Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

3.6.Β. Ιστοριογραφία

Προσέχουμε ότι η Ιστορία[1] ως επιστήμη δεν περιορίζεται να συγκεντρώνει, να διακριβώνει και να εκθέτει τα δεδομένα (πρόσωπα, γεγονότα, ημερομηνίες κλπ.), αλλά τα συσχετίζει, τα εντάσσει σε μια γενικότερη εξέλιξη και τα ερμηνεύει. Με αυτή την έννοια η επιστήμη της ιστορίας γεννήθηκε και αναπτύχτηκε στην Κλασική εποχή - και τα αντίστοιχα κείμενα συναποτελούν την ιστοριογραφία.

Προδρομικές μορφές ιστοριογραφίας μπορούν να θεωρηθούν στα ομηρικά και αρχαϊκά χρόνια τα ηρωικά και διδακτικά έπη, ιδιαίτερα οι έμμετρες τοπικές ιστορίες, έργα ποιητικά όπου μύθοι και θρύλοι υποκαθιστούσαν τα ιστορικά γεγονότα. Ακολούθησαν, προς το τέλος της Αρχαϊκής εποχής, οι λογογράφοι, με τα γεωγραφικά, εθνολογικά και γενεαλογικά τους συγγράμματα, γραμμένα σε πεζό λόγο. Με τον ιωνικό ορθολογισμό τους και με την προσπάθειά τους να συλλέξουν και να επαληθεύσουν τις πληροφορίες τους με αυτοψία, οι λογογράφοι έκαναν σημαντικά βήματα προς την επιστημονική μέθοδο της ιστορίας.

Πριν από τα Περσικά, στο γύρισμα από τον 6ο στον 5ο π.Χ. αιώνα, χρονολογούνται δύο ακόμα λογογράφοι: ο Ακουσίλαος από το Άργος, και ο Φερεκύδης από την Αθήνα. Τα έργα τους, γραμμένα σε ιωνική διάλεκτο, έχουν χαθεί, αλλά από τα λίγα αποσπάσματα που σώθηκαν φαίνεται ότι και οι δύο προσπάθησαν, μεταγράφοντας και διορθώνοντας τον Ησίοδο, να συστηματοποιήσουν και να εκθέσουν με τάξη και συνέπεια, τις μυθικές γενεαλογίες θεών και ανθρώπων.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ (περ. 484-430 π.Χ.)

Ο πατέρας της ιστορίας γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μικρασίας από αρχοντική οικογένεια. Νέος ήρθε σε αντίθεση με τον τύραννο Λύγδαμη, εξορίστηκε στη Σάμο, ξαναγύρισε στην Αλικαρνασσό και τελικά προτίμησε να πολιτογραφηθεί στην αθηναϊκή αποικία των Θουρίων. Φανατικός ταξιδευτής, επισκέφτηκε όχι μόνο τους ελληνικούς τόπους αλλά και τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας ως τη Σκυθία, την Αίγυπτο ως τον πρώτο καταρράκτη του Νείλου, και τη Μέση Ανατολή ως τη Βαβυλώνα και τον Ευφράτη. Συχνές ήταν οι επισκέψεις του στην Αθήνα, όπου σχετίστηκε με τον Περικλή και συνδέθηκε φιλικά με τον Σοφοκλή. Ήταν σαράντα χρονών όταν διάβασε δημόσια ορισμένα μέρη της Ιστορίας του, και οι Αθηναίοι ενθουσιάστηκαν.

Το έργο του Ηρόδοτου σκοπό είχε, όπως ο ίδιος έγραψε, «να μην ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε να σβήσουν άδοξα έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους»,[2] εννοώντας τη σύγκρουση των λαών της Ασίας με τους Έλληνες που είχε κορυφωθεί με τα Περσικά. Αναζητώντας τις αιτίες της εχθρότητας ο ιστορικός ανατρέχει για λίγο σε μυθικά γεγονότα (π.χ. στην απαγωγή της Ελένης και τον Τρωικό πόλεμο), που όμως γρήγορα τα παραμερίζει για να πατήσει στο στέριο έδαφος της ιστορίας με τον Κροίσο, τον βασιλιά των Λυδών που είχε υποτάξει τις ελληνικές αποικίες της Μικρασίας.

Η Ιστορία, που οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι τη χώρισαν σε εννέα βιβλία, είναι διεξοδική, καθώς για κάθε λαό, όταν έρθει η στιγμή να σχετιστεί με τη ροή των γεγονότων, ο Ηρόδοτος ανατρέχει στην ιστορία του και περιγράφει με κάθε άνεση τη χώρα του, τα έθιμα, τη θρησκεία, την πολιτική του οργάνωση κλπ. Έτσι, μετά τους Λυδούς εισάγονται διαδοχικά οι Πέρσες και οι λαοί που κατακτήθηκαν από τους Πέρσες (οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Σκύθες, οι Αιθίοπες κ.ά.). Τα καθαυτό Περσικά αρχίζουν στο πέμπτο βιβλίο με την Ιωνική επανάσταση και συνεχίζουν ως το τέλος με πολλές παρεκβάσεις για την ιστορία της Αθήνας, της Κορίνθου και της Σπάρτης. Τελευταίο γεγονός που αναφέρεται είναι η κατάληψη της Σηστού από τους Αθηναίους το 478 π.Χ.

Πηγές του Ηρόδοτου για όλα αυτά, πέρα από την αυτοψία, ήταν ορισμένοι προγενέστεροί του λογογράφοι, όπως ο Εκαταίος, επιγραφές, δημόσια έγγραφα και μια συλλογή από χρησμούς. Πάνω απ᾽ όλα όμως, το υλικό της συγγραφής, τόσο οι εθνογραφικές και ιστορικές πληροφορίες όσο και οι ποικίλες διηγήσεις (νουβέλες, θαύματα, όνειρα, ανέκδοτα) που ο Ηρόδοτος χαιρόταν να παρεμβάλλει στην Ιστορία του, προέρχονταν από τα όσα άκουσε ρωτώντας τον ένα και τον άλλο - λόγια που δεν ήταν πάντα εύκολο ή δυνατό να επιβεβαιωθούν. Έτσι, το έργο περιέχει και ανεξακρίβωτες και αβάσιμες καμιά φορά πληροφορίες· όμως ο ιστορικός το ξέρει και μας προειδοποιεί: «είναι υποχρέωσή μου να λέγω όσα λέγονται, όχι όμως και όλα να τα πιστεύω· να τον θυμάστε αυτό τον λόγο μου σε ολόκληρο το έργο» (7.152) - και ακόμα πιο επιφυλακτική είναι η στάση του, όταν για το ίδιο θέμα άκουσε και καταγράφει δύο διαφορετικές γνώμες.

Θέτοντας στόχο του ο Ηρόδοτος να παρουσιάσει ανθρώπινες πράξεις, και οργανώνοντας, ας είναι και χαλαρά, το έργο του με οδηγό τη διαχρονική σύγκρουση των Ασιατών με τους Έλληνες, ο Ηρόδοτος αξίζει με το παραπάνω τον τίτλο του πρώτου ιστορικού· ας μη μας εμποδίσει όμως αυτό να προσέξουμε ότι ορισμένα στοιχεία της συγγραφής του δε θα είχαν σήμερα θέση σε καθαρά ιστορικό έργο. Ο Ηρόδοτος πίστευε ότι οι θεοί ορίζουν τις ανθρώπινες τύχες και ότι «τους αρέσει να περικόβουν ό,τι υπερέχει» (7.10), δηλαδή να τιμωρούν την ύβρη, π.χ. την ύβρη του Ξέρξη. Φανερή είναι σε αυτό η επίδραση του Αισχύλου,[3] όπως φανερή είναι και η επίδραση του φίλου του Σοφοκλή, π.χ. όταν ο Ηρόδοτος δίνει μεγάλη βαρύτητα στους χρησμούς. Η τραγωδία φαίνεται να τον επηρέασε και γενικότερα, καθώς ορισμένα επεισόδια στο έργο του είναι χτισμένα έτσι ώστε εύκολα να μετασχηματίζονται σε δράμα.

Στην ιστορία συναντούμε συχνά παραθέματα σε ευθύ λόγο: δημηγορίες αλλά και διάλογους ιδιωτικούς, όπως οι γνωστοί του Σόλωνα με τον Κροίσο και του Ξέρξη με τον Δημάρατο. Το ύφος του είναι και στο σύνολό του ζωηρό και παραστατικό. Ο Ηρόδοτος είχε από τη φύση του, ίσως και από τη μικρασιατική καταγωγή του, το χάρισμα της αφήγησης, και δεν έχανε ευκαιρία να το εκμεταλλευτεί. Έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, με πολλές ομηρικές λέξεις και εκφράσεις, που δίνουν στο έργο του χρώμα ποιητικό.

Εξαιρετικά περιεκτικό το έργο του Ηρόδοτου άνοιξε δρόμους και βρήκε αμέσως συνεχιστές. Προς το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα μια σειρά από συγγραφείς συμπλήρωσαν και ανάπτυξαν με τις μονογραφίες τους σε βάθος τα πεδία που είχε προσχεδιάσει ο πατέρας της ιστορίας. Κρίμα που από τα έργα τους δε σώζονται παρά αποσπάσματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ελλάνικος από τη Λέσβο, που έγραψε γενεαλογικά και εθνολογικά έργα, καθώς και μια σειρά από τοπικές ιστορίες (Βοιωτικά, Αἰγυπτιακά, Κυπριακά, Λυδιακά κ.ά.), ανάμεσά τους και την πρώτη ιστορία της Αττικής, με τον τίτλο Ἀτθίς.[4] Ξεκινώντας από τους μυθικούς βασιλιάδες της Αθήνας, η διήγηση συνεχιζόταν χωρίς διακοπή ως τα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, έτσι ώστε μύθος και ιστορία να δένουν σε αδιάσπαστη ενότητα.

Συμπληρώνοντας τον Ηρόδοτο, που δεν είχε διαπραγματευτεί συστηματικά τη Μεγάλη Ελλάδα, ο Αντίοχος από τις Συρακούσες έγραψε τα Σικελικά και το Περὶ Ἰταλίας, όπου φανερή ήταν πάλι η προσπάθεια η μυθολογική προϊστορία να συνδεθεί άμεσα με τα ιστορικά γεγονότα.

Σημαντικός ιστορικός ήταν και ο Στησίμβροτος από τη Θάσο, που με τη μονογραφία του Περὶ Θεμιστοκλέους, Θουκυδίδου[5] καὶ Περικλέους εγκαινίασε νέο ιστορικό είδος, τη βιογραφία. Ένα παρόμοιο, (αυτο)βιογραφικό σύγγραμμα με τον τίτλο Ἐπιδημίαι (= διαμονές στην Αθήνα), είχε γράψει και ο Ίων από τη Χίο για να διηγηθεί εντυπώσεις από τις συναναστροφές του με σημαντικά πρόσωπα, τον Αισχύλο, τον Κίμωνα, τον Σωκράτη κ.ά. Από τα αποσπάσματα που μας σώθηκαν συμπεραίνουμε ότι, όπως ο Ηρόδοτος, έτσι και ο Στησίμβροτος και ο Ίων αρέσκονταν δίπλα στα πραγματικά στοιχεία να συλλέγουν και να καταγράφουν χαρακτηριστικά λόγια, μικροεπεισόδια και ανέκδοτα.

Μαζί με τα έργα του Ξενοφώντα παραδίδεται ένα ιδιότυπο κείμενο, η ψευδοξενοφώντειος Ἀθηναίων πολιτεία, ένα σχετικά σύντομο, μαχητικό πολιτικό φυλλάδιο προορισμένο να κυκλοφορήσει ανώνυμα στους συντηρητικούς κύκλους της Αθήνας. Ο γερο-ολιγαρχικός, όπως συμβατικά ονομάζουμε τον συγγραφέα του, κατηγορεί το δημοκρατικό πολίτευμα, όπου κατά τη γνώμη του «οι πονηροί περνούν καλύτερα από τους χρηστούς», επιμένει στα λάθη και στις αδυναμίες του, αλλά αναγνωρίζει και τα ισχυρά του σημεία.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (περ. 460-399 π.Χ.)

Γεννήθηκε στον δήμο του Αλίμου από πλούσια οικογένεια που καταγόταν από τη Θράκη αλλά συγγένευε και με το αριστοκρατικό γένος του Μιλτιάδη και του Κίμωνα. Δάσκαλοί του κατά την παράδοση ήταν ο Αναξαγόρας και ο Αντιφώντας· είναι όμως φανερό ότι μεγαλώνοντας στην Αθήνα την εποχή της ακμής ο Θουκυδίδης δέχτηκε διδάγματα και από τους τραγικούς και από τους σοφιστές της πρώτης γενιάς, τον Πρωταγόρα, τον Γοργία και τον Πρόδικο.[6] Μόλις ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο Θουκυδίδης πρόβλεψε, όπως σημειώνει, το μέγεθος και τη σημασία του, αποφάσισε να τον καταγράψει και άρχισε να συγκεντρώνει πληροφορίες και δεδομένα (1.1).

Το 424 π.Χ. οι Αθηναίοι τον έστειλαν στρατηγό να προστατέψει την παραλιακή ζώνη της Θράκης, και όταν οι Σπαρτιάτες με τον Βρασίδα πήραν την Αμφίπολη, ο Θουκυδίδης κατηγορήθηκε για προδοσία, καταδικάστηκε και έζησε είκοσι χρόνια στην εξορία,[7] όπου, με δικά του λόγια: «βρέθηκα και από τα δύο μέρη, όχι λιγότερο από το μέρος των Πελοποννησίων, κι έτσι μπόρεσα να αντιληφθώ τα πράγματα κάπως καλύτερα, με ηρεμία» (5.26.5). Πίσω στην Αθήνα, μετά το τέλος του πολέμου, ο Θουκυδίδης συνέχισε να συγγράφει αλλά δεν πρόλαβε να τελειώσει. Το έργο του καλύπτει τα γεγονότα ως το 411 π.Χ. και σταματά, όπως μας παραδόθηκε, στη μέση μιας φράσης.

Στην παρουσίαση του πολέμου ο Θουκυδίδης ακολουθεί τη χρονική ακολουθία των γεγονότων, ορίζοντας με ακρίβεια τις χρονιές[8] και ξεχωρίζοντας τις θερινές επιχειρήσεις από τις χειμωνιάτικες διαπραγματεύσεις. Η μεθοδικότητα, η ολόπλευρη ενημέρωση και η αμεροληψία του είναι αξιοθαύμαστες.

Αν εξαιρέσουμε μια σύντομη αναδρομή στα περασμένα (1.22.1), ο Θουκυδίδης έχει αποκλειστικό θέμα τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όχι μόνο τα συγκεκριμένα γεγονότα αλλά και τα αίτια που τα προκάλεσαν: «Η πιο αληθινή αιτία του πολέμου», γράφει, «που όμως δε φαινόταν καθόλου στα λόγια, ήταν, πιστεύω, ότι οι Αθηναίοι, έτσι που δυνάμωναν και φόβιζαν τους Λακεδαιμονίους, τους υποχρέωσαν να πολεμήσουν» (1.23.6).

Σημαντική θέση στο έργο κατέχουν οι δημηγορίες. Ο Θουκυδίδης διευκρινίζει εξαρχής ότι «οι αγορεύσεις που εκφωνήθηκαν από διάφορα πρόσωπα είτε στις παραμονές του πολέμου είτε κατά τη διάρκειά του ήταν δύσκολο να αποδοθούν με ακρίβεια, τόσο εκείνες τις οποίες άκουσα ο ίδιος όσο κι εκείνες που άλλοι είχαν ακούσει και μου τις ανακοίνωσαν. Γι᾽ αυτό και τις έγραψα έχοντας υπόψη τι ήταν φυσικό να πουν οι ρήτορες που να αρμόζει καλύτερα στην περίσταση και ακολουθώντας όσο το δυνατόν την γενική έννοια των όσων πραγματικά είπαν» (1.22.1). Έτσι, ο ιστορικός είχε την ευκαιρία, μέσα από τα λόγια των πρεσβευτών που εκπροσωπούσαν την πόλη τους στις διπλωματικές συναντήσεις, των στρατηγών που εμψύχωναν τους πολεμιστές πριν από τις μάχες και των πολιτικών που υποστήριζαν τις προτάσεις τους στην εκκλησία του δήμου, να συνοψίσει τις θέσεις, τις προθέσεις και τις εκτιμήσεις των διαφόρων παρατάξεων στη δεδομένη στιγμή και να εκθέσει τα επιχειρήματά τους. Όπως είναι φυσικό, οι δημηγορίες συντάσσονται συχνά σε αντιλογικά ζεύγη: οι πρεσβευτές της Κορίνθου απαντούν στους πρεσβευτές της Κέρκυρας, ο Αλκιβιάδης αντικρούει τα λεγόμενα του Νικία κλπ. Διατυπώνοντας, με σοφιστική άνεση,[9] τις απόψεις και των δύο πλευρών, ο Θουκυδίδης εκθέτει με ενάργεια τις αντιθέσεις των ιδεών, των εκτιμήσεων και των συμφερόντων που κρύβονταν πίσω από τις πολεμικές και πολιτικές συγκρούσεις.

Στις δημηγορίες ανήκει και ένα από τα πιο γνωστά αρχαιοελληνικά κείμενα, ο Επιτάφιος του Περικλή, δηλαδή ο επιτάφιος λόγος που εκφώνησε ο Περικλής για τους νεκρούς του πρώτου έτους του πολέμου το 431 π.Χ. στον Κεραμεικό. Ως ποιο σημείο ο ιστορικός έμεινε πιστός στα λόγια και το πνεύμα του Περικλή και ως ποιο σημείο νεωτέρισε δε θα το μάθουμε ποτέ. Βέβαιο είναι μόνο ότι ο Επιτάφιος αποτελεί ύμνο στην Αθήνα της εποχής της ακμής, τότε που με μόνιμο αιρετό κυβερνήτη τον Περικλή η αθηναϊκή δημοκρατία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής της.[10]

Η ίδια αυτή δύναμη οδήγησε το 416 π.Χ. τους Αθηναίους να πολιορκήσουν και να καταστρέψουν ένα ουδέτερο νησί, τη Μήλο - και ο Θουκυδίδης δεν παράλειψε σε ένα ιδιότυπο κεφάλαιο, στον Διάλογο των Μηλίων, να εκθέσει με το στόμα των Αθηναίων πρέσβεων την ιδεολογία του ισχυρού που, υποχρεωμένος να επιβεβαιώσει την κυριαρχία του, παραμερίζει κάθε ηθική και επιβάλλει με τη βία τη θέλησή του, και με το στόμα των εκπροσώπων του νησιού την απελπισμένη προσπάθεια των αδύναμων να υπερασπιστούν με επιχειρήματα την ανεξαρτησία τους.

Ο Θουκυδίδης χρησιμοποιεί την αττική διάλεκτο στην παλαιότερη μορφή της, με κάποιους χαρακτηριστικούς αρχαϊσμούς και σπάνιες λέξεις. Το ύφος, καθρέφτης της νοοτροπίας του, είναι πεζό και απέριττο, αλλά βέβαια στις δημηγορίες δε διστάζει να χρησιμοποιήσει ρητορικά σχήματα. Κύριο χαρακτηριστικό του η πύκνωση του λόγου, η προσπάθεια με λίγες λέξεις να αποδοθούν όσο το δυνατό περισσότερα νοήματα. Η ίδια τάση τον οδήγησε να κατασκευάζει μεγάλες περιόδους, με πολλές δευτερεύουσες προτάσεις.

Με το πάθος του για την αλήθεια, με την αυστηρή μέθοδο, με τη γλαφυρή αποκάλυψη των αντιθέσεων και τη βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, ο Θουκυδίδης άφησε πίσω του ένα έργο που να μείνει, όπως το θέλησε, κτῆμα ἐς ἀεί, «απόκτημα για πάντα». «Θα είμαι ικανοποιημένος», έγραψε, «αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια ή παραπλήσια» (1.22.4).

Από τους λογογράφους, που απλά και μόνο κατάγραφαν τα γεωγραφικά, εθνογραφικά και γενεαλογικά δεδομένα, στον Ηρόδοτο, που θέλησε να απαθανατίσει ανθρώπινα «έργα μεγάλα και θαυμαστά» - και πάλι, από τον Ηρόδοτο, με την πίστη του στο υπερφυσικό και την αγάπη του για φανταστικές ιστορίες, ανέκδοτα κ.τ.ό., στον ορθολογιστή Θουκυδίδη, που αποκλείει από το έργο του κάθε τι τὸ μυθῶδες (1.22.4), η ιστοριογραφία προχώρησε με μεγάλα βήματα και είναι ενδιαφέρον να ιδούμε πώς κάθε συγγραφέας έκρινε τους προδρόμους του:

(α) Αρχή αρχή στο γενεαλογικό του έργο ο Εκαταίος απορρίπτει τους προγενέστερούς του ποιητές, σαν τον Ησίοδο π.χ., που είχαν ασχοληθεί με το ίδιο αντικείμενο: «Έτσι μιλά ο Εκαταίος από τη Μίλητο: τα γράφω αυτά όπως πιστεύω ότι είναι αληθινά· γιατί έχω την εντύπωση πως όσα λένε οι Έλληνες είναι και πολλά και για γέλια» (απόσπ. 1).

(β) Με τη σειρά του ο Ηρόδοτος, συζητώντας το σχήμα της γης, τα βάζει με τους παλαιότερους λογογράφους, έχοντας πρώτο στον νου του τον Εκαταίο, που το έργο του Περιήγησις περιείχε και έναν παγκόσμιο χάρτη: «Γελώ βλέποντας χάρτες της γης να έχουν σχεδιάσει πολλοί, και κανείς να μην έχει δώσει μυαλωμένες εξηγήσεις. Ζωγραφίζουν τον Ωκεανό να κυλά γύρω από τη γη, στρογγυλή σαν από τόρνο, και κάνουν την Ευρώπη ίση με την Ασία. Εγώ με λίγα λόγια θα φανερώσω το μέγεθος της καθεμιάς και πώς είναι σωστό να σχεδιάζεται» (4.36).

(γ) Ο Θουκυδίδης δεν αναφέρεται στον Ηρόδοτο, ακόμα και όταν αναιρεί τα λεγόμενά του· μιλά όμως για τους ποιητές, που «ύμνησαν τα γεγονότα υπερβάλλοντας και στολίζοντάς τα», και για τους λογογράφους, που έγραψαν «περισσότερο για να τέρψουν τους ακροατές τους παρά για να πουν την αλήθεια» - και στη συνέχεια τονίζει, θετικά και αρνητικά, με πόση προσοχή συγκέντρωνε ο ίδιος το υλικό του: «Για τα γεγονότα του πολέμου δε θέλησα να αρκεστώ σε πληροφορίες του πρώτου τυχόντος ούτε στην προσωπική μου αντίληψη και μόνο, αλλά έκανα προσεκτική έρευνα και για τα γεγονότα στα οποία ήμουν παρών και για τα όσα μου ανάφεραν άλλοι» (1.22.2).

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ (περ. 430-354 π.Χ.)

Αθηναίος από πλούσια οικογένεια, οπαδός του Σωκράτη, άνθρωπος της δράσης, με πολλές ικανότητες και ενδιαφέροντα. Το 401 π.Χ. εγκατάλειψε την Αθήνα για να πάρει μέρος ως μισθοφόρος στην εκστρατεία του Κύρου, που διεκδικούσε τον θρόνο της Περσίας από τον αδελφό του. Ο Κύρος σκοτώθηκε στα Κούναξα, κοντά στη Βαβυλώνα, ο στρατός του διαλύθηκε και οι στρατηγοί δολοφονήθηκαν. Δεκατρείς χιλιάδες έλληνες μισθοφόροι εκλέξαν τότε τρεις αρχηγούς, ανάμεσά τους τον Ξενοφώντα, και με χίλια βάσανα κατάφεραν να φτάσουν μέσα από εχθρικό έδαφος ως την Τραπεζούντα, όπου βλέποντας από μακριά τον Πόντο φώναξαν ολόχαροι το γνωστό θάλαττα, θάλαττα (Κύρου ανάβαση 4.7.24).

Μετά από αυτήν την περιπέτεια ο Ξενοφών υπηρέτησε, μισθοφόρος πάλι, στον στρατό των Σπαρτιατών που πολεμούσαν τους Πέρσες στον Ελλήσποντο και συνδέθηκε φιλικά με τον βασιλιά της Σπάρτης, τον Αγησίλαο. Μετά τη μάχη της Κορώνειας (394 π.Χ.), εξορισμένος από την Αθήνα για τη φιλολακωνική του στάση, ο Ξενοφών έζησε είκοσι χρόνια στον Σκιλλούντα της Τριφυλίας, στο κτήμα που του είχαν παραχωρήσει οι Σπαρτιάτες, και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο, όπου και έμεινε ως τον θάνατό του, αν και στο μεταξύ οι Αθηναίοι τον είχαν αμνηστεύσει.

Ιστορικά του έργα ήταν (α) η Κύρου ἀνάβασις, που αφηγείται την εκστρατεία του Κύρου και την επιστροφή των ελλήνων μισθοφόρων: ο Ξενοφών καταγράφει μέρα με τη μέρα, αναλυτικά και με ζωντάνια τα γεγονότα, περιγράφει λαούς και τοποθεσίες, χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και αιτιολογεί τις ενέργειές τους - φυσικά και τις δικές του, κάπως αυτάρεσκα, αλλά σε τρίτο πρόσωπο, καθώς η αφήγηση γίνεται με το ψευδώνυμο Θεμιστογένης· (β) τα Ἑλληνικά: ο Ξενοφών θέλησε να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, ακολούθησε όσο μπόρεσε τη μέθοδό του και κάλυψε τα γεγονότα ως και τη μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ.), όπου είχε σκοτωθεί πολεμώντας με τους Αθηναίους εναντίον των Σπαρτιατών ένας από τους γιους του, ο Γρύλλος. Συγγενικό με την ιστορία έργο είναι και (γ) ο Ἀγησίλαος, ένα ρητορικό εγκώμιο του φίλου και ευεργέτη του σπαρτιάτη βασιλιά.

Στα πολιτικά έργα του Ξενοφώντα ανήκουν (α) η Λακεδαιμονίων πολιτεία, μια εγκωμιαστική έκθεση της ιστορίας και της μορφής του πολιτεύματος της Σπάρτης, (β) οι Πόροι, όπου ο Ξενοφών συζητά τα δημόσια οικονομικά της Αθήνας και προτείνει τρόπους για τη βελτίωσή τους, και (γ) ο Ἱέρων, ένας φανταστικός διάλογος ανάμεσα στον γνωστό τύραννο των Συρακουσών, που παρουσιάζει τη σκοτεινή πλευρά του τυραννικού βίου, και του ποιητή Σιμωνίδη, που σε απάντηση προβάλλει τις δυνατότητες που έχει ο σωστός μονάρχης να ωφελήσει και να ωφεληθεί. Πολιτικό έργο, με την ευρύτερη έννοια, είναι και (δ) η Κύρου παιδεία, όπου σε ιστορικό πλαίσιο, αλλά με μυθιστορηματικό τρόπο, ο Ξενοφών περιγράφει πώς ανατράφηκε ο πιο ενάρετος και πετυχημένος πέρσης βασιλιάς, ο Κύρος ο πρεσβύτερος (590-529 π.Χ.). Η εκπαίδευσή του, όπως την παρουσιάζει εξιδανικευμένη, συνδυάζει στοιχεία από τη σπαρτιατική αγωγή με την ηθική διδασκαλία του Σωκράτη.

Καθαρά σωκρατικά έργα είναι (α) τα Ἀπομνημονεύματα, όπου ο Ξενοφών συγκεντρώνει στιγμιότυπα από τις συζητήσεις, τη διδασκαλία και τη συμπεριφορά του δασκάλου του με στόχο να αποκρούσει τις κατηγορίες που είχαν οδηγήσει στην καταδίκη του, (β) το Συμπόσιον, όπου ο Σωκράτης παρουσιάζεται να συζητά, σε χαλαρή ατμόσφαιρα, για τον πλούτο, για την ομορφιά, για τον έρωτα και άλλα πολλά, και (γ) η Ἀπολογία Σωκράτους, μια έκθεση της δίκης του Σωκράτη διαφορετική από την αντίστοιχη περιγραφή του Πλάτωνα.

Ο Σωκράτης συμμετέχει και στο σημαντικότερο από τα τεχνικά έργα του Ξενοφώντα, στον Οἰκονομικό: ένας μεγαλοκτηματίας, ο Ισχόμαχος, που πίσω του κρύβεται ο ίδιος ο συγγραφέας, εκθέτει με κάθε λεπτομέρεια πώς διαχειρίζεται το κτήμα, πώς κυβερνά τους ανθρώπους του και τι οδηγίες έδωσε στη νεαρή σύζυγό του για τη φροντίδα του νοικοκυριού. Μικρότερα τεχνικά έργα είναι ο Περὶ ἱππικῆς, με υποδείξεις για τη σωστή ανατροφή των αλόγων, ο Ἱππαρχικός, για το τι οφείλει να φροντίζει ο διοικητής του ιππικού στην ειρήνη και στον πόλεμο, και ο Κυνηγετικός, με συμβουλές για το κυνήγι, που ο Ξενοφών το θεωρεί εὕρημα θεῶν, Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέμιδος (1.1).

Σίγουρα ο Ξενοφών δε διαθέτει ως ιστορικός την αντικειμενικότητα και τη διεισδυτική ικανότητα του Θουκυδίδη· οι παρατηρήσεις του είναι επιφανειακές και οι απόψεις του ρηχές, ακόμα και στο θέμα της ορθής ηγεσίας, που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο τον απασχόλησε σε πολλά έργα. Ωστόσο, ως συγγραφέας ο Ξενοφών ξέρει να περιγράφει παραστατικά, να αφηγείται με χάρη, να ζωντανεύει γεγονότα και χαρακτήρες - όλα σε απλή αττική γλώσσα και ύφος λιτό, ανεπιτήδευτο. Δίκαια οι μεταγενέστεροι τον αγάπησαν, και δικαιολογημένα οι δάσκαλοι χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν συχνά τα έργα του για να διδάξουν αρχαία ελληνικά.

Στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα χρονολογείται ένα ακόμα τεχνικό έργο, τα Στρατηγικὰ ὑπομνήματα που έγραψε ο Αινείας ο τακτικός. Από το πρώτο αυτό σύγγραμμα για την πολεμική τέχνη μάς σώζεται ένα μόνο μέρος, το σχετικό με την αμυντική τακτική των πόλεων σε περίπτωση πολιορκίας. Ο συγγραφέας του, σίγουρα στρατιωτικός, χρησιμοποιεί γλώσσα απλή όπου διαφαίνονται οι εξελίξεις προς την Κοινή.

Όπως θα το περιμέναμε, οι ιστοριογράφοι του 4ου π.Χ. αιώνα ακολούθησαν τους δρόμους που είχαν ανοίξει οι δύο μεγάλοι ιστορικοί που προηγήθηκαν, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Καινούργιο στοιχείο είναι μόνο η ολοένα και μεγαλύτερη επίδραση της ρητορικής στον τρόπο καταγραφής της ιστορίας, που πια τυχαίνει και την αλήθεια ακόμα να θυσιάζει στην καλλιέπεια: δεν είναι σύμπτωση ότι δύο σημαντικοί ιστορικοί, ο Έφορος και ο Θεόπομπος, είχαν μαθητέψει στον Ισοκράτη, ούτε ότι ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο Ζωίλος, υπήρξαν και ρήτορες, και ορισμένοι ρήτορες, όπως ο Αναξιμένης, υπήρξαν και ιστορικοί. Τα έργα τους έχουν χαθεί· όμως οι μεταγενέστεροι τους αναφέρουν συχνά, παραθέτουν αποσπάσματα, καμιά φορά και τους αντιγράφουν.

Στα χνάρια του Ηρόδοτου κινήθηκε ο Κτησίας από την Κνίδο, γιατρός στην αυλή του Αρταξέρξη, που έγραψε Περσικά σε ιωνική διάλεκτο. Ο ίδιος υποστήριξε ότι πηγές του ήταν η αυτοψία και τα βασιλικά αρχεία της Περσίας· όμως στην πραγματικότητα έχει δίκιο ο Πλούταρχος, όταν σημειώνει ότι «στα βιβλία του έβαλε ένα ετερόκλητο μωσαϊκό από απίθανες και τρελές ιστορίες» (Αρταξέρξης 1.4).

Παπυρικά ευρήματα από την αιγυπτιακή πόλη Οξύρρυγχο μας διασώζουν δύο μεγάλα κομμάτια ενός κειμένου, που το ένα αφηγείται γεγονότα του Δεκελεικού πολέμου (407 π.Χ.) και το άλλο της τριετίας 397-395 π.Χ. Τα Ελληνικά της Οξυρρύγχου, όπως ονομάστηκαν, βασίζονται στην αυτοψία και σε διασταυρωμένες πληροφορίες, παρουσιάζουν τα δεδομένα αντικειμενικά και χωρίζουν τα γεγονότα κατὰ θέρη καὶ κατὰ χειμῶνας, όπως ο Θουκυδίδης. Είναι φανερό ότι ο άγνωστός μας συγγραφέας αποφάσισε και αυτός να συνεχίσει το έργο του μεγάλου ιστορικού - και, όσο μπορούμε να κρίνουμε, τα κατάφερε καλύτερα από τον Ξενοφώντα.

Να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη επιχείρησε και ο Θεόπομπος από τη Χίο (περ. 378-320 π.Χ.), που με τα Ἑλληνικά του εκάλυψε την ιστορία από το 411 π.Χ. ως το τέλος της σπαρτιατικής ηγεμονίας (394 π.Χ.). Χαρακτηριστικότερο έργο του ήταν τα Φιλιππικά, σε 58 βιβλία, όπου εκθέτοντας τη δράση του μακεδόνα βασιλιά ο Θεόπομπος εύρισκε την ευκαιρία να κάνει αναδρομές στο παρελθόν και να παρεμβάλλει πλήθος γεωγραφικές, εθνολογικές, ακόμα και μυθολογικές πληροφορίες και σχόλια. Φανατικός αριστοκράτης, ολιγαρχικός και πρόμαχος της αρετής, κατηγορούσε με δριμύτητα για τις ηθικές τους παρεκτροπές όχι μόνο δημαγωγούς σαν τον Κλέωνα αλλά και πολιτικούς ηγέτες σαν τον Θεμιστοκλή. Από την ανελέητη κριτική του δεν ξέφυγε ούτε ο Φίλιππος, και ας τον είχε φιλοξενήσει στην αυλή του, και ας είχε γράψει ο ίδιος στην αρχή της ιστορίας του ότι «ποτέ η Ευρώπη δεν είχε γεννήσει άντρα παρόμοιο με τον Φίλιππο του Αμύντα» (απόσπ. 27).

Την πρώτη παγκόσμια ή καθολική[11] ιστορία την έγραψε ο Έφορος από τη μικρασιατική Κύμη (περ. 400-330 π.Χ.). Χωρίς να αναφερθεί καθόλου στα μυθικά χρόνια, ο Έφορος άρχιζε την έκθεσή του με την κάθοδο των Δωριέων και έφτανε ως την αρχή του Ιερού πολέμου (356 π.Χ.). Το έργο του, με τον τίτλο Ἱστορίαι, έχει χαθεί, αλλά χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από νεότερους ιστορικούς, ιδιαίτερα από τον Διόδωρο, που σε πολλά τον έχει αντιγράψει. Αντίθετα με τον φανατικό και ορμητικό Θεόπομπο, ο Έφορος ήταν στις κρίσεις του αντικειμενικός και συγκρατημένος, στους εκφραστικούς του τρόπους ήρεμος και χαλαρός. Είχε δίκιο ο κοινός τους δάσκαλος, ο Ισοκράτης, όταν έλεγε ότι «ο ένας χρειάζεται μαστίγιο, ο άλλος χαλινάρι».[12]

Ιδιότυπος ιστορικός, ρήτορας και σοφιστής, ήταν ο Ζωίλος από την Αμφίπολη (4ος π.Χ. αι.), που έγραψε παγκόσμια Ἱστορίαν ἀπὸ θεογονίας ἕως τῆς Φιλίππου τελευτῆς και τοπική ιστορία Περὶ Ἀμφιπόλεως. Τόσο τα ιστορικά όσο και τα άλλα του έργα έχουν, εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα, χαθεί· ξέρουμε όμως ότι είχε γράψει δύο σοφιστικά εγκώμια (του κύκλωπα Πολύφημου και των Τενεδίων), και ένα έργο Κατὰ τῆς Ὁμήρου ποιήσεως, όπου κατηγορούσε τον Όμηρο για παραλογισμούς και ασυνέπειες τόσο άγρια ώστε να του μείνει το όνομα Ὁμηρομάστιξ.

Ανάμεσα στους πολλούς ακόμα ιστορικούς του 4ου π.Χ. αιώνα ξεχωριστή θέση κατέχει ο γνωστός μας ως ρήτορας και ρητοροδιδάσκαλος Αναξιμένης από τη Λάμψακο. Ιστορικά του έργα ήταν τα Ἑλληνικά, ιστορία των Ελλήνων από την κτίση του κόσμου ως το 362 π.Χ., Αἱ περὶ Φιλίππου ἱστορίαι και Τὰ περὶ Ἀλέξανδρον, όπου η ρητορική υπερβολή και η αυλική κολακεία φαίνεται πως ξεπερνούσαν τα όρια.
-------------------------
1. Η αρχαία λέξη ιστορία προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα οἶδα (γνωρίζω) και σημαίνει την «έρευνα», την «αναζήτηση πληροφοριών», τη «γνώση», αλλά και την «έκθεση της γνώσης», της κάθε γνώσης. Αργότερα η λέξη ιστορία εξειδικεύτηκε στην επιστήμη που συγκεντρώνει πληροφορίες, μελετά και εκθέτει τα περασμένα.

2. Ιστορία 1.1

3. Στους Πέρσες του Αισχύλου βασίζεται σε μεγάλο μέρος της και η περιγραφή της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα (8.40-100).

4. Το επίθετο ἀτθίς (αττική) μπορεί ως ουσιαστικό να σημαίνει την «αττική γη», την «αττική γλώσσα» ή, όπως εδώ, την «ιστορία της Αττικής».

5. Δεν πρόκειται για τον ιστορικό αλλά για τον Θουκυδίδη, γιο του Μελησία, πολιτικό αντίπαλο του Περικλή.

6. Στο έργο του διαπιστώνονται και επιδράσεις της ιατρικής επιστήμης, που τα χρόνια εκείνα ακμάζει με τον Ιπποκράτη, επιδράσεις αισθητές «όχι μόνο όταν ο ιστορικός περιγράφει τον λοιμό, αλλά και όταν αναλύει τα πολιτικά γεγονότα με την αντικειμενικότητα του κλινικού και με τη φροντίδα να αναγνωρίσει τα συμπτώματα των πολιτικών ασθενειών» (Ζ. ντε Ρομιγί).

7. Τον περισσότερο χρόνο κατοικούσε στη Σκαπτή ύλη της Θράκης, κοντά στο Παγγαίο, όπου είχε οικογενειακό μερίδιο σε ορυχεία χρυσού.

8. Η χρονολόγηση γίνεται με αναφορά στην ιέρεια της Ήρας στο Άργος, στον έφορο της Σπάρτης και στον επώνυμο άρχοντα της Αθήνας (2.2 και αλλού). Παρόμοιο τρόπο χρονολόγησης είχε προτείνει πριν από τον Θουκυδίδη ο Ελλάνικος. Η χρονολόγηση με τις Ολυμπιάδες προτάθηκε και εφαρμόστηκε αργότερα, στα ελληνιστικά χρόνια.

9. Δάσκαλός του ήταν, θυμίζουμε, ο συγγραφέας των Τετραλογιών.

10. Στον Θουκυδίδη ανήκει η διαπίστωση ότι στα χρόνια του Περικλή το αθηναϊκό πολίτευμα ήταν λόγῳ μὲν δημοκρατία ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή (2.65.9).

11. Ο ιστορικός Πολύβιος (2ος αι. π.Χ.) μνημονεύει τον Έφορο ως τον πρώτο που επιχείρησε τὰ καθόλου γράφειν (5.33).

12. Χαρακτηριστική για τον Έφορο ήταν και η μεγάλη αγάπη που είχε για την ιδιαίτερη πατρίδα του: έγραψε την ιστορία της, με τον τίτλο Ἐπιχώριος λόγος, και στο μεγάλο του ιστορικό έργο, όποτε η Κύμη βρισκόταν στο περιθώριο των γεγονότων, δεν παράλειπε να σημειώνει ότι «αυτή την περίοδο οι Κυμαίοι ζούσαν ειρηνικά» - και βέβαια οι μεταγενέστεροι τον κορόιδεψαν (Στράβων 13-3.6).

Οι εταίρες στην αρχαία Ελλάδα

Οι εταίρες! Από πού να ξεκινήσω τώρα; Να γράψω πως ήταν απλώς οι πόρνες της αρχαιότητας ή μήπως κάτι διαφορετικό από την άποψη που έχουμε σχηματοποιημένη στο μυαλό μας για το συγκεκριμένο επάγγελμα; Μήπως όμως είχαν κάποιες ιδιαίτερες αντιθέσεις από τις “απλές” και “ταπεινές” πόρνες, που τις εξύψωνε σε ένα ανώτερο κοινωνικοπνευματικό επίπεδο; Είναι αναμφισβήτητο, βεβαίως, το γεγονός ότι δίνουμε μια άλλη διάσταση, που προσεγγίζει τα όρια της εξιδανίκευσης, σε οτιδήποτε γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Έχω πέσει και εγώ, ουκ ολίγες φορές, σε αυτή την παγίδα. Έτσι θα αποπειραθώ να αναλύσω αυτό το φαινόμενο, τοποθετώντας το στην πραγματική του διάσταση.

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, θα πρέπει να διασαφηνίσουμε το εξής απλό: η δόξα που κέρδισε ο θεσμός της εταίρας με το πέρασμα των αιώνων οφείλεται, αποκλειστικά και μόνο, σε εκείνες τις λίγες που απέκτησαν φήμη και πλούτο, εκπέμποντας μια εκτυφλωτική λάμψη με την απατηλή εικόνα των ωραίων, μορφωμένων και εξευγενισμένων γυναικών, που επιδεικνύοντας το πνεύμα τους εντυπωσίαζαν τους συνδαιτυμόνες τους.

Η πλειονότητα των εταίρων ήταν σκλάβες, δίχως δικαιώματα, που με πολύ κόπο συντηρούνταν στη ζωή! Έτσι και αλλιώς, μέσα σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, όπως τότε, αυτός ήταν ο κανόνας με απειροελάχιστες εξαιρέσεις. Η αντίληψη ότι η εταίρα μετείχε στον κόσμο των ανδρών, με την απόκτηση μόρφωσης και οικονομικής ανεξαρτησίας, υπήρξε μερικές δεκαετίες πριν, ένα από τα σύμβολα του φεμινισμού. Αντιθέτως, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν ήταν ίσες απέναντι στους νόμους και βρίσκονταν κάτω από οικονομική και φυσική εκμετάλλευση.

Η σημασία που είχε η πορνεία στην αρχαία Αθήνα, είχε εντελώς διαφορετική σημασία από την σημερινή. Η κοινωνική της αξία ξεπερνούσε τις σημερινές σχέσεις. Ενώ λοιπόν την ασκούμενη στους οίκους ανοχής πορνεία, δεν την εκτιμούσαν ιδιαίτερα, την “ανώτερη” πορνεία, δηλαδή οι καθαυτό εταίρες, ήταν απαραίτητο τμήμα της αστικής κοινωνίας. Δεν είχε να κάνει με την ταχεία ικανοποίηση της βιολογικής ανάγκης των ανδρών, αλλά με τον πιο απαιτητικό ψυχαγωγικό ερωτισμό.

Το πρότυπο της ανδρικής ψυχαγωγίας και κοινωνικότητας ήταν το Συμπόσιον, όπου δεν επιτρεπόταν η είσοδος στις ευυπόληπτες γυναίκες. Το συμπόσιο ήταν το εορταστικό γεύμα, στο οποίο έπιναν, συνήθως μέχρι τελικής πτώσης, σε συνάρτηση με το φαγητό, πάντοτε μέσα σε ένα κύκλο ευθυμίας και εθιμικής τάξης. Παράλληλα με τους φιλοσοφικούς διαλόγους, λάβαιναν χώρα χορός, τραγούδι και παιγνίδια. Εδώ ήταν το κύριο πεδίο δράσης των εταίρων, οι οποίες προσέφεραν την ψυχαγωγία τους, με τις συζητήσεις, τα αστεία τους και τελικά με την σεξουαλική επικοινωνία. Αφού, λοιπόν, η πόρτα της δημόσιας ζωής ήταν ερμητικά κλειστή για τις συζύγους και τις θυγατέρες των πολιτών, οι εταίρες ως συνοδοί, σύντροφοι και συμπαίχτριες αναλάμβαναν τον ρόλο της αναπληρωματικής συζύγου!

Έτσι, αυτός ο εξευγενισμός των πορνών με τους φροντισμένους τρόπους και την μύηση στις καλές τέχνες εξύψωνε την πορνεία σε επίπεδο αβρότητας. Ένας βασικός λόγος της κοινωνικής εξύψωσης του φαινομένου είχε να κάνει με την όψιμη ηλικία γάμου των ανδρών, περίπου στα 30 τους έτη. Επομένως, η γενετήσια επικοινωνία τους περιοριζόταν σε συναναστροφή με τις εταίρες, ώσπου να παντρευτούν. Όχι βέβαια πως σταματούσαν τις “κακές συνήθειες”, μόλις παντρεύονταν. Όλα και όλα! Εν πάση περιπτώσει, από την στιγμή που οι “σοβαρές” γυναίκες βρίσκονταν μαντρωμένες μέσα σε τέσσερις τοίχους, κάπως έπρεπε οι “κακόμοιροι” οι άνδρες να τιθασεύσουν τις ορμές τους. Ως εκ τούτου, οδηγούνταν προς τις πόρνες. Αν πάλι επιθυμούσαν και λίγο ποιότητα, άλλωστε ποιος δεν θέλει, τότε οι εταίρες ήταν οι ιδανικές σύντροφοι, εφόσον βαστούσε η τσέπη τους!

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως η πορνεία, κάθε είδους, καταλάμβανε ευρύ χώρο μέσα στις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης. Εξάλλου, αυτό φαίνεται και από την πληθώρα των εννοιών στην ελληνική γλώσσα. Διακρίνονται περίπου 30 χαρακτηρισμοί, με την ακριβή σημασία να είναι συχνά ασαφής. Θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε κάποιους απ’ αυτούς: πόρνη (από το πέρνημι = πωλώ, εκποιώ). Επομένως, η λέξη πορνεία(=ακολασία) σιγά σιγά απέκτησε αρνητική φήμη. Γεφυρίς: αυτή που έκανε πιάτσα στις γέφυρες. Κατάκλειστος: εργαζόμενη σε κλειστό πορνείο και όχι στην ύπαιθρο. Δημία: κοινό κορίτσι, ευθέως και αναμφίβολα η γυναίκα που βρισκόταν στην σεξουαλική διάθεση του καθενός!

Αντιθέτως, κάπως διαφορετική είναι η έννοια της εταίρας. Ενώ βέβαια στην αρχή σήμαινε πόρνη κάθε είδους, χωρίς μεγαλύτερη αξία από τις υπόλοιπες, κατά την διάρκεια του χρυσού αιώνα, αποκτά την έννοια της συντρόφου και όχι απλώς της γυναίκας που εκδίδεται για τα χρήματα. Είναι οι πόρνες που ποθούνται πολύ και βλέπονται ευχάριστα, από τις οποίες θέλει κάποιος να συνοδεύεται και τις παίρνει μαζί του στο συμπόσιο. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να τις νοικιάσει για περισσότερο καιρό ή να τις αποκτήσει για να τις έχει για την αποκλειστική του διάθεση, θα λέγαμε κάτι παρόμοιο με τις σημερινές συνοδούς πολυτελείας! Με λίγα λόγια, τις γυναίκες που με λίγα χρήματα τις είχε κάποιος προσωρινά και για μικρό χρονικό διάστημα τις αποκαλούσαν πόρνες, ενώ τις πιο “ποιοτικές” εταίρες!

Ποια ήταν λοιπόν κάποια από τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά, μιας γυναίκας που την αποκαλούσαν εταίρα και όχι απλώς πόρνη; Ένα από τα κυριότερα ήταν πως συνόδευε τον άνδρα στα συμπόσια και μερικές φορές στις εορτές. Εκεί έπινε μαζί με τους άνδρες και είχε σεξουαλική επικοινωνία με εκείνον ή και με άλλους άνδρες. Όπως καταλαβαίνετε, το αίσθημα της κοινοκτημοσύνης ήταν υψηλότατο! Όπως και να έχει, κύριο καθήκον της ήταν να τον συνοδεύει στις διασκεδάσεις του και να του προσφέρει παντού πρόθυμα συντροφιά. Ήταν η συντροφιά του στην οινοποσία και το αντικείμενο της σεξουαλικής του αυθαιρεσίας. Είτε ήταν νοικιασμένες για μια νύχτα είτε μόνιμες συνοδοί, τα καθήκοντα τους ουσιαστικά παρέμεναν τα ίδια όπως και πρωτύτερα, όταν βρίσκονταν στο στάδιο της απλής πορνείας.

Πέραν όμως των εταίρων που σχετίζονταν, με τον ένα ή άλλο τρόπο, με τα συμπόσια, μπορούσε κάποιος να επισκεφτεί το ίδιο το “σπίτι” της. Διότι μια εταίρα που κατόρθωνε να έχει κάποια χρήματα, αποκτούσε και σπίτι με πολυτελή εξοπλισμό. Υπάρχουν πληροφορίες για πολυδάπανα σπίτια και με υπηρετικό προσωπικό. Μέσα λοιπόν, σε ένα τέτοιο περιβάλλον, προσκαλούσαν τους εραστές τους. Φυσικά, η τιμή ήταν πολλαπλάσια απ’ αυτή της απλής πόρνης, διότι πολλές εταίρες γνώριζαν να παίζουν αυλό και κιθάρα και να προσφέρουν υψηλότερες υπηρεσίες. Πάντως, δεν μπορούσε ο καθένας να συνευρεθεί μαζί της, παρά μόνο οι πλουσιότεροι άνδρες.

Γενικά, οι περισσότερες εταίρες ήταν σκλάβες που είχαν απελευθερωθεί ή γυναίκες που είχαν μεταναστεύσει στις μεγάλες πόλεις από άλλα μέρη. Με την ελκυστικότητά τους και τη φροντισμένη αγωγή τους ανέβαιναν στην κοινωνική κλίμακα. Οι πιο πολυπόθητες γίνονταν και οι πιο ακριβοπληρωμένες και αυτό σήμαινε και περισσότερη ενασχόληση με την κοινωνική ζωή και παγιώθηκε η αντίληψη πως ήταν όλες μορφωμένες. Αρκετές ναι, όχι όμως όλες. Ασφαλώς, όσες εταίρες ήταν γεννημένες ελεύθερες, τότε η πορνεία βρισκόταν, πιθανώς, μέσα στην οικογένεια. Προφανώς, το “ταλέντο” και πείρα μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, διότι έχουμε πηγές που παραδίδουν πως η κόρη μιας εταίρας ακολουθούσε το ίδιο επάγγελμα και απ’ αυτό, βεβαίως, συνεπάγουμε ότι πολλές αποκτούσαν και παιδιά. Πάντως, για να γίνει μια γνήσια Αθηναία εταίρα, μπορούσε μόνο να συμβεί από ανάγκη, όπως λόγου χάρη ο θάνατος του άνδρα οικογενειάρχη.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι ο θεσμός της εταίρας χαρακτηριζόταν από την υψηλής ποιότητα πορνεία, τον πλούτο(σε κάποιες περιπτώσεις), την υψηλή, συνήθως, μόρφωση και την ντελικάτη ερωτική διάθεση, που την διαχώριζε από την πρότυπη και καθιερωμένη έννοια της πόρνης. Όμως, η ουσία ήταν παρόμοια: γυναίκες με ρόλο, που, όσο και να τον εξιδανικεύσουμε, παρέμεναν έρμαια και σεξουαλικά αντικείμενα στις ορέξεις μιας αδηφάγου αυστηρά πατριαρχικής κοινωνίας.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος

Ο Πραγματικός Άνθρωπος δεν έχει εγώ για να περηφανευθεί, μήτε εγώ να σταθεί απέναντι στους άλλους ή να φιλονικήσει, ούτε καν εγώ να ξεχνιέται σε ανώφελες δραστηριότητες… προχωρά ταπεινά, ήσυχα, αθόρυβα στον Ευθύ Δρόμο της Αρετής, όπου ξέρεις που Πηγαίνεις…

Ο Πραγματικός Άνθρωπος έχει ελάχιστες ανάγκες και καθόλου επιθυμίες… ικανοποιείται με τα απλά πράγματα της ζωής… κι είναι χαρούμενος που βαδίζει χωρίς «δεσμά»… έχει ήδη φθάσει στο προορισμό του.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος, έχοντας κερδίσει τον Εαυτό του, δεν έχει τίποτα να κερδίσει στο κόσμο, τίποτα να χάσει στο χρόνο… έτσι είναι απόλυτα ειλικρινής σε ό,τι σκέφτεται, σε ότι λέει και σε ότι πράττει… αν η συμπεριφορά του δημιουργεί πρόβλημα στους άλλους, είναι γιατί οι άλλοι έχουν πρόβλημα…

Ο Πραγματικός Άνθρωπος Εμπιστεύεται τη Ζωή να τον Οδηγεί, να του Ανοίγει τον Δρόμο, αποδεχόμενος ταπεινά τα πάντα… Έτσι είναι ένα με το Νόμο του Κόσμου, έξω από τις αιτίες και τα αποτελέσματα, Ελεύθερος, πέρα από το χρόνο.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος Είναι Απόλυτα Υπεύθυνος για την Ύπαρξή του… Έτσι εκτελεί ταπεινά τις υποχρεώσεις του κι εξοφλεί την ίδια στιγμή τα χρέη του, αφήνοντας τον δρόμο καθαρό πίσω του… είναι πραγματικά Ευλογημένος.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος Είναι Φιλικός σε όλους, όχι επειδή το αξίζουν όλοι, αλλά επειδή το έχουν ανάγκη… δεν κρίνει κανέναν, δεν αντιμάχεται κανέναν… είναι ταπεινός ακόμα και μπροστά σε αυτούς που τον εχθρεύονται.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος έχει Απέραντη Αγάπη και Προσφέρει χωρίς όρους, χωρίς ποτέ να πληγώνει την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Μοιράζεται ό,τι έχει, δεν δίνει ούτε περισσεύματα, ούτε ό,τι είναι για πέταμα.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος έχοντας νικήσει τον εαυτό του έχει πραγματοποιήσει την μεγαλύτερη νίκη κι έχει τελειώσει με τις μάχες… Είναι πάντα σε άμυνα με τους άλλους και δεν τον νοιάζει να παραχωρήσει την νίκη γιατί δεν τον αφορούν αυτές οι μάχες.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος είναι Διαφορετικός, γιατί δεν σκέπτεται όπως όλος ο κόσμος, μήτε κάνει ό,τι κάνει όλος ο κόσμος… βαδίζει τον δικό του ταπεινό δρόμο, ακόμα κι αν δεν ακολουθεί κανείς.

Ο Πραγματικός Άνθρωπος είναι η Ίδια η Ζωή, η Ίδια η Εμπειρία, η Ίδια η Φώτιση… όχι κάποιος που ζει, κάποιος που έχει εμπειρία, κάποιος που είναι φωτισμένος… έχει ξεπεράσει τις αυταπάτες.

Το «Αληθινό Φως»

Στη σφαίρα του Αληθινού Διαλογισμού, συναντάμε Φυσική Ανεμπόδιστη Αντίληψη—μια κατάσταση που περικλείει και ανταποκρίνεται σε όλα όσα αντιλαμβάνεται. Αυτό σημαίνει ότι βιώνετε πλήρως κάθε στιγμή χωρίς παρεμβολές. Η ουσία της αντίληψης δεν βρίσκεται στην ποσότητα ή τις ιδιαιτερότητες αυτού που αντιλαμβανόμαστε αλλά στον τρόπο της αντίληψής μας. Οποιαδήποτε παρέμβαση σε αυτή τη Φυσική Αντίληψη εισάγει περιορισμό και παραμόρφωση, απομακρύνοντάς μας από την Πραγματικότητα.

Η ψευδαίσθηση της προσπάθειας

Επιστήμες όπως η επιδίωξη της Αλήθειας, της Φώτισης ή της Λύτρωσης, αν και ευγενείς, ανήκουν στον τομέα των ονείρων. Οι πεποιθήσεις και η γνώση είναι κατασκευάσματα μνήμης και χρόνου, εγγενώς ελαττωματικά. Ο Αληθινός Διαλογισμός, όπως και η Αληθινή Προσευχή, είναι αβίαστη και επομένως απαλλαγμένος από παραμόρφωση. Όταν υπάρχει επιθυμία, επιδίωξη, προσπάθεια ή οποιαδήποτε αίσθηση επίτευξης, ξεφεύγουμε από την Πραγματικότητα. Αντίθετα, ζούμε σε μια σφαίρα φυσικής εμπειρίας και κατασκευασμένης γνώσης, η οποία είναι εγγενώς εξωπραγματική.

Οποιαδήποτε επιπλέον δραστηριότητα πέρα από τη φυσική ροή της ζωής είναι άρνηση της Πραγματικότητας. Το να είσαι ήσυχος και σιωπηλός, να βλέπεις και να ακούς, να αντιδράς χωρίς σκέψη—αυτή είναι η αληθινή δράση. Είναι Μη-Δράση στις σφαίρες της άγνοιας, της προσπάθειας, του χρόνου και των ονείρων. Το να «φροντίζουμε» ή να «δοκιμάζουμε» συνεπάγεται μια οικειοποίηση της ύπαρξης, απομονώνοντας τον εαυτό μας μέσα στα περιορισμένα ψυχοδιανοητικά μας κέντρα, οδηγώντας τελικά σε σύγχυση, άγνοια και σύγκρουση.

Η Φύση του Φωτός και του Σκότους

Το φως είναι μια εγγενής πραγματικότητα—κάτι που μπορείτε να δείτε. Δεν είναι κάτι που δημιουργείς με προσπάθεια. Το σκοτάδι, αντίθετα, δεν υπάρχει από μόνο του. Όταν «αρνηθείς» το Φως, «δημιουργείς» την ψευδαίσθηση του σκότους μέσα από τις επιλογές και τις πράξεις σου. Με την παρουσία του Φωτός επιλέγετε συμπεριφορές που δημιουργούν σκοτεινούς χώρους στη ζωή σας. Εσείς φέρετε την τελική ευθύνη για αυτό, είτε το «αντιλαμβάνεστε» είτε όχι.

Αγκαλιάζοντας το Φως

Για να ζήσετε στο Φως, πρέπει να αγκαλιάσετε την Ηρεμία, τη Σιωπή και την άμεση επαφή με την Πραγματικότητα. Δείτε και αλληλεπιδράστε με τα φυσικά πράγματα όπως είναι, χωρίς να αμαυρώνετε το όραμά σας με επιλογές, ερμηνείες ή προσπάθειες. Μάθετε να είστε φυσικό πρόσωπο και όχι δημιούργημα της κοινωνίας, των περιστάσεων ή της φαντασίας. Μείνετε στο Μονοπάτι της Αρετής, αποφεύγοντας το ολισθηρό μονοπάτι της κακίας.

Το μονοπάτι προς τον αληθινό διαλογισμό

Ο Αληθινός Διαλογισμός είναι μια κατάσταση του Είναι, όχι μια πράξη να κάνεις κάτι. Είναι η αβίαστη παρουσία στο Εδώ και τώρα. Αυτή η κατάσταση της Καθαρής Αντίληψης σάς επιτρέπει να βιώσετε την Πραγματικότητα χωρίς την κηλίδα προσωπικών προκαταλήψεων ή κατασκευασμένων πεποιθήσεων. Όταν πετύχεις αυτή την κατάσταση, συναντάς τη Ζωή στην ακατέργαστη, αφιλτράριστη μορφή της. Δεν υπάρχει αγώνας, καμία διαμάχη - απλώς μια απρόσκοπτη ροή ύπαρξης.

Σε αυτή την κατάσταση, γίνεστε ένας αγωγός για το Αληθινό Φως, επιτρέποντάς του να φωτίζει κάθε γωνιά της ζωής σας. Υπερβαίνετε τους περιορισμούς του εγώ, μπαίνοντας σε ένα βασίλειο όπου ο χωρισμός και η σύγκρουση παύουν να υπάρχουν. Εδώ, βρίσκεις την Ενότητα με όλα αυτά, μια βαθιά αίσθηση διασύνδεσης που διαλύει την ψευδαίσθηση της ατομικότητας.

Ο ρόλος της αβίαστης παρουσίας

Η αβίαστη παρουσία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του Αληθινού Διαλογισμού. Απαιτεί μια παραίτηση από την ανάγκη ελέγχου ή χειραγώγησης των εμπειριών. Αντίθετα, υιοθετείτε μια στάση παθητικής παρατήρησης, επιτρέποντας στη ζωή να εξελιχθεί όπως θέλει. Αυτό δεν σημαίνει παθητικότητα ή αδιαφορία. Μάλλον, είναι μια βαθιά ενασχόληση με τη ζωή που είναι απαλλαγμένη από τις στρεβλώσεις των εγωικών επιθυμιών και φόβων.

Συμπέρασμα: Το Ταξίδι στο Φως

Στο ταξίδι σας προς το Αληθινό Φως, να θυμάστε ότι δεν πρόκειται για την απόκτηση νέας γνώσης ή την επίτευξη συγκεκριμένων καταστάσεων. Πρόκειται για την απογύμνωση των στρωμάτων της ψευδαίσθησης και της παραμόρφωσης που συσκοτίζουν την όρασή σας. Πρόκειται για την επιστροφή σε μια κατάσταση φυσικής, ανεμπόδιστης αντίληψης. Το Φως είναι πάντα παρόν, πάντα προσιτό. Το καθήκον σας είναι να αφαιρέσετε τα εμπόδια που σας εμποδίζουν να το δείτε.

Στο Φως, βρίσκετε διαύγεια, ειρήνη και μια βαθιά αίσθηση ολοκλήρωσης. Ευθυγραμμίζεστε με τη φυσική ροή της ζωής, βιώνοντάς την στην πιο αγνή της μορφή. Αυτή είναι η ουσία του Αληθινού Διαλογισμού και η πορεία προς την γνήσια Φώτιση. Αγκαλιάστε το Φως και αφήστε το να σας οδηγήσει μέσα στο σκοτάδι, φωτίζοντας το μονοπάτι σας και μεταμορφώνοντας τη ζωή σας.

Πότε βαδίζεις στο σωστό δρόμο;

Όταν αποφασίζεις να Ακολουθήσεις την Οδό, να πορευτείς τον Πνευματικό Δρόμο κι εγκαταλείπεις ολοκληρωτικά μέσα σου κι εξωτερικά, με τις πράξεις σου, τον κόσμο και τις δραστηριότητές του… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν δείχνεις σεβασμό στους ανθρώπους που προηγήθηκαν στην Οδό, κι είναι άξιοι σεβασμού, και το αποδεικνύουν με την ζωή τους και τα έργα τους, που είναι γεμάτα φως, ανιδιοτέλεια, ταπεινότητα, κι απομακρύνεσαι από τους ανθρώπους της σκιάς, που έχουν κοσμικούς σκοπούς… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν Ζεις την Αλήθεια, όταν Είσαι Αλήθεια, όταν κάθε δραστηριότητά σου είναι Αλήθεια, όταν είσαι μακριά από σκέψεις, επιθυμίες και κοσμικές δραστηριότητες, τότε η θρησκεία σου είναι αληθινή κι όχι υποκριτική όπως των ανθρώπων που λένε πως πιστεύουν αλλά δεν πράττουν… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν Κρατιέσαι στην Οδό, Αναζητώντας πάντα Μέσα σου την Πλήρη Γνώση της Φύσης σου, κι όσο Μακριά κι αν Φτάνεις μένεις ταπεινός και ζεις μακριά από τη δημοσιότητα… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν Κατανοείς ότι η Αληθινή Θρησκεία είναι η Απεριόριστη Αλήθεια, κι ότι την Αλήθεια την Ζεις, με όλη σου την ύπαρξη, κι ότι η Αλήθεια είναι πέραν της σκέψης και δεν είναι απλά πεποιθήσεις και λέξεις, και μένεις μακριά από τις περιορισμένες αντιλήψεις των ανθρώπων και τις θρησκευτικές διαμάχες των λέξεων… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν την Βαθιά Πνευματικότητα την συνδυάζεις με την ταπεινότητα κι όχι με την ικανοποίηση για τον «εαυτό» σου, όταν βαδίζεις σιωπηλός την Οδό έχοντας τα αυτιά σου κλειστά και στους επαίνους και στις κατηγόριες… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν, όσο μακριά κι αν έχεις φτάσει, δεν παραμελείς να είσαι σε Εγρήγορση και να ζεις την στιγμή, όσο ταπεινή κι αν είναι, τότε κερδίζεις την Αιωνιότητα… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν, ακόμα κι αν έχεις όλες τις γνώσεις του κόσμου, μοιράζεσαι αυτές τις γνώσεις όχι σαν πλούσιος που μοιράζεται τα πλούτη του, αλλά σαν πραγματικά φτωχός που μοιράζεται το ψωμί του από Αληθινή Αγάπη… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν είσαι Μόνιμα σε Διαλογισμό, σε Ησυχία, σε Γαλήνη, και μακριά από την φασαρία των ανθρώπων και τις ανόητες δραστηριότητές τους… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Όταν Υπηρετείς τους ανθρώπους για τις δικές τους ανάγκες κι όχι για τους δικούς σου σκοπούς… είναι σίγουρο πως βαδίζεις στο σωστό δρόμο.

Τα «Λάθη» στην Οδό

Ο «Πνευματικός Προσανατολισμός», η «Αγάπη για το Θεό», η «Προσπάθεια Ένωσης με τον Θεό», η «Επιδίωξη της Φώτισης», εκλαμβάνονται από πολλούς ανθρώπους σαν ορθός τρόπος αντίληψης και ζωής, που διαφέρει από τις κοσμικές επιδιώξεις των ανθρώπων… Στην πραγματικότητα όμως, όσο υπάρχει «κάποιος», που απλά παρατηρεί, που επιθυμεί, επιδιώκει, πράττει, για να επιτύχει κάτι, λειτουργούμε στο επίπεδο της σκέψης, του εγώ… δεν διαφέρουμε σε τίποτα από όλους τους άλλους που επίσης επιδιώκουν, οτιδήποτε… Η Αλήθεια Ανατέλλει πέρα από την ομίχλη των επιθυμιών.

Η Πράξη Αγάπης και Προσφοράς που γίνεται από το «Πνεύμα της Ενότητας της Ύπαρξης» έχει τελείως διαφορετικό περιεχόμενο, συμβολισμό, και αποτέλεσμα, από τις πράξεις αγάπης, αγαθοεργίας και προσφοράς των ανθρώπων, γιατί σε αυτές τις πράξεις υπάρχει εγώ, διαχωρισμός, ιδιοτέλεια, υστεροβουλία, που βρωμίζουν τις πράξεις.

Η «Ησυχία του νου», το «σταμάτημα των σκέψεων», όταν δεν είναι Καρπός Ωρίμανσης, Κατανόησης, κι Αποδοχής, αλλά γίνεται με «πειθαρχία», με τεχνητούς τρόπους, είναι μια ψεύτικη κατάσταση, χωρίς αληθινό περιεχόμενο, χωρίς σταθερότητα και διάρκεια, και χωρίς διέξοδο, στο Άχρονο… είναι μια μορφή αυτοΰπνωσης.

«Πνευματικοί οραματισμοί», «πνευματικές εμπειρίες» κι άλλα «φαινόμενα» πέρα από τον εξωτερικό κόσμο, θεωρούνται σαν αληθινά ανώτερα φαινόμενα, από πολλούς ανθρώπους, αλλά είναι απλά εμπειρίες του εγώ, της σκέψης… Στην Αληθινή Εμπειρία υπάρχει μόνον η «Εμπειρία», δεν υπάρχει πλέον «κάποιος» να έχει εμπειρία.

Η αθέλητη και προσωρινή αποκάλυψη της Πραγματικότητας που μας αφήνει μετά πάλι στο σκοτάδι του εγώ και της σκέψης, δεν είναι Εμπειρία… Η «Αληθινή Εμπειρία» είναι Φυσική, Μόνιμη και Τελειωτική, είναι το Οριστικό Πέρασμα Πέραν του χρόνου και της σκέψης.

Όταν κάποιος δεν μιλά από Εμπειρία, μέσα από τα βιώματά του, αλλά μέσα από νοητικές πληροφορίες, όσο όμορφα λόγια κι αν χρησιμοποιεί, για την Πραγματικότητα, τον Θεό, την Αγάπη, τους ανθρώπους, δεν μπορεί να ξεγελάσει ούτε τον εαυτό του, ούτε τους άλλους… ίσως μόνο κάποιοι αφελείς να παρασυρθούν.

Αυτός που πραγματικά έχει απελευθερωθεί από τις επιθυμίες, δεν ασχολείται πλέον με κοσμικά πράγματα… η απελευθέρωσή του είναι ειλικρινής, βαθιά και ολοκληρωτική… Αυτοί που δήθεν έχουν απελευθερωθεί από τους κοσμικούς νόμους και μπορούν να ικανοποιούν κοσμικές επιθυμίες χωρίς να «επηρεάζονται», απλά λένε ψέματα.

Η Αληθινή Αγάπη από την ψεύτικη αγάπη των ανθρώπων διαφέρει σε αυτό που «νοιώθουμε μέσα μας» κι όχι στην εξωτερική δραστηριότητα, που μπορεί να «μοιάζει», να φαίνεται ίδια.

Συχνά, από τους ανθρώπους η άγνοια κι η ημιμάθεια εκλαμβάνεται σαν «γνώση» και μέθοδοι αδιέξοδοι προτείνονται σαν πρακτικές φώτισης ή απελευθέρωσης… στην πράξη δοκιμάζονται όλα.

Στην ανθρώπινη ιστορία πολλοί Σοφοί Άνθρωποι αδικήθηκαν από τους συνανθρώπους τους, και πολλοί απατεώνες θεωρήθηκαν πνευματικοί ηγέτες της ανθρωπότητας… Καθένας γνωρίζεται από τους καρπούς του, αλλά το τι καρπούς αγαπούν οι άνθρωποι το δείχνει ο πολιτισμός τους.

Παιδικά βιώματα

Τα παιδιά είναι σαν τα σφουγγάρια, απορροφούν συνεχώς πληροφορίες από το περιβάλλον τους και αναπτύσσουν ένα εσωτερικό σύστημα προσαρμογής.

Σε κάθε στάδιο ανάπτυξης, από την πρώτη μέρα ζωής μας μέχρι και την ολοκλήρωση της παιδικής μας ηλικίας, δημιουργούμε σαν ένα είδος πυλώνων για το εσωτερικό μας σπίτι-εαυτός. Εκείνη την περίοδο κτίζουμε και τους τοίχους που περιτριγυρίζουν το εσωτερικό οικοδόμημα, δηλ. τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον μας.

Επειδή η μάθηση στα παιδικά χρόνια γίνεται κυρίως με τρόπους μη-συνειδητούς όπως η μίμηση, η αντιγραφή, η προσαρμογή και η υπακοή, μας είναι δύσκολο να έχουμε ξεκάθαρη αντίληψη της επίδρασης της στην ενήλικη μας προσωπικότητα.

Παρόλα αυτά, εκείνες οι εγγραφές καθορίζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε κι αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας, τη ζωή και τις σχέσεις μας με τους άλλους, σαν ένας κρυφός Μαέστρος ορχήστρας.

Όσο καλύτερα τα καταλαβαίνουμε τόσο μπορούμε να διαχειριστούμε την επίδραση τους πάνω μας.

Τι μου ήρθε κι αντέδρασα έτσι, πάλι;

Ίσως να έχετε ξεχάσει πως η μητέρα σας έλεγε όταν ήσασταν παιδιά, να καθήσετε φρόνιμα και να προσέχετε πως μιλάτε, αλλά σήμερα κάθε φορά που είστε ανάμεσα σε πολλούς άγνωστους ανθρώπους νοιώθετε αυθόρμητα μια συστολή ενώ θα θέλατε να είστε πιο κοινωνικοί… Φυσικά δεν σκέφτεστε σε κάθε περίσταση, τον σοβαρό ή απών συναισθηματικά πατέρα σας, αλλά ως ενήλικας μπορεί να δυσκολεύεστε να μοιραστείτε με τους άλλους τα συναισθήματα σας.

Είναι αλήθεια πως δεν αντιλαμβανόμαστε άμεσα τις συνδέσεις ανάμεσα στις αυθόρμητες αντιδράσεις μας με τον τρόπο που μεγαλώσαμε, γι’ αυτό και πολλές φορές μας φαίνονται ανεξήγητες. Δηλαδή, δεν αντιλαμβανόμαστε πως το κλίμα, οι συμπεριφορές και τα συμβάντα μέσα στην οικογένεια των παιδικών μας χρόνων είναι αυτά που δίνουν τον τόνο στη ενήλικη ζωή μας, επειδή απλά αντιδρούμε αυτόματα βάση των όσων μάθαμε κάποτε παλιά.

Αλλά τι είναι αυτά που μαθαίνουμε τότε και πως μπορούν να έχουν τόσο ισχυρή επίδραση στη ζωή μας;

Ανακαλύψτε τις βάσεις του εσωτερικού σας κόσμου: Αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση, θάρρος ή φόβος, σχέσεις με τους άλλους.

Η αυτοεκτίμηση μοιάζει μ’ ένα καζάνι, αν τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας το αφήσουν άδειο τότε όλη μας τη ζωή θα προσπαθούμε να το γεμίσουμε, συχνά με λάθος τρόπο – επειδή δεν θα έχουμε μάθει πως γίνεται αυτό. Αν στο εσωτερικό καζάνι αντί για ενίσχυση κι υποστήριξη, έχει μπει αμφισβήτηση και φόβος τότε ότι εκφράζουμε θα έχει και μια απόχρωση ανασφάλειας και φόβου. Αντίθετα, αν έχουμε πάρει αποδοχή θα έχουμε εσωτερικό απόθεμα για ν’ αντιμετωπίσουμε με θάρρος κι αισιοδοξία τη ζωή.

Είναι σημαντικό πως κάποιες οικογένειες αντιμετωπίζουν κάποια συναισθήματα. Σε ορισμένες επικρατεί κυρίως σοβαρότητα και αυτοπειθαρχία, σε κάποιες άλλες απαγορεύεται η λύπη και η κατσουφιά. Τα παιδιά στις οικογένειες αυτές μαθαίνουν ν’ ανταποκρίνονται στο οικογενειακό κλίμα, στους κανόνες και τις αντιλήψεις είτε με ταύτιση, είτε με αντίδραση, είτε και με τα δύο ανάλογα με το θέμα.

Όμως ένα είναι σίγουρο, πως οι νοητικό- συναισθηματικές αντιδράσεις διαμορφώνονται σε σχέση με το περιβάλλον που αναπτύσσονται.

Αν είναι έτσι, τι κάνουμε; Είμαστε καταδικασμένοι στη φυλακή των παιδικών μας χρόνων;

Ποιος κινεί τα νήματα στη ζωή μου τελικά;

Έχουμε διαμορφώσει βαθιά μέσα μας, με τρόπους μη συνειδητούς, εικόνα και άποψη για τον εαυτό μας όπως αντιδράσεις και συμπεριφορές, τις οποίες θεωρούμε ως ενήλικες κομμάτι της προσωπικότητάς μας. Οι βάσεις των αντιλήψεων και των αντιδράσεων αυτών έχουν τη ρίζα τους στο ξεκίνημα της ζωής μας.

Τότε μαθαίνουμε επίσης τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στις σχέσεις αλλά επίσης ενθαρρύνονται κάποιες συμπεριφορές ενώ αποθαρρύνονται άλλες. Έτσι το πόσο τολμηροί ή άτολμοι θα είμαστε στις αλλαγές και τις προκλήσεις της ζωής, πως αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες, πόσο ισότιμοι ή ανταγωνιστικοί θα είμαστε στις σχέσεις μας με τους άλλους, πως εκφράζουμε ή κρύβουμε τα συναισθήματα μας διαμορφώνεται τότε, στα χρόνια που βάζουμε τις βάσεις τον εσωτερικό μας κόσμο και τις συμπεριφορές ανταπόκρισης στο περιβάλλον.

Χρειάζεται θάρρος για να κάνουμε μια ειλικρινή και βαθιά βουτιά μέσα μας, για ν’ ανακαλύψουμε τι συστατικά έχει στο βάθος το προσωπικό καζάνι και να βρούμε τι υπάρχει στον πυθμένα του. Εκεί μπορεί να κρύβονται πληγές αλλά και κρυφές δυνάμεις, όνειρα, επιθυμίες και προσωπικά χαρακτηριστικά ξεχασμένα από το χρόνο.

Σίγουρα όμως αξίζει να πάρουμε εμείς την μπαγκέτα του Μαέστρου που ορίζει τη μελωδία της ζωής μας.

Διερευνήστε τον αυθεντικό σας εαυτό

Πως ήσασταν παιδιά, τι σας άρεσε τότε και τι σας ανησυχούσε;

Πως θυμάστε τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής σας, μητέρα, πατέρας, αδέλφια ή άλλα πρόσωπα στην οικογένεια που ήταν για εσάς σημαντικά;

Μπορείτε να συσχετίσετε τις στάσεις και τις απόψεις των σημαντικών προσώπων με τις δικές συμπεριφορές και πεποιθήσεις τότε; Ως ενήλικες, μπορείτε να αναγνωρίσετε τέτοιες συσχετίσεις;

Υπάρχουν προσωπικά όνειρα ή επιθυμίες που δεν τολμάτε να εκφράσετε ως ενήλικες; Έχουν άραγε κάποια σύνδεση με τις εμπειρίες της παιδικής σας ζωής;

Βρείτε τις συνδέσεις ανάμεσα στον τρόπο επικοινωνίας στην οικογένεια και τον τρόπο που ανταποκρίνεστε στις σχέσεις σας με τους άλλους, ειδικά στις διαπροσωπικές σχέσεις. Αναζητήστε μοντέλα σχέσεων που επαναλαμβάνονται, εκεί κρύβονται οι πιο βαθιές μας εμπειρίες.

Πολλές φορές για τη δημιουργία ενός διαφορετικού τρόπου σκέψης κι αντιμετώπισης της ζωής και των σχέσεων μας με τους άλλους, χρειάζεται μια καινούργια μάθηση. Η ψυχοθεραπεία είναι ένας τρόπος που μπορεί να μας το προσφέρει.

Ο αυθεντικός μας εαυτός, μπορεί να είναι κρυμμένος πίσω από γερές στρώσεις μάθησης, αλλά είναι πάντα εκεί και μας περιμένει. Το ταξίδι της ανακάλυψης του αξίζει, γιατί τότε μπορούμε ν’ απολαύσουμε μια γεμάτη χαρά ζωή.

Γιατί πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία

Γιατί δεν αγαπάνε οι μαθητές την ιστορία; Οι απαντήσεις είναι γνωστές. Γιατί συνήθως πρέπει να τη μάθουν παπαγαλία, γιατί συνήθως μαθαίνουν για προσωπικότητες και όχι για την κοινωνία, γιατί μαθαίνουν κυρίως για την παλαιότερη ιστορία και όχι τη νεότερη. Ο σημαντικότερος όμως λόγος που η ιστορία είναι απωθητική για τους μαθητές, είναι ότι το σχολείο δεν καταφέρνει να συνδέσει τη ζωή των μαθητών με το παρελθόν. Δεν καταλαβαίνουν γιατί να πρέπει να τα μάθουν όλα αυτά. Όπως μου έλεγαν κάποιοι φοιτητές μου: «Γιατί, κύριε, να πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία; Εμείς κοιτάμε μπροστά. Κοιτάμε στο μέλλον».

Αυτό που δεν καταλάβαιναν οι φοιτητές μας και δεν καταλαβαίνουν όσοι δεν εκτιμούν την αξία της γνώσης του παρελθόντος, είναι ότι τελικά όλοι μας είμαστε προϊόντα της ιστορίας. Ό,τι έχουμε στο μυαλό μας έρχεται από τους προηγούμενους από εμάς. Ακόμη και οι λέξεις που χρησιμοποιώ για να γράψω αυτές τις γραμμές, δεν είναι δικές μου. Έρχονται από τους προηγούμενους από μένα. Και βέβαια το πιο σημαντικό δεν είναι οι λέξεις. Είναι οι πεποιθήσεις, οι αξίες, οι γνώσεις ακόμη και οι κανόνες. Εμείς αποφασίζουμε για τους κανόνες που ρυθμίζουν τη ζωή μας; Όχι βέβαια. Οι προηγούμενοι από εμάς αποφασίζουν. Εμείς γεννιόμαστε μέσα σε ένα πολιτισμό, σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που όλα αυτά έχουν ήδη διαμορφωθεί. Είναι τόσο μεγάλο το βάρος του παρελθόντος πάνω στο παρόν, που ένας ιστορικός έχει ισχυριστεί κάτι που όταν το είχα πρωτοακούσει είχα εντυπωσιαστεί: «Οι νεκροί μάς κυβερνούν». Βαριά κουβέντα. Δεν συμφωνώ εντελώς όμως, καθώς και εμείς επιδρούμε στον τρόπο που εξελίσσεται η ιστορία και έχουμε ευθύνη απέναντι στις μελλοντικές γενιές ως μελλοντικοί νεκροί που αναπόφευκτα είμαστε όλοι μας.

Αξίζει να μαθαίνουμε για αυτούς τους νεκρούς. Αξίζει να γνωρίζουμε τι έκαναν, πώς σκέφτονταν, πώς ζούσαν. Αξίζει γιατί αυτοί είναι που διαμόρφωσαν τον κόσμο που μας περιβάλλει. Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την κατανόηση του παρόντος. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να καταλάβουμε το σήμερα αν δεν ξέρουμε σε βάθος το χθες. Η ιστορία είναι μια πράξη αυτογνωσίας, μια πράξη γνώσης για τον συλλογικό μας εαυτό, απαραίτητη για να καταλάβουμε τον πολιτισμό μας.

Δεν μαθαίνουμε ιστορία για χάρη των προηγουμένων. Όντως αυτοί έφυγαν και δεν έχει πια καμία σημασία για αυτούς. Μαθαίνουμε ιστορία για εμάς, για να μάθουμε από τα λάθη των προηγουμένων, να δούμε τι λειτούργησε καλύτερα για εκείνους και τι όχι. Μαθαίνουμε ιστορία για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και να σκεφτούμε πού θέλουμε να πάμε.

Ο Πυθαγοριστής Απολλώνιος ο Τυανέυς

«Γιατί οι θεοί αισθάνονται ό,τι θα συμβεί στο μέλλον, οι άνθρωποι ό,τι γίνεται τώρα και οι σοφοί ό,τι πλησιάζει»
-Απολλώνιος ο Τυανέυς

Μία ιδιαιτέρως αινιγματική μορφή της Αρχαίας Ελλάδας υπήρξε ο Πυθαγοριστής Φιλόσοφος, ιερέας του Ασκληπιού, μύστης και θεουργός, Απολλώνιος ο Τυαννέας.

Γεννήθηκε σε πλούσια οικογένεια στα Τύανα της Καππαδοκίας τον πρώτο αιώνα μ.Χ ( 15 – 100). Ο Απολλώνιος μεγάλωσε σε μία εποχή έντονου θεολογικού συγκρητισμού, όταν οι αρχαίες παγανιστικές θρησκείες της πολυπολιτισμικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έδειναν έδαφος στην νέα Χριστιανική θρησκεία.

Σε ηλικία μόλις 14 χρόνων ο πατέρας του τον εμπιστεύθηκε στον ρήτορα Ευθύδημο, στην Ταρσό τής Κιλικίας. Σύντομα όμως αφοσιώθηκε στη μελέτη της πλατωνικής φιλοσοφίας ενώ από τους ιερείς του ναού του Ασκληπιού διδάχτηκε τα μυστικά της ιατρικής. Εκεί δίδαξε αργότερα τρόπους ερμηνείας των ονείρων με σκοπό τη θεραπεία.

Η φήμη του στο Ασκληπιείο ως σοφού και θεραπευτή υπήρξε τόσο μεγάλη ώστε έλεγαν σε όποιον βιαζόταν: «Πού τρέχεις; μήπως για να δεις τον έφηβον;» Δάσκαλος του στις απόκρυφες γνώσεις των Πυθαγορείων υπήρξε ο Εύξενος της Ηράκλειας, ο οποίος τον μύησε σε νεαρή ηλικία. Ο Τυαννέας μετά την θεωρητική του εκπαίδευση τήρησε την πενταετή Πυθαγόρεια σιωπή. Τηρώντας τα διδάγματα του Πυθαγόρα έζησε μία απολύτως ασκητική ζωή απέχοντας από οινοποσία και κρεατοφαγία. Πάνω απ' όλα όμως αυτό που χαρακτήρισε την ζωή του Απολλώνιου ήταν η Αρετή του. Σύμφωνα με το Σουίδα έγραψε τα ακόλουθα έργα:

1) «Τελεταί ή Περί θυσιών». Απόσπασμα του έργου σώζεται στον Ευσέβιο

2) «Βίος Πυθαγόρου»,
3) «Περί μαντείων και αστέρων», έργο που γνώριζε και ο Μοιραγένης.
4) «Περί χρησμών και μαντείων».
5) «Διαθήκαι».
6) Σώζονται 197 επιστολές με το όνομα του. Άλλες από αυτές είναι γνήσιες και άλλες ψευδεπίγραφες.

Πέρα Φιλοσοφική του διάνοια και την ασκητική ζωή του πραγματοποίησε πολλά Θαύματα, για αυτό και πολλοί τον συγκρίνουν με τον Ιησού. Σε αυτό συνεπικουρεί και η μυθική γέννηση του, όπως συμβαίνει εξάλλου σε όλους τους «Θείους άντρες».

Η μητέρα του Απολλώνιου λίγο πριν από τη γέννησή του είδε ένα Θεϊκό όνειρο. Της παρουσιάστηκε ένας θεός, ο οποίος όταν τον ρώτησε για το μέλλον του παιδιού της, αυτός της απάντησε: Θα γεννήσεις Εμένα!

- Και ποιος είσαι εσύ τον ρώτησε εκείνη.

- Είμαι ο Πρωτεύς, ο θαλάσσιος γέρων.

Πράγματι ο Απολλώνιος είχε την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον σαν τον Πρωτέα.

Ο Απολλώνιος γεννήθηκε όταν η μητέρα του είχε πάει σε ένα λιβάδι για να μαζέψει λουλούδια. Τότε ένα σμήνος λευκών κύκνων την περικύκλωσε με σηκωμένα τα φτερά προς τον ουρανό, κάτω από τον ήχο ενός μελωδικού παιάνα. Καθώς ξυπνούσε από αυτήν την εξαίσια μελωδία γέννησε τον θεόσταλτο Απολλώνιο, χωρίς πόνο. Ταυτόχρονα, ένας κεραυνός σταλμένος από τον Δία έπεσε δίπλα του χωρίς να τον αγγίξει.

Ο μαθητής του Δάμις ο Νινευίτης έγραψε τη βιογραφία του Δασκάλου του. Με βάση αυτά τα γραπτά ο Λήμνιος Φλάβιος (170 - 246 μ.Χ.) Φιλόστρατος έγραψε τον βίο του Απολλώνιου του Τυανέα.

Εκτός από τον Φιλόστρατο, και πολλοί άλλοι συγγραφείς αναφέρουν τον Τυανέα, όπως για παράδειγμα, ο Δίων ο Κάσσιος, ο Αμιανός Μαρκελλίνος, ο Λουκιανός, ο Ιεροκλής, ο Ευσέβιος, ο Κασσιόδωρος, ο μοναχός Ισίδωρος, αλλά και Βυζαντινοί χρονογράφοι όπως ο Φώτιος.

Ο Φλάβιος Φιλόστρατος ήταν σοφιστής στενός φίλος του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (146 - 211 μ.Χ.) και της συζύγου του Ιουλίας Δόμνας (158 - 217 μ.Χ.). Ο Σεβήρος μάλιστα στο προσωπικό του ιερό είχε αγάλματα του Τυανέα, του Ιησού και του Ορφέα. Κατά παράκληση της αυτοκράτειρας ο Φιλόστρατος συνέταξε τη ζωή του Απολλώνιου από τα χειρόγραφα που είχαν παραδοθεί στην ίδια.

Ήταν τόσο σημαντική η μορφή του Απολλώνιου που ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος μάλιστα (121-180 μ.Χ) παραδέχτηκε ότι χρωστούσε τη φιλοσοφία του στον Απολλώνιο.: «Από τον Απολλώνιο διδάχθηκα την ελευθερία της βούλησης και την κατανόηση, τη σταθερότητα στο σκοπό και να μην κοιτάζω τίποτα άλλο, ούτε για μια στιγμή, εκτός από το να σκέπτομαι λογικά».

Νεοπλατωνικός φιλόσοφος Ευνάπιος έγραψε για τον Απολλώνιο: «Ο Τυαννέας δεν είναι απλώς φιλόσοφος αλλά μία οντότητα – μέσον μεταξύ Θεών και ανθρώπων», ενώ ο Πορφύριος έγραφε πως ο Απολλώνιος ήταν «ανήρ φιλοσοφία πάση κεκοσμημένος» και ισχυριζόταν ότι «τα θαύματα του Χριστού δεν ήταν και τίποτα εξαιρετικό -απλά εξαπατήσεις, ενας μάγος τσαρλατάνος δαιμονοεξωρκιστής».

Ο Απολλώνιος έλεγε πως: «ο σοφός πρέπει να διαλέγεται σαν νομοθέτης. Διότι ο νομοθέτης πρέπει για όσα επείσθη, αυτά σαν επιταγές να τα επιβάλλει στο πολύ πλήθος».

Υποστήριζε πως το μόνο καλό ήταν η ηθική αξία, η μόνη αληθινή ικανοποίηση ήταν η ανεξαρτησία από τους εξωτερικούς παράγοντες, και θεωρούσε ότι ο πλούτος ήταν εμπόδιο για την ανάπτυξη της αρετής. Όλες οι διδασκαλίες του θεμελιώθηκαν στην ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι καλούνται να δεχτούν την αλήθεια και να την κάνουν πράξη.

Για αυτόν ο κόσμος της ύλης ήταν μια φυλακή αυταπάτης από την οποία όφειλε να ελευθερωθεί η ψυχή του ανθρώπου, ώστε να ανέλθει πορεία. Σε ένα τέτοιο κοσμολογικό πλαίσιο, κάθε νοήμων ον οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για την δική του ύπαρξη.

Τις θυσίες των ζώων τις απέρριπτε καθώς αναζητούσε πνευματικούς τρόπους λατρείας του θεού. Ο Απολλώνιος πίστευε πως η Θεότητα δεν έχει την ανάγκη της πίστης των ανθρώπων, ούτε εμπλέκεται με ασήμαντα πράγματα για αυτό και δεν χρειαζόταν θυσίες και επικλήσεις, αλλά μόνον ενδόμυχη προσευχή. Η προσευχή για τον Απολλώνιο όφειλε να είναι μια συνειδητή πράξη θέλησης, ένα κανάλι συγκέντρωσης των ψυχικών δυνάμεων, για τη δημιουργία συνδέσμου μεταξύ ψυχής και πνευματικού κόσμου, ενός πολύ σημαντικού σύμφωνα με αυτόν παράγοντα για την εκπλήρωση ενός στόχου.

Έδινε μάλιστα και οδηγίες για την ώρα και το είδος των προσευχών, θυσιών και σπονδών, που αρμόζουν σε κάθε θεό. Πίστευε πως οι άνθρωποι συμμετέχουν στη Θεία φύση, και πως με τις «μυητικές τελετές» ήταν δυνατόν να απαλλαχθούν οι άνθρωποι από τα εφήμερα δεινά της ζωής.

Kατά την ανατολή του Ηλίου εκτελούσε κάποιες άρρητες θρησκευτικές τελετουργίες. (Όπως και οι Εσσαίοι) διότι κατά την ανατολή του ήλιου σύμφωνα με τον ίδιο είναι η ώρα που πρέπει να αφιερώνει ο μύστης στην επικοινωνία του με τους Θεούς.

Οι θρησκευτικές πρακτικές που εφάρμοζε ήταν γνωστές μόνο σε όσους είχαν ασκήσει αντίστοιχη πολυετή εξάσκηση της πυθαγόρειας σιγής. Συνήθιζε δε αφού ολοκλήρωνε τα καθημερινά του καθήκοντα να πλένεται με κρύο νερό (όπως έκαναν επίσης και οι Εσσαίοι).

Υποστήριζε πως οι πραγματικοί αναζητητές έπρεπε να ταξιδεύουν σε ξένες χώρες αναζητώντας την γνώση, για αυτό τον λόγο ταξίδεψε σε όλον σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο.

Έτσι ταξίδεψε σε Ανατολή και Δύση, ήρθε σε επαφή με πολλά και διαφορετικά ιερατεία όπου έλαβε μέρος σε όλες τις ανά τόπο άρρητες μυητικές τελετές. Αυτό ήταν εφικτό καθώς παρά τις διαφορές των θρησκειών ως προς το τυπικό, τη λατρεία δηλαδή και την πίστη, ήταν κοινή η συνείδηση της αλληλοσυνδέσεις των μερών του σύμπαντος και των σχέσεων εξάρτησης των μερών του με την Θεική πηγή τους.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο ως μυημένος δεν έκανε διακρίσεις μεταξύ εθνών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων, έχοντας υπερβεί το στάδιο των δογμάτων μέσα στα οποία ζουν, αντιλαμβάνονται το Θείο οι περισσότεροι άνθρωποι. Οι Ιερείς τον αποδέχτηκαν σαν ομότιμο τους, και η φήμη του απλώθηκε σε όλες τις περιοχές που επισκέφθηκε και θεωρήθηκε «ως θείος Άνθρωπος».

Όταν ο Απολλώνιος επισκέφτηκε το Μαντείο των Δελφών στεφανώθηκε από τους ιερείς, και έλαβε τον κάτωθι χρησμό από την Πυθία: «Για εκατοντάδες χρόνια θα μείνεις ξακουστός στην Γη, αλλά και για εκατοντάδες χρόνια θα σε συκοφαντούν οι αντίπαλοι σου».

Όταν επισκέφτηκε την Αθήνα την εποχή που εορτάζονταν τα Ελευσίνια Μυστήρια, θέλησε να πάρει μέρος στις μυητικές τελετές. Ο ιεροφάντης όμως αρνήθηκε να τον μυήσει λέγοντας του πως αποκλείεται να κάνει μέτοχο των ιερών ένα μάγο τσαρλατάνο και να ανοίξει την Ελευσίνα σε κάποιον που δεν ήταν απαλλαγμένος από δαιμόνια. Ο Απολλώνιος δεν πτοήθηκε και του απάντησε:

«Δεν έχεις πει ακόμη το σπουδαιότερο για το οποίο θα μπορούσα να κατηγορηθώ, ότι δηλαδή γνωρίζω περισσότερα από εσένα για την τελετή και ήρθα για να μυηθώ από κάποιον σοφότερο δήθεν από εμένα. Θα μυηθώ άλλη φορά και θα με μυήσει ο επόμενος ιεροφάντης». Αναφερόταν στον επόμενο ιεροφάντη που μετά από τέσσερα χρόνια έγινε επικεφαλής του Ελευσίνιου ιερού.

O Απολλώνιος έδωσε πολλές διαλέξεις στην Αθήνα. Η πρώτη ομιλία ήταν σχετική με τα ιερά, γιατί διαπίστωσε ότι οι Αθηναίοι είχαν υπερβολική ροπή προς τις θυσίες. Τους δίδαξε πώς να κάνουνε ευχές και σπονδές όπως αρμόζει σε κάθε θεό.

Ενώ συζητούσε για τις σπονδές, έτυχε να παρευρίσκεται ένας νέος από την Κέρκυρα που θεωρούνταν βλάσφημος. Ενώ ο Απολλώνιος συζητούσε σχετικά με τις σπονδές, ο βλάσφημος νέος γελούσε συνεχώς και ειρωνευόταν. Ο Απολλώνιος τον κοίταξε και του είπε: «Δεν είσαι εσύ ο υβριστής αλλά ο δαίμονας που σε κυρίευσε χωρίς να το ξέρεις». Πράγματι ο νέος είχε κυριευθεί από δαίμονα διότι γελούσε για πράγματα που σε άλλους δεν προκαλούσαν γέλιο, έκλαιγε χωρίς αιτία, μιλούσε μόνος του και τραγουδούσε. Όταν τον κοίταξε ο Απολλώνιος το δαιμόνιο έβγαλε φωνή φοβισμένη και οργισμένη, και ορκίστηκε να εγκαταλείψει τον νέο και να μην κατακυριεύσει κανέναν άλλο άνθρωπο.

Όταν ο Απολλώνιος οργισμένος του είπε να αποδείξει με σημάδι ότι πράγματι έτσι θα έκανε, του είπε: «Θα ρίξω κάτω τον τάδε ανδριάντα», δείχνοντας προς τη Βασιλική στοά, όπου διαδραματιζόταν το περιστατικό. Όντως ο ανδριάντας κουνήθηκε και έπειτα έπεσε. Ο νέος είχε συνέλθει, και στην συνέχεια παράτησε τις πολυτελείς χλαμύδες και έγινε φιλόσοφος.

Το ίδιο επίσης χρονικό διάστημα προσπάθησε επίσης να αναβαθμίσει τις παρακμάζουσες τότε Διονυσιακές εορτές στην Αθήνα. Εκτός της περίπτωσης του δαιμονισμένου νέου αναφέρονται και πολλές άλλες περιπτώσεις που ο Απολλώνιος θεράπευσε ανθρώπους από ανίατες ασθένειες, εμφανιζόταν σε πολλά και διαφορετικά μέρη ταυτόχρονα, έκανε προφητείες, καταλάβαινε άγνωστες σε αυτόν γλώσσες, ενώ τέλος του αποδίδονται ακόμα και αναστάσεις νεκρών.

Όταν βρισκόταν στην Ρώμη για παράδειγμα, συνάντησε μια νεκρική πομπή. Η κοπέλα είχε πεθάνει λίγο πριν νυμφευθεί, και ο γαμπρός ακολουθούσε το φέρετρο θρηνώντας. Ο Απολλώνιος έτυχε να παρευρεθεί σ' αυτή την συμφορά και είπε: «Αφήστε κάτω το φέρετρο κι εγώ θα δώσω τέλος στα δάκρυα που χύνετε για την νέα». Αμέσως ρώτησε το όνομα της κοπέλας. Οι περισσότεροι νόμισαν πώς θα εκφώνηση λόγο, σαν τους επικήδειους που συνήθιζαν θρήνους, όμως ο Απολλώνιος το μόνο που έκανε ήταν να αγγίξει την κοπέλα και αφού ψιθύρισε κάτι, ξύπνησε την κοπέλα από τον φαινομενικό θάνατο. Η νέα έβγαλε μία φωνή και επέστρεψε στο σπίτι του πατέρα της.

Ο Απολλώνιος όταν ρωτήθηκε πώς ήταν εφικτά τέτοια θαύματα και απάντησε:

«Δεν υπάρχει θάνατος σε τίποτα παρά μόνο στην εμφάνιση. Αυτό που περνά από την Ουσία στη Φύση μοιάζει να είναι γέννηση, ενώ εκείνο που περνά από τη Φύση στην Ουσία μοιάζει να είναι θάνατος. Στην πραγματικότητα τίποτα δεν γεννιέται και τίποτα δεν πεθαίνει, αλλά μόνο εμφανίζεται τη μια στιγμή και την άλλη εξαφανίζεται. Εμφανίζεται λόγω της πυκνότητας της ύλης και εξαφανίζεται λόγω της λεπτότητας της ουσίας. Αλλά είναι πάντα το ίδιο, διαφέροντας μόνο σε κίνηση και κατάσταση.»

Όταν βρισκόταν στη Έφεσο η πόλη είχε χτυπηθεί από λοιμό. Ο Απολλώνιος συγκέντρωσε τους Εφέσιους, και τους είπε: «Κουράγιο, σήμερα θα σταματήσω την αρρώστια». Αμέσως συγκέντρωσε μικρούς και μεγάλους στο θέατρο, όπου υπήρχε άγαλμα του Αποτρόπαιου. Εκεί είδε την μορφή ενός γέρου με μάτια μισόκλειστα, πού κρατούσε σακούλι με ένα κομμάτι ψωμί και ήταν ρακένδυτος με σιχαμερό πρόσωπο. Έβαλε γύρω του τους Εφέσιοι και είπε:

«Χτυπάτε τον εχθρό των θεών, αφού μαζέψετε όσο το δυνατόν περισσότερες πέτρες».

Οι Εφέσιοι απορούσαν με τα λόγια του και θεωρούσαν φοβερό να σκοτώσουν ένα ξένο πού βρισκόταν σε άθλια κατάσταση, και ο οποίος τους ικέτευε ζητώντας το έλεος τους. Ο Απολλώνιος όμως επέμενε να του ρίχνουν πέτρες και να μην τον αφήσουν να φύγει. Μόλις άρχισαν μερικοί να ρίχνουν πέτρες, τα μάτια του φάνηκαν γεμάτα φωτιά. Οι Εφέσιοι κατάλαβαν ότι υπήρχε κάποιος δαίμονας και πέταξαν πέτρες μέχρι που τον σκέπασαν. Μετά από λίγο ο Απολλώνιος τους είπε να απομακρύνουν τις πέτρες και να αναγνωρίσουν το θηρίο που είχαν σκοτώσει. Αφού λοιπόν ξεσκεπάστηκε αυτός που νόμιζαν ότι είχαν χτυπήσει, εκείνος είχε εξαφανισθεί και στην θέση του αντίκρισαν ένα σκύλο, λιωμένο από τις πέτρες, πού έβγαζε αφρούς από τα στόμα όπως οι λυσσασμένοι.

Στην Έφεσο επίσης σε μία από τις ομιλίες του, μιλούσε σχετικά με την κοινοκτημοσύνη και δίδασκε ότι τα μέλη της κοινωνίας πρέπει να αλληλοβοηθούνται. Στα δέντρα που υπήρχαν τριγύρω κάθονταν σπουργίτια σιωπηλά. Κάποια στιγμή ένα απ' αυτά πέταξε βγάζοντας φωνή σαν να ήθελε να παρακίνηση τα υπόλοιπα για κάτι. Τα υπόλοιπα μόλις άκουσαν την φωνή, σηκώθηκαν και πέταξαν φωνάζοντας κάτω από την καθοδήγηση του. Ο Απολλώνιος συνέχισε την ομιλία του γιατί ήξερε τι έκανε τα σπουργίτια να πετάξουν. Δεν το εξήγησε όμως στους άλλους. Επειδή παρ' όλα αυτά όλοι σήκωσαν τα μάτια τους ψηλά κοιτάζοντας τα πουλιά και μερικοί από άγνοια θεώρησαν το περιστατικό αξιοπερίεργο, ο Απολλώνιος ξέφυγε από την ροή του λόγου του και είπε:

«Ένα παιδί ενώ μετέφερε σιτάρι μέσα σε δοχείο, γλίστρησε. Στην συνέχεια συγκέντρωσε τους σπόρους απρόσεχτα και έφυγε αφήνοντας πολλούς. Το σπουργίτι αυτό είχε την τύχη να δη το συμβάν και ήρθε να αναγγείλει και στα άλλα το απρόσμενο εύρημα και να τα καλέσει γα να φάνε».

Κάποιοι έφυγαν για να πάνε εκεί που υπέδειξε ο Απολλώνιος, ενώ αυτός συνέχισε να μιλάει σ' αυτούς που παρέμειναν συνεχίζοντας τον λόγο που είχε στο μυαλό του περί κοινοκτημοσύνης. Όταν ήρθαν και οι άλλοι γεμάτοι θαυμασμό, είπε:

 
«Βλέπετε με πόση επιμέλεια τα σπουργίτια φροντίζουν το ένα το άλλο και χαίρονται μ' αυτήν την κοινοκτημοσύνη. Εμείς απαξιούμε για κάτι τέτοιο κι αν δούμε κάποιον να μοιράζεται ό,τι έχει με άλλους, τον κατηγορούμε για σπατάλη, έπαρση και τα παρόμοια, ενώ αυτούς πού φροντίζει τους λέμε παράσιτα και κόλακες».

Στη διάρκεια της ζωής του ο Απολλώνιος είχε κατηγορηθεί πολλές φορές ότι οι προφητικές του ικανότητες ήταν έργο δαιμόνιων πνευμάτων και ότι ο ίδιος ήταν ένας τσαρλατάνος Μάγος. Στην Ρώμη μάλιστα το έτος 92 μ.Χ κινδύνεψε η ζωή του, όταν σύμφωνα με τον Φιλόστρατο ο Απολλώνιος κατηγορήθηκε για παρακίνηση σε στάση ενάντια στον Αυτοκράτορα αλλά και για μαγεία, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Ο Απολλώνιος υπερασπίστηκε τον εαυτό του αποκρούοντας τις κατηγορίες αναφέροντας παραδείγματα και άλλων προγενέστερων Φιλοσόφων που προέβησαν σε «θαύματα».

Αναφέρει για παράδειγμα τον Επιμενίδη που καθάρισε την Αθήνα από επικίνδυνο μίασμα, τον Δημόκριτο που ελευθέρωσε τους Αβδηρίτες από λοιμό, τον Σοφοκλή που λέγονταν ότι μάγεψε τους ανέμους, αλλά και τον Εμπεδοκλή που σταμάτησε τα βαριά σύννεφα πάνω από την πόλη του Ακράγαντα. Έκανε επίσης αναφορά στον Σωκράτη και στους Ίωνες προσωκρατικούς φιλοσόφους, κάνοντας ένα ρητορικό ερώτημα για να τεκμηριώσει την υπεράσπισή του. Ανέφερε ότι ουδέποτε κατηγορήθηκαν ως μάγοι επειδή γνώριζαν εκ των προτέρων τα γεγονότα, με την φράση του: «Γιατί οι θεοί αισθάνονται ό,τι θα συμβεί στο μέλλον, οι άνθρωποι ό,τι γίνεται τώρα και οι σοφοί ό,τι πλησιάζει». Τελικώς διέφυγε από την φυλακή με υπερφυσικό τρόπο...

Σε ηλικία 30 ετών αποφάσισε να επισκεφτεί την Ινδία. Πρώτος σταθμός ήταν η Νίνος, η αρχαία Νινευί, όπου και συνάντησε τον Δάμι, τον πιστό του μαθητή και σύντροφο έκτοτε σε όλα του τα ταξίδια. Στην συνέχεια πήγε στην Βαβυλώνα όπου μυήθηκε από τους Χαλδαίους Μάγους.

Φθάνοντας στη Μεσοποταμία ο τελώνης στη γέφυρα το ρώτησε τι μεταφέρει, και ο Απολλώνιος του απάντησε: «Φέρω μαζί μου σωφροσύνη, δικαιοσύνη, αρετή, εγκράτεια, ανδρεία, άσκηση», και όταν τού ζήτησε λεπτομερή κατάλογο όλων αυτών των «θηλυκών», εκείνος τού είπε: «Δεν μου επιτρέπεται, διότι δεν μεταφέρω δούλες αλλά κυρίες».

Σύμφωνα με τον Δάμι ο Απολλώνιος έμαθε αλλά και δίδαξε στους Πέρσες Μάγους. Όταν μάλιστα ο Δάμις κάποια στιγμή τον ρώτησε: «τι είναι οι Μάγοι;» εκείνος απάντησε: «Σοφοί μέν,αλλά όχι σε όλα τα πράγματα».

Στον δρόμο προς την Ινδία, ο Δάμις εξιστορεί μία συνομιλία που είχε με τον Απολλώνιο:

«Πες μου Δάμι, πού είμαστε χθες;» και ο Δάμις: «στη πεδιάδα»....Ο Απολλώνιος τον ρώτησε: «Σήμερα δε πού;» και ο Δάμις απάντησε: «Στον Καύκασο, εκτός και το λησμόνησα...αλλά έχει τόση σημασία η ερώτηση;» «Ποία η διαφορά Δάμι;» «Χθες είμαστε χαμηλά όπου εύκολα πολλοί βαδίζουν, σήμερα ψηλά όπου λίγοι δύσκολα ανεβαίνουν», «Ακριβώς Δάμι και αν δεν έχεις καταλάβει τη διαφορά, είσαι ακόμα κάτω. Όλοι παραδέχονται ότι, από δύσκολους δρόμους, στην κορυφή βρίσκεται το Θείον, λίγοι όμως φθάνοντας κοντά σε αυτόν τον απέραντο και θείο μηχανισμό, κοντά στον ουρανό και ανάμεσα στα άστρα και βλέποντας στην ανατολή τον ήλιο να έρχεται νωρίτερα, εκφέρουν γνώμες σαφέστερες!».

Ο Απολλώνιος δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για τους Ινδούς γυμνοσοφιστές καθώς όπως έλεγε «κατοικούν πάνω στη γη χωρίς να είναι πάνω της» (μετεωρισμός), και «χωρίς να έχουν τίποτα, να έχουν τα πάντα». Αυτό ήταν αποτέλεσμα της λιτής και ασκητικής ζωής τους, η οποία είχα σαν αποτέλεσμα την απόκτηση των υπερφυσικών αυτών ιδιοτήτων.

Σύμφωνα με τα παραπάνω είναι εμφανές πως η ζωή του Απολλώνιου είναι παρεμφερής με την πλαστή ζωή του Ιησού. Όπως είναι φυσικό αυτό προκάλεσε έριδες από την αρχαιότητα ήδη ανάμεσα στους λεγόμενος «παγανιστές» τους πιστούς των παλαιών πολυθεϊκών θρησκειών και τους Χριστιανούς.
Οι μεν κατηγορούν τους δε (οι Χριστιανοί του παγανιστές ή Εθνικούς και αντίστροφα) για χαλκευμένες και αναξιόπιστες αναφορές. Δεν θα πρέπει όμως να μας εκπλήσσουν οι ομοιότητες.

Η εποχή στην οποία αναφερόμαστε αυτή είναι μία εποχή θρησκευτικού συγκρητισμού και έντονης μεταφυσικής αγωνίας, μία εποχή πολυπολιτισμού και πολλαπλών κρίσεων, που είχε αντιστοιχίες με την σημερινή εποχή. Ένας κόσμος γκρεμιζόταν, ένας άλλος προσπαθούσε να γεννηθεί. Ήταν γενικά μία εποχή αυτή ήταν μία εποχή αγωνίας, καθώς στους αιώνες αυτούς κυριαρχεί μια βαθιά και γενικευμένη ηθικο-πνευματική ανασφάλεια, που ευνοούσε την ανάπτυξη της πίστης στα πνεύματα, στους μάγους και στους προφήτες, και τον μυστικισμό. Η Θεουργία, η Μαγεία και τα θαύματα κυριαρχούσαν παντού.

Την εποχή αυτή στην Ιουδαία οι ασκητές Εσσαίοι «θεραπευτές» οι οποίοι μοιράζονταν πολλά κοινά στοιχεία με την Στωική και Πυθαγόρεια Φιλοσοφία, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των πρώτων Χριστιανικών ομάδων. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις πως ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, ήταν Εσσαίος, και πως η προς Εβραίους επιστολή γράφτηκε προς χριστιανούς που προηγουμένως ήταν Εσσαίοι. Σε κάθε περίπτωση τα χειρόγραφα του «Κουμράν» αναφέρουν πολλές ιστορίες θαυμάτων, και θεραπείες ασθενών.

Τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια γράφτηκαν τα «Χαλδαϊκά λόγια» από τον Ιουλιανό τον Χαλδαίο τον Θεουργό, στα οποία εκτός των φιλοσοφικών αρχών που περιέχουν, υπάρχουν πλήθος μαγικών επικλήσεων στους αρχαίους Θεούς. Ο Πορφύριος αργότερα έγραψε υπομνήματα πάνω σε αυτά, ο Ιαμβλίχος όμως τα χρησιμοποίησε κατά κόρον. Περίπου την ίδια εποχή εικάζεται πως γράφτηκαν και τα Ερμητικά κείμενα, στην μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα, αλλά και αναδύεται ο Νεοπλατωνισμός με κυρίαρχη μορφή αυτή του Πλωτίνου, συμμαθητής του οποίου υπήρξε ο μετέπειτα Χριστιανός Ωριγένης.

Δεν είναι επίσης τυχαίο πως αυτή την εποχή ο Χριστιανισμός κινδύνεψε από το Χριστιανικό κίνημα των Γνωστικών, ο οποίος κήρυσσε έναν τρόπο απόδρασης από τον κόσμο, μέσω μιας ιδιαίτερης «φώτισης», η οποία δεν ήταν προσιτή σε όλους.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον όπου είχε αρχίσει να επικρατεί ο Χριστιανισμός (πολύ διαφορετικός από αυτόν που σήμερα γνωρίζουμε) για διαφόρους λόγους, η ιστορία του Απολλώνιου αμφισβητήθηκε έντονα από τους Χριστιανούς πατέρες, όπως ο Ιουστίνος, ο Φώτιος, ο Αυγουστίνος, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, ο Νείλος και άλλους. Ο επίσκοπος Καισαρείας της Παλαιστίνης Ευσέβιος αναγκάζεται να γράψει το «Προς τα υπό Φιλοστράτου εις Απολλώνιον τον Τυανέα», για να αντικρούσει το «Φιλαλήθη λόγον», που διέδιδε ο Ιεροκλής.

Στο έργο του δέχεται τον Απολλώνιο ως μάγο και τα θαύματά του τερατώδεις μύθους... Ο άγιος Χρυσόστομος, αναρωτιέται: «Πως ήταν δυνατό να συγκριθεί ο Κύριος με τον Απολλώνιο τον Τυανέα, ο οποίος ούτε Εκκλησία άφησε ούτε λαό ούτε κάτι άλλο έκανε που μπορούσε να τον εξυψώσει στη θέση του Ιησού»;

Αντίστοιχα Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι αμφισβήτησαν το Ιησού και την Χριστιανική θρησκεία, όπως για παράδειγμα έκαναν με τα συγγράμματα τους ο Μέγας Ιουλιανός (Παραβάτης), o Πορφύριος, ή ο Κέλσος. Θα παραθέσω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα συγγράμματα των Κέλσου, Πορφύριου (τα οποία διασώθηκαν μέσα από κριτικές Χριστιανών) και την επιχειρηματολογία τους... κατά των Χριστιανών. Ο «Αληθής Λόγος» του Κέλσου, γράφηκε το 178 μ.χ, και διασώθηκε σχεδόν αυτούσιος χάρη στον χριστιανό Ωριγένη ο οποίος προκειμένου να αντικρούσει τον Κέλσο, τον παρέθεσε μέσα στο απολογητικό του έργο «Κατά Κέλσου»:

...«Οι χριστιανοί πιστεύουν ότι προφέροντας τα ονόματα δαιμόνων ή λέγοντας μαγικά ξόρκια, αποκτούν δύναμη. Ο ίδιος ο Ιησούς χρησιμοποιώντας μαγικά τεχνάσματα φάνηκε πως έκανε θαύματα, και μάλιστα πρόβλεψε ότι και άλλοι θα ‘παιρναν μαθήματα και θα ‘καναν τα ίδια, παριστάνοντας τους σπουδαίους κι ότι τα κατορθώματά τους δήθεν οφείλονται στη δύναμη του θεού• και κάτι τέτοιους τους ξαπόστελνε ο Ιησούς. Αν είχε δίκιο να τους καταδικάζει, τότε όντας κι ο ίδιος ένοχος για τα ίδια πράγματα, ήταν τιποτένιος και αν δεν ήταν τιποτένιος ο ίδιος τότε δεν ήσαν τιποτένιοι και όσοι πήγαν να τον μιμηθούν... [...] Η γέννηση του Ιησού από μια παρθένο είναι δική του επινόηση, για να συγκαλύψει την πραγματική του καταγωγή: Γεννήθηκε σ’ ένα χωριό της Ιουδαίας από μια ντόπια, άπορη χειρώνακτα που ο άντρας της, ένας μαραγκός, την έδιωξε από το σπίτι σαν έμαθε ότι τον απατούσε μ’ έναν στρατιώτη που τον έλεγαν Πάνθηρα... [...] Κατ’ αρχάς, για να κατασκευάσουν την ιστορία της παρθενογένεσης, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι χριστιανοί έχουν χρησιμοποιήσει τους ελληνικούς μύθους της Δανάης και Μελανίππης ή της Αύγης και της Αντιόπης... [...] Οι παλιοί μύθοι απέδιδαν θεία γέννηση στον Περσέα, τον Αμφίωνα, τον Αιακό και τον Μίνωα ούτε κι αυτούς τους πιστεύουμε, αλλά τουλάχιστον αυτοί οι μύθοι παρουσιάζουν σαν απόδειξη τα όσα μεγάλα και θαυμαστά κατόρθωσαν εκείνοι για το καλό των ανθρώπων, ώστε να αποκτήσουν κάποιον αληθοφάνεια... [...] Όμως και τα υπόλοιπα που πιστεύετε, ότι θα αναστηθούν οι νεκροί, ότι θα απονεμηθεί η θεία δίκη και ότι θα τιμηθούν οι δίκαιοι ενώ οι άδικοι θα καούν, είναι μπαγιάτικα τίποτα το καινούριο δεν έχουν να διδαχτούν απ’ αυτά οι χριστιανοί... [...]Θαύματα υπερφυσικά συνέβαιναν παντού και πάντα (λόγου χάρη, οι ευεργεσίες που πρόσφερε ο Ασκληπιός και οι προβλέψεις του για τα μελλούμενα στις πόλεις που ήσαν αφιερωμένες στη λατρεία του, όπως η Τρίκκη, η Επίδαυρος, η Κως και η Πέργαμος, ή ακόμα, η περίπτωση του Αριστέα του Προκοννήσιου ή κάποιου Κλαζομένιου ή του Κλεομήδη από την Αστυπάλαια). Αλλά μόνο οι Ιουδαίοι τα αποδίδουν στον ύψιστο θεό.».

Ο Πορφύριος ήταν Σύρος νεοπλατωνικός φιλόσοφος, που γεννήθηκε στην Τύρο του σημερινού Λιβάνου (232-305). Στο έργο του κατά Χριστιανών αναφέρει:

... «Για ποιον λόγο ο Χριστός, ούτε στον αρχιερέα όπου τον οδήγησαν ούτε στον κυβερνήτη δεν είπε ένα λόγο άξιο σοφού και θείου ανθρώπου, ένα λόγο ικανό να τους ανοίξει τα μάτια και να τους κάνει καλύτερους, τον δικαστή και τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους; Παρά ανεχόταν να τον χτυπούν μ’ ένα καλάμι, να τον φτύνουν και να του φορέσουν ακάνθινο στεφάνι, σε αντίθεση με τον Απολλώνιο Τυανέα, που αφού πρώτα τα ‘ψαλε του αυτοκράτορα Δομητιανού, αμέσως μετά έγινε άφαντος από τα ανάκτορα κι ύστερα από μερικές ώρες εμφανίστηκε στην πόλη Δικαιάρχεια -τους σημερινούς Ποτιόλους- μπρος σε όλο τον κόσμο. Μα ακόμα κι αν ήταν θεϊκή εντολή να υποστεί τα πάθη, ο Χριστός όφειλε μεν να υπομείνει την τιμωρία, όχι όμως και να τα υποστεί όλα βουβός χωρίς να μιλήσει διόλου• θα έπρεπε να μιλήσει δυνατά και να πει λόγια σπουδαία και σοφά στον Πιλάτο τον δικαστή κι όχι ν’ αφήνει να τον εξευτελίζουν σαν κανένα τιποτένιο του δρόμου. ... [...] «Μπορεί κανείς να εντοπίσει κι άλλη μία ασαφή φράση του Ιησού· εκεί όπου λεει: «Προσέξτε μη σας παραπλανήσει κανείς. Γιατί πολλοί θα παρουσιαστούν μιλώντας επ’ ονόματι μου και θα πουν «εγώ είμαι ο Χριστός», και θα παραπλανήσουν πολλούς» (Ματθαίος 24.4-5). Ιδού: Πέρασαν τριακόσια τόσα χρόνια και πουθενά δεν φάνηκε κανείς. Μήπως θα ισχυριστείτε ότι μιλούσε για τον Απολλώνιο Τυανέα, τον άνθρωπο εκείνο που είχε για κόσμημά του τη φιλοσοφία; Γιατί άλλον δεν έχει να βρείτε. Μόνο που ο Ιησούς δεν μιλά για έναν αλλά για πολλούς: «Θα εμφανιστούν πολλοί ψευδοπροφήτες και θα παραπλανήσουν πολύ κόσμο». (Ματθαίος 24.14).

Ορισμένοι νεώτεροι μελετητές συμφωνούν με τις θέσεις αυτές, όπως για παράδειγμα ο καθηγητής R. W. Bernard, που αναφέρει πως: «Το 325 ο Κωνσταντίνος και οι γύρω από αυτόν αποφάσισαν στην Νίκαια να εκμεταλλευθούν την μεγάλη φήμη του Απολλώνιου του Τυανέα και παραχαράσσοντας τις βασικές διδασκαλίες του Έλληνα σοφού να τον υποκαταστήσει μαζί με τον Πυθαγορισμό του με κάποιες δήθεν θεϊκές διδασκαλίες ενός υπερφυσικού Μεσσία, οι όποιες θα ήταν λιγότερο ριζοσπαστικές και περισσότερο συμφέρουσες για την αυτοκρατορία από ότι αυτές του Απολλώνιου.

Έτσι εκεί που μέχρι τότε κυριαρχούσε ο Απολλώνιος εγκατέστησαν το νεοδημιουργημένο Σωτήρα τους, δίνοντας του το όνομα Ιησούς, ο όποιος τότε και εκεί άρχισε να προϋπάρχει σαν ιδέα μέσα στα μυαλά του Ιουδαιορωμαϊκου Ιερατείου, πού αργότερα έγινε γνωστό σαν «Πατέρες της Εκκλησίας της Νικαίας». «Από την στιγμή που ο Χριστός πήρε την θέση του Απολλώνιου ο στόχος του Ιουδαιορωμαϊκου Ιερατείου ήταν να καταστρέψει όλα τα ντοκουμέντα τα οποία είχαν σχέση με τον Απολλώνιο όπως και με την Εσσαϊκή πρωτοχριστιανική κοινότητα την οποία ο Απολλώνιος είχε επηρεάσει πολύ σ’ αυτούς τους τρεις αιώνες μέχρι την αυτοκρατορία του Κωνσταντίνου.

Έτσι κατάφεραν να κρατήσουν στο σκοτάδι την αλήθεια και με μία άνευ προηγουμένου κολοσσιαία άπατη έκαναν τον κόσμο να πιστέψει ότι ο Ιησούς και η χριστιανική θρησκεία είχαν ξεκινήσει με τον Χριστό και τους 12 Αποστόλους του, ενώ ή αλήθεια είναι ότι όλα ξεκίνησαν τον 4ο αιώνα μ.Χ. Αυτή ήταν η βασική αιτία που η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη μετά από την πρώτη καταστροφή της από τον Ιούλιο Καίσαρα, ξανακάηκε, και μαζί με αυτήν και άλλες βιβλιοθήκες ώστε να εξαφανισθούν τα βιβλία πού θα αναφέρονταν σ’ αυτούς τους τρεις πρώτους μ.Χ. αιώνες.

Τόση ήταν η επιτυχία αυτού τού σκοτεινού Ιερατείου που κατάφερε σχεδόν για 2000 χρόνια να κράτηση στο μαύρο σκοτάδι όλες τις αποδείξεις σχετικά με τον βίο και την διδασκαλία του Απολλώνιου Τυανέα. Ευτυχώς όμως με την επιστήμη της Ιστορίας, το πιο απαγορευμένο βιβλίο από όλα διεσώθη. Το βιβλίο ήταν «ο βίος του Απολλώνιου του Τυανέως» από τον βιογράφο του Φιλόστρατο. Το βιβλίο κρατήθηκε και φυλάχθηκε μυστικά στην Μ. Ανατολή περισσότερο από 1000 χρόνια από μυημένους Άραβες κόντρα στις προσπάθειες των σταυροφόρων να το ανακαλύψουν και να το καταστρέψουν για λογαριασμό του χριστιανοπαπισμού.»

Σε κάθε περίπτωση η συγκεχυμένη πραγματικότητα της εποχής αυτής αποτυπώνεται στη απάντηση που έδωσε ο Φιλόσοφος Συνέσιος της Κυρήνης στον Θεόφιλο της Αλεξάνδρειας όταν ο δεύτερος του πρότεινε να γίνει Χριστιανός επίσκοπος:

«Η φιλοσοφική νοημοσύνη, ενώ κοιτάει προς την αλήθεια, παραδέχεται την ανάγκη να ψεύδεται. Το φως έχει να κάνει με την αλήθεια, αλλά το μάτι έχει περιορισμένη όραση και δεν μπορεί να κοιτάξει κατευθείαν στο φως χωρίς να τραυματισθεί. Καθώς το μισόφωτο είναι πιο υποφερτό για το μάτι, έτσι πιστεύω, είναι και το (ωφέλιμο) ψέμα για τους απλούς ανθρώπους. Η αλήθεια βλάπτει εκείνους που δεν μπορούν να κοιτάξουν προς την πραγματικότητα. Εάν οι κανονισμοί της ιεροσύνης μου επιτρέπουν να διατηρήσω μία τέτοια θέση, τότε δέχομαι την χειροτόνηση, εφόσον μπορώ να κρατώ την φιλοσοφία μου ως ιδιωτική υπόθεση στο σπίτι μου και να κηρύττω παραμύθια όταν βρίσκομαι έξω».

Ο Απολλώνιος πέθανε σε ηλικία περίπου 90 ετών.

Ο χαμένος Λαβύρινθος του Μινώταυρου

Έχει πολύ ενδιαφέρον να ασχολείσαι με τους Έλληνες, έναν ευγενή λαό που με τον βίο του στο διάβα των αιώνων πρόσφερε στην ανθρωπότητα την υπέρτατη έννοια της ζωής: γνώση, μάθηση, αλήθεια, αξίες, αναζήτηση, τέχνη, ελευθερία, ήθος, ανεξαρτησία κ.λ.π..

Γράφει ο J. Alexander Mac Gillivray για τον σέρ Άρθουρ Τζον Έβανς:

«Ο Έβανς, ένα πλουσιόπαιδο, έθεσε ως στόχο να αναζητήσει την προέλευση του ευρωπαϊκού πολιτισμού καθώς αισθανότανε πως αυτός ο πολιτισμός ήταν συνδεδεμένος με την καταγωγή των Ελλήνων.
“Δε δίστασε να ενωθεί με τους Κρητικούς στον απελευθερωτικό αγώνα τους κατά του τουρκικού ζυγού.
Ο Έβανς έκανε φθονερές συγκρίσεις μεταξύ του ελεύθερου και ανεξάρτητου πνεύματος που παρατήρησε στη Μινωϊκή τέχνη και στο μονότονο ρυθμό που είδε στους Οθωμανούς καθώς και στην αρχαία Μέση Ανατολή και την αιγυπτιακή τέχνη.
Από τότε που αποσύρθηκαν οι Τούρκοι από την Κρήτη το 1898 οι αρχαίοι Μίνωες παρέμειναν όμηροι του Έβανς, με ορισμένες προϋποθέσεις.»

Τι ήθελε να επιτύχει ο Έβανς:

Α. Ήθελε να αποδείξει πως η μύθος, για τα ‘ειδωλολατρικά ελληνικά μυθεύματα’ του μεσαίωνα είχαν έρεισμα στέρεο.

Β. Ήθελε να πείσει τον κόσμο πως τα μυθεύματα αυτά, αποτελούν μια στιβαρή βάση όπου στηρίχθηκε ο ελληνικός πολιτισμός.

Γ. Ήθελε να θεμελιώσει την ιδέα πως η ευρωπαϊκή αναγέννηση που ήταν συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού βασιζόταν όχι σε θρύλους και αόριστες παραδόσεις αλλά σε ιστορικά γεγονότα που κατόπιν μυθοποιήθηκαν…

“Για παράδειγμα», σημειώνει ο πιο πάνω αναφερόμενος, «ο Έβανς επέμενε ότι οι Μίνωες ήταν ελεύθεροι από κάθε εξωτερική επιρροή, αν και αυτός ήταν ο μοναδικός που ανακάλυψε αρχαιολογικά στοιχεία ισχυρής παρουσίας Αιγυπτίων και Μυκηναίων Ελλήνων στην Κνωσό.»

Ναι, αποκαλύφθηκε το εντυπωσιακό παλάτι του Μίνωα. Αυτό είναι ένα γεγονός. Εκατοντάδες χιλιάδες περιηγητές επισκέπτονται κάθε χρόνο τον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού.

Ο απόηχος της ιστορίας του βασιλιά Μίνωα με τον τερατώδη Μινώταυρο πλανάται ακόμη πάνω από το μινωικό παλάτι.

Ο Μινώταυρος

Το γιγάντιο θηρίο που είχε σώμα ανθρώπου και κεφάλι ταύρου θεωρείται πως ήταν παιδί της γυναίκας του βασιλιά, που συνευρέθει με έναν ταύρο και βρυχάται ασταμάτητα μέσα στα σκοτεινά δώματά του Λαβύρινθου. Προσμένει τον ετήσιο φόρο των Αθηνών, επτά αγόρια και επτά κορίτσια για να τα κατασπαράξει. Ώσπου ήρθε ο ήρωας Θησέας για να τον σκοτώσει.

Ο Λαβύρινθος σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα του Μίνωα, Δαίδαλο, που δραπέτευσε μαζί με το γιο του Ίκαρο από την Κρήτη, πετώντας με φτερά που κατασκεύασαν από κερί των μελισσών και φτερά πουλιών.

Τριάντα χρόνια έκανε ανασκαφές ο Έβανς στην Κρήτη. Έψαξε παντού να βρει τον περίφημο Λαβύρινθο. Ήταν βέβαιος πως θα τον έβρισκε.

Γράφει σχετικά η Μαίρη Αδαμοπούλου:

“Μπορεί να έχει το όνομα, το σπήλαιο του Λαβυρίνθου στην Κρήτη, αλλά δεν είναι η μυθική φυλακή του Μινώταυρου, όπως υποστηρίζουν ερευνητές που το επισκέφθηκαν ξανά Σκοτεινό, πολύπλοκο, γεμάτο στενούς διαδρόμους μήκους 2,5 χλμ. και δεκάδες τυφλά δωμάτια. Όσοι βρέθηκαν στα σωθικά του κατά τη διάρκεια σεισμού λένε ότι άκουσαν βρυχηθμό άγριου ζώου. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αυτό το εγκαταλελειμμένο λατομείο βρίσκεται κοντά στη Γόρτυνα ήταν αρκετό για να ταυτιστεί στο συλλογικό ασυνείδητο με τον μυθικό Λαβύρινθο. Τη θεωρία αυτή, που έχει δεχτεί επιστημονικά πυρά, έρχεται να επανεκτιμήσει μια ομάδα Βρετανών και Ελλήνων ερευνητών, επιχειρώντας να απαντήσει σε ένα ερώτημα που ταλανίζει εδώ και αιώνες τους ειδικούς: πού βρίσκεται ο Λαβύρινθος του Μινώταυρου;»

Ο Λαβύρινθος της Αιγύπτου

Λαβύρινθος όμως δεν υπήρχε μόνον στην Κρήτη. Υπήρχε και στην Αίγυπτο. Αυτό, τουλάχιστον, μας αναφέρει ο Ηρόδοτος που πήγε και το είδε:

«καὶ δή σφι μνημόσυνα ἔδοξε λιπέσθαι κοινῇ, δόξαν δέ σφι ἐποιήσαντο λαβύρινθον, ὀλίγον ὑπὲρ τῆς λίμνης τῆς Μοίριος κατὰ Κροκοδείλων καλεομένην πόλιν μάλιστά κῃ κείμενον· τὸν ἐγὼ ἤδη εἶδον λόγου μέζω. [2] εἰ γάρ τις τὰ ἐξ Ἑλλήνων τείχεά τε καὶ ἔργων ἀπόδεξιν συλλογίσαιτο, ἐλάσσονος πόνου τε ἂν καὶ δαπάνης φανείη ἐόντα τοῦ λαβυρίνθου τούτου.»

Δηλαδή,
«Για να ενισχύσουν τους δεσμούς μεταξύ τους, αποφάσισαν ν’ αφήσουν ένα κοινό μνημείο της βασιλείας τους και έχτισαν έναν λαβύρινθο λίγο μακριά από τη λίμνη Μοίρη, κοντά στο σημείο που λέγεται πόλη των Κροκοδείