Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 11. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

§11.6. Οι επιρρηματικές εξαρτημένες χρονικές προτάσεις έχουν την εξής λειτουργία: προσδιορίζουν το περιεχόμενο της κύριας πρότασης ως προς τον χρόνο και βρίσκονται σε μια ορισμένη χρονική σχέση προς αυτήν, καθώς ενδέχεται να αναφέρονται σε κάτι είτε ταυτόχρονο με το περιεχόμενό της είτε προγενέστερο ή μεταγενέστερο από αυτό.

§11.7. Οι εν λόγω προτάσεις εισάγονται συνήθως με τους ακόλουθους συνδέσμους:

• Όταν το περιεχόμενο της εξαρτημένης πρότασης εκτυλίσσεται ταυτόχρονα με το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, τότε χρησιμοποιούνται οι σύνδεσμοι ὅτε, εὖτε (= ὅτε), ὁπότε (η σημασία του είναι πιο γενική και πιο αόριστη από το ὅτε), ὡς, στον Ηρόδοτο ὥσπερ (= "όταν", "αφού"), ὅπως (= πιο γενικό και αόριστο από το ὡς), ἡνίκα και ὁπηνίκα που χρησιμοποιούνται όταν πρόκειται να δηλωθεί μια επακριβώς προσδιορισμένη χρονική στιγμή ("ακριβώς τότε", π.χ. "τη μέρα, την ώρα ακριβώς που…"), ὁσάκις και το γενικότερο ὁποσάκις.Το ἦμος (= ὅτε, κυριολεκτικά = "την ώρα [της ημέρας] που", "όταν"), ὄφρα (= "έως ότου"), μέχρι και, σπάνια, ἄχρι, καθώς και το ἔστε, ἕως, ἐν ᾧ (= "μέχρις ότου", "ενώ", "όσο", "εφόσον").

• Όταν το περιεχόμενο της εξαρτημένης πρότασης προηγείται από το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, χρησιμοποιούνται οι σύνδεσμοι ἐπεί, ἐπείτε, ἐπειδή (= "αφού"), ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ' οὗ, ἐξ ὧν (= "αφότου"), ὡς, ἐπεὶ (ή ἐπειδὴ) τάχιστα (ή πρῶτον) που ισοδυναμούν με ενισχυμένο ἐπεὶ ή ἐπειδὴ (= "ευθύς ως", "αμέσως μόλις").

• Όταν το περιεχόμενο της εξαρτημένης πρότασης ακολουθεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης χρησιμοποιούνται οι σύνδεσμοι πρίν, πρὶν ἤ, πρότερον, πρότερον ἤ, καθώς και οι ἕως, ἕως οὗ, ὄφρα, ἔστε, μέχρι (οὗ) (και σπάνια ἄχρι [οὗ]), στον Ηρόδοτο ἐς ὅ και ἐς οὗ (= "μέχρις ότου", "ώσπου").

§11.8. Στους προηγούμενους συνδέσμους, με τους οποίους εισάγονται οι επιρρηματικές εξαρτημένες χρονικές προτάσεις, συχνά αντιστοιχούν στην κύρια πρόταση συσχετικά δεικτικά επιρρήματα όπως π.χ. "ὅτε … τότε", "ἦμος … τῆμος", "ἐν ᾧ … ἐν τούτῳ", "ἐπεί (ἐπειδή, ἐπειδάν) …, τότε (τότε δή, τότ' ἤδη)", "ἐπειδή …οὕτω δή", "ὡς (ἐπεί) … ἐκ τούτου", "ὡς, (ἐπειδή) … ἐντεῦθεν":

ΞΕΝ Ελλ 3.5.10 ὑμεῖς ὅτε πλείστων ἤρχετε, τότε πλείστους ἐχθροὺς ἐκέκτησθε || όταν εξουσιάζατε πάρα πολλούς, τότε είχατε αποκτήσει και πάρα πολλούς εχθρούς.

ΟΜ Ιλ 24.788 ἦμος δ' ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς, τῆμος ἔγρετο λαός την ώρα που ξεπρόβαλε η γεννημένη από το πρωϊνό, ροδοδάχτυλη Αυγή, τότε συγκεντρώθηκε το πλήθος.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 2.1.20 ἐν ᾧ δὲ οἱ πολέμιοι ἐλέγοντο προσιέναι, παρῆσαν δὲ οὐδέπω, ἐν τούτῳ ἐπειρᾶτο ὁ Κῦρος ἀσκεῖν τὰ σώματα τῶν μεθ' ἑαυτοῦ || όσον καιρό ακουγόταν πως έρχονται οι εχθροί, χωρίς όμως να έχουν εμφανιστεί, [στο διάστημα αυτό] ο Κύρος ασκούσε σωματικά τους στρατιώτες του.

ΠΛ Πολ 565 b-c ἐπειδὰν ὁρῶσι τὸν δῆμον ἐπιχειροῦντα σφᾶς ἀδικεῖν, τότε ὡς ἀληθῶς ὀλιγαρχικοὶ γίγνονται || όταν βλέπουν ότι ο λαός επιχειρεί να αδικοπραγήσει εις βάρος τους, τότε γίνονται πραγματικά ολιγαρχικοί.

ΘΟΥΚ 1.131.1 ἐπειδὴ τῇ Ἑρμιονίδι νηὶ τὸ δεύτερον ἐκπλεύσας οὐ κελευσάντων αὐτῶν […], οὕτω δὴ οὐκέτι ἐπέσχον || όταν τη δεύτερη φορά ξεκίνησε με το καράβι από την Ερμιόνη χωρίς να του έχουν δώσει εντολή οι ίδιοι [οι Λακεδαιμόνιοι], τότε πια δεν κρατήθηκαν.

ΘΟΥΚ 2.19.1 ἐπειδὴ μέντοι προσβαλόντες τῇ Οἰνόῃ καὶ πᾶσαν ἰδέαν πειράσαντες οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, οἵ τε Ἀθηναῖοι οὐδὲν ἐπεκηρυκεύοντο, οὕτω δὴ ὁρμήσαντες ἀπ'αὐτῆς […], ἐσέβαλον ἐς τὴν Ἀττικήν || όταν όμως πια επιτέθηκαν στην Οινόη και δοκίμασαν κάθε σχέδιο χωρίς να κατορθώσουν να την καταλάβουν, και οι Αθηναίοι δεν έστελναν κανένα μήνυμα, τότε πια ξεκινώντας από την Οινόη [οι Λακεδαιμόνιοι] […] εισέβαλαν στην Αττική.

ΞΕΝ Συμπ 9.5 ὡς δὲ ὁ Διόνυσος ἀνιστάμενος συνανέστησε μεθ' ἑαυτοῦ τὴν Ἀριάδνην, ἐκ τούτου δὴ φιλούντων τε καὶ ἀσπαζομένων ἀλλήλους σχήματα παρῆν θεάσασθαι || κι όταν ο Διόνυσος σηκώθηκε και έδωσε το χέρι του στην Αριάδνη για να σηκωθεί και αυτή, εκεί πια παρουσίασαν την ενσάρκωση των εραστών που φιλούν και αγκαλιάζουν ο ένας τον άλλον.

ΑΝΤΙΦ 1.17 ἐπειδὴ αὐτῷ ἐτέθυτο τὰ ἱερά, ἐντεῦθεν ἐβούλετο ἡ ἄνθρωπος ὅπως ἂν αὐτοῖς τὸ φάρμακον δοίη, πότερα πρὸ δείπνου ἢ ἀπὸ δείπνου || αφού λοιπόν έγινε η θυσία, τότε η γυναίκα αναλογιζόταν πότε θα έπρεπε να χορηγήσει τη δόση του φαρμάκου, πριν ή μετά από το δείπνο.

§11.9. Ως προς τις εγκλίσεις με τις οποίες εκφέρονται οι εξαρτημένες χρονικές προτάσεις, μπορούν να διακριθούν οι ακόλουθες, κυρίως, περιπτώσεις:

§11.10. Η οριστική χρησιμοποιείται όταν γίνεται λόγος για προσδιορισμένα πραγματικά συμβάντα ή γεγονότα του παρελθόντος. Οι σύνδεσμοι που σημαίνουν "έως (ότου)", "μέχρι (μέχρις ότου)", "ώσπου" όταν πρόκειται για παρελθούσες ενέργειες συντάσσονται συνήθως με οριστική αορίστου:

ΟΜ Ιλ 24.788 ἦμος δ' ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς, τῆμος ἔγρετο λαός || την ώρα που ξεπρόβαλε η γεννημένη από το πρωϊνό, ροδοδάχτυλη Αυγή, τότε συγκεντρώθηκε το πλήθος.

ΟΜ Οδ 9.232-233 μένομέν τέ μιν ἔνδον ἥμενοι, ἧος [= ἕως] ἐπῆλθε νέμων || μείναμε εκεί περιμένοντάς τον μέσα στη σπηλιά μέχρι που ήρθε σαλαγώντας το κοπάδι του.

ΗΡΟΔ 1.11 ὡς δὲ ἡμέρη τάχιστα ἐγεγόνεε, […ἡ βασίλεια] ἐκάλεε τὸν Γύγεα || όμως ευθύς ως ξημέρωσε η βασίλισσα έστειλε να φωνάξουν τον Γύγη.

ΗΡΟΔ 6.83 οἱ δοῦλοι ἔσχον πάντα τὰ πρήγματα ἄρχοντές τε καὶ διέποντες, ἐς ὃ ἐπήβησαν οἱ τῶν ἀπολωμένων παῖδες || οι δούλοι ανέλαβαν όλες τις υποθέσεις της πόλης ασκώντας την εξουσία και την διοίκηση, ώσπου ενηλικιώθηκαν τα παιδιά των σκοτωμένων.

ΗΡΟΔ 7.7 ὡς ἀνεγνώσθη Ξέρξης στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἐνθαῦτα […] στρατιὴν ποιέεται ἐπὶ τοὺς ἀπεστεῶτας || αφού πείστηκε ο Ξέρξης να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας, τότε [ο Μαρδόνιος] εκστρατεύει εναντίον των επαναστατών.

ΗΡΟΔ 9.6 ἐπεὶ δὲ οἱ μὲν μακρότερα καὶ σχολαίτερα ἐποίεον, […] οὕτω δὴ ὑπεξεκομίσαντό τε πάντα καὶ αὐτοὶ διέβησαν ἐς Σαλαμῖνα || αφού λοιπόν εκείνοι [οι Πελοπονήσιοι] καθυστερούσαν και βραδυπορούσαν, […] τότε και αυτοί [οι Αθηναίοι] μάζεψαν όπως όπως το βιος τους και πέρασαν και οι ίδιοι στη Σαλαμίνα.

ΘΟΥΚ 3.10.4 μέχρι ἀπὸ τοῦ ἴσου ἡγοῦντο, προθύμως εἱπόμεθα || όσο ηγεμόνευαν [οι Αθηναίοι] με ισονομία, τους ακολουθούσαμε με προθυμία.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.8.8 ἡνίκα δὲ δείλη ἐγίγνετο, ἐφάνη κονιορτὸς ὥσπερ νεφέλη λευκή || όταν πλησίαζε το δειλινό εμφανίστηκε ένας κονιορτός σαν λευκό σύννεφο.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.6.2 [Κλέαρχος] ἕως μὲν πόλεμος ἦν τοῖς Λακεδαιμονίοις πρὸς τοὺς Ἀθηναίους παρέμενεν || [ο Κλέαρχος] όσο οι Λακεδαιμόνιοι βρίσκονταν σε πόλεμο με τους Αθηναίους παρέμενε προσφέροντας τις υπηρεσίες του.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.6.5 [Κλέαρχος] ἐπολέμει τοῖς Θρᾳξί, […] μέχρι Κῦρος ἐδεήθη τοῦ στρατεύματος || ο Κλέαρχος πολεμούσε τους Θράκες, […] ώσπου ο Κύρος χρειάστηκε τον στρατό του.

ΞΕΝ ΚΑναβ 3.1.19 ἐγὼ μὲν οὖν ἔστε μὲν αἱ σπονδαὶ ἦσαν οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς οἰκτίρων || εγώ, όσο ίσχυαν οι συνθήκες, ποτέ δεν έπαυα να ελεεινολογώ τους εαυτούς μας.

ΛΥΣ 25.26 καὶ οὐ πρότερον ἐπαύσαντο, ἕως τὴν μὲν πόλιν εἰς στάσεις καὶ τὰς μεγίστας συμφορὰς κατέστησαν || και δεν σταμάτησαν μέχρις ότου προκάλεσαν στην πόλη εμφύλιες συγκρούσεις και τις πιο μεγάλες συμφορές.

ΛΥΣ 12.71 οὐ πρότερον εἴασε τὴν ἐκκλησίαν γενέσθαι, ἕως ὁ λεγόμενος ὑπ' ἐκείνων καιρὸς ἐπιμελῶς ὑπ' αὐτοῦ ἐτηρήθη || δεν επέτρεψε να γίνει η αναγκαία συνέλευση του λαού, παρά μόνον όταν είχε τηρήσει προσεκτικά την προθεσμία που του είχαν ορίσει εκείνοι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στις προτάσεις αυτές, επειδή είναι προτάσεις κρίσεως, ως άρνηση χρησιμοποιείται κατά κανόνα το οὐ. Το μή εμφανίζεται μόνον όταν η χρονική σχέση μεταξύ εξαρτημένης και κύριας πρότασης έχει ταυτόχρονα και υποθετική χροιά, όταν δηλαδή η εξαρτημένη πρόταση είναι χρονικο-υποθετική, όπως π.χ. στις εξής περιπτώσεις από τον Πλάτωνα:

ΠΛ Πολ 354c ὁπότε γὰρ τὸ δίκαιον μὴ οἶδα ὅ ἐστιν, σχολῇ εἴσομαι εἴτε ἀρετή τις οὖσα τυγχάνει εἴτε καὶ οὔ || γιατί όταν δεν γνωρίζω τι είναι το δίκαιο, δύσκολα θα ξέρω αν πρόκειται για κάποιας λογής αρετή ή όχι.

ΠΛ Φαιδ 84e χαλεπῶς ἂν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους πείσαιμι […], ὅτε γε μηδ' ὑμᾶς δύναμαι πείθειν || δύσκολα θα μπορούσα να πείσω τους άλλους […] όταν ούτε καν εσάς δεν μπορώ ακόμη να σας πείσω.

§11.11. Η υποτακτική χρησιμοποιείται όταν πρόκειται να δηλωθεί είτε μια ορισμένη επιμέρους ενέργεια που ανήκει στο μέλλον, είτε μια διεργασία που επαναλαμβάνεται αόριστα στο παρόν ή το μέλλον (και επομένως έχει καθολικό και "άχρονο" χαρακτήρα). Στην περίπτωση αυτή οι σύνδεσμοι που αναφέρθηκαν προηγουμένως συνοδεύονται συνήθως από το αοριστολογικό ἄν, επικ. κεν, (ὅταν, ὅτ' ἄν, ὅτε κεν, ὁπόταν, ὁπότ' ἄν, ὁπότε κεν, ἡνίκ' ἄν, ἐπάν, ἐπήν, ἐπεὶ ἄν, ἐπεί κεν, ἐπειδάν, εὖτ' ἄν, ἐν ᾧ ἄν, πρὶν ἂν, ἕως ἄν, μέχρι ἄν, ἔστ' ἄν, ὄφρ' ἄν, ὄφρα κεν, ὁπηνίκ' ἂν κ.τ.ό. = "τόσο όσο", "έως", "μέχρι") και η υποτακτική της εξαρτημένης χρονικής πρότασης έχει "προορατική" σημασία. Η άρνηση είναι εδώ μή.

• Όταν η εξαρτημένη χρονική πρόταση δηλώνει μιαν ορισμένη μελλοντική ενέργεια, τότε στην κύρια πρόταση χρησιμοποιείται συνήθως ο μέλλοντας ή μια ισοδύναμη προστακτική, μερικές φορές όμως και ο ενεστώτας ή ο παρακείμενος και, αραιότερα, ο αόριστος:

ΟΜ Ιλ 21.111-112 ἔσσεται ἢ ἠὼς ἢ δείλη ἢ μέσον ἦμαρ ὁππότε τις καὶ ἐμεῖο Ἄρῃ ἐκ θυμὸν ἕληται || θα έρθει κάποιο πρωινό ή δειλινό ή μεσημέρι όταν και μένα θα μου πάρει κάποιος τη ζωή στον πόλεμο.

ΣΟΦ Φιλ 464-465 ἡμεῖς δ' ἴωμεν, ὡς ὁπηνίκ' ἂν θεὸς πλοῦν ἡμὶν εἴκῃ, τηνικαῦθ' ὁρμώμεθα || ας πάμε όμως εμείς, ώστε όποτε μας δώσει ο θεός ούριο άνεμο τότε να ξεκινήσουμε.

ΕΥΡ ΙΤ 625 τάφος δὲ ποῖος δέξεταί μ', ὅταν θάνω; || τι τάφος θα με δεχτεί όταν πεθάνω;

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.13 [Κῦρος] ὑπέσχετο ἀνδρὶ ἑκάστῳ δώσειν πέντε ἀργυρίου μνᾶς, ἐπὰν εἰς Βαβυλῶνα ἥκωσι, καὶ τὸν μισθὸν ἐντελῆ μέχρι ἂν καταστήσῃ τοὺς Ἕλληνας εἰς Ἰωνίαν πάλιν || ο Κύρος υποσχέθηκε ότι θα δώσει σε κάθε άνδρα το ποσόν των πέντε μνων όταν θα έχουν φθάσει στην Βαβυλώνα, και ολόκληρο τον μισθό έως ότου επαναφέρει τους Έλληνες πίσω στην Ιωνία.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.3.24 μέχρι δ' ἂν ἐγὼ ἥκω αἱ σπονδαὶ μενόντων || μέχρις ότου εγώ επιστρέψω, ας εξακολουθήσει να ισχύει η ανακωχή.

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.1.4 περιμένετε ἔστ' ἂν ἐγὼ ἔλθω || περιμένετε μέχρις ότου επιστρέψω.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.4.11 ἡνίκα δ' ἄν τις ὑμᾶς ἀδικῇ, ἡμεῖς ὑπὲρ ὑμῶν μαχούμεθα || και όταν κανείς αδικοπραγήσει εις βάρος σας εμείς θα πολεμήσουμε για χάρη σας.

ΠΛ Πρωτ 335b ἐπειδὰν σὺ βούλῃ διαλέγεσθαι ὡς εγὼ δύναμαι ἕπεσθαι, τότε σοι διαλέξομαι || όταν δεχτείς να συζητήσεις μαζί μου με τρόπο που να μπορώ να σε παρακολουθώ, τότε θα συζητήσω μαζί σου.

ΠΛ Απολ 29d ἕωσπερ ἂν ἐμπνέω καὶ οἷός τε ὦ, οὐ μὴ παύσωμαι φιλοσοφῶν || έως ότου [ή: όσο] αναπνέω και έχω τη δύναμη, δεν θα σταματήσω να φιλοσοφώ.

ΠΛ Φαιδ 66b ἕως ἂν τὸ σῶμα ἔχωμεν […] καὶ συμπεφυρμένη ᾖ ἡ ψυχὴ μετὰ τοῦ τοιούτου κακοῦ, οὐ μή ποτε κτησώμεθα ἱκανῶς οὗ ἐπιθυμοῦμεν || έως ότου έχουμε σώμα και η ψυχή είναι ανακατωμένη με αυτό το κακό, ποτέ δεν θα αποκτήσουμε σε ικανοποιητικό βαθμό εκείνο που επιθυμούμε.

ΔΗΜ 4.14 ἐπειδὰν ἅπαντ' ἀκούσητε, κρίνατε || όταν θα τα ακούσετε όλα, τότε να κρίνετε.

• Όταν η εξαρτημένη χρονική πρόταση δηλώνει μιαν αόριστη επανάληψη, η κύρια πρόταση εκφέρεται συνήθως με ενεστώτα, αρκετές φορές όμως και με άλλους αρκτικούς χρόνους και ενίοτε και με (γνωμικό) αόριστο:

ΟΜ Ιλ 21.198-199 ἀλλὰ καὶ ὃς [ὁ Ὠκεανὸς] δείδοικε Διὸς μεγάλοιο κεραυνὸν δεινήν τε βροντήν, ὅτ' ἀπ' οὐρανόθεν σμαραγήσῃ || αλλά ακόμη και αυτός [ο Ωκεανός] φοβάται του Δία του μεγάλου τον κεραυνό και τη φοβερή βροντή, όταν αντηχεί από τον ουρανό.

ΣΟΦ Φιλ 111 ὅταν τι δρᾷς ἐς κέρδος, οὐκ ὀκνεῖν πρέπει || όταν κάνεις κάτι για το κέρδος δεν πρέπει να διστάζεις.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.2.4 νόμῳ δ' εἰς τὰς ἑαυτῶν χώρας ἕκαστοι τούτων πάρεισιν, οἱ μὲν παῖδες ἅμα τῇ ἡμέρᾳ καὶ οἱ τέλειοι ἄνδρες, οἱ δὲ γεραίτεροι ἡνίκ' ἂν ἑκάστῳ προχωρῇ έχουν υποχρεωθεί με νόμο όσοι ανήκουν σε κάθε ηλικία να παρευρίσκονται στο μέρος της αγοράς που προβλέπεται για τη ηλικιακή τους ομάδα, τα παιδιά και οι ώριμοι άνδρες μόλις ξημερώσει, οι γέροντες όποτε βολεύει τον καθένα.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.2.7 [οἱ Χαλδαῖοι] μισθοῦ στρατεύονται, ὁπόταν τις αὐτῶν δέηται || οι Χαλδαίοι συμμετέχουν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ως μισθοφόροι όποτε τους χρειάζεται κανείς.

ΞΕΝ Οικ 1.23 αἱ τοιαῦται δέσποιναι αἰκιζόμεναι τὰ σώματα τῶν ἀνθρώπων καὶ τὰς ψυχὰς καὶ τοὺς οἴκους οὔποτε λήγουσιν, ἔστ' ἂν ἄρχωσιν αὐτῶν || τέτοιες αφέντρες [όπως οι επιθυμίες] δεν παύουν να βασανίζουν τα σώματα, τις ψυχές και τα σπίτια των ανθρώπων, μέχρι να κυριαρχήσουν σε αυτά.

ΞΕΝ Απομν 3.5.6 ἔστ' ἂν δὲ [οἱ ἐν ταῖς ναυσί] ἢ χειμῶνα ἢ πολεμίους δείσωσιν, […] τὰ κελευόμενα πάντα ποιοῦσιν || όταν [οι ναύτες] φοβούνται θαλασσοταραχή ή επίθεση των εχθρών, εκτελούν όλα όσα τους διατάζουν.

ΠΛ Τιμ 83e ταῦτα πάντα νόσων ὄργανα γέγονεν, ὅταν αἷμα μὴ ἐκ τῶν σιτίων καὶ ποτῶν πληθύσῃ κατὰ φύσιν || όλες αυτές οι ουσίες είναι παράγοντες που προξενούν ασθένειες, όταν το αίμα δεν αυξάνεται σύμφωνα με τη φύση από τα τρόφιμα και τα ποτά.

ΠΛ Φαιδ 108c αὐτὴ [ἡ ψυχὴ] πλανᾶται ἐν πάσῃ ἐχομένη ἀπορίᾳ, ἕως ἂν δή τινες χρόνοι γένωνται || αυτή η ίδια η ψυχή περιπλανιέται εγκλωβισμένη σε πλήρες αδιέξοδο μέχρις ότου συμπληρωθούν ορισμένα χρόνια.

ΔΗΜ 9.69 ἕως ἂν σῴζηται τὸ σκάφος […], τότε χρὴ καὶ ναύτην καὶ κυβερνήτην καὶ πάντ' ἄνδρ' ἑξῆς προθύμους εἶναι || μέχρις ότου [ή: όσο] ένα καράβι είναι άθικτο, πρέπει και ο ναύτης και ο καπετάνιος και κάθε άνδρας με τη σειρά του να εκτελούν με ζήλο την υπηρεσία τους.

ΔΗΜ 8.11 ἡμεῖς ἐπειδὰν πυθώμεθά τι γιγνόμενον, τηνικαῦτα θορυβούμεθα καὶ παρασκευαζόμεθα || εμείς όταν μαθαίνουμε ότι συμβαίνει κάτι, τότε ανησυχούμε και λαμβάνουμε μέτρα.

ΞΕΝ Οικ 1.23 πολέμιοι μὲν οὖν ἤδη ὅταν καλοὶ κἀγαθοὶ ὄντες καταδουλώσωνταί τινας, πολλοὺς δὴ βελτίους ἠνάγκασαν εἶναι σωφρονίσαντες || οι εχθροί όταν όντας οι ίδιοι χρηστοί και ακέραιοι υποδουλώσουν κάποιους, υποχρεώνουν πολλούς, φρονηματίζοντάς τους, να είναι καλύτεροι.

ΔΗΜ 2.9 ὅταν δ' ἐκ πλεονεξίας καὶ πονηρίας τις ὥσπερ οὗτος [ὁ Φίλιππος] ἰσχύσῃ, ἡ πρώτη πρόφασις καὶ μικρὸν πταῖσμα ἅπαντ' ἀνεχαίτισε καὶ διέλυσεν || όταν όμως κάποιος ανέρχεται όπως αυτός στην εξουσία από ιδιοτέλεια και δόλο, τότε η πρώτη αφορμή και το παραμικρό σφάλμα ανατρέπει και καταλύει τα πάντα.

§11.12. Η ("επαναληπτική") ευκτική χρησιμοποιείται κυρίως όταν πρόκειται να δηλωθεί μια αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Ο χρόνος της κύριας πρότασης, μέσω του οποίου υποδηλώνεται πρωτίστως η αόριστη επανάληψη, είναι στην περίπτωση αυτή ιστορικός, συνήθως παρατατικός (ή υπερσυντέλικος με σημασία παρατατικού). Μερικές φορές ενδέχεται να εμφανίζεται στην κύρια πρόταση και ένας επαναληπτικός τύπος του αορίστου ή ο παρακείμενος, ενώ ακόμη σπανιότερη είναι η χρήση του αορίστου με το ἄν:

ΟΜ Οδ 11.510-515 ἦ τοι ὅτ' ἀμφὶ πόλιν Τροίην φραζοίμεθα βουλάς, [Νεοπτόλεμος] αἰεὶ πρῶτοςἔβαζε καὶ οὐχ ἡμάρτανε μύθων […] αὐτὰρ ὅτ' ἐν πεδίῳ Τρώων μαρναίμεθ' Ἀχαιοί, οὔ ποτ' ἐνὶ πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν οὐδ' ἐν ὁμίλῳ, ἀλλὰ πολὺ προθέεσκε || όταν, μάλιστα, κάναμε πολεμικό συμβούλιο μπροστά στο κάστρο της Τροίας [ο Νεοπτόλεμος] πάντα έπαιρνε πρώτος το λόγο και τα λόγια του δεν αστοχούσαν […] όταν πάλι πολεμούσαμε οι Αχαιοί στην πεδιάδα της Τροίας δεν έμενε ποτέ στο πλήθος και στον σωρό των ανδρών, αλλά προχωρούσε πάντοτε πολύ μπροστά.

ΟΜ Ιλ 3.232-233 πολλάκι μιν [Ἰδομενέα] ξείνισσεν ἀρηΐφιλος Μενέλαος οἴκῳ ἐν ἡμετέρῳ, ὁπότε Κρήτηθεν ἵκοιτο || συχνά τον φιλοξένησε ο φιλοπόλεμος Μενέλαος στο σπίτι μας, όταν ερχόταν από την Κρήτη.

ΗΡΟΔ 7.119 ὅκως δὲ ἀπίκοιτο ἡ στρατιή, σκηνὴ μὲν ἔσκε πεπηγυῖα ἑτοίμη ἐς τὴν αὐτὸς σταθμὸν ποιεέσκετο Ξέρξης, ἡ δὲ ἄλλη στρατιὴ ἔσκε ὑπαίθριος. ὡς δὲ δείπνου γίνοιτο ὥρη, οἱ μὲν δεκόμενοιν ἔχεσκον πόνον, οἱ δὲ ὅκως πλησθέντες νύκτα αὐτοῦ ἀγάγοιεν, τῇ ὑστεραίῃ τήν τε σκηνὴν ἀνασπάσαντες καὶ τὰ ἔπιπλα πάντα λαβόντες οὕτω ἀπελαύνεσκον || όταν έφτανε το στράτευμα τους περίμενε μια έτοιμη στημένη σκηνή, στην οποία κατέλυε ο ίδιος ο Ξέρξης ενώ ο υπόλοιπος στρατός κατέλυε στο ύπαιθρο. Όταν πάλι έφτανε η ώρα του δείπνου, αυτοί που τους φίλευαν είχαν όλη την κούραση, ενώ οι άλλοι αφού διανυκτέρευαν, χορτασμένοι, εκεί, την επόμενη μέρα έλυναν τη σκηνή, έπαιρναν όλα τα έπιπλα και τα σκεύη και έφευγαν.

ΘΟΥΚ 2.49.3 ὁπότε [ὁ πόνος] ἐς τὴν καρδίαν στηρίξειεν, ἀνέστρεφεν αὐτήν || όταν [η αρρώστια] έφτανε στο στομάχι το ανακάτευε.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.2.7 [Κῦρος] ἐθήρευεν [ἄγρια θηρία] ἀπὸ ἵππου, ὁπότε γυμνᾶσαι βούλοιτο ἑαυτόν τε καὶ τοὺς ἵππους || ο Κύρος κυνηγούσε έφιππος άγρια ζώα όταν ήθελε να γυμνάσει τον εαυτό του και τα άλογα.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.6.12 ὅτε δ' ἔξω τοῦ δεινοῦ γένοιντο καὶ ἐξείη πρὸς ἄλλον ἀρξομένους ἀπιέναι, πολλοὶ αὐτὸν [τὸν Κλέαρχον] ἀπέλειπον || όταν όμως βρίσκονταν εκτός κινδύνου και μπορούσαν να φύγουν για να τεθούν υπό τις διαταγές άλλου στρατηγού, τότε πολλοί τον εγκατέλειπαν.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.5.2 ἐπεὶ πλησιάζοιεν οἱ ἵπποι, ταὐτὸν ἐποίουν || όταν πλησίαζαν τα άλογα έκαναν το ίδιο.

ΠΛ Φαιδ 59d ἀεὶ γὰρ καὶ τὰς πρόσθεν ἡμέρας εἰώθειμεν φοιτᾶν καὶ ἐγὼ καὶ οἱ ἄλλοι παρὰ τὸν Σωκράτη […] περιεμένομεν οὖν ἑκάστοτε ἕως ἀνοιχθείη τὸ δεσμωτήριον […] ἐπειδὴ δὲ ἀνοιχθείη, εἰσῇμεν παρὰ τὸν Σωκράτη || ήδη και πριν το είχαμε κάνει συνήθεια να επισκεπτόμαστε κάθε μέρα τον Σωκράτη και εγώ και οι άλλοι […] περιμέναμε λοιπόν κάθε φορά έως ότου ανοίξει η φυλακή […] και όταν άνοιγε μπαίναμε στο κελλί του Σωκράτη.

ΠΛ Θεαιτ 143a ὁσάκις Ἀθήναζε ἀφικοίμην, ἐπανηρώτων τὸν Σωκράτη || κάθε φορά που ερχόμουνα στην Αθήνα ξαναρωτούσα τον Σωκράτη.

§11.13. Η σύνταξη του συνδέσμου πρίν (πρίν ἤ, πρότερον, πρότερον ἤ).

Ο σύνδεσμος πρίν συντάσσεται αφενός με τους τρεις τρόπους που αναπτύχθηκαν προηγουμένως, αφετέρου όμως και με απαρέμφατο. Ειδικότερα ισχύουν τα εξής:

§11.14. Το πρίν με παρεμφατικούς ρηματικούς τύπους:

(α) Με οριστική ενός ιστορικού χρόνου ή του ιστορικού ενεστώτα συντάσσεται το πρίν (= "προτού", "έως ότου", "παρά αφού"), όταν πρόκειται να δηλωθεί ως πραγματικό ένα γεγονός του παρελθόντος.

• Στην εξαρτημένη χρονική πρόταση χρησιμοποιείται συνήθως ο αόριστος όταν πρόκειται για μια ενέργεια που προηγήθηκε της ρηματικής ενέργειας της κύριας πρότασης, ενώ χρήση του παρατατικού γίνεται όταν δηλώνεται μια ενέργεια που είναι ταυτόχρονη με αυτήν της κύριας πρότασης.

• Στην κύρια πρόταση, η οποία τις περισσότερες φορές είναι αποφατική και πολύ σπανιότερα καταφατική, χρησιμοποιείται ένας τύπος ιστορικού χρόνου.

Κύρια πρόταση αποφατική:

ΗΡΟΔ 6.45 οὐ γὰρ δὴ πρότερον [= επιτατική προσθήκη] ἀπανέστη ἐκ τῶν χωρέων τουτέων Μαρδόνιος πρὶν ἤ σφεας ὑποχειρίους ἐποιήσατο || ο Μαρδόνιος δεν αποχώρησε από αυτά τα μέρη προτού υποδουλώσει και αυτούς [τους κατοίκους τους Βρύγες].

ΘΟΥΚ 2.65.3 οὐμέντοι πρότερόν γε οἱ ξύμπαντες ἐπαύσαντο ἐν ὀργῇ ἔχοντες αὐτὸν [τὸν] Περικλέα πρὶν ἐζημίωσαν χρήμασιν || στην πραγματικότητα η οργή όλων των στρωμάτων κατά του Περικλή δεν ξεθύμανε παρά μόνο αφού του επέβαλαν χρηματικό πρόστιμο.

ΘΟΥΚ 1.132.5 ἀλλ' οὐδ' ὣς […] ἠξίωσαν [οἱ ἔφοροι] νεώτερόν τι ποιεῖν ἐς αὐτόν, […] πρίν γε δὴ αὐτοῖς […] ἀνὴρ Ἀργίλιος […] μηνυτὴς γίγνεται [= ιστορικός ενεστώς] || μα ούτε και έτσι οι έφοροι δεν αποφάσισαν να του επιβάλουν κάποια επώδυνη κύρωση […] παρά μόνον αφού κάποιος Αργίλιος εμφανίστηκε σε αυτούς και τον κατηγόρησε.

ΞΕΝ Ελλ 7.4.18 οὐ πρόσθεν ἐπαύσαντο [πολεμοῦντες] πρὶν ἐξεπολιόρκησαν τὸν Ὄλουρον || δεν έπαψαν να πολεμούν παρά αφού εξανάγκασαν με πολιορκία την πόλη Όλουρο να παραδοθεί.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.2.26 [ὁ Συένεσις] οὔτε πρότερον […] οὔτε τότε Κύρῳ ἰέναι ἤθελε, πρὶν ἡ γυνὴ αὐτὸν ἔπεισε καὶ πίστεις ἔλαβε || ο Συένεσις ούτε πρωτύτερα […] ούτε τότε ήθελε να πάει να συναντήσει τον Κύρο, έως ότου τον μετάπεισε η γυναίκα του και έλαβε εγγυήσεις για την ασφάλειά του.

ΞΕΝ ΚΑναβ 3.1.16 [οἱ πολέμιοι] οὐ πρότερον πρὸς ἡμᾶς τὸν πόλεμον ἐξέφηναν πρὶν ἐνόμισαν καλῶς τὰ ἑαυτῶν παρασκευάσασθαι || οι εχθροί δεν μας κήρυξαν τον πόλεμο παρά μόνο αφού θεώρησαν ότι προετοιμάστηκαν όπως πρέπει.

Κύρια πρόταση καταφατική:

ΣΟΦ ΟΤ 775-776 ἠγόμην δ' ἀνὴρ ἀστῶν μέγιστος τῶν ἐκεῖ, πρίν μοι τύχη τοιάδ' ἐπέστη || εκεί με θεωρούσαν τον πιο μεγάλο από τους πολίτες, μέχρι που μου έλαχε μια τέτοια μοίρα.

ΘΟΥΚ 1.51.2 ἐθαύμαζον [οἱ Κερκυραῖοι] τοὺς Κορινθίους πρύμναν κρουομένους, πρίν τινες ἰδόντες εἶπον ὅτι νῆες ἐκεῖναι ἐπιπλέουσιν || οι Κερκυραίοι σάστισαν που υποχώρησαν οι Κορίνθιοι μέχρι που κάποιοι που τα είχαν δει τους είπαν πως έπλεαν εναντίον τους [των Κορινθίων] εκείνα τα [μη ορατά μέχρι τότε αθηναϊκά] καράβια.

ΘΟΥΚ 3.29.1 (οἱ Πελοποννήσιοι] τοὺς Ἀθηναίους λανθάνουσι [= ιστορ. ενεστ.], πρὶν δὴ τῇ Δήλῳ ἔσχον || οι Πελοποννήσιοι διέφυγαν της προσοχής των Αθηναίων μέχρι που έφτασαν κοντά στην Δήλο [δεν έγιναν αντιληπτοί από τους Αθηναίους παρά μόνο αφού έφτασαν κοντά στην Δήλο].

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.5.33 οἱ Ἕλληνες τήν τε ἱππασίαν [τῶν βαρβάρων] ἐθαύμαζον ἐκ τοῦ στρατοπέδου ὁρῶντες καὶ ὅ,τι ἐποίουν ἠμφεγνόουν, πρὶν Νίκαρχος Ἀρκὰς ἦκε φεύγων τετρωμένος || οι Έλληνες και με τον καλπασμό των βαρβάρων ιππέων σάστισαν και το τι ακριβώς έκαναν δεν μπορούσαν να καταλάβουν έως ότου έφτασε στο στρατόπεδο υποχωρώντας πληγωμένος ο Νίκαρχος ο Αρκάδας.

§11.15. (β) Το πρίν, το οποίο στην αττική πεζογραφία παρουσιάζεται κατά κανόνα ως πρίν ἄν, συντάσσεται με υποτακτική όταν πρόκειται να δηλωθεί μια (υποκειμενικά) προσδοκώμενη, μελλοντική ενέργεια ή ένα επαναλαμβανόμενο στο παρόν και το μέλλον, και επομένως καθολικής ισχύος συμβάν. Συνηθέστερη είναι η χρήση της υποτακτικής αορίστου, με την οποίαν η ρηματική ενέργεια της εξαρτημένης πρότασης εμφανίζεται να προηγείται της ενέργειας που εκφράζεται στη κύρια πρόταση. Λιγότερο συχνή είναι, αντίθετα, η υποτακτική αορίστου, η οποία εμφανίζει την ενέργεια της εξαρτημένης πρότασης ως ταυτόχρονη με την ενέργεια της κύριας πρότασης. Η κύρια πρόταση είναι αποφατική ή εμπεριέχει μια ερώτηση στην οποίαν ενυπάρχει μια άρνηση. Το ρήμα της κύριας πρότασης εκφέρεται σε έναν από τους αρκτικούς χρόνους (ενεστώτας, μέλλων, παρακείμενος) ή σε κάποιον τύπο αορίστου με ενεστωτική σημασία.

