ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ συντάξεως (1-10)

[1] Περὶ μὲν τοῦ παρόντος ἀργυρίου καὶ ὧν ἕνεκα τὴν ἐκκλησίαν ποιεῖσθ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐδέτερόν μοι δοκεῖ τῶν χαλεπῶν εἶναι, οὔτ᾽ ἐπιτιμήσαντα τοῖς νέμουσι καὶ διδοῦσι τὰ κοινὰ εὐδοκιμῆσαι παρὰ τοῖς βλάπτεσθαι διὰ τούτων ἡγουμένοις τὴν πόλιν, οὔτε συνειπόντα καὶ παραινέσανθ᾽ ὡς δεῖ λαμβάνειν, χαρίσασθαι τοῖς σφόδρ᾽ ἐν χρείᾳ τοῦ λαβεῖν οὖσιν· οὐδέτεροι γὰρ πρὸς τὸ τῇ πόλει συμφέρον σκοποῦντες οὔτ᾽ ἐπαινοῦσιν οὔτε δυσχεραίνουσι τὸ πρᾶγμα, ἀλλ᾽ ὡς ἑκάτεροι χρείας καὶ περιουσίας ἔχουσιν.

[2] ἐγὼ δὲ τοῦτο μὲν οὔτ᾽ ἂν εἰσηγησαίμην, οὔτ᾽ ἂν ἀντείποιμ᾽ ὡς οὐ δεῖ λαμβάνειν· παραινῶ μέντοι σκοπεῖν καὶ λογίζεσθαι πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς ὅτι τἀργύριον μέν ἐστι τοῦθ᾽, ὑπὲρ οὗ βουλεύεσθε, μικρόν, τὸ δ᾽ ἔθος μέγα, ὃ γίγνεται μετὰ τούτου. εἰ μὲν οὖν μετὰ τοῦ πράττειν ἃ προσήκει καὶ τὸ λαμβάνειν κατασκευάσεσθε, οὐ μόνον οὐ βλάψετε, ἀλλὰ καὶ τὰ μέγιστ᾽ ὠφελήσετε τὴν πόλιν καὶ ὑμᾶς αὐτούς· εἰ δὲ τοῦ μὲν λαμβάνειν καὶ ἑορτὴ καὶ πᾶσ᾽ ἀρκέσει πρόφασις, τοῦ δ᾽ ἃ πρὸς τούτοις δεῖ ποιεῖν μηδὲ τοὺς λόγους ἀκούειν ἐθελήσετε, ὁρᾶτε μήποθ᾽, ἃ νῦν ὀρθῶς ἡγεῖσθε πράττειν, σφόδρ᾽ ἡμαρτηκέναι νομίσητε.

[3] ἐγὼ δέ φημι δεῖν (καί μοι μὴ θορυβήσητ᾽ ἐφ᾽ ᾧ μέλλω λέγειν, ἀλλ᾽ ἀκούσαντες κρίνατε), ὡς περὶ τοῦ λαβεῖν ἐκκλησίαν ἀπεδώκαμεν, οὕτω καὶ περὶ τοῦ συνταχθῆναι καὶ παρασκευασθῆναι τὰ πρὸς τὸν πόλεμον ἐκκλησίαν ἀποδοῦναι, καὶ παρασχεῖν ἕκαστον αὑτὸν μὴ μόνον ταῦτ᾽ ἀκούειν ἐθέλοντα, ἀλλὰ καὶ πράττειν βουλόμενον, ἵν᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν ἀγαθῶν τὰς ἐλπίδας δι᾽ ὑμῶν αὐτῶν ἔχητε, καὶ μὴ τὸν δεῖνα μηδὲ τὸν δεῖνα πυνθάνησθε τί πράττει.

[4] καὶ τὰ μὲν προσιόντα τῇ πόλει πάντα, καὶ ἃ νῦν ἐκ τῶν ἰδίων παραναλίσκετ᾽ εἰς οὐδὲν δέον καὶ ὅσ᾽ ἐκ τῶν συμμάχων ὑπάρχει, λαμβάνειν ὑμᾶς φημὶ χρῆναι τὸ ἴσον ἕκαστον, τοὺς μὲν ἐν ἡλικίᾳ στρατιωτικόν, τοὺς δ᾽ ὑπὲρ τὸν κατάλογον ἐξεταστικὸν ἢ ὅπως ἄν τις ὀνομάσαι τοῦτο, στρατεύεσθαι δ᾽ αὐτοὺς καὶ μηδενὶ τούτου παραχωρεῖν,

[5] ἀλλὰ τὴν δύναμιν τῆς πόλεως οἰκείαν εἶναι, κατεσκευασμένην ἀπὸ τούτων, ἵν᾽ ἅμ᾽ εὐπορῆτε καὶ τὰ δέοντα ποιῆτε, καὶ τὸν στρατηγὸν ἡγεῖσθαι ταύτης, ἵν᾽ ὑμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ τοιαῦθ᾽ οἷάπερ νυνὶ συμβαίνῃ· τοὺς στρατηγοὺς κρίνετε, καὶ περίεσθ᾽ ὑμῖν ἐκ τῶν πραγμάτων «ὁ δεῖνα τοῦ δεῖνος τὸν δεῖν᾽ εἰσήγγειλεν,» ἄλλο δ᾽ οὐδέν.

[6] ἀλλὰ τί ὑμῖν γένηται; πρῶτον μὲν οἱ σύμμαχοι μὴ φρουραῖς, ἀλλὰ τῷ ταὐτὰ συμφέρειν ὑμῖν κἀκείνοις ὦσιν οἰκεῖοι, ἔπειθ᾽ οἱ στρατηγοὶ μὴ ξένους ἔχοντες τοὺς μὲν συμμάχους ἄγωσι καὶ φέρωσι, τοὺς δὲ πολεμίους μηδ᾽ ὁρῶσιν, ἀφ᾽ ὧν αἱ μὲν ὠφέλειαι τούτων εἰσὶν ἴδιαι, τὰ δὲ μίση καὶ τὰ ἐγκλήματα ἐφ᾽ ὅλην ἔρχεται τὴν πόλιν, ἀλλὰ πολίτας τοὺς ἀκολουθοῦντας ἔχοντες τοὺς ἐχθρούς, ἃ νῦν τοὺς φίλους, ποιῶσιν.

[7] χωρὶς δὲ τούτων πολλὰ τῶν πραγμάτων τὴν ὑμετέραν ποθεῖ παρουσίαν, καὶ ἄνευ τοῦ πρὸς τοὺς οἰκείους πολέμους οἰκείᾳ χρῆσθαι δυνάμει συμφέρειν, καὶ πρὸς τἄλλα πράγματ᾽ ἀναγκαῖόν ἐστιν. εἰ μὲν γὰρ ἡσυχίαν ἔχειν ὑμῖν ἀπέχρη καὶ μηδὲν τῶν Ἑλληνικῶν περιεργάζεσθαι ὅπως ἔχει, ἄλλος ἂν ἦν λόγος·

[8] νῦν δὲ πρωτεύειν μὲν ὑμεῖς ἀξιοῦτε καὶ τὰ δίκαι᾽ ὁρίζειν τοῖς ἄλλοις, τὴν δὲ ταῦτ᾽ ἐφορεύσουσαν καὶ φυλάξουσαν δύναμιν οὔτε κατεσκεύασθ᾽ οὔτε κατασκευάζεσθε, ἀλλ᾽ ἐπὶ πολλῆς μὲν ἡσυχίας καὶ ἐρημίας ὑμῶν ὁ Μυτιληναίων δῆμος καταλέλυται, ἐπὶ πολλῆς δ᾽ ἡσυχίας ὁ Ῥοδίων, ἐχθρός γ᾽ ὢν ἡμῖν, φαίη τις ἄν· ἀλλὰ μείζω χρὴ νομίζειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν πρὸς τὰς ὀλιγαρχίας ὑπὲρ αὐτῆς τῆς προαιρέσεως ἔχθραν, ἢ τὴν πρὸς τοὺς δήμους ὑπὲρ ὧν ποτ᾽ ἂν ᾖ.

[9] ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἐκεῖσ᾽ ἐπανέλθω, φημὶ δεῖν ὑμᾶς συντετάχθαι, καὶ τὴν αὐτὴν τοῦ τε λαβεῖν καὶ τοῦ ποιεῖν ἃ προσήκει σύνταξιν εἶναι. διελέχθην δ᾽ ὑμῖν περὶ τούτων καὶ πρότερον, καὶ διεξῆλθον ὡς ἂν συνταχθείητε, οἵ θ᾽ ὁπλῖται καὶ οἱ ἱππεῖς καὶ ὅσοι τούτων ἐκτός ἐστε, καὶ εὐπορία τις ἂν ἅπασι γένοιτο κοινή.

[10] ὃ δέ μοι πλείστην ἀθυμίαν παρέσχεν ἁπάντων, ἐρῶ πρὸς ὑμᾶς καὶ οὐκ ἀποκρύψομαι, ὅτι πολλῶν καὶ μεγάλων καὶ καλῶν ὄντων τούτων ἁπάντων, τῶν μὲν ἄλλων οὐδενὸς οὐδεὶς μέμνηται, τοῖν δυοῖν δ᾽ ὀβολοῖν ἅπαντες. καίτοι τοὺς μὲν οὐκ ἔστι πλείονος ἢ δυοῖν ὀβολοῖν ἀξίους εἶναι, τἄλλα δὲ μετὰ τούτων ὧν εἶπον τῶν βασιλέως ἄξι᾽ ἐστὶ χρημάτων, πόλιν τοσούτους ὁπλίτας ἔχουσαν καὶ τριήρεις καὶ ἵππους καὶ χρημάτων πρόσοδον συντετάχθαι καὶ παρεσκευάσθαι.

***
[1] Σχετικά με το υπό συζήτηση χρηματικό ποσό και για τα θέματα για τα οποία έχετε συγκαλέσει τη συνέλευση του λαού, Αθηναίοι, δεν μου φαίνεται πως είναι δύσκολος ούτε ο ένας ούτε ο άλλος τρόπος αντιμετώπισης· ούτε δηλαδή επικρίνοντας αυτούς που καθορίζουν και μοιράζουν το δημόσιο χρήμα, βλέπω δυσκολία να κερδίσω την επιδοκιμασία αυτών που θεωρούν ότι βλάπτεται η πόλη με το σύστημα αυτό, ούτε πάλι, συνηγορώντας και προτρέποντας ότι πρέπει να παίρνουν το επίδομα αυτό, δυσκολεύομαι να ικανοποιήσω όσους βρίσκονται σε πολύ μεγάλη ανάγκη να το πάρουν. Γιατί καμιά από τις κοινωνικές αυτές ομάδες δεν αποβλέπει στο συμφέρον της πόλης, όταν επιδοκιμάζει ή δυσανασχετεί (: διαμαρτύρεται) για το σύστημα, αλλά μιλάει η καθεμιά ανάλογα με τις ανάγκες ή την καλή οικονομική της κατάσταση.

[2] Εγώ προσωπικά ούτε θα πρότεινα αυτό το σύστημα επιδομάτων ούτε και θα ήμουν αντίθετος στο δικαίωμά τους να τα παίρνουν. Σας παροτρύνω όμως να εξετάσετε και να αναλογισθείτε ότι, ενώ το χρηματικό αυτό ποσό για το οποίο συζητείτε είναι ασήμαντο, η συνήθεια που θα καθιερωθεί είναι σοβαρό θέμα. Αν λοιπόν οργανώσετε την ανάληψη των επιδομάτων συνδέοντάς την με την εκτέλεση των καθηκόντων, όχι μόνο δεν πρόκειται να βλάψετε αλλά και θα ωφελήσετε τα μέγιστα την πόλη και τον εαυτό σας· αν όμως κάποια γιορτή ή οποιαδήποτε πρόφαση είναι αρκετή ώστε να παίρνετε το επίδομα, και αρνηθείτε να ακούσετε ακόμη και τις προτάσεις που αφορούν στις υποχρεώσεις, τις οποίες συνεπάγεται η ανάληψη των επιδομάτων, προσέξτε μήπως κάποτε φτάσετε στο σημείο να παραδεχτείτε ότι, οι ενέργειες που θεωρείτε τώρα σωστές, ήταν ένα ολέθριο λάθος.

[3] Η γνώμη μου λοιπόν είναι πως πρέπει (και μη φωνασκείτε γι᾽ αυτό που πρόκειται να πω, αλλά να κρίνετε, αφού με ακούσετε), όπως αφιερώσαμε μια συνέλευση για την ανάληψη του επιδόματος, κατά τον ίδιο τρόπο να αφιερώσουμε άλλη μια συνέλευση για την οργάνωση και την προετοιμασία για πόλεμο, και ο καθένας να φανεί όχι μόνο πρόθυμος να ακούει αυτά αλλά και να θελήσει να δράσει, για να μπορείτε να στηρίζεστε στον εαυτό σας για τις προσδοκίες των αγαθών και να μην ρωτάτε να μάθετε για τον έναν ή τον άλλον τι υπηρεσίες προσφέρει.

[4] Τα συνολικά έσοδα του κράτους μαζί με αυτά που σπαταλάτε παράλληλα από τους δικούς σας πόρους και τις συμμαχικές εισφορές, φρονώ ότι πρέπει όλοι εσείς να τα μοιράζεστε εξίσου όσοι: είναι σε στρατεύσιμη ηλικία ως μισθό για τη στρατιωτική τους θητεία, όσοι είναι έξω από τον κατάλογο στρατολογίας (: έχουν υπερβεί το όριο ηλικίας) ως αντιμισθία εποπτών ή όπως αλλιώς μπορεί να ονομάσει κανείς αυτό· έχετε υποχρέωση να υπηρετείτε στον στρατό οι ίδιοι προσωπικά και να μην εκχωρείτε το καθήκον αυτό σε κανέναν,

[5] αλλά οι ένοπλες δυνάμεις της πόλης πρέπει να είναι εθνικές, οργανωμένες με τα χρήματα αυτά, για να έχετε τους απαραίτητους πόρους και ταυτόχρονα να εκτελείτε το καθήκον σας· ακόμη πρέπει ο στρατηγός να είναι επικεφαλής αυτών των δυνάμεων, για να μην παρουσιάζονται σε σας, Αθηναίοι, τα ίδια ακριβώς φαινόμενα, όπως τώρα δα: προσάγετε τους στρατηγούς σας σε δίκη και το μόνο κέρδος σας από τις ενέργειες αυτές είναι ότι «ο τάδε, γιος του τάδε, κατάγγειλε τον τάδε» και τίποτε περισσότερο.

[6] Αλλά ποιο θα είναι για σας το αποτέλεσμα; Πρώτα πρώτα να μείνουν πιστοί οι σύμμαχοί σας όχι με αυστηρή επιτήρηση αλλά με τη δημιουργία κοινών συμφερόντων σε σας και σε εκείνους· έπειτα οι στρατηγοί σας να μην λεηλατούν τους συμμάχους σας με μισθοφόρους, χωρίς καν να έρθουν σε οπτική επαφή με τους εχθρούς, ενέργειες από τις οποίες οι ωφέλειες θα είναι προσωπικές, ενώ τα μίση και τα παράπονα των συμμάχων θα στρέφονται εξολοκλήρου εναντίον της πόλης, αλλά έχοντας Αθηναίους πολίτες υπό τις διαταγές τους να προξενούν στους εχθρούς όσα τώρα προξενούν στους φίλους.

[7] Πέρα όμως από αυτά, πολλές υποθέσεις απαιτούν τη δική σας παρουσία και εκτός του ότι συμφέρει να χρησιμοποιείτε στρατιωτική δύναμη από πολίτες Αθηναίους για τις πολεμικές συρράξεις της πόλης, αυτό είναι απαραίτητο και για τα άλλα γενικά ζητήματα. Γιατί, αν ήσασταν ευχαριστημένοι να είστε ήσυχοι και να μην ανησυχείτε καθόλου για το ποια εξέλιξη θα έχουν οι Ελληνικές υποθέσεις, αυτό θα ήταν διαφορετικό ζήτημα·

[8] τώρα όμως έχετε την αξίωση να έχετε την πρώτη θέση μεταξύ των Ελλήνων και να ορίζετε τα δικαιώματα των άλλων πόλεων· αλλά ούτε στο παρελθόν ούτε σήμερα έχετε ετοιμάσει τη δύναμη που θα εποπτεύσει και θα διασφαλίσει αυτήν την αξίωσή σας. Αντίθετα, με τη μεγάλη σας αδράνεια και την παντελή απουσία έχει καταλυθεί η δημοκρατία των Μυτιληναίων, με τη μεγάλη σας αδράνεια η δημοκρατία των Ροδίων. Εντάξει, θα έλεγε κάποιος, επειδή οι Ρόδιοι δημοκρατικοί ήταν εχθροί μας. Αλλά, Αθηναίοι, έχετε υποχρέωση να θεωρείτε μεγαλύτερη την έχθρα προς τις ολιγαρχίες για καθαρά ιδεολογικούς λόγους από την έχθρα προς τις δημοκρατίες για οποιοδήποτε τυχόν λόγο.

[9] Αλλά για να επανέλθω στο θέμα, υποστηρίζω ότι πρέπει να είστε οργανωμένοι και να υπάρχει ένα και το αυτό σύστημα και στην ανάληψη του επιδόματος και στην εκτέλεση του καθήκοντος. Μίλησα και στο παρελθόν σε σας γι᾽ αυτά και σας ανέπτυξα πώς θα οργανωθείτε, είτε υπηρετείτε στο πεζικό είτε στο ιππικό είτε σε κάποιο άλλο σώμα έξω από αυτά τα δύο, και πώς θα μπορούσε να εξασφαλιστεί αφθονία πόρων για όλους με το ίδιο σύστημα.

[10] Θα σας πω όμως και δεν θα αποκρύψω αυτό που περισσότερο από όλα μου προκάλεσε πάρα πολύ μεγάλη απογοήτευση· ενώ δηλαδή όλες αυτές οι πολλές προτάσεις ήταν σημαντικές και ωραίες, κανείς δεν θυμάται καμιά γενικά από αυτές, όλοι όμως θυμάστε τους δυο οβολούς. Και όμως οι δύο οβολοί δεν είναι δυνατό να αξίζουν περισσότερο από δυο οβολούς, αλλά οι άλλες μεταρρυθμίσεις μαζί με αυτά που εγώ πρότεινα αξίζουν όσο όλα τα χρήματα του Μεγάλου Βασιλιά, ότι δηλαδή μια πόλη που διαθέτει τόσους οπλίτες, τόσες τριήρεις, τόσο αξιόμαχο ιππικό και τόσα έσοδα χρημάτων πρέπει να είναι οργανωμένη και πανέτοιμη.

Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά

Αυτή η σκληρή φιλοσοφία εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά άκμασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δύο σπουδαίοι συγγραφείς που διέδωσαν τη στωική διδασκαλία ήταν ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-43 π. Χ.) και ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας (1 π. Χ. – 65 μ. Χ.). Η βραχύτητα του βίου και η αναπόδραστη γήρανση ήταν θέματα που τους ενδιέφεραν ιδιαίτερα. Αναγνώριζαν ότι η γήρανση είναι μια φυσική διαδικασία και δεν προσπάθησαν να αλλάξουν αυτό που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Συγχρόνως βέβαια πίστευαν ότι πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε στο σύντομο διάστημα που ζούμε.

Ο Κικέρων ήταν τρομερά πολυάσχολος: ήταν νομομαθής και πολιτικός, καθώς και φιλόσοφος. Στο βιβλίο του Περί γήρατος εντόπισε τέσσερα βασικά προβλήματα όσον αφορά τη γήρανση: η εργασία γίνεται δυσκολότερη, το σώμα πιο αδύναμο, η χαρά από τις σωματικές ηδονές χάνεται, ο θάνατος πλησιάζει. Η γήρανση είναι αναπόδραστη, αλλά, όπως υποστήριξε ο Κικέρων, μπορούμε να επιλέγουμε πώς να αντιδρούμε σε αυτήν τη διαδικασία. Πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι η παρακμή σε μεγάλη ηλικία δε χρειάζεται να καθιστά τη ζωή αφόρητη. Πρώτον, οι ηλικιωμένοι μπορούν συχνά να τα καταφέρνουν κάνοντας λιγότερα, λόγω της πείρας τους, συνεπώς κάθε δουλειά που κάνουν μπορεί να γίνεται πιο αποτελεσματικά. Το σώμα και το μυαλό τους δεν παρακμάζουν κατ’ ανάγκην δραματικά, αν τα εξασκούν. Ακόμα και αν οι σωματικές ηδονές προκαλούν μικρότερη ικανοποίηση, οι ηλικιωμένοι μπορούν να περνούν περισσότερο χρόνο με φίλους και να συζητούν, πράγμα που τους ανταμείβει. Τέλος, ο Κικέρων πίστευε ότι η ψυχή ζει αιώνια, επομένως οι ηλικιωμένοι δε χρειάζεται να ανησυχούν για τον θάνατο. Ο Κικέρων θεωρούσε πως αφενός πρέπει να αποδεχτούμε τη φυσική διαδικασία της γήρανσης, αφετέρου να αναγνωρίσουμε ότι η στάση μας απέναντι σ’ αυτή τη διαδικασία δε χρειάζεται να είναι απαισιόδοξη.

Ο Σενέκας, ένας άλλος σπουδαίος εκλαϊκευτής των στωικών αντιλήψεων, ακολούθησε μια παρόμοια γραμμή όταν έγραφε για την βραχύτητα του βίου. Σπάνια ακούμε ανθρώπους να παραπονούνται ότι η ζωή είναι μεγάλη. Οι περισσότεροι λένε ότι είναι πολύ σύντομη. Υπάρχουν τόσα να κάνουν και τόσο λίγος χρόνος να τα κάνουν. Με τα λόγια του Ιπποκράτη: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Οι ηλικιωμένοι που βλέπουν τον θάνατο να πλησιάζει εύχονται να ζήσουν μερικά χρόνια ακόμα ώστε να πετύχουν όσα πραγματικά ήθελαν στη ζωή τους. Αλλά συχνά είναι πολύ αργά και θλίβονται για όσα θα μπορούσαν να είχαν γίνει. Η φύση είναι σκληρή από αυτή την άποψη. Ενώ πλησιάζουμε την ευτυχία, πεθαίνουμε.

Ο Σενέκας δε συμφωνούσε με αυτή την άποψη. Πολυάσχολος όπως ο Κικέρων, έβρισκε χρόνο για να γράφει θεατρικά, να πολιτεύεται και να είναι ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας καθώς και φιλόσοφος. Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη του, δεν ήταν ότι ο βίος είναι βραχύς, αλλά ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν άσχημα τον χρόνο τους. Και πάλι, μεγαλύτερη σημασία έχει η στάση μας απέναντι στις αναπόδραστες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν πρέπει να θυμώνουμε που ο βίος είναι βραχύς, αλλά απεναντίας να κάνουμε όσα περισσότερα μπορούμε. Επισήμανε ότι κάποιοι άνθρωποι θα χαράμιζαν ακόμα και χίλια χρόνια με την ίδια ευκολία που χαράμισαν τη ζωή τους. Ακόμα και τότε, πιθανόν θα παραπονιόνταν ότι η ζωή παραείναι σύντομη. Στην πραγματικότητα η ζωή είναι αρκούντως μακρά για να κάνουμε πολλά πράγματα, αν κάνουμε τις σωστές επιλογές: αν δεν τη σπαταλούμε σε άχρηστα έργα. Κάποιοι κυνηγούν το χρήμα ξοδεύοντας τόση ενέργεια, ώστε δεν τους μένει χρόνος να κάνουν πολλά άλλα πράγματα- άλλοι πέφτουν στην παγίδα να αναλώνουν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους στο πιοτό και το σεξ.

Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά, πίστευε ο Σενέκας. Τα άσπρα μαλλιά και οι ρυτίδες δεν εγγυώνται ότι ένας ηλικιωμένος ανάλωσε τον χρόνο του κάνοντας άξια πράγματα, αν και κάποιοι, εσφαλμένα, συμπεριφέρονται ωσάν να τα είχαν κάνει. Ένας άνθρωπος που σάλπαρε και οι ανεμοθύελλες τον παρασέρνουν δεν έχει πάει ταξίδι. Απλώς παραδέρνει. Έτσι είναι και η ζωή. Όταν δεν έχουμε τον έλεγχο, όπως και όταν παρασυρόμαστε από τα γεγονότα δίχως να βρίσκουμε χρόνο για τις εμπειρίες που οι περισσότεροι θεωρούμε πως έχουν αξία και νόημα, δε ζούμε αληθινά.

Μια καλή ζωή έχει το πλεονέκτημα ότι στα γηρατειά δε φοβάται κανείς τις αναμνήσεις του. Αν χαραμίζετε τον χρόνο σας, όταν θα κοιτάξετε πίσω μπορεί να μη θέλετε να σκέφτεστε πώς περάσατε τη ζωή σας, καθώς θα είναι υπερβολικά οδυνηρό να σκέφτεστε όλες τις ευκαιρίες που χάσατε. Γι’ αυτό, κατά την άποψη του Σενέκα, πολλοί ασχολούνται με ασήμαντα πράγματα – είναι ένας τρόπος να αποφεύγουν την αλήθεια για όσα απέτυχαν να κάνουν. Ο Σενέκας ωθούσε τους αναγνώστες του να απομακρύνονται από το πλήθος και να μην κρύβονται από τον εαυτό τους παριστάνοντας τους πολυάσχολους.

Πώς λοιπόν, σύμφωνα με το Σενέκα, πρέπει να περνάμε τον χρόνο μας; Το ιδεώδες των Στωικών ήταν μια ζωή απομονωμένη, μακριά από τους άλλους. Ο πιο γόνιμος τρόπο ύπαρξης, δήλωνε ο Σενέκας – διορατικά -, ήταν η μελέτη της φιλοσοφίας. Αυτός ήταν ένας τρόπος να ζει κανείς αληθινά.

Ο βίος του Σενέκα του πρόσφερε πολλές ευκαιρίες να ασκεί όσα διακήρυττε. Το 41 μ.Χ., για παράδειγμα, τον κατηγόρησαν ότι είχε σχέση με την αδερφή του αυτοκράτορα Γάιου. Δεν ξέρουμε τι συνέβη πραγματικά, αλλά το αποτέλεσμα ήταν να εξοριστεί στην Κορσική για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Έπειτα η τύχη του άλλαξε και τον κάλεσαν πίσω στη Ρώμη για να γίνει δάσκαλος του δωδεκάχρονου μελλοντικού αυτοκράτορα του Νέρωνα. Αργότερα ο Σενέκας έγραφε τους λόγους του και έγινε πολιτικός σύμβουλός του. Αυτή η σχέση έληξε όμως άσχημα, άλλη μια στροφή της μοίρας. Ο Νέρων κατηγόρησε τον Σενέκα ότι συμμετείχε σε μια συνωμοσία για να τον δολοφονήσουν. Αυτήν τη φορά ο Σενέκας δεν μπορούσε να γλιτώσει. Ο Νέρων του είπε να αυτοκτονήσει. Η άρνηση δεν είχε νόημα αφού ούτως ή άλλως θα τον εκτελούσαν. Δεν είχε νόημα ούτε να αντισταθεί. Έτσι, ο Σενέκας αυτοκτόνησε και, μένοντας πιστός στον στωικισμό του, υπήρξε γαλήνιος ως το τέλος.

Πώς μπορεί να γνωρίζουν εμένα; Αυτό είναι ανέφικτο. Εκείνοι δεν γνωρίζουν ούτε τον εαυτό τους ακόμη

Κάποτε βρισκόμουν στον κήπο μου κι ένα πρωί ήρθε να με δει ένας άντρας και είπε: «Είσαι θεϊκός.»
Εγώ είπα: «Έχεις δίκιο.»
Εκεί καθόταν ένας άλλος άντρας, ο οποίος ήταν πολύ εναντίον μου και είπε: «Είσαι σχεδόν διαβολικός.»
Εγώ είπα: «Έχεις δίκιο.»

Ο πρώτος άνθρωπος ανησύχησε κάπως. Είπε: «Τί εννοείς; Και σ’ εμένα και σ’ αυτόν τον άνθρωπο, είπες, ‘έχεις δίκιο. ’ Δεν μπορεί όμως να έχουμε και οι δύο δίκιο.»

Του είπα: «Όχι μόνο δύο, αλλά εκατομμύρια άνθρωποι μπορούν να έχουν δίκιο όταν λένε κάτι για μένα, επειδή ό,τι κι αν λένε για μένα, στην πραγματικότητα μιλάνε για τον εαυτό τους. Πώς μπορεί να γνωρίζουν εμένα; Αυτό είναι ανέφικτο. Εκείνοι δεν γνωρίζουν ούτε τον εαυτό τους ακόμη. Ό,τι κι αν λένε, είναι δική τους ερμηνεία.» Έτσι, ο άνθρωπος είπε: «Τότε, ποιος είσαι; Αν το ότι είσαι θεϊκός είναι δική μου ερμηνεία και το ότι είσαι διαβολικός είναι δική του ερμηνεία, τότε εσύ ποιος είσαι;»

Είπα: «Εγώ είμαι απλώς ο εαυτός μου. Εγώ δεν έχω καμία ερμηνεία για τον εαυτό μου, δεν υπάρχει κανένας λόγος. Εγώ απλώς απολαμβάνω το να είμαι ο εαυτός μου, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Είμαι ευτυχισμένος με το να είμαι ο εαυτός μου.»

Κανένας δεν μπορεί να πει τίποτα για σένα. Ό,τι κι αν λένε οι άνθρωποι για άλλους, στην πραγματικότητα μιλάνε για τον εαυτό τους. Εσύ όμως κλονίζεσαι, επειδή εξακολουθείς να είσαι προσκολλημένος σε ένα ψεύτικο κέντρο. Εκείνο το ψεύτικο κέντρο εξαρτάται από τους άλλους, οπότε πάντοτε στηρίζεσαι στο τι λένε οι άλλοι για σένα. Και πάντοτε προσπαθείς να τους ικανοποιήσεις. Πάντοτε προσπαθείς να είσαι ευυπόληπτος, πάντοτε προσπαθείς να στολίσεις το εγώ σου. Αυτό είναι αυτοκτονικό.

Αντί να ταράζεσαι με το τι λένε οι άλλοι, θα έπρεπε να αρχίσεις να κοιτάζεις μέσα σου. Το να γνωρίσεις ποιος είναι ο πραγματικός εαυτός, δεν είναι τόσο φτηνό. Όμως οι άνθρωποι πάντοτε διψούν για φτηνά πράγματα.

Μαθαίνοντας την υπομονή

Η υπομονή δεν καλλιεργείται ιδιαίτερα στον πολιτισμό μας. Συχνά πιάνουμε τους εαυτούς μας να γίνονται ανυπόμονοι ακόμα και με την υπομονή. Θέλουμε δράση τώρα. Θέλουμε απαντήσεις τώρα. Θέλουμε να αλλάξουμε τη ζωή μας τώρα. Θέλουμε να αποκτήσουμε φήμη τώρα. Παραβλέπουμε το γεγονός ότι, αν θέλουμε τη σωστή δράση, τις σωστές απαντήσεις και τη σωστή αλλαγή, πολλές φορές πρέπει να περιμένουμε. Πράγματα όπως η προσεκτική ανάλυση και η ήρεμη σκέψη απαιτούν χρόνο.

Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο στην περίπτωση της αγάπης. Θέλουμε τους τέλειους συντρόφους και την ιδανική σχέση, και τα θέλουμε τώρα. Εάν η σχέση που προσδοκάμε δεν μας προσφερθεί ακαριαία, οδεύουμε προς την έξοδο, παραβλέποντας το χρόνο, την καρτερία και τη σταθερότητα, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της όλης διαδικασίας. Υπομονή σημαίνει θέληση να αντέξουμε τον πόνο και τις όποιες αναβολές, αλλά και επιμονή όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα. Η ανταμοιβή μας θα είναι ένας ακόμα πιο ισχυρός δεσμός, αλλά και η ανταπόδοση της υπομονής που δείχνουμε.

Η υπομονή είναι το βασικό συστατικό κάθε ευτυχισμένης σχέσης,

Γιατί πάντα έπαιρνες, πάντα κατάπινες αμάσητο ό,τι σου έφερνε κάποιος άλλος σερβιρισμένο στο πιάτο

Αυτός είσαι, Ανθρωπάκο. Είσαι καλός για να καταβροχθίζεις και να καταπίνεις, αλλά δεν μπορείς να δημιουργήσεις. Γι’ αυτό είσαι αυτό που είσαι, χαραμίζοντας τη ζωή σου σε κάποιο βαρετό γραφείο, ή σε κάποιο σχεδιαστήριο, ή στα δεσμά του γάμου, ή σαν δάσκαλος που μισεί τα παιδιά. Δεν έχεις καμία εξέλιξη και καμία δυνατότητα για καινούριες σκέψεις, γιατί πάντα έπαιρνες, πάντα κατάπινες αμάσητο ό,τι σου έφερνε κάποιος άλλος σερβιρισμένο στο πιάτο.

Δεν καταλαβαίνεις γιατί τα πράγματα είναι έτσι, γιατί δεν μπορεί να συμβεί διαφορετικά; Θα σου πω, Ανθρωπάκο, γιατί σε έχω μάθει, όπως ένα πεισματάρικο ζώο, όταν ήρθες σ’ εμένα με το εσωτερικό σου κενό, ή τη σεξουαλική σου ανικανότητα, ή την ψυχική σου διαταραχή. Μπορείς μόνο να καταπίνεις αμάσητα και να παίρνεις, και δεν μπορείς να δημιουργήσεις ή να δώσεις, διότι η βασική σου σωματική στάση είναι η δειλία και η κακεντρέχεια- γιατί, όταν το αρχέγονο συναίσθημα της αγάπης και της προσφοράς αρχίζει να αναδύεται μέσα σου, σε καταλαμβάνει πανικός. Γι’ αυτό φοβάσαι να δώσεις. Το γεγονός ότι παίρνεις έχει βασικά ένα νόημα: Εξαναγκάζεσαι να καταβροχθίζεις συνεχώς χρήματα, ευτυχία, γνώση διότι αισθάνεσαι τον εαυτό σου κενό, πεινασμένο, δυστυχισμένο, χωρίς αυθεντικές γνώσεις ή όρεξη για γνώση. Για τον ίδιο λόγο αποφεύγεις συστηματικά την αλήθεια, Ανθρωπάκο: γιατί φοβάσαι να απελευθερώσεις το αντανακλαστικό της αγάπης που κρύβεται μέσα σου; Θα σου αποδείκνυε ξεκάθαρα αυτό που προσπαθώ ανεπαρκώς να σου αποδείξω εδώ. Πράγμα που δεν θες, Ανθρωπάκο.

Θες να αντικρίζεις την αλήθεια μέσα από έναν καθρέφτη, όπου δεν μπορείς να την αγγίξεις.

ΒΙΛΧΕΜ ΡΑΪΧ, Άκου, Ανθρωπάκο!

Κι έτσι αν πεθάνει ο Θάνατος, κανείς δεν θα πεθαίνει.

Κέντρο του αμαρτωλού πηλού μου εσύ, φτωχή ψυχή,
Κατάστικτη απ’ τις άγριες δυνάμεις που σε ντύνουν,
Γιατί κλεισμένη εδώ υποφέρεις και λιμοκτονείς,
Ενώ έξω ζωγραφιές λαμπρές τα τείχη σου φαιδρύνουν;
Αφού έχεις διορία μικρή, γιατί τόση χλιδή
Γι’ αυτή τη φθίνουσα έπαυλη που κατοικείς ξοδεύεις;
Σκουλήκια θα κληρονομήσουν τέτοια υπερβολή;
Αυτά θα φάν’ τα πλούτη σου; Εκεί το σώμα οδεύει;
Άσε το δούλο να χαθεί ψυχή μου για ν’ ακμάσεις·
Φτιάξε απ’ την πείνα σου σοδειά: Τις ώρες αν πωλήσεις
Τις μάταιες, ουράνια συμβόλαια θ’ αγοράσεις·
Έτσι εσύ μέσα θα τραφείς κι ο πλούτος έξω ας σβήσει.
Μάρανε εσύ το Θάνατο που τους θνητούς μαραίνει,
Κι έτσι αν πεθάνει ο Θάνατος, κανείς δεν θα πεθαίνει.

William Shakespeare, Σονέτο 146

Όσο είναι κανείς νέος ας μην αναβάλλει για το μέλλον τη φιλοσοφία, μα κι όταν γεράσει ας μην βαριέται να φιλοσοφεί

Όσο είναι κανείς νέος ας μην αναβάλλει για το μέλλον τη φιλοσοφία, μα κι όταν γεράσει ας μην βαριέται να φιλοσοφεί. Γιατί για κανέναν δεν είναι ποτέ νωρίς και ποτέ αργά για ό,τι έχει να κάνει με την υγεία της ψυχής του. Κι όποιος λέει πως δεν ήρθε ακόμα η ώρα για φιλοσοφία ή ότι πέρασε πια ο καιρός, μοιάζει με άνθρωπο που λέει πως δεν είναι ώρα τώρα για την ευτυχία ή πως δεν έμεινε πια καιρός γι’ αυτήν. Πρέπει, λοιπόν, να φιλοσοφεί και ο γέρος και ο νέος: ο ένας ώστε καθώς γερνά, να νιώθει νέος μες στα αγαθά που του προσφέρει η χάρη των περασμένων- ενώ ο άλλος, αν και νέος, να είναι συνάμα και ώριμος, αφού δεν θα ‘χει αγωνία για το αύριο. Χρειάζεται, λοιπόν, να στοχαζόμαστε τα όσα φέρνουν την ευδαιμονία, αφού όταν την έχουμε, έχουμε τα πάντα, κι όταν τη στερούμαστε κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε.

Να πράττεις και να μελετάς αυτά που συνεχώς σου παράγγελνα, θεωρώντας τα ως βασικές αρχές του καλώς ζήν.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ

Δε χρειάζονται χρήματα για να αγοράσει κανείς τα απαραίτητα της ψυχής

Όσο δύσκολη κι αν είναι η ζωή σας, αντιμετωπίστε την και ζήστε τη. Μην την αποφεύγετε, μην τη βρίζετε. Είναι λιγότερο άθλια απ’όσο είστε εσείς οι ίδιοι. Όσο πιο πλούσιοι γίνεστε, τόσο πιο φτωχή μοιάζει. Εκείνος που ψάχνει διαρκώς για ελαττώματα, τα βρίσκει, ακόμα και στον παράδεισο. Αγαπάτε τη ζωή σας, κι ας είναι φτωχική. Μπορείτε να περάσετε κάποιες ευχάριστες, συνταρακτικές, ένδοξες ώρες ακόμη και στον οίκο των απόρων. Το ηλιοβασίλεμα καθρεφτίζεται στα τζάμια του οίκου των απόρων με το ίδιο θάμπος με το οποίο καθρεφτίζεται και στα παράθυρα της έπαυλης.Το χιόνι λιώνει μπροστά σε κάθε πόρτα την ίδια μέρα της άνοιξης. Ένας ήρεμος νους μπορεί να ζήσει το ίδιο ικανοποιημένος και με το ίδιο ευχάριστες σκέψεις στο φτωχοκομείο και στο παλάτι. Οι άποροι της μικρής μας πόλης συχνά μου φαίνεται σαν να ζουν τις πιο ανεξάρτητες ζωές απ’ όλους. Ίσως απλά να είναι αρκετά μεγαλόψυχοι ώστε να μπορούν να δέχονται την ελεημοσύνη των άλλων χωρίς να ενοχλούνται. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταδέχονται να ζουν με έξοδα του δήμου. Πολύ συχνά όμως καταδέχονται μια χαρά να ζουν με ανέντιμα μέσα, πράγμα που κανονικά θα έπρεπε να θεωρείται πιο επαίσχυντο. Καλλιεργείτε τη φτώχεια σαν βότανο σε περιβόλι, σαν φασκόμηλο. Μην μπαίνετε και πολύ στον κόπο να αποκτάτε καινούργια πράγματα, είτε για ρούχα πρόκειται είτε για φίλους. Επισκευάστε τα παλιά· επιστρέψτε σ’ αυτά. Δεν αλλάζουν τα πράγματα, εμείς αλλάζουμε. Πουλήστε τα ρούχα σας και κρατήστε τις σκέψεις σας. Μην αναζητάτε με τόσο άγχος να αναπτυχθείτε, να δεχτείτε όσο το δυνατόν περισσότερες επιδράσεις, να γίνετε ένα όργανο που πάνω του θα παίζουν οι άλλοι. Όλα αυτά δεν είναι παρά κατασπατάληση της ενέργειάς σας και περισπασμοί. Η ταπεινοφροσύνη, όπως η σκοτεινιά, αποκαλύπτει τα ουράνια φώτα.Ο περιττός πλούτος μονάχα περιττά πράγματα μπορεί να αγοράσει. Δε χρειάζονται χρήματα για να αγοράσει κανείς τα απαραίτητα της ψυχής.

Οι γείτονες μου διηγούνται τις περιπέτειες τους με διάσημους κυρίους και κυρίες, με προσωπικότητες που συναντούν στα δείπνα. Εμένα όμως όλα αυτά με αφήνουν το ίδιο αδιάφορο όσο και το περιεχόμενο των εφημερίδων. Το ενδιαφέρον και οι συζητήσεις αυτού του είδους επικεντρώνονται κυρίως στην εμφάνιση και στους τρόπους. Όμως η κότα πάντα μένει κότα, όπως κι αν την ντύσεις. Μου μιλούν για την Καλιφόρνια και το Τέξας, για την Αγγλία και τις Ινδίες, για τον Εντιμότατο Κύριο Τάδε από την Τζώρτζια ή τη Μασαχουσέτη, για όλα αυτά τα παροδικά και φευγαλέα φαινόμενα, ώσπου μου ’ρχεται να πηδήξω από το παράθυρο στην αυλή και να το βάλω στα πόδια, όπως εκείνος ο Μαμελούκος μπέης που γλίτωσε τη σφαγή πηδώντας από το παράθυρο στο άλογό του. Νιώθω χαρά όταν έρχομαι σε ισορροπία – όχι όταν περπατώ με επισημότητα και με συγχρονισμένο βήμα στις παρελάσεις, αλλά όταν καταφέρνω και βαδίζω μαζί με το Χτίστη του σύμπαντος – όχι όταν ζω στον αεικίνητο, νευρικό, φουριόζικο και κοινότοπο Δέκατο Ένατο Αιώνα, αλλά όταν στέκομαι ή κάθομαι σκεπτικός και τον βλέπω να περνά. Μα τι γιορτάζουν τέλος πάντων οι άνθρωποι;

Από την αγάπη, από το χρήμα και τη δόξα προτιμώ την αλήθεια. Κάθισα κάποτε σ’ ένα τραπέζι στο οποίο τα φαγητά και τα κρασιά έρεαν σε αφθονία και όπου όλοι οι συνδαιτυμόνες συμπεριφέρονταν με δουλοπρέπεια, ενώ απουσίαζαν παντελώς η ειλικρίνεια και η αλήθεια. Έφυγα πεινασμένος από το αφιλόξενο εκείνο δείπνο. Η συντροφιά ήταν τόσο ψυχρή όσο τα παγωτά που πρόσφεραν για επιδόρπιο. Δε χρειαζόταν πάγος για να τα παγώσουν. Μου μιλούσαν για την ηλικία των κρασιών και για τη φήμη της κάθε σοδειάς, όμως εγώ είχα στο μυαλό μου ένα πιο παλιό, ή πιο νέο, και πιο καθαρό κρασί, μιας σοδειάς πολύ πιο ένδοξης, που οι οικοδεσπότες μου δεν το είχαν κι ούτε μπορούσαν να το αγοράσουν. Το ύφος, η οικία, η έκταση του οικοπέδου και η «διασκέδαση» δε μου λένε τίποτα. Πέρασα να επισκεφτώ το βασιλιά, αλλά με έβαλε και περίμενα στον προθάλαμό του και συμπεριφέρθηκε σαν να μην ήταν ικανός να προσφέρει φιλοξενία. Υπήρχε ένας άνθρωπος στη γειτονιά μου που ζούσε μέσα στην κουφάλα ενός δέντρου. Οι τρόποι του ήταν στ’ αλήθεια αντάξιοι ενός βασιλιά. Καλύτερα να είχα πάει να επισκεφτώ εκείνον.

Henry D. Thoreau, Walden ή Η ζωή στο δάσος 

Για να σε σέβονται οι ηλίθιοι, πρέπει να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με τις προσδοκίες τους

Γιατί θα έπρεπε να σε απασχολεί η αναγνώριση; Η αναγνώριση δεν έχει νόημα μόνο αν δεν αγαπάς αυτό που κάνεις. Μόνο τότε έχει νόημα, επειδή τότε είναι ένα υποκατάστατο. Μισείς αυτό που κάνεις, δεν σου αρέσει, το κάνεις όμως επειδή θα υπάρξει αναγνώριση, θα σε αποδέχονται, θα σε τιμούν. Αντί να σκέφτεσαι την αναγνώριση, ξανασκέψου αυτό που κάνεις. Το αγαπάς; Τότε, τέλειωσε. Αν δεν το αγαπάς, τότε άλλαξέ το!

Οι γονείς όμως και οι δάσκαλοι πάντοτε ενθαρρύνουν την αναγνώριση. Αυτή είναι μια πολύ πονηρή στρατηγική για να κρατιούνται οι άνθρωποι υπό έλεγχο.

Μάθε ένα βασικό πράγμα: Κάνε αυτό που θέλεις εσύ να κάνεις, αγάπα το και ποτέ μη ζητάς αναγνώριση. Γιατί θα έπρεπε να ζητάει κανείς αναγνώριση; Γιατί θα έπρεπε να ζητάει κανείς αποδοχή; Κοίταξε βαθιά μέσα σου. Πιθανόν να μη σου αρέσει αυτό που κάνεις. Πιθανόν να φοβάσαι ότι βρίσκεσαι σε λάθος μονοπάτι, οπότε η αποδοχή θα σε βοηθήσει να νιώσεις πως είσαι σωστός. Η αναγνώριση θα σε κάνει να νιώσεις ότι πηγαίνεις προς το σωστό στόχο.

Το ζήτημα είναι το πώς νιώθεις εσύ μέσα σου. Δεν έχει καμία σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Και γιατί να εξαρτάσαι από τους άλλους; Όλα αυτά τα πράγματα εξαρτώνται από τους άλλους κι εσύ ο ίδιος γίνεσαι εξαρτημένος. Αποδεχόμενος ένα βραβείο, σημαίνει ότι δεν είσαι περήφανος για τον εαυτό σου, αλλά για το βραβείο. Αυτήν εδώ τη στιγμή, μπορείς να είσαι εσύ ο ίδιος περήφανος για τον εαυτό σου.

Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται κανείς άτομο. Και το είσαι άτομο, το να ζεις μέσα σε πλήρη ελευθερία, το να στέκεσαι στα πόδια σου, το να πίνεις από τις ίδιες σου τις πηγές, είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο κεντραρισμένο και ριζωμένο. Αυτή είναι η αρχή για το υπέρτατο άνθισμά του.

Ο άνθρωπος που έχει αίσθηση της ατομικότητάς του, ζει αγαπώντας τη ζωή του, αγαπώντας αυτό που κάνει και δεν νοιάζεται καθόλου για το τι σκέφτονται οι άλλοι. Όσο μεγαλύτερη αξία έχει η δουλειά σου, τόσο λιγότερη πιθανότητα υπάρχει να κερδίσεις κοινωνική υπόληψη από αυτήν. Και αν η δουλειά σου είναι δουλειά μιας μεγαλοφυΐας, τότε δεν πρόκειται να δεις κανενός είδους σεβασμό όσο ζεις. Θα σε επικρίνουν όλη σου τη ζωή. Ύστερα δυο-τρεις αιώνες όμως, θα σου φτιάξουν αγάλματα – επειδή στην ανθρωπότητα παίρνει δυο-τρεις αιώνες για να φτάσει στην ευφυΐα που έχει σήμερα ένας άνθρωπος μεγαλοφυής. Το χάσμα είναι τεράστιο.

Για να σε σέβονται οι ηλίθιοι, πρέπει να συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με τις προσδοκίες τους. Για να σε σέβεται αυτή η αρρωστημένη ανθρωπότητα, πρέπει εσύ να είσαι πιο άρρωστος απ’ αυτούς. Τότε θα σε σέβονται. Τι θα κερδίσεις όμως; Θα χάσεις την ψυχή σου και δεν πρόκειται να κερδίσεις τίποτα.

Αν υπάρχει ένα πράγμα που δεν αρέσει καθόλου στη θλίψη, αυτό είναι να τη βλέπουν γυμνή

Σε μια λίμνη μαγική πήγαν κάποτε για μπάνιο παρέα, η θλίψη και η οργή.

Φτάνουν στην άκρη της λίμνης, βγάζουν τα ρούχα τους, και μπαίνουν στο νερό γυμνές να κολυμπήσουν.

Η οργή, βιαστική όπως πάντα, και ανήσυχη χωρίς να ξέρει γιατί, βρέχεται και βγαίνει αμέσως από το νερό. Και όπως είναι σχεδόν τυφλή, βάζει τα πρώτα ρούχα που πιάνουν τα χέρια της, που δεν είναι όμως τα δικά της, αλλά της θλίψης. Ντυμένη θλίψη, η οργή φεύγει σαν να μην έγινε τίποτε. Η θλίψη, ήρεμη και γαλήνια, με την ησυχία της, σαν να μην υπάρχει καμιά βιασύνη – γιατί εκείνη όντως δεν βιάζεται ποτέ -, μένει πολλή ώρα στο νερό κολυμπάει με απαλές κινήσεις. Όταν τελειώνει το μπάνιο της, βαρέθηκε μάλλον το νερό, βγαίνει και δεν βλέπει πουθενά τα ρούχα της. Αν υπάρχει ένα πράγμα που δεν αρέσει καθόλου στη θλίψη, αυτό είναι να τη βλέπουν γυμνή, έτσι λοιπόν, για να μη μένει γυμνή, εκτεθειμένη, βάζει τα μόνα ρούχα που υπάρχουν εκεί, τα ρούχα της οργής. Και ντυμένη οργή, συνεχίζει το δρόμο της. Λένε ότι καμιά φορά, άμα βλέπεις τον άλλο να είναι έξαλλος, απότομος, σκληρός και τυφλωμένος από τον θυμό του, σου φαίνεται οργισμένος. Αν, κοιτάξεις, όμως, με προσοχή, βλέπεις πως όλο αυτό είναι μεταμφίεση, και κάτω από τη θηριώδη οργή κρύβεται στην πραγματικότητα η θλίψη.

Η συνείδηση έχει άραγε την πηγή της στη φύση του ανθρώπου;

Μπορεί κανείς ν’ αμφιβάλλει γι αυτό. Αν μη τι άλλο, υπάρχει και μία νόθος συνείδηση, conscientia spuria, την οποία συχνά συγχέει κανείς με την αληθινή. Η αγωνία και η μεταμέλεια που προκαλούνται από τις πράξεις μας δεν είναι συνήθως τίποτε άλλο παρά ο φόβος των συνεπειών. Η παραβίαση ορισμένων εξωτερικών κανόνων, αυθαίρετων, ακόμη και γελοίων, ξυπνάει ηθικούς ενδοιασμούς απολύτως ανάλογους με τις τύψεις συνειδήσεως. Έτσι, ορισμένοι Εβραίοι αισθάνονται βασανιστικά άβολα στη σκέψη ότι κάπνισαν στο σπίτι τους πίπα το Σάββατο, αντίθετα με την εντολή του Μωυσή, κεφάλαιο XXXV, § 3: «Δεν θ’ ανάψετε κανενός είδους φωτιά τη μέρα του Σαββάτου στις οικίες σας».

Ο τάδε ευπατρίδης, ο τάδε αξιωματικός δεν παρηγορείται με τίποτα λόγω του ότι σε κάποια περίπτωση δεν τήρησε τους κανόνες αυτού του κώδικα των τρελών, που αποκαλείται ζήτημα τιμής, σε σημείο που ορισμένοι, μην μπορώντας να κρατήσουν τον λόγο τους ή να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του κώδικα τιμής, τίναξαν τα μυαλά τους στον αέρα (έχω υπόψη μου σχετικά παραδείγματα). Ωστόσο, ο ίδιος αυτός άνθρωπος κάθε μέρα, ελαφρά τη καρδία, θα παραβαίνει τον λόγο του, αρκεί να μην χαρακτηρίζεται η πράξη του από τη μοιραία λέξη σιμπολέτ της Παλαιάς Διαθήκης που σημαίνει λόγω τιμής. Γενικά, κάθε ασυνέπεια εκ μέρους μας, κάθε απρονοησία, κάθε ενέργεια αντίθετη στα σχέδιά μας, στις αρχές μας, στις συμβατικές μας υποχρεώσεις, όποιες κι αν είναι αυτές, κι ακόμη κάθε αδιακρισία μας, κάθε αδεξιότητα, κάθε ηλιθιότητα αφήνουν πίσω τους ένα σκουλήκι που μας σιγοτρώει αθόρυβα, ένα αγκάθι μπηγμένο στην καρδιά. Πολλοί άνθρωποι θα ξαφνιάζονταν αν έβλεπαν από ποια στοιχεία απαρτίζεται αυτή η συνείδηση, για την οποία έχουν μια τόσο μεγαλειώδη ιδέα: περίπου κατά το 1/5 από τον φόβο των ανθρώπων 1/5 από θρησκευτικούς φόβους· 1/5 από προκαταλήψεις· 1/5 από ματαιοδοξία· 1/5 από συνήθεια. Θα άξιζε έτσι να πούμε όπως αυτός ο Άγγλος:

Ι cannot afford to keep a conscience (δεν μπορώ να προσφέρω στον εαυτό μου την πολυτέλεια να συντηρεί μια συνείδηση)

 ARTHUR SCHOPENHAUER, ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η τύχη και ο άνθρωπος

Η ζωή μάς συνεπαίρνει, μας ενθουσιάζει, μας μεθάει και μας κυριαρχεί μ’ όλο που ξέρουμε την ματαιότητα που γεννάει η φθορά. Πολλές φορές ξεγελιόμαστε με παραμύθια, με σοφιστείες με θρησκευτικούς δογματισμούς, με παρερμηνείες, με πλάνες. Και βλέπουμε με άλλο πρίσμα τη ζωή και από άλλη οπτική γωνία την μοίρα. Γιατί πολύ συχνά η μοίρα φοράει μια μάσκα όταν μας πληγώνει.

Το σκεπτικό της τύχης, ανοίγει μπροστά μας ορίζοντες στοχασμού, χρήσιμου για την ατομική μας συγκρότηση και για την κοινωνική μας συμπεριφορά. Ας επεξεργαστούμε μερικούς τέτοιους στοχασμούς.

Τον παράγοντα τύχη (δηλ. την σύμπτωση των γεγονότων) θα ’πρεπε να τον υπολογίζουμε πρώτα στον εαυτό μας κι ύστερα στους άλλους για να μειώσουμε την αξία τους… όπως τόσο συχνά το συνηθίζουμε. Εξάλλου, οι αλλεπάλληλες ατυχίες μπορούν να οδηγήσουν και τον πιο δραστήριο άνθρωπο στην αδράνεια. Και το πιο κοφτερό μαχαίρι όταν αστοχεί, στομώνει.

Η γέννηση και η αξιοποίηση των ικανοτήτων μας, μοιάζει με τη γέννηση και την ευδοκίμηση ενός πρίγκιπα. Η τύχη δίνει την πρώτη κίνηση ύστερα όλα το άλλα είναι ζήτημα εξυπνάδας και εργατικότητας. Πρέπει όμως να προσέξουμε κάτι. Την μεγάλη φήμη της η τύχη τη χρωστάει στην προπαγάνδα που της κάνουν οι άτυχοι. Έτσι, οι λιγοστοί τυχεροί, γρήγορα μεταφράζουν την τύχη τους σε προσωπική ικανότητα για να διαφημίσουν τον εαυτό τους.Και κάτι ακόμα: Ό,τι πετυχαίνουμε στην τύχη χωρίς να υπάρχουν προϋποθέσεις που να το δικαιώσουν, δεν ικανοποιεί βαθύτερα την συνείδηση μας. Κι ας δείχνουμε το αντίθετο.

Στη ζωή, η τύχη, που μας βρίσκει, μοιάζει με τον άνεμο που ξαφνικά φυσάει όταν εμείς στεκόμαστε ανύποπτοι. Μα η τύχη που εμείς βρίσκουμε (με την προετοιμασία μας, με την εργατικότητά και την δημιουργικότητα μας) μοιάζει με τον άνεμο που με την κίνησή μας δημιουργούμε, κι ας έχει άπνοια. Ο τεμπέλης, πάντα θεωρεί τον εαυτό του άτυχο. Μα κι ένα άλλο αξιοπρόσεχτο: Το να διορθώνεις με τη λογική τις δυσμένειες της τύχης είναι ο κανόνας αλλά το να διορθώνει η τύχη τις αβλεψίες της λογικής είναι η εξαίρεση. Γι’ αυτό με λίγη τύχη, ο άνθρωπος δημιουργεί μόνος του την τύχη του… Οι περισσότεροι νομίζουμε πως είμαστε άτυχοι. Μα αν σκαλίσουμε την μνήμη θα βρούμε πως σε κάποια τύχη χρωστάμε και την ζωή μας ακόμα. Μια τύχη μέσα στη δυστυχία μεγεθύνεται. Μια ατυχία μέσα στην ευτυχία συστέλλεται. Και ότι τελικά περισώζουμε από τις ατυχίες μας, τ’ονομάζουμε τύχη.

Σε μια βαθύτερη ανάλυση της επίδρασης της τύχης στα ανθρώπινα, βλέπουμε πως αληθινός κύριος της τύχης είναι όχι αυτός που την συγκρατεί με κάθε θυσία, αλλά εκείνος που έχει την δύναμη να την αφήσει να φύγει.

Όταν μιλάμε για τύχη, το μυαλό μας δεν πρέπει να πηγαίνει κυρίως στις δυσμένειες της αλλά και στις εύνοιες της. O Montaigne στα «Δοκίμια» του αναφέρει -ανάμεσα στ’ άλλα- ένα χαρακτηριστικό γεγονός εύνοιας της τύχης. Ο ζωγράφος Πρωτογενής είχε αποτελειώσει τον πίνακα ενός σκύλου κατακουρασμένου και καταπονημένου, και ήταν πολύ ικανοποιημένος απ’ τις λεπτομέρειες της εργασίας του, έκτος από μία, την οποία θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντική: δεν κατάφερνε να παραστήσει όπως ήθελε τον αφρό και το σάλιο στο στόμα του σκύλου. Βαρύθυμος και νευριασμένος εναντίον του έργου του,πήρε το σφουγγάρι του κι όπως ήταν ποτισμένο με διάφορες μπογιές το πέταξε πάνω στον πίνακα για να τον σβήσει τελείως. Μα η τύχη οδήγησε απόλυτα επιτυχημένα το σφουγγάρι να πέσει ακριβώς στο σημείο του στόματος του σκύλου, και να αποτελειώσει εκείνο που η τέχνη δεν είχε μπορέσει να πετύχει.

Για τη σχέση τύχης και ανθρώπου μεγάλο ρόλο παίζει ο χαρακτήρας, το ήθος, η ποιότητα της ψυχής και της συμπεριφοράς του ανθρώπου. «Το ήθος είναι στον άνθρωπο η τύχη του, το ριζικό του» θα μας πει ο Ηράκλειτος. Ο Μένανδρος συνδέει την καλή και σωστή φρόνηση με την καλή τύχη. Αλλά το ήθος που καθορίζει την τύχη είναι αποτέλεσμα αγωγής και παιδείας. Γι’ αυτό οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη μοίρα κατά διαφορετικό τρόπο απ’ τους Ανατολίτες που υποτάσσονταν στο «κισμέτ». Το έμβλημα τους ήταν «ΣΥΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑ ΚΙΝΕΙ». Οι ατυχίες τους, κινητοποιούσαν τις προσπάθειες τους.

«ΕΝ ΤΟΙΣ ΠΟΝΟΙΣΙΝ ΑΥΞΕΤΑΙ Ο ΕΛΛΗΝ» λέει ο Ευριπίδης (Ικετ. 323). Η δράση και ο αγώνας είναι σύμφυτος με τον χαρακτήρα του Έλληνα. «ΠΑΤΡΙΟΝ ΗΜΙΝ ΕΚ ΤΩΝ ΠΟΝΩΝ <ΤΗΣ ΑΤΥΧΙΑΣ> ΤΑΣ ΑΡΕΤΑΣ ΚΤΑΣΘΑΙ» θα μας πει ο Θουκυδίδης.

Το καλύτερο φάρμακο για την ατυχία είναι να την υπομένεις, να προσαρμόζεσαι στο καθεστώς της και αν είναι δυνατό να συνεργάζεσαι μαζί της, ελπίζοντας πάντοτε στο «κύλισμα του τροχού» της, με τη συμβολή σου. «Έργο του γενναίου καραβοκύρη είναι να προσαρμόζεται στις μεταβολές των ανέμων και του σοφού ανθρώπου, στις αλλαγές της τύχης» λέει ο Αριστώνυμος (Ανθ. Στοβ. Γ., 40). Η ζωή ολόκληρη απαιτεί προσαρμογή σε κάθε εναντιότητα και κάτι περισσότερο: συνεχή αναπροσαρμογή. Γιατί τίποτε δεν είναι και δε μένει στατικό. Η τύχη μεταβάλλεται, κι αυτός που καυχιέται για την ευτυχία του ή εξουθενώνεται απ’ την ατυχία του, δεν ελέγχει το μέτρο των συναισθημάτων και των σκέψεων του. Εξάλλου ο Βίας είπε: «Άτυχος είναι αυτός που δεν μπορεί να υποφέρει την ατυχία. Αυτός που την υπομένει είναι τυχερός».

Είναι άλλωστε από όλους γνωστό, πως άλλο ατυχία κι άλλο δυστυχία, άλλο τύχη κι άλλο ευτυχία. Και ακόμα, βλέπουμε στη ζωή, άλλους με την ατυχία τους να προχωρούν (γιατί επιστρατεύουν ένα πλήθος από δυνάμεις εσωτερικές και ενεργοποιούν ένα σωρό δυνατότητες του χαρακτήρα τους), και βλέπουμε άλλους με την τύχη τους να μένουν πίσω (γιατί επαναπαύτηκαν στην παροδική ευτυχία τους και αδράνησαν).Ωστόσο, το πιο δραστικό φάρμακο για την ατυχία παραμένει η παιδεία που μας κάνει να φιλοσοφούμε τις αντιξοότητες στη ζωή και να μην απογοητευόμαστε. Και παραμένει πάντα σοφός και ζωντανός ο λόγος του Λουκιανού: «ΚΑΙ ΤΥΧΗΣ ΔΕΙΣΘΑΙ ΛΑΜΠΡΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΟΥ ΜΙΚΡΑΣ».

Εσύ έχεις τον δρόμο σου. Εγώ έχω τον δρόμο μου. Όσο για τον σωστό και μοναδικό δρόμο, είναι κάτι που δεν υπάρχει

Υπάρχει ένα διάσημο ποίημα του Ρόμπερτ Φροστ που λέει:

Δυο δρόμοι ανοίγονταν μες σε ένα δάσος, κι εγώ, πήρα εκείνον που ‘χε πατηθεί πιο λίγο, κι αυτό τα άλλαξε όλα.

Στην ίδια γραμμή μιλάει και ο Σκοτ Πεκ στο « Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος», όπου προειδοποιεί τον αναζητητή ότι τίποτα δεν είναι εύκολο όταν βγαίνει από την πεπατημένη: «Είναι ανθρώπινο —και σοφό – να φοβόμαστε το άγνωστο τουλάχιστον, να είμαστε λιγάκι επιφυλακτικοί όταν προχωράμε σε μια περιπέτεια όμως, μόνο από τις περιπέτειες μαθαίνουμε σπουδαία πράγματα».

Το βιβλίο του εξηγεί ότι η προσωπική εξέλιξη είναι πολύ σκληρή και πολύπλοκη δουλειά, που διαρκεί όλη τη ζωή, ένας δρόμος όπου δεν υπάρχουν αρκετά μονοπάτια, κυρίως επειδή τον ανοίγουν, βήμα βήμα, οι πατημασιές του ίδιου του οδοιπόρου. Ωστόσο, σε αυτό τον τρόπο μετάβασης προς το άγνωστο υπάρχει πολλή σοφία και αποτελεσματικότητα: «Οι εξαιρετικότερες στιγμές μας είναι πιο πιθανό να λαμβάνουν χώρα όταν αισθανόμαστε βαθιά καταρρακωμένοι, δυστυχείς και ανικανοποίητοι. Αφού είναι μόνο σε αυτές τις στιγμές που, ωθούμενοι από το ανικανοποίητο, είμαστε ικανοί να βγούμε από τον δρόμο τον πεπατημένο και να αρχίσουμε να ψάχνουμε πιο αληθινές απαντήσεις σε άλλα μονοπάτια».

ΝΙΤΣΕ

Η έκτη μαζική εξαφάνιση της Γης βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη

Η Γη έχει εισέλθει στην έκτη περίοδο μαζικής εξαφάνισης, που σημαίνει ότι τα τρία τέταρτα όλων των ειδών σύντομα θα εκλείψουν από τον πλανήτη μας. Μεταξύ αυτών είναι και το δικό μας.

Η Γη έχει πάψει εδώ και καιρό να είναι ο όμορφος γαλάζιος πλανήτης που βλέπαμε από το διάστημα.

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΜΑΣ στη μακραίωνη ιστορία του βίωσε ΠΕΝΤΕ μεγάλες περιόδους εξαφάνισης των ειδών, με αποτέλεσμα από όλα τα είδη που έζησαν ποτέ, το 99% να είναι σήμερα εξαφανισμένα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν πώς έχει αρχίσει η ΕΚΤΗ περίοδος εξαφάνισης, κατά την οποία το είδος μας θα εξαφανιστεί σύντομα, αν δεν κάνουμε κάτι γι’ αυτό.

Οι μεγάλες αυτές περίοδοι βιολογικής εξόντωσης διαιρούνται σε υποπεριόδους των 100.000 ετών. Δηλαδή κάθε εκατό χιλιάδες χρόνια εξαφανίζεται οριστικά από προσώπου γης και μια δράκα ειδών.
Οι βιολόγοι υποπτεύονται ότι εδώ και 100 χρόνια έχουμε εισέλθει στην έκτη περίοδο μαζικής εξαφάνισης των ειδών, με τη Γη να βιώνει αργά αλλά σταθερά ένα ακόμη επεισόδιο μείζονος απώλειας της βιοποικιλότητας.

Πιο συγκεκριμένα, οι επιστήμονες παρατήρησαν σε δείγμα 27.600 είδη χερσαίων σπονδυλωτών και 177 θηλαστικών έναν εξαιρετικά υψηλό βαθμό μείωσης του πληθυσμού τους κατά 30%. Η συρρίκνωση των πληθυσμιακών μεγεθών οφείλεται αποκλειστικά στη «μαζική ανθρωπογενή διάβρωση της βιοποικιλότητας», καθώς και στην «ανυπαρξία φροντίδας για την διατήρηση των οικοσυστημάτων που είναι απαραίτητα για τον πολιτισμό».

Η σχετική έκθεση των επιστημόνων, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Proceedings της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (PNAS), αναφέρει ότι η έκτη μαζική εξαφάνιση ειδών βρίσκεται σε εξέλιξη, και εκφράζει το φόβο ότι τα 3/4 όλων των ειδών θα εξαφανιστούν μέσα στους επόμενους αιώνες.
Και ενώ οι προηγούμενες πέντε μαζικές εξαφανίσεις στη Γη προκλήθηκαν από φυσικά φαινόμενα, οι άνθρωποι αποτελούν την κύρια αιτία για την τρέχουσα βιολογική εξόντωση.

«Το ανθρώπινο είδος έχει καταστρέψει τα διάφορα οικοσυστήματα της Γης σε τέτοιο βαθμό, ώστε αντιμετωπίζουμε τη μεγαλύτερη μαζική εξαφάνιση ειδών μετά την εξαφάνιση των δεινοσαύρων από τον πλανήτη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια», αναφέρει η έκθεση.

Ο υπερπληθυσμός και η Ανθρωπόκαινος Εποχή πυροδότησαν την έναρξη της έκτης μαζικής εξαφάνισης των ειδών από τον πλανήτη μας.

Η μείωση των άγριων ζώων αποδίδεται κυρίως στην εξαφάνιση των οικοσυστημάτων τους, στην υπερκατανάλωση των φυσικών πόρων, στη ρύπανση και στην εισβολή ξένων ειδών ή ασθενειών. Η κλιματική αλλαγή δεν αποκλείεται να επιταχύνει τη μαζική εξαφάνιση.

«Πολλά είδη ζώων που ήταν σχετικά ασφαλή πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια, όπως τα λιοντάρια και οι καμηλοπαρδάλεις, βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο», γράφουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Για παράδειγμα, από τα 177 θηλαστικά που μελετήθηκαν, όλα έχουν χάσει τουλάχιστον το 30% των γεωγραφικών περιοχών τους, ενώ περισσότερα από το 40% έχουν χάσει περισσότερο από 80% εδάφους, όπως τα θηλαστικά της Νότιας και της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Η «μαζική απώλεια» σε όρους πληθυσμών και ειδών «είναι ένα προοίμιο στην εξαφάνιση πολυάριθμων άλλων ειδών και στην υποβάθμιση οικοσυστημάτων που καθιστούν δυνατό τον πολιτισμό», προειδοποιεί ο κύριος συντάκτης της έκθεσης, Χεράρδο Σεμπάγιος, του Αυτόνομου Εθνικού Πανεπιστημίου του Μεξικού.

Οι προηγούμενες πέντε περίοδοι μαζικών εξαφανίσεων
1. Τέλος της Ορδοβίκιας Περιόδου – πριν από 443 εκατομμύρια χρόνια
Η Τρίτη μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών στην ιστορία της Γης συνέβη σε μια εποχή παγετώνων που προκάλεσε πτώση της στάθμης της θάλασσας κατά 100 μέτρα, εξαλείφοντας έτσι το 60-70% όλων των ειδών. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής στη Γη εκείνη την εποχή ήταν στη θάλασσα.

2. Ύστερη Δεβόνια Περίοδος – πριν από 360 εκατομμύρια χρόνια
Τα τρία τέταρτα όλων των ειδών στη γη εξαφανίστηκαν μετά από μια παρατεταμένη περίοδο περιβαλλοντικών αλλαγών. Οι ύφαλοι υπέστησαν επίσης μεγάλες ζημιές εξαιτίας των αβαθών θαλασσών, με αποτέλεσμα σχεδόν όλα τα κοράλλια να εξαφανιστούν.

3. Πέρμια-Τριασική Περίοδος – πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια
Απέκτησε την επωνυμία «Ο Μεγάλος Θάνατος» καθώς πέθανε το 96% όλων των ειδών. Οι μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις στη Σιβηρία συνδέθηκαν στενά με την απότομη υπερθέρμανση του πλανήτη που ευθύνεται για την εξαφάνιση.

4. Τριασική-Ιουρασική – πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια
Η αρχή της περιόδου αυτής χαρακτηρίζεται από το γεγονός της μεγάλης Τριασικής-Ιουρασικής εξαφάνισης ειδών, που οφείλεται σε πτώσεις αστεροειδών που πλημμύρισαν τη γη με βασάλτη.

5. Κρητιδική-Τριτογενής – πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια
Η πιο διάσημη μαζική εξαφάνιση στην ιστορία τα Γης, με το είδος των δεινοσαύρων να εξαφανίζεται έπειτα από την πτώση ενός μεγάλου αστεροειδή ή κομήτη που άλλαξε δραματικά το κλίμα του πλανήτη.

Είτε οφείλεται σε κομήτη είτε σε αστεροειδή, η αιφνίδια μαζική εξαφάνιση των μη ιπταμένων δεινοσαύρων, που συνέβη πριν 65 εκατομμύρια έτη, είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μυστήρια της παλαιοντολογίας.

Ο κακός δίδυμος αδελφός του Ήλιου
Σύμφωνα με τους αστρονόμους, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως όλα τα άστρα στο σύμπαν γεννιούνται κατά ζεύγη. Για δεκαετίες οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο ήλιος μας έχει έναν «κακό» δίδυμο αδελφό που ονομάζεται Νέμεσις ή κατ’ άλλους Ήφαιστος. Αυτό το άστρο, που δεν είναι ορατό εξαιτίας της φλογερής ηλιακής σφαίρας, ευθύνεται για την πτώση σωμάτων στον πλανήτη μας από το εξωτερικό ηλιακό σύστημα. Μάλιστα πολλοί αστρονόμοι πιστεύουν ότι η Νέμεσις ευθύνεται για τις μαζικές εξαφανίσεις ειδών πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Στη δεκαετία του 1980, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα γεγονότα μαζικής εξαφάνισης στον πλανήτη μας –όπως αυτό της εξαφάνισης των δεινοσαύρων– ακολουθούν ένα κυκλικό πρότυπο. Μετά από μελέτες, θεωρίες και συζητήσεις, οι επιστήμονες κατέληξαν ότι οι μαζικές εξαφανίσεις στη Γη συμβαίνουν κάθε 27 εκατομμύρια χρόνια.

Δίας Θαύλιος: Ο καθάρσιος θεός των Θεσσαλομακεδόνων

"Ο θεός που συλλατρευόταν με την Εν(ν)οδία στο μεγάλο ιερό της στις Φερές ήταν ο Δίας Θαύλιος. Πρόκειται για μια κατεξοχήν τοπική λατρεία του θεού, αφού μαρτυρείται σε πέντε αναθηματικές στήλες, που βρέθηκαν σ’ αυτό.

Μάλιστα, μεταξύ των στηλών συγκαταλέγονται η αετωματική στήλη με τα ακρωτήρια, στην οποία παριστάνεται ανάγλυφη ενεπίγραφη μαρμάρινη στήλη με οριζόντια επίστεψη και η στήλη, που φέρει αναθηματική επιγραφή με κατάλογο Φεραίων (τέλος 4ου - αρχές 3ου αι. π.Χ.). Η τελευταία είναι αφιερωμένη τόσο στο Δία Θαύλιο, όσο και στο Δία Άφριο. Αυτό είναι ενδει­κτικό για τη σχέση μεταξύ των δύο λειτουργιών του Δία, καθώς και με την Εν(ν)οδία.

Σε μια στήλη του 4ου αι. π.Χ., αφιερωμένη στο Δία Θαύλιο, που προέρχεται από το ιερό του θεού στο δυτικό νεκροταφείο του Άτραγα πιθα­νότατα παρατηρείται το φαινόμενο της ιεροσύνης μελών μιας ορισμένης φρατρίας. Στο ίδιο ιερό βρέθηκε ακόμα μια άλλη αναθηματική μαρμάρινη στήλη στο Δία Θαύλιο (τέλος 3ου αι. π.Χ.). Επίσης, στο λόφο της Αγίας Παρασκευής των Φαρσάλων μαρτυρείται επιγραφικά λατρεία του Δία Θαύ­λιου (4ος αι. π.Χ.). Εδώ, οί άγχισταί των περί Παρμενίσκον αφιερώνουν στο θεό κάποια στήλη, επιγράφοντας το βράχο όπου στηριζόταν σε τόρμο. Ένας βωμός στο Δία Θαύλιο, των μέσων του 4ου αι. π.Χ., που προέρχεται από την πόλη, η οποία βρίσκεται στο «Ύψωμα 325», μεταξύ των χωριών Καστρί (πρώην Κολοκλόμπας) και Ξυλάδες των Φαρσάλων, αμέσως ανατο­λικά του Ενιπέα, μαρτυρεί ότι η λατρεία του θεού αυτού των Φερών στην Τε­τράδα Φθιώτιδα δεν ήταν μεμονωμένη.

Τέλος, στην ακρόπολη της Λάρισας μαρτυρείται επιγραφικά τέμενος του Δία Φόνιου. Το ιερό πρέπει να ταυτίζε­ται μ’ αυτό του Δία Θαύλιου, όπως δείχνουν δύο μαρμάρινες ενεπίγραφες στήλες, μια μικρή στήλη με αετωματική επίστεψη του τέλους του 4ου αι. π.Χ., εντοιχισμένη στην παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Αχιλλίου, καθώς και μια μνημειακή στήλη του β' μισού του 4ου αι. π.Χ., που πιθανόν προέρχεται από την ακρόπολη. Οι στήλες φέρουν αναθηματικές επιγραφές στο Δία Θαύλιο. 

Ο θεός αυτός ταυτίζεται με το Δία Φόνιο, γιατί Θαύλιος σημαίνει Φόνιος. Επομένως, πρόκειται για το θεό των καθαρμών από το μίασμα του φόνου που σχετιζόταν με το θάνατο και τον Κάτω Κόσμο.
 
Οι έως τα σήμερα προσπάθειες της έρευνας με βάση τις σχετικές, αλλά μεταγενέστερες μαρτυρίες, παρόλο που σχετίζουν το μακεδονικό θεό Θαύλ- (λ)ιο με το Δία Θαύλιο της Θεσσαλίας, με το Δία Θαύλωνα, τον ήρωα Θαύλωνα και το γένος των Θαυλωνιδών στην Αθήνα, καθώς και με τη δωρική γιορτή των Θαυλίων, δεν έχουν ξεκαθαρίσει το πρόβλημα. Σύμφωνα με τον Ησύχιο, Θαύμος ή Θαύλος ονομαζόταν ο Άρης στη μακεδονική γλώσσα (λ. Θαϋμος η Θαϋλος· Άρης Μακεδονίως).

Καταρχήν, υποστηρίχθηκε από την έρευνα ότι η γραφή Θαϋμος πρέπει να διορθωθεί σε Θαϋλος. Ο Nilsson ήδη από την αρχή του αιώνα μας υποστήριξε με έμφαση ότι πρόκειται για αρχαίο ελληνικό επίθετο, που στη Μακεδονία δόθηκε στον Άρη, ενώ στη Θεσσαλία στο Δία. Ποιος όμως ήταν στην πραγματικότητα αυτός ο θεός, που λατρευόταν από τους Έλληνες κάτω από την ονοματοποιημένη προσωνυμία Θαύλος- Θαύλιος;

Οι μεταγενέστερες πηγές μας πληροφορούν ότι ένα γένος ιθαγενών της Αθήνας λεγόταν Θαυλωνίδες και ότι επώνυμος ήρωας του γένους αυτού ήταν ο Θαύλων, ο οποίος σκότωσε πρώτος βόδι με πέλεκι. Η έρευνα δεν εί­ναι σίγουρη, αν οι Θαυλωνίδες ήταν ιερατικό γένος στην Αθήνα, που είχε το προγονικό δικαίωμα της θυσίας του ταύρου προς τιμήν του Δία Πολιέα και αν ο Θαύλων ήταν ο επώνυμος του γένους. Προχωρώντας όμως στη σκέψη μας, μπορούμε να αναφερθούμε στον Άρατο (Φαινόμενα, 132 κ.ε.), ο οποίος σημειώνει ότι η Δίκη έφυγε από τη γη, εξαιτίας του μίσους της απέναντι στο χάλκινο γένος των ανθρώπων, οι οποίοι πρώτοι κατασκεύασαν μάχαιραν σφάζοντας και τρώγοντας τούς άροτήρας βοΰς. Οι πρώτοι μάλι­στα που έκαναν το παραπάνω έγκλημα, σύμφωνα με τον Άρατο, ήταν οι Αθηναίοι. Οδηγούμαστε έτσι στα αττικά δικαστήρια και στη γιορτή των Βουφονίων.

Ως γνωστόν, η αθηναϊκή γιορτή Διπολίεια ή Διιπόλια (= Βουφόνια) ήταν αφιερωμένη στο Δία Πολιέα και σκοπό είχε τη γονιμότητα της γης και την ευόδωση της παραγωγής. Με βάση τα παραπάνω, μπορεί να υποστηριχθεί ότι Θαύλων ήταν ο βουφόνος και Θαύλια τα Βουφόνια.

Ο Δίας Θαύλιος σχετίστηκε επίσης από την έρευνα με τη δωρική γιορτή Θαύλια. Σύμφωνα με τον Ησύχιο οι Ταραντίνοι είχαν μια γιορτή, που ονομαζόταν Θαύλια και η οποία γινόταν προς τιμήν του Κτέατου, του ενός από τους δύο Μολίονες, που σκότωσε ο Ηρακλής στις Κλεωνές. Επομένως θαυλίζω προφανώς σημαίνει γιορτάζω τα Θαύλια, δηλαδή τα Βουφόνια (θυ­σία βοδιού προς τιμήν νεκρού ή νεκρών, που δολοφονήθηκαν).

  Η μαρτυρημένη λατρεία του Δία Θαύλιου στις Φερές και γενικότερα στη Θεσσαλία είναι βασική για την κατανόηση των παραπάνω γραμματειακών πηγών. Ο Δίας Θαύλιοςήταν ο θεσσαλικός θεός του Κάτω Κόσμου και των νεκρών, που εξοργιζόταν από το έγκλημα του φόνου και τιμωρούσε άμεσα και χωρίς οίκτο τους φονιάδες.

Μόνο μέσω ειδικών ιεροτελεστιών με καθο­ρισμένο τυπικό ο θεός αυτός, όπως και η σύνναός του Εν(ν)οδία, εξευμενιζό­ταν και γινόταν Μειλίχιος, καθαίροντας τους φονιάδες από το μίασμα του αίματος. Έτσι, θεωρείται σημαντικό ότι ο μύθος τοποθετεί τη θητεία του Απόλλωνα στις Φερές, κοντά στον τοπικό θεό του θανάτου Άδμητο (= Δία Καταχθόνιο = Δία Θαύλιο = Δία Φόνιο), για να καθαρθεί στη συνέχεια στα Τέμπη και να γίνει ο κατεξοχήν καθάρσιος και όσιος θεός.

Είναι γνωστό ότι η πολιτική ζωή των θεσσαλικών πόλεων και ιδιαίτερα αυτή των Φερώνκαταδυναστευόταν από συνεχείς στάσεις και δολοφονίες των ηγεμόνων τους, ενώ συχνές ήταν οι δολοφονίες και οι διώξεις των υποστηρικτών τους.

Επομένως, θεότητες, όπως ήταν η Εν(ν)οδία, που λατρευό­ταν μάλιστα· και με την ειδική προσωνυμία Όσια, στην οποία ανήκε η δικαιο­δοσία της κάθαρσης από τα μιάσματα ή όπως ο Δίας Θαύλιος, που τιμωρού­σε τους φόνους ή όπως ο Απόλλωνος Φοίβος-Ξάνθος, που επειδή είχε τιμω­ρηθεί και στη συνέχεια καθαρθεί από το φόνο, θεωρείτο ο κατεξοχήν καθάρσιος θεός, ήταν κοινωνικά και πολιτικά αναγκαίες για τους Φεραίους και τους άλλους Θεσσαλούς Πιθανότατα την ίδια κοινωνική και λατρευτική ανάγκη απέκτησαν μέσω των Θεσσαλών οι Μακεδόνες ήδη από τα κλασικά χρόνια με τις άμεσες πολιτικές και άλλες στενές σχέσεις των δύο γειτονικών λαών."

Το μυαλό χρειάζεται και αυτό ξεκούραση

Είναι απίθανο να ζείτε κάτω από ένα συνεχές στρες και πάντα να είστε βιαστικοί γιατί ούτε το σώμα ούτε το μυαλό μπορεί να αντέξει σε ένα τόσο υψηλό επίπεδο δραστηριοποίησης για τόσο πολύ. Με αυτό, καταναλώνεται πολύ ενέργεια και προκαλείται η μείωση της απόδοσης καθώς οι ώρες και οι μέρες περνούν. Ωστόσο, ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι τόσο ανταγωνιστικός που ακόμα και αν χρειαζόμαστε ξεκούραση, δεν ξέρουμε πως ακριβώς να το κάνουμε. Αυτό μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην ταλαιπωρία από τη διαταραχή άγχους.

Δε θα κάνει τίποτα αν εξασκείτε διαφορετικές τεχνικές χαλάρωσης ή αν πηγαίνετε για γιόγκα τρεις φορές την εβδομάδα αν δεν μπορείτε απλώς να έχετε μια στιγμή ηρεμίας στη μέση της ημέρας. Αλλά μπορεί να είναι δύσκολο να σταματήσετε τις ανήσυχες σκέψεις που υπάρχουν στο μυαλό σας, γιατί μαζί με άλλους λόγους δεν είμαστε απολύτως διδαγμένοι. Μπορείτε να θυμηθείτε μια μέρα που δεν ήσασταν συγκεντρωμένοι στο κινητό σας; Πότε ήταν η τελευταία φορά που κάνατε κάτι το οποίο πραγματικά σας άρεσε;

Η αποσύνδεση από τα καθημερινά σας προβλήματα δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη.

Το μυαλό σας χρειάζεται ξεκούραση
Δεν χρειάζεται να πάτε διακοπές για να χαλαρώστε. Ένα απλό σαββατοκύριακο, μια μέρα ή λίγες ώρες μπορούν να εξυπηρετήσουν το διάλειμμα από την φασαρία που σας περιβάλλει, ή ακόμα καλύτερα, από την παγίδα που νομίζετε ότι είστε. Το πρόβλημα είναι πως εκμεταλλεύεστε αυτόν τον χρόνο. Είστε έτοιμοι να αποσυνδεθείτε;

Τα μελλοντικά προγράμματα ίσως συνεχίζουν να συνωστίζονται στο μυαλό σας όπως τα πράγματα που πρέπει να κάνετε την Δευτέρα, τους ανθρώπους που πρέπει να καλέσετε και τόσες άλλες ευθύνες που σας εμποδίζουν από το να απολαύσετε αυτές τις λίγες μέρες που έχετε για να ξεκουραστείτε. Με το να βάλετε στην άκρη όλα αυτά που σας κατακλύζουν για λίγο σας κάνει να νιώθετε ανεύθυνοι, ακόμα και αν δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα γι αυτά μέχρι να πάτε στην δουλειά την Δευτέρα. Και έτσι το σαββατοκύριακο δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια ατελείωτη προσμονή της στιγμής, με το στρες που επέρχεται από αυτό φυσικά!

Μπορείτε να ξεκουραστείτε καλά και να εκμεταλλευτείτε τον χρόνο που έχετε όταν δεν είστε στην δουλειά με το να κάνετε διαφορετικές δραστηριότητες και να σκέφτεστε με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τις μέρες που έχετε αυτές τις ευθύνες. Αυτό σημαίνει, πως μπορείτε να σηκωθείτε μια διαφορετική ώρα και δεν χρειάζεται να φάτε το πρωινό σας με βιασύνη γιατί πρέπει να πάτε στην δουλειά. Ωστόσο, συνηθίζουμε την ρουτίνα μας και είναι δύσκολο να αποσπαστούμε από αυτή. Γι αυτό καταλήγουμε να κάνουμε λάθη όταν έρχεται η ώρα να ξεκουραστούμε.

Πρώτα απ΄ όλα, προσπαθούμε να σχεδιάσουμε τα πάντα χωρίς να αφήνουμε χώρο για αυτοσχεδιασμό, το οποίο σημαίνει πως το οτιδήποτε απροσδόκητο εμφανίζεται ως αντίκρουση. Δεν αφήνουμε τα κινητά μας, δεν τα απενεργοποιούμε, δεν τα βάζουμε σε λειτουργία πτήσης. Και τελικά, δεν τολμούμε να κάνουμε καινούργια πράγματα, τρελά πράγματα και η μεγάλη ερώτηση είναι, γιατί;

Ένα ξεκάθαρο παράδειγμα γι αυτό μπορεί να φανεί κατά τη διάρκεια των διακοπών, όπου οι περισσότεροι από εμάς έχουμε λίγες μέρες για διακοπές. Ωστόσο, τι είναι αυτό που από ευχάριστη στιγμή καταλήγει σε βασανιστική; Οικογενειακές συγκεντρώσεις, επισκέψεις αγαπημένων προσώπων, εκμεταλλεύονται τον χρόνο των διακοπών και είναι όλα πάρα πολλά!

Οι διακοπές από μόνες τους δεν είναι τονωτικές.
Θυμηθείτε το αυτό κατά τη διάρκεια της ξεκούρασης σας. Αν δεν απελευθερώσετε το στρες όταν δεν χρειάζεται να δουλέψετε, τότε πότε θα το κάνετε; Γεμίζετε τον χρόνο σας επειδή φοβάστε πως δεν ξέρετε πώς να προχωρήσετε όταν δεν έχετε τίποτα να κάνετε, αλλά απλά πρέπει να το ξεχάσετε. Ίσως θέλετε να ξοδέψετε μια μέρα στο σπίτι διαβάζοντας, βλέποντας τηλεόραση ή κάνοντας κάτι τελείως μη παραγωγικό. Είναι εντάξει. Δε θα έπρεπε να νιώθετε άσχημα γι αυτό. Το αξίζετε.

Τα οφέλη της χαλάρωσης
Ίσως νομίζετε πως η ξεκούραση είναι χάσιμο χρόνου και το να μην κάνετε διαλείμματα σας κάνει περισσότερο παραγωγικούς και την δουλειά σας καλύτερη. Αλλά είστε λάθος. Με το να είστε σε λειτουργία δουλειάς όλη την ώρα δεν θα πετύχετε τα καλύτερα αποτελέσματα. Αντιθέτως, κάνει τα προβλήματα όπως το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη να εμφανιστούν γρηγορότερα. Θα θέλατε να μάθετε περισσότερα για τα οφέλη της ξεκούρασης;

Σας κάνει περισσότερο δημιουργικούς. Αν η δουλειά σας απαιτεί να είστε εφευρετικοί και με φαντασία, ξέρετε πως όταν δεν νιώθετε εμπνευσμένοι η δουλειά σας ταλαιπωρεί. Το να είστε πεισματάρηδες δε θα βοηθήσει. Πρέπει να χαλαρώσετε, να κάνετε αυτό που σας αρέσει, να αποσυνδεθείτε για λίγο. Δεν σπαταλάτε χρόνο, γιατί όταν γυρίσετε πίσω στη δουλειά δε θα αρχίσετε να χτυπάτε τον τοίχο που ήταν εκεί πριν. Όλα θα αρχίσουν να κυλούν πιο εύκολα.

Βελτιώνει την κρίση σας και την ικανότητα σας στο να παίρνετε αποφάσεις. Το να κάνετε αποφάσεις είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής, γιατί μπορούν να σας απομακρύνουν ή να σας φέρουν πιο κοντά σε αυτό που θέλετε. Όταν το μυαλό σας είναι υπερβολικά γεμάτο, είναι αδύνατο να δείτε τα πράγματα αρκετά καθαρά ώστε να είστε ικανοί να αναλύσετε όλες τις πιθανές επιλογές και να νιώσετε ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα της απόφασης σας.

Μειώνει το στρες και το άγχος. Μια καλή χαλάρωση μειώνει το επίπεδο δραστηριοποίησης. Όταν υποφέρετε από στρες, αυξάνονται τα επίπεδα κορτιζόλης, το οποίο έχει συνέπεια στο σώμα σας, ειδικά αν γίνει χρόνιο. Πονοκέφαλοι, χαμηλότερες άμυνες, πεπτικά προβλήματα και η χρόνια κόπωση είναι απλώς κάποια παραδείγματα.

Σας κάνει πιο χαρούμενους. Όταν αυτά τα μοτίβα αρνητικών σκέψεων εξαφανιστούν από το μυαλό σας, ξεκινούν να απελευθερώνονται ενδορφίνες που είναι γνωστές ως οι ορμόνες της χαράς. Το αποτέλεσμα είναι πως μπορείτε να απολαύσετε αυτό που συμβαίνει γύρω σας περισσότερο και να νιώσετε ισορροπημένοι και γαλήνιοι.

Η ξεκούραση συνεισφέρει στην αύξηση της παραγωγικότητα και της συγκέντρωσης και ταυτόχρονα μειώνει τα ψυχικά μπλοκαρίσματα.

Αν ξέρετε πώς να ξεκουραστείτε σωστά, η επίδοση σας στη δουλειά θα βελτιωθεί. Θα είστε γεμάτοι ενέργεια και αισιοδοξία για να ξεκινήσετε την μέρα. Και αν επιστρέψετε στη ρουτίνα σας και αισθανθείτε ξανά εξουθενωμένοι, αυτό είναι επειδή στην πραγματικότητα δε χαλαρώσατε. Η εμμονή σας στις διακοπές και η επιθυμία σας να κάνετε πάρα πολλά πράγματα σημαίνει ότι δεν τις εκμεταλλευτήκατε στο μέγιστο. Δεν χρειάζεται να σχεδιάζετε τα πάντα. Απλά αφήστε τα πράγματα να κυλήσουν και πάνω από όλα, απολαύστε τα.

Αν δεν χαραμίζετε τον χρόνο σας κάνοντας οτιδήποτε σας κάνει ευτυχισμένους, τότε γιατί δικαιούστε την χαλάρωση; Αν δεν εκμεταλλευτείτε τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές που τόσο πολύ θέλετε, ίσως οι προσδοκίες σας να είναι πολύ υψηλές. Θυμηθείτε πως ο ελεύθερος χρόνος σας έχει αρχή, αλλά επίσης έχει και τέλος.

Η αρπαγή της Ωρείθυιας από τον Βορέα

Η Ωρείθυια ήταν κόρη του Ερεχθέως, βασιλιά των Αθηνών και της Διογενίας ή Πραξιθέας. Ανάμεσα στα αδέλφια της Ωρειθυίας συγκαταλέγονται ο Κέκρωπας ο νεότερος, ο Άλκωνας, ο Ορνέας, ο Θέσπιος, ο Ευπάλαμος, ο Πάνδωρος, ο Μητίωνας, η Μερόπη, η Κρέουσα, η Πρόκρις και η Πρωτογένεια.

Το όνομά της σημαίνει «αυτή που τρέχει σαν τρελή στο βουνό» («η εν τω όρει ως μανιώδης τρέχουσα»)...

Η νεαρή κοπέλα ήταν θλιμμένη γιατί ο πατέρας της αποφάσισε να μην την παντρέψει ποτέ για να τον φροντίσει όταν θα γεράσει αρκετά και θα είναι ανήμπορος. Για αυτό το λόγο της απαγόρευσε να βγαίνει από το παλάτι - φοβούμενος μήπως ερωτευτεί κάποιο νέο - και την έκλεισε σε ένα από τα πιο ψηλά δωμάτια του παλατιού...

Όταν ο Βορέας ο θεός του βόρειου ανέμου είδε την κοπέλα την ερωτεύτηκε αμέσως τόσο πολύ που αποφάσισε να παρουσιαστεί μπροστά στον πατέρα της για να του ζητήσει το χέρι της.Ο Βορέας ήταν η προσωποποίηση του Βόρειου ανέμου, ενώ κατά τον Ελλάνικο ήταν η προσωποποίηση του όρους Βόρα της Μακεδονίας.

Ήταν γιός της Ηούς (Αυγής) και του Αστρέα. Κατοικούσε στη Θράκη, άλλοτε στην οροσειρά του Αίμου,άλλοτε στο όρος Βόρας (Καιμακτσαλάν) και άλλοτε κάπου κοντά στον Στρυμόνα. Ως προσωποποίηση του βορείου ανέμου ήταν αδελφός του Ζέφυρου (δυτικού), του Εύρου (νοτιοανατολικού) και του Νότου (νότιου). Παρουσιάζονταν ως γενειοφόρος με φτερά στα χέρια και τα πόδια.

Ο Ερεχθέας προσποιήθηκε πως χάρηκε πολύ που ένας θεός θέλησε να παντρευτεί την κόρη του όμως στην ουσία δεν ήθελε να αποχωριστεί την Ωρείθυια. Σκεπτόμενος όμως την οργή του θεού σε μια αρνητική απάντηση του αλλά και στην προσπάθεια να κερδίσει λίγο χρόνο, δέχθηκε την πρόταση του Βορέα με τον όρο να έρθει πάλι σε ένα μήνα για να προετοιμάσει την κόρη του για τον γάμο.

Σ' αυτό το διάστημα ο Βορέας επισκεπτόταν την κοπέλα η οποία τον ερωτεύτηκε τόσο πολύ, όσο την είχε ερωτευτεί εκείνος, κι ανυπομονούσε να περάσει ο καιρός για να γίνει ο γάμος. Όταν πέρασε ο ένας μήνας που είχε ορίσει ο Ερεχθέας, ο Βορέαςπαρουσιάστηκε ξανά στον βασιλιά για να ζητήσει την Ωρείθυια. Όμως, έλαβε μια ακόμη αναβολή από τον Ερεχθέα κι όταν αυτή έληξε έλαβε κι άλλη κι άλλη.

Ο Βορέας τότε κατάλαβε πως ο Ερεχθέας δεν είχε σκοπό να του δώσει την κόρη του και θύμωσε τόσο πολύ με την συμπεριφορά του που αποφάσισε να κλέψει την κοπέλα προκειμένου να την παντρευτεί. Έτσι ο Βορέας την απήγαγε την ώρα που μάζευε λουλούδια πάνω στην Ακρόπολη ή κοντά στον Ιλισό...

Ο Βορέας τη μετέφερε στον «Βράχο του Σαρπηδόνα», κοντά στον ποταμό Εργίνο,στη Θράκη. Εκεί την τύλιξε μέσα σε ένα σύννεφο και ενώθηκε βίαια μαζί της.

Το ζευγάρι απέκτησε δίδυμους γιους, τους δυο Βορεάδες Αργοναύτες, τον Ζήτη και τον Κάλαϊ, καθώς και τους Αίμο, το Βούτη, το Λυκούργο, δύο κόρες, τη Χιόνη (θεά του χιονιού και μητέρα του Εύμολπου από τον Ποσειδώνα) και την Κλεοπάτρα (γυναίκα του Φινέα και μητέρα του Πλέξιπου και του Πανδίωνα).

Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Βορέα γαμπρό τους, κι όταν βρέθηκαν στα δύσκολα, μπροστά στον απειλητικό στόλο του Ξέρξη, τον παρακάλεσαν να τους βοηθήσει. Εκείνος ανταποκρίθηκε άμεσα, και κατέστρεψε με μιας τετρακόσια περσικά καράβια.

Γι αυτόν τον λόγο οι Αθηναίοι τού έχτισαν έναν όμορφο ναό στις όχθες του Ιλισσού. Υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στο Βορέα,στη Μεγαλόπολη και στους Θούριους. Πέρα από το σπήλαιο στον Αίμο, όπου κατοικούσε, υπήρχε άντρο του στη Σκυθία και κοίτη του στον Καύκασο.

Η αρπαγή της από τον Βορέα έγινε θέμα πολλών αγγειογράφων και ενέπνευσε τον Σοφοκλή και τον Αισχύλο να γράψουν σχετικά δράματα, από τα οποία όμως δεν σώζονται παρά μερικά αποσπάσματα.

Ο Αισχύλος έγραψε ένα σατυρικό δράμα σχετικά με το περιστατικό, την «Ωρείθυια», το οποίο έχει χαθεί. Ο Πλάτων αναφέρει κάπως ειρωνικά ότι ίσως υπάρχει μία λογική εξήγηση της ιστορίας: η Ωρείθυια μπορεί να έπεσε και να σκοτώθηκε στα βράχια του Ιλισού όταν φύσηξε μια δυνατή ριπή βοριά, και έτσι να ειπώθηκε ότι «την πήρε ο Βορέας». Προσθέτει και μια άλλη εκδοχή, κατά την οποία η αρπαγή της Ωρειθυίας έγινε όχι στον Ιλισό αλλά στον Άρειο Πάγο.

Το σχετικό χωρίο:

Φαίδρος - Για πες μου, Σωκράτη, δε λέει μια παράδοση πως κάπου από δω βέβαια,
από τον Ιλισό ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια;
Σωκράτης - Ναι, το λέει η παράδοση.
Φαίδρος - Λοιπόν, σίγουρα από δω; Και δες,το ρυάκι φαίνεται να κυλά με τα χαριτωμένα και καθαρά και διάφανα νερά, ότι πρέπει να παίζουν οι κορασίδες στις όχθες του.
Σωκράτης -  Όχι, αλλά παρακάτω, περίπου δύο ή τρεις σταδίους, εκεί απ΄όπου περνάμε στο ναό της Άγρας· μάλιστα κάπου εκεί βρίσκεται κι ένας βωμός του Βορέα.
Φαίδρος - Δεν το συγκρατώ στο νου μου και πολύ καλά· αλλά, για τ΄όνομα του Δία πες μου, Σωκράτη, εσύ έχεις πειστεί ότι αυτό το μυθολόγημα είναι αληθινό;
Σωκράτης - Αλλά, αν δεν του έδινα πίστη, όπως κάνουν οι σοφοί, δε θα΄κανα τίποτε το παράλογο· μάλιστα, επιστρατεύοντας σοφιστικά επιχειρήματα θα ισχυριζόμουν ότι το φύσημα του Βοριά έσπρωξε την Ωρείθυια, την ώρα που η κόρη έπαιζε μαζί με τη Φαρμακεία, πάνω στους κοντινούς βράχους, κι αφού βρήκε το θάνατο μ΄ αυτό τον τρόπο, είπαν ότι αρπάχτηκε από τον Βορέα και πάει ή από την περιοχή του Αρείου Πάγου· γιατί ακούστηκε και αυτό...
Εγώ όμως δε διαθέτω γι΄αυτό ελεύθερο χρόνο, ούτε στιγμή·

Αντώνης Σαμαράκης: Mην πεις ποτέ σου «είναι αργά»

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ: 1919-2003

T’ ακούς; Ό,τι κι αν γίνει...

Μην πεις ποτέ σου αυτές τις δυο απελπισμένες λέξεις.

Και εκεί που νιώθεις ότι όλα δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα στη ζωή σου, έρχεται ο Αντώνης Σαμαράκης μέσα σε 10 γραμμές να σου χαρίσει λίγη ελπίδα. Γιατί αυτό ακριβώς ήταν ο Σαμαράκης. Ο συγγραφέας της πίστης και της ελπίδας. Ο συγγραφέας της πίστης και της αγάπης στον άνθρωπο.

«Εσύ τι έκανες για να αλλάξεις τον κόσμο μας στο καλύτερο»;

Μην πεις ποτέ σου «είναι αργά»
κι αν χαμηλά έχεις πέσει
κι αν λύπη τώρα σε τρυγά
κι έχεις βαθειά πονέσει.
Κι αν όλα μοιάζουν σκοτεινά
κι έρημος έχεις μείνει
μην πεις ποτέ σου «είναι αργά»
-τ’ ακούς- ό,τι κι αν γίνει.

Μην πεις ποτέ σου αυτές τις δυο
απελπισμένες λέξεις
και αν έμπλεξες με το κακό
και πάλι θα ξεμπλέξεις.
Ποτέ!… ποτέ δεν είναι αργά
πρέπει να το πιστέψεις
και με την πίστη στην καρδιά

«Είναι αργά» λοιπόν μην πεις
ό,τι κι αν σου συμβαίνει
φτάνει να ευχηθείς
κι αμέσως σ’ ανασταίνει.

Λόγος και Επικοινωνία

Η βαρύτητα του ρόλου μου ως γονιός στη σύγχρονη εποχή

Πώς το περιβάλλον επηρεάζει την εξέλιξη του λόγου; Τα παιδιά μας εξελίσσουν τον λόγο «μόνα» τους ή ο ρόλος μας έχει κάποια βαρύτητα; Θα μπορούσε ο «Μόγλης» ή ο «Ταρζάν» να είναι υπαρκτά πρόσωπα; Θα μπορούσε ένας παπαγάλος πέραν από τη μίμηση να διηγηθεί μία ιστορία;

Παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι βιολογικά προικισμένος, για να αναπτύξει το λόγο, κανείς πλέον δεν μπορεί να υποβιβάσει το ρόλο που διαδραματίζει ένα πλούσιο λεκτικά περιβάλλον στη διαδικασία αυτή. Τα τελευταία χρόνια σωρεία ερευνών κατέδειξαν ότι ένα πλούσιο λεκτικά περιβάλλον συμβάλλει στην ομαλή εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι,
Το έμβρυο αρχίζει να ακούει ήχους από την 25 εβδομάδα κύησης!
Τις τελευταίες εβδομάδες της κύησης διακρίνει τους ήχους της μητρικής του γλώσσας!
Τα νεογέννητα ξεχωρίζουν τη μητρική τους γλώσσα!
Το κλάμα του νεογέννητου αντικατοπτρίζει την προσωδία (μελωδία) της μητρικής του γλώσσας!
Το αρχικό φωνητικό παιγνίδι (βάβισμα) περιέχει ήχους της μητρικής γλώσσας του παιδιού!

Ειδικότερα, μία πρόσφατη έρευνα (2014) στην Αυστραλία παρακολούθησε την εξέλιξη των παιδιών μακροχρόνια σε σχέση με το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν τέσσερις παράγοντες να είναι καθοριστικοί πρώτον στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας, δεύτερον, στην σχολική ετοιμότητα και τρίτο στην καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση. Οι παράγοντες αυτοί ήταν οι εξής:

1. Το είδος των δραστηριοτήτων που το περιβάλλον πρόσφερε στο παιδί (παιγνίδια, τραγουδάκια).
2. Ο αριθμός των ημερών μέσα στην εβδομάδα που κάποιος διάβαζε βιβλία στο παιδί.
3. Ο αριθμός των βιβλίων που υπήρχαν σε ένα σπίτι.
4. Η συχνότητα με την οποία το παιδί βίωνε εμπειρίες εκτός σπιτιού (π.χ. εκδρομές στη φύση, επισκέψεις σε ζωολογικούς κήπους, σε μουσεία, βιβλιοθήκες κ.ο.κ).

Είναι αναμφισβήτητο ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση παιδιατρικού πληθυσμού που παρουσιάζουν διαταραχές στην επικοινωνία. Έρευνες όπως η πιο πάνω έχουν αποδείξει πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της πολυαισθητηριακής διέγερσης για την εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας κυρίως για τα παιδιά που βρίσκονται σε «ρίσκο» να εκδηλώσουν προβλήματα στην επικοινωνία.

Θα άξιζε να αναρωτηθεί κάποιος τι είναι η επικοινωνία; Μήπως τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας έχουν αλλάξει στη σύγχρονη εποχή; Μήπως επικοινωνία είναι ο πατέρας που μιλά ασταμάτητα στο κινητό του τηλέφωνο και το παιδί προσπαθεί να ρωτήσει κάτι μεταξύ των συνδιαλέξεων; Ή το οικογενειακό δείπνο με την τηλεόραση στο βάθος αναμμένη και τα κινητά όλων στο τραπέζι; Ή το παιδάκι που κάθεται δύο ώρες με το ηλεκτρονικό του παιγνίδι στο εστιατόριο ώστε να μπορέσουν οι γονείς να έχουν το ήσυχο δείπνο τους ; Ή η τηλεόραση που παίρνει τον ρόλο του εκπαιδευτή γονιού;

Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών και συναισθημάτων μεταξύ ανθρώπων. Απαιτεί πρώτιστα τη διάθεση για επικοινωνία και μετά τις ικανότητες της κατανόησης και της έκφρασης του προφορικού και του γραπτού λόγου. Απαιτεί την πλήρη προσοχή των εμπλεκομένων, αφιέρωση χρόνου, οπτική επαφή και ανάλογο γλωσσικό ερέθισμα.

Με αφετηρία τη θέση ότι ‘ναι’ το γλωσσικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό στην εξέλιξη του λόγου συνίσταται από τη γέννηση να ενισχύονται οι προσπάθειες του παιδιού για επικοινωνία μέσω του κατάλληλου γλωσσικού ερεθίσματος κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων, αλλά και μέσω της μίμησης των ήχων που παράγει το παιδί, του γέλιου, καθώς και των εκφράσεων του προσώπου. Παράλληλα, η διδαχή κινήσεων/δράσεων/ παιχνιδιών εναλλαγής όπως παλαμάκια, χαιρετισμός, τραγουδάκια, συμβολικό παιχνίδι, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας.

Το άρθρο σάς παραθέτει πρακτικούς τρόπους ανάπτυξης της επικοινωνίας από πολύ μικρές ηλικίες.

1oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Περιμένω τη σειρά μου (Turn- taking)
Η σωστή επικοινωνία απαιτεί την ικανότητα αναμονής. Περιμένω τη σειρά μου να μιλήσω αναμένοντας να τελειώσει ο συνομιλητής μου.
Μέσα από απλές δραστηριότητες, λεκτικές και μη λεκτικές, μαθαίνω στο παιδί μου να περιμένει τη σειρά του.
Στα μικρά παιδιά με απλές δραστηριότητες π.χ. κυλά ο ένας στον άλλο τη μπάλα ή ένα αυτοκινητάκι στο πάτωμα. Σιγά σιγά προσθέτοντας και άλλα άτομα ώστε ο χρόνος αναμονής να αυξάνεται.
Στα πιο μεγάλα αυτό επιτυγχάνεται με πιο απαιτητικές δραστηριότητες π.χ. επιτραπέζια παιγνίδια, στο οικογενειακό τραπέζι μιλώντας για τη μέρα μας.
Ως συνέπεια τα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν την παρορμητικότητά τους, να σέβονται το συνομιλητή τους και να αναπτύσσουν την ικανότητα να ακούνε τους άλλους!!!!

2oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Αρχίζω-τελειώνω (Task- Completion)
Η συγκέντρωση είναι μία ικανότητα η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο σε όλους τους τομείς της μάθησης. Κάθε δραστηριότητα απαιτεί καθορισμένο χρόνο και διάρκεια της συγκέντρωσης. Η ικανότητα να μπορεί ένα παιδί να συγκεντρωθεί αυξάνεται με την ηλικία του παιδιού.
Διδάσκουμε το παιδί πώς κάθε δραστηριότητα έχει αρχή και τέλος. Αρχίζω – τελειώνω.
Αυξάνω το χρόνο συγκέντρωσης, δηλαδή παρουσιάζω παιχνίδια που χρειάζονται περισσότερο χρόνο.
Δεν αλλάζω δραστηριότητα μέχρι να τελειώσω αυτό που κάνω.
Στα μικρότερα παιδιά το διδάσκουμε προτρέποντας το παιδί να τελειώσει ένα παιγνίδι πριν πάρει το επόμενο.
Στα μεγαλύτερα απαιτούμε την εφαρμογή του π.χ. τελειώνω à συγυρίζω à παίρνω καινούριο. Στη σχολική ηλικία απαιτούμε την οργάνωση της σχολικής μελέτης με βάση τα πιο πάνω, δηλαδή διαβάζω ένα μάθημα, τελειώνω, προχωρώ στο επόμενο.

3oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Συμβολικό παιγνίδι (Symbolic play)
Μέσα από το παιγνίδι βοηθώ το παιδί να αναπτύξει τη φαντασία του. Χρησιμοποιώ σενάρια από την πραγματική ζωή και τα βιώματα του παιδιού και τα εμπλέκω μέσα στη δομή του παιγνιδιού. Ταΐζω την κούκλα, τα ζωάκια. Οι χαρακτήρες έχουν φωνή, εκφράζουν τα συναισθήματά τους.

4oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Παράλληλος λόγος
Τα παιδιά πρέπει να ακούσουν και να καταλάβουν τον λόγο προτού τον χρησιμοποιήσουν. Εμείς ως γονείς, πρέπει να υποδείξουμε στο παιδί, ότι τα πράγματα γύρω μας έχουν ονομασίες, ότι οι λέξεις έχουν νόημα και ότι με την ομιλία μπορούμε να επικοινωνούμε τις ανάγκες μας. Ο πιο εύκολος τρόπος να επιτευχθεί το πιο πάνω, είναι να χρησιμοποιήσετε τον «παράλληλο λόγο».

Παράλληλος λόγος σημαίνει να περιγράφει κανείς αυτό που γίνεται από τον ίδιο ή το παιδί την ώρα που γίνεται. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να μιλάτε στο παιδί σας όταν είσαστε μαζί του. Θέμα της συνομιλίας σας πρέπει να είναι τα απλά καθημερινά πράγματα του σπιτιού, όπως το μπάνιο, το συγύρισμα ή η προετοιμασία για το φαγητό. Να συνδέονται οι λέξεις και οι πράξεις. Δηλαδή, να μιλάτε για ό,τι γίνεται εκείνη την στιγμή.

Παραδείγματα:
Την ώρα του ντυσίματος
«Είναι ώρα να ντυθούμε! Να το φόρεμα. Θέλουμε παπούτσια. Πού είναι τα παπούτσια; Να τα παπούτσια! Πού είναι κάλτσες; Α! Είναι μέσα στο συρτάρι. Ανοίγω το συρτάρι. Να τις κάλτσες. Φορώ κάλτσες. Φορώ παπούτσια. Είμαι έτοιμος!»
Στα ψώνια
«Πάμε να ψωνίσουμε! Θέλουμε γάλα, ψωμί, μπανάνα, πατάτες. Πού είναι οι πατάτες; Να τις πατάτες! Βάζω τις πατάτες μέσα! Μέσα στο καλάθι! Πού είναι οι μπανάνες; Να τις μπανάνες! Κίτρινες μπανάνες! Μέσα στο καλάθι! Πού είναι τα λεφτά; Να πληρώσω! Πληρώνω!
Στο αυτοκίνητο.... «Έχει σύννεφα σήμερα. Είναι τόσο γκρίζα.
Λες να βρέξει; Μα είναι σχεδόν Σεπτέμβρης. Έρχεται το φθινόπωρο……»

5oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Επέκταση
Ο ενήλικας με έναυσμα αυτό που λέει το παιδί χτίζει μεγαλύτερες προτάσεις. Αυτό δίνει στο παιδί ένα μοντέλο στο οποίο μπορεί να βασιστεί για να συντάξει πιο πολύπλοκες προτάσεις.
π.χ.
Μικρό Παιδί: «μπά»
Ενήλικας: «μπάλα»
«Παίζω μπάλα»
«Εγώ παίζω μπάλα»
π.χ. Μεγαλύτερο παιδί: «Η μάμα τρώει».
Ενήλικας: «Η μάμα τρώει σαλάτα, είναι νόστιμη!»
«Η μάμα τρώει σαλάτα με πολλά λαχανικά!»

6oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Μελωδία/ρυθμός
Στο αριστερό ημισφαίριο βρίσκονται τα κέντρα αντίληψης και παραγωγής του λόγου και της ομιλίας, ενώ τα κέντρα της μουσικής, της μελωδίας, του ρυθμού βρίσκονται στο δεξί ημισφαίριο. Προσθέτοντας τη μελωδία και το ρυθμό στην ομιλία μας γίνεται εμπλοκή και του δεξιού ημισφαιρίου. Χρησιμοποιώντας παλαμάκια και ελαφριά κτυπηματάκια, δηλαδή την κιναισθητική δίοδο, βοηθούμε το παιδί να αντιληφθεί ότι οι λέξεις έχουν διαφορετική δομή και μέγεθος (μονοσύλλαβες, πολυσύλλαβες λέξεις).

7oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Συνεχής εμπλουτισμός λεξιλογίου
Αναντίρρητα η κατάκτηση καινούριου λεξιλογίου είναι μία διά βίου διαδικασία. Εμείς ως γονείς παρουσιάζουμε συνεχώς νέες λέξεις καθώς το λεξιλόγιό μας αυξάνεται συνεχώς.
Στις συζητήσεις μας με τα παιδιά παρουσιάζουμε συνώνυμες, αντίθετες λέξεις…
π.χ.
Παιδί: «Φοβήθηκα πολύ».
Ενήλικας: «Ναι φαίνεσαι τρομοκρατημένος! Δηλαδή πολύ φοβισμένος».
Παιδί: «Μάμα είμαι χαρούμενος που θα πάμε στο πάρκο».
Ενήλικας: «Εγώ είμαι ενθουσιασμένη!!!!»

8oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Προκαλώ συζήτηση
Ένα συχνό αποτέλεσμα του γρήγορου ρυθμού που κυλά η καθημερινότητά μας είναι και το λάθος των κλειστών ερωτήσεων. Ρωτάμε συχνά το παιδί μας «Πέρασες καλά;» Πέφτοντας στην παγίδα της μονολεκτικής απάντησης του «ναι» ή «όχι». Σε αντίθεση, οι ανοιχτές ερωτήσεις του τύπου «Πώς πέρασες σήμερα στο σχολείο;» δημιουργούν την ανάγκη μίας πολυπλοκότερης απάντησης. Στα μεγαλύτερα παιδιά προκαλούμε συζήτηση για ανταλλαγή απόψεων και ενίσχυση του διαλόγου
π.χ.
Παιδί: «Σήμερα ο Γιώργος χτύπησε τον Αντρέα και η δασκάλα τον έβαλε τιμωρία. Είναι άδικο!»
Ενήλικας: «Ακούγεσαι πολύ αναστατωμένος» ή «Γιατί νομίζεις είναι άδικο;» ή
«Τι νομίζεις εσύ;» ή «Συμφωνείς ή διαφωνείς;» ή «Εσύ τι θα έκανες στη θέση του Γιώργου;»

9oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Βιβλία! Βιβλία! Βιβλία!
Πολλές έρευνες συμφωνούν με την άποψη ότι ο αριθμός των βιβλίων σε ένα σπίτι μειώνει τον κίνδυνο της εμφάνισης μαθησιακών δυσκολιών.
Τα βιβλία είναι μία αστείρευτη πηγή λεξιλογίου, βοηθούν στην αύξηση συγκέντρωσης, της φαντασίας. Είναι το κύριο μέσο σύνδεσης του προφορικού και του γραπτού λόγου. Προσφέρουν τρόπους χειρισμού συναισθημάτων, μεταφορά ιδεών, νοημάτων, εισηγήσεων, επίλυσης προβλημάτων και ανάπτυξη στρατηγικών δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων.
Με στόχο να κρατήσουμε αμείωτο το ενδιαφέρον στα μικρά παιδιά επιλέγουμε διαδραστικά βιβλία, μεγάλα, εικονογραφημένα με πραγματικές φωτογραφίες, (ήχους, εικόνες, φωτάκια), πολυαισθητηριακά, ώστε έτσι να διασφαλίσουμε την εμπλοκή όλων των αισθήσεων (όρασης, ακοής, αφής, όσφρησης).
Στα μεγαλύτερα παιδιά επιλέγουμε βιβλία με θεματολογία που συμπίπτει με τα ενδιαφέροντα του παιδιού (ήρωες, διάστημα, τη φύση κ.τ.λ).

10oς ΚΑΝΟΝΑΣ: Σωστό πρότυπο επικοινωνίας
Το παιδί μας έχει το δικό μας μοντέλο ως πρότυπο επικοινωνίας. Οφείλουμε να προφέρουμε τουλάχιστον αυτό! Μιλάμε πάντοτε σωστά την ελληνική γλώσσα χρησιμοποιώνας το ανάλογο λεξιλόγιο. Αποφεύγουμε παιδαριώδεις λέξεις (άμου, όππα, ουββά, πούα…) που το παιδί μας δε θα κληθεί να χρησιμοποιήσει ποτέ. Η ομιλία μας πρέπει να έχει αργό ρυθμό προσφέροντάς έτσι στο παιδί το χρόνο να αφομοιώσει την κάθε λέξη που ακούει. Δείχνουμε στο παιδί μας ότι έχουμε χρόνο να το ακούσουμε, του δίνουμε χρόνο να απαντήσει, σχολιάζουμε το νόημα αυτών που θέλει να μας μεταφέρει.

Επιλογικά, δεν μπορεί κανείς να υποβιβάσει τη βαρύτητα του ρόλου των γονιών όσον αφορά την εξέλιξη της επικοινωνίας και του λόγου στα παιδιά. Τα νέα ερευνητικά δεδομένα σε συνδυασμό με τη ραγδαία εξέλιξη συγκεκριμένων διαταραχών επικοινωνίας στα παιδιά προβάλλουν επιτακτικά την ανάγκη της άμεσης δραστηριοποίησης των γονέων στο να δίνουν σωστά γλωσσικά ερεθίσματα στα παιδιά τους.

Το τίμημα της σκέψης

Παρά τις πολλές διαφορές τους, όλα τα ανθρώπινα είδη είχαν αρκετά κοινά και μοναδικά χαρακτηριστικά. Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι οι άνθρωποι έχουν ιδιαίτερα μεγάλο εγκέφαλο σε σύγκριση με τα άλλα ζώα. Θηλαστικά με βάρος 60 κιλά έχουν κατά μέσο όρο εγκέφαλο μεγέθους 200 κυβικών εκατοστών. Οι πρώτοι άντρες και γυναίκες πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια είχαν εγκέφαλο μεγέθους 600 κυβικών εκατοστών. Ο εγκέφαλος του σύγχρονου σάπιενς είναι από 1.200 έως 1.400 κυβικά εκατοστά. Των νεάντερταλ ήταν ακόμα μεγαλύτερος.

Σε εμάς μπορεί να φαίνεται ότι η προτίμηση που έχει δείξει η εξέλιξη για τους μεγάλους εγκεφάλους δεν θέλει, ας πούμε, και πολύ μυαλό. Μας γοητεύει τόσο η υψηλή μας ευφυΐα, που θεωρούμε ότι στο ζήτημα της εγκεφαλικής ιπποδύναμης, όσο περισσότερη έχει κανείς, τόσο το καλύτερο. Αν όμως ήταν έτσι, τότε και η οικογένεια των αιλουροειδών θα είχε δημιουργήσει γάτες που θα μπορούσαν να κάνουν μαθηματικές πράξεις. Γιατί, άραγε, το γένος Homo είναι το μοναδικό σε όλο το ζωικό βασίλειο που έχει αποκτήσει τόσο ισχυρές μηχανές σκέψης;

Το γεγονός είναι ότι ο σούπερ εγκέφαλος είναι συγχρόνως μια σούπερ επιβάρυνση για το σώμα. Δεν κουβαλιέται εύκολα, ιδίως όταν βρίσκεται μέσα σε ένα τεράστιο κρανίο. Και η συντήρησή του είναι ακόμα πιο δύσκολη. Στον χόμο σάπιενς ο εγκέφαλος αναλογεί στο 2-3% του συνολικού σωματικού βάρους, αλλά καταναλώνει το 25% της ενέργειας του σώματος όταν το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση ανάπαυσης. Συγκριτικά, ο εγκέφαλος των άλλων πιθήκων απαιτεί μόνο το 8% της ενέργειας σε κατάσταση ανάπαυσης. Οι αρχαίοι άνθρωποι πλήρωσαν για τον μεγάλο τους εγκέφαλο με δύο τρόπους. Πρώτον, δαπανούσαν περισσότερο χρόνο για αναζήτηση τροφής. Δεύτερον, οι μύες τους ατρόφησαν. Σαν μια κυβέρνηση που μεταφέρει δαπάνες από την άμυνα στην εκπαίδευση, οι άνθρωποι μετέφεραν ενέργεια από τους δικέφαλους στους νευρώνες. Το συμπέρασμα ότι αυτή είναι μια καλή στρατηγική επιβίωσης στη σαβάνα δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ένας χιμπατζής δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα επιχειρήματα ενός χόμο σάπιενς, αλλά μπορεί να τον κάνει κομμάτια σαν να ήταν πάνινη κούκλα.

Σήμερα, ο μεγάλος μας εγκέφαλος αποδίδει καλά, γιατί μπορούμε να φτιάχνουμε αυτοκίνητα και όπλα που μας επιτρέπουν να κινούμαστε ταχύτερα από τους χιμπατζήδες και να τους πυροβολούμε από απόσταση ασφαλείας αντί να παλεύουμε μαζί τους. Αλλά τα αυτοκίνητα και τα όπλα είναι πρόσφατο φαινόμενο. Για περισσότερα από δύο εκατομμύρια χρόνια, τα νευρωνικά δίκτυα των ανθρώπων μεγάλωναν διαρκώς, αλλά αν εξαιρέσεις μερικά πέτρινα μαχαίρια και κανένα μυτερό ξύλο, οι άνθρωποι δεν είχαν κερδίσει και σπουδαία πράγματα. Τι ήταν, λοιπόν, αυτό που έκανε την εξέλιξη του τεράστιου εγκεφάλου των ανθρώπων να συνεχιστεί αυτά τα δύο εκατομμύρια χρόνια; Πραγματικά, δεν ξέρουμε.

Ένα άλλο μοναδικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων είναι ότι περπατάμε όρθιοι στα δύο πόδια. Όταν στέκεσαι όρθιος, είναι ευκολότερο να επιτηρείς τη σαβάνα αναζητώντας θηράματα ή εχθρούς, και αν τα χέρια δεν σου είναι απαραίτητα για να κινείσαι, τότε μένουν ελεύθερα για άλλες χρήσεις, όπως να πετάς πέτρες ή να κάνεις νοήματα. Όσο περισσότερα πράγματα μπορούσαν να κάνουν εκείνα τα χέρια, τόσο πιο επιτυχημένοι ήταν οι ιδιοκτήτες τους, και έτσι η εξελικτική πίεση δημιούργησε αυξημένη συγκέντρωση νεύρων και μικρών ευαίσθητων μυών στις παλάμες και τα δάχτυλα. Χάρη σε αυτό, οι άνθρωποι μπορούν να εκτελέσουν εξαιρετικά περίπλοκες εργασίες με τα χέρια τους. Και συγκεκριμένα, μπορούν να φτιάχνουν και να χρησιμοποιούν πολύπλοκα εργαλεία. Τα πρώτα στοιχεία παραγωγής εργαλείων που έχουμε είναι 2,5 εκατομμυρίων ετών και η κατασκευή και η χρήση των εργαλείων είναι το κριτήριο βάσει του οποίου οι αρχαιολόγε αναγνωρίζουν τους αρχαίους ανθρώπους.

Ωστόσο, το να περπατάει κανείς όρθιος έχει και τα μειονεκτήματά του. ο σκελετός των πρωτόγονων προγόνων μας είχε εξελιχθεί επί εκατομμύρια χρόνια έτσι ώστε να μπορεί να στηρίζει ένα πλάσμα που περπατούσε με τα τέσσερα και είχε σχετικά μικρό κεφάλι. Η προσαρμογή στην όρθια στάση ήταν μεγάλη πρόκληση, ιδίως όταν η κατασκευή έπρεπε να στηρίζει ένα πολύ ευμέγεθες κρανίο. Η ανθρωπότητα πλήρωσε για την αφ’ υψηλού όρασή της και τα εργατικά της χέρια με δισκοπάθειες και αυχενικά.

Οι γυναίκες πλήρωσαν παραπάνω. Το βάδισμα σε όρθια στάση απαιτούσε στενότερους γοφούς, περιορίζοντας έτσι τη δίοδο του τοκετού - την ίδια στιγμή που το κεφάλι των μωρών γινόταν όλο και μεγαλύτερο. Ο θάνατος στη γέννα έγινε σοβαρός κίνδυνος για τις γυναίκες. Όσες γεννούσαν πιο νωρίς, όταν ο εγκέφαλος και το κεφάλι του μωρού ήταν ακόμα σχετικά μικρά και εύκαμπτα, τα πήγαιναν καλύτερα και επιβίωναν, κι έτσι έκαναν περισσότερα παιδιά. Κατά συνέπεια, η φυσική επιλογή ευνόησε τις πρώιμες γέννες. Και πράγματι, σε σύγκριση με άλλα ζώα, οι άνθρωποι γεννιούνται πρόωρα, όταν πολλά από τα ζωτικά τους συστήματα δεν είναι ακόμα επαρκώς ανεπτυγμένα. Ένα πουλάρι μπορεί να τρέξει λίγο μετά τη γέννα ένα γατάκι αφήνει τη μητέρα του για να ψάξει μόνο του για τροφή όταν είναι μερικών εβδομάδων. Τα ανθρώπινα μωρά είναι ανήμπορα και μένουν για πολλά χρόνια εξαρτημένα από τους μεγαλύτερούς τους για τροφή, προστασία και μάθηση.

Το γεγονός αυτό έχει συμβάλει σημαντικά τόσο στις εξαιρετικές κοινωνικές ικανότητες των ανθρώπων όσο και στα μοναδικά τους κοινωνικά προβλήματα. Μια μητέρα μόνη δεν μπορούσε να εξασφαλίσει αρκετή τροφή για την ίδια και τα παιδιά της, όταν έπρεπε διαρκώς να τα φροντίζει. Η ανατροφή των παιδιών απαιτούσε συνεχή βοήθεια από άλλα μέλη της οικογένειας και από τους γείτονες. Για να μεγαλώσει ένας άνθρωπος, χρειάζεται ολόκληρη φυλή. Έτσι, η εξέλιξη ευνόησε όσους μπορούσαν να διαμορφώνουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Επιπλέον, εφόσον οι άνθρωποι γεννιούνται ανεπαρκώς ανεπτυγμένοι, μπορούν να εκπαιδευτούν και να μάθουν να κοινωνικοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από οποιοδήποτε άλλο ζώο. Τα περισσότερα θηλαστικά βγαίνουν από τη μήτρα σαν τα κεραμικά από τον κλίβανο - οποιαδήποτε προσπάθεια να τα αναπλάσεις θα τα γρατζουνίσει ή θα τα σπάσει. Οι άνθρωποι βγαίνουν από τη μήτρα σαν λιωμένο γυαλί από καμίνι. Μπορείς να τους συστρέφεις, να τους τεντώσεις και να τους πλάσεις σε εκπληκτικό βαθμό. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας.

Γιατί "κολλάμε" στο Παρελθόν;

Περνάει ο καιρός, περνάνε τα χρόνια και εμείς δεν μπορούμε να αποκοπούμε από έναν άνθρωπο ή μία κατάσταση, που ανήκει μεν χρονικά στο παρελθόν, αλλά κατέχει σημαντική θέση και στο παρόν.

Γιατί γίνεται, συνήθως, αυτό; Γιατί δεν μας είναι εύκολο να κλείσουμε παρελθοντικά κεφάλαια και να κάνουμε μία καινούρια αρχή; Γιατί μας κυριεύουν στο σήμερα τα "φαντάσματα" του χθες;

1. Η άγνοια "σκοτώνει": Όταν δεν μας είναι ξεκάθαρα κάποια πράγματα, όταν δεν έχουμε λάβει τις απαραίτητες απαντήσεις, αυτό μας κρατά πολλές φορές καθηλωμένους σε μία κατάσταση. Δεν έχουμε αναγνωρίσει αιτίες, λόγους, ευθύνες. Φανταστείτε το σαν μία ιστορία με αρχή, μέση και τέλος. Εάν δεν έχουμε καταλάβει από την αρχή το νόημα της, την δομή της, την πλοκή της ... πως θα της δώσουμε το "τέλος", που της αρμόζει; Ας είναι και δυσάρεστο ...

2. Άρνηση για αποδοχή της πραγματικότητας: Η αλήθεια δεν είναι πάντα ευκολοχώνευτη. Δεν αποχαιρετάμε κάτι, όταν δεν μπορούμε να δεχθούμε, ότι δεν μας "ανήκει" πλέον.

3. Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία: Μήπως δεν έχω κάνει τα πρέποντα; Μήπως υπάρχει ακόμα η δυνατότητα να ανατρέψω τα γεγονότα; Θα μπορούσα να προσπαθήσω και λίγο διαφορετικά, να δω τι αποτελέσματα θα έχω στην πορεία; Όταν μας είναι δύσκολο να αποδεχθούμε κάτι, τότε θα γεννιούνται "τυφλές" ελπίδες για αλλαγή και ανατροπή.

4. Αναπάντητα "γιατί": Πολλές φορές το "γιατί" δεν απαντιέται. Ή η απάντηση του φαίνεται τόσο απλοϊκή, που δεν μας ταιριάζει. "Γιατί δεν με θέλει πια στην ζωή του/της;" Έχετε ποτέ σκεφτεί, ότι η απάντηση μπορεί να είναι, "Γιατί απλά δεν θέλει ... γιατί έτσι"; Γιατί οι άνθρωποι αλλάζουν γνώμη, οι καταστάσεις αλλάζουν και τίποτα δεν είναι αυτονόητο ή δεδομένο στην ζωή.

5. Η μυθοποίηση δίνει μεγαλύτερες διαστάσεις: Μυθοποιούμε ανθρώπους, δίνουμε τεράστιο ανάστημα σε καταστάσεις, γιατί είμαστε άνθρωποι και μπορεί να το έχουμε ανάγκη. Να αισθανθούμε σε μία ευάλωτη στιγμή της ζωής μας κάτι ή κάποιον πιο δυνατό ή πολύ πιο σημαντικό για εμάς. Καλό θα ήταν, όμως, να πάρουμε μία απόσταση συναισθηματική και να το παρατηρήσουμε περισσότερο αντικειμενικά και ρεαλιστικά.

6. Ο φόβος για το άγνωστο: Δεν εγκαταλείπουμε το παρελθόν, γιατί μας φοβίζει το παρόν ή ακόμα καλύτερα το "άγνωστο" του μέλλοντος. Το οικείο μας προσφέρει μία ασφάλεια, ακόμα κι αν είναι πλασματική ή δυσάρεστη.

Τίποτα καινούριο δεν μπορεί να μπει στην ζωή μας, εάν δεν κάνουμε τον απαραίτητο χώρο, για να εισχωρήσει. Καμία καλή αρχή δεν μπορεί να γίνει, εάν δεν έχει προηγηθεί ένα "καλό" κλείσιμο. Το παρελθόν το συμβουλευόμαστε, δεν το κουβαλάμε. Από το "πριν" παίρνουμε μόνο τα απαραίτητα μαθήματα. Περπατώντας μπροστά, αλλά κοιτάζοντας πίσω ... πολύ πιθανόν είναι να κουτουλήσουμε κάπου!!!