπή για να βασανίζονται οι ζωντανοί. Τι σημαίνει τούτη η νιτσεϊκή θεώρηση του ηρακλείτειου γίγνεσθαι; α) μια πρώτη άρνηση: δεν υπάρχουν δυο ξεχωριστοί κόσμοι: ο φυσικός και ο μεταφυσικός, η σφαίρα των πεπερασμένων όντων και ένα ακαθόριστο άπειρο, παρά μόνο ένας και ενιαίος κόσμος. β) μια δεύτερη άρνηση, συνδεδεμένη εσωτερικά με την πρώτη: απορρίπτει το Είναι. Πώς το εννοεί το Είναι; Ως κάτι το άφθαρτο και απρόσιτο, το στατικό, παραμόνιμο και ακίνητο κι όχι λιγότερο αμετακίνητο. Με άλλα λόγια, ως έναν έξωθεν τοποθετημένο φραγμό, κάτι σαν επέκεινα, που υπαγορεύει, κατά τη δική του βούληση δίκην βούλησης του θεού, την τάξη και την αταξία, τον ρυθμό και την αρρυθμία του κόσμου τούτου. Απεναντίας, ο Ηράκλειτος, κατά την ερμηνεία πάντα του Νίτσε, προσδιορίζει την αδιάκοπη κίνηση του κόσμου, με την ποικιλομορφία της τάξης και της αταξίας, της αρμονίας και της αρρυθμίας κ.λπ., ως σύμφυτη με τον ίδιο τον κόσμο, ως την εσωτερική του ζωτικότητα ‒ας θυμηθούμε τον κοινό-καθολικό Λόγο που διέπει τα πάντα‒ ως ένα γίγνεσθαι, που συνδυάζει τη ως άνω ζωτικότητα με την αιωνιότητα των άγραφων νόμων, δηλ. των καθολικών νόμων, που υπερβαίνουν τη μερικότητα, την ιδιωτική γνώμη των ανθρώπων.

§3.

Παρακολουθώντας ο Νίτσε από πολύ κοντά τη σκέψη του Σοπενχάουερ, κατ’ αυτή την πρώτη περίοδο της σκέψης του, ερμηνεύει το γίγνεσθαι ως το γίγνεσθαι μιας ενεργού πραγματικότητας, που δεν έχει άλλο τρόπο να έρχεται στο Είναι παρά με το να κινείται στη γραμμή της ενορατικής παράστασης· δηλ. σε μια νοητική γραμμή, που καθιστά δυνατή τη διαλεκτική αρχή της αντίφασης και η οποία, ως τέτοια, είναι πλήρως αντίθετη στους εννοιολογικούς και λογικούς συνδυασμούς ή συλλογισμούς[3]. Εδώ ο Νίτσε αντι-τίθεται στον Αριστοτέλη και στη δια-Λογική του συλλογιστική, που καταφάσκει την αρχή της μη-αντίφασης και η οποία αντιστρατεύεται ολοσχερώς την ως άνω ηρακλείτεια αρχή της αντίφασης ή της αυτο-εναντίωσης. Με την ενορατική παράσταση λοιπόν εκφράζεται από τη μια μεριά ο μεταβλητός και πολύχρωμος χαρακτήρας του δικού μας παροντικού κόσμου, προσιτού στην καθημερινή μας εμπειρία, και από την άλλη οι δυο προϋποθέσεις κάθε εμπειρίας: ο χώρος και ο χρόνος. Ό,τι δεν μπορεί ή δυσκολεύεται να αποδείξει η εννοιολογική συλλογιστική, το αποσαφηνίζει η εν λόγω ενορατική παράσταση: καθιστά αντικείμενο της άμεσης εποπτείας ό,τι ενεργεί και δρα (Wirken) με βάση τη φύση της ενεργού πραγματικότητας (Wirklichkeit). Αυτό το Wirken είναι το μόνο Είναι που υπάρχει. Ας προσεχτεί εδώ η ιδιοφυής νιτσεϊκή ετυμολογική παραγωγή του Είναι του πραγματικού κόσμου. Η δρώσα πραγματικότητα, η Wirklichkeit, είναι [=υπάρχει]· αλλά όχι με στατικό τρόπο παρά ως γίγνεσθαι, ήτοι ως τέτοια που δεν παύει να ενεργεί με προβλέψιμους και μη-προβλέψιμους ρυθμούς. Αυτό το ενεργείν ενσαρκώνει τον αγώνα της ζωής, τον κατά Ηράκλειτο πόλεμο και έριδα. Γι’ αυτό, όσο δεν παύει να ενεργεί, να αγωνίζεται, τόσο παύει να Είναι, να αποθνήσκει: παύει να χάνει τη φύση του, το Είναι του ως φύση.
-----------------------
[1] Nietzsche: KSA I, σ. 822.
[2] Ό.π.
[3] Ό.π., 823.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἴων (539d-540e)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καὶ σύ γε, ὦ Ἴων, ἀληθῆ ταῦτα λέγεις. ἴθι δὴ καὶ σὺ ἐμοί, ὥσπερ ἐγὼ σοὶ ἐξέλεξα καὶ ἐξ Ὀδυσσείας καὶ ἐξ Ἰλιάδος ὁποῖα τοῦ μάντεώς ἐστι καὶ ὁποῖα τοῦ ἰατροῦ καὶ [539e] ὁποῖα τοῦ ἁλιέως, οὕτω καὶ σὺ ἐμοὶ ἔκλεξον, ἐπειδὴ καὶ ἐμπειρότερος εἶ ἐμοῦ τῶν Ὁμήρου, ὁποῖα τοῦ ῥαψῳδοῦ ἐστιν, ὦ Ἴων, καὶ τῆς τέχνης τῆς ῥαψῳδικῆς, ἃ τῷ ῥαψῳδῷ προσήκει καὶ σκοπεῖσθαι καὶ διακρίνειν παρὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους.
ΙΩΝ. Ἐγὼ μέν φημι, ὦ Σώκρατες, ἅπαντα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐ σύ γε φῄς, ὦ Ἴων, ἅπαντα· ἢ οὕτως ἐπιλήσμων εἶ; καίτοι οὐκ ἂν πρέποι γε ἐπιλήσμονα εἶναι ῥαψῳδὸν ἄνδρα.
[540a] ΙΩΝ. Τί δὲ δὴ ἐπιλανθάνομαι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐ μέμνησαι ὅτι ἔφησθα τὴν ῥαψῳδικὴν τέχνην ἑτέραν εἶναι τῆς ἡνιοχικῆς;
ΙΩΝ. Μέμνημαι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν καὶ ἑτέραν οὖσαν ἕτερα γνώσεσθαι ὡμολόγεις;
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκ ἄρα πάντα γε γνώσεται ἡ ῥαψῳδικὴ κατὰ τὸν σὸν λόγον οὐδὲ ὁ ῥαψῳδός.
ΙΩΝ. Πλήν γε ἴσως τὰ τοιαῦτα, ὦ Σώκρατες.
[540b] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τὰ τοιαῦτα δὲ λέγεις πλὴν τὰ τῶν ἄλλων τεχνῶν σχεδόν τι· ἀλλὰ ποῖα δὴ γνώσεται, ἐπειδὴ οὐχ ἅπαντα;
ΙΩΝ. Ἃ πρέπει, οἶμαι ἔγωγε, ἀνδρὶ εἰπεῖν καὶ ὁποῖα γυναικί, καὶ ὁποῖα δούλῳ καὶ ὁποῖα ἐλευθέρῳ, καὶ ὁποῖα ἀρχομένῳ καὶ ὁποῖα ἄρχοντι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἆρα ὁποῖα ἄρχοντι, λέγεις, ἐν θαλάττῃ χειμαζομένου πλοίου πρέπει εἰπεῖν, ὁ ῥαψῳδὸς γνώσεται κάλλιον ἢ ὁ κυβερνήτης;
ΙΩΝ. Οὔκ, ἀλλὰ ὁ κυβερνήτης τοῦτό γε.
[540c] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλ᾽ ὁποῖα ἄρχοντι κάμνοντος πρέπει εἰπεῖν, ὁ ῥαψῳδὸς γνώσεται κάλλιον ἢ ὁ ἰατρός;
ΙΩΝ. Οὐδὲ τοῦτο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλ᾽ οἷα δούλῳ πρέπει, λέγεις;
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οἷον βουκόλῳ λέγεις δούλῳ ἃ πρέπει εἰπεῖν ἀγριαινουσῶν βοῶν παραμυθουμένῳ, ὁ ῥαψῳδὸς γνώσεται ἀλλ᾽ οὐχ ὁ βουκόλος;
ΙΩΝ. Οὐ δῆτα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλ᾽ οἷα γυναικὶ πρέποντά ἐστιν εἰπεῖν ταλασιουργῷ περὶ ἐρίων [540d] ἐργασίας;
ΙΩΝ. Οὔ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλ᾽ οἷα ἀνδρὶ πρέπει εἰπεῖν γνώσεται στρατηγῷ στρατιώταις παραινοῦντι;
ΙΩΝ. Ναί, τὰ τοιαῦτα γνώσεται ὁ ῥαψῳδός.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δέ; ἡ ῥαψῳδικὴ τέχνη στρατηγική ἐστιν;
ΙΩΝ. Γνοίην γοῦν ἂν ἔγωγε οἷα στρατηγὸν πρέπει εἰπεῖν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἴσως γὰρ εἶ καὶ στρατηγικός, ὦ Ἴων. καὶ γὰρ εἰ ἐτύγχανες ἱππικὸς ὢν ἅμα καὶ κιθαριστικός, ἔγνως ἂν ἵππους [540e] εὖ καὶ κακῶς ἱππαζομένους· ἀλλ᾽ εἴ σ᾽ ἐγὼ ἠρόμην· «Ποτέρᾳ δὴ τέχνῃ, ὦ Ἴων, γιγνώσκεις τοὺς εὖ ἱππαζομένους ἵππους; ᾗ ἱππεὺς εἶ ἢ ᾗ κιθαριστής;» τί ἄν μοι ἀπεκρίνω;
ΙΩΝ. Ἧι ἱππεύς, ἔγωγ᾽ ἄν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν εἰ καὶ τοὺς εὖ κιθαρίζοντας διεγίγνωσκες, ὡμολόγεις ἄν, ᾗ κιθαριστὴς εἶ, ταύτῃ διαγιγνώσκειν, ἀλλ᾽ οὐχ ᾗ ἱππεύς.
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἐπειδὴ δὲ τὰ στρατιωτικὰ γιγνώσκεις, πότερον ᾗ στρατηγικὸς εἶ γιγνώσκεις ἢ ᾗ ῥαψῳδὸς ἀγαθός;
ΙΩΝ. Οὐδὲν ἔμοιγε δοκεῖ διαφέρειν.

***
ΣΩ. Κι εσύ, Ίωνα, σωστά τα λες αυτά. Έλα λοιπόν τώρα κι εσύ, και όπως έψαξα εγώ και σου βρήκα από την Οδύσσεια και την Ιλιάδα τί ανήκει στην αρμοδιότητα του μάντη και τί στου γιατρού και [539e] τί στου ψαρά, έτσι κι εσύ ξεχώρισέ μου —μια που είσαι και πιο εξοικειωμένος απ᾽ ό,τι εγώ με τα ποιήματα του Ομήρου— τί ανήκει στην αρμοδιότητα του ραψωδού, Ίωνα, και της ραψωδικής τέχνης, για τα οποία ο ραψωδός είναι αρμοδιότερος από τους άλλους ανθρώπους να τα εξετάζει και να τα κρίνει.
ΙΩΝ. Εγώ, πάντως, Σωκράτη, υποστηρίζω ότι όλα ανεξαιρέτως.
ΣΩ. Όχι, Ίωνα, εσύ δεν ισχυρίζεσαι κάτι τέτοιο· ή μήπως ξεχνάς τόσο εύκολα; Κι όμως δεν θα ᾽πρεπε ποτέ ένας ραψωδός να ξεχνάει τόσο εύκολα.
[540a] ΙΩΝ. Τί έχω ξεχάσει δηλαδή;
ΣΩ. Δεν θυμάσαι ότι υποστήριζες πως η τέχνη του ραψωδού είναι διαφορετική από την τέχνη του ηνιόχου;
ΙΩΝ. Το θυμάμαι.
ΣΩ. Και δεν παραδέχτηκες ότι αφού είναι διαφορετική, θα είναι διαφορετικά και τα πράγματα που θα γνωρίζει;
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Άρα, σύμφωνα με τα λεγόμενά σου, δεν θα τα κρίνει όλα η ραψωδική τέχνη ούτε και ο ραψωδός.
ΙΩΝ. Εκτός ίσως από κάτι τέτοιας λογής, Σωκράτη.
[540b] ΣΩ. Λέγοντας «τέτοιας λογής» εννοείς, υποθέτω, όσα ανήκουν στις άλλες τέχνες· ποιά όμως είναι αυτά που θα τα γνωρίζει ο ραψωδός, μια που δεν θα τα γνωρίζει όλα;
ΙΩΝ. Κατά τη γνώμη μου, θα γνωρίζει ποιά πράγματα ταιριάζει να πει ένας άνδρας και ποιά μια γυναίκα, ποιά ένας δούλος και ποιά ένας ελεύθερος, ποιά ένας άρχοντας και ποιά ένας αρχόμενος.
ΣΩ. Άραγε εννοείς ότι ποιά πράγματα πρέπει να πει ο κυβερνήτης ενός πλοίου που θαλασσοδέρνεται στο πέλαγος θα τα ξέρει ο ραψωδός καλύτερα από τον κυβερνήτη;
ΙΩΝ. Όχι· αυτό θα το ξέρει ο κυβερνήτης, οπωσδήποτε.
[540c] ΣΩ. Τί όμως πρέπει να πει κάποιος που κατευθύνει τη θεραπεία ενός αρρώστου, ποιός θα το γνωρίζει καλύτερα: ο ραψωδός ή ο γιατρός;
ΙΩΝ. Ούτε αυτό.
ΣΩ. Μήπως όμως εννοείς όσα ταιριάζουν σ᾽ ένα δούλο;
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Δηλαδή εννοείς ότι όσα πρέπει να πει ένας δούλος αγελαδάρης προσπαθώντας να καθησυχάσει μια αγέλη εξαγριωμένα βόδια τα ξέρει ο ραψωδός κι όχι ο αγελαδάρης;
ΙΩΝ. Όχι βέβαια.
ΣΩ. Αλλά μήπως όσα πρέπει να πει για την κατεργασία των μαλλιών μια γυναίκα [540d] που υφαίνει;
ΙΩΝ. Όχι.
ΣΩ. Αλλά μήπως θα ξέρει τί πρέπει να πει ένας στρατηγός για να δώσει θάρρος στους στρατιώτες;
ΙΩΝ. Ναι, τέτοια πράγματα ο ραψωδός θα τα ξέρει.
ΣΩ. Μα πώς; Η τέχνη του ραψωδού είναι στρατηγική;
ΙΩΝ. Εν πάση περιπτώσει, εγώ ξέρω τί πρέπει να πει ένας στρατηγός.
ΣΩ. Επειδή είναι πιθανό να είσαι γνώστης και της στρατηγικής τέχνης, Ίωνα. Γιατί αν συνέβαινε να ξέρεις από άλογα και συνάμα να ξέρεις και κιθάρα, θα μπορούσες να διακρίνεις [540e] ποιά άλογα ιππεύονται καλά και ποιά όχι· αν όμως σε ρωτούσα «Με τη βοήθεια ποιάς από τις δύο τέχνες, Ίωνα, διακρίνεις τα άλογα που ιππεύονται καλά: αυτής με την οποία είσαι ιππέας ή αυτής με την οποία είσαι κιθαριστής;», τί θα μου απαντούσες;
ΙΩΝ. Αυτής με την οποία είμαι ιππέας· έτσι θα απαντούσα, εγώ τουλάχιστον.
ΣΩ. Κι αν επίσης διέκρινες ποιοί παίζουν καλά κιθάρα, θα παραδεχόσουν ότι τους διακρίνεις με τη βοήθεια της τέχνης διαμέσου της οποίας είσαι κιθαριστής, κι όχι με τη βοήθεια εκείνης διαμέσου της οποίας είσαι ιππέας.
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Κι επειδή συμβαίνει να ξέρεις τα στρατιωτικά πράγματα, διαμέσου ποιάς τέχνης τα ξέρεις: αυτής με την οποία είσαι γνώστης των στρατιωτικών ή αυτής με την οποία είσαι καλός ραψωδός;
ΙΩΝ. Δεν νομίζω ότι υπάρχει καμία διαφορά.