• Προσδοκώμενη ενέργεια:

ΟΜ Οδ 10.174-275 οὐ γάρ πω καταδυσόμεθ' […] εἰς Ἀΐδαο δόμους, πρὶν μόρσιμον ἦμαρ ἐπέλθῃ || δεν θα βυθιστούμε κάτω στα δώματα του Άδη πριν να φτάσει η μέρα που μας έγραψε η μοίρα.

ΣΟΦ Φιλ 917 μὴ στέναζε πρὶν μάθῃς || μην αναστενάζεις προτού ακούσεις.

ΗΡΟΔ 7.8 οὐ πρότερον παύσομαι πρὶν ἢ ἕλω τε καὶ πυρώσω τὰς Ἀθήνας || δεν θα ησυχάσω προτού κυριέψω και πυρπολήσω την Αθήνα.

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.7.12 μὴ ἀπέλθητε πρὶν ἂν ἀκούσητε || μη φύγετε προτού ακούσετε.

ΠΛ Πολ 487e οὐ πρότερον κακῶν παύσονται αἱ πόλεις, πρὶν ἂν ἐν αὐταῖς οἱ φιλόσοφοι ἄρξωσιν || δεν πρόκειται να απαλλαγούν από τα δεινά οι πολιτείες προτού να αναλάβουν σε αυτές την εξουσία οι φιλόσοφοι.

ΔΗΜ 23.179 οὐδὲν μὴ δύνηται πρότερον λῦσαι, πρὶν ἂν ἐκβάλῃ τούτους || δεν θα μπορέσει να ακυρώσει τις συνθήκες προτού να τους εκδιώξει αυτούς.

• Επαναλαμβανόμενο συμβάν:

ΣΟΦ Αντ 175-178 ἀμήχανον δὲ παντὸς ἀνδρὸς ἐκμαθεῖν ψυχήν τε καὶ φρόνημα καὶ γνώμην, πρὶν ἂν ἀρχαῖς τε καὶ νόμοισιν ἐντριβὴς φανῇ || είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς την ψυχή, το φρόνημα και τη σκέψη του κάθε άντρα προτού να δοκιμαστεί και φανερωθεί ασκώντας εκτελεστική και νομοθετική εξουσία.

ΗΡΟΔ 1.136 πρὶν δὲ ἢ πενταέτης γένηται, οὐκ ἀπικνέεται ἐς ὄψιν τῷ πατρί πριν το παιδί γίνει πέντε χρονών δεν το βλέπει ο πατέρας.

ΠΛ Ιων 534b οὐ πρότερον[ποιητὴς] οἷός τε ποιεῖν πρὶν ἂν ἔνθεός τε γένηται καὶ ἔκφρων καὶ ὁ νοῦς μηκέτι ἐν αὐτῷ ἐνῇ ο ποιητής δεν μπορεί να δημιουργήσει προτού περιέλθει σε κατάσταση ενθουσιασμού και γίνει εκτός εαυτού και χάσει τον νου του.

ΙΣΟΚΡ 1.24 μηδένα φίλον ποιοῦ, πρὶν ἂν ἐξετάσῃς πῶς κέχρηται τοῖς πρότερον φίλοις || να μη κάνεις κανένα φίλο προτού έξετάσεις πως φέρθηκε στους προηγούμενους φίλους του.

ΔΗΜ 4.41 οὐδὲ πρὸ τῶν πραγμάτων προορᾶτ' οὐδέν, πρὶν ἂν ἢ γεγενημένον ἢ γιγνόμενόν τι πύθησθε || ούτε μπορείτε να προβλέπετε τίποτα από όσα δεν έχουν γίνει ακόμη προτού να μάθετε ότι κάτι συνέβη ή συμβαίνει αυτή τη στιγμή.

§11.16. (γ) Το πρίν, χωρίς το ἄν, συντάσσεται με ευκτική για τη δήλωση μιας προσδοκώμενης στο παρελθόν ενέργειας.

Στην περίπτωση αυτή η κύρια πρόταση, που είναι και εδώ αποφατική, εκφέρεται πάντοτε σε ιστορικό χρόνο.

Η ευκτική αυτή, η οποία απουσιάζει από τον Ηρόδοτο και εμφανίζεται πολύ σπάνια στον Θουκυδίδη και τους ρήτορες, μπορεί να εκληφθεί ως "ευκτική του πλαγίου λόγου" καθώς εμφανίζεται κατά κανόνα σε συνάφεια με "πλάγιο λόγο" είτε με την κανονική είτε με μια ειδικότερη σημασία αυτού του όρου:

ΟΜ Ιλ 21.580 [Ἀγήνωρ] οὐκ ἔθελε φεύγειν, πρὶν πειρήσαιτ' Ἀχιλῆος || ο Αγήνορας δεν ήθελε να φύγει προτού δοκιμάσει τον Αχιλλέα.

ΣΟΦ Φιλ 551-552 ἔδοξέ μοι μὴ σῖγα, πρὶν φράσαιμί σοι, τὸν πλοῦν ποεῖσθαι || σκέφτηκα να μη συνεχίσω σιωπηρά το ταξίδι προτού συζητήσω μαζί σου.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.4.14 [Ἀστυάγης] ἀπηγόρευε μηδένα βάλλειν [τὰ θηρία], πρὶν Κῦρος ἐμπλησθείη θηρῶν || ο Αστυάγης δεν επέτρεπε σε κανέναν να χτυπά τα θηρία προτού ο Κύρος χορτάσει το κυνήγι.

ΠΛ Απολ 36c ἐνταῦθα ᾖα, ἐπιχειρῶν ἕκαστον ὑμῶν πείθειν μὴ πρότερον μήτε τῶν ἑαυτοῦ μηδενὸς ἐπιμελεῖσθαι πρὶν ἑαυτοῦ ἐπιμεληθείῃ || στράφηκα σε αυτό το έργο προσπαθώντας να πείσω κάθε έναν από εσάς να μη ενδιαφέρεται για καμιά από τις όποιες υποθέσεις του προτού ενδιαφερθεί για το ίδιο του τον εαυτό.

ΙΣΟΚΡ 16.5 ἡγοῦντ' οὐδὲν οἷοί τ' εἶναι κινεῖν τῶν καθεστώτων, πρὶν ἐκποδὼν ἐκεῖνος αὐτοῖς γένοιτο || έκριναν ότι δεν μπορούν να ανατρέψουν το υπάρχον καθεστώς προτού βγάλουν εκείνον από τη μέση.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Με ευκτική συντάσσεται το πρίν και κατά τη λεγόμενη "έλξη των εγκλίσεων": Όταν η κύρια πρόταση εκφράζει μια απλώς υποκειμενική, αυθαίρετη σκέψη σε ευχετική ή δυνητική ευκτική, τότε και οι εξαρτημένες από αυτήν προτάσεις που ανήκουν στην ίδια σφαίρα της υποκειμενικότητας, και ειδικότερα οι επιρρηματικές χρονικές προτάσεις που εισάγονται με το πρίν εκφέρονται στην ίδια έγκλιση, όπως π.χ. στην περίπτωση:

ΣΟΦ Φιλ 961-962 ὄλοιομήπω, πρὶν μάθοιμ' εἰ καὶ πάλιν γνώμην μετοίσεις || άμποτε να χαθείς! όχι όμως ακόμη, πριν να μάθω αν θα αλλάξεις γνώμη.

§11.17. (δ) Το πρίν (στον Ηρόδοτο και πρίν ἢ) συντάσσεται και με απαρέμφατο:

Στην εν λόγω περίπτωση το ρήμα παρουσιάζεται καθ' όλα ανεξάρτητα από τις κάθε λογής χρονικές και τροπικές συμπαραδηλώσεις που εκφράζονται μέσω αυτού όταν εκφέρεται σε μια από τις παρεμφατικές εγκλίσεις (οριστική, υποτακτική, ευκτική). Στις συνάψεις του με απαρέμφατο το πρίνλειτουργεί ως ειδικότερος χρονικός προσδιορισμός της ρηματικής ενέργειας της κύριας πρότασης.

Η λειτουργία της αυτή επιτρέπει σε τούτη τη σύνταξη αφενός να μπορεί να χρησιμοποιείται σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις αντικαθιστώντας τους αντίστοιχους τρόπους σύνταξης. Της επιτρέπει όμως επιπλέον να χρησιμοποιείται και εκεί όπου θα ήταν απρόσφορος ένας παρεμφατικός εγκλιτικός ρηματικός τύπος. Έτσι το πρίν με απαρέμφατο είναι φυσικό και αναγκαίο όταν γίνεται λόγος για μιαν ενέργεια, διεργασία ή ένα συμβάν που δεν πραγματοποιήθηκε ή δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί.

Όταν τώρα το απαρέμφατο έχει ένα υποκείμενο που δεν εμφανίζεται στην κύρια πρόταση, τότε το υποκείμενο αυτό εκφέρεται σε αιτιατική.

Ο χρόνος στον οποίον εκφέρεται το απαρέμφατο είναι τις περισσότερες φορές ο αόριστος, σπανιότερα ο ενεστώτας και ο παρακείμενος. Το απαρέμφατο αορίστου παρουσιάζει την ενέργεια ή το συμβάν που δηλώνει η εξαρτημένη πρόταση ως κάτι πραγματοποιημένο εν γένει και συνοπτικά, το απαρέμφατο του ενεστώτα τα παρουσιάζει στην εξέλιξή τους (στη διάρκεια ή την επανάληψή τους), ενώ με το απαρέμφατο παρακειμένου ο λόγος εστιάζεται, εξαίροντάς την, στην ολοκλήρωσή τους.

§11.18. πρίν με απαρέμφατο αντί του πρίν με παρατατικό οριστικής:

Η κύρια πρόταση είναι εδώ κατά κανόνα καταφατική και σε ορισμένες σπάνιες εξαιρέσεις αποφατική.

Κύρια πρόταση καταφατική:

ΟΜ Ιλ 13.172 ναῖε δὲ [Ἴμβριος] Πήδαιον, πρὶν ἐλθεῖν υἷας Ἀχαιῶν || κατοικούσε στο Πήδαιο προτού φτάσουν οι γιοι των Αχαιών.

ΣΟΦ ΟΤ 103-104 ἦν ἡμῖν, ὦναξ, Λάϊός ποθ' ἡγεμὼν γῆς τῆσδε, πρὶν σὲ τήνδ' ἀπευθύνειν πόλιν || ήταν, βασιλιά μου, κάποτε ο Λάιος ηγεμόνας της χώρας μας, πριν αναλάβεις εσύ την διακυβέρνηση αυτής της πόλης.

ΗΡΟΔ 7.2 ἦσαν Δαρείῳ καὶ πρότερον ἢ βασιλεῦσαι γεγονότες τρεῖς παῖδες ἐκ τῆς προτέρης γυναικός || ο Δαρείος και πριν ανεβεί στον θρόνο είχε αποκτήσει τρεις γιους από την πρώτη του γυναίκα.

ΘΟΥΚ 1.69.5 τὸν Μῆδον αὐτοὶ ἴσμεν ἐκ περάτων γῆς πρότερον ἐπὶ τὴν Πελοπόννησον ἐλθόντα ἢ τὰ παρ' ὑμῶν ἀξίως προαπαντῆσαι || ξέρουμε καλά ότι οι Μήδοι ξεκινώντας από την άκρη της γης έφτασαν στην Πελοπόννησο προτού να σπεύσετε να τους αντιμετωπίσετε με τρόπο αντάξιο της ισχύος σας.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 7.1.4 [Κῦρος] πρὶν ὁρᾶν τοὺς πολεμίους εἰς τρὶς ἀνέπαυσε τὸ στράτευμα || τρεις φορές διέταξε ο Κύρος να σταματήσει και να ξεκουραστεί το στράτευμα προτού να αντικρύσει τους εχθρούς.

ΠΛ Χαρμ 153b ὀλίγον πρὶν ἡμᾶς ἀπιέναι μάχη ἐγεγόνει ἐν τῇ Ποτειδαίᾳ || λίγο πριν να αναχωρήσω είχε γίνει κάποια μάχη στην Ποτείδαια.

Κύρια πρόταση αποφατική:

ΗΡΟΔ 1.71 Πέρσῃσι, πρὶν Λυδοὺς καταστρέψασθαι, ἦν οὔτε ἁβρὸν οὔτε ἀγαθὸν οὐδέν || οι Πέρσες, πριν υποτάξουν του Λυδούς, δεν είχαν ούτε ανέσεις ούτε καλοπέραση.

ΘΟΥΚ 5.10.3 [Κλέων] οὐ βουλόμενος μάχῃ διαγωνίσασθαι πρίν οἱ καὶ τοὺς βοηθοὺς ἥκειν || ο Κλέων μη θέλοντας να αναμετρηθεί σε μάχη προτού του έρθουν οι ενισχύσεις.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.2.12 πρὶν μὲν οὖν ἔχεσθαι τὰ ἄκρα οἶδ' ὅτι οὐδὲν ἐδεῖσθε εἰρήνης προτού κυριευτούν οι βουνοκορφές ξέρω ότι δεν χρειαζόσασταν την ειρήνη.

§11.19. πρίν με απαρέμφατο αντί πρίν ἄν με υποτακτική μετά από μια αποφατική κύρια πρόταση:

ΟΜ Ιλ 19.423 οὐ λήξω πρὶν Τρῶας ἅδην ἐλᾶσαι πολέμοιο || δεν σταματάω προτού κάνω τους Τρώες να χορτάσουν τον πόλεμο.

ΑΙΣΧ Αγ 1066-1067 χαλινὸν δ' οὐκ ἐπίσταται φέρειν, πρὶν αἱματηρὸν ἐξαφρίζεσθαι μένος || δεν ξέρει να αντέχει το χαλινάρι πριν βγάλει ματωμένο αφρό από τη μανία της.

ΔΗΜ 3.12 πρὶν δὲ ταῦτα πρᾶξαι, μὴ σκοπεῖτε τίς εἰπὼν τὰ βέλτισθ' ὑπὲρ ὑμῶν ὑφ' ὑμῶν ἀπολέσθαι βουλήσεται || πριν όμως τα κάνετε αυτά μην ψάχνετε για κάποιον που θα είναι πρόθυμος να καταστραφεί από σας για να σας πει ό,τι σας συμφέρει περισσότερο.

ΙΣΟΚΡ 20.14 οὐχ οἷόντ' ἐστὶν αἰσθέσθαι πρὶν κακῶς τινὰ παθεῖν ὑπ' αὐτῶν || δεν είναι δυνατόν να τους καταλάβει κανείς πριν υποφέρει από αυτούς.

§11.20. πρίν με απαρέμφατο αντί πρίν με ευκτική μετά από μια αποφατική κύρια πρόταση:

ΟΜ Οδ 4.746-747 ἐμεῦ δ' ἕλετο μέγαν ὅρκον μὴ πρὶν σοὶ ἐρέειν, πρὶν δωδεκάτη γε γενέσθαι || με δέσμευσε με βαρύ όρκο να μη σου το πω προτού έρθει η δωδεκάτη μέρα.

ΗΡΟΔ 1.165 ὤμοσαν μὴ πρὶν ἐς Φώκαιαν ἥξειν πρὶν ἢ τὸν μύδρον τοῦτον ἀναφανῆναι || ορκίστηκαν να μη επιστρέψουν στην Φώκαια πριν το κομμάτι αυτό από σίδερο ξαναβγεί στην επιφάνεια.

ΞΕΝ Ελλ 6.5.23 ἱκέτευον μηδαμῶς ἀποτρέπεσθαι, πρὶν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν τῶν Λακεδαιμονίων χώραν || παρακαλούσαν [οι Αρκάδες κ.ά. τους Θηβαίους] να μη γυρίσουν με κανένα τρόπο πίσω πριν εισβάλλουν στη χώρα των Λακεδαιμονίων.

§11.21. πρίν με απαρέμφατο για κάτι μη πραγματικό:

ΣΟΦ Ηλ 1131-1132 ὡς ὤφελον πάροιθεν ἐκλιπεῖν βίον, πρὶν ἐς ξένην σε γαῖαν ἐκπέμψαι || μακάρι να έχανα τη ζωή μου προτού σε στείλω σε ξένη γη.

ΙΣΟΚΡ 12.250 οὓς [λόγους] εἴ τις ἐπέδειξεν αὐτοῖς, πρὶν ἐμὲ διαλεχθῆναι περὶ αὐτῶν, οὐκ ἔστιν ὅπως οὐκ ἂν ἐμίσησαν || αν κάποιος τους παρουσίαζε προς επίδειξη αυτούς τους λόγους πριν τους εξηγήσω περί τίνος πρόκειται, είναι αδύνατον να μη σε μισούσαν.

§11.22. πρίν με απαρέμφατο μετά από μια εκφερόμενη σε ευκτική κύρια πρόταση:

ΟΜ Ιλ 6.464-465 ἀλλά με τεθνηῶτα χυτὴ κατὰ γαῖα καλύπτοι, πρίν γέ τι σῆς τε βοῆς σοῦ θ' ἑλκηθμοῖο πυθέσθαι καλύτερα να με σκεπάζει πεθαμένο σωρός από χώμα πριν ακούσω την κραυγή σου και το σούρσιμό σου.

ΣΟΦ Τρ 196-197 τὸ γὰρ ποθοῦν ἕκαστος ἐκμαθεῖν θέλων οὐκ ἂν μεθεῖτο πρὶν καθ' ἡδονὴν κλύειν || θέλοντας ο καθένας να μάθει αυτό που λαχταρά δεν θα τον αφήσει να προχωρήσει προτού ακούσει ό,τι τον ευχαριστεί.

ΕΥΡ Ελ 322-323 πρὶν δ' οὐδὲν ὀρθῶς εἰδέναι, τί σοι πλέον λυπουμένη γένοιτ' ἄν; προτού όμως δεν μάθεις τίποτα σωστό τι θα καταλάβεις που στεναχωριέσαι τόσο;

ΠΛ Νομ 968e οὐδὲ γὰρ αὐτοῖς τοῖς μανθάνουσι δῆλα γίγνοιτ' ἂν ὅτι πρὸς καιρὸν μανθάνεται, πρὶν ἐντὸς τῆς ψυχῆς ἑκάστῳ που μαθήματος ἐπιστήμην γεγονέναι || διότι ούτε καν σε αυτούς που μαθαίνουν μπορεί να γίνει φανερό ότι μαθαίνουν κάτι την κατάλληλη στιγμή, πριν δημιουργηθεί στην ψυχή του καθενός τους κατά κάποιον τρόπο μια γνώση του αντικείμενου μάθησης.

§11.23. πρίν με απαρέμφατο παρουσιάζεται γενικά σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι συνάψεις με μια έγκλιση του παρεμφατικού ρήματος, για τις οποίες έγινε λόγος προηγουμένως, π.χ. μετά από τη καταφατική εκφορά ενός αρκτικού χρόνου στην κύρια πρόταση ή μετά από μια προστακτική αορίστου, όπως π.χ.:

ΣΟΦ ΟΚ 36-37 πρίν νυν τὰ πλείω ἱστορεῖν, ἐκ τῆσδ' ἕδρας ἔξελθε προτού τώρα συνεχίσεις να με ρωτάς φύγε από αυτήν τη θέση.

ΗΡΟΔ 2.44 καὶ ταῦτα καὶ πέντε γενεῇσι ἀνδρῶν πρότερά ἐστι ἢ τὸν Ἀμφιτρύωνος Ἡρακλέα ἐν τῇ Ἑλλάδι γενέσθαι || όλα τούτα συνέβησαν τουλάχιστον πέντε γενεές προτού γεννηθεί στην Ελλάδα ο Ηρακλής του Αμφιτρύωνα.

ΘΟΥΚ 3.30.1 ἐμοὶ δοκεῖ πλεῖν ἡμᾶς ἐπὶ Μυτιλήνην πρὶν ἐκπύστους γενέσθαι, ὥσπερ ἔχομεν || εγώ νομίζω ότι πρέπει να πλεύσουμε εναντίον της Μυτιλήνης πριν γίνει γνωστό ότι φτάσαμε, έτσι όπως είμαστε τώρα.

ΞΕΝ Απομν 1.2.22 πολλοὶ γὰρ καὶ χρημάτων δυνάμενοι φείδεσθαι, πρὶν ἐρᾶν, ἐρασθέντες οὐκέτι δύνανται || πολλοί, ενώ, προτού αγαπήσουν, μπορούσαν να χρησιμοποιούν με φειδώ τα χρήματά τους, όταν αγαπήσουν δεν μπορούν πια να το κάνουν.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.2.9 [πολλοὶ ἄνθρωποι] ἀποθνῄσκουσι πρότερον πρὶν δῆλοι γίγνεσθαι οἷοι ἦσαν || πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν προτού ακόμη γίνει φανερό τι είδους ήταν.

ΠΛ Λυσ 205d ὦ καταγέλαστε Ἱππόθαλες, πρὶν νενικηκέναι ποιεῖς τε καὶ ᾂδεις εἰς σαυτὸν ἐγκώμιον; || φαιδρέ Ιππόθαλη, πριν ακόμη νικήσεις γράφεις και τραγουδάς εγκώμιαστικό ποίημα στον εαυτό σου;

ΑΙΣΧΙΝ 3.12 πρὶν εὐθύνας δοῦναι γέγραφε [Κτησιφῶν] μεταξὺ Δημοσθένην ἄρχοντα στεφανοῦν || ο Κτησιφώντας πρότεινε να στεφανωθεί ο Δημοσθένης πριν λογοδοτήσει για τη διαχείρισή του όσο ασκούσε την εξουσία ως άρχων.

Η επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) είναι υπολογιστικά συστήματα, τα οποία μέσω αλγόριθμων, εκτελούν εργασίες, που μέχρι πριν λίγο μπορούσαν να εκτελέσουν μόνο άνθρωποι (οπτική αντίληψη, αναγνώριση ομιλίας, μετάφραση γλωσσών, λήψη αποφάσεων…).

Πολλές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης κυκλοφορούν ευρέως όπως: Prime Voice παράγει την φωνή οποιουδήποτε, Sembly μεταγράφει, κρατάει σημειώσεις, δημιουργεί περιλήψεις για συνεδριάσεις, Beatoven δημιουργεί μουσική υπόκρουση για μια ιστορία, Papercup μεταγλωττίζει σε οποιαδήποτε γλώσσα, Podcastle μετατρέπει τον φορητό Η/Υ σε στούντιο ηχογράφησης, Durable δημιουργεί ένα επιχειρηματικό ιστότοπο σε λιγότερο από ένα λεπτό κλπ.

Η πρόοδος της Τ.Ν. επιτρέπει σε μηχανές να μπορούν να συμπεριφερθούν σαν νοήμονα όντα, σε σχετικά πολύπλοκες καταστάσεις.

Ένα διαλογικό ρομπότ (chatbot) είναι ένα πρόγραμμα υπολογιστή που προσομοιώνει και διεξάγει ανθρώπινες συζητήσεις (γραπτές ή προφορικές) χρησιμοποιώντας αλγόριθμους επεξεργασίας φυσικής γλώσσας και άλλες μεθόδους που έχει αναπτύξει ο κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης, καθιστώντας ικανούς τους ανθρώπους να αλληλεπιδράσουν με ψηφιακές συσκευές, σαν να επικοινωνούσαν με ένα πραγματικό πρόσωπο.

Το πρόσφατο επίτευγμα της εταιρείας OpenAI, ChatGpt-4 (Generative Pre-trained Transformer = Διαλογικός παραγωγικός προ-εκπαιδευμένος μετασχηματιστής), μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις πληροφοριακού περιεχομένου, να συντάξει κείμενα κατά παραγγελία για ένα θέμα, όπως εκθέσεις, αναφορές, δοκίμια, παραμύθια, να συντάξει περιλήψεις κειμένων, να κάνει αυτόματη μετάφραση, σύνταξη ειδήσεων. Τα κείμενα που παράγει μπορεί να τα γράψει μάλιστα στο στιλ γραφής κάποιου γνωστού συγγραφέα ή δημόσιου προσώπου, ή στο στιλ μιας εποχής, εφόσον του ζητηθεί. Μπορεί να γράψει ακόμη και ακαδημαϊκές εργασίες για φοιτητές. Το ChatGpt έχει ήδη περάσει τις πτυχιακές εξετάσεις Νομικής και Ιατρικής των ΗΠΑ.

Το ChatGPT απέκτησε 1 εκατομμύριο χρήστες σε 5 ημέρες όταν το Facebook χρειάστηκε 10 μήνες για να φθάσει στο 1 εκ. χρήστες.

Για την εκπαίδευσή του, το ChatGPT διάβασε 300 δισ. λέξεις περίπου. Για να φτάσει αυτές τις επιδόσεις ένας άνθρωπος, θα χρειαζόταν να διαβάζει ένα βιβλίο 240 σελίδων τη μέρα για 14.000 χρόνια!

Πρόκειται για μια επαναστατική εξέλιξη και ως τέτοια δεν δημιουργεί απλώς νέα εργαλεία. «Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι τόσο θεμελιώδης όσο και η δημιουργία του μικροεπεξεργαστή, του προσωπικού υπολογιστή, του διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου», έγραψε ο Γκέιτς στο blog του. Η επανάσταση είναι βιομηχανική, τεχνολογική και γνωσιακή. Αν μέχρι τώρα ο άνθρωπος αυτοματοποίησε τη μυϊκή του δύναμη, τώρα αυτοματοποιεί και τις γνωσιακές του δεξιότητες. Πολύπλοκα προβλήματα που είναι δαπανηρά και χρονοβόρα για να λυθούν με τη χρήση ανθρώπινης εργασίας, με την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να ολοκληρωθούν σε λίγα λεπτά ή μερικές φορές ακόμη και σε δευτερόλεπτα.

Στην ουσία αναπτύσσεται ένα νέο είδος νοημοσύνης, που, όσον αφορά τα αποτελέσματα, ξεπερνά των ανθρώπων σε ορισμένους τομείς (πχ. ανακάλυψη εξαιρετικά πολύπλοκων στατιστικών προτύπων, που δεν μπορεί ν ανιχνεύσει η ανθρώπινη νοημοσύνη). Διαμορφώνει και ένα νέο τρόπο αντίληψης, που θέτει επί τάπητος κομβικά ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον του είδους μας και του πολιτισμού του. Μπορεί να προξενήσει κοσμογονικές αλλαγές στον τρόπο που βλέπουμε την πραγματικότητα, καθώς τώρα συνεργαζόμαστε με μια νέα και ισχυρή μη-ανθρώπινη νοημοσύνη για πρώτη φορά στην ιστορία.

«Η προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αποτελέσει μια βαθιά αλλαγή στην ιστορία της ζωής στη Γη και θα πρέπει να σχεδιαστεί και να τεθεί υπό διαχείριση με ανάλογη προσοχή και πόρους. Τα προηγμένα νέα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρότατους κινδύνους για την κοινωνία και την ανθρωπότητα, αν αυτά εξελιχθούν χωρίς επαρκείς διασφαλίσεις», αναφέρεται στην επιστολή χιλιάδων επιστημόνων, ειδημόνων της τεχνολογίας, επιχειρηματιών και ειδικών από όλο τον κόσμο.

Ο επικεφαλής της Google ζήτησε ένα παγκόσμιο ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, παρόμοιο με αυτό για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων.

Οι αλγόριθμοι που υπάρχουν σήμερα αδυνατούν να λάβουν αποφάσεις όπως οι άνθρωποι, ενώ έχουν πλήρη απουσία κριτικής σκέψης. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι καλή στην επεξεργασία δεδομένων, κακή στην αφηρημένη σκέψη. Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει την ικανότητα να χειρίζεται αφηρημένες έννοιες και ιδέες, να δημιουργεί γενικές κατηγορίες και να διατυπώνει νόμους. H τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη σκέψη.

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι πλέον εδώ, αν και σε «δοκιμαστική (beta) έκδοση» και σε «λάθος χέρια». Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες θα μονοπωλήσουν την πρόοδο, καθώς πρόκειται για μια πολύ ακριβή τεχνολογία. Η λειτουργία συστημάτων όπως το ChatGpt είναι δαπανηρή και απαιτεί ισχυρούς υπολογιστές για να διαχειρίζονται terabyte δεδομένων για ημέρες ή εβδομάδες κάθε φορά. Τα μεγαλύτερα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης χρειάζονται περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια το καθένα μόνο για εκπαίδευση.

Σήμερα, η ραγδαία εξέλιξη στον τομέα της ΤΝ πραγματοποιείται από πολυεθνικές. Η «DeepMind» και η «Google» δεν ρώτησαν κανέναν για την κατεύθυνση της έρευνάς τους. Ποιός αποφασίζει για το μέλλον της ανθρωπότητας; Το κεφάλαιο ήδη επιχειρεί να αξιοποιήσει τις εξελίξεις για κατάργηση θέσεων εργασίας και εκτίναξη της κερδοφορίας του.

Περίπου τα δύο τρίτα των υφιστάμενων θέσεων εργασίας είναι πιθανό να επηρεαστούν από κάποιο βαθμό αυτοματοποίησης με βάση την τεχνητή νοημοσύνη, και αυτή θα μπορούσε να αντικαταστήσει το ισοδύναμο 300 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης, σύμφωνα με έκθεση της Goldman Sachs.

Μια μελέτη από την OpenAI, το OpenResearch και το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια διαπίστωσε ότι έως και το 80% όλων των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να επηρεαστούν τουλάχιστον στο 10% των καθημερινών εργασιών τους, από μοντέλα Τ.Ν.

Σε έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού για την Εργασία υπολογίζεται ότι 137 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη Καμπότζη, στην Ινδονησία, στις Φιλιππίνες, στην Ταϋλάνδη και στο Βιετνάμ – περίπου το 56% του εργατικού δυναμικού αυτών των χωρών – αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της αντικατάστασης από ρομπότ.

Οι προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, παρέχουν μαρτυρίες άσχημων εμπειριών για την ανθρωπότητα, σε παρόμοια ζητήματα:

[Ο γενικός διοικητής των ανατολικών Ινδιών για τον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό και την ανεργία, το 1835: «Ζήτημα είναι αν η ιστορία του εμπορίου έχει να παρουσιάσει παρόμοια αθλιότητα. Τα κόκκαλα των μπαμπακοϋφαντουργών λευκαίνουν τις πεδιάδες των Ινδιών».

Στην Αγγλία, «η παγκόσμια ιστορία δεν έχει να παρουσιάσει πιο φρικτό θέαμα από το σιγανό αφανισμό των άγγλων χειροτεχνών μπαμπακοϋφαντουργών, που κράτησε δεκαετίες ολόκληρες. Πολλοί απ αυτούς πέθαναν απ την πείνα, πολλοί φυτοζωούσαν χρόνια συνέχεια, μαζί με τις οικογένειές τους» (Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο, τ. 1, σελ. 447)].

Κάποιοι χουβαρντάδες διατυπώνουν τα αιτήματα της νέας εποχής: μείωση του ωραρίου εργασίας κατά 1 ώρα. Αυτό… Την εποχή του παραλογισμού της κατοχής από 42 άτομα, περιουσίας (που τη δημιούργησαν εννοείται με τα «ανδραγαθήματά» τους) ίσης με την περιουσία της μισής ανθρωπότητας (3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων), κάποιοι μας προτείνουν να αρκεστούμε στη μείωση της 1 ώρας εργασίας…

Όταν η ανθρωπότητα πληρώνει την «αβλεψία» της να πατεντάρει και να κατοχυρώσει τη γνώση, τα εργαλεία και την κληρονομιά της. Όταν το «εργοστάσιο» της δεν αναγνωρίζεται και οι «σοφοί» και «πρωτοπόροι» βουτάνε ό,τι τους γυαλίσει και το κατοχυρώνουν και με «πατέντες».

«Η τεχνολογία συνεργάζεται με την επιστήμη και η επιστήμη με την τεχνολογία για να προχωρήσουν, άρα είναι αλληλένδετες. Για μια τεχνολογική ανακάλυψη είναι απαραίτητες οι θεωρητικές γνώσεις από διάφορες επιστήμες. Για την επιστημονική ανακάλυψη είναι απαραίτητος ο τεχνολογικός εξοπλισμός»/Σχολικό εγχειρίδιο Τεχνολογίας.

Κάθε δηλ εφευρέτης και καινοτόμος, για να δημιουργήσει την καινοτομία του, έχει στηριχθεί πάνω στον τεράστιο όγκο γνώσης και προόδου που συσσώρευσε η ανθρωπότητα. Ο Ισαάκ Νεύτων το έθεσε σωστά και αναλογικά: “Αν μπόρεσα να δω πιο μακριά απ όλους, είναι γιατί στεκόμουν πάνω σε ώμους γιγάντων”.

«Η έννοια αριθμός είναι μια “επινόηση” κάποιου σοφού, μόνο αν τη δούμε ξεκομμένη απ την κοινωνία και την εξέλιξή της. Αλλά για να μπορέσει ο σοφός να μετρήσει χρειάστηκε μια ικανότητα αφαίρεσης απ όλες τις άλλες ιδιότητες των πραγμάτων, και συγκράτησης μόνο του ποσοτικού στοιχείου τους. Αυτή την ικανότητα την απέκτησε η ανθρωπότητα μέσα σε μια μακριά σειρά χιλιετιών δράσης και αντίδρασης με τη φύση, εμπειρίας. Αν το δούμε έτσι, τότε η έννοια αριθμός προβάλλει σαν αφομοίωση και άντληση της λογικής της φύσης, με την πράξη του ανθρώπου» -Φρ. Ένγκελς.

Η οποιαδήποτε γλώσσα, ποτέ δεν προκύπτει σαν αποτέλεσμα της έμπνευσης κάποιων ιδιωτών, αλλά είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας, της επικοινωνίας, της εργασίας και των αγώνων κάθε κοινωνίας. Και είναι η γλώσσα και οι εγγράμματοι και εκπαιδευμένοι άνθρωποι/φορείς της (το σύνολο δηλ. των μελών της κοινωνίας) που αποτελούν το θεμελιώδες εργαλείο (ή καλύτερα εργοστάσιο), που πάνω του πατάει και χτίζει ο κάθε ιδιώτης την έμπνευσή του, την παραγωγή και την περιουσία του. Κι αν είναι έτσι, ποια είναι τα δικαιώματα, το μερίδιο ή και η ιδιοκτησία της κοινωνίας, απ τα κάθε είδους επιτεύγματα των ιδιωτών; Τα διεκδίκησε κανείς, ή μήπως τα απέδωσε κάποια κυβέρνηση;

Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα έργο δεκαετιών από χιλιάδες ακαδημαϊκούς και άλλους επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, που έχουν επενδύσει αμέτρητες εργατοώρες αξιοποιώντας τη γνώση που έχει συσσωρεύσει η ανθρωπότητα ανά τους αιώνες].

Η λύση που προβάλλει σαν αυτονόητη μπρος σ αυτές τις εξελίξεις και πρέπει να διεκδικηθεί, είναι το Καθολικό Άνευ όρων Βασικό Εισόδημα (ΚΑΒΕ). Είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, που δίνεται σε όλους, εφ' όρου ζωής, για το απλό γεγονός ότι έχουν γεννηθεί και συμμετέχουν σε ανθρώπινη κοινωνία. Το ΚΑΒΕ θα είναι η υλοποίηση και συγκεκριμενοποίηση του δικαιώματος που αναφέρεται στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δηλ. το δικαίωμα που έχει ο καθένας σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευημερία και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη, όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες.

Η εργατικότητα και η δημιουργικότητα είναι στη φύση του ανθρώπου. Η εργασία ήταν αυτή που ξεχώρισε τους προγόνους μας απ τα ζώα και δημιούργησε στην κυριολεξία τον άνθρωπο. Με το ΚΑΒΕ θα αποσυνδεθεί η εργασία και η επιβίωση απ την μισθωτή εργασία. Υπάρχουν διάφορα είδη εργασιών: μόρφωση κι εκπαίδευση, τα οικιακά, η φροντίδα ανθρώπων στο σπίτι, η εθελοντική εργασία… Λαμβάνοντας ένα ΚΑΒΕ, θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο σε δημιουργικές, εθελοντικές ή συνεργατικές εργασίες, απαραίτητες για μας τους ίδιους και για την κοινωνία, χωρίς να χρειάζεται να αμειβόμαστε γι' αυτές. Το ΚΑΒΕ θα οδηγήσει σε μια αύξηση της παραγωγικότητας, της ελευθερίας και του πολιτισμού, χωρίς προηγούμενο.

Δεν θα είναι η πρώτη φορά που ο καπιταλισμός θα δεχθεί ένα χαλινάρι στην ακόρεστη δίψα του για εκμετάλλευση των ανθρώπων. Οι αγορές είναι η ιστορία των περιορισμών που τέθηκαν και τίθενται στη λειτουργία τους (ώρες εργασίας και 8ωρο, παιδική εργασία, συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, κοινωνική ασφάλιση…).

Άμεσα οι κοινωνίες πρέπει να κινητοποιηθούν, για να υπάρξουν ισχυρές μορφές δημοκρατικής εποπτείας για τον σχεδιασμό, ανάπτυξη και λειτουργία τεχνολογιών Τ.Ν.

Οι επιχειρήσεις κολοσσοί (Facebook, Google, Amazon …) που αναπτύσσουν συστήματα Τ.Ν., πρέπει να θεωρηθούν εταιρείες κοινού ενδιαφέροντος και χρήσης και να τεθούν υπό επίβλεψη και κρατική ρύθμιση.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey, σε σύγκριση με τη Βιομηχανική Επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα, οι αλλαγές που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στην κοινωνία συμβαίνουν 10 φορές πιο γρήγορα και θα έχουν 300 φορές μεγαλύτερο αντίκτυπο. Αυτό που συμβαίνει και θα συμβεί τα επόμενα χρόνια δε θα μοιάζει με τίποτα από όσα έχουμε δει ως τώρα στην ανθρώπινη ιστορία.

Οι κλάδοι με τη μεγαλύτερη έκθεση σε πιθανή υποκατάσταση από την τεχνητή νοημοσύνη περιλαμβάνουν νομικές και χρηματιστηριακές υπηρεσίες, σύμφωνα με μελέτη από το Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Όσον αφορά συγκεκριμένες θέσεις εργασίας, η μελέτη διαπίστωσε ότι οι τηλεπωλητές και οι καθηγητές μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε μαθήματα όπως η αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία, ξένες γλώσσες και Ιστορία, είναι πιθανό να επηρεαστούν από την τεχνητή νοημοσύνη.

Αυτές οι μελέτες διαπιστώνουν ότι ο ανθρώπινος παράγοντας θα εξακολουθήσει να είναι αναγκαίος, αναλαμβάνοντας τα περισσότερα καθήκοντα, αλλά η τεχνητή νοημοσύνη πιθανότατα θα ενσωματωθεί στη δουλειά τους.

Αυτό ισχύει για τις περισσότερες δουλειές αλλά όχι για όλες. Η μελέτη της Goldman Sachs επισημαίνει ότι θέσεις εργασίας με 50% ή μεγαλύτερη έκθεση στην τεχνητή νοημοσύνη – όπου ένα ρομπότ θα μπορούσε να εκτελεί το 50% ή περισσότερο των καθημερινών καθηκόντων – είναι πιθανό να αντικατασταθούν.

Στην ετήσια Οικονομική Αναφορά του Προέδρου των ΗΠΑ (2016 Economic Report of the President) αναφέρεται ότι για εργαζόμενους με ωριαίο μισθό κάτω των 20 δολαρίων, υπάρχει πιθανότητα 83% αντικατάστασης τους από ρομπότ, ενώ αντίστοιχα για εκείνους των 20-40 δολ, το ποσοστό είναι 31%. “Το μέγεθος του επερχόμενου «τσουνάμι» ανεργίας ή έστω μερικής απασχόλησης, ενδέχεται να είναι τεράστιο αν αφεθεί ανεξέλεγκτο”.

Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα της McKinsey, η ΑΙ θα μπορούσε να εξωθήσει στην ανεργία το 15% των εργαζομένων παγκοσμίως μέχρι το 2030. Ήτοι 400 εκατομμύρια ανθρώπους.

Σύμφωνα με έκθεση του 2015 του κέντρο ερευνών Nomura, σχεδόν τα μισά επαγγέλματα στην αγορά εργασίας της Ιαπωνίας θα μπορούσαν να γίνουν από ρομπότ ως το 2035. Σε συνεργασία με τον καθηγητή Μάικλ Όζμπορν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, οι ερευνητές εξέτασαν περισσότερα από 600 επαγγέλματα και διαπίστωσαν ότι στο 49% εξ αυτών, συστήματα ΤΝ θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους.

Η εντατική αυτοματοποίηση με ρομποτικά συστήματα και τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επιπλέον να έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο σε στρώματα αυτοαπασχολουμένων, όσο και επαγγελματοβιοτεχνών, καθώς σε άλλες περιπτώσεις θα περιορίζει ή εξαλείφει επαγγέλματα και σε άλλες θα κάνει εντελώς ασύμφορη τη συνέχιση της παραγωγής με μεθόδους έντασης εργασίας, ή ακόμη και με παλιότερης τεχνολογίας αυτοματοποίηση.

Επειδή λοιπόν οι μηχανές εξεταζόμενες αυτές καθαυτές, περιορίζουν το χρόνο εργασίας, ενώ όταν χρησιμοποιούνται καπιταλιστικά παρατείνουν την εργάσιμη ημέρα, επειδή αυτές καθαυτές ευκολύνουν την εργασία, ενώ όταν χρησιμοποιούνται καπιταλιστικά αυξάνουν την εντατικότητά της, επειδή αυτές καθαυτές αποτελούν νίκη του ανθρώπου πάνω στις δυνάμεις της φύσης, ενώ όταν χρησιμοποιούνται καπιταλιστικά υποδουλώνουν τον άνθρωπο στις δυνάμεις της φύσης, επειδή αυτές καθαυτές αυξάνουν τον πλούτο του παραγωγού, ενώ όταν χρησιμοποιούνται καπιταλιστικά εξαθλιώνουν τον παραγωγό κλπ, ο αστός οικονομολόγος δηλώνει απλούστατα πως όταν εξετάσουμε αυτές καθαυτές τις μηχανές αποδείχνεται με απόλυτη ακρίβεια ότι όλες αυτές οι χειροπιαστές αντιφάσεις αποτελούν απλή επίφαση της κοινής πραγματικότητας, ενώ αυτές καθαυτές, επομένως και στη θεωρία, δεν υπάρχουν καθόλου. Έτσι απαλλάσσεται από κάθε παραπέρα σπαζοκεφαλιά και επιπλέον φορτώνει στον αντίπαλό του την ανοησία ότι δεν καταπολεμάει την κεφαλαιοκρατική χρησιμοποίηση των μηχανών, αλλά τις ίδιες τις μηχανές.

Ο αστός οικονομολόγος δεν αρνείται καθόλου πως εδώ προβάλλουν και προσωρινά δυσάρεστα. Υπάρχει όμως νόμισμα χωρίς ανάποδη όψη; Γι αυτόν είναι αδύνατη άλλη εκμετάλλευση των μηχανών, εκτός απ την κεφαλαιοκρατική. Επομένως γι αυτόν η εκμετάλλευση του εργάτη μέσω της μηχανής, ταυτίζεται με την εκμετάλλευση της μηχανής μέσω του εργάτη. Όποιος λοιπόν ξεσκεπάζει το πώς έχει στην πραγματικότητα το ζήτημα της κεφαλαιοκρατικής χρησιμοποίησης της μηχανής, δεν θέλει καθόλου τη χρησιμοποίησή της, είναι εχθρός της κοινωνικής προόδου.

Οι επιφυλάξεις ενισχύονται από την αδιαφάνεια και την αδυναμία κατανόησης αυτών των συστημάτων που χαρακτηρίζονται από αυτονομία. Οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις επιτείνονται, εξαιτίας της μεγάλης ασυμμετρίας ισχύος μεταξύ εκείνων που αναπτύσσουν και εφαρμόζουν αλγοριθμικά συστήματα και των χρηστών ή όσων υφίστανται τα αποτελέσματα αυτών των συστημάτων.

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση ταυτίζεται με τη χρήση του ατμού στη λειτουργία των μηχανών και τοποθετείται περίπου στο τέλος του 18ου αιώνα.

Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση προέκυψε με τη χρήση του ηλεκτρισμού αλλά και τη μαζική παραγωγή προϊόντων, βασισμένη στην επιστημονική οργάνωση παραγωγής.

Η τρίτη βιομηχανική επανάσταση στηρίχτηκε στην αυτοματοποίηση των μηχανών, την χρήση της ηλεκτρονικής και των τρανζίστορ και την επεξεργασία της πληροφορίας.

Η 4η βιομηχανική επανάσταση αποτελεί οπωσδήποτε μετεξέλιξη της τρίτης και προέρχεται από τη σύγκλιση των τεχνολογιών των υπολογιστών με τις επικοινωνίες, αυτό δηλαδή που ονομάζουμε internet.

Αν υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί την τέταρτη αυτή επανάσταση είναι πως η μηχανή έρχεται να υποκαταστήσει όχι μόνον τη χειρωνακτική εργασία αλλά και την πνευματική εργασία. Η ηλεκτρονική μηχανή δεν αφορά μόνον την βιομηχανική παραγωγή αλλά έχει πλέον εισβάλει σε όλο το φάσμα της οικονομικής ζωής, το εμπόριο, τις υπηρεσίες, ταυτόχρονα όμως έχεις εισβάλει και στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων μέσω της διασκέδασης αλλά και της ευρύτερης κοινωνικής συμπεριφοράς. Μέρα με τη μέρα, η ενσωμάτωση του νέου πολίτη στην κοινωνία απαιτεί ευρεία εξοικείωση και χρήση των μηχανών, οι οποίες έχουν εγκατασταθεί αυτονόητα στο κάθε σπίτι ενώ είναι πανταχού παρούσες σε όλες τις μορφές της κοινωνίας. Αυτό όμως πού κυριολεκτικά αποτελεί πρωτόγνωρο δεδομένο για την ανθρώπινη ιστορία είναι πως μία νέα πραγματικότητα πέραν της προφανούς έχει προκύψει και διεκδικεί ισότιμο κύρος: πρόκειται για την ψηφιακή πραγματικότητα.

«Μερικά από τα πιο βαρετά μέρη της δουλειάς μπορούν να εξαφανιστούν», σημειώνει ο οικονομολόγος Καρλ Μπένεντικ Φρέι. «Μπορούμε να αρχίσουμε να εστιάζουμε περισσότερο στη δημιουργία των σωστών ιδεών, στις σωστές ερωτήσεις, σε πράγματα που είναι πιο ενδιαφέροντα».

Η συναρπαστική αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε πραγματικά πόσο θα αυξηθούν οι δυνατότητες μας. Γιατί ενώ οι δημιουργικές βιομηχανίες – από τα μέσα ψυχαγωγίας έως την μόδα, την αρχιτεκτονική, το μάρκετινγκ και πολλά άλλα – θα αισθανθούν πρώτα τον αντίκτυπο, αυτής η τεχνολογίας, καθώς θα δώσει δημιουργικές υπερδυνάμεις σε όλους. Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία σχεδίων για σχεδόν οτιδήποτε, από νέους τύπους φαρμάκων έως ρούχα και κτίρια. Η γενετική επανάσταση έχει ξεκινήσει.

Για έναν ψηφιακό δημιουργό που εργάζεται σε βιντεοπαιχνίδια και τηλεοπτικές εκπομπές, τα μοντέλα κειμένου σε εικόνα είναι μια μοναδική ανακάλυψη. Αυτή η τεχνολογία δημιουργεί ένα πρώτο σκίτσο σε δευτερόλεπτα , η ταχύτητα με την οποία μπορείτε να δημιουργήσετε και να εξερευνήσετε είναι επαναστατική.

Μπορούν τα χρήματα να αγοράσουν την ευτυχία;

Το ChatGPT παραδέχτηκε ότι μπορεί να είναι παράγοντας για μια ευτυχισμένη ζωή: «Μελέτες έχουν δείξει ότι μέχρι ένα ορισμένο σημείο, η αύξηση του πλούτου μπορεί να σχετίζεται με αυξημένη ευτυχία, καθώς μπορεί να παρέχει πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως τροφή, στέγη και υγειονομική περίθαλψη, καθώς και ευκαιρίες για εκπαίδευση και εμπειρίες» ανέφερε.

Αλλά το Bard ήταν πιο ευαίσθητο επί του θέματος, υποστηρίζοντας ότι τα μετρητά δεν θα μας δώσουν την απόλυτη ικανοποίηση που αναζητούμε. «Τα χρήματα δεν μπορούν να σας αγοράσουν την ίδια την ευτυχία», είπε. «Η ευτυχία είναι μια κατάσταση του νου που προέρχεται από μέσα μας. Δεν είναι κάτι που μπορεί να αγοραστεί ή να πουληθεί».

Πριν από λίγες ημέρες το chatbot ανακηρύχθηκε η εφαρμογή με την ταχύτερη αύξηση χρηστών στην ιστορία του Διαδικτύου.

Η Google έχει κι αυτή επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε προγράμματα AI, όμως η Microsoft ήταν η πρώτη που ανακοίνωσε ότι ενσωματώνει την τεχνολογία στη μηχανή αναζήτησης Bing, η οποία εμφανίζεται πλέον ως ανταγωνιστής του Google Search για πρώτη φορά στην ιστορία της.

Το νέο Bing θα μπορεί έτσι να απαντά απευθείας στα ερωτήματα των χρηστών, αντί απλώς να παραθέτει μια λίστα με συνδέσμους.

Την ίδια ώρα οι δυνατότητες του ChatGPT έχουν θορυβήσει την εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς θα πρέπει πλέον να ελέγχεται αν οι μαθητές χρησιμοποιούν το εργαλείο στις εργασίες τους. Μάλιστα, στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, πολλοί καθηγητές ξανασχεδιάζουν τα μαθήματα που διδάσκουν, προσθέτοντας περισσότερες προφορικές εξετάσεις, ομαδικές εργασίες, αλλά και χειρόγραφα κείμενα.

Στον τομέα της υγείας, η τεχνητή νοημοσύνη μεταμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες της ιατρικής διαγιγνώσκουν και θεραπεύουν τους ασθενείς. Ειδικότερα, μια εταιρεία με την ονομασία Babylon Health έχει αναπτύξει ένα chatbot με τεχνητή νοημοσύνη που είναι σε θέση να διαγνώσει ιατρικές παθήσεις με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό έχει τη δυνατότητα να μειώσει το φόρτο εργασίας των γιατρών και να καταστήσει την υγειονομική περίθαλψη πιο προσιτή και φυσικά φθηνότερη για όλους.

Στη μάχη για την ανάπτυξη εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στα πρότυπα του ChatGPT μπαίνει και η Ρωσία. Η ρωσική τράπεζα Sberbank ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι κυκλοφόρησε ένα νέο project το οποίο ονομάζει GigaChat και χαρακτηρίζει ως τον αντίπαλο του ChatGPT.

Στον καπιταλισμό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανεργία, σε μεγαλύτερη εντατικοποίηση, σε μεγαλύτερη πίεση στους μισθούς, ώστε οι κεφαλαιοκράτες να εξασφαλίζουν την ίδια και μεγαλύτερη υπεραξία από λιγότερους εργαζόμενους (που θα χρησιμοποιούν υψηλότερης παραγωγικότητας μέσα, όπως η ΤΝ), ενώ οι εργαζόμενοι θα δουλεύουν τα πιο δημιουργικά και δύσκολα στοιχεία της εργασίας τους προσπαθώντας να ακολουθήσουν το ρυθμό της ΤΝ, υπό την απειλή της απόλυσης και αντικατάστασης από άλλους ανθρώπους από τη στρατιά των ανέργων, ή της αυτοματοποίησης της θέσης εργασίας τους.

Η εταιρεία αξιοποιεί την αλληλεπίδραση των ήδη πάνω από εκατό εκατομμυρίων χρηστών του ChatGPT, ώστε να βελτιώσει το μοντέλο. Κάθε δωρεάν χρήση του ChatGPT αποτελεί ταυτόχρονα και δωρεάν εκπαίδευσή του από τον χρήστη.

Το ChatGPT δεν είναι το μόνο προϊόν της «OpenAI» που έχει κινήσει το ενδιαφέρον. Το Dall-e είναι ένα πρόγραμμα που μπορεί να δημιουργήσει εικόνες με βάση τις λεκτικές οδηγίες που θα του δοθούν, και μάλιστα ακολουθώντας την τεχνοτροπία που θα του υποδειχθεί (π.χ. σε στιλ Βαν Γκογκ). Μπορεί ακόμα και να κάνει …επεκτάσεις ή τροποποιήσεις σε πίνακες γνωστών ζωγράφων, που δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν!

Σε αρκετά χρόνια από σήμερα, σύμφωνα με τον κ. Κοντογιάννη, τα συστήματα ΤΝ θα είναι διασυνδεδεμένα με τους ανθρώπους αλλά και μεταξύ τους, επιτρέποντας μας να λειτουργούμε πέραν των φυσικών δυνατοτήτων μας. Ενσωματωμένοι αισθητήρες και ηλεκτρονικό-μηχανικές διατάξεις θα παρέχουν επαυξημένη αίσθηση του περιβάλλοντος ή άμεση πρόσβαση σε υπολογιστική ισχύ για την λήψη αποφάσεων. Σε ακόμη πιο εξελιγμένο επίπεδο, ίσως δούμε υπολογιστές βασισμένους σε βιολογικό υλικό.

Προκαταλήψεις

Αυτή η καθαρά στατιστική προσέγγιση της γλώσσας αποτυπώνει ένα αρκούντως πλούσιο πολιτιστικό και κοινωνικό υπόβαθρο πίσω από την έννοια κάθε λέξης μ' έναν τρόπο που κανένα λεξικό δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει.

Για παράδειγμα, οι λέξεις για τα λουλούδια βρίσκονται “συγκεντρωμένες” πιο κοντά σ' εκείνες που συνδέονται με την ευχαρίστηση, ενώ οι λέξεις για τα έντομα βρίσκονται εγγύτερα των λέξεων που συνδέονται με την δυσαρέσκεια, αντικατοπτρίζοντας προφανώς τις κοινές πεποιθήσεις μας για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των λουλουδιών έναντι των εντόμων.

Η ίδια έρευνα δείχνει ότι ορισμένες πιο ανησυχητικές, σιωπηλές προκαταλήψεις -που αποτελούν κοινό εύρημα των ψυχολογικών πειραμάτων- υιοθετούνται εύκολα από τους αλγόριθμους μηχανικής μάθησης. Για παράδειγμα, οι λέξεις “θηλυκό” και “γυναίκα” συνδέονται στενότερα με τις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες όπως επίσης με το σπίτι, ενώ αντίθετα, οι έννοιες “αρσενικό” και “άνδρας” βρίσκονται πιο κοντά στα μαθηματικά και τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την μηχανική.

Συστήματα ΤΝ είναι επίσης πιο πιθανό να συσχετίσουν αμερικανο-ευρωπαϊκά ονόματα με ευχάριστες λέξεις όπως “δώρο” και “ευτυχισμένος” ενώ τα αφρο-αμερικάνικα συνδέονται συχνότερα με δυσάρεστες λέξεις.

Τα συγκεκριμένα ευρήματα δείχνουν πως οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης έχουν αποκτήσει τις ίδιες μεροληψίες μ' εκείνες των ανθρώπων που- όπως φαίνεται από τα τεστ έμμεσου συσχετισμού, τουλάχιστον στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο- τείνουν να συνδέουν τις ευχάριστες λέξεις με τη λευκή φυλή!

Συστήματα ΤΝ που μέσω των κοινωνικών δικτύων θα λαμβάνουν υπόψιν τους και τη γνώμη των πολιτών, θα είναι πιο συμμετοχικά ακόμα και απ' την άμεση δημοκρατία και μάλιστα με πιο σοφό τρόπο”. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να συγκερασθούν απόψεις με βέλτιστα αποτελέσματα για το σύνολο, εφόσον τα “μέρη” του συνόλου επιθυμούν το καθολικό όφελος κι όχι μόνον το δικό τους.

Η Adidas παρουσίασε πέρυσι το νέο πρότυπο μοντέλο εργοστασιακής παραγωγής που ονομάζεται “Speedfactory” και Futurecraft M.F.G. Βασίζεται αποκλειστικά στα ρομπότ, την ΤΝ, και την τεχνική της τρισδιάστατης εκτύπωσης.

Απ' την σχεδίαση ενός νέου μοντέλου παπουτσιών, την κατασκευή και δοκιμή του, ως την έναρξη της μαζικής παραγωγής του, την παραγγελία των υλικών, την αποστολή και επιστροφή των δειγμάτων, το “σετάρισμα” του εργοστασίου, την οργάνωση της αλυσίδας συναρμολόγησης και τελικά την αποστολή των πρώτων ολοκληρωμένων προϊόντων στα καταστήματα, μπορεί να χρειαστούν ως και 18 μήνες. Με τα Speedfactories ο χρόνος αυτός συντομεύει σε λιγότερο από μια εβδομάδα (!) ίσως ακόμα και σε μια μία ημέρα απ' την στιγμή που θα έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός του παπουτσιού!

Τα αθλητικά της Adidas δεν θα σχεδιάζονται μόνον στην οθόνη του υπολογιστή αλλά θα μπορούν και να δοκιμάζονται στον υπολογιστή για χαρακτηριστικά όπως η εφαρμογή και η αντοχή. Για να βελτιωθεί μάλιστα ακόμα περισσότερο η αποδοτικότητα της διαδικασίας, το Speedfactory θα μπορεί να προσομοιώνει την αλυσίδα παραγωγής σε ένα μοντέλο εικονικής πραγματικότητας. Εφόσον όλα κυλήσουν χωρίς προβλήματα ή επιλυθούν οι όποιες δυσλειτουργίες εμφανιστούν, η παραγωγή θα μεταφέρεται στο φυσικό σύστημα. Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά; Απλά, κάθε Speedfactory θα απασχολεί όλους κι όλους 160 εργάτες υψηλής εξειδίκευσης. Σήμερα, σε μια τυπική μονάδα παραγωγής της εταιρίας στην Ασία, εργάζονται κατά μέσο όρο περισσότεροι από 1.000.

Πάνω από 16 τρισ. δολάρια αναμένεται να προστεθούν στο παγκόσμιο ΑΕΠ από τις εφαρμογές AI μέχρι το 2030.

«Yπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των ανθρώπων και αυτών των αλγορίθμων… H γλωσσική τους κατανόηση είναι επιφανειακή… Ενώ τα γλωσσικά μοντέλα είναι προγραμματισμένα να προβλέπουν κοντινές λέξεις, ο ανθρώπινος εγκέφαλος προβλέπει συνεχώς μια ιεραρχία αναπαραστάσεων που εκτείνονται σε πολλαπλές χρονικές κλίμακες», διαπιστώνει μελέτη που συνέκρινε τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου με εκείνη των μηχανών και δημοσιεύτηκε τις αρχές Μαρτίου στο Nature.

Με τους αλγόριθμους, ο Homo Sapiens ανέπτυξε ένα εργαλείο αντάξιο των προσδοκιών του. Ένα εργαλείο που φέρεται να κρατάει το κλειδί για το πέρασμα από το βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας. Τη δημιουργία δηλαδή ενός καλύτερου κόσμου, όπου οι άνθρωποι θα απαλλαγούν από το άγχος των βιοτικών αναγκών τους και θα έχουν άπλετο χρόνο για συζήτηση, έρωτα, παιχνίδι, τέχνη, διασκέδαση… Έναν κόσμο ελευθερίας και δικαιοσύνης.

Αυτός όμως που είναι υπαρκτός κίνδυνος είναι οι άνθρωποι να αποκτήσουν τη νοημοσύνη των μηχανών. Όσο άνθρωπος αποκόπτεται από την κατανόηση αφηρημένων εννοιών, όσο αδυνατεί ή και αρνείται να δημιουργήσει αξίες και ηθικούς κανόνες επανεκτιμώντας βεβαίως διαρκώς τα νέα δεδομένα και αναζητώντας το διαχρονικό, τόσο θα αυτοθαυμάζεται από τα επιτεύγματα του αλλά και θα αισθάνεται ότι κολυμπά σε έναν κόσμο που δεν έχει δομή και νόημα.

Η επέλευση της τεχνητής νοημοσύνης απειλεί να μας εκθρονίσει από την πρώτη θέση σε ό,τι αφορά την νόηση, ενώ επίσης απειλεί να μας αποξενώσει από έναν κόσμο στον οποίο διανοητικά καθήκοντα ανατίθενται όλο και περισσότερο σε συστήματα ΤΝ των οποίων τις λειτουργίες δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως.

Και ένα μάθημα για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι δεν πρέπει να θεωρούμε την ηθική απλώς ως ένα σύνολο περιορισμών ή απαγορεύσεων στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, π.χ. περιορισμών σχετικά με το σεβασμό του απορρήτου ή άλλων δικαιωμάτων. Θα πρέπει επίσης να θίξουμε το ηθικό ερώτημα εάν οι στόχοι για τους οποίους αναπτύσσεται η τεχνητή νοημοσύνη είναι πραγματικά αξιόλογοι, στόχοι που προωθούν τα συμφέροντα της ανθρωπότητας. Και δεν θα αρκεί να απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση λέγοντας ότι οι στόχοι πληρούν τις υποκειμενικές προτιμήσεις κάποιου ή ότι παράγουν περισσότερο πλούτο.

πρόσφατο άρθρο στο αμερικανικό οικονομικό περιοδικό «Forbes», όπου ο συνεργάτης του Ενρίκε Ντανς γράφει: «Τα δεδομένα είναι το μυστικό όπλο κάθε εταιρείας, το νέο πετρέλαιο, η βενζίνη που κινεί τους αλγορίθμους. Χρησιμοποιήστε όποια μεταφορά θέλετε, αλλά ως διευθύνων μια εταιρεία, αν τα δεδομένα, η μηχανική μάθηση και η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι στην κορυφή της ατζέντας σας, τότε θα έπρεπε να σας απομακρύνουν από τη θέση σας. Δεν ξέρουμε ακόμα σε ποιον θα ανήκουν αυτά τα δεδομένα, δεν ξέρουμε αν η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι ιδιόκτητη ή ανοιχτή (σ.σ. ανοιχτό λογισμικό), αλλά ξέρουμε ότι τώρα είναι η ώρα να σταματήσετε να φοβάστε την τεχνητή νοημοσύνη και να αρχίσετε να δουλεύετε για να κατανοήσετε τις επιπτώσεις της… Αν υπάρχει ένα πράγμα που οι πιο πολύτιμες στον κόσμο εταιρείες (σ.σ. τα μεγαλύτερα μονοπώλια) συμφωνούν, είναι ότι η μελλοντική τους επιτυχία στηρίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη».

Σήμερα, με την εξέλιξη των υπολογιστών και τη διασύνδεσή τους (διαδίκτυο), έχουμε τη δημιουργία πληθώρας δεδομένων, που είναι εύκολα προσβάσιμα και διαχειρίσιμα.

Για την Τ.Ν. το καύσιμο είναι τα δεδομένα.

Σύμφωνα με έρευνα της Oxfam 42 άνθρωποι κατέχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού του πλανήτη. 3 άνθρωποι στις ΗΠΑ έχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού στη χώρα. Ο πλούτος του πλουσιότερου 1% του πλανήτη αυξήθηκε κατά 762 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα σε ένα έτος, ένα ποσό που θα μπορούσε να εξαλείψει 7 φορές το φαινόμενο της παγκόσμιας φτώχιας.

Oι εταιρείες στις ΗΠΑ έχουν διπλασιάσει τα κέρδη τους από το 2009 και έπειτα. Όμως, αυτή η μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας δεν οδήγησε σε δημιουργία περισσότερων καλοπληρωμένων θέσεων εργασιών ή σε μία αύξηση των μισθών για τους ήδη εργαζόμενους. Οι εταιρείες επέλεξαν, αντ' αυτού, να επενδύσουν τα κέρδη τους στην τεχνολογία, σε αλγόριθμους και μηχανές που έρχονται να πάρουν τη θέση των εργαζόμενων, κάνοντας τη δουλειά τους πολύ πιο αποτελεσματικά και πολύ πιο οικονομικά. Ως συνέπεια, η βελτίωση της οικονομικής απόδοσης οδηγεί σε περαιτέρω χειροτέρευση των συνθηκών για τους εργαζόμενους, σε μείωση των θέσεων εργασίας και σε κατάρρευση της διαπραγματευτικής ικανότητας τους αφού οι εταιρείες επενδύουν στην απεξάρτησή τους από αυτούς.

Το ότι τα καθαρά μαθηματικά, ισχύουν ανεξάρτητα από την ειδική εμπειρία του κάθε ατόμου, είναι βέβαια σωστό (δηλ. η έννοια είναι μέσο προσέγγισης για το κάθε άτομο ξεχωριστά). Όμως για να μπορεί να μετράει ο άνθρωπος, δεν αρκεί μόνο να υπάρχουν τα μετρήσιμα αντικείμενα, αλλά είναι απαραίτητη και η ύπαρξη της ικανότητας του: παραβλέπει κατά τη στιγμή της θεώρησης αυτών των αντικειμένων, όλες τις άλλες ιδιότητες, εκτός του αριθμού των. Αυτή όμως η ικανότητα είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης ιστορικής εξέλιξης, που βασίζεται αποκλειστικά στην εμπειρία. Όπως την έννοια του αριθμού, έτσι και την έννοια του σχήματος, την έχουμε πάρει αποκλειστικά από τον εξωτερικό κόσμο και δεν ξεπήδησε καθόλου από το κεφάλι μας σαν προϊόν δήθεν της καθαρής σκέψης.

Δηλ. το πραγματικό υποκείμενο της γνώσης δεν είναι ένα άτομο, είναι η κοινωνία. Σε σχέση με την κοινωνία, το περιεχόμενο των εννοιών δεν είναι καθορισμένο απ τη συνείδηση, δεν είναι υποκειμενικό, δεν έχει εισαχθεί στον κόσμο των φαινομένων απ το υποκείμενο, αλλά αυτό το υποκείμενο το αντλεί απ την αντικειμενική πραγματικότητα και το εκφράζει κάτω από ιδεατή μορφή.

Η άποψη του παλιού υλισμού είναι “η κοινωνία των πολιτών”. Η άποψη του καινούργιου υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία ή η κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα.

Η σκέψη δεν υπάρχει έξω απ την κοινωνία, έξω απ τις συσσωρευμένες γνώσεις απ την ανθρωπότητα και από τα μέσα της νοητικής δραστηριότητας που αυτή έχει επεξεργαστεί.

Ο «παροξυσμός αισιοδοξίας» για την Τεχνητή Νοημοσύνη συνοδεύεται όμως και από έντονους προβληματισμούς για τους όρους, τα όρια και τις επιπτώσεις της ανάθεσης ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε τέτοια συστήματα. Οι επιφυλάξεις ενισχύονται από την αδιαφάνεια και την αδυναμία κατανόησης αυτών των συστημάτων που χαρακτηρίζονται από αυτονομία.

Ο Μπόγιαν Τσεν, ειδικός στη ρομποτική στο Πανεπιστήμιο Duke, ο οποίος εργάζεται για την ανάπτυξη ευφυών ρομπότ, τονίζει ότι το ανθρώπινο μυαλό – ή το μυαλό οποιουδήποτε άλλου ζώου – είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις ενέργειες και τις αντιδράσεις του σώματος στον πραγματικό κόσμο, οι οποίες διαμορφώθηκαν μέσα από την εξέλιξη εκατομμυρίων ετών. Τα μωρά, για παράδειγμα, μαθαίνουν να σηκώνουν αντικείμενα πολύ πριν μάθουν να μιλούν. Αντίθετα, το μυαλό των ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη, αναπτύχθηκε βασισμένο αποκλειστικά στη γλώσσα και συχνά υποπίπτει σε λάθη κοινής λογικής. Του λείπει μια βαθύτερη σύνδεση μεταξύ του φυσικού και του θεωρητικού

Αυτός όμως που είναι υπαρκτός κίνδυνος είναι οι άνθρωποι να αποκτήσουν τη νοημοσύνη των μηχανών. Όσο άνθρωπος αποκόπτεται από την κατανόηση αφηρημένων εννοιών, όσο αδυνατεί ή και αρνείται να δημιουργήσει αξίες και ηθικούς κανόνες επανεκτιμώντας βεβαίως διαρκώς τα νέα δεδομένα και αναζητώντας το διαχρονικό, τόσο θα αυτοθαυμάζεται από τα επιτεύγματα του αλλά και θα αισθάνεται ότι κολυμπά σε έναν κόσμο που δεν έχει δομή και νόημα.

Η εταιρεία κοινωνικής δικτύωσης Facebook, έχει αναπτύξει μηχανή, η οποία μπορεί σε κλάσματα δευτερολέπτου, από τη στιγμή που ανεβαίνει μια φωτογραφία, να αναγνωρίσει τα ενδιαφέροντα του κατόχου της φωτογραφίας, καθώς και να φιλτράρει το περιεχόμενο αυτής, εμποδίζοντας τη δημοσίευση εικόνων που το περιεχόμενο των άπτεται της βίας και της πορνογραφίας.

Τα ηλεκτρονικά κυκλώματα λειτουργούν κατά ένα εκατομμύριο φορές γρηγορότερα από τα αντίστοιχα βιοχημικά. Δηλαδή, ένα ηλεκτρονικό κύκλωμα μπορεί να σκεφθεί ένα εκατομμύριο φορές πιο γρήγορα από τον δημιουργό του.

193 χώρες υιοθετούν την πρώτη παγκόσμια συμφωνία για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον, για όλη την ανθρωπότητα… Μαζί της η τεχνολογία φέρνει κολοσιαίες ευκαιρίες αλλά και απειλές που είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Όποιος γίνει ο ηγέτης σε αυτή τη σφαίρα θα γίνει ο κυρίαρχος του κόσμου.

Στην Κίνα, τον Ιούλιο του 2017 ανακοινώθηκε ένα τεράστιο «Αναπτυξιακό Σχέδιο» για την τεχνητή νοημοσύνη σύμφωνα με το οποίο η χώρα θα είναι κυρίαρχη στον συγκεκριμένο τομέα μέχρι το 2030.

Η Κίνα είναι ήδη το αντίπαλο δέος των ΗΠΑ όσον αφορά την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης ενώ έχει πολλά πλεονεκτήματα που καθιστούν πολύ πιθανή την πραγμάτωση του Σχεδίου για παγκόσμια πρωτοκαθεδρία.

Το 2017, με ένα γράμμα τους προς τον ΟΗΕ, 116 διευθύνοντες σύμβουλοι μεγάλων εταιρειών που ασχολούνται με την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης προειδοποίησαν οτι η δουλειά τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθούν αυτόνομα φονικά όπλα – «ρομπότ δολοφόνοι». Υποστήριξαν ότι μια τέτοια εξέλιξη θα ανοίξει το «Κουτί της Πανδώρας» και θα μπορούσε να αλλάξει για πάντα τη μορφή που έχει ο πόλεμος.

Στο Λονδίνο, η εταιρεία RAVN που ειδικεύεται στην κατασκευή ρομπότ που ελέγχουν και ταξινομούν data συνεργάζεται με το Γραφείο Πάταξης Διαφθοράς σε μία σειρά υποθέσεων, μεταξύ αυτών και σε μια μεγάλη υπόθεση διαφθοράς της εταιρείας Rolls Royce.

H έρευνα παρήγαγε 30.000.000 αρχεία. Για να ελεγχθούν αυτά τα στοιχεία θα έπρεπε να πληρωθούν εκατοντάδες δικηγόροι σε μία πολύμηνη διαδικασία με τεράστιο κόστος. Όμως, με τη βοήθεια της εταιρείας και μέσω της χρησιμοποίησης τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης, εκεί που οι δικηγόροι έλεγχαν 3.000 ντοκουμέντα ημερησίως, η RAVN επεξεργαζόταν 60.000 ντοκουμέντα με κόστος μόλις 50.000 λίρες και με λιγότερα λάθη από ότι αν η διαδικασία είχε γίνει από ανθρώπους.

Το βέβαιο είναι ότι τα επόμενα χρόνια θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας στο δικαστικό τομέα. Υπολογίζεται ότι μόνο στη Μεγάλη Βρετανία 350.000 νομικοί βοηθοί και εργαζόμενοι σε άλλα παρεμφερή επαγγέλματα θα χάσουν τη δουλειά τους λόγω της εισαγωγής τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης.

Στο Χονγκ – Κονγκ, η χρηματιστηριακή εταιρεία «Deep Knowledge Ventures» έδωσε τον τίτλο του διευθυντή τμήματος σε έναν έξυπνο αλγόριθμο.

Μία μόνο εταιρεία στις ΗΠΑ κάνει 500.000.000 αυτοματοποιημένες συναλλαγές κάθε μήνα. Το 70% των χρηματιστηριακών συναλλαγών στις ΗΠΑ γίνεται από αλγόριθμους και η τάση αυτή διαρκώς ισχυροποιείται. Ουσιαστικά, ο τρόπος που κινείται η παγκόσμια οικονομία όλο και παραπάνω καθορίζεται από αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης και τις εταιρείες στις οποίες ανήκουνε.

Στον τραπεζικό τομέα, η είσοδος έξυπνων αλγορίθμων, τεχνητής νοημοσύνης και της τεχνολογίας του Blockchain αναμένεται να οδηγήσει στην απώλεια του 30% των θέσεων εργασίας και να αλλάξει ριζικά τη λειτουργία του συστήματος.

Στην Ιαπωνία ξεκίνησε η συζήτηση για το ”τέλος των τραπεζών” μέσα στα επόμενα 7 χρόνια.

Στον τομέα της εκπαίδευσης, προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης όπως τα McGraw-Hill Connect και Aplia επιτρέπουν σε καθηγητές πανεπιστημίων να διαχειρίζονται τις εργασίες εκατοντάδων μαθητών ταυτοχρόνως ενώ πλέον υπάρχουν ανοιχτά μαθήματα μέσω διαδικτύου (Moocs) που επεκτείνουν τη δυνατότητα ταυτόχρονης μάθησης σε δεκάδες χιλιάδες μαθητές.

Η εταιρεία Kaggle δημιούργησε αλγόριθμο ο οποίος βαθμολογεί χειρόγραφα γραπτά μαθητών. Η βαθμολογία που απέδιδε ο αλγόριθμος δε διέφερε από τη βαθμολογία που έδιναν οι δάσκαλοι.

Η New York Times σε ένα ρεπορτάζ 15.000 λέξεων με τον τίτλο «Η Μεγάλη Αφύπνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης» σημειώνει ότι η μηχανή πλέον μαθαίνει νέους τρόπους να μεταφράζει έτσι ώστε έχοντας τη γνώση του πώς να μεταφράζει από τα Αγγλικά στα Γιαπωνέζικα και από τα Αγγλικά στα Κορεάτικα κατόρθωσε από μόνη της να μάθει πώς να μεταφράζει από Κορεάτικα σε Γιαπωνέζικα.

η Amazon έθεσε σε λειτουργία τον Ιανουάριο του 2017 το πρώτο σούπερ μάρκετ όπου δε χρειάζεται να υπάρχουν ταμίες, ανάγκη χρήσης χρημάτων ή ακόμη και πιστωτικές κάρτες. Όλα λειτουργούν αυτοματοποιημένα, με τη χρήση αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης.

Πλέον υπάρχει η τεχνολογία και εφαρμόζεται ώστε ρομπότ να ετοιμάζουν πίτσες, μπέργκερς ενώ χρησιμοποιούνται ακόμα και για τη συλλογή μαρουλιών, μήλων και σε άλλες χειρωνακτικές εργασίες που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ειδικής δεξιοτεχνίας και μόνο για ανθρώπους λόγω της ευαισθησίας των προϊόντων.

Η θυγατρική της «Google» (όμιλος «Alphabet») είναι η «DeepMind» και ο υπολογιστής της, ο «AlphaGo Zero», πριν λίγες μέρες συνέτριψε το καλύτερο ειδικό λογισμικό για σκάκι, το «Stockfish», με σκορ 28 νίκες, 72 ισοπαλίες και καμία ήττα!

Ο «AlphaGo Zero» έπαιξε και νίκησε το «Stockfish», χωρίς να έχει διδαχτεί τίποτα από σκάκι πέρα από τις βασικές κινήσεις, δηλαδή ούτε ανοίγματα, ούτε κλεισίματα, ούτε παιχνίδι στα κεντρικά τετράγωνα και χωρίς να έχει δει καμία παρτίδα μεταξύ άλλων παικτών, ανθρώπων ή μη. Μέσα σε μόλις 4 ώρες έπαιξε εκατομμύρια παιχνίδια ενάντια στον εαυτό του, μαθαίνοντας και βελτιώνοντας τις κινήσεις του, μέσω της τεχνικής μηχανικής μάθησης μέσω ενίσχυσης, εγγράφοντας κάθε νέο ψήγμα γνώσης σε ψηφιακά νευρωνικά δίκτυα. Η τεχνική αυτή, σύμφωνα με τη «DeepMind», «δεν περιορίζεται από τα όρια της ανθρώπινης γνώσης». Παίζοντας με τον εαυτό του, ο «AlphaGo Zero» συγκέντρωσε μέσα σε λίγες μέρες την ανθρώπινη γνώση χιλιάδων ετών στα παιχνίδια «Go» και σκάκι και ανακάλυψε νέα γνώση, αναπτύσσοντας μη συμβατικές στρατηγικές και νέες δημιουργικές κινήσεις.

Ο Μπιλ Γκέιτς σε συνέντευξή του στο περιοδικό Quartz :

«Τώρα, ο ανθρώπος που εργάζεται και κερδίζει, ας πούμε, 50.000 δολλάρια από την εργασία του στο εργοστάσιο, φορολογείται, και με τα χρήματα αυτά το κράτος προσφέρει πολλά πίσω στους ανθρώπους, όπως ασφάλεια. Αν ένα ρομπότ έρθει και κάνει την ίδια δουλειά αντικαθιστώντας τον άνθρωπο, το ρομπότ θα έπρεπε να φορολογείται κατά τον ίδιο τρόπο».

Σύμφωνα με έρευνα της Oxfam 42 άνθρωποι κατέχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού του πλανήτη. 3 άνθρωποι στις ΗΠΑ έχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού στη χώρα. Ο πλούτος του πλουσιότερου 1% του πλανήτη αυξήθηκε κατά 762 δισεκατομμύρια δολλάρια μέσα σε ένα έτος, ένα ποσό που θα μπορούσε να εξαλείψει 7 φορές το φαινόμενο της παγκόσμιας φτώχιας.

Beth Singler, καθηγήτρια ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Cambridge:

Έχουμε ήδη δει πολλά παραδείγματα «αλγοριθμικής αδικίας», όπου οι μειονότητες ή οι υπό-εκπροσωπούμενες ομάδες επηρεάζονται αρνητικά από τις αποφάσεις αδιαφανών ή αόρατων αλγορίθμων.

Δεν είναι μόνο οι ζωές μας που αλλάζουν αλλά ότι αλλάζουμε κι εμείς ως άνθρωποι εξαιτίας της τεχνητής νοημοσύνης.

Οι άνθρωποι αλλάζουμε συμπεριφορά για να ταιριάζουμε με το σύστημα. Το να βάζουμε όμως τους εαυτούς μας σε συγκεκριμένα καλούπια, το να χρησιμοποιούμε για παράδειγμα συγκεκριμένες λέξεις στο βιογραφικό μας σημείωμα για να ανιχνευτούμε από τους αλγόριθμους ως οι κατάλληλοι υποψήφιοι ή το να μαθαίνουμε «κόλπα» για να κάνουμε το ΥouTube να κατατάξει ψηλότερα το βίντεο μας, αλλάζει εντέλει την ίδια μας τη συμπεριφορά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους αλλάζουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά για να μπορεί να «κατηγοριοποιηθεί» πιο εύκολα από τέτοιου τύπου τεχνολογικά συστήματα.

Αυτό που κάνουν οι συγκεκριμένοι αλγόριθμοι (ερώτηση για το αν υπάρχουν στο νέο μεγάλο γλωσσικό μοντέλο GPT-4 «σπίθες» Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης) είναι ότι προβλέπουν την επόμενη λέξη και το κάνουν με τρόπο που μοιάζουν ανθρώπινοι, αλλά δεν είναι.

Θα σύγκρινα (τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα) με τα έφηβα παιδιά μου, που νιώθουν 100% σίγουρα για αυτό που λένε, αλλά είναι σωστά μόνο στο 70% των περιπτώσεων.

Η έκρηξη των data (παράγουμε 2,5 πεντακισεκατομμύρια bytes δεδομένων καθημερινά και αυτό διπλασιάζεται κάθε 2-3 χρόνια), η γρηγορότερη υπολογιστική ισχύς (έχει αυξηθεί πάνω από 1 τρισ. φορές από την εποχή του Apollo 11) και η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης (οι μηχανές έχουν ήδη το IQ ενός 6χρονου παιδιού σήμερα) θα φέρουν την γρηγορότερη ανάπτυξη επαναστατικών τεχνολογιών που έχει σημειωθεί ποτέ στην ιστορία, σημειώνει η BofA (BANK OF AMERICA).

Κάποιες φορές, οι άνθρωποι δεν είναι αυτό που νομίζεις

Κι όμως δεν είναι αυτό που νομίζουμε κάποιες φορές για τους ανθρώπους.

Τι εννοώ;
Άνθρωποι που ποτέ δεν κλαίνε κι εσύ τους ζηλεύεις γιατί νομίζεις ότι είναι δυνατοί, δεν είναι. Αδύναμοι είναι γιατί δεν έχουν μάθει να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους. Ίσως η αγάπη που έχουν πάρει στη ζωή τους να μην ήταν αρκετή.

Άνθρωποι που γελούν δυνατά και εσύ αναρωτιέσαι γιατί είναι πάντα κεφάτοι με τους άλλους, στ’ αλήθεια είναι πονεμένοι και μοναχικοί.

Άνθρωποι που νευριάζουν εύκολα με όλους και με όλα, δεν είναι κακοί. Απλά τους λείπει η αγκαλιά, η αγάπη και η κατανόηση και το δείχνουν με λάθος τρόπο.

Ακόμα και αυτοί που κοιμούνται συνέχεια, δεν είναι τεμπέληδες. Απογοητευμένοι είναι. Βρίσκουν διέξοδο στον ύπνο αφού δυσκολεύονται να βρουν ένα χέρι συμπαράστασης.

Για όλα αυτά δεν πρέπει να βάζουμε βιαστικά ταμπέλες στους ανθρώπους γύρω μας.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Να παρατηρούμε χωρίς να κρίνουμε.
Να μοιράζουμε αγάπη χωρίς λόγο.
Έτσι απλά και ανέξοδα.
Η αγάπη θα τους ξεκλειδώσει και θα σου φανερώσουν αυτό που πραγματικά είναι.

Η ρηχή σκέψη κάνει δυνατή την εξάπλωση του κακού

Για μένα υπάρχει μια σημαντικότατη διαφορά: “κοινοτοπία” είναι ό,τι συμβαίνει συνήθως, κοινώς, παρ όλα αυτά κάτι μπορεί να είναι αβαθές, και δίχως ακόμη να είναι κοινό…

Εννοώ ότι, αν πάμε μέχρι τη ρίζα, το κακό δεν είναι ριζικό, δεν έχει βαθύτητα, και είναι ακριβώς για το λόγο αυτό που είναι τόσο τρομερά δύσκολο να συλλάβουμε με τη σκέψη, γιατί σκέφτομαι εξ ορισμού, σημαίνει φτάνω μέχρι τις ρίζες.

Το κακό είναι ένα φαινόμενο της επιφάνειας, και αντί να είναι ριζικό, είναι απλώς ακραίο.

Αντιστεκόμαστε στο κακό όχι παρασυρόμενοι από την επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά σταματώντας και ξεκινώντας να σκεφτόμαστε – δηλαδή προσεγγίζοντας μια διάσταση διαφορετική από εκείνη του ορίζοντα της καθημερινής ζωής.

Με άλλα λόγια, όσο πιο ρηχός είναι κάποιος τόσο πιο πιθανό είναι να ενδώσει στο κακό.

Σήμερα είμαι της άποψης πως το κακό δεν είναι ποτέ “ριζικό”, αλλά μονάχα ακραίο, και ότι δεν έχει ούτε βαθύτητα ούτε κάποια δαιμονική διάσταση.

Το κακό δύναται να κατακυριεύει τα πάντα και να σαρώνει τον κόσμο ολόκληρο, ακριβώς γιατί διασπείρεται σαν μύκητας.

Το κακό “προκαλεί” τη σκέψη, όπως είπα, γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος, να φτάσει στις ρίζες του και από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η “ρηχότητα” του.

Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό.

Η Σιωπή μου να γίνει η Τιμωρία σου

Όταν εκείνος με τον οποίο σχετιζόμαστε στενά, ο βασικότερος ή ένας από τους βασικότερους συνομιλητές μας, αποφασίζει να κόψει κάθε επικοινωνία μαζί μας και, μάλιστα, χωρίς να μας ενημερώσει για τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτή την απόφαση, συνήθως τίποτα καλό δεν προμηνύεται και τίποτα καλό δεν μπορεί να σημαίνει.

Ο εξοστρακισμός, δηλαδή το να σε αγνοούν και να σε αποκλείουν με σκοπό να σε τιμωρήσουν, να σε κάνουν να συμμορφωθείς ή να απαλλαγούν από σένα, αποτελεί μία κοινωνική πρακτική που επιτίθεται ευθέως στην πανανθρώπινη ανάγκη να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου, και γι' αυτό το λόγο δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο (Williams, 2007).

Από τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων και κρατών, μέχρι τις εργασιακές σχέσεις και τις σχέσεις γονιών – παιδιών, η τιμωρία δια του αποκλεισμού θεωρείται ένα κοινωνικά αποδεκτό μέσο ρύθμισης των ανθρώπινων σχέσεων, και αποτελεί ένα ισχυρότατο εργαλείο ελέγχου και καταναγκασμού στα χέρια ατόμων και ομάδων που, συνήθως, βρίσκονται σε θέση ισχύος.

Στο πεδίο των στενών διαπροσωπικών σχέσεων, ο εξοστρακισμός κάνει την εμφάνισή του όταν το ένα μέλος της σχέσης αγνοεί επίτηδες την ύπαρξη του άλλου και παύει να του μιλάει, με σκοπό να του δώσει ένα μάθημα ή να το φέρει με τα νερά του.

Το βάρος εδώ δεν πέφτει στην επιστημολογική, ηθική ή πολιτική συζήτηση, αλλά στην φαινομενολογική διερεύνηση του φαινομένου του εξοστρακισμού εντός των στενών σχέσεων, σε πρώτη φάση μέσα από την εμπειρία εκείνου που σωπαίνει και, σε δεύτερη φάση, μέσα από την εμπειρία εκείνου που καταδικάζεται σε σιωπή.

ΔΙΑΚΟΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΝΕΟΤΕΡΑΣ

Συμβαίνει καμιά φορά οι άνθρωποι να σταματάμε να μιλάμε μεταξύ μας ή να αγνοούμε ο ένας τον άλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει πρόθεση να βλάψουμε ή να τιμωρήσουμε, όπως γίνεται, για παράδειγμα, στην περίπτωση που διακόπτουμε μια κακοποιητική σχέση ή όταν παίρνουμε απόσταση μετά από έναν χωρισμό.

Σε αυτές και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, ο αποκλεισμός του άλλου, μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δυσάρεστος, αλλά συνήθως δεν έχει την «παθολογική» πρόθεση χειρισμού που κρύβεται πίσω από τη σιωπή όταν χρησιμοποιείται ως μέσο ελέγχου του άλλου.

Όταν η πρόθεση είναι ο χειρισμός, ο άλλος αντιμετωπίζεται σαν να μην υπάρχει, σαν να είναι αόρατος. Αρνούμαστε να αλληλοεπιδράσουμε μαζί του και δεν του μιλάμε καθόλου ή του μιλάμε τυπικά και απόμακρα, όπως θα μιλούσαμε σε έναν ξένο ή σε κάποιον που δεν αξίζει την προσοχή μας. Αυτό που δηλώνουμε με τη σιωπή μας είναι ότι η παρουσία του δεν κάνει καμία διαφορά στο αντιληπτικό μας πεδίο – είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει είναι ένα και το αυτό.

Πρόκειται για μία καταφανώς επιθετική συμπεριφορά που όμως εκφράζεται με έναν εξαιρετικά παθητικό τρόπο. Ο άνθρωπος που σωπαίνει και αγνοεί τον άλλο, εκφράζει παθητικά το στρίμωγμα, τη δυσφορία ή την οργή του, υπολογίζοντας ότι το μήνυμα ότι νιώθει αδικημένος, δυσαρεστημένος ή θυμωμένος θα γίνει αντιληπτό, κατανοητό και σεβαστό.

- Τις περισσότερες φορές εκείνος που ξεκινάει την σιωπή έχει στόχο να τιμωρήσει. Αντιλαμβάνεται τον άλλο ως κάποιον ο οποίος, με κάποια πράξη ή παράλειψή του, τον έβλαψε, για παράδειγμα, τον προσέβαλε, τον παράκουσε, δεν τον πρόσεξε αρκετά ή δεν τον προστάτεψε όταν «έπρεπε». Ο αποκλεισμός εδώ έχει στόχο να πονέσει, να δημιουργήσει ενοχές και να κάνει τον άλλο να πληρώσει και να απολογηθεί γι' αυτά που έκανε ή δεν έκανε.

- Σε άλλες περιπτώσεις, η διακοπή της επικοινωνίας έχει στόχο τη συμμόρφωση διαμέσου του εκφοβισμού. Εδώ, αυτός που σωπαίνει, ποντάρει στην αδυναμία που του έχει ο άλλος, και αποσύρει το ενδιαφέρον του ώστε να τον πανικοβάλλει και να τον αναγκάσει να συνθηκολογήσει με τους όποιους όρους του. Το εκβιαστικό μήνυμα που μεταδίδεται χωρίς λόγια, είναι: «αν δεν κάνεις αυτό που θέλω, δεν μπορείς να με έχεις».

- Μερικές φορές, η σιωπή έρχεται ως απάντηση στην προσπάθεια του άλλου να «σηκώσει κεφάλι», δηλαδή να εκφράσει τις επιθυμίες και ανάγκες του. Αν αποπειραθεί να επιβάλλει τον εαυτό του σε κάποιο τομέα της σχέσης, να θέσει τους δικούς του όρους ή να ζητήσει διαφορετική μεταχείριση σε κάποιο ζήτημα, η σιωπή αναλαμβάνει να τον αποστομώσει με ένα αθόρυβα βροντερό «όχι». Το κατηγορηματικό μήνυμα που μεταδίδεται εδώ, είναι: «δεν θέλω να έχω καμία σχέση μαζί σου, αν μου βάζεις όρια και αν έχεις την οποιαδήποτε απαίτηση από μένα».

- Στις περιπτώσεις, τέλος, που η σιωπή ξεκινά όταν μια αντιπαράθεση βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, σημαίνει ότι η εύρεση αμοιβαία ικανοποιητικής «λύσης» και η εξομάλυνση της κατάστασης δεν αποτελούν προτεραιότητες. Το εγωιστικό μήνυμα εδώ, είναι: «απορρίπτω το ενδεχόμενο να αλλάξω ή να τροποποιήσω οποιαδήποτε συμπεριφορά μου, να κάνω πίσω ή να προσπαθήσω να συμβιβαστώ, να παραδεχτώ ότι λειτούργησα εσφαλμένα σε κάποιο θέμα και, γενικά, αρνούμαι να αναλάβω το δικό μου μερίδιο ευθύνης στην όποια διαφωνία ή σύγκρουση».

Ο ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΣΩΠΑΙΝΩ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΜΕ ΠΝΙΓΕΙ ΤΟ ΔΙΚΙΟ

Με εξαίρεση τις περιπτώσεις καθαρής αναλγησίας και σαδισμού, οι περισσότεροι άνθρωποι που αποκλείουν τους άλλους, πραγματικά πιστεύουν ότι έχουν κάθε λόγο να το κάνουν και θεωρούν δεδομένο ότι ο άλλος καταλαβαίνει το λόγο για τον οποίο το κάνουν. Έχουν τη μαγική πεποίθηση ότι ο άλλος μπορεί να διαβάσει το μυαλό τους, κι όταν αυτό δεν συμβαίνει, απογοητεύονται καθώς διαπιστώνουν ότι σχετίζονται με έναν άνθρωπο τόσο βλάκα (αφού δεν καταλαβαίνει...) ή τόσο αδιάφορο (αφού καταλαβαίνει μεν, αλλά δεν παραδέχεται το λάθος του ούτε απολογείται γι' αυτό). Το αποτέλεσμα είναι, ο ένας να βρίσκεται σε σύγχυση αγνοώντας ποιο είναι το «έγκλημά» του και ο άλλος να οργίζεται ακόμα περισσότερο, που η δυσφορία του δεν αναγνωρίζεται και δεν «νομιμοποιείται».

Η ειρωνεία είναι ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τον αποκλεισμό, ενώ πιστεύουν ότι έχουν βάσιμους λόγους να το κάνουν, δεν αναγνωρίζουν και στους άλλους το δικαίωμα να κάνουν το ίδιο. Θεωρούν τον εαυτό τους δικαιολογημένο να αποσυρθεί μπροστά στην κακία των άλλων, αλλά αντιλαμβάνονται την ίδια συμπεριφορά προς το πρόσωπό τους ως ένδειξη ανωριμότητας και ασέβειας. Ερμηνεύουν τη σιωπή των άλλων ως εχθρική, ακόμα και όταν δεν είναι, επειδή προβάλλουν επάνω τους το δικό τους σκεπτικό: Υποθέτουν ότι, όπως και οι ίδιοι, έτσι και οι άλλοι κόβουν την επικοινωνία με σκοπό να τιμωρήσουν, να εξαναγκάσουν ή να βλάψουν.

Επιπλέον, κάποιες φορές, δεν αντιλαμβάνονται ότι η διακοπή της επικοινωνίας από την πλευρά των άλλων είναι οριστική και σηματοδοτεί τη λήξη της σχέσης. Με τον ίδιο τρόπο που συμβαίνει όταν εκείνοι αποκλείουν τους άλλους, υποθέτουν ότι η σιωπή των άλλων είναι απλώς ένα καψόνι ή ένα παροδικό εμπάργκο.

ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΣΩΠΑΙΝΩ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΠΟΥ ΑΠΟΚΟΜΙΖΩ

Ο χειρισμός του άλλου διαμέσου της σιωπής είναι μία τακτική με μεγάλη δύναμη, η οποία, αποδεδειγμένα, «ανταμείβει» αυτόν που την υιοθετεί με μια αίσθηση ελέγχου πάνω στη σχέση και τον άλλο (Zadro, et al., 2007).

Εκείνος που σωπαίνει, χωρίς να παίρνει κανένα ρίσκο στη σχέση, συγκεντρώνει όλη την εξουσία στα χέρια του, εγκρίνοντας και απορρίπτοντας συμπεριφορές και, σαν μικρός θεός, κρίνει και αποφασίζει ποιος δικαιούται και ποιος δεν δικαιούται την εύνοια του, και ποιος αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία ή όχι.

Γίνεται ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής στη σχέση, καθώς τα πάντα περιστρέφονται γύρω του: όταν σωπαίνει, το ζητούμενο είναι οι απαραίτητες κινήσεις προκειμένου να μειωθεί η δυσφορία του και να αποκατασταθεί η επικοινωνία, και όταν δεν σωπαίνει, το ζητούμενο είναι οι αρμόζουσες στάσεις ώστε να μην προσβληθεί, στριμωχτεί ή δυσαρεστηθεί και εξαπολύσει νέο επεισόδιο σιωπής.

ΑΝ ΗΞΕΡΑ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ, ΙΣΩΣ ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΕΛΕΓΑ ΤΗ ΣΙΩΠΗ

Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για τους λόγους που κάποιος χρησιμοποιεί τον αποκλεισμό, μιας και, ερευνητικά, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιος, πότε και γιατί αποφασίζει να σιωπήσει (Zadro, et al., 2007).

Μια ιδέα είναι ότι, αν μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον όπου τα συναισθήματα μας υποτιμούνταν και οι διαφωνίες μας αποσιωπούνταν, είναι πιθανό να έχουμε μάθει ότι οι αντιπαραθέσεις είναι κακό πράγμα και ότι η εκφορά αντιρρήσεων μάς αφήνει εκτεθειμένους στην περιφρόνηση και την επιθετική διάθεση των άλλων.

Αν βιώσαμε επανειλημμένως την τιμωρία διαμέσου της απόσυρσης της αγάπης και της αποδοχής, οποτεδήποτε τολμήσαμε να εκφράσουμε το θυμό μας, εκτός του ότι χαρακτηριστήκαμε «κακά» παιδιά και πληγώθηκε ανεπανόρθωτα η αναπτυσσόμενη αυτοεκτίμησή μας, μάθαμε, επιπλέον, να αρνούμαστε και να διαστρεβλώνουμε τα «επιθετικά» συναισθήματα μας, με αποτέλεσμα να τα επικοινωνούμε με πλάγιους και παθητικούς τρόπους, όπως η απόσυρση και η σιωπή.

Στις ενήλικες σχέσεις μας χρησιμοποιούμε τον αποκλεισμό ως μέσο προστασίας και ως τρόπο να διατηρήσουμε μια κάποια θετική αίσθηση για τον εαυτό μας. Οι αντιπαραθέσεις αναζωπυρώνουν τις δυσάρεστες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, χτυπώντας ένα καμπανάκι μέσα στο κεφάλι μας, ότι ο «κακός» εαυτός μας, για τον οποίο ντρεπόμαστε, όχι μόνο επανεμφανίστηκε, αλλά κάπου έσφαλε, κάποιον έβλαψε ή κάποιον έθιξε με τη συμπεριφορά του. Η «λύση» για να αποφευχθεί νέο πλήγμα στην, έτσι κι αλλιώς, εύθραυστη αυτοεκτίμησή μας, και να διατηρηθεί ή ανακτηθεί ο έλεγχος της αυτοεικόνας μας, είναι ο αποκλεισμός κάθε στοιχείου το οποίο αντιλαμβανόμαστε ως απειλητικό. Αυτό σημαίνει ότι, αποκλείουμε τους ανθρώπους που αισθάνονται ή αισθανόμαστε ότι αδικήσαμε ή πληγώσαμε, επειδή μας θυμίζουν ότι δεν είμαστε τόσο τέλειοι όσο έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε ότι είμαστε.

Η συμπεριφορά μας γίνεται αντιληπτή από τους άλλους ως επιθετική και, πιθανόν, να είναι, αλλά, στα δικά μας μάτια, με έναν διαστρεβλωμένο τρόπο, είναι καθαρή άμυνα. Και, πολύ συχνά, είναι ο μόνος τρόπος, να δείξουμε στους άλλους το πώς μας φέρθηκαν στο παρελθόν...

ΟΤΑΝ Η ΣΙΩΠΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΔΥΝΑΜΗΣ

Στις περιπτώσεις που δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μεμονωμένο επεισόδιο σιωπής, αλλά με επαναλαμβανόμενους κύκλους σιωπής, η σχέση κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα παιχνίδι δύναμης για το ποιος έχει το πάνω χέρι.

Όταν ο ένας αποκλείει τον άλλο προκειμένου να περάσει το δικό του και ο άλλος, αντί να βγει από τη σχέση, να αδιαφορήσει ή να συμμορφωθεί, αποφασίζει κι εκείνος να ξεκινήσει αποκλεισμό, αυτό που ακολουθεί είναι ένας αγώνας για το ποιος θα φανεί πιο «δυνατός» και ποιος θα κρατήσει περισσότερο χωρίς να «σπάσει».

Όπως τα παιδιά μαθαίνουν, ότι αν γκρινιάξουν λίγο παραπάνω από την προηγούμενη φορά, ο γονιός, παρά την αρχική του αντίσταση, τελικά θα «σπάσει» και θα τους δώσει αυτό που θέλουν, έτσι κι εκείνος που ξεκινάει τη σιωπή, ξέρει από προηγούμενες φορές, ότι αν η σιωπή τραβήξει σε μάκρος, όσο και να αντισταθεί ο άλλος αρχικά, προβλέπεται ότι κάποια στιγμή θα «σπάσει».

Με ανάλογο τρόπο, εκείνος που ξεκίνησε δεύτερος τη σιωπή, ξέρει ότι την προηγούμενη φόρα άντεξε μια βδομάδα, δυο βδομάδες ή ένα μήνα, οπότε, τώρα, προσπαθεί να αντέξει μια βδομάδα, δυο βδομάδες, ένα μήνα και λίγο παραπάνω, ώστε να καταστεί σαφές ότι, αυτή τη φορά, δεν πρόκειται να «σπάσει». Εκείνος που τα ξεκίνησε όλα, βλέποντας ότι παρέρχεται το προβλεπόμενο διάστημα, ενδέχεται να πανικοβληθεί και να «σπάσει» πρώτος. Αν κρατηθεί όμως και τελικά «σπάσει» πάλι ο άλλος, το μόνο που θα καταφέρουν και οι δύο είναι να εκπαιδεύσουν ο ένας τον άλλο, έτσι ώστε το επόμενο επεισόδιο σιωπής να κρατήσει μια βδομάδα, δυο βδομάδες, ένα μήνα, λίγο παραπάνω και λίγο ακόμα παραπάνω. Με λίγα λόγια, οι φαύλοι κύκλοι της σιωπής θα γίνονται ολοένα και μεγαλύτεροι, επιφέροντας ολοένα και μεγαλύτερη απόσταση και αποξένωση.

Το κλισέ ότι «στη σχέση νικάει εκείνος που νοιάζεται λιγότερο» μάλλον φτιάχτηκε γι' αυτές τις σχέσεις. Πρόκειται για μια ιδέα περί σχέσεων που υπονοεί ότι ο ενδεδειγμένος τρόπος να σχετίζεται κανείς με τους άλλους είναι το να παίζει παιχνίδια, ενώ η μέθοδος που δίνει τη «νίκη», είναι ο χειρισμός της συμπεριφοράς του άλλου μέσω της ενίσχυσης και της τιμωρίας, μέθοδος παρόμοια με αυτή που χρησιμοποιείται και κατά την εκπαίδευση των σκύλων.

Για να χρησιμοποιήσει κάποιος τον χειρισμό δια αποκλεισμού με σκοπό τη «νίκη», μάλλον θα πρέπει να έχει απωθήσει σε μεγάλο βαθμό την δική του ανάγκη να ανήκει και να συνδέεται αυθεντικά με τους άλλους. Θα πρέπει ακόμα να μην επιτρέπει στον εαυτό του να επενδύει συναισθηματικά στους άλλους και να μην τους αφήνει να γίνουν σημαντικοί για κείνον. Μόνο έτσι, μπορεί κανείς να βάζει και να βγάζει ανθρώπους από τη ζωή του, χωρίς να επηρεάζεται από το πώς αισθάνονται και χωρίς να τον νοιάζει αν θα τους χάσει.

Συνολικά, για να «νικήσει» κανείς σε αυτό το παιχνίδι, θα πρέπει η ζωή να του τα 'χει φέρει έτσι, ώστε η δύναμη και ο έλεγχος να έχουν αποκτήσει για κείνον μεγαλύτερη αξία από ό,τι η οποιαδήποτε σχέση.

Η ΣΙΩΠΗ ΒΛΑΠΤΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Ένα βασικό πρόβλημα με τον εξοστρακισμό είναι ότι άπαξ και ξεκινήσει είναι δύσκολο να σταματήσει, ακόμα και όταν ο λόγος που τον προκάλεσε έχει ξεχαστεί ή συγχωρεθεί (Williams, 2007). Είτε επειδή φοβούνται ότι θα φανούν ανακόλουθοι αν υπαναχωρήσουν, είτε επειδή απολαμβάνουν την προσοχή που παίρνουν από τον άλλο, είτε επειδή ο αποκλεισμός γίνεται συνήθεια, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ξαναμιλήσουν και να επανασυνδεθούν (Zadro, et al., 2007).

Όταν η κατάσταση παγιώνεται και η σιωπή γίνεται μόνιμη, αυτό που κυρίως πλήττεται είναι η πρώτη και βασικότερη συνθήκη των σχέσεων που, σύμφωνα με την προσωποκεντρική θεωρία, είναι η επαφή. Κι επειδή χωρίς επαφή, πολύ απλά, δεν υπάρχει σχέση, η σιωπή, αναπόφευκτα, αναγγέλλει το θάνατο της σχέσης.

Δεν ξέρω αν υπάρχουν φταίχτες, θύτες ή θύματα. Αυτό που ξέρω είναι ότι οι σχέσεις έχουν δύο: εκείνος που σωπαίνει, προφανώς, δεν είναι άμοιρος ευθυνών, αλλά από την άλλη, όσο κι αν ακούγεται προκλητικό, μάλλον «βρίσκει και τα κάνει», διαλέγει ανθρώπους που, για τους δικούς τους λόγους, δέχονται ή ανέχονται τέτοιες χειριστικές συμπεριφορές.

Σκέψεις για τον ποιον επιλέγουμε να αγαπήσουμε και γιατί

Κατά την διάρκεια της ζωής μας συναντούμε πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους, ο καθένας από τους οποίους είναι μοναδικός. Κάποιοι από αυτούς μας αφήνουν αδιάφορους, ενώ κάποιους άλλους τους ερωτευόμαστε και μας σημαδεύουν για το υπόλοιπο της ζωής μας. Προσπαθώ να εξερευνήσω τους λόγους για τους οποίους διαφορετικοί άνθρωποι έχουν τόσο διαφορετικές επιρροές μέσα μας.

Εικόνες του παρελθόντος

Κάποιες φορές δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε, γιατί ενδιαφερόμασταν τόσο πολύ για έναν άνθρωπο, τι είναι αυτό που μας έλκυε σ’ αυτόν. Η επιλογή μας τις περισσότερες φορές προκαλείται από ενστικτώδεις και ασυνείδητες διαδικασίες.

Κάπου βαθιά μέσα μας υπάρχουν εικόνες και αναμνήσεις των ανθρώπων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα χρόνια της ζωή μας. Αυτές οι εικόνες μας κάνουν τον άνθρωπο που είμαστε σήμερα. Οι εικόνες αυτές προέρχονται από τους γονείς και τους συγγενείς μας, που άφησαν το στίγμα τους στο πεπρωμένο μας.

Αυτές οι εικόνες είναι συνήθως ένα μείγμα πραγματικότητας και φαντασίας της παιδικής ηλικίας. Έχουμε συνδυάσει τις εικόνες αυτές με την αγάπη και την κατανόηση που λάβαμε κατά την διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας.

Όταν ένα τυχαίο πρόσωπο που συναντάμε, ξυπνάει με κάποιον τρόπο αυτές τις αναμνήσεις που ήταν αδρανείς μέσα μας, τότε δεν μπορούμε να τον προσπεράσουμε ή να παραμείνουμε αδιάφοροι. Μας κερδίζουν μοιραία το ενδιαφέρον, ενθουσιαζόμαστε και είμαστε ένα βήμα πριν ερωτευθούμε.

Παιδικά τραύματα

Η θεωρία που υποστηρίζει η ψυχολογία είναι ότι ο σύντροφος που επιλέγουμε είναι μια βελτιωμένη εκδοχή του ενός από τους δυο γονείς μας. Αυτός ο άνθρωπος θα έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τον έναν γονιό μας και γι’ αυτό ακριβώς ξέρουμε πως να επικοινωνήσουμε μαζί του. Ταυτόχρονα, όμως, τα χαρακτηριστικά αυτού του ανθρώπου που διαφέρουν από αυτά του ενός από τους δυο γονείς μας, μας χαροποιούν και μας αρέσουν.

Αν έλειπε η αγάπη από την σχέση με τον μπαμπά ή την μαμά σας, τότε αυτή η θεωρία ισχυρίζεται, ότι θα αναζητάτε την αγάπη και την φροντίδα που σας έλειψε στις σχέσεις σας στην ενήλικη ζωή σας, υποσυνείδητο επίπεδο.

Γι’ αυτό συχνά ψάχνουμε κάποιον που να μπορεί να γιατρέψει τα τραύματα της παιδικής ηλικίας. Αυτές οι νέες σχέσεις και επαφές μας βοηθούν να επιτύχουμε τις ψυχολογικές μας ανάγκες, τις προσδοκίες, τα όνειρα και τις ελπίδες μας και να συμπληρώσουμε ό,τι κάποτε μας έλειψε. Μας παρέχουν αγάπη, προστασία, αναγνώριση, θαυμασμό, εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, κάποιες φορές ανεξαρτησία και τελειότητα.

Πράγματι, μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα: υπάρχει κάτι στους συντρόφους μας, που μας κάνει να αισθανόμαστε ασφαλείς, ότι είμαστε στο “σπίτι μας”. Αισθανόμαστε, ότι πραγματικά μπορούμε να συνδεθούμε μαζί τους. Μας συμπληρώνουν, μας δίνουν αυτό που πάντα μας έλειπε.

Έχουν ιδιότητες που δεν μπορούμε να βρούμε στον εαυτό μας. Αλλά, και εμείς τους συμπληρώνουμε. Αυτός είναι σκληρός και αποφασιστικός, ενώ εκείνης της λείπει η σκληρότητα. Αυτή είναι σοφή, ενώ εκείνος είναι παρορμητικός. Αυτός είναι συγκρατημένος, ενώ εκείνη είναι αυθόρμητη.

Δεν θυμάμαι που το διάβασα αυτό, αλλά σίγουρα αποτυπώνει πολύ ωραία την αλήθεια: Οι άνθρωποι “κουμπώνουν” ο ένας με τον άλλον, όπως τα κομμάτια ενός πάζλ. Εκεί που ο ένας έχει καμπύλες που προεξέχουν, ο άλλος έχει καμπύλες προς τα μέσα.

«Αλληλοσυμπληρώνονται οι άνθρωποι με διαφορετικούς χαρακτήρες; Σύμφωνα με αυτή την λογική, αν έχω μια χωλότητα στο δεξί μου πόδι και μια στο αριστερό, μαζί μπορούμε να περπατήσουμε πιο γρήγορα ή ακόμα και να τρέξουμε.

Αντίθετα, αν ανατρέξουμε στην ιστορία των γάμων, θα δούμε ότι οι αρμονικές σχέσεις δημιουργούνται με βάση τις ομοιότητες και όχι τις διαφορές. Όταν τα ζευγάρια έχουν ομοιότητες στους 3 παρακάτω τομείς, τότε η σχέση τους έχει πολύ μεγάλες δυνατότητες.

Πρώτον, ζεστασιά και ψυχρότητα, όσον αφορά την ιδιοσυγκρασία. Αν ένας άντρας είναι οξύθυμος, το ίδιο οξύθυμη πρέπει να είναι και η σύντροφός του. Όχι το αντίθετο.

Δεύτερον, το επίπεδο της ειλικρίνειας και της ανοικτότητας. Δύο πολύ κλειστό άνθρωποι καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον πολύ καλύτερα από ό,τι ένας πολύ κλειστός και ένας πολύ ανοιχτός άνθρωπος.

Τρίτον, ο τύπος που ζηλεύει. Οι άνθρωποι που ζηλεύουν καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον πολύ καλύτερα. Οι σχέσεις τους είναι γεμάτες πάθος και μπορεί να αποδειχθούν πολύ πιο δυνατές και μακροχρόνιες από ότι με σχέση ανάμεσα σε κάποιον που είναι ζηλιάρης και σε κάποιον που δεν είναι.

Μια σχέση ανάμεσα σε δυο ζηλιάρηδες έχει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες από ότι μια μικτή σχέση. Δεν έχω βρει καμία μελέτη μέχρι τώρα, που να αποδεικνύει, ότι διαφορετικοί μεταξύ τους άνθρωποι αλληλοσυμπληρώνονται.»

Αυτό μοιάζει αρκετά με μια παράσταση που βλέπετε στο θέατρο. Εμείς επιλέγουμε εκείνους που είναι σε θέση να παίξουν αποτελεσματικά το ρόλο τους στο παιχνίδι μας, αυτούς με τους οποίους ταιριάζουμε και μπορούμε να επικοινωνήσουμε. Επιλέγουμε εκείνους που γνωρίζουν την υπόθεση του έργου. Ακριβώς, όπως και στο θέατρο δεν έχουν όλες οι ιστορίες αγάπης αίσιο τέλος. Κάποιες από αυτές αποδεικνύεται, ότι είναι δράμα ή ακόμα και τραγωδία. Όλα εξαρτώνται από το σενάριο, που οι δυο σύντροφοι γράφουν μαζί.

Ανακαλύπτοντας ο ένας τον άλλον

Η σχέση ανάμεσα σε δυο ανθρώπους είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που χρειάζεται συνεχώς φροντίδα για να εξελιχθεί και καμιά φορά μπορεί να αρρωστήσει. Μπορεί να αναρρώσει από την ασθένεια ή μπορεί και να πεθάνει. Στην αρχή της σχέσης κατακλυζόμαστε από τα συναισθήματά μας και δεν μπορούμε να δούμε τα ψεγάδια του συντρόφου μας. Νομίζουμε, ότι βρήκαμε το ιδανικό. Αργά ή γρήγορα, όμως, τα μάγια λύνονται και βλέπουμε ξεκάθαρα τον άνθρωπο που έχουμε δίπλα μας με τα ελαττώματα και τα προτερήματά του.

Υπάρχουν δυο τρόποι για να το αντιμετωπίσουμε αυτό. Μπορούμε να απογοητευτούμε, να χωρίσουμε και να ξεκινήσουμε από την αρχή την αναζήτηση του “ιδανικού” συντρόφου. Ή μπορούμε να συμβιβαστούμε, να σεβαστούμε τις διαφορές μας, να αποδεχτούμε τις ατέλειες και να αναγνωρίσουμε, ότι κανένας από τους δυο δεν είναι τέλειος.

Είναι ζωτικής σημασίας να μην προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τον σύντροφό μας και να μην ξεχνάμε τις αρετές του. Έχουν ιδιότητες στις οποίες μπορούμε να στηριχτούμε κατά την διάρκεια της κοινής ζωής μας, και ήταν αυτές οι ιδιότητες που μας προσέλκυσαν σε αυτόν σε πρώτη φάση.

Δεν υπάρχει τίποτα σημαντικότερο από τα να μπορούμε να δούμε τα προτερήματα του συντρόφου μας, τα οποία εμείς δεν έχουμε. Μετά μπορούμε να χτίσουμε μια σχέση στην οποία ο ένας στηρίζει τον άλλον.

Προσπαθήστε να βρείτε τρόπους να αντιμετωπίζετε μαζί τις δυσκολίες που σας παρουσιάζονται και την ίδια στιγμή να δημιουργείται μια πολύτιμη συλλογή από ωραίες αναμνήσεις και στιγμές ευτυχίας και αγάπης. Αφήστε πίσω σας τα παράπονα και τις απογοητεύσεις. Δεν χρειάζεστε μια συλλογή από αυτά.

Το μυστικό της επιτυχημένης και ευτυχισμένης σχέσης είναι η επικοινωνία και η ευχάριστη αλληλεπίδραση, χωρίς να κατηγορούμε ο ένας τον άλλον για διάφορα πράγματα, χωρίς χειραγώγηση ή κατηγορίες. Επίσης, είναι σημαντική η κοινή επιθυμία για συμβιβασμό και η επιθυμία να μιλήσουν και οι δυο σύντροφοι για την σύγκρουση και τον πόνο.

Αυτό βρίσκεται στην επιθυμία να μην παραμείνουμε σιωπηλοί μπροστά στα προβλήματα και απλώς να αντιμετωπίζουμε τα αρνητικά συναισθήματα. Αντίθετα, πρέπει να ζητήσουμε, να αποδεχτούμε και να παρέχουμε στήριξη, απορρίπτοντας τα πράγματα που δεν μας αρέσουν, αλλά και σεβόμενοι τις επιθυμίες και τα δικαιώματα του άλλου.