Τετάρτη 26 Ιουλίου 2023

O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

ΙΙΙ. -θο-


§ 174. Ρίζες και ρηματικά θέματα επεκτείνονται πολλαπλά με το -θο-: βρ ί̄ -θειν 'είμαι φορτωμένος' (βέ-βρῑθ-α με επέκταση του -θ- πέρα από τον ενεστώτα) από το βρι-αρός 'δυνατός', φθινύ-θειν 'φθίνω' (§ 171), πλή-θειν 'είμαι γεμάτος' (το -θ- και στο πλῆθος) από το πιμ-πλά-ναι, ἀλήθειν 'αλέθω' ιωνικό-ελληνιστικό αντί για το ἀλεῖν.

Ενώ θα μπορούσαμε εδώ να μιλήσουμε ακόμη για ριζικό καθοριστικό (§ 7), τα -αθο- και -εθο- εξελίχθηκαν περισσότερο σαν επιθήματα:

πελά-θειν 'πλησιάζω' από το πελά-ζειν· ιδίως στους ιστορικούς χρόνους μετ-ε-κί-αθον, ἐέργ-αθον κτλ., τύποι που από παλιά άλλοι γραμματικοί τους ενέτασσαν στον παρατατικό και άλλοι στον αόριστο.

θαλέθειν 'θάλλω' (θάλλειν, θάλος), φαέθειν 'λάμπω' (φάος), φλεγέθειν 'καίω' (φλέγειν 'κατακαίω'). Σίγουρα αοριστικό είναι το σχεθεῖν = σχεῖν.

Αν ή σε ποιο βαθμό το επίθημα -θο- σχετίζεται με τη ρίζα θη- 'καθίζω, τοποθετώ, θέτω, κάνω' είναι εντελώς άγνωστο.

Αν δώσουμε στους ανθρώπους μια ευκαιρία και εκείνοι θα μας εκπλήξουν

Περπατάς στους δρόμους της πόλης με το κεφάλι σκυφτό, σαν κάτι να γυρεύεις και από κάπου να τρέχεις μακριά. Για χρόνια τώρα αποφεύγεις να κοιτάς τους άλλους στα μάτια, κλείνεσαι στον δικό σου μικρόκοσμο και απλώς προχωράς. Πότε, άραγε, σταμάτησες να πιστεύεις στους ανθρώπους;

O ένας σου φαίνεται υπερβολικά εξωστρεφής και ο άλλος αδιανόητα κυνικός. Έπειτα υπάρχει φυσικά και εκείνος ο συνάδελφος από το γραφείο που σε εξοργίζει με την ανυπόφορη τελειομανία του αλλά και ο γείτονας του πέμπτου που θα ήταν μια χαρά αν δεν είχε το κακό συνήθειο να σου πιάνει διαρκώς κουβέντα στην εξώπορτα για τα καιρικά φαινόμενα.

Και τώρα ανοίγεις βιαστικά την ομπρέλα, καθώς τελικά ο γείτονας δικαιώθηκε αυτή τη φορά και οι πρώτες ψιχάλες της βροχής έχουν αρχίσει ήδη να αναμετριούνται με το άψογο χτένισμά σου.

Φυσικά κατηγορείς την κομμώτριά σου για τη συμφορά, που επέμενε να σου κλείσει ραντεβού την Τρίτη, λες και τηλεόραση δεν είχε στο σπίτι της να τσεκάρει το μετεωρολογικό δελτίο. Όλοι λάθος λοιπόν. Ένας στρατός από ενοχλητικές υπάρξεις που έχει βαλθεί να δοκιμάσει τα όρια των αντοχών σου σε περικυκλώνει. Υπάρχει διέξοδος;

Έχεις ποτέ αναρωτηθεί ποια είναι η δική σου συμβολή στο εχθρικό σύμπαν; Κάθε μας σύγκρουση, εξάλλου, με τους γύρω αποκαλύπτει και μια κρυφή μας αδυναμία, μια αχίλλειο πτέρνα, ένα τραύμα που ακόμη δε γιατρεύτηκε.

Και εμείς αντί να σκύβουμε με αγάπη πάνω στο τραύμα το καλύπτουμε ενοχικά με ένα σωρό υφάσματα και ύστερα εκτονώνουμε την οργή ή τη θλίψη μας στις πληγές των άλλων. Όχι μόνο τις παρατηρούμε αλλά και τις σκαλίζουμε, τις επικρίνουμε, τις καταδικάζουμε ισόβια, χωρίς το άλλοθι των ελαφρυντικών, δίχως τη συμπόνια για όσες βαριές ετικέτες εξαρχής τις δημιούργησαν.

Γιατί δε συναντούμε τους ανθρώπους πίσω από τις δανεικές ιστορίες τους; Γιατί δεν κατανοούμε πως κάπως έφτασαν στο σήμερα, με ορισμένα εμπόδια κλήθηκαν να αναμετρηθούν, δύσκολες στροφές σημάδεψαν την πορεία τους και με τους δικούς τους δαίμονες πασχίζουν να συνθηκολογήσουν καθημερινά;

Καθένας από εμάς είναι ο πρωταγωνιστής πίσω από την παράσταση και η ψυχή πέρα από τα ψεγάδια. Ας είμαστε επιεικείς με τη θνητή φύση. Αν δώσουμε στους ανθρώπους μια ευκαιρία, τότε εκείνοι μπορεί και να μας εκπλήξουν. Αν πιστέψουμε στο φως μέσα τους, αν ενισχύσουμε την πίστη και θεριέψουμε την ελπίδα τους, ίσως και να μας αποζημιώσουν με τη θεαματικότερη μεταμόρφωση.

Στο βάθος εξάλλου είμαστε όλοι λίγοι μονοί, λίγο σπασμένοι και χαμένοι, λίγο ακατανόητοι και παρεξηγημένοι. Εστιάζουμε στις ανεπάρκειες των τρίτων όταν μας κατατρέχουν οι προσωπικές μας και ερμηνεύουμε τον κόσμο καχύποπτα όταν το μυαλό μας πλημμυρίζει από φόβους και ανασφάλειες.

Δεν είμαστε ανώτεροι ή κατώτεροι από όσους συναντάμε στον δρόμο μας, πιο μορφωμένοι ή πιο έξυπνοι, πιο επιτυχημένοι ή πιο πλούσιοι. Είμαστε ψυχές που περιπλανώνται, πνεύματα που εξελίσσονται και καρδιές που γυρεύουν αγάπη, αποδοχή και συγχώρεση. Κάνουμε ένα σωρό γκάφες, συχνά δε διαχειριζόμαστε σωστά την ένταση, γκρινιάζουμε πού και πού ή επιζητάμε εγωκεντρικά την προσοχή.

Όμως είναι εντάξει. Είναι εντάξει να μην είμαστε τέλειοι, είναι εντάξει να μην τα ξέρουμε όλα και είναι εντάξει να χανόμαστε ξανά και ξανά στην ίδια διαδρομή. Αποτελούν όλα μέρος του συναρπαστικού ταξιδιού που λέγεται ζωή.

Ωστόσο ποιος συνοδηγός επιθυμείς να γίνεις; Πριν απαντήσεις, φαντάσου πως μια σειρά άστοχων κινήσεων σε οδηγεί σε ένα άγνωστο μέρος, που θυμίζει σκηνικό ταινίας θρίλερ. Η καταιγίδα έχει αρχίσει να ξεσπά την οργή της στον ουρανό ενώ εσύ πασχίζεις να προσανατολιστείς, να ενώσεις τα σημάδια, να διαβάσεις σωστά τον χάρτη.

Ο διπλανός σου ωρύεται: «Είσαι ανόητος. Το ήξερα εξαρχής πως δεν ωφελεί να βασίζομαι πάνω σου. Δεν θα καταφέρεις ποτέ κάτι με την αδιανόητη αφηρημάδα σου». Πόσες πιθανότητες δίνεις στον εαυτό σου να διαχειριστεί την κατάσταση όταν μια φωνή δίπλα σου σου υπενθυμίζει συνεχώς πως αδυνατείς;

Και τώρα σκέψου το εναλλακτικό σενάριο: Ο συνοδηγός σου πιάνει καθησυχαστικά το χέρι «Έχει συμβεί και σε εμένα τόσες φορές. Δεν έγινε δα και κάτι σπουδαίο. Μαζί θα τη βρούμε την άκρη», σου λέει. Και ύστερα διακωμωδεί την κατάσταση και καταλήγετε να γελάτε μαζί, αφού τουλάχιστον θα έχετε μια πρωτότυπη περιπέτεια να διηγηθείτε την επόμενη μέρα στους φίλους σας.

Και με έναν μαγικό τρόπο εσύ ανακτάς την ψυχραιμία σου, ενώνεις τα σημεία, διαβάζεις σωστά τον χάρτη. Τίποτα μαγικό δε συνέβη . Απλώς οι άνθρωποι χρειάζονται ανθρώπους. Ας περιστοιχιστούμε λοιπόν από τους σωστούς: Τους ονειροπόλους και τους τρελούς, τους αισιόδοξους και τους ασυμβίβαστους, όσους επιμένουν να βλέπουν την ομορφιά στις μουντζούρες και το θαύμα στο χάος.

Και έπειτα ας γίνουμε εμείς με τη σειρά μας οι εμπνευστές, ας δώσουμε στους ανθρώπους μια ευκαιρία να εξελιχθούν σε κάτι φωτεινότερο από ό,τι ποτέ ονειρεύτηκαν, ας απελευθερώσουμε την σπίθα μέσα τους, ας δημιουργήσουμε πυροτεχνήματα, ας χειροκροτήσουμε οποιαδήποτε μικρή υπέρβαση γιατί αυτή ακριβώς θα τους οδηγήσει σε μια ακόμη μεγαλύτερη στο μέλλον.

Και ας αποχωριστούμε οριστικά τον κριτή μέσα μας, εκείνον τον στρυφνό τύπο που επιζητά τιμωρίες και εξιλαστήρια θύματα, που αρέσκεται να επινοεί μαύρα πρόβατα και αποδιοπομπαίους τράγους. Άλλωστε, όταν βλέπουμε μια ιστορία από την ασφαλή μας απόσταση δεν μπορούμε να υπολογίσουμε τις θυσίες που αυτή χρειάστηκε για να ανέβει στο σανίδι.

Και το σημαντικότερο: Αγνοούμε τα κίνητρα του πρωταγωνιστή. Γιατί άραγε να παίζει σε μια τόσο κακόγουστη παράσταση; Έχουμε σκεφτεί αν ασφυκτιά στο κοστούμι του; Αν ο ρόλος που αποστήθισε υπήρξε κάποτε η μοναδική ευκαιρία του να επιβιώσει;

Όταν σταματάμε να συμπεριφερόμαστε με σκληρότητα στους γύρω μας, τότε λειαίνονται και οι δικές μας γωνίες. Και πια ανταμώνουμε στα παρασκήνια. Για πρώτη φορά κοιτάμε ο ένας τον άλλον αληθινά και χαμογελάμε με τα μάτια. Αναρωτιόμαστε αν αξίζει τον κόπο να αναπαράγουμε πεποιθήσεις δυσλειτουργικές, που μας καθηλώνουν ξανά και ξανά στο ίδιο σημείο.

Και έπειτα λαμβάνουμε τη πιο σοβαρή απόφαση: Kατασκευάζουμε συντροφιά μια σκάλα και δραπετεύουμε σε έναν κόσμο διαφορετικό: Εκεί όπου τα αστέρια δε φθονούν τη λάμψη των άλλων αστεριών και οι ιστορίες ξαναγράφονται από την αρχή, εκεί θα συναντιούνται αιωνίως οι άνθρωποι.

Θεωρία Παραληρηματικής Αντίληψης και Αλήθειας

Η θεωρία της Παραληρητικής Αντίληψης και Αλήθειας υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη κατανόηση της πραγματικότητας συχνά παραμορφώνεται από γνωστικές προκαταλήψεις, οδηγώντας σε παραμορφωμένες αντιλήψεις που δημιουργούν ένα «δίχτυ αυταπάτης». Αυτές οι αυταπάτες εμποδίζουν το μονοπάτι προς την αλήθεια, καλλιεργώντας μια ψευδή αίσθηση της πραγματικότητας που περιορίζει την κατανόησή μας.

Βασικές Έννοιες

Παραληρηματική αντίληψη

Αυτό αναφέρεται στη διαστρεβλωμένη αίσθηση της πραγματικότητας που προκύπτει από γνωστικές προκαταλήψεις. Τα άτομα συχνά βλέπουν τις εμπειρίες τους μέσα από έναν υποκειμενικό φακό, οδηγώντας σε λανθασμένες ερμηνείες που δημιουργούν ένα πλέγμα ψευδαισθήσεων.

Δίχτυα αυταπάτης

Αυτά είναι τα περίπλοκα συστήματα ψευδών πεποιθήσεων και παρανοήσεων που τα άτομα ασυνείδητα τηρούν. Λειτουργούν ως εμπόδια, εμποδίζοντας τα άτομα να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν την αλήθεια.

Αλήθεια

Σε αυτή τη θεωρία, η αλήθεια είναι η ακριβής κατανόηση της πραγματικότητας. Επιτυγχάνεται όταν τα άτομα ξεπερνούν τα δίχτυα της αυταπάτης.

Κατανόηση

Αυτή είναι η διαδικασία αναγνώρισης, συνειδητοποίησης και αποδοχής της αλήθειας. Περιλαμβάνει την απελευθέρωση από τα δίχτυα της αυταπάτης και τη θέαση της πραγματικότητας όπως είναι, χωρίς στρεβλώσεις.

Μηχανισμός

Η θεωρία προτείνει ότι οι άνθρωποι παγιδεύονται σε έναν ατελείωτο κύκλο δημιουργίας και ενίσχυσης των δικών τους διχτυών αυταπάτης. Αυτά τα δίχτυα είναι πλεγμένα με νήματα ψευδών πεποιθήσεων, γνωστικών προκαταλήψεων και παρανοήσεων.

Για να έχει πρόσβαση στην αλήθεια, ένα άτομο πρέπει πρώτα να αναγνωρίσει την ύπαρξη αυτών των διχτυών. Αυτή η συνειδητοποίηση, ωστόσο, δεν είναι μια δυναμική πράξη, αλλά μια φυσική πρόοδος προς την κατανόηση. Καθώς το άτομο αντιλαμβάνεται την ψευδή φύση αυτών των ψευδαισθήσεων και κατανοεί την προέλευσή τους, τα δίχτυα αρχίζουν να διαλύονται.

Η διάλυση αυτών των διχτυών δεν έρχεται με προσπάθεια ή θέληση. Μάλλον, συμβαίνει μέσω της διαδικασίας της κατανόησης. Όταν κάποιος κατανοήσει την παραληρηματική φύση των αντιλήψεων και των πεποιθήσεών του, μπορεί να αρχίσει να βλέπει την αλήθεια.

Επιπτώσεις

Οι συνέπειες αυτής της θεωρίας είναι βαθιές. Υποδηλώνει ότι πολλές συγκρούσεις και παρεξηγήσεις πηγάζουν από παραληρητικές αντιλήψεις και ότι η επίτευξη μιας κατάστασης κατανόησης μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση αυτών των ζητημάτων. Επιπλέον, τονίζει τη σημασία της ενδοσκόπησης και της αυτογνωσίας για την επίτευξη μιας πιο ακριβούς αντίληψης της πραγματικότητας.

Είναι σημαντικό, ωστόσο, να σημειωθεί ότι αυτή η θεωρία δεν προδιαγράφει έναν οριστικό δρόμο προς την αλήθεια. Αντίθετα, προτείνει μια κατεύθυνση: προς την κατανόηση και μακριά από την αυταπάτη. Το ταξίδι είναι μοναδικό για κάθε άτομο και η συνειδητοποίηση της αλήθειας είναι μια προσωπική εμπειρία.

Η θεωρία της Παραληρητικής Αντίληψης και Αλήθειας είναι ένα κάλεσμα για ενδοσκόπηση, αυτογνωσία και επιδίωξη κατανόησης. Υπογραμμίζει τη σημασία της αναγνώρισης των γνωστικών μας προκαταλήψεων, της αμφισβήτησης των πεποιθήσεών μας και της προσπάθειας να αντιληφθούμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι.

Αλασία ή Αλάσια

Επίθετο θηλυκού γένους από το αρχαίο Ελληνικό ουσιαστικό αλς -αλός = γιαλός - θάλασσα. Το αρχαίο αυτό ελληνικό όνομα αναφέρεται σε ανατολικά κείμενα, που χρονολογούνται από τον 18ο μέχρι τον 7ο αιώνα π.Χ., και αποδίδεται σε μια πλούσια σε χαλκό μεσογειακή χώρα που προμήθευε το πολύτιμο αυτό ορυκτό στις χώρες της Εγγύς Ανατολής. Γενικά πιστεύεται ότι η χαλκοφόρα αυτή χώρα, η Αλασία, είναι η Κύπρος, αλλά μερικοί από τους ερευνητές ταυτίζουν την Αλασία και με τη χώρα των Χετταίων, δηλαδή τη νοτιοανατολική Μικρά Ασία, τη Συρία και την Αίγυπτο, και μερικοί άλλοι με την αρχαία κυπριακή πόλη της Έγκωμης Αμμοχώστου. Στον αρχαιολογικό χώρο της Έγκωμης έχουν πράγματι βρεθεί δείγματα από εργαστηριακά κατάλοιπα και άλλες σχετικές μαρτυρίες για την επεξεργασία του χαλκού, αλλά παρόμοιες σχετικές μαρτυρίες έχουν αποκαλυφθεί και στο μυκηναϊκό Κίτιον και πολύ πιθανό να υπάρχουν και σ' άλλες πόλεις της Κύπρου της Τελευταίας Εποχής του Χαλκού, που ακόμα δεν έχουν ανασκαφεί. Έτσι υπάρχουν αμφιβολίες ότι η Έγκωμη μπορεί να ταυτιστεί με την Αλασία, γιατί, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, μπορεί θαυμάσια να διεκδικήσει το όνομα αυτό και το Κίτιον, στο οποίο οι ανασκαφικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι είχε και ιδιαίτερες εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο. Αναμφισβήτητο παραμένει το γεγονός ότι η μεγάλη οικονομική ακμή και πολιτιστική ανάπτυξη της Κύπρου στη διάρκεια της Τελευταίας Εποχής του Χαλκού (1650 -1050 π.Χ.), οφείλεται στον τεράστιο πλούτο που απέκτησε με τη συνεχή εξαγωγή του χαλκού της στις χώρες της Εγγύς Ανατολής, στις οποίες, σύμφωνα με αδιάσειστες αρχαιολογικές μαρτυρίες, περιλαμβάνονται και η Αίγυπτος, η Συρία και η νοτιοανατολική Μικρά Ασία. Το αναμφίβολο αυτό γεγονός οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η προϊστορική Κύπρος, η χαλκόεσσα νήσος του Ομήρου, ως ενιαίο σύνολο και όχι τμηματικά, στη διάρκεια της Τελευταίας Εποχής του Χαλκού, ενσαρκώνει την επωνυμία της Αλασίας.

Στην πρώτη εμφάνιση του ονόματος Αλασία (Asy ή Alashiya) σε πινακίδες του 18ου -17ου αι. π.Χ. στο Μάρι και στο Αλαλάχ, παρουσιάζεται η χώρα αυτή σαν χαλκοπαραγωγός, πράγμα που δεν αποσαφηνίζει αν πρόκειται για όλο το νησί ή για μια πόλη-βασίλειό του. Η συσχέτιση του όρου Αλασία προς το Αλήσιον πεδίον από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο δεν φαίνεται να στηρίζεται σε σαφείς μαρτυρίες, και αν το Αλήσιον πεδίον στον ελλαδικό χώρο μπορεί να έχει κάποια σχέση προς την Αλασία, αυτή θα οφείλεται μάλλον στον γενικότερο κύκλο εμπορικών, κυρίως, σχέσεων των «Προελλήνων», των Μυκηναίων και των Κρητών και Αιγαίων πληθυσμών προς τους λαούς και πολιτισμούς της Ανατολής σαν σύνολο και όχι σε άμεση μεταφορά του όρου Αλασία από την Κύπρο στην Ελλάδα, αν και το τελευταίο δεν αποκλείεται να συνέβη ή να ενισχύθηκε στα πλαίσια των στενών σχέσεων Ευβοίας- Αττικής -νησιών προς την Εγγύς και Μέση Ανατολή (π.χ. προς την ΑΙ Minah, την Urartu, την Ασσυρία, την Αίγυπτο κλπ.) στη Γεωμετρική και Αρχαϊκή Εποχή.

Η μετάθεση της ταύτισης Αλασίας προς Έγκωμη σε ταύτισή της προς κάποια άλλη κυπριακή πόλη και πάντως όχι ολόκληρη την Κύπρο από τον Π. Δίκαιο —αντίθετα προς άλλους που δέχονται την τελευταία ταύτιση—αντικρούεται από τη φοινικική επιγραφή που βρέθηκε στο Arshan Tash στη βόρεια Συρία, κατά την οποία ως τον 7ο αι. π.Χ. ολόκληρη η Κύπρος ονομαζόταν Αλασία ασφαλώς παράλληλα προς άλλες ονομασίες. Η διεύρυνση της σημασίας του όρου Αλασία, αν περί αυτού πρόκειται, πρέπει να έγινε για να δηλώσει την αύξηση της σπουδαιότητας κάποιας αρχικής πόλης-βασιλείου που λεγόταν Αλασία και την επιβολή της επικυριαρχίας της σ' όλη την Κύπρο σε κάποια ιστορική εποχή που ίσως μπορεί να καθοριστεί. Η συλλαβική επιγραφή του 375 π.Χ., αφιέρωση στην Ταμασσό από ένα Φοίνικα στον Αλασιώταν (Αλασιώτη) Απόλλωνα, δείχνει ότι ως τότε οι όροι Αλασία-Αλασιώτης χρησιμοποιούνταν για να δηλώσουν χώρο και θεό στην Κύπρο, όχι απαραίτητα στην Ταμασσό, πιθανότατα αρχικά και προ πάντων στην Έγκωμη, όπου βρέθηκε κερασφόρο άγαλμα θεού που ταυτίστηκε προς τον Απόλλωνα Αλασιώτη ή Reshef που θεωρείται εξέλιξη -μετονομασία του κερασφόρου θεού της Υστεροχαλκής Εποχής ˙ ο τελευταίος ταυτίζεται προς τον Απόλλωνα Kεραιάτη της Αρκαδίας, θεό ποιμενικό, που επιβίωσε σε ελληνιστική επιγραφή στην Πύλα και μπορεί να εισήχθη από τους πρώτους Αχαιούς εποίκους στην Κύπρο και ταυτίστηκε προς τον θεό της γονιμότητας της προϊστορικής Κύπρου. Αν και στον Reshef η θέση των χεριών έχει αρκετά παράλληλα στην Εγγύς Ανατολή, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είναι ελληνικά, ενώ ένας άλλος νεαρός κερασφόρος θεός της Έγκωμης παρουσιάζει αιγαιακά χαρακτηριστικά, αλλά στάση χεριών παρμένη από την Εγγύς Ανατολή, και ταυτίστηκε και αυτός προς τον Απόλλωνα Κεραιάτη ή Αλασιώτη και θεωρείται προστάτης των κυπριακών ορυχείων χαλκού, όπως και άγαλμα γυναικείας θεότητας του 12ου αι. π.Χ.

Την ανάμειξη ελληνικών -μυκηναϊκών και ανατολικών στοιχείων στην τέχνη και στη θεολογία της Alassia, θεωρούμε ένδειξη και μεικτής ελληνικής και ανατολικής πολιτικής φιλοσοφίας και χαρακτήρα της Αλασίας στην Κύπρο, είτε ολόκληρη είτε μέρος της σημαίνει ο όρος. Αφετέρου η γεωγραφική και χρονική διεύρυνση του όρου Αλασιώτης στην ίδια την Κύπρο, αν δεν αποδεικνύει, πάντως τείνει να αποδείξει ότι τελικά η Αλασία δήλωνε (αν και όχι μόνο αυτός ο όρος και όχι πάντοτε και για όλους) ολόκληρη την Κύπρο, σύμφωνα προς την φοινικική επιγραφή που αναφέραμε, και ακόμη πιο ύστερα από τον 7ο αιώνα π.Χ. Η ταύτιση του όρου Ελισά στη Βίβλο, προς την Αλασία Έγκωμη (ή Κύπρο;) και μάλιστα η ερμηνεία του Ευσταθίου Αντιοχείας ότι από τον Αλισάσα γιό του Ιωούα προήλθαν οι «Ἑλισαῖοι oἱ νῦν Αἰολείς», οδηγούν στη σκέψη ότι και η Αλασία -Έγκωμη ήταν γνωστή στους ανατολικούς λαούς με το όνομα αυτό, ασχέτως αν κάποτε ή και ταυτόχρονα η Αλασία μπορούσε να ήταν και η Κύπρος ολόκληρη.

Το πιο σημαντικό τεκμήριο, νομίζουμε, για την ταύτιση της Αλασίας προς ολόκληρη την Κύπρο αποτελεί η γνωστή αλληλογραφία ενός βασιλιά της Αλασίας ή Άσυ προς τον φαραώ Αμενχοτέπ Δ' (1364-1362 π.Χ.)που βρέθηκε στην Τελ ελ Αμάρνα. Κατά την ορθή ερμηνεία του G. Glotz δείχνει ισοτιμία και όχι υποταγή του Αλασιώτη βασιλιά στον Αιγύπτιο φαραώ. Όπως ακριβώς οι Κρήτες «απεσταλμένοι» στην Αίγυπτο τότε, έτσι και οι Κύπριοι και άλλοι «ξένοι» έρχονταν να εμπορευθούν ελεύθερα και εξαγοράζουν από τον φαραώ το δικαίωμα του εμπορεύεσθαι. Όμοια οι Keftiu (τώρα τελευταία δεκτοί ως Κύπριοι) πληρώνουν τελωνειακό δασμό στον φαραώ, για να εξασφαλίσουν την προστασία των νόμων της χώρας. Πολύ δύσκολα θα μπορούσε να διεξαχθεί ισότιμη αλληλογραφία αυτού του είδους μεταξύ ενός ισχυρού φαραώ και του βασιλιά μιας πόλης- κράτους (βασιλείου), και πρέπει η Αλασία στην εποχή αυτή να ήταν μεγάλο βασίλειο, δηλαδή πρέπει να κάλυπτε ολόκληρη την Κύπρο, με πρωτεύουσα την Αλασία- Έγκωμη. Το ίδιο θα συνέβαινε και επί Αμενχοτέπ Γ' (1402-1364 π.Χ.) από τον οποίο ο βασιλιάς της Αλασίας ζητεί να αποδώσει την περιουσία Κυπρίου εμπόρου που είχε πεθάνει στην Αίγυπτο, και επί του οποίου απεσταλμένος του φαραώ αυτού υποχρεώθηκε να μείνει στην Αλασία για τρία χρόνια, διότι υπήρχε έλλειψη χεριών για την παραγωγή χαλκού, αφού όλοι οι άνδρες είχαν σκοτωθεί από τον θεό Νεργκάλ, που ταυτίζεται προς τον θεό (Απόλλωνα;) της Αλασίας - Έγκωμης — ίσως συμβολική διατύπωση καταστροφής από σεισμό ή λοιμό στα 1375-1350 π.Χ., ή από επιδρομή καταστρεπτική των Lukki, που κάθε χρόνο διενεργούσαν επιδρομή εναντίον της Αλασίας˙ μάλιστα μια φορά έκαμαν επίθεση και κατά της Αιγύπτου συνοδευόμενοι και βοηθούμενοι και από Αλασιώτες, που όταν μερικοί τους αιχμαλωτίστηκαν, ο βασιλιάς της Αλασίας ζητεί από τον φαραώ να τους απελευθερώσει και να τους στείλει στην πατρίδα τους. Επειδή τα ονόματα των αιχμαλώτων είναι σημιτικά ή ουρριακά, αυτό θεωρείται ένδειξη ή απόδειξη ότι μέρος του πληθυσμού της Αλασίας ήταν τότε ξένο, μη ελληνικό, κάτι που συμφωνεί προς την παρατήρηση για μεικτό χαρακτήρα της Αλασίας, που δεν μπορεί να ισχύει μόνο για την Έγκωμη, αλλά για όλη την Κύπρο τότε. Η απαίτηση του Αλασιώτη βασιλιά για επιστροφή αιχμαλώτων από τον φαραώ δείχνει δύναμη, που δηλώνει μεγάλο βασίλειο, όλη την Κύπρο με πρωτεύουσα την Έγκωμη, όπου συσσωρευόταν χαλκός ή μεγάλο μέρος του προς επεξεργασία και εμπορία από τις χαλκοπαραγωγικές περιοχές του νησιού. Για κανένα λόγο δεν γίνεται πια δεκτός ο υπεροπτικός ισχυρισμός των χεττιτικών εγγράφων, ότι μεταξύ 1400 και 1200 ή 1190 π.Χ. η Κύπρος ήταν τμήμα της χεττιτικής αυτοκρατορίας, φόρου υποτελής σ' αυτήν, αλλά απεναντίας το όλο πόρισμα από την αλληλογραφία του βασιλιά της Αλασίας προς τους συμμάχους του φαραώ της Αιγύπτου και βασιλιά της Ουγκαρίτ είναι ότι επρόκειτο για ανεξάρτητο ισότιμο ηγεμόνα, κύριο μεγάλης σχετικά χώρας και όχι πόλης- βασιλείου. Το ίδιο πόρισμα προκύπτει από την συμβουλή του βασιλιά της Αλασίας στον Αμενχοτέπ Δ' να μη συνάψει συμφωνία προς τους Χεττίτες (Χετταίους), που ήσαν τότε (1364-1362) εχθροί της Αλασίας. Ούτε σημαίνουν υποταγή ή σμίκρυνση της έκτασης της Αλασίας οι κυπρο-αιγυπτιακές και κυπρο -ουγκαριτικές και άλλες σχέσεις της όπως η λατρεία του Βάαλ και άλλων σημιτικών θεών σ' αυτήν, η παρουσία του Ιέρακος Ώρου σε χρυσό σκήπτρο του 12ου-11ου αι. π.Χ. από το Κούριον -Καλορίζικη και η αναφορά οκτώ κυπριακών πόλεων σε ιερογλυφικές επιγραφές του 1200-1175 π.Χ. από την Medinet Habu, που σήμερα θεωρείται φανταστική).

Όλα αυτά μαρτυρούν ανατολικές επιρροές και τίποτε άλλο. Οι επιρροές αυτές μαρτυρούνται, εξάλλου, και με χεττιτικά κ.ά. ευρήματα αλλού (Χαλά Σουλτάν Τεκκέ, Κίτιον, Καζάφανι, Άγ. Ιάκωβο κλπ.). Οι επιδρομές των Λαών της Θάλασσας στην ανατολική Μεσόγειο (Ουγκαρίτ, Παλαιστίνη, Συρία κλπ.) επηρεάζουν και την Αλασία, ειδικά την βόρεια Αλασία από το 1222 κ.ε. Στα 1200 οι λαοί αυτοί με ουγκαριτικά πλοία αυτήν ακριβώς την περιοχή χτυπούν, ενώ ήδη στα 1222 και η Εγκωμη και το Κίτιον είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές από τους Λαούς της Θάλασσας. Στα 1190 π.Χ. ο βασιλιάς των Χεττιτών Shuppiluliuma Β' περηφανεύεται ότι κήρυξε πόλεμο κατά της Alashiya και κατέστρεψε τον στόλο της. Τότε ακριβώς τίθεται και η μαζική είσοδος κι εγκατάσταση Μυκηναίων Ελλήνων σε διάφορα σημεία της Κύπρου, όπου χτίζουν «Κυκλώπεια τείχη» στα ερείπια των κατεστραμμένων παλαιών εγκαταστάσεων (Μάα, Πύλα, Σίντα, Κίτιον, Έγκωμη κλπ.). Προφανώς τα μεγάλα πλήγματα των «Λαών» σ' όλη την έκταση του κράτους της Αλασίας-Κύπρου διέσπασαν την ενότητά του, το διέλυσαν και επέτρεψαν την ελληνική-μυκηναϊκή εγκατάσταση, που στηριζόταν και σε καλύτερο οπλισμό. Όταν γύρω στα 1075 π.Χ. ο Αιγύπτιος ιερέας Βεναμόν επισκέπτεται την Αλασία, όπου καταφεύγει μετά από ναυάγιο γυρίζοντας από τη Βύβλο, οι κάτοικοι όλοι εκτός ενός δεν γνώριζαν την αιγυπτιακή γλώσσα του Βεναμόν, ούτε κανείς ήξερε τη συριακή του πληρώματος του πλοίου, και γι’ αυτό οι Αλασιώτες ήθελαν να τους σκοτώσουν. Ο Βεναμόν έπεισε την βασίλισσα της Αλασίας Heteb(;) να μη γίνουν οι φόνοι, προειδοποιώντας ότι ο βασιλιάς της Βύβλου θα εκδικείτο σκοτώνοντας δέκα Αλασιώτες ναύτες. Η μαρτυρία αυτή πείθει ότι η Αλασία ήταν στην Κύπρο, προφανώς στην ανατολική ακτή, όπου φυσικό ήταν να γίνει το ναυάγιο, και δεν μπορεί να είναι άλλη από την Έγκωμη. Η βασίλισσά της είναι προφανώς απόδειξη μητρογραμμικής δυναστικής δομής, όπως αυτήν που αναφέρεται και στα ομηρικά έπη και σε μερικές ανατολικές κοινωνίες, αν και όχι σαν αποκλειστική δυνατότητα κατά τα χρόνια του Τρωικού πολέμου και κατόπιν, και πιθανώς είναι προϊόν των εξελίξεων στην Κύπρο μετά την εγκατάσταση των Αχαιών -Μυκηναίων. Η άγνοια των ανατολικών γλωσσών είναι επίσης παράγωγο αυτής της εγκατάστασης, που όμως δεν φαίνεται να άλλαξε την ονομασία της Αλασίας-Έγκωμης, ούτε της Κύπρου- Αλασίας, αν και δεν μπορούμε να βεβαιώσουμε αν η Αλασία- Έγκωμη της Heteb ήταν η πρωτεύουσα του ενιαίου κυπριακού χώρου οργανωμένου σε ένα βασίλειο, ή ένα από τα πολλά μυκηναϊκά βασίλεια που βλάστησαν σε διάφορα στρατηγικά σημεία του νησιού μετά ή εξαιτίας του μυκηναϊκού εποικισμού, χαλαρά συνδεόμενα μεταξύ τους. Το τελευταίο θεωρούμε το πιθανότερο, όσο κι αν οι ερευνητές θεωρούν χωρίς χρονική διάκριση Αλασία πάντοτε (ως τα Αρχαϊκά χρόνια) ολόκληρη την Κύπρο. Νομίζουμε ότι μετά τον μυκηναϊκό εποικισμό η κατεξοχήν Αλασία- Έγκωμη διατήρησε το ένδοξο όνομα του παλαιού ενιαίου κράτους της Αλασίας - Κύπρου σαν το νόμιμο κρατικό της όνομα (ίσως διεκδικώντας επανένωση όλης της Κύπρου υπό το σκήπτρο της, όπως αργότερα η Σαλαμίνα). Αλλά αυτό δεν απέκλειε τη χρήση του όρου Αλασία για να δηλώσει ολόκληρη την Κύπρο σε κείμενα όχι επίσημα, όπως η φοινικική επιγραφή του 7ου αι. π.Χ. κ.ά. επιγραφές, ακολουθώντας την παλαιότατη παράδοση της ταύτισης Κύπρου - Αλασίας από τα χρόνια της ακμής και ενότητας (14ος αι. π.Χ. κ.ε.). Αυτή ακριβώς την ταύτιση έχει υπόψη ο Όμηρος (Οδύσσεια, Α', 184), γράφοντας «ἐς τ' Ἂλασιν μετά χαλκόν» κατά την ευφυή διόρθωση του «Τεμέσην» από τον Κ.Π. Χατζηιωάννου, διαιωνίζοντας την παράδοση της ενότητας της Κύπρου, αν και πιθανότατα το λιμάνι από όπου θα φορτωνόταν ο χαλκός στην Οδύσσεια πρέπει μάλλον να ήταν η Έγκωμη- Αλασία η πρωτεύουσα.

Μαγεία είναι, να πιστεύεις στον εαυτό σου

“Μαγεία είναι να πιστεύεις στον εαυτό σου. Αν μπορείς να το κάνεις αυτό, μπορείς να κάνεις τα πάντα” -Βόλφαγκ Γκαίτε

Αυτή είναι και η μαγική φράση της ημέρας. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η απόλυτη αδυναμία συμφιλίωσης με τον εαυτό μας , είναι ένα από τα πιο συχνά φαινόμενα στις μέρες μας. Ενώ αντίθετα η εμπιστοσύνη σε εμάς, μπορεί να κάνει τα πάντα πιθανά όπως πολύ σοφά μας λέει και ο Γερμανός φιλόσοφος Γκαίτε.

Η ζωή μας από τη μέρα που γεννιόμαστε μέχρι τη μέρα που πεθαίνουμε είναι ένα μακρύ ταξίδι που εν τέλει ξεκινάει από μας και καταλήγει πάλι σε εμάς. Αυτό που ξεχνάμε συνήθως είναι ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε δε μας καθιστούν αδύναμους αλλά αντίθετα στο τέλος της διαδρομής μας κάνουν πιο ισχυρούς. Είναι μόνο κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες, το υπόλοιπο σενάριο όμως το γράφουμε εμείς.

Πείτε πως παίζουμε ένα παιχνίδι και κάποιος μας τοποθέτησε στη πιο αδύναμη θέση, το παιχνίδι όμως δεν έχει τελειώσει. Είναι στο χέρι μας να ξαναρίξουμε τα ζάρια να παίξουμε και να κερδίσουμε, αν κάτσουμε να κλαίμε τη μοίρα μας επειδή βρεθήκαμε στη πιο αδύναμη θέση και δεν αγωνιστούμε για κάτι καλύτερο πως αυτό το καλύτερο θα έρθει σε εμάς.

Όλα γύρω μας είναι ενέργειες, στην ουσία έλκουμε αυτό που πιστεύουμε για τον εαυτό μας. Αν δεν πιστέψουμε εμείς πρώτοι ότι μπορούμε, ότι αξίζουμε, δεν υπάρχει περίπτωση να το κανείς άλλος για εμάς. Όπως βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας έτσι ακριβώς μας βλέπουν και οι άλλοι. Πιστέψτε όμως δε φταίνε αυτοί, φταίμε πρώτα εμείς που μας στήνουμε μόνιμα στο τοίχο, που δε μας αγαπάμε αρκετά, που δε μας τοποθετούμε από την αρχή στη θέση που μας αξίζει. Αν εμείς δε πατήσουμε διαφορετικό κουμπί, στο μυαλό κυρίως, θα τρέχουμε μόνιμα να φύγουμε για να γλιτώσουμε από την έξοδο κινδύνου.

Δε χρειάζεται να υποκριθούμε ή να παίξουμε θέατρο για να φαινόμαστε πιο δυναμικοί και με αυτοπεποίθηση, χρειάζεται μόνο να το νιώθουμε πραγματικά, η αλλαγή έρχεται συνήθως από μέσα προς τα έξω κι αυτό είναι και το πιο υγιές. Όταν θα είμαστε εμείς σίγουροι για μας, όταν εκφράσουμε ανοιχτά τις επιθυμίες μας και τα θέλω μας στους άλλους, όταν επιτέλους μάθουμε να διεκδικούμε κι όχι να παραιτούμαστε με τη πρώτη δυσκολία. Θα μας έρθει σε εμάς η ανταμοιβή και η ζωή θα μας προσφέρει απλόχερα τα δώρα της. Αρκεί να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για να τα δούμε.

Κάντε λοιπόν την αρχή από σήμερα και χαρίστε αυτό το δώρο στον εαυτό σας, πάρτε τον από το χέρι και θυμίστε του όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα για τα οποία αξίζει να είναι υπερήφανος. Θυμίστε του την αλήθεια την προσωπική του αλήθεια και τότε τίποτα τοξικό δε θα μπορέσει να εισχωρήσει από τη πόρτα ούτε καν να μπει από το παράθυρο!

Πιστέψτε σε εσάς, το αξίζετε!

Ποιός να σε καταλάβει όταν εσύ δεν ανοίγεσαι;

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει νιώσει κάποια στιγμή στη ζωή του την ανάγκη να ενωθεί, να αισθανθεί αυτό το δέσιμο, το κούμπωμα μιας αγκαλιάς, τη λαχτάρα του πόθου και την ευτυχία να αγαπάς και να αγαπιέσαι. Ακόμα και ο πιο σκληρός χαρακτήρας το έχει νιώσει.

Πόσοι όμως από εμάς έχουμε ρίξει τις άμυνές μας για να δείξουμε τον πραγματικό μας εαυτό; Πολλές φορές δειλιάζουμε να φανερώσουμε όλα τα χαρτιά μας υπό τον φόβο μην πληγωθούμε. Ξεγυμνώνουμε εύκολα τα κορμιά μας αλλά οι ψυχές μας μένουν κλειδαμπαρωμένες και το κλειδί ψάχνουμε ακόμα να το βρούμε. Παίζουμε κρυφτό ακόμα και με τον ίδιο μας τον εαυτό.

Διανύουμε μια εποχή που όλα κινούνται σε γρήγορους ρυθμούς. Δεν είναι λίγες οι σχέσεις που μοιάζουν εφήμερες, σχεδόν σαρκικές. Μας αρέσει να δείχνουμε περισσότερο την εξωτερική μας εμφάνιση, προβάλλοντας συχνά τον εαυτό μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να δίνουμε χρόνο να μάθουμε τον εσωτερικό μας κόσμο. Έτσι, όταν θα έρθει η ώρα να αντιμετωπίσουμε τους άλλους και να δείξουμε ποιοι είμαστε διαπιστώνουμε ότι δε μας ξέρουμε τόσο καλά όσο νομίζαμε.

Μια ουσιαστική σχέση για να θεμελιωθεί χρειάζεται την αμοιβαία ανταλλαγή συναισθημάτων. Αν κλείνεσαι στον εαυτό σου σαν το στρείδι, μην περιμένεις να σε μάθει ο άλλος και να μοιραστεί μαζί σου τα εσώψυχά του. Αν φοβάσαι συνέχεια ότι κάτι θα πάει στραβά και εκεί που πας να δεθείς με τον άλλον ξαφνικά υψώνεις τείχη πιο ψηλά και και από του Βερολίνου, χάνεις την ουσία. Αν αφεθείς και δείξεις ποιος είσαι και τι θέλεις, τα πράγματα θα γίνουν ευκολότερα. Στη ζωή πρέπει να παίρνουμε ρίσκα και αν τελικά δεν αξίζει, απλώς να προχωράμε.

Η αγάπη που ψάχνεις δε θα σου χτυπήσει την πόρτα εάν δε φροντίσεις να αποκαλυφθείς. Άλλωστε, πώς περιμένεις να αγαπηθείς έχοντας ένα σωρό ανασφάλειες; Φρόντισε αυτό που ζητάς από τους άλλους να έχεις τη δύναμη να το προσφέρεις και εσύ. Πρώτα απ’ όλα, προσπάθησε να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και απάντα σε ερωτήματα όπως αν είσαι έτοιμος/η να κάνεις μια σχέση που θα κρατήσει. Δες αν πρέπει να κατευνάσεις το εγώ σου, αν έχεις μάθει να συγχωρείς, να δίνεις ευκαιρίες.

Έπειτα, μάθε να προσφέρεις στον άνθρωπο που έχεις απέναντί σου στοργή, αγάπη, την ελευθερία να είναι ο εαυτός του. Μη φοβηθείς να φανερώσεις τα ελαττώματά σου. Άσε τη μάσκα να πέσει. Δε θα είσαι πάντα μέσα στην τρελή χαρά, ούτε οι συνθήκες θα είναι τέλειες στη ζωή σου. Εκφράσου ελεύθερα και εμπιστεύσου τον άλλο. Άνθρωπος είναι κι αυτός, με τα δικά του σκοτάδια, τις δικές του ανησυχίες. Δώσε του χώρο να μπει στη δική σου μεριά και να σε καταλάβει.

Η εμπιστοσύνη χτίζεται με τον καιρό, με την προϋπόθεση να το δουλεύουν και οι δύο. Δε σε αδικώ που φοβάσαι να εκδηλωθείς με τόση συναισθηματική ανεπάρκεια που υπάρχει γύρω μας. Ωστόσο, θεωρώ αναγκαίο να προσπαθούμε να δείξουμε την αλήθεια μας και να μοιραστούμε τα κομμάτια μας με μια άλλη ψυχή. Θέλει θάρρος να παραμείνεις σταθερός στις αξίες σου και δύναμη να αντισταθείς στην όλη μιζέρια που επικρατεί.

Η επιτυχία μιας σχέσης φαίνεται όταν οι δύο πορεύονται σαν ένα. Όταν το μοίρασμα είναι αμοιβαίο και οι ανασφάλειες δε μας νικάνε. Αυτό που χρειάζεσαι είναι ένας συνοδοιπόρος στη ζωή να σε εμπνέει να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου.

Αυτό που είμαστε

Ποιός από μας δεν έχει γνωρίσει κάποιον άνθρωπο (ίσως τον ίδιο μας τον εαυτό) που να είναι τόσο στραμμένος προς τα έξω, τόσο απορροφημένος στη συσσώρευση αγαθών ή στο τι σκέφτονται οι άλλοι, ώστε να χάνει κάθε αίσθηση του εαυτού του; Ένας τέτοιος άνθρωπος, όταν του τίθεται κάποιο ερώτημα, αναζητεί την απάντηση προς τα έξω κι όχι προς τα μέσα. Διατρέχει δηλαδή τα πρόσωπα των άλλων, για να μαντέψει ποιά απάντηση επιθυμούν ή περιμένουν.

Για έναν τέτοιον άνθρωπο θεωρώ χρήσιμο να συνοψίσω μια τριάδα δοκιμίων που έγραψε ο Σοπενάουερ προς το τέλος της ζωής του. (Για όποιον έχει φιλοσοφικές τάσεις είναι γραμμένα σε γλώσσα σαφή και προσβάσιμη στον μη ειδικό). Βασικά τα δοκίμια τονίζουν ότι το μόνο που μετράει είναι αυτό που το άτομο είναι.

Ούτε ο πλούτος ούτε τα υλικά αγαθά ούτε η κοινωνική θέση ούτε η καλή φήμη φέρνουν την ευτυχία. Αν και οι σκέψεις αυτές δεν αφορούν συγκεκριμένα τα υπαρξιακά θέματα, παρ’ όλ’ αυτά μας βοηθούν να μετακινηθούμε από ένα επιφανειακό επίπεδο προς βαθύτερα ζητήματα.

1. Αυτό που κατέχουμε. Τα υλικά αγαθά είνα απατηλά. Ο Σοπενάουερ υποστηρίζει πολύ κομψά ότι η συσσώρευση πλούτου και αγαθών είναι ατελείωτη και δεν προσφέρει ικανοποίηση. Όσο περισσότερα κατέχουμε, τόσο πολλαπλασιάζονται οι απαιτήσεις μας. Ο πλούτος είναι σαν το νερό της θάλασσας: όσο περισσότερο πίνουμε, τόσο πιο πολύ διψάμε. Στο τέλος δεν κατέχουμε εμείς τα αγαθά μας – μας κατέχουν εκείνα.

2. Αυτό που αντιπροσωπεύουμε στα μάτια των άλλων. Η φήμη είναι το ίδιο εφήμερη όσο και τα υλικά πλούτη. Ο Σοπενάουερ γράφει: “Οι μισές μας ανησυχίες και αγωνίες έχουν προέλθει από την έγνοια μας για τις γνώμες των άλλων… πρέπει να βγάλουμε αυτό το αγκάθι απ’ τη σάρκα μας”. Είναι τόσο ισχυρή η παρόρμηση να κάνουμε μια καλή εμφάνιση, ώστε για μερικούς φυλακισμένους, την ώρα που βαδίζουν προς τον τόπο της εκτέλεσής τους, αυτό που κυρίως απασχολεί τη σκέψη τους είναι το ντύσιμο και οι τελευταίες τους χειρονομίες.

Η γνώμη των άλλων είναι ένα φάντασμα που μπορεί ανά πάσα στιγμή ν’ αλλάξει όψη. Οι γνώμες κρέμονται από μια κλωστή και μας υποδουλώνουν στο τι νομίζουν οι άλλοι, ή, ακόμα χειρότερα, στο τι φαίνεται να νομίζουν – γιατί ποτέ δεν μπορούμε να μάθουμε τι σκέφτονται πραγματικά.

3. Αυτό που είμαστε. Μόνο αυτό που είμαστε έχει πραγματική αξία. Μια καλή συνείδηση, λέει ο Σοπενάουερ, αξίζει περισσότερο από μια καλή φήμη. Ο μεγαλύτερος στόχος μας θα έπρεπε να είναι η καλή υγεία κι ο πνευματικός πλούτος, ο οποίος οδηγεί σε ανεξάντλητα αποθέματα ιδεών, στην ανεξαρτησία και σε μια ηθική ζωή. Η ψυχική μας γαλήνη πηγάζει από τη γνώση ότι αυτό που μας αναστατώνει δεν είναι τα πράγματα, αλλά η ερμηνεία μας για τα πράγματα.

Αυτή η τελευταία σκέψη – ότι η ποιότητα της ζωής μας προσδιορίζεται από το πως ερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας, όχι από τις ίδιες τις εμπειρίες – είναι ένα σημαντικό θεραπευτικό δόγμα που ανάγεται στην αρχαιότητα. Κεντρικό αξίωμα στη σχολή του στωικισμού, πέρασε από τον Ζήνωνα, τον Σενέκα, τον Μάρκο Αυρήλιο, τον Σπινόζα, τον Σοπενάουερ και τον Νίτσε κι έφτασε να γίνει θεμελιώδης έννοια τόσο στην ψυχοδυναμική όσο και στη γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία.

Βλέπουμε νήπιους ανθρώπους με παντελή έλλειψη αυτογνωσίας

Το “γνώθι σαυτό ” δεν είναι η εξουσία πάνω στους άλλους, είναι η εξουσία στον Εαυτό, η σοφή ηγεσία του Νου.

Η αυτογνωσία είναι μια δύσκολη υπόθεση προσωπική ενός ατόμου και ξεκινά από τη θέλησή του για αυτή. Αφορά το ανθρώπινο βασίλειο αποκλειστικά, ούτε τα ζώα ούτε τα φυτά και τα ορυκτά και δη τους ενήλικες, όχι τα παιδιά, τα νήπια. Τονίζεται χαρακτηριστικά στον ναό του Φωτός στους Δελφούς με το γνωστό απολλώνειο ρητό:

“Γνώθι σαυτό”

Τι περιλαμβάνει;
Εξερεύνηση όλων των ψυχικών πεδίων του ατόμου και σύνδεση μεταξύ τους. Δηλ. του ασυνειδήτου, του υποσυνειδήτου, συλλογικού και προσωπικού φέρνοντάς τα στο συνειδητό.

Αρχίζει με τον πρώτο Άθλο του Ηρακλή που είναι ο Λέων της Νεμέας και αφορά τον εγωισμό. Τον εγωισμό δεν τον καταργείς τελείως διότι η υλική ύπαρξη του πνεύματος τον περιλαμβάνει.
Τον μειώνεις όμως, τον ελέγχεις, πνίγεις το λιοντάρι και κρατάς την Αρετή και τη Λεοντή. Δεν υπάρχει αυτογνωσία με έπαρση αρκετή. ‘Οσο μεγαλύτερος ο εγωισμός, τόσο λιγότερη η αυτογνωσία. Όσο μεγαλύτερος εγωισμός τόσο περισσότερη ενέργεια καταναλώνεται για την περιττή υπεράσπιση ενός υπερτροφικού ΕΓΩ. Το εγώ είναι απαραίτητο για την ανάληψη της ευθύνης της ύπαρξης και όχι για την σπουδαιότητα της έπαρσης. Άλλωστε οι μικροί τύραννοι σε ελέγχουν μέσω αυτού. Τροφοδοτούν τον εγωισμό σου για να εξυπηρετήσεις τα σχέδια τους και σε κάνουν αισθάνεσαι σπουδαίος. Μετά σε πετούν στο καλάθι των αχρήστων και τρέχεις να αποκτήσεις επιβεβαίωση ξοδεύοντας τη ζωή σου σε ορνιθοασχολίες. Ο αυτοσεβασμός και η αυτοπεποίθηση είναι εσωτερική υπόθεση και την αναγνωρίζεις βλέποντας το πρόσωπο σου στον καθρέφτη. Κανείς δεν μπορεί να σου την πάρει, κανείς δεν μπορεί να σου την δώσει.

Από τους Σταθμούς του Οδυσσέα αντιστοιχεί στο νησί του Ήλιου και πρέπει να προσέχει κανείς τα Βόδια. Για όποιο τα φάει άπληστα δεν υπάρχει επιστροφή. Είναι σαφεις οι ομηρικές οδηγίες και η εντολή.

Το νησί του Ήλιου είναι ο έρωτας και ο ιερός χρόνος. Όποιος ξοδεύει την ερωτική του ενέργεια σε μεροβίγγεια πάρτυ και σέξυ σέλφι επωνύμων και ανωνύμων χαζοχαρούμενων ηλιθίων και σκοτώνει τον χρόνο του εδώ και εκεί δεν θα ξαναδεί καπνόν αναθρώσκοντα στην Ιθάκη.

Ο Λέων είναι η θέληση. Πρέπει να θέλεις να αποκτήσεις αυτογνωσία.
Είναι η καρδιά. Πρέπει να βαδίζεις πάντα σε ένα δρόμο με καρδιά.
Είναι η όραση. Πρέπει να βλέπεις την ενέργεια άμεσα, να βλέπεις με τα μάτια κλειστά.
Είναι το φως. Πρέπει να φωτίσεις τα σκοτεινά δωμάτια του Εαυτού και να τον κατανοήσεις συνολικά.
Ο Οδυσσέας εμφανίζεται στην Οδύσσεια σαν Λέων ορεσίτροφος στην Ναυσικά. Στην Ιλιάδα ο Πρίαμος τον βλέπει σαν Κριό.

Ποια είναι η διαφορά;
Ο Κριός είναι η αρχή το παιδί ο νέος ο εγωισμός. Εγώ είμαι λέει, ο Άρης Κριός, παρορμητική φωτιά και σφάζεται ο αμνός και τα νήπια.
Ο Λέων Απόλλων λέει εγώ γνωρίζω πως είμαι, σταθερή φωτιά. Έχει διαφορά.
Εγώ γνωρίζω γιατί είμαι, λέει η η σοφία Αθηνά στον Τοξότη, μεταβλητή φωτιά.

Ο Όμηρος αποκαλεί τους Μνηστήρες νήπιους χαρακτηριστικά και προλέγει τον χαμό τους. Καμία δικαιολογία δεν έχει ένας ενήλικας άνθρωπος να παραμένει σε νηπιακή κατάσταση με απουσία της αυτογνωσίας και ο Τηλέμαχος ενηλικιώνεται παραδειγματικά. Πρέπει να είσαι άδολος σοβαρός σαν παιδί αλλά όχι σοβαροφανής, ανόητα σπουδαιοφανής.

Η ενηλικίωση υπογραμμίζεται στα Ομηρικά Έπη φαντασμαγορικά.
Ένα παιδί είναι ένα παιδί, αλλά ένας ενήλικας δεν μπορεί να είναι νήπιος ανόητος και ηλίθιος με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω του, στη χώρα του, στο νησί του, την πατρίδα του και τον αφορούν άμεσα.
Παρ όλα αυτά, βλέπουμε νήπιους ανθρώπους με αντιδράσεις νηπιακές και με παντελή έλλειψη αυτογνωσίας ακόμη και αν έχουν σε άλλα θέματα γνώσεις πολλές και ειδικές.
Τα περισσότερα προβλήματα του κόσμου πηγάζουν από αυτό το έλλειμμα αυτογνωσίας.
Μπορεί να έχουν λεφτά, θέσεις, γνώσεις, διασημότητα, εξουσία. Άθεοι, ένθεοι, θρησκευόμενοι ή μη. Δεν έχουν αυτογνωσία και απλώς κάνουν προβολή του Εγώ ακόμη και στον θεό με παρακάλια τάματα και μεγάλο άπληστο εγωισμό. Είναι αστείο έως θλιβερό να βλέπεις ανθρώπους να μιλάνε για το “γνώθι σαυτό” μέσα από θρησκευτικά τάγματα, βουδιστικά μοναστήρια και δελφικές στοές με τόσa προσκυνήματα, χρυσοποίκιλτα άμφια και τόση ιεραρχία ύπατων σεβάσμιων βαθμών. Το οξύμωρο σχήμα είναι ότι μιλούν για ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη, ακόμη και για αγάπη. Και μόνο η εμφάνιση τους προδίνει την μεγάλη έπαρση και αλαζονεία, την κακή σχέση που έχουν με τον εαυτό τους.

Η αυτογνωσία είναι δύσκολη υπόθεση. Ξεκινά και πρέπει με την ενηλικίωση του ανθρώπου γύρω στα 20 και είναι μια συνεχής προσπάθεια, όχι στατική.
Περιλαμβάνει την εξερεύνηση του οικογενειακού υποσυνειδήτου και των ενδομήτριων εμπειριών με την κατανόηση του Άθλου της Λερναίας Ύδρας και του Κύκλωπα.
Την ενορατική κατανόηση του προσωπικού ασυνειδήτου που ανήκει στον Άθλο των Στυμφαλίδων Ορνίθων και τους Λαιστρυγόνες.
Την βαθιά βουτιά στο προσωπικό υποσυνείδητο που αντιστοιχεί στον Κέρβερο, στην Κίρκη και στην κάθοδο του Άδη, όταν βρεθείς αντιμέτωπος με την Σκιά.
Και, κλεφτές ματιές στην άβυσσο του συλλογικού ασυνείδητου που είναι τα Μήλα των Εσπερίδων και η Μνηστηροφονία στα Έπη τα Ομηρικά.
Χωρίς κατανόηση του προσωπικού και συλλογικού ασυνειδήτου και υποσυνειδήτου δεν υπάρχει συνειδητό, δεν υπάρχει αυτογνωσία δεν υπάρχει επιστροφή δεν υπάρχει χαρά και ευδαιμονία.
“Γνώθι σαυτό” για να αξίζει το ταξίδι σου στη Γη, διαφορετικά ο,τι γνώση και να έχεις για την ευτυχία σου δεν θα είναι αρκετή.

Σχέση σημαίνει επιθυμία, όχι υποχρέωση

Σχέση σημαίνει επιθυμία, μια βαθύτερη ανάγκη για επικοινωνία και αλληλεπίδραση και όχι υποχρέωση και απαιτήσεις.

Οι σχέσεις είναι απλές, αλλά τις περισσότερες φορές τις κάνουμε περίπλοκες. Για να δημιουργηθεί και να εξελιχθεί μια σχέση χρειάζεται επιθυμία και από τις δύο πλευρές, χρειάζεται ειλικρίνεια και εμπιστοσύνη, σεβασμό και πάθος, κοντινότητα και αγάπη. Οι σχέσεις, όμως, δεν είναι πάντα τόσο απλές και δεν είναι δεδομένη η ύπαρξη των προαναφερόμενων στοιχείων.

Η σχέση δεν χρειάζεται υποσχέσεις και χρονοδιαγράμματα. Χρειάζεται μόνο ενδιαφέρον, κατανόηση, επικοινωνία, συζήτηση, μοίρασμα και αμοιβαία συναισθήματα. Για να διατηρηθεί η σχέση χρειάζεται επιμονή και υπομονή, ενδιαφέρον και προσπάθεια και από τις δύο πλευρές. Δεν μπορεί η σχέση να προχωρήσει ή να αναπτυχθεί μόνη της.

Η αμοιβαία επιθυμία είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξη της σχέσης. Είμαι σε μια σχέση σημαίνει ότι επιθυμώ να δω τον άλλο, μου λείπει, θέλω να μοιράζομαι πράγματα μαζί του, θέλω να περνάω όσο το δυνατόν περισσότερες στιγμές μαζί του. Νιώθω ότι ποτέ δεν πρόκειται να τον βαρεθώ και πότε δεν θα σταματήσω να θέλω να είμαι δίπλα του.

Ο καθένας μπορεί να δώσει ένα δικό του ορισμό για τη σχέση. Η σχέση σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα μας, ενώ όταν σκεφτόμαστε ή φανταζόμαστε μια σχέση μας έρχονται διαφορετικά πράγματα στο μυαλό. Το τι περιμένουμε και προσδοκούμε από μια σχέση εξαρτάται από τα βιώματα και τις εμπειρίες που έχουμε, από την εικόνα που έχουμε από τις σχέσεις γύρω μας ξεκινώντας από τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια και από την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Τι περιμένουμε από έναν άνθρωπο και τι είδους συμπεριφορά αξίζουμε; Ποια πράγματα θεωρούμε σημαντικά και σε ποια μπορούμε να υποχωρήσουμε ή να συμβιβαστούμε; Τι είδους αξίες θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντικές και απαραίτητες για μια σχέση;

Η σχέση θέλει διαρκή προσπάθεια, δεν αρκεί να μας ενδιαφέρει ο άλλος ή να είμαστε ερωτευμένοι. Η σχέση χρειάζεται χρόνο για την χτίσουμε και χρειάζεται τη διαρκή παρουσία μας για να μπορέσουμε να τη διατηρήσουμε. Είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε υγιείς σχέσεις, που δεν μας κρατάνε πίσω, δεν βγάζουν τα χειρότερα στοιχεία του χαρακτήρα μας, δεν μας κακοποιούν και δεν γινόμαστε εμείς κακοποιητικοί απέναντι στους άλλους.

Μια υγιής σχέση στηρίζεται στο πάρε- δώσε, χωρίς όμως εξαρτήσεις και έντονη κτητικότητα, δίνοντας ο ένας στον άλλο την ελευθερία της επιλογής και τον δικό του χώρο και χρόνο. Μια υγιής σχέση δέχεται τα θετικά αλλά και τα αρνητικά του καθενός, συγχωρεί τα λάθη και ωθεί σε προσπάθειες βελτίωσης των συμπεριφορών και από τις δύο πλευρές. Μια υγιής σχέση στηρίζεται στην ειλικρίνεια και στη γνήσια συνύπαρξη, στο πραγματικό ενδιαφέρον και στην απόλαυση της πραγματικότητας. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν διαφορές, διαφωνίες και συγκρούσεις. Το θέμα είναι πώς επιλέγουμε να επιλύσουμε τις διαφωνίες που υπάρχουν και τι αντίκτυπο έχει ο τρόπος που επιλέγουμε στη σχέση. Πόσο μπορούμε να αποδεχτούμε τον άλλο όπως ακριβώς είναι και πόσο μπορούμε να δούμε τη σχέση όπως πραγματικά είναι; Πόση απόκλιση υπάρχει ανάμεσα σε αυτό που έχουμε φανταστεί και σε αυτό που ζούμε και πόσο βλέπουμε την πραγματικότητα αυτής της σχέσης;

Σχέση σημαίνει ακούω και καταλαβαίνω τον άλλο, θέλω να ακούσω τα προβλήματά του και να τον στηρίξω και το ίδιο επιθυμώ να κάνει και αυτός. Και όλα αυτά είναι βασικά σε μια σχέση, για να μπορέσει να υπάρξει και να εξελιχθεί μια σταθερή και ασφαλής σχέση, που θα κάνει καλό και στους δύο.

Αν η σχέση έχει επιθυμία, αγάπη, πάθος και έpωτα, μοίρασμα και αμοιβαίο ενδιαφέρον, κοινή προσπάθεια και επιμονή τότε μπορεί να κρατηθεί ζωντανή μέσα στο χρόνο, χωρίς φθορές. Η σχέση έχει ανάγκη από την εκδήλωση των συναισθημάτων μας. Δεν αρκεί να ξέρουμε ότι ο άλλος μας αγαπά, αλλά είναι σημαντικό να νιώθουμε ότι ο άλλος μας αγαπά.

Ποιός μας έδωσε τις πεποιθήσεις μας;

Ένας βοσκός είχε πάρα πολλά αρνάκια. Τόσα που δεν φαντάζεσαι. Κάθε μέρα φυσικά έσφαζε και μερικά απ’ αυτά. Τα προβατάκια με το λίγο μυαλό που ‘χαν, προσπαθούσαν να ξεφύγουν, διότι όσο προβατάκια και αν ήταν, κάποιο ελάχιστο ένστικτο επιβίωσης το είχαν.

Ο βοσκός λοιπόν παρατήρησε ότι πολλά απ’ τα πρόβατά του χανόντουσαν, άλλα τρέμανε από τον φόβο τους και άλλα φεύγανε προς το δάσος όπου τα έτρωγαν οι λύκοι. Κατάλαβε λοιπόν ότι χρειαζότανε πολλούς υπηρέτες για να τα φυλάνε, πράγμα που θ’ ανέβαζε κατά πολύ τα έξοδα του. Τότε σκέφτηκε κάτι πολύ απλό.

Υπνώτισε τα αρνάκια του και τους φόρτωσε εμφυτεύσεις

Τους έδινε στο καθένα διαφορετικό μυαλό. Στο ένα έλεγε «Δεν είσαι αρνί εσύ, εσύ είσαι άνθρωπος». Στο άλλο έλεγε «Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείς για το αν θα σε φάνε, εσύ είσαι λιοντάρι» Σε κάποιο άλλο είπε «Δεν θα σε σκοτώσουν εσένα όπως τα άλλα, εσύ είσαι τίγρης». μετά απ αυτό όλα τ’ αρνάκια άρχισαν να συμπεριφέρονται, ανάλογα με τις εμφυτεύσεις και τα έγγραμα που τους είχε δώσει.

Ο Βοσκός όχι μόνο βρήκε την ησυχία του και ηρέμησε, διότι δεν έφευγε κανένα αρνάκι πλέον απ το μαντρί, αλλά μπορούσε και να σκοτώσει κάποια, χωρίς τα άλλα να ανησυχούν, αφού πίστευαν πλέον πως το ένα ήταν λιοντάρι ή τίγρης. Επίσης τους είχε εμφυτεύσει τον Παράδεισο και την Κόλαση για να είναι πειθήνια και να περιμένουν κάποια ανταμοιβή.

Πολλά μάλιστα γελούσαν και λέγανε «χα χα κοίτα τι παθαίνουν τα αρνάκια»

Τώρα πια κανένα δεν δραπέτευε, όλα ήταν υποτακτικά κι υπάκουα.

1-2 προβατάκια όμως αναρωτιούνταν

«Ποιός μας έδωσε τις εμφυτεύσεις που έχουμε;»

Οι Βολαδόρες – Τα Αρπακτικά (Don Juan Matus)

-Τι είναι αυτό, δον Χουάν, ρώτησα. Βλέπω παντού γύρω μου σκιές, σκιές που ξεγλιστρούν.

– Α, είναι το σύμπαν στην ολότητά του, απάντησε. Ασύγκριτο, μη γραμμικό, πέρα από το βασίλειο της σύνταξης. Οι σαμάνοι του αρχαίου Μεξικού ήταν οι πρώτοι που διέκριναν αυτές τις φευγαλέες σκιές, κι έτσι παρακολούθησαν τις κινήσεις τους. Τις είδαν όπως τις βλέπεις κι εσύ, και τις είδαν επίσης σαν ενέργεια που ρέει στο σύμπαν. Και ανακάλυψαν κάτι υπερβατικό.

Σώπασε και με κοίταξε. Οι παύσεις του ήταν πολύ καίριες. Σώπαινε πάντα όταν εγώ ένιωθα να κρέμομαι από μια κλωστή.

-Τι ανακάλυψαν δον Χουάν; τον ρώτησα.

-Ανακάλυψαν πως έχουμε έναν ισόβιο σύντροφο, απάντησε με όση σαφήνεια μπορούσε. Ενα αρπακτικό, που ανέβηκε από τα βάθη του κόσμου και πήρε τον έλεγχο της ζωής μας. Τα ανθρώπινα όντα είναι αιχμάλωτοί του. Τούτο το αρπακτικό, που είναι πολλοί άρπαγες μαζί, είναι κύριος και αφέντης μας. Μας έκανε υπάκουους, αβοήθητους. Οταν πάμε να διαμαρτυρηθούμε, καταπνίγει τις διαμαρτυρίες μας. Κι όταν θελήσουμε να δράσουμε ανεξάρτητα, απαιτεί να μη δράσουμε καθόλου. Το γυροφέρνω τόση ώρα για να σου πω ότι κάτι μας κρατά αιχμαλώτους. Κι είμαστε όντως αιχμάλωτοι, δεσμώτες! Αυτό ήταν ένα ενεργειακό γεγονός για τους σαμάνους του Μεξικού.

– Και γιατί μας κυρίευσε αυτό το αρπακτικό με τον τρόπο που μου περιγράφεις δον Χουάν; τον ρώτησα. Κάποια λογική εξήγηση πρέπει να υπάρχει.

-Υπάρχει μια εξήγηση, μου αποκρίθηκε τότε σοβαρά. Και είναι η απλούστερη εξήγηση στον κόσμο. Αυτές οι οντότητες μας κυρίευσαν επειδή είμαστε η τροφή τους και μας απομυζούν ανελέητα γιατί είμαστε τα μέσα συντήρησής τους. Κι όπως εμείς εκτρέφουμε κοτόπουλα σε ορνιθοτροφεία, έτσι και τα αρπακτικά εκτρέφουν εμάς σε ανθρωποτροφεία. Έτσι έχουν πάντα άφθονο φαγητό.

– Οχι, όχι, όχι, άκουσα τον εαυτό μου να κραυγάζει. Είναι παράλογο δον Χουάν. Είναι τερατώδες αυτό που λες. Απλώς δεν μπορεί να ‘ναι αλήθεια, για τους μάγους τους κοινούς ανθρώπους ή οποιονδήποτε άλλο!

-Γιατί όχι; έκανε ήρεμα ο δον Χουάν. Γιατί όχι; επειδή σε εξοργίζει;

-Ναι, με εξοργίζει! απάντησα αμέσως. Αυτοί οι ισχυρισμοί είναι τερατώδεις!

-Καλά, μου είπε, όμως δεν τα άκουσες όλα ακόμη. Περίμενε λίγο, να δεις πως θα νιώσεις. Θα σε βομβαρδίσω. Θα κάνω δηλαδή στο μυαλό σου τρομακτικές επιθέσεις, ασύλληπτες εφόδους. Και μη θαρρείς πως μπορείς να σηκωθείς και να φύγεις, γιατί είσαι εγκλωβισμένος. Οχι γιατί σε κρατάω εγώ αιχμάλωτο, αλλά επειδή υπάρχει κάτι μέσα σου που θα σε εμποδίσει να φύγεις, ενώ ένα άλλο κομμάτι σου θα γίνει αληθινά έξω φρενών. Γι αυτό, θωράκισε τον εαυτό σου.

Κάνω έκκληση στο αναλυτικό σου μυαλό, είπε ο δον Χουάν. Σκέψου για μια στιγμή και πες μου: Πως εξηγείς την αντίφαση ανάμεσα στη νοημοσύνη του ανθρώπου που μηχανεύεται, οργανώνει και κατασκευάζει και την ηλιθιότητα των συστημάτων των πεποιθήσεων και δοξασιών του ή την ηλιθιότητα της αντιφατικής συμπεριφοράς του; Οι μάγοι πιστεύουν ότι τα αρπακτικά μας έχουν δώσει τα συστήματα πεποιθήσεων που ασπαζόμαστε, τις ιδέες μας για το καλό και το κακό, τα κοινωνικά μας ήθη. Τα αρπακτικά είναι που δημιούργησαν τις ελπίδες τις προσδοκίες μας, το όραμα της επιτυχίας, τον εφιάλτη της αποτυχίας. Αυτά τα αρπακτικά μας έδωσαν την πλεονεξία, την απληστία και τη δειλία μας. Είναι τα αρπακτικά αυτά που μας κάνουν αυτάρεσκους, κοινότοπους και εγωπαθείς.

-Μα πως μπορούν να τα κάνουν όλα αυτά, δον Χουάν; τον ρώτησα, ενώ τα λόγια του μ’ είχαν θυμώσει ακόμη περισσότερο. Τι κάνουν δηλαδή; Τα ψιθυρίζουν στ’ αυτί μας όλα αυτά όταν κοιμόμαστε;

-Οχι δεν το κάνουν έτσι. Αυτό είναι βλακώδες! Απάντησε χαμογελώντας ο δον Χουάν. Είναι απείρως πιο ικανά και συγκροτημένα. Για να μας κρατούν υπάκουους, μειλίχιους κι ανίσχυρους, τα αρπακτικά χρησιμοποιούν ένα καταπληκτικό τέχνασμα – καταπληκτικό από άποψη στρατηγικής φυσικά. Είναι ένα φρικτό τέχνασμα για όσους το υφίστανται. Μας έδωσαν το μυαλό τους! Μ’ άκουσες; Τα αρπακτικά μας έδωσαν το μυαλό τους, που έγινε και δικό μας.

Το μυαλό των αρπακτικών είναι ταραγμένο, αντιφατικό, σκυθρωπό, πλημμυρισμένο από το φόβο μην αποκαλυφθεί από στιγμή σε στιγμή. Ξέρω πως μολονότι δεν πείνασες ποτέ, συνέχισε, ανησυχείς για το πως θα εξασφαλίσεις την τροφή σου, κάτι που δεν είναι παρά η ανησυχία του αρπακτικού που φοβάται μήπως ανά πάσα στιγμή αποκαλυφθεί το τέχνασμά του και του αρνηθούν την τροφή που έχει τόση ανάγκη. Μέσω του ανθρωπίνου νου, που άλλωστε είναι ο δικός τους νους, τα αρπακτικά εισάγουν στη ζωή των ανθρώπινων όντων οτιδήποτε τα εξυπηρετεί. Με τον τρόπο αυτό κατορθώνουν να αποκτήσουν λίγη ασφάλεια, που λειτουργεί σαν ασπίδα απέναντι στο φόβο τους.

-Δεν είναι ότι δεν μπορώ να δεχτώ τη φαινομενική αξία όσων λες δον Χουάν, είπα. Θα μπορούσα, αλλά υπάρχει κάτι τόσο αηδιαστικό σ’ αυτό τον ισχυρισμό, που με απωθεί και με αναγκάζει να κρατήσω αντίθετη στάση, να επιχειρήσω να σε αντικρούσω. Αν είναι αλήθεια πως μας τρώνε πως το κάνουν;

Μου εξήγησε ότι οι μάγοι βλέπουν τα ανθρώπινα όντα σαν παράξενες, φωτεινές σφαίρες ενέργειας, που καλύπτονται ολόκληρες από ένα λαμπερό περίβλημα, κάτι σαν λούστρο, σαν επίχρισμα, ένα κάλυμμα που εφαρμόζει σφιχτά στο κουκούλι της ενέργειάς τους. Συνέχισε λέγοντας πως αυτό το λαμπερό περίβλημα της επίγνωσης είναι που καταναλώνουν τα αρπακτικά, και πως όταν ένα ανθρώπινο ον φτάσει στην ενηλικίωση, το μόνο που απομένει από αυτό το λαμπερό περίβλημα της επίγνωσης είναι μια στενή λωρίδα που φτάνει από το έδαφος ως τις άκρες των δαχτύλων των ποδιών.

Αυτή η λωρίδα επιτρέπει στην ανθρωπότητα να επιζήσει, μόλις και μετά βίας.Σαν να ‘βλεπα όνειρο, άκουσα τον δον Χουάν Μάτους να μου εξηγεί ότι, απ’ όσο ήξερε, ο άνθρωπος είναι το μοναδικό είδος που διαθέτει το λαμπερό περίβλημα της επίγνωσης έξω από το φωτεινό του κουκούλι. Γίνεται επομένως εύκολο θύμα μιας διαφορετικής επίγνωσης όπως είναι η σκληρή επίγνωση του αρπακτικού.

Στη συνέχεια έκανε την πιο δυσοίωνη δήλωση που είχα ακούσει ποτέ από τα χείλη του. Μου είπε ότι αυτή η στενή λωρίδα επίγνωσης αποτελεί τον πυρήνα της αυτοανάκλασης, όπου εγκλωβίζεται αμετάκλητα ο άνθρωπος. Με τον επιδέξιο χειρισμό της αυτοανάκλασης, της μοναδικής λάμψης επίγνωσης που αφήνουν στον άνθρωπο τα αρπακτικά δημιουργούν αναλαμπές επίγνωσης, τις οποίες στη συνέχεια καταναλώνουν με αδίστακτο, ληστρικό τρόπο. Μας φορτώνουν με ανόητα προβλήματα που αναγκάζουν εκείνες τις αναλαμπές επίγνωσης να γεννηθούν, και κατορθώνουν μ’ αυτό τον τρόπο να μας κρατούν ζωντανούς, ώστε να μπορούν να τρέφονται από την ενεργειακή αναλαμπή των ψευδοανησυχιών μας.

-Τον ρώτησα: γιατί οι σαμάνοι του αρχαίου Μεξικού, όπως και όλοι οι σύγχρονοι σαμάνοι, μολονότι βλέπουν τα αρπακτικά δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό;

-Δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσαμε να κάνουμε γι’ αυτό εσύ ή εγώ, μου απάντησε θλιμμένα. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποκτήσουμε αυτοπειθαρχία και να τη φτάσουμε σ’ ένα σημείο όπου δε θα μπορούν να μας αγγίξουν. Πως μπορείς να ζητήσεις από τους συνανθρώπους σου να ακολουθήσουν μια τόσο αυστηρή αυτοπειθαρχία; Θα σε περιγελάσουν και θα σε γελοιοποιήσουν, ενώ οι πιο επιθετικοί θα σε μαυρίσουν στο ξύλο. Κι όχι τόσο επειδή δεν θα σε πιστέψουν.

Κάπου στα βάθη κάθε ανθρώπινου όντος υπάρχει η προγονική γνώση της ύπαρξης των αρπακτικών. Το ξέρουν τα σπλάχνα σου… Οι σαμάνοι του αρχαίου Μεξικού είδαν τα αρπακτικά. Τα ονόμασαν ιπτάμενους επειδή κάνουν βουτιές στον αέρα. Δεν είναι όμορφο θέαμα. Μεγάλες, αδιαπέραστες σκιές που σκίζουν τον αέρα. Μετά προσγειώνονται βαριά στο έδαφος. Οι σαμάνοι προβληματίστηκαν πολύ για το πότε εμφανίστηκαν στη γη. Είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος ήταν κάποτε ένα τέλειο ον, ικανό να επιτελέσει με θαυμαστή διορατικότητα άθλους επίγνωσης που στις μέρες μας έχουν τη μορφή μύθων και θρύλων. Κι έπειτα όλα χάθηκαν κι έχουμε τώρα έναν άνθρωπο σε καταστολή.

Τι λες τώρα, δον Χουάν; τον ρώτησα άψυχα.

-Αυτό που λέω είναι πως δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποια συνηθισμένα αρπακτικά. Είναι πολύ έξυπνα, πολύ συγκροτημένα. Χρησιμοποιούν πολύ μεθοδικά το σύστημα που θα μας εξουδετερώσει. Ο άνθρωπος, το μαγικό ον που προορίζεται να γίνει, παύει να είναι πλάσμα μαγικό. Δεν είναι παρά ένα κομμάτι κρέας. Δεν υπάρχουν πια άλλα όνειρα γι’ αυτόν, πέρα από τα όνειρα ενός ζώου αναθρεμμένου για να γίνει κάποτε ένα κομμάτι κρέας, κοινότοπα, συμβατικά, ηλίθια. 
Carlos Castaneda

Οι Πεποιθήσεις είναι ΕΜΦΥΤΕΥΣΕΙΣ. Κάθε φορά που ανησυχείς για οτιδήποτε αληθινό ή φανταστικό, ταίζεις τα αρπακτικά-αφέντες. Για σκέψου ποιοι ή τι σε κάνουν να είσαι ΜΟΝΙΜΑ ΑΝΗΣΥΧΟΣ και να έχεις ΦΟΒΟ ΘΕΟΥ; Ενός Θεού δειλού που είναι μόνο για σφαλιάρες, εσύ τον φοβάσαι, σε εκπαίδευσαν να τον φοβάσαι. Ο φόβος που πηγάζει απ’ τον εγωισμό σου και το πόσο σημαντικός είσαι, είναι αυτός που σε κάνει μπριζολάκι. Κυριολεκτικά κι ουχί μεταφορικά!!

ΑΛΛΑ

Είναι γεγονός πως όταν ο άνθρωπος βαδίζει στο μονοπάτι του Πολεμιστή-Ταξιδιώτη, του Πνευματικού Αριστοκράτη, τότε παύει να είναι τροφή τους, τουλάχιστον παύει να είναι τροφή ευχάριστη. Δεν είναι και τόσο δυνατά για τον Πνευματικό Αριστοκράτη, το αντίθετο μάλιστα, είναι δειλα φοβισμένα τυφλα και ανίσχυρα μπροστά στην Δύναμη και την αυστηρή άσκηση του Πολεμιστή.

Είναι απαραίτητο να μείνουμε συγκεντρωμένοι κάθε στιγμή της ζωής μας, προετοιμασμένοι για οτιδήποτε μπορεί να μας συμβεί

Στο έργο του Τα Εις Εαυτόν, ο Μάρκος Αυρήλιος επαναλαμβάνει συνεχώς στον εαυτό του ότι η Φύση είναι σε μια διαρκή διαδικασία αλλαγής, τίποτα δεν είναι σταθερό, και δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποδεχτούμε όσα συμβαίνουν και δεν μπορούμε να ελέγξουμε και να επικεντρωθούμε σε εκείνα που μπορούμε.

Ο Επίκτητος επιμένει ιδιαίτερα στην ανάγκη μας να επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε. Ξεχάστε ό,τι δεν μπορείτε να ελέγξετε και στρέψτε όλη σας την προσοχή στις κρίσεις σας, που, στη συνέχεια, θα βελτιώσουν τον χαρακτήρα σας, το οποίο είναι το μόνο πράγμα που θα σας επιτρέψει να πετύχετε αυτό που ο Ζήνων αποκαλεί «ομαλή πορεία ζωής». Πρέπει, όμως, να προσέχουμε πολύ, γιατί, αν σταματήσουμε να δίνουμε προσοχή στις κρίσεις μας έστω και για μια πολύ σύντομη στιγμή, κινδυνεύουμε να επιστρέψουμε σε κακές συνήθειες. Ο Επίκτητος κάνει έναν παραλληλισμό με έναν ναύτη σε ένα πλοίο:

Είναι πολύ πιο εύκολο για έναν ναύτη να βουλιάξει το πλοίο του από ό,τι να συνεχίσει να το οδηγεί με ασφάλεια. Το μόνο που έχει να κάνει είναι να στραφεί λίγο περισσότερο προς τον άνεμο, και η καταστροφή είναι άμεση. Στην Πραγματικότητα, ο ναύτης δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα: μια στιγμιαία απόσπαση της προσοχής του θα έχει το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα.

Αν αφήσουμε την προσοχή μας να ξεφύγει, μπορούμε πολύ εύκολα να χάσουμε όλη την πρόοδο που ίσως έχουμε κάνει. ‘Έτσι, πρέπει να ενσωματώσουμε περιόδους περισυλλογής στην καθημερινότητά μας. Ο Μάρκος Αυρήλιος περιγράφει πρακτικές πρωινής περισυλλογής με τις οποίες ετοιμάζει τον εαυτό του για τη μέρα που έρχεται, αναλογιζόμενος τις προκλήσεις που είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει, ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένος για να τις διαχειριστεί. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Σενέκας περιγράφει μια διαδικασία βραδινής περισυλλογής, όπου αναλογίζεται την ημέρα του, τι έκανε καλά, πού δεν ήταν αρκετά προσεκτικός και πώς θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα την επομένη. Ο Επίκτητος προχωρά ακόμα περισσότερο: όπως ο ναύτης στο πλοίο, είναι απαραίτητο να μείνουμε συγκεντρωμένοι κάθε στιγμή της ζωής μας, προετοιμασμένοι για οτιδήποτε μπορεί να μας συμβεί. Πρέπει να έχουμε πάντα πρόχειρες τις φιλοσοφικές αρχές μας, ώστε να μην προχωρήσουμε σε λανθασμένες κρίσεις .

Σύμφωνα με τους Στωικούς, η καλή, ευτυχισμένη ζωή βρίσκεται σε αρμονία με τη Φύση. Πρέπει να ζούμε αρμονικά με τον εξωτερικό φυσικό κόσμο (τη Φύση με κεφαλαίο το Φ), αλλά και με την ανθρώπινη μας φύση. Σήμερα, μας ενθαρρύνουν συχνά να σκεφτόμαστε ότι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως εγωιστές και ανταγωνιστικοί, και ότι πάντα φροντίζουν μόνο το συμφέρον τους. Οι Στωικοί έχουν πολύ διαφορετική, πιο αισιόδοξη οπτική για την ανθρώπινη φύση. Οι Στωικοί πιστεύουν ότι οι άνθρωποι θα ωριμάσουν φυσικά και θα γίνουν λογικοί, ενάρετοι ενήλικες. Είμαστε από τη φύση μας λογικά και αξιοπρεπή κοινωνικά όντα. Φυσικά, πολλά πράγματα μπορούν να διακόψουν ή να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία της ανάπτυξης, και τότε μπορεί να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε μια ζωή που δεν εναρμονίζεται με τις βαθύτερες φυσικές μας τάσεις. Όταν συμβαίνει αυτό, είμαστε δυστυχισμένοι.

Ο Αριστοτέλης και η εκτελεστική εξουσία

Καμία εξουσία δε θα μπορούσε να ασκηθεί, αν δε διαχωριζόταν σε επιμέρους αρχές που θα αναλάμβαναν την εποπτεία των ξεχωριστών κλάδων που την απαρτίζουν. Με άλλα λόγια, η εξουσία είναι αδύνατο να νοηθεί ως κάτι άκαμπτα ενιαίο που λειτουργεί μονοκόμματα σαν αξεδιάλυτο κουβάρι που είναι αδύνατο να διακρίνει κανείς από τι αποτελείται. Ακόμη και η πιο συγκεντρωτική μορφή εξουσίας, ακόμη και η χειρότερη τυραννία έχει ανάγκη από στενούς συνεργάτες που ελέγχουν, μεριμνούν, ενημερώνουν και συμβουλεύουν τον τύραννο. Η διανομή της εξουσίας σε τομείς δεν αφορά μόνο την ορθότερη διαχείρισή της (θα ήταν αδύνατο κάποιος να είναι πανταχού παρών ελέγχοντας ταυτοχρόνως τα πάντα), αλλά και την ίδια την έννοια της πολιτειακής οργάνωσης, δηλαδή της καθημερινής λειτουργίας της πόλης (που εξ’ ορισμού απαρτίζεται από πολλούς ανθρώπους) οφείλοντας να διευθετήσει όλες τις δραστηριότητες. Κι εδώ ακριβώς ξεκινούν τα ερωτήματα: «Πόσες είναι οι αρχές, ποια η ισχύς τους, ποια η διάρκεια κάθε αρχής; Επιπλέον πρέπει να είναι ισόβιες ή μακροχρόνιες ή τίποτε από αυτά, αλλά να επανέρχονται στις αρχές κατά περιόδους οι ίδιοι, ή να μην καταλαμβάνει αξίωμα ο ίδιος δύο φορές αλλά μόνο μία φορά; Επιπλέον σχετικά με την ανάληψη των αξιωμάτων ποιοι είναι οι κατάλληλοι, ποιοι θα τους διαλέξουν και με ποιον τρόπο;» (1299a 5-6, 1299a 8-12).

Κι αν φτάσουμε στον πυρήνα της λειτουργίας των επιμέρους αρχών που προκύπτουν αναγκαστικά θα έρθουμε αντιμέτωποι με καινούργιους προβληματισμούς: «Ταιριάζει ακόμη να μη μας διαφύγει και το εξής, δηλαδή ποια πρέπει να είναι τα αντικείμενα των αρμοδιοτήτων πολλών τοπικών αρχών και ποιες αρμοδιότητες πρέπει να έχει μία μόνο κεντρική αρχή με απόλυτο κύρος, π.χ. για την ευκοσμία στην αγορά πρέπει να φροντίζει ο αγορανόμος, άλλος για την ευκοσμία άλλου μέρους, ή παντού ο ίδιος; Και με ποιο κριτήριο οφείλουμε να διαιρέσουμε την αρχή, με κριτήριο το αντικείμενο ή τους ανθρώπους στους οποίους ασκείται; Εννοώ για παράδειγμα, αν ένας πρέπει να έχει την ευθύνη της ευκοσμίας γενικά ή άλλος να φροντίζει για τα παιδιά και άλλος για τις γυναίκες». (1299b 14-20).

Οι προβληματισμοί αυτού του είδους δεν καταδεικνύουν μόνο την επιστημονική μεθοδολογία του Αριστοτέλη που ως ερευνητής οφείλει να εξετάσει όλα τα πιθανά ενδεχόμενα, αλλά και την ίδια την πολυπλοκότητα της διαχείρισης της εξουσίας που καλείται να λεπτολογήσει προκειμένου να εκπληρώσει με επάρκεια τα καθήκοντά της. Η αναγνώριση της διαρκούς εξελιξιμότητας των κοινωνικών αναγκών είναι η συνείδηση των αέναων προκλήσεων για την εξουσία που πρέπει επίσης να εξελιχθεί. Γι’ αυτό η οργάνωση των επιμέρους αρχών έχει τεράστια σημασία. Γιατί είναι τα κομμάτια που συνθέτουν το όλο. Όταν οι αρχές λειτουργούν στρεβλά τότε – μοιραία – και η εξουσία κρίνεται ανεπαρκής στο σύνολό της.

Η παραδοχή του αλληλένδετου ανάμεσα στη λειτουργία των αρχών και της απονομής της εξουσίας ως ολότητα είναι η κατάδειξη της στενότητας ανάμεσα στην εκδήλωση των αρχών και στο χαρακτήρα του πολιτεύματος. Με δυο λόγια αλλιώς λειτουργούν οι αρχές σ’ ένα ολιγαρχικό κι αλλιώς σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Ο Αριστοτέλης αναρωτιέται: «Επίσης αναφορικά με τα πολιτεύματα, η φύση των αρχών διαφοροποιείται ανάλογα με το πολιτειακό είδος ή δε διαφοροποιείται καθόλου; Για παράδειγμα το ερώτημα τίθεται ως εξής: στη δημοκρατία, στην ολιγαρχία, στην αριστοκρατία και στη μοναρχία οι ίδιες αρχές έχουν το ίδιο κύρος και διαφέρουν μόνο στο ότι οι φορείς τους δεν ανήκουν στους ίσους και στους όμοιους, αλλά είναι διαφορετικής προέλευσης σε διαφορετικά πολιτεύματα, π.χ. στην αριστοκρατία προέρχονται από τους μορφωμένους, στις ολιγαρχίες από τους πλούσιους και στις δημοκρατίες από τους ελεύθερους; Ή συμβαίνει ορισμένα πολιτεύματα να αντιστοιχούν στις πραγματικές διαφορές των αρχών και ακόμη οι ίδιες αρχές αλλού να μοιάζουν και αλλού να διαφέρουν (διότι οι ίδιες αρχές ταιριάζει να είναι πολυμελείς σε ένα πολίτευμα κι ολιγομελείς σε άλλο;)» (1299b 20-30).

Και πέρα από τη διοικητική φιλοσοφία που εκφράζουν οι αρχές, η οποία δεν μπορεί παρά να εναρμονίζεται με τη γενικότερη φιλοσοφία του πολιτεύματος (μια δικτατορία δεν μπορεί να έχει φιλελεύθερες εκπαιδευτικές αρχές), είναι απολύτως προφανές ότι το κάθε πολίτευμα στελεχώνει αναλόγως και τους επιμέρους διοικητικούς κλάδους που το αποτελούν. Κι εδώ δε γίνεται λόγος μόνο για την επιλογή των προσώπων που θα ταυτίζονται ιδεολογικά με το καθεστώς σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και για θεσμοθετημένες θέσεις που εξυπηρετούν συγκεκριμένους στόχους. Το παράδειγμα των προβούλων που εξυπηρετούν θεσμικά την ολιγαρχία είναι απολύτως ενδεικτικό. Αντίθετα οι παιδονόμοι και οι γυναικονόμοι ταιριάζουν στην αριστοκρατία: «Ο θεσμός του παιδονόμου και του γυναικονόμου και κάθε άλλου φορέα εξουσίας με συναφή αρμοδιότητα είναι θεσμός αριστοκρατικός, όχι δημοκρατικός (γιατί πως είναι δυνατόν να εμποδίζουν τις γυναίκες των απόρων να βγαίνουν από τα σπίτια τους;), ούτε ολιγαρχικός (γιατί οι γυναίκες των ολιγαρχικών ζουν μέσα στη χλιδή)». (1300a 4-8).

Ο θεσμός του παιδονόμου και του γυναικονόμου ταιριάζει στην αριστοκρατία, αφού υπάρχει για να προασπίζει την ευπρέπεια. «Στα κατώτερα οικονομικά στρώματα η γυναίκα και τα παιδιά υποχρεώνονται για λόγους βιοπορισμού και ανάγκης να εργάζονται έξω από το σπίτι. Σε αυτή την περίπτωση οι προηγούμενες αξίες της ευκοσμίας και της ευπρέπειας δεν ισχύουν, ή τουλάχιστον με το ίδιο περιεχόμενο, εξαιτίας της οικονομικοκοινωνικής θέσης της γυναίκας και των παιδιών. Από την άλλη δεν ισχύουν ούτε για τις γυναίκες των πολύ πλούσιων στρωμάτων και των ολιγαρχικών, γιατί ζώντας με χλιδή ρέπουν στην ασυδοσία και την υπερβολή».

Το μέτρο κρίνεται και πάλι ως βασικότερος παράγοντας για την ευταξία. Η υπερβολή και η έλλειψη δεν μπορούν παρά να δράσουν αρνητικά. Οι οικονομικές συνθήκες διαμορφώνουν καθοριστικά την ανθρώπινη συμπεριφορά. Τα πολιτεύματα έχουν ξεκάθαρο ταξικό περιεχόμενο. Μοιραία, θεσμοθετούν αρχές σύμφωνα με τον ταξικό προσανατολισμό τους.

Και βέβαια, όταν γίνεται λόγος για αρχές, δεν εννοούνται οι υπηρεσίες: «Από το σύνολο των δημόσιων υπηρεσιών άλλες είναι πολιτικές και οι αρμοδιότητές τους αφορούν όλους τους πολίτες ως προς μία συγκεκριμένη υποχρέωση… Άλλες υπηρεσίες είναι οικονομικές… Άλλες υπηρεσίες είναι βοηθητικές και, αν οι πόλεις είναι εύπορες, τις στελεχώνουν με δούλους». (1299a 20-21, 1299a 23, 1299a 24). Το ζήτημα είναι ότι οι αρχές, που στο σύνολό τους αποτελούν την εκτελεστική εξουσία, δεν περιορίζονται στην παροχή υπηρεσιών, αλλά διαμορφώνουν τον πολιτικό προσανατολισμό της πόλης με το να σχεδιάζουν, να αποφασίζουν και να επιβάλουν τις πολιτικές αποφάσεις: «Ο τίτλος όμως της αρχής πρέπει να αποδίδεται κυρίως σε εκείνες τις υπηρεσίες οι οποίες έχουν το δικαίωμα να σκέφτονται για συγκεκριμένα ζητήματα, να αποφασίζουν κατά την κρίση τους και να επιβάλουν τις αποφάσεις τους και μάλιστα γι’ αυτό το τελευταίο, γιατί η επιβολή είναι το βασικότερο γνώρισμα της εξουσίας». (1299a 25-28).

Κι αυτή ακριβώς είναι η ειδοποιός διαφορά που διαχωρίζει τις αρχές απ’ τις υπηρεσίες. Οι αρχές είναι αλληλένδετες με τη δομή της εξουσίας. Γι’ αυτό και καθρεφτίζουν τις προθέσεις του πολιτεύματος. Η εξουσία εξ’ ορισμού οφείλει να επιβάλλεται. Η εξουσία που δεν επιβάλλεται δεν είναι εξουσία. Οι αρχές είναι οι επιτηρητές και ταυτόχρονα τα όργανα της επιβολής της κεντρικής εξουσίας. Ο πολίτης οφείλει να πειθαρχεί στις αρχές, αφού οφείλει να πειθαρχεί στο πολίτευμα. Οι αρχές οφείλουν να σέβονται και να προασπίζουν τα δικαιώματα του πολίτη, όπως και το πολίτευμα. Οι απολυταρχικές εξουσίες λειτουργούν καταπιεστικά καταπατώντας τις ατομικές ελευθερίες. Οι δημοκρατίες εστιάζουν στην προστασία των δικαιωμάτων χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι αρχές τους είναι ελαστικές. Δημοκρατικές αρχές δε σημαίνει απαξιωμένες αρχές, όπως ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία. Η ταύτιση αυτών δεν αφορά τις δημοκρατίες αλλά την πολιτική στρέβλωση του λαϊκισμού που δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να οδηγήσει στο ανελεύθερο.

Υπό αυτή την έννοια οι αρχές είναι η εγγύηση της ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος. Κάθε ενέργεια που τις ακυρώνει στρέφεται ενάντια στην πολιτεία, αφού υπονομεύει τη λειτουργία της. Η αυστηρότητα που γεννά φόβο δεν ταιριάζει στις δημοκρατίες. Στις δημοκρατίες ταιριάζει η συνείδηση και ο σεβασμός στις αρχές, που οφείλουν να είναι δίκαιες. (Αν οι αρχές δε διέπονται από δικαιοσύνη δε μιλάμε για δημοκρατία). Ο λαός που δεν το αντιλαμβάνεται αυτό είναι ανάξιος της δημοκρατίας. Είναι ο λαός που πρέπει να τον διατάζεις. Που του αξίζει η δεσποτική εξουσία. Και η δεσποτική εξουσία, κατά τον Αριστοτέλη πάντα, αρμόζει στους δούλους. Γι’ αυτό οι αρχές οφείλουν να έχουν δύναμη. Γιατί οφείλουν να διασφαλίζουν την ευρυθμία σε όλο το εύρος των αρμοδιοτήτων τους. Ο Αριστοτέλης ξεκαθαρίζει: «”Με τη δύναμη της αρχής” εννοώ την αρμοδιότητά της. Για παράδειγμα την αρχή που είναι αρμόδια για τα οικονομικά και την αρχή την αρμόδια για την προστασία των πολιτών, γιατί διαφορετικό είδος αρμοδιότητας έχει για παράδειγμα η αρχή του στρατηγού από την αρχή που ελέγχει τις εμπορικές συναλλαγές». (1300b 9-12).

Ο τρόπος που η διαμόρφωση των αρχών εναρμονίζεται με τις αξίες του κάθε πολιτεύματος για τον Αριστοτέλη είναι ζήτημα σχεδόν μαθηματικό: «Οι διαφορές στην ύπαρξη των αρχών εξαρτώνται από τρεις όρους, οι συνδυασμοί των οποίων μας δίνουν υποχρεωτικά όλους τους τρόπους: ο πρώτος από τους τρεις όρους απαντά στην ερώτηση ποιοι καθορίζουν τις αρχές, ο δεύτερος από ποιους στελεχώνονται και ο τελευταίος με ποιον τρόπο». (1300a 10-14). Ο καθορισμός αυτών των τριών όρων δεν είναι παρά η αποκρυστάλλωση του πολιτεύματος, αφού τα πράγματα τίθενται απολύτως ξεκάθαρα σε σχέση με τις προτεραιότητες που προάγει κάθε πολίτευμα. Τις αρχές τις καθορίζουν οι λίγοι ή οι πολλοί; Οι πλούσιοι ή οι φτωχοί; Και έχουν το δικαίωμα να τις στελεχώσουν όλοι οι πολίτες ή μόνο μερικοί; Κι αν κάποιοι αποκλείονται ποια είναι τα κριτήρια; Και με ποιο τρόπο διεκπεραιώνεται η στελέχωση των αρχών; Με ψηφοφορία; Με κλήρωση; Βάση κληρονομικότητας; Ή μήπως με τη βούληση του ενός που καθορίζει τα πάντα;

Αυτού του είδους τα ερωτήματα δεν μπορούν παρά να είναι πολιτικά, για το λόγο ότι αφορούν την ουσία των πολιτευμάτων. Αν η ουσία της δημοκρατίας έγκειται στη συμμετοχικότητα και η ουσία της ολιγαρχίας στον αποκλεισμό, ο τρόπος στελέχωσης και η προσβασιμότητα στις αρχές και στα αξιώματα δεν είναι απλώς το θεμέλιο της πολιτικής λειτουργίας, αλλά η ίδια η υπόσταση των πολιτευμάτων. Για την ακρίβεια θα λέγαμε ότι μάχονται για τον καθορισμό αυτών των παραμέτρων. Όποιος καταφέρει να επιβάλει τους δικούς του όρους στη διαμόρφωση των αρχών, αυτός έχει επιβάλλει και το πολίτευμα. Με άλλα λόγια η σχέση αρχών και πολιτεύματος είναι πολύ στενή και κινείται στα όρια του αμφίδρομου.

Ο Αριστοτέλης δεν έχει παρά να προχωρήσει σε αναλυτικούς υπολογισμούς όλων των περιπτώσεων, ώστε να μην παραλειφθεί κανένα ενδεχόμενο: «Για κάθε όρο από αυτούς τους τρεις υπάρχουν τρεις εκδοχές. Δηλαδή: ή όλοι οι πολίτες καθορίζουν τις αρχές ή μερικοί. Ή από όλους στελεχώνονται ή από ορισμένο σύνολο και αυτά με εκλογές ή με κλήρο». (1300a 14-16, 1300a 19). Κι αν αυτού του είδους ο διαχωρισμός δε γίνεται κατανοητός, ο Αριστοτέλης γίνεται επεξηγηματικότερος: «Θέλω να πω ότι άλλες αρχές τις καθορίζουν μερικοί πολίτες και άλλες όλοι… άλλες αρχές στελεχώνονται από όλους τους πολίτες και άλλες από ορισμένους… και άλλες με εκλογές και άλλες με κλήρο». (1300a 20, 1300a 21, 1300a 21-22).

Από κει και πέρα έχουμε σχέσεις πρακτικής αριθμητικής: «Για κάθε συνδυασμό από αυτούς θα προκύψουν έξι τρόποι. Δηλαδή: ή όλοι από όλους με εκλογές ή όλοι από όλους με κλήρο <ή όλοι από μερικούς με εκλογές ή όλοι από μερικούς με κλήρο> (και, εάν από όλους γενικά, ή κατά μέρος, όπως κατά φυλές και δήμους και φατρίες, έως ότου εξαντληθεί όλο το σύνολο των πολιτών, ή πάντοτε από όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες ως ενιαίο σύνολο)». (1300a 22-27). Και οι πιθανότητες συνεχίζονται: «Πάλι, αν μερικοί καθορίζουν τις αρχές ή από όλους τους πολίτες με εκλογές ή από όλους με κλήρο, ή από ορισμένους με εκλογές ή από ορισμένους με κλήρο, ή εν μέρει με τον ένα τρόπο κι εν μέρει με τον άλλο, εννοώ εν μέρει από όλους με εκλογές, εν μέρει με κλήρο <και εν μέρει από μερικούς με εκλογές και εν μέρει με κλήρο>. Επομένως σε δώδεκα ανέρχονται οι τρόποι χωριστά για τον καθένα από τους δύο συνδυασμούς». (1300a 28-31).

Ο διεξοδικός, στα όρια του στρυφνού, υπολογισμός των πιθανοτήτων είναι η καθιέρωση της επιστημονικής μεθοδολογίας που δεν αρκείται ούτε σε θεωρητικές κατασκευές ούτε σε αστήριχτες υποθέσεις, αλλά σε χειροπιαστά και μετρήσιμα ενδεχόμενα. Από τη στιγμή που οι έννοιες ξεκαθαρίζονται πλήρως και τα χαρακτηριστικά του κάθε πολιτεύματος γίνονται απολύτως κατανοητά το μόνο που μένει είναι η τελική καταμέτρηση: «Από αυτούς οι τρεις τρόποι καθορισμού των αρχών είναι δημοκρατικοί, δηλαδή καθορίζουν τις αρχές όλοι, από όλους, με εκλογές ή με κλήρο ή και με τους δύο τρόπους, άλλες αρχές με κλήρο και άλλες με εκλογές. Όμως είναι θεσμός που χαρακτηρίζει την πολιτεία, όταν δεν καθορίζουν όλοι συγχρόνως τις αρχές, αλλά τις στελεχώνουν από όλους γενικά ή από ορισμένους ή με κλήρο ή με εκλογές ή και με τους δύο τρόπους, ή τέλος άλλες αρχές από όλους, άλλες από ορισμένους <ή με κλήρο ή με εκλογές ή> με τους δύο τρόπους. Ο τρόπος στελέχωσης άλλων αρχών από όλους και άλλων από μερικούς ανήκει στην πολιτεία με αριστοκρατική επιρροή. Όμως, όταν κάποιες αρχές στελεχώνονται από ορισμένους μόνο <με εκλογές>, αυτός ο τρόπος είναι ολιγαρχικός, όπως και όταν κάποιες αρχές από ορισμένους μόνο με κλήρο… και όπως, όταν στελεχώνονται κάποιες αρχές από ορισμένους και με τους δύο τρόπους». (1300a 31-36a, 1300a 41-1300b 1, 1300b 1-2, 1300b 3).

Ακριβώς η ίδια μέθοδος ακολουθείται και στη διερεύνηση της δικαστικής εξουσίας: «Τα δικαστήρια διαφέρουν μεταξύ τους σε τρία σημεία: στη σύνθεσή τους, στο αντικείμενό τους και στον τρόπο συγκρότησής τους. Με τη σύνθεση εννοώ αν έχουν όλοι οι πολίτες ή μερικοί μόνο, το δικαίωμα του δικαστή. Με το αντικείμενο εννοώ πόσα είδη δικαστηρίων υπάρχουν. Και με τον τρόπο συγκρότησής τους θέλω να πω αν το αξίωμα του δικαστή δίνεται με κλήρο ή εκλογές». (1300b 15-19).

Αφού επισημανθεί ότι τα δικαστήρια που υπάρχουν είναι οχτώ (για λογοδοσία των αρχόντων, για αδικήματα κατά του δημοσίου, για αδικήματα σε βάρος του πολιτεύματος, εφετείο, για εκδίκαση ιδιωτικών οικονομικών διαφορών, για ανθρωποκτονίες, για αλλοδαπούς και για υποθέσεις χρηματικών μικροποσών) εξετάζεται το κατά πόσο έχουν πρόσβαση στη δικαστική εξουσία όλοι ή μόνο μερικοί, αν τα δικαστικά αξιώματα είναι αιρετά ή κληρωτά και πάει λέγοντας. Τα συμπεράσματα προκύπτουν με την ίδια συλλογιστική: «Τα πρώτα από αυτά είναι δημοκρατικά δικαστήρια, σε όσα δηλαδή οι δικαστές προέρχονται από όλους τους πολίτες [ή] εκδικάζουν όλα τα ζητήματα. Τα δεύτερα είναι ολιγαρχικά δικαστήρια, εφόσον οι δικαστές προέρχονται από μερικούς μόνο πολίτες για όλα τα ζητήματα. Τα τρίτα τέλος είναι δικαστήρια που ανήκουν στα πολιτεύματα της αριστοκρατίας και της πολιτείας, αφού συγκροτούνται από δικαστές εν μέρει προερχόμενους από όλους τους πολίτες και εν μέρει από ορισμένη κατηγορία πολιτών». (1301a 11-15).

Τώρα πια όλα έχουν ξεκαθαριστεί. Η εκτελεστική εξουσία είναι ο καθρέφτης των επικρατουσών πολιτικών αντιλήψεων. Ο ερευνητής δεν έχει παρά να μελετήσει τον τρόπο σύστασης των αρχών για να καταλάβει τον προσανατολισμό του πολιτεύματος. Οτιδήποτε πέραν αυτού δεν μπορεί παρά να λειτουργήσει παραπλανητικά. Ο Αριστοτέλης καταθέτει το τελικό συμπέρασμα: «Οι τρόποι, λοιπόν, για τις αρχές τόσοι είναι στον αριθμό και έτσι διαιρούνται ανάλογα με τα πολιτεύματα». (1300b 5-7).

Αριστοτέλης, Πολιτικά

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΞΕΝ ΚΠαιδ 7.5.72–7.5.79

Ο Κύρος θέτει τις προτεραιότητες της περσικής διακυβέρνησης

Μετά τις στρατιωτικές του επιτυχίες, ο Κύρος έγινε ο ισχυρός άνδρας μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Από το ανάκτορο της Βαβυλώνας οργάνωσε τη σωματοφυλακή και τη φρουρά του. Για να ισχυροποιήσει την εξουσία του, προσέβλεπε στη στήριξη των αριστοκρατών και αξιωματούχων, που τον είχαν, άλλωστε, βοηθήσει να κερδίσει τόση δύναμη. Γι' αυτό τους κάλεσε και τους ανακοίνωσε τις βασικές παραμέτρους της διακυβέρνησης που θα ακολουθούσε. Παρακάτω παρατίθεται ένα απόσπασμα από τον προγραμματικό αυτό λόγο


[7.5.72] ἐπεὶ δὲ συνῆλθον, ἔλεξε τοιάδε.

Ἄνδρες φίλοι καὶ σύμμαχοι, τοῖς μὲν θεοῖς μεγίστη
χάρις ὅτι ἔδοσαν ἡμῖν τυχεῖν ὧν ἐνομίζομεν ἄξιοι εἶναι.
νῦν γὰρ δὴ ἔχομεν καὶ γῆν πολλὴν καὶ ἀγαθὴν καὶ οἵτινες
ταύτην ἐργαζόμενοι θρέψουσιν ἡμᾶς· ἔχομεν δὲ καὶ οἰκίας
καὶ ἐν ταύταις κατασκευάς. [7.5.73] καὶ μηδείς γε ὑμῶν ἔχων
ταῦτα νομισάτω ἀλλότρια ἔχειν· νόμος γὰρ ἐν πᾶσιν ἀνθρώ-
ποις ἀίδιός ἐστιν, ὅταν πολεμούντων πόλις ἁλῷ, τῶν ἑλόντων
εἶναι καὶ τὰ σώματα τῶν ἐν τῇ πόλει καὶ τὰ χρήματα.
οὔκουν ἀδικίᾳ γε ἕξετε ὅ τι ἂν ἔχητε, ἀλλὰ φιλανθρωπίᾳ οὐκ
ἀφαιρήσεσθε, ἤν τι ἐᾶτε ἔχειν αὐτούς. [7.5.74] τὸ μέντοι ἐκ τοῦδε
οὕτως ἐγὼ γιγνώσκω ὅτι εἰ μὲν τρεψόμεθα ἐπὶ ῥᾳδιουργίαν
καὶ τὴν τῶν κακῶν ἀνθρώπων ἡδυπάθειαν, οἳ νομίζουσι τὸ
μὲν πονεῖν ἀθλιότητα, τὸ δὲ ἀπόνως βιοτεύειν εὐδαιμονίαν,
ταχὺ ἡμᾶς φημι ὀλίγου ἀξίους ἡμῖν αὐτοῖς ἔσεσθαι καὶ ταχὺ
πάντων τῶν ἀγαθῶν στερήσεσθαι. [7.5.75] οὐ γάρ τοι τὸ ἀγαθοὺς
ἄνδρας γενέσθαι τοῦτο ἀρκεῖ ὥστε καὶ διατελεῖν [ὄντας
ἀγαθούς], ἢν μή τις αὐτοῦ διὰ τέλους ἐπιμελῆται· ἀλλ’
ὥσπερ καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι ἀμεληθεῖσαι μείονος ἄξιαι
γίγνονται καὶ τὰ σώματά γε τὰ εὖ ἔχοντα, ὁπόταν τις αὐτὰ
ἀνῇ ἐπὶ ῥᾳδιουργίαν, πονήρως πάλιν ἔχει, οὕτω καὶ ἡ σωφρο-
σύνη καὶ ἡ ἐγκράτεια καὶ ἡ ἀλκή, ὁπόταν τις αὐτῶν ἀνῇ τὴν
ἄσκησιν, ἐκ τούτου εἰς τὴν πονηρίαν πάλιν τρέπεται. [7.5.76] οὔκουν
δεῖ ἀμελεῖν οὐδ’ ἐπὶ τὸ αὐτίκα ἡδὺ προϊέναι αὑτούς. μέγα
μὲν γὰρ οἶμαι ἔργον καὶ τὸ ἀρχὴν καταπρᾶξαι, πολὺ δ’ ἔτι
μεῖζον τὸ λαβόντα διασώσασθαι. τὸ μὲν γὰρ λαβεῖν
πολλάκις τῷ τόλμαν μόνον παρασχομένῳ ἐγένετο, τὸ δὲ
λαβόντα κατέχειν οὐκέτι τοῦτο ἄνευ σωφροσύνης οὐδ’ ἄνευ
ἐγκρατείας οὐδ’ ἄνευ πολλῆς ἐπιμελείας γίγνεται. [7.5.77] ἃ χρὴ
γιγνώσκοντας νῦν πολὺ μᾶλλον ἀσκεῖν τὴν ἀρετὴν ἢ πρὶν
τάδε τἀγαθὰ κτήσασθαι, εὖ εἰδότας ὅτι ὅταν πλεῖστά τις
ἔχῃ, τότε πλεῖστοι καὶ φθονοῦσι καὶ ἐπιβουλεύουσι καὶ
πολέμιοι γίγνονται, ἄλλως τε κἂν παρ’ ἀκόντων τά τε κτή-
ματα καὶ τὴν θεραπείαν ὥσπερ ἡμεῖς ἔχῃ. τοὺς μὲν οὖν
θεοὺς οἴεσθαι χρὴ σὺν ἡμῖν ἔσεσθαι· οὐ γὰρ ἐπιβουλεύσαντες
ἀδίκως ἔχομεν, ἀλλ’ ἐπιβουλευθέντες ἐτιμωρησάμεθα. [7.5.78] τὸ
μέντοι μετὰ τοῦτο κράτιστον ἡμῖν αὐτοῖς παρασκευαστέον·
τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ βελτίονας ὄντας τῶν ἀρχομένων ἄρχειν
ἀξιοῦν. θάλπους μὲν οὖν καὶ ψύχους καὶ σίτων καὶ ποτῶν
καὶ πόνων καὶ ὕπνου ἀνάγκη καὶ τοῖς δούλοις μεταδιδόναι·
μεταδιδόντας γε μέντοι πειρᾶσθαι δεῖ ἐν τούτοις πρῶτον
βελτίονας αὐτῶν φαίνεσθαι. [7.5.79] πολεμικῆς δ’ ἐπιστήμης καὶ
μελέτης παντάπασιν οὐ μεταδοτέον τούτοις, οὕστινας ἐργάτας
ἡμετέρους καὶ δασμοφόρους βουλόμεθα καταστήσασθαι, ἀλλ’
αὐτοὺς δεῖ τούτοις τοῖς ἀσκήμασι πλεονεκτεῖν, γιγνώσκοντας
ὅτι ἐλευθερίας ταῦτα ὄργανα καὶ εὐδαιμονίας οἱ θεοὶ τοῖς
ἀνθρώποις ἀπέδειξαν· καὶ ὥσπερ γε ἐκείνους τὰ ὅπλα
ἀφῃρήμεθα, οὕτως ἡμᾶς αὐτοὺς δεῖ μήποτ’ ἐρήμους ὅπλων
γίγνεσθαι, εὖ εἰδότας ὅτι τοῖς ἀεὶ ἐγγυτάτω τῶν ὅπλων
οὖσι τούτοις καὶ οἰκειότατά ἐστιν ἃ ἂν βούλωνται.

***
Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν, τους είπε περίπου τα ακόλουθα:

Φίλοι και σύμμαχοι, στους θεούς βέβαια οφείλουμε μεγάλη ευγνωμοσύνη, επειδή μας βοήθησαν να επιτύχουμε όσα θεωρούσαμε για τους εαυτούς μας επάξια. Γιατί τώρα αναμφισβήτητα εξουσιάζουμε μεγάλη και εύφορη χώρα καθώς επίσης και κείνους που θα την καλλιεργούν και θα μας τρέφουν· έχουμε ακόμη και σπίτια επιπλωμένα με όλα τα απαραίτητα. Κανένας σας λοιπόν να μην έχει την εντύπωση πως αυτά που κατέχει είναι ξένα· γιατί υπάρχει νόμος αιώνιος σ' όλους τους ανθρώπους, όταν μια πόλη κυριευθεί μετά από αντίσταση, νά ανήκουν στους νικητές και οι κάτοικοι και τα υπάρχοντά της. Επομένως δεν κατέχετε άδικα όσα τυχόν έχετε, αλλά από φιλανθρωπία δε θα τους αφαιρέσετε όσα θα τους επιτρέψετε να κρατήσουν. Σκέφτομαι λοιπόν ότι, σε περίπτωση που από τώρα και ύστερα εκτραπούμε σε οκνηρία και σε χλιδή, χαρακτηριστικό άλλωστε των ανόητων ανθρώπων, που θεωρούν αθλιότητα την εργασία, ενώ τήν αργία ευτυχία, πολύ γρήγορα θα αποδειχτούμε ανάξιοι του εαυτού μας και θα χάσουμε όλα μας τα αγαθά. Γιατί βέβαια, για να είναι κάποιος πάντα γενναίος, δεν αρκεί το ότι αναδείχτηκε τέτοιος στο παρελθόν, αν δεν το φροντίζει συνέχεια ως το τέλος· όπως ακριβώς και οι άλλες τέχνες χάνουν την αξία τους, όταν παραμεληθούν, και τα εύρωστα σώματα εξασθενούν πάλι, όταν κάποιος τα παραδώσει στην οκνηρία, το ίδιο και η σύνεση, η εγκράτεια και το σθένος, σε περίπτωση που παύσουμε να τις ασκούμε, στρέφονται ξανά προς την κακοήθεια. Άρα δεν πρέπει να τα παραμελούμε ούτε να παραδινόμαστε στις πρόσκαιρες ηδονές. Πράγματι, θεωρώ μεγάλο κατόρθωμα το νά κατακτήσει κάποιος μια εξουσία, πολύ όμως μεγαλύτερο το να τη διαφυλάξει, άμα την αποκτήσει. Η απόκτηση λοιπόν αγαθών ανήκει πολλές φορές σ' εκείνον που δείχνει σχεδόν μονάχα τόλμη, η διατήρηση όμως αυτών δέν είναι δυνατή ούτε χωρίς σύνεση ή εγκράτεια ούτε και χωρίς πολλή φροντίδα. Αυτά πρέπει να έχουμε υπόψη μας και να ασκούμαστε στην αρετή περισσότερο τώρα παρά προτού αποκτήσουμε αυτά εδώ τ' αγαθά. Ξέρουμε εξάλλου καλά πως, όταν κάποιος έχει πάρα πολλά, τότε και πάρα πολλοί είναι εκείνοι που τον φθονούν, τον επιβουλεύονται και τον εχθρεύονται, όταν μάλιστα εξουσιάζει με τη βία τα αγαθά και τους υπηρέτες, όπως ακριβώς εμείς. Πρέπει να πιστεύετε πως και οι θεοί είναι με το μέρος μας, γιατί δεν τα καταλάβαμε με αδικία και επιβουλές, αλλά τιμωρώντας αυτούς που μας επιβουλεύτηκαν. Μετά όμως απ' αυτό πρέπει να κατορθώσουμε εκείνο που είναι το καλύτερο για τους εαυτούς μας, να έχουμε δηλαδή την αξίωση να κυβερνούμε τους υπηκόους μας, στην περίπτωση που είμαστε καλύτεροί τους. Είναι λοιπόν απαραίτητο να συνηθίσουμε και τους δούλους μας στη ζέστη και στο κρύο, στην πείνα, τη δίψα, τους κόπους και την αυπνία, παράλληλα όμως πρέπει πρώτα να προσπαθούμε να παρουσιαζόμαστε εμείς ανώτεροί τους σ' αυτές τις ταλαιπωρίες. Ωστόσο στην τέχνη του πολέμου και στις ασκήσεις δεν πρέπει καθόλου να τους μυήσουμε, μια και τους θέλουμε για εργάτες μας και για να μας πληρώνουν φόρο· απεναντίας σ' αυτές τις ασκήσεις πρέπει εμείς να είμαστε ανώτεροί τους, έχοντας υπόψη μας ότι αυτά οι θεοί τα κατέστησαν στους ανθρώπους όργανα ελευθερίας και ευτυχίας. Και όπως εμείς τους αφαιρέσαμε τα όπλα, κατά τον ίδιο τρόπο δεν πρέπει ποτέ να μείνουμε άοπλοι, γνωρίζοντας καλά ότι εκείνοι που ασχολούνται πάντοτε με τα όπλα εύκολα μπορούν να αποκτούν όσα θελήσουν.