ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Χοηφόροι (84-123)

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

ΗΛΕΚΤΡΑ
δμῳαὶ γυναῖκες, δωμάτων εὐθήμονες,
85 ἐπεὶ πάρεστε τῆσδε προστροπῆς ἐμοὶ
πομποί, γένεσθε τῶνδε σύμβουλοι πέρι·
τί φῶ χέουσα τάσδε κηδείους χοάς;
πῶς εὔφρον᾽ εἴπω, πῶς κατεύξωμαι πατρί;
πότερα λέγουσα παρὰ φίλης φίλῳ φέρειν
90 γυναικὸς ἀνδρί, τῆς ἐμῆς μητρὸς πάρα;
τῶνδ᾽ οὐ πάρεστι θάρσος, οὐδ᾽ ἔχω τί φῶ
χέουσα τόνδε πέλανον ἐν τύμβῳ πατρός.
ἢ τοῦτο φάσκω τοὔπος, ὡς νόμος βροτοῖς,
ἴσ᾽ ἀντιδοῦναι τοῖσι πέμπουσιν τάδε
95 στέφη, δόσιν γε τῶν κακῶν ἐπαξίαν;
ἢ σῖγ᾽ ἀτίμως, ὥσπερ οὖν ἀπώλετο
πατήρ, τάδ᾽ ἐκχέασα, γάποτον χύσιν,
στείχω, καθάρμαθ᾽ ὥς τις ἐκπέμψας, πάλιν
δικοῦσα τεῦχος ἀστρόφοισιν ὄμμασιν;
100 τῆσδ᾽ ἔστε βουλῆς, ὦ φίλαι, μεταίτιαι·
κοινὸν γὰρ ἔχθος ἐν δόμοις νομίζομεν.
μὴ κεύθετ᾽ ἔνδον καρδίας φόβῳ τινός.
τὸ μόρσιμον γὰρ τόν τ᾽ ἐλεύθερον μένει
καὶ τὸν πρὸς ἄλλης δεσποτούμενον χερός.
105 λέγοις ἄν, εἴ τι τῶνδ᾽ ἔχεις ὑπέρτερον.
ΧΟ. αἰδουμένη σοι βωμὸν ὡς τύμβον πατρὸς
λέξω, κελεύεις γάρ, τὸν ἐκ φρενὸς λόγον.
ΗΛ. λέγοις ἄν, ὥσπερ ᾐδέσω τάφον πατρός.
ΧΟ. φθέγγου χέουσα σεμνά· τοῖσιν εὔφροσιν—
110 ΗΛ. τίνας δὲ τούτους τῶν φίλων προσεννέπω;
ΧΟ. πρῶτον μὲν αὑτὴν χὤστις Αἴγισθον στυγεῖ.
ΗΛ. ἐμοί τε καὶ σοί τἄρ᾽ ἐπεύξομαι τάδε.
ΧΟ. αὐτὴ σὺ ταῦτα μανθάνουσ᾽ ἤδη φράσαι.
ΗΛ. τίν᾽ οὖν ἔτ᾽ ἄλλον τῇδε προστιθῶ στάσει;
115 ΧΟ. μέμνησ᾽ Ὀρέστου, κεἰ θυραῖός ἐσθ᾽ ὅμως.
ΗΛ. εὖ τοῦτο, κἀφρένωσας οὐχ ἥκιστά με.
ΧΟ. τοῖς αἰτίοις νυν τοῦ φόνου μεμνημένη—
ΗΛ. τί φῶ; δίδασκ᾽ ἄπειρον ἐξηγουμένη.
ΧΟ. ἐλθεῖν τιν᾽ αὐτοῖς δαίμον᾽ ἢ βροτῶν τινα—
120 ΗΛ. πότερα δικαστὴν ἢ δικηφόρον λέγεις;
ΧΟ. ἁπλωστὶ φράζουσ᾽, ὅστις ἀνταποκτενεῖ.
ΗΛ. καὶ ταῦτά μοὐστὶν εὐσεβῆ θεῶν πάρα;
ΧΟ. πῶς δ᾽ οὔ, τὸν ἐχθρὸν ἀνταμείβεσθαι κακοῖς;

***
ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΗΛΕΚΤΡΑ
Πιστές μου σκλάβες, των σπιτιών μας κυβερνήτρες,
αφού μαζί μου συνοδειά της λιτανείας
αυτής έχετ᾽ ερθεί, ζητώ τη συμβουλή σας,
τώρα που αυτές τις νεκρικές χοές στο μνήμα
θα χύσω του πατέρα μου: ποιά ευχή να κάμω
που να του ᾽ναι καλόδεχτη; να λέγω τάχα
πως στον καλό τον άντρα της απ᾽ την καλή του
90 γυναίκα — τη μητέρα μου — του φέρνω δώρα;
Δεν έχω θάρρος αχ! και τί να πω δε ξέρω,
ενώ τις προσφορές στον τάφο του θα χύνω·
ή τα λόγια να λέω που η συνήθεια ορίζει:
καλή να δίνει αντίχαρη σ᾽ αυτούς που στέλλουν
τη χάρη αυτή — κι άξιο μισθό στα κρίματά των;
ή έτσι χωρίς μιλιά και καταφρονεμένα,
καθώς και κείνος χάθηκε, στη γης να χύσω
να τις ρουφήξει τις χοές, κι ευτύς πετώντας
την υδρία να φύγω, σαν ένας που ρίχτει
καθάρματα, χωρίς να στρέψω μάτι πίσω;
100 Πάρτε και σεις μέρος στη σκέψη αυτή μου, φίλες,
αφού μια έχθρα κοινή στα σπίτια μας ενώνει.
Ανοίξετέ μου τις καρδιές σας δίχως φόβο,
γιατ᾽ όμοια μοίρα κι ένα ελεύτερο προσμένει
κι εκείνον που ᾽ναι σ᾽ αλλουνού εξουσία σκλάβος.
Λέγε, να ζεις, αν τίποτε πιο καλό ξέρεις.
ΧΟΡΟΣ
Βωμός για μένα του πατέρα σου είναι ο τάφος
και μ᾽ άγιο εμπρός του σεβασμό, μια που προστάζεις,
ό,τι μου λέει μέσα μου η καρδιά θ᾽ ακούσεις.
ΗΛΕΚΤΡΑ
Μιλά καθώς του τάφου του σ᾽ εμπνέει το σέβας.
ΧΟΡΟΣ
Χύνε κι εύχου καλό για όσους τον αγαπούνε.
ΗΛΕΚΤΡΑ
110 Και ποιοί ᾽ναι οι φίλοι αυτοί που λες να ονοματίσω;
ΧΟΡΟΣ
Εσένα πρώτα πες κι όσοι ᾽ναι εχθροί του Αιγίστου.
ΗΛΕΚΤΡΑ
Λοιπόν θενα ευχηθώ για μένα και για σένα;
ΧΟΡΟΣ
Μόνη σου πια στοχάσου το και θα εννοήσεις.
ΗΛΕΚΤΡΑ
Στη συντροφιά μας ποιό λοιπόν να βάλω ακόμα;
ΧΟΡΟΣ
Μην τον ξεχνάς, κι αν μακριά λείπει, τον Ορέστη.
ΗΛΕΚΤΡΑ
Καλά το λες και μ᾽ έφερες και με στο νου μου.
ΧΟΡΟΣ
Τώρα λοιπόν θυμήσου και για τους φονιάδες —
ΗΛΕΚΤΡΑ
Τί λες να πω; εξηγήσου μου κι εγώ να μάθω.
ΧΟΡΟΣ
Να ᾽ρθει γι᾽ αυτούς κάποιος απ᾽ τους θεούς ή ανθρώπους —
ΗΛΕΚΤΡΑ
120 Και τί απ᾽ τα δυο; κριτής τωνε ή εκδικητής των;
ΧΟΡΟΣ
Τόσο να πεις: το αίμα να πληρώσει με αίμα.
ΗΛΕΚΤΡΑ
Μα τέτοια ευχή μου στους θεούς δε θα ᾽ταν κρίμα;
ΧΟΡΟΣ
Κρίμα; και πώς; σ᾽ εχθρούς κακό ν᾽ ανταποδίνεις;

ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

Περισσότερο ἀπό το θρίαμβο τῆς ἄλφα ἤ τῆς βήτα τακτικῆς, αὐτό πού δείχνει ὁ Θουκυδίδης σε μια μάχη εἶναι, πράγματι, ὁ θρίαμβος τῆς πνευματικῆς ἱκανότητας. Ἀκριβῶς ἐπειδή μια στρατιωτική νίκη γίνεται ἕνας ἐπαληθευμένος συλλογισμός, εἶναι φανερό πώς ἡ ἐξυπνάδα, ἡ κρίση, μπορεῖ, καί πρέπει, να εἶναι ὁ συντελεστής τῆς νίκης αὐτῆς. Ἡ τέχνη τῆς πρόβλεψης, πάντα οὐσιαστική στον Θουκυδίδη, βρίσκει, ἑπομένως, στο σημεῖο αὐτό την πιο περίλαμπρη δικαίωσή της.

 

            Χωρίς ἀμφιβολία, τά ἠθικά χαρίσματα εἶναι ἀναγκαῖα· τά βρίσκουμε ὅμως στόν Θουκυδίδη ὑποταγμένα στά νοητικά χαρίσματα. Το πρόβλημα πού ἔθιγε ὁ Ἡρόδοτος σχετικά με τον Ἀμομφάρετο ἔχει τώρα λυθεῖ· και ὁ Θουκυδίδης ἐπιμένει, με το στόμα τοῦ Βρασίδα, στα πλεονεκτήματα πού παρουσιάζει μιά στρατηγική βασισμένη στήν παρατήρηση καί στό στρατήγημα. Ἀκόμα καί τό θάρρος τῶν στρατευμάτων, πού παραμένει, φυσικά, ἀπαραίτητο, βασίζεται, τελικά, λίγο πολύ, στήν πνευματική ἱκανότητα. Και μόνον μέ τήν ὕπαρξή τους, οἱ δημηγορίες ἀποδεικνύουν πώς ὁ στρατιώτης θα εἶναι τόσο γενναιότερος ὅσο καλύτερα θα ἔχει ἀντιληφθεῖ τά πλεονεκτήματα τῆς συγκεκριμένης κατάστασης[1]. 

     

            Ἐξάλλου, εἴδαμε ὅτι ὁ Φορμίωνας ἀπορρίπτει κατηγορηματικά την ἔννοια τῆς ἔμφυτης γενναιότητας καί, ἀντί γι’ αὐτήν, προτιμᾶ τήν αὐτοπεποίθηση πού βασίζεται στην ἐμπειρία. Την ἴδια διάκριση τήν ξαναβρίσκουμε (ὅπως ἔδειξε ὁ L. Bodin) στόν Πλάτωνα (Πρωταγόρας, 351 a)· προπάντων ὅμως, εἶναι μια ἰδέα πού την ὑπερασπίστηκε συχνά ὁ Περικλής.[2] Ἐνῶ στον Ὅμηρο ἦταν στο χέρι τῶν θεῶν να ἀλλοιώνουν την παλικαριά ἑνός ἀνθρώπου, στον Θουκυδίδη, ἀντίθετα, ἡ γενναιότητα εἶναι συνδεδεμένη με την πείρα, τήν τεχνική ὑπεροχή, τή γνώση.

 

            Ἔτσι, ὅλα τά ἀνθρώπινα μέσα ὑποτάσσονται, τελικά, στην πνευματική ἱκανότητα. Ἕνα μόνο στοιχεῖο μένει στό περιθώριο, ἡ τύχη. Ὁ Θουκυδίδης ἀναγνωρίζει, ὑπογραμμίζει την ὕπαρξή της. Στην πραγματικότητα ὀνομάζει ἔτσι καθετί πού δεν θα ἦταν δυνατόν να προβλεφθεῖ οὔτε ἀπό το ἱκανότερο γιά ἀνάλυση πνεῦμα. 

     

            Εἶναι ὡστόσο φανερό πώς, ἀκόμα κι ἀπό τήν ἄποψη αὐτήν ἡ τύχη κρατᾶ τή θέση της στούς ὑπολογισμούς τῶν ἀρχηγῶν. Πρέπει, βέβαια, νά τῆς ἀφήσουν τή μικρότερη δυνατή μερίδα. Και γι’ αὐτό, πρίν ἀπ’ ὅλα, πρέπει νά ἀντιμετωπίζουν ἀπό πρίν τίς περισσότερες δυνατές περιπτώσεις ἀλλά καί νά ἐπαγρυπνοῦν ὥστε νά ἀφήσουν στήν τύχη νά παίξει τόν μικρότερο δυνατό ρόλο: ἀρχηγοί καί στρατιῶτες πρέπει νά εἶναι, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι στή Ναύπακτο, τόσο κύριοι τοῦ ἑαυτοῦ τους ὥστε νά κρατοῦν τήν ψυχραιμία τους, τόσο πληροφορημένοι ὥστε να αὐτοσχεδιάζουν γρήγορα μιά καινούρια λύση. Ἡ τύχη εἶναι λοιπόν ἡ διαφορά ἀνάμεσα στήν πραγματικότητα καί στόν διαλογισμό· παράλληλα ὅμως, και ὁ καλύτερος διαλογισμός πρέπει νά ξέρει νά ἀναπροσαρμόζεται ἀνάλογα μέ τήν τύχη.

 

            Περνᾶμε, ἔτσι, ἀσυναίσθητα, ἀπό τά ἁπλά μαθήματα  πού δίνονται στούς στρατηγούς, σέ ἕνα μάθημα μέ ἀσύγκριτα πιό πλατιά σημασία. Ἡ ἀληθινή μάχη εἶναι αὐτή πού δίνει ἡ διάνοια, πάντα ἕτοιμη νά κατακτήσει μιάν ἀλήθεια· ἡ ἐξουσία της πάνω στήν ἀλήθεια δέν μπορεῖ ποτέ να εἶναι ἀπόλυτη, ἀλλά ἡ διάνοια ἀγωνίζεται, ὅλοένα καί πιο σκληρά, για νά τό ἐπιτύχει. Μποροῦμε, λοιπόν, νά ποῦμε πώς οἱ ἐξιστορήσεις τῶν πολεμικῶν συμπλοκῶν στόν Θουκυδίδη, τείνουν πρός ἕνα ἰδεατό και πάντα ἀπρόσιτο ὅριο, ὅπου ἡ ἀφήγηση δέν θά πρόσθετε πιά τό ἐλάχιστο καινούργιο στοιχεῖο σέ δύο ἀντιτιθέμενες δημηγορίες…
--------------------------

[1] Ὁ Λακεδαιμόνιος Βρασίδας δικαιολογεῖται σέ δύο περιπτώσεις ἐπειδή κάνει το «δάσκαλο» στά στρατεύματά του, ἀπευθύνοντάς τους αὐτή τήν διδαχήν ( Δ 126.1 και Ε 9.2): ἡ συνήθεια νά ἀναπτύσσονται γιά χάρη τοῦ στρατοῦ λογικά ἐπιχειρήματα πρίν ἀπό τή δράση, ἡ ἀρχή τοῦ φωτισμένου, τοῦ ἐνήμερου θάρρους, φαίνονται, χωρίς ἀμφιβολία, λιγότερο φυσικές γιά ἕνα Σπαρτιάτη παρά για ἕναν Ἀθηναῖο.

 

[2] Β 40.3· Β 62. 4-5 (στην πρώτη περίπτωση ἄλλωστε, ἡ ἰδέα διατυπώνεται μέ περισσότερη μετριοπάθεια: καταλαβαίνουμε πράγματι (παρά τον L. Bodin) πώς ἡ γνώση αὐτῶν πού εἶναι δεινά καί ἡδέα (φοβερά καί εὐχάριστα) δέν ἀποτρέπει τούς Ἀθηναίους νά βαδίσουν στόν κίνδυνο - ὄχι πώς τούς ἐπιτρέπει νά τό κάνουν). Θά συσχετίσουμε μέ αὐτές τίς νοησιαρχικές  ἔννοιες τῆς εὐψυχίας, τόν ὁρισμό πού δίνει ὁ Νικίας στόν Λάχη (196 d). Ὁ Θουκυδίδης ἀναγνωρίζει, ὥστόσο, ὅταν παρουσιαστεῖ ἡ εὐκαιρία τή σημασία τῆς παλικαριᾶς (στο Ε 72.2 ἡ γενναιότητα ἀντισταθμίζει τήν ἔλλειψη ἐμπειρίας ἀλλά ὁ ἱστορικός δέν τό σχολιάζει σέ καμιά ἀνάλυση).

Είναι πολύπλοκες οι σχέσεις, αλλά αξίζει να αγωνιζόμαστε γι’ αυτές

Τελικά τι είναι οι σχέσεις; Οι σχέσεις είναι δύσκολες, πολύπλοκες! Όλοι τις επιδιώκουμε, αλλά όταν τις έχουμε δεν τις εκτιμάμε ή ψάχνουμε κάτι άλλο. Πολλές φορές τις κυνηγάμε, γινόμαστε εμμονικοί στο να τις αποκτήσουμε και όταν τελικά τις πετύχουμε, δεν τις θέλουμε άλλο.

Από την άλλη όμως, όταν καταλάβουμε πόσο σημαντικές είναι για τη ζωή μας, απλά κάνουμε τα πάντα για να τις διατηρήσουμε και δεν θέλουμε με τίποτα να τις αφήσουμε! Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον και δεν μπορεί να ζει μόνος του. Οι σχέσεις πρέπει να υπάρχουν στη ζωή του, δεν μπορεί χωρίς αυτές…

Οι σχέσεις, λοιπόν, είναι πολύπλοκες καθώς δεν είσαι μόνο ένα άτομο, αλλά δύο ή και περισσότερα. Πρέπει να σκέφτεσαι και τον άλλον- τους άλλους και σίγουρα είναι δύσκολο πριν καλά καλά τα βρεις με τον εαυτό σου ξαφνικά να σκεφτείς και τους άλλους. Επίσης, οι σχέσεις είναι ανυπόφορες και πιεστικές! Πρέπει συνέχεια να δίνεις αναφορά για το που είσαι και τι κάνεις. Εν ολίγοις, χάνεις την ιδιωτική σου ζωή και την ατομικότητά σου, άσε που μπορεί να αλλάξεις στοιχεία του χαρακτήρα σου για να αρέσεις σε όλους τους άλλους και όχι στον ίδιο σου τον εαυτό. Τέλος , οι σχέσεις μας βασανίζουν. Οφείλουμε να είμαστε εκεί να δίνουμε το εκατό τις εκατό του εαυτού μας χωρίς να προσποιούμαστε.

Από την άλλη, όμως, οι σχέσεις είναι υπέροχες, σου προσφέρουν ευχαρίστηση και συντροφικότητα και σε απαλλάσσουν από την απομόνωση και την μοναξιά. Επιπλέον, σε κάνουν γενναιόδωρο και καλόκαρδο. Μέσα από αυτές γινόμαστε καλύτεροι σαν άνθρωποι, μαθαίνουμε να δίνουμε και να σκεφτόμαστε τους άλλους, μας κάνουν κοινωνικούς και μας βοηθούν να αποβάλλουμε τον νοσηρό εγωισμό μας. Σαν να μας λυτρώνουν και μας βοηθούν να ξεδιπλώνουμε τα καλύτερα στοιχεία του εαυτού μας ή ακόμη και να τα ανακαλύπτουμε –αν δεν τα έχουμε βρει. Τέλος, μέσα από τις σχέσεις διευρύνουμε τις γνώσεις μας αφού ανταλλάσσουμε απόψεις και ιδέες με τα άτομα που συναναστρεφόμαστε.

Οι σχέσεις μάλλον, είναι ένα κράμα δύσκολων αλλά και ευχάριστων καταστάσεων. Απαιτούν από τη μία φροντίδα και θυσίες αλλά από την άλλη προσφέρουν αγάπη, στοργή, κοινωνικότητα… Αλλά για να σκεφτούμε… Ποιος θέλει τα εύκολα στη ζωή του; Μόνο όταν αγωνίζεσαι και το προσπαθείς χαίρεσαι τη ζωή!

Rilke: Είναι γόνιμη η μοναξιά επειδή είναι δύσκολη

«Καλλιτέχνης θά πει: νά μή μετράς, νά μή λογαριάζεις, νά ψηλώνεις ὅπως τό δέντρο, πού δέν βιάζει τό χυμό του, πού ἀδείλιαστο ἀψηφάει τίς ἀνοιξιάτικες μπόρες, χωρίς νά φοβᾶται μή δέν ἔρθει τό καλοκαίρι.

Τό καλοκαίρι έρχεται. Έρχεται ὅμως μονάχα γιά κείνους πού ξέρουν νά προσμένουν ξένοιαστοι καί γαλήνιοι σάν νά ‘χανε μπροστά τους τήν αἰωνιότητα.

Κάθε μέρα πού ‘ρχεται καί φεύγει μου φέρνει ἐτούτη τή διδαχή – διδαχή πληρωμένη μέ πόνους, πού τούς χρωστῶ, ὡστόσο, χάρη: Ὑπομονή, αὐτό εἶναι τό μεγάλο μυστικό!...»

«Οι άνθρωποι έχουνε βρει γιά τό κάθε τί τήν εὐκολότερη (συμβατική) λύση, τήν εὐκολότερη ἀπ’ όλες τίς εύκολες λύσεις. Είναι ωστόσο φανερό πώς πρέπει νά στεκόμαστε στό Δύσκολο. Κάθε ζωντανή ύπαρξη σ’ αὐτό στέκεται... Είναι γόνιμη ἡ μοναξιά επειδή είναι δύσκολη...»

 

«Δεν έχουμε κανένα λόγο να είμαστε δύσπιστοι απέναντι στον Κόσμο μας, μια και δεν μας είναι εχθρικός κι ενάντιος.

Αν υπάρχουν τρόμοι μέσα σ' αυτόν τον κόσμο, είναι τρόμοι δικοί μας.

Αν υπάρχουν γκρεμνοί, δικοί μας γκρεμνοί είναι∙ αν υπάρχουν κίνδυνοι, πρέπει να προσπαθήσουμε να τους αγαπήσουμε.

Κι αν πλάσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με την αρχή πως πρέπει πάντα ν' αποζητάμε το δύσκολο - τότε όλα κείνα, που σήμερα ακόμα μας φαίνονται τόσο ξένα, θα πλημμυρίσουν εμπιστοσύνη και πίστη.

Πώς θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε τους αρχαίους εκείνους μύθους, που ανταμώνουμε στα πρώτα βήματα όλων των λαών, τους μύθους των δράκων που, την κρίσιμη στιγμή μεταμορφώνονται σε πριγκιπέσες;

Ίσως όλοι οι δράκοι της ζωής μας να 'ναι πριγκιπέσες, που δεν προσμένουν παρά την ώρα που θα μας δουν όμορφους και τολμηρούς.

Ίσως, κάθε τι τρομαχτικό να 'ναι, στο απώτατο βάθος του, έρημο και αβοήθητο και να προσμένει από μας βοήθεια.»

 

«Άν ίσως ἡ καθημερινότητά σας σας φαίνεται φτωχή, μή τήν καταφρονήσετε. Καταφρονείστε τόν ίδιο τόν ἑαυτό σας, πού δέν είναι ἀρκετά ποιητής καί δέν μπορεί νά καλέσει κοντά του τά πλούτη της.»  

 

Rainer Maria Rilke, Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή

ΑΥΤΗ Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΠΟΤΕ ΘΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΘΕΙ; 8 Νοεμβρίου 392μΧ Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ!

8 Νοεμβρίου 392 μκε ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Θεοδόσιος (ο αποκαλούμενος από τους Χριστιανούς Μέγας), καταργεί με διάταγμα του την "Ελληνική Θρησκεία" και απαγορεύει την προσέλευση των Ελλήνων στους προγονικούς Ναούς. Ξεσπάει νέο κύμα διώξεων  κατά των Ελλήνων. Ιερείς δολοφονούνται, Ναοί λεηλατούνται και ισοπεδώνονται από πιστούς της Θρησκείας της Αγάπης. Έλληνες συλλαμβάνονται και ή δολοφονούνται επιτόπου από αιμοδιψείς Χριστιανούς ή στέλνονται σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων. Ο Χριστιανικός Μεσαίωνας έχει ξεκινήσει. Μάταιες οι εκκλήσεις σοφών όπως του Λιβάνιου προς τον Ρωμαίο Εγκληματία Αυτοκράτορα.

 

Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος αναφέρει: "Τοιουτοτρόπως επί Θεοδοσίου εθριάμβευσεν ο χριστιανισμός κατά της ειδωλολατρείας".  Αναλυτικά:

".... Συγχρόνως εξέδωκε νόμους αυστηρούς, δι' ών αφηρείτο εκ μέσου νυν μεν τούτο, νυν δ' εκείνο του αρχαίου ελληνικού βίου και ιδίως του αρχαίου ελληνικού θρησκεύματος. Ο Θεοδόσιος κατήργησεν εν έτει 394, δια νόμου, τον μέγαν ολυμπιακόν αγώνα, κατά την 293 Ολυμπιάδα αφ' ής ενίκησεν ο Κόροιβος, και εξέλιπεν ούτω τότε δια παντός η επιφανεστάτη εκείνη των αρχαίων ελληνικών πανηγύρεων.

 

Ωσαύτως, επί βαρυτάταις χρηματικαίς ζημίαις και ύστερον επί ποινή θανάτου, απηγορεύθησαν αλληλοδιαδόχως αι εν ημέρα και εν νυκτί θυσίαι, αι ιεροσκοπίαι, η των ειδώλων λατρεία, η εις τους ναούς είσοδος και εν γένει πάσα δημοσία και απόρρητος τελετή του αρχαίου θρησκεύματος. Καθώς δε συνήθως συνέβαινε περί τα τοιαύτα η εκτέλεσις των νόμων τούτων υπερέβαλε πολλάκις και αυτήν αυτών την δεινήν αυστηρότητα. Οι κατά τας επαρχίας εξηγριωμένοι όχλοι, μη αρκούμενοι εις την κατάργησιν της λατρείας, ήθελον να καταστρέψωσι και αυτά τα οικοδομήματα εντός των οποίων αύτη ετελείτο.

Αι πολιτικαί αρχαί ηναγκάζοντο να ενδώσωσιν ή έβλεπον αδιαφόρως την τοιαύτην των μνημείων εκείνων κατεδάφισιν. Τινές δε των επισκόπων και οι πλείστοι των μοναχών συνετέλουν προθυμότατα εις τον όλεθρον τούτον. Εις μάτην διεμαρτύροντο οι εθνικοί, εις μάτην ο περιώνυμος σοφιστής Λιβάνιος, επ' ελπίδι του να συγκινήση την ψυχήν του Θεοδοσίου, περιέγραφεν υπερβολικώτερον ίσως της αληθείας τα παθήματα του αρχαίου θρησκεύματος,λέγων προς τοις άλλοις, <οι δε μελανειμονούντες ούτοι... θέουσιν εφ' ιερά, ξύλα φέροντες και λίθους και σίδηρον, οι δε, και άνευ τούτων, χείρας και πόδας... των πρώτων δε κειμένων, δρόμος επί τα δεύτερα και τρίτα, τολμάται μεν ούν καν ταις πόλεσι, το πολύ δε εν τοις αγροίς... χωρούσι τοίνυν δια των αγρών ώσπερ χείμαρροι κατασύροντες δια των ιερών τους αγρούς.

 

Η φωνή αυτού δεν εισηκούσθη και το έργον της καταστροφής εκηκολούθησε. Τότε ανετράπη εκ βάθρων ο εν Αλεξανδρεία περίφημος ναός του Σεράπιδος, πάλαι ποτέ οικητήριον των επιστημών, και σώζων έτι κατά τους χρόνους τούτους τινά της αρχαίας σοφίας ίχνη. Τότε κατηδαφίσθη ο εν Απαμεία περικαλλής του Διός ναός. Τότε ηφανίσθησαν πλείστα άλλα της τέχνης αριστουργήματα ιδίως εν Συρία και εν Αιγύπτω' εις την ενταύθα Ελλάδα κατ' ευτυχίαν δεν φαίνονται τα τοιαύτα γενόμενα, ίσως διότι οι εθνικοί ήσαν ενταύθα πολλοί έτι και ισχυροί, ώστε οι του νέου δόγματος οπαδοί δεν ετόλμων να επιτεθώσι κατ' αυτών τοσούτον απροκαλύπτως. Τοιουτοτρόπως επί Θεοδοσίου εθριάμβευσεν ο χριστιανισμός κατά της ειδωλολατρείας,....."

Μερικά από αυτά τα διατάγματα είναι:

16.10.2. Προς Μαδαλιανόν, βοηθό Έπαρχο της Διοικήσεως

Ας σταματήσει η ψευδής πίστη κι ας καταργηθεί η τρέλα των θυσιών. Γιατί αν κάποιος, παραβιάζοντας τον νόμο [...] τολμήσει να τελέσει θυσίες, θα τιμωρηθεί πάραυτα με την επιβολή της ποινής που του ταιριάζει.

 

16.10.4 Προς Ταύρον, Έπαρχο του Πραιτωρίου
Επιθυμούμε να κλείσουν αμέσως όλοι οι ναοί σε όλους τους τόπους και σε όλες τις πόλεις και να απαγορευθεί η είσοδος σε αυτούς, έτσι ώστε να μην έχουν την δυνατότητα οι απολωλότες να διαπράξουν αμαρτία. Θέλουμε επίσης να απέχουν όλοι από τις θυσίες. Αν όμως τύχει και κάποιος διαπράξει το αδίκημα, θα τιμωρηθεί με αποκεφαλισμό. Διατάσσουμε ότι η περιουσία όποιου τιμωρηθεί κατ' αυτόν τον τρόπο θα περιέλθει στο αυτοκρατορικό ταμείο....

 

16.10.6

Διατάσσουμε όπως υποβληθούν στην ποινή του θανάτου όσοι αποδειχθεί ότι τελούν θυσίες ή λατρεύουν αγάλματα.

 

16.10.10 Προς Αλβίνον Έπαρχο του Πραιτωρίου
Κανείς δεν θα μολυνθεί με σφάγια. Κανείς δεν θα σφάξει αθώο θύμα. Κανείς δεν θα πλησιάσει τα ιερά, κανείς δεν θα διασχίσει τους ναούς, ούτε και θα τιμήσει εικόνες φτιαγμένες από ανθρώπινο χέρι, γιατί θα κριθεί ένοχος με βάση και τους ανθρώπινους και τους θείους νόμους.

 

16.10.12 Προς Ρουφίνον, Έπαρχο του Πραιτωρίου

Κανείς απολύτως [...] σε κανέναν τόπο και σε καμία πόλη δεν θα θυσιάσει αθώο σφάγιο σε άψυχα αγάλματα. Δεν θα τιμήσει, διαπράττοντας κρυφά αυτήν του την ανηθικότητα, τον Λάρητα του με φωτιά, την Τύχη του με κρασί, τους Πενάτες του με αρώματα. Δεν θα ανάψει λυχνάρια σε αυτούς, δεν θα τοποθετήσει λιβάνι μπροστά τους, ούτε θα κρεμάσει στεφάνια προς τιμήν τους... (κατάσχεση σπιτιού και περιουσίας για τα δεύτερα).

16.10.14 προς Καισάριον Έπαρχο του Πραιτωρίου

Εάν με τους παλαιούς νόμους είχαν δοθεί προνόμια σε ιερείς (sacerdotes), ministri, perfecti ή ιεροφάντες των παλαιών μυστηρίων, γνωστούς με τα ως άνω ονόματα ή με άλλα, τα προνόμια αυτά θα καταργηθούν εντελώς....

16.10.16. προς Ευτυχιανόν, Έπαρχον του Πραιτωρίου

Εάν υπάρχουν ναοί σε επαρχιακές περιοχές θα καταστραφούν χωρίς φασαρία ή οχλαγωγία. Γιατί μόνο όταν θα έχουν γκρεμιστεί και εξαλειφθεί από προσώπου γης, θα έχει καταστραφεί η υλική βάση επάνω στην οποία στηρίζονται οι δεισιδαιμονίες...

16.10.19 προς Κούρτιον Έπαρχο του Πραιτωρίου [....] Δεν θα επιτρέπεται διόλου να τελούνται  συμπόσια για τον εορτασμό ιερόσυλων τελετουργιών σε νεκροταφεία ή να εορτάζεται οποιαδήποτε επίσημη τελετή. Δίνουμε στους επισκόπους αυτών των περιοχών το δικαίωμα να χρησιμοποιούν εκκλησιαστική ισχύ για να αποτρέψουν τέτοιες πρακτικές (και ακολούθησε το γνωστό πάρτυ καταστροφών και διώξεων)...

16.10.20 [....] διατάσουμε, ότι όλα τα μέρη που το εσφαλμένο δόγμα των παλαιών είχε εκχωρήσει στις ιερές τους τελετές θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία του αυτοκρατορικού μας ταμείου και μετά θα δίνονται στην χριστιανική εκκλησία.

16.10.25 προς Ισίδωρον, Έπαρχο του Πραιτωρίου [....]
Διατάσσουμε όλα τα ιερά τους και οι ναοί τους, αν βρίσκονται ακόμη άθικτα ακόμη και τώρα, θα καταστραφούν με διαταγή των τοπικών αρχών και θα εξαγνιστούν με την ύψωχη του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας....

16.10.22 προς Ασκληπιόδοτον, Έπαρχο του Πραιτωρίου Οι ρυθμίσεις νόμων που έχουν ήδη εκδοθεί θα εξαλείψουν όσους ειδωλολάτρες υπάρχουν, αν και πιστεύουμε ότι μέχρι τώρα δεν έχει μείνει κανείς πια...

Από όλα τα παραπάνω που έχουμε παραθέσει είναι προφανές πως επιβλήθηκε στους Έλληνες ο Χριστιανισμός από τους Ρωμαίους κατακτητές. Καταργώντας την Ελληνική Θρησκεία και κάθε έκφραση της δηλαδή την οικιακή λατρεία,  την δημόσια λατρεία, καταργώντας τα ιερατικά αξιώματα, αρπάζοντας τις περιουσίες των Ναών και των Ελλήνων και σε όσους αντιστάθηκαν η μόνη ποινή  ήταν ο θάνατος. Δηλαδή ο Χριστιανισμός επιβλήθηκε με την Γενοκτονία των ΕΛΛΗΝΩΝ.

Αυτή η Γενοκτονία πότε θα αναγνωρισθεί;

Η ψυχή μας σπάνια αρθρώνει με το νι και με το σίγμα τι χρειάζεται για την ικανοποίησή της

Το σύγχρονο ιδεώδες περί επιτυχίας στη ζωή, εκτός του ότι συσχετίζει τα χρήματα που κερδίζουμε με το πόσο ικανοί είμαστε, συνδέει επίσης το χρήμα με την ευτυχία.

Σε αξιώματα βασίζεται και αυτή η σκέψη, τρία για την ακρίβεια. Υπονοεί, κατ’ αρχάς, ότι δεν είναι υπέρμετρα δύσκολο να βρούμε τι θα μας κάνει ευτυχισμένους· όπως αποδεχόμαστε συνήθως ότι το σώμα μας γνωρίζει τι χρειάζεται για να είναι υγιές, ώστε, φερ’ ειπείν, να ορεγόμαστε κάτι αλμυρό όταν χρειάζεται νάτριο και κάτι γλυκό όταν χρειάζεται σάκχαρα, κατά τον ίδιο τρόπο, λέει, μπορούμε να βασιζόμαστε και στο ότι ο νους μας αντιλαμβάνεται τι χρειάζεται να επιδιώξουμε για να ευημερήσουμε, επομένως μας ωθεί εκ φύσεως προς τη σωστή σταδιοδρομία ή πορεία. Αποδέχεται, δεύτερον, ότι οι αναρίθμητες ασχολίες και τα καταναλωτικά αγαθά του σύγχρονου πολιτισμού δεν αποτελούν μια φανταχτερή, χαυνωτική βιτρίνα που ευθύνεται για τη συσσώρευση επιθυμιών οι οποίες ελάχιστα σχετίζονται με την ευζωία μας, αλλά ότι αντίθετα μπορούν να καλύπτουν μερικές από τις σημαντικότερες ανάγκες μας. Και θεωρεί, τέλος, ότι όσο περισσότερα χρήματα έχουμε στη διάθεσή μας τόσο περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες είμαστε σε θέση να εξασφαλίζουμε και, άρα, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να νιώθουμε ευτυχείς.

Τολμηρότερος και πιο ευανάγνωστος πολέμιος αυτού του συνόλου αξιωμάτων παραμένει και σήμερα ακόμη ο Ζαν-Ζακ Ρουσσό, ιδίως με την Πραγματεία περί καταγωγής της ανισότητας. Αφετηρία του ήταν η θέση ότι, όσο ανεξάρτητο κι αν θεωρούμε το πνεύμα μας, κατά βάθος αδυνατούμε να κατανοήσουμε τις ανάγκες μας, σε βαθμό επικίνδυνο μάλιστα. Η ψυχή μας σπάνια αρθρώνει με το νι και με το σίγμα τι χρειάζεται για την ικανοποίησή της, κι αν ψελλίζει κάτι, τα αιτήματά της μπορεί κάλλιστα να είναι αβάσιμα ή αντιφατικά. Ο Ρουσσό, αντί να συγκρίνει το νου με ένα σώμα που δε σφάλλει στην αντίληψή του των ουσιών τις οποίες χρειάζεται για να είναι υγιές, μας καλούσε να τον βλέπουμε σαν ένα σώμα που ζητάει απαιτητικά κρασί όταν διψάει για νερό και που επιμένει να πάει για χορό ενώ θα έπρεπε να είναι ξάπλα στο κρεβάτι. Ο νους υπόκειται στην επιρροή εξωτερικών φωνών που μας υπαγορεύουν τι χρειαζόμαστε για να νιώσουμε ικανοποίηση, φωνών που ίσως πνίγουν το αμυδρό μήνυμα της ψυχής μας και μας περισπούν, ώστε να μπερδευόμαστε κατά την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας, που είναι εγχείρημα επίπονο και απαιτητικό.

Πολλή γνώμη, λίγη γνώση

Λέγεται πως υπάρχουν περισσότερες γνώμες απ’ ότι άνθρωποι, κι αυτό είναι αλήθεια. Από αυτό θα επινοήθηκε η ψήφιση κατά πλειοψηφία, γιατί όταν υπάρχουν περισσότερα από τρία άτομα, η συναίνεση είναι σχεδόν αδύνατη: πάντα υπάρχει κάποιος που θα έχει διαφορετική γνώμη και που δε θα είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει.

Οι άνθρωποι συνηθίζουμε να έχουμε γνώμη για όλα.

Για ό,τι γνωρίζουμε με βεβαιότητα, για ό,τι πιστεύουμε με κλειστά μάτια, για ό,τι σκεφτόμαστε χωρίς να το στριφογυρνάμε και πολύ στο μυαλό, ακόμα και για κάτι που δεν του έχουμε αφιερώσει ούτε δύο σκέψεις.

Επειδή προτιμάμε να λέμε κάτι παρά να σωπαίνουμε και να δείχνουμε ότι δεν ξέρουμε για τι πράγμα μιλάμε.

Δεν είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε να σωπαίνουμε στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

Όπως είπε ο Τζον Φ. Κέννεντυ στην εναρκτήρια ομιλία του:

Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας πολύ συχνά δεν είναι το ψέμα, αποφασισμένο, κατασκευασμένο και ανέντιμο, αλλά ο μύθος, επίμονος, πειστικός και εξωπραγματικός.
Πολύ συχνά γραπωνόμαστε από τα κλισέ των προγόνων μας. Υποτάσσουμε όλα τα γεγονότα σε ένα σετ προκατασκευασμένων ερμηνειών.
Απολαμβάνουμε το βόλεμα της γνώμης χωρίς το ξεβόλεμα της σκέψης.

Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν ότι εξαρτιόμαστε όλο και περισσότερο από το τι λένε οι άλλοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε τέτοιο σημείο που ένα οποιοδήποτε σχόλιο μπορεί να κάνει κάποιον να περάσει όλη τη νύχτα ξάγρυπνος ή να πάθει κρίση άγχους.

Κι όλα αυτά γιατί είναι εύκολο να μιλάμε για να μιλάμε, να δίνουμε τη γνώμη μας και να προσπαθούμε να πείσουμε τους άλλους.

Αλλά, όπως τόνιζε ο Μπέρτραντ Ράσελ στα Σκεπτικιστικά δοκίμια:

“Οι γνώμες που διατηρούνται με πάθος είναι πάντα αυτές που δεν έχουν μια καλή βάση. Το πάθος είναι το μέτρο εκείνων που δεν έχουν μια λογική πεποίθηση”.

Έτσι, λοιπόν, πρέπει να στεκόμαστε και να σκεφτόμαστε τη γνώμη μας και να έχουμε επίγνωση του ότι τα λόγια μας θα τα ακούσουν ή θα τα διαβάσουν και, προπαντός, θα τα θυμούνται.

Αυτά είναι το σήμα κατατεθέν μας και μας προσδιορίζουν ως ανθρώπους.

Πόσο δυνατή μπορεί να είναι η τύχη στις πράξεις και με ποιον τρόπο μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε

Δεν αγνοώ ότι πολλοί ήταν και είναι της άποψης πως τα πράγματα του κόσμου κυβερνώνται από την τύχη ή από την φύση, με τέτοιον τρόπο, ώστε οι άνθρωποι με τη σωφροσύνη τους δεν μπορούν να τ’ αλλάξουν, και μάλιστα ότι δεν υπάρχει καμία διέξοδος. Κι έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν πρέπει κανείς να ασχολείται εις βάθος με την πραγματικότητα, αλλά ότι πρέπει να αφήνεται να κυβερνάται από την τύχη. Αυτή η άποψη επικρατεί περισσότερο στην εποχή μας, εξαιτίας των μεγάλων αλλαγών της πολιτικής κατάστασης που είδαμε και βλέπουμε κάθε μέρα, πέρα από κάθε ανθρώπινη δυνατότητα για πρόβλεψη. Όταν τα σκέφτομαι, κι εγώ μερικές φορές τείνω προς αυτή την άποψη.

Πάντως, προκειμένου να μην ακυρώσουμε την ελεύθερη βούλησή μας, θεωρώ ότι μπορεί να είναι αλήθεια η τύχη να κυβερνά κατά το ήμισυ τις πράξεις μας και να αφήνει να κυβερνάμε το άλλο ήμισυ ή περίπου. Και την παρομοιάζω μ’ ένα από κείνο τα ορμητικά ποτάμια που όταν φουσκώνουν, κατακλύζουν πεδιάδες, ξεριζώνουν δέντρα και γκρεμίζουν κτίρια, σηκώνουν χώματα από τη μια μεριά και τα ρίχνουν στην άλλη. Όλοι τρέχουν να ξεφύγουν, όλοι υποχωρούν μπροστά στην ορμή τους, χωρίς να μπορούν με κανέναν τρόπο να αντισταθούν. Και μολονότι είναι έτσι από τη φύση τους, όταν οι καιροί είναι ήρεμοι, τίποτα δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να παίρνουν τα μέτρα τους με αναχώματα και φράγματα, έτσι ώστε, όταν φουσκώσουν πάλι, να διοχετεύσουν τη μανία των νερών τους σε ένα κανάλι ή να μην είναι η ορμή τους τόσο ανεξέλεγκτη και τόσο καταστροφική.

Με αντίστοιχο τρόπο συμπεριφέρεται και η τύχη, η οποία αποδεικνύει την ισχύ της εκεί όπου δεν υπάρχει καμία δύναμη οργανωμένη κατάλληλα για να της αντισταθεί: στρέφει την ορμή της ακριβώς εκεί όπου ξέρει πως δεν έχουν κατασκευαστεί φράγματα και αναχώματα για να τη συγκρατήσουν.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο Ηγεμόνας

ΝΑ ΑΝΤΙΠΑΛΕΨΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΕΞΑΠΑΤΗΣΗ Η ΟΧΙ;

Προτού να ξεκινήσουμε, αξίζει να αναρωτηθούμε αν συντρέχει πραγματικά λόγος να αντιπαλέψουμε την αυτοεξαπάτηση στη ζωή μας. Όπως έχουμε δει, η φυσική επιλογή έχει ευνοήσει την ικανότητά μας να εξαπατούμε τον εαυτό μας, διότι μας βοηθά να εξαπατούμε αποτελεσματικότερα τους άλλους. Γιατί, λοιπόν, να θελήσουμε να περιστείλουμε μια ιδιότητα που υπηρετεί το εξελικτικό μας συμφέρον; Δεν θα ήταν πιο χρήσιμο να αξιοποιούσαμε επιλεκτικά την αυτοεξαπάτηση προς όφελός μας – σε καταστάσεις στις οποίες έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να φανεί αποδοτική- παρά να την καταπολεμήσουμε συνολικά; Δεν παραβιάζει άραγε η γενική προσπάθεια χαλιναγώγησης της αυτοεξαπάτησης την προσήλωσή μας στο εξελικτικό ιδιοσυμφέρον μας;

Όσο βάσιμη και αν φαντάζει η παραπάνω ένσταση, απαντώ απερίφραστα: Δεν δίνω δεκάρα τσακιστή. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να θεμελιώνουμε τη ζωή μας, τις διαπροσωπικές σχέσεις μας και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μας σε ψέματα. Μάλιστα, από ηθική άποψη, ο συνδυασμός της εξαπάτησης με την αυτοεξαπάτηση μου φαίνεται διπλά κατακριτέος. Στην περίπτωση της απλής εξαπάτησης, το θύμα είναι μόνο ένα· αλλά όταν η εξαπάτηση συνοδεύεται και από αυτοεξαπάτηση, τότε τα εξαπατώμενα άτομα είναι δύο. Επιπλέον, όταν εξαπατάτε τον εαυτό σας, βασίζετε αυτοβούλως τη συμπεριφορά σας σε αναλήθειες, γεγονός που ενδέχεται να έχει αρνητικές παρεπόμενες συνέπειες, τις οποίες να μην μπορείτε να προβλέψετε και οι οποίες να επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η φυσική επιλογή έχει επίσης ευνοήσει την τάση μας να ασκούμε σεξουαλική βία σε γυναίκες, να εξαπολύουμε απρόκλητες επιθέσεις όταν κρίνουμε ότι μας συμφέρει, και ενίοτε να κακοποιούμε τα ίδια τα παιδιά μας. Δεν επικροτώ καμία από αυτές τις συμπεριφορές , ασχέτως αν κατά καιρούς φάνηκαν χρήσιμες στους εξελικτικούς προγόνους μας. Όπως χαρακτηριστικά μου είπε κάποτε ένας εξελικτικός βιολόγος: «Τα γονίδιά μου δεν δίνουν δεκάρα για την πάρτη μου, και ούτε εγώ για τη δική τους».

Μια μεταβλητή στην οποία όντως δίνω σημασία είναι η ιδέα της εξελικτικά σταθερής στρατηγικής- δηλαδή, μιας στρατηγικής η οποία, στο πλαίσιο ενός (καλώς ορισμένου) εξελικτικού παιγνίου, δεν ωθείται ποτέ στην εξαφάνιση. Στις ανθρώπινες κοινωνίες, δεν αποκλείεται ο περιορισμός της αυτοεξαπάτησης και η ειλικρίνεια (ή έστω η προσπάθεια να φανεί κανείς ειλικρινής και να μην εξαπατά τον εαυτό του)να αποτελούν εξελικτικά σταθερές στρατηγικές – με άλλα λόγια, να μην μπορούν να οδηγηθούν στην εξαφάνιση, έστω και αν η συχνότητά τους στον πληθυσμό διατηρείται χαμηλή. Αν η στρατηγική της ειλικρίνειας οδεύει αναπόδραστα προς τον εξελικτικό της αφανισμό, τότε ίσως θα όφειλα να επανεξετάσω την προσωπική μου στάση. Αν, όμως, είναι εξελικτικά σταθερή, έστω και με χαμηλή συχνότητα στον πληθυσμό, τότε προτιμώ να προκρίνω, ως προσωπική στρατηγική, την προσπάθεια περιστολής της αυτοεξαπάτησης (χωρίς βέβαια να έχω αξιόλογη πιθανότητα επιτυχίας).

Στην προσωπική μου ζωή, έχω πολλές φορές βιώσει την αυτοεξαπάτηση υπό τη μορφή μιας σειράς από μικρές επιτυχίες που ακολουθούνται από μια μεγάλη αποτυχία. Φουσκώνω από αυτοπεποίθηση, προβάλλω μια αυτάρεσκη εικόνα στους γύρω μου και απολαμβάνω κάποια από τα παροδικά οφέλη αυτής της αυταπάτης, προτού τελικά προσγειωθώ ανώμαλα στη σκληρή πραγματικότητα. Η ανώμαλη προσγείωση συχνά συνοδεύεται από βαριές απώλειες, οι οποίες εν μέρει οφείλονται στην τυφλότητα που είχε επιφέρει η υπέρμετρη αυτοπεποίθησή μου. Λόγου χάριν, υπάρχει κίνδυνος να αγνοήσω τις πρόδηλες ενδείξεις ότι μια υποτιθέμενα ευτυχισμένη σχέση στην πραγματικότητα φθίνει άσχημα· κλείνοντας τα μάτια μου, βελτιώνω προσωρινά την ψυχολογική μου διάθεση αναβάλλοντας το αναπόφευκτο ξεκαθάρισμα λογαριασμών – και ανεβάζοντας το κόστος του. Όπως έχουμε δει, εύκολα παγιδεύεται κανείς στον φαύλο κύκλο της άρνησης και δύσκολα απεμπλέκεται από αυτόν. Για να το θέσουμε διαφορετικά, η αυτοεξαπάτηση συχνά έχει καταστροφικές συνέπειες. Αυτό δεν ισχύει μόνο για γεγονότα με ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο, όπως η εξαπόλυση αδικαιολόγητων πολεμικών επιθέσεων και η εφαρμογή εσφαλμένων οικονομικών πολιτικών, αλλά και για επιλογές που αφορούν τον στενό προσωπικό μας κύκλο. Μπορεί μεν να αντλήσουμε προσωρινά οφέλη από την εξαπάτηση του εαυτού μας και των άλλων, αλλά δύσκολα θα αποφύγουμε να επωμιστούμε ένα βαρύ μακροπρόθεσμο κόστος.

Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας γενικός κανόνας στη ζωή- ότι τα οφέλη της αυτοεξαπάτησης εκδηλώνονται άμεσα, ενώ το κόστος της άγνοιας γίνεται αισθητό με καθυστέρηση. Πειράματα σε επίμυς έχουν αποδείξει ότι αυτού του είδους οι επιδράσεις- δηλαδή, όσες εκδηλώνονται με χρονική υστέρηση- είναι πολύ δύσκολο να συνδεθούν με τις αιτίες που τις προκαλούν. Οι άμεσες συνέπειες μιας πράξης, θετικές ή αρνητικές, είναι συνήθως προφανείς· οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις εξακριβώνονται με πολύ μεγαλύτερη δυσκολία. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα από το γεγονός ότι έχουμε την ισχυρή τάση να επικεντρωνόμαστε στο παρόν και να υποτιμούμε τις απώτερες μελλοντικές συνέπειες των ενεργειών μας.

Ένα από τα πιο παλιά άστρα του Γαλαξία είναι κατασκευασμένο σχεδόν εξ ολοκλήρου από υλικά που προέρχονται από το Big Bang

Οι αστρονόμοι έχουν βρει ένα ασυνήθιστο άστρο που γεννήθηκε πριν περίπου 13,5 δισεκατομμύρια έτη. Που θα μπορούσε να είναι ένα από τα παλαιότερα αστέρια του σύμπαντος, ένα αντικείμενο σχεδόν εξ ολοκλήρου από υλικά που γεννήθηκαν στο Big Bang. Η ανακάλυψη αυτού του μικρού άστρου με πολύ χαμηλή μάζα και πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε μέταλλα, είναι πιθανό εκεί έξω – ίσως ακόμη ένα από τα πρώτα αστέρια του σύμπαντος.

Το αστέρι, με το όνομα 2MASS J18082002-5104378 B, είναι μέρος ενός δυαδικού συστήματος δύο αστέρων που περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό σημείο, που απέχει περίπου 1.950 έτη φωτός μακριά από τη Γη 

 

Το αστέρι είναι ασυνήθιστο επειδή, αντίθετα με άλλα αστέρια με πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε μέταλλα, αποτελεί μέρος του «λεπτού δίσκου» του Γαλαξία μας – του τμήματος του γαλαξία στον οποίο κατοικεί ο ήλιος μας.  Και επειδή αυτό το αστέρι είναι τόσο παλιό, οι ερευνητές λένε ότι είναι πιθανό η γαλαξιακή μας γειτονιά να είναι τουλάχιστον 3 δισεκατομμύρια χρόνια παλαιότερη από ό, τι είχαμε σκεφτεί προηγουμένως. 

 

«Αυτό το αστέρι είναι ίσως ένα στα 10 εκατομμύρια», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της δημοσίευσης Kevin Schlaufman, καθηγητής φυσικής και αστρονομίας του πανεπιστημίου Johns Hopkins. «Μας λέει κάτι πολύ σημαντικό για τις πρώτες γενιές των άστρων».

 

Τα πρώτα αστέρια του σύμπαντος μετά το Big Bang θα αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από στοιχεία όπως το υδρογόνο, το ήλιο και λίγες ποσότητες λιθίου. Αυτά τα αστέρια παρήγαγαν τότε στοιχεία που ήταν βαρύτερα από το ήλιο μέσα στους πυρήνες τους και τα έσπειραν στο σύμπαν όταν αργότερα εξερράγησαν ως σουπερνόβες.

 

Η επόμενη γενιά των άστρων σχηματίστηκε από νέφη υλικών με αυτά τα μέταλλα, ενσωματώνοντάς τα στη μάζα τους. Το μεταλλικό περιεχόμενο ή η μεταλλότητα των αστεριών στο σύμπαν αυξήθηκε καθώς συνεχίστηκε ο κύκλος γέννησης και θανάτου των άστρων.

 

Η εξαιρετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε μέταλλα του πρόσφατα ανακαλυφθέντος άστρου δείχνει ότι, σε ένα κοσμικό οικογενειακό δέντρο, θα μπορούσε να είναι σε μια γενιά άστρων πολύ κοντά στο Big Bang. Πράγματι, είναι ο νέος κάτοχος ρεκόρ για αστέρι με το μικρότερο πλήθος βαρέων στοιχείων – έχει περίπου το ίδιο περιεχόμενο βαρέων στοιχείων με τον πλανήτη Ερμή. Αντίθετα, ο ήλιος μας είναι χιλιάδες γενιές κάτω από αυτή τη γραμμή και έχει περιεχόμενο βαρέων στοιχείων ίσο με 14 φορές του Δία.

 

Οι αστρονόμοι έχουν βρει περίπου 30 αρχαίους «εξαιρετικά φτωχούς σε μέταλλα» αστέρες με μια κατά προσέγγιση μάζα ίση με του ήλιου. Το άστρο αυτό όμως ο Kevin Schlaufman και η ομάδα του βρήκαν, ωστόσο, είναι μόλις 14% της μάζας του ήλιου.

 

Το δυαδικό σύστημα αστέρων που ανακαλύφθηκε πρόσφατα (εμφανίζεται με μπλε χρώμα) περιβάλλεται από τον Γαλαξία μας, σε μια τροχιά που δεν έρχεται σε αντίθεση με αυτή του ήλιου μας (που φαίνεται με πράσινο χρώμα)

 

Το άστρο είναι μέρος ενός δυαδικού συστήματος δύο αστέρων που περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό σημείο. Η ομάδα βρήκε το μικροσκοπικό, σχεδόν αόρατα αμυδρό «δευτερεύον» αστέρι αφού μια άλλη ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε πριν το πολύ φωτεινότερο «κύριο» αστέρι. Αυτή η ομάδα μέτρησε τη σύνθεση του κύριου άστρου, μελετώντας ένα οπτικό φάσμα υψηλής ανάλυσης του φωτός του. Η παρουσία ή η απουσία σκοτεινών γραμμών στο φάσμα ενός αστεριού μπορεί να ταυτοποιήσει τα στοιχεία που περιέχει, όπως ο άνθρακας, το οξυγόνο, το υδρογόνο, ο σίδηρος και πολλά άλλα. Σε αυτή την περίπτωση, το αστέρι είχε εξαιρετικά χαμηλή μεταλλικότητα.

 

Οι ίδιοι αστρονόμοι εντόπισαν, επίσης, ασυνήθιστη συμπεριφορά στο αστρικό σύστημα που υποδήλωνε την παρουσία ενός αστέρα νετρονίων ή μαύρης τρύπας. Ο Schlaufman και η ομάδα του διαπίστωσαν ότι κάνουν λάθος σε αυτό το ζήτημα, αλλά με αυτόν τον τρόπο ανακάλυψαν τον πολύ μικρότερο σύντροφο του ορατού κύριου αστεριού.

 

Η ύπαρξη του μικρότερου αστεριού – συντρόφου αποδείχθηκε ότι ήταν η μεγάλη ανακάλυψη. Η ομάδα του Schlaufman ήταν σε θέση να συμπεράνει τη μάζα της, μελετώντας την ελαφριά «ταλάντευση» του πρώτου κύριου άστρου, καθώς η βαρύτητα του μικρού άστρου τον τραβούσε βαρυτικά.

 

Μέχρι πρόσφατα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι ερευνητές πίστευαν ότι μόνο τεράστια αστέρια θα μπορούσαν να σχηματίστηκαν στα πρώτα στάδια του σύμπαντος – και ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να παρατηρηθούν επειδή ‘καίγονται γρήγορα’ μένοντας από καύσιμα και πεθαίνοντας πολύ γρήγορα.

 

Όμως, καθώς οι αστρονομικές προσομοιώσεις έγιναν πιο εξελιγμένες, άρχισαν να υπονοούν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα αστέρι από αυτή τη χρονική περίοδο με ιδιαίτερα χαμηλή μάζα θα μπορούσε ακόμα να υπάρχει, ακόμα και περισσότερα από 13 δισεκατομμύρια χρόνια μετά από τη Μεγάλη Έκρηξη. Σε αντίθεση με τα τεράστια αστέρια, τα χαμηλής μάζας μπορούν να ζήσουν για υπερβολικά μεγάλους χρόνους. Τα ερυθρά αστέρια νάνοι, για παράδειγμα, με ένα κλάσμα της μάζας του ήλιου, πιστεύεται ότι ζουν για τρισεκατομμύρια χρόνια.

 

Η ανακάλυψη αυτού του νέου πάρα πολύ φτωχού σε μέταλλα αστέρα, που ονομάζεται 2MASS J18082002-5104378 B, ανοίγει τη δυνατότητα να παρατηρηθούν ακόμη πιο παλιά μεγάλα αστέρια.

 

«Εάν το συμπέρασμα μας είναι σωστό, τότε μπορούν να υπάρχουν αστέρια χαμηλής μάζας που έχουν σύνθεση αποκλειστικά με υλικά αποκλειστικά από τη Μεγάλη Έκρηξη», δήλωσε ο Schlaufman. «Παρόλο που δεν έχουμε βρει ακόμα ένα τέτοιο αντικείμενο στο Γαλαξία μας, μπορεί να υπάρχει.»

Ζύγισαν τη Γη χρησιμοποιώντας νετρίνα από το Διάστημα

Οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα πολλές μεθόδους για να διασταυρώσουν το βάρος της Γης και να υπολογίσουν τι κρύβεται μέσα της – συνήθως, έχουν χρησιμοποιήσει ηχητικά κύματα και τη δύναμη της βαρύτητας για να κάνουν τους υπολογισμούς τους. Αλλά μια ομάδα ζύγισε τη Γη με έναν εντελώς νέο τρόπο: με τη μέτρηση των μυστηριωδών κοσμικών σωματιδίων που περνούν μέσα από αυτήν, τα νετρίνα. 

 

Μια ομάδα ισπανών ερευνητών χρησιμοποίησε νετρίνα που διέρχονται από τη Γη για να μετρήσουν τη μάζα και την πυκνότητα του πλανήτη μας. Είναι μια πολύ νέα μέθοδος, αλλά μια μέρα ίσως να γίνει χρήσιμο εργαλείο για τους επιστήμονες της Γης. Και το βάρος που πήραν ήταν πολύ κοντά στον αριθμό που υπολογίζεται από τις σύγχρονες μεθόδους.

 

Η φυσική των σωματιδίων είναι η μελέτη των σωματιδίων που αλληλεπιδρούν μέσω των δυνάμεων. Τα σωματίδια που αντιμετωπίζουν συχνά είναι τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα ηλεκτρόνια που σχηματίζουν τα άτομα, που αλληλεπιδρούν μέσω της βαρύτητας, του ηλεκτρομαγνητισμού, της ισχυρής πυρηνικής δύναμης (η οποία συνδέει τα συστατικά των ατομικών πυρήνων μαζί) και της ασθενούς πυρηνικής δύναμης που εμφανίζεται στις μικροσκοπικές κλίμακες μήκους, εντός του ατομικού πυρήνα και είναι εν μέρει υπεύθυνη για ορισμένες πτυχές της ραδιενεργού αποσύνθεσης).

 

Το νετρίνο είναι ένα από τα πιο άφθονα σωματίδια του σύμπαντος (δεύτερο μετά το φωτόνιο, το σωματίδιο που δημιουργεί το φως). Αλλά τα νετρίνα είναι δύσκολο να ανιχνευθούν επειδή αλληλεπιδρούν μόνο με την ασθενή πυρηνική δύναμη. Είναι ουδέτερα που περνούν συνεχώς μέσα από τη Γη, φτάνοντας σε μας τόσο από τον Ήλιο όσο και από το διάστημα. Αλληλεπιδρούν τόσο αδύναμα που οι ανιχνευτές χτίστηκαν για να τις μελετήσουν με την όψη τους προς τη Γη, μαζεύοντας νετρίνα που έχουν ταξιδέψει μέσα σε ολόκληρο τον πλανήτη.

 

Εν τω μεταξύ, υπάρχουν γεωφυσικοί που ελπίζουν να μελετήσουν το εσωτερικό της Γης, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς του πυρήνα και του μανδύα και των μαγνητικών πεδίων του πλανήτη. Συνήθως, το κάνουν αυτό με έμμεσες μετρήσεις, όπως παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο τα ηχητικά κύματα αλλάζουν καθώς περνούν μέσα από τον πλανήτη ή ανιχνεύουν τοπικές αλλαγές στη δύναμη της βαρύτητας.

 

Οι φυσικοί πίσω από τη νέα μελέτη σκέφτονταν ότι, ήδη έχουμε αυτούς τους ανιχνευτές νετρίνων και τα νετρίνα διέρχονται από τη Γη, οπότε γιατί δεν προσπαθούμε να μετρήσουμε το βάρος της Γης με τα νετρίνα;

 

Και το έκαναν. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν στοιχεία από ένα Τηλεσκόπιο Παρατηρήσεων Νετρίνων στο Νότιο Πόλο που ονομάζεται IceCube, το οποίο ανιχνεύει νετρίνα που δημιουργούν φωτόνια αφού αλληλεπιδρούν με τον πάγο μέσω της ασθενούς δύναμης. Μέτρησαν λοιπόν τον αριθμό των νετρίνων ανά γωνία που έπληξαν τον ανιχνευτή του IceCube, όπου τα νετρίνα που μετακινούνταν κατευθείαν προς τα πάνω (κατακόρυφα) μέσω του ανιχνευτή θα πρέπει να περνούν από περισσότερη γη από εκείνα που χτυπούν υπό γωνία. Συγκρίθηκαν λοιπόν τα δεδομένα αυτά με τον αριθμό των νετρίνων που θα περίμενε κανείς αν η Γη δεν ήταν κάτω από τον ανιχνευτή.

 

Χρησιμοποιώντας αυτά τα δεδομένα, μπόρεσαν να μετρήσουν τη μάζα της Γης, αν και πολύ απροσδιόριστα, και πήραν έναν αριθμό παρόμοιο με την τρέχουσα αποδεκτή τιμή που βρέθηκε χρησιμοποιώντας τη βαρύτητα. Επίσης έκαναν μέτρηση της μάζας του πυρήνα (ο αριθμός τους ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον αποδεκτό αριθμό). Βρήκαν επίσης ότι ο πυρήνας είναι πυκνότερος από τη Γη. Ναι, το γνωρίζαμε ήδη, αλλά είναι διασκεδαστικό να το μάθουμε και πάλι χρησιμοποιώντας σωματίδια που περνούν από τη Γη από το διάστημα.

 

Έτσι η ζύγιση με την βοήθεια των νετρίνων έδειξε πως η μάζα της Γης είναι M_⊕=(6.0±1.3)×10²⁴ kg. Η τιμή αυτή βρίσκεται σε πολύ καλή συμφωνία με περισσότερο ακριβείς μετρήσεις που γίνονται με την βαρυτική μέθοδο, εκ των οποίων η πιο πρόσφατη έδωσε M_⊕=(5.9722±0.0006)×10²⁴kg.

 

Οι ερευνητές είναι πολύ ενημερωμένοι για το γεγονός ότι δεν εργάζονται με πολλά δεδομένα – ίσως με 10 ακόμη χρόνια παρατήρησης από το IceCube και άλλους ανιχνευτές υπό κατασκευή, η μέθοδος θα μπορούσε να γίνει χρήσιμη. Ένας ερευνητής που δεν συμμετείχε στη μελέτη, η Véronique Van Elewyck από το Πανεπιστήμιο Diderot του Παρισιού, σημείωσε ότι οι ερευνητές δεν γνωρίζουν πόσα νετρίνα χτύπησαν τη Γη και πρέπει να μάθουν περισσότερα για τις οπτικές ιδιότητες του πάγου για να μειώσουν αβεβαιότητα του πειράματος. Επιπλέον, εξακολουθεί να υπάρχει πολλή πειραματική αβεβαιότητα σχετικά με το πώς τα νετρίνα αλληλεπιδρούν με την ύλη γενικότερα, όπως έγραψε η Véronique Van Elewyck .

 

Αλλά με περισσότερα δεδομένα και περισσότερα πειράματα (και ίσως μια ή δύο δεκαετίες μετά), τα νετρίνα πραγματικά θα μπορούσαν να είναι ένας χρήσιμος τρόπος μέτρησης του εσωτερικού της Γης. Και η χρήση νετρίνων για τη μέτρηση του εσωτερικού της Γης είναι σχεδόν τόσο διασκεδαστική όσο η φυσική.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ - Εισαγωγή στα ομηρικά έπη - Η σχέση των ομηρικών επών με την ιστορία

Εξαιρετικά πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα είναι και η σχέση των δύο ομηρικών επών με την ιστορία. Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσειαπροϋποθέτουν τον τρωικό πόλεμο, γεγονός που θεωρούνταν στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων πραγματικό. Στη νεότερη εποχή παρόμοιες αντιλήψεις ενισχύθηκαν, έπειτα μάλιστα από τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν και πολλών διαδόχων του στην Τροία (σημερινό Χισαρλίκ της Τουρκίας) και στην κυρίως Ελλάδα (Μυκήνες - Πύλος). Έτσι, υποστηρίχθηκε η άποψη ότι οι επονομαζόμενοι στα δύο ομηρικά έπη ως Αργείοι, Αχαιοί ή Δαναοί, προέρχονταν από έναν παλαιότερο ένδοξο πολιτισμό, τον μυκηναϊκό (1600-1200 π.Χ.), και κυρίευσαν με πολιορκία μια πόλη στην περιοχή του Ελλησπόντου, την Τροία (Τροία VΙΙa, κατά τους αρχαιολόγους), η οποία βρέθηκε να έχει καταστραφεί από φωτιά (περ. 1100-200 π.Χ.). Στο μεταξύ, η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τους Βέντρις και Τσάντγουικ (1952), γλώσσας της μυκηναϊκής εποχής και πρώιμης μορφής της Ελληνικής, που συντηρήθηκε στο ονοματολόγιο των δύο ομηρικών επών, ενίσχυσε την υπόθεση ότι μέσω της μακράς ποιητικής παράδοσης των δύο ομηρικών επών διασώθηκαν γεγονότα της μυκηναϊκής περιόδου. Η ένδοξη αυτή εποχή παύει να υπάρχει γύρω στο 1200, για να ακολουθήσει η παρακμή, η περίοδος των λεγόμενων "σκοτεινών αιώνων" (1200-800), που συνδέεται με την κάθοδο των Δωριέων στον ελλαδικό χώρο.

 

Για τις προηγούμενες απόψεις έχουν διατυπωθεί σοβαρές επιφυλάξεις: τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, τόσο επαρκή και διαφωτιστικά ώστε να αποδεικνύεται η βέβαιη εμπλοκή των μυκηναίων Αχαιών στην καταστροφή της Τροίας· πόσο μάλλον όταν η παρακμή των Μυκηνών και η καταστροφή της Τροίας χρονολογικά γειτνιάζουν. Από την άλλη μεριά, η διάσωση λέξεων, κυρίως ονομάτων, της Γραμμικής Β στα ομηρικά έπη δεν αποτελεί για πολλούς ειδικούς ικανό και ακλόνητο αποδεικτικό στοιχείο για να εμπιστευθεί κάποιος και τα ίδια τα ιστορούμενα γεγονότα των δύο επών στις λεπτομέρειές τους. Εξάλλου, υπάρχει μεγάλη χρονική απόσταση (περίπου τετρακοσίων χρόνων) ανάμεσα στα δύο ομηρικά έπη και στην καταστροφή της Τροίας. Τούτο σημαίνει ότι, ακόμη και αν η παράδοση των γεγονότων της μυκηναϊκής εποχής εκτιμηθεί συνεχής, έχει αναμφισβήτητα στο μεταξύ υποστεί μέσα στα έπη διαστρεβλώσεις, επεκτάσεις, επανερμηνείες, μετασχηματισμούς και προσαρμογές στα πολιτιστικά δεδομένα της εποχής του ποιητή. Ο ιστορικός πυρήνας χρειάζεται στο έπος για να λειτουργήσει ως είδος, αυτός όμως συντηρείται όχι μέσα από την προοπτική της ιστορικής πραγματικότητας, αλλά του κλέους, της φήμης δηλαδή για ό,τι έχει συμβεί.

 

Όσο για την Οδύσσεια, καθώς επεκτείνεται στις θαλασσινές περιπλανήσεις ενός ήρωα όπου εξέχουν η σχεδόν απόκοσμη γεωγραφία και πολλά μαγικά και τερατικά στοιχεία, είναι ακόμη λιγότερο πιθανό να σχετίζεται με την ιστορική πραγματικότητα. Έναντι του κλειστού, σχετικώς, ορίζοντα της Ιλιάδας, που αναφέρεται σε θρύλους ηρώων σε δεδομένο κάπως χώρο και χρόνο, η Οδύσσεια ανοίγεται στον κόσμο της νοβελιστικής περιπέτειας και του παραμυθιού. Σημαντικά όμως στοιχεία του πολιτισμού, της οικονομίας και της πολιτικής, που συντηρούνται στα δύο έπη, συγχρονίζονται με την εποχή της σύνθεσής τους. Οι λεγόμενοι "σκοτεινοί αιώνες", με τους αποικισμούς, την ακμή του θαλάσσιου εμπορίου και την περιφερειακή κοινωνική οργάνωση σε κοινότητες, από τις οποίες θα προκύψουν σύντομα οι πόλεις-κράτη, δεν εκτιμώνται πλέον ως χρόνια πλήρους παρακμής, αλλά ως μεταβατική εποχή στο πλαίσιο της οποίας η αντιμετώπιση των νέων συνθηκών επιβάλλει, μέσω της νέας αριστοκρατικής τάξης που έχει διαδεχθεί τους μυκηναίους βασιλείς, την αναζήτηση δρόμων επικοινωνίας με την παράδοση.

 

Τέλος, το κυριότερο: τα δύο ομηρικά έπη είναι έργα λογοτεχνίας και όχι ιστορίας ή χρονογραφίας· επομένως, κάθε άλλο παρά εγγυώνται για την πιστότητα ή την αλήθεια των αφηγηματικών δρωμένων. Υπ' αυτή την έννοια, η Ιλιάδα και η Οδύσσειαδεν είναι τόσο λειψά παραδείγματα ιστορίας όσο προϊόντα ποιητικής δημιουργίας, τα οποία, μέσα από μια πανελλήνιου χαρακτήρα προοπτική, διηγούνται το πώς οι Έλληνες του όγδοου προχριστιανικού αιώνα έβλεπαν το ηρωικό τους παρελθόν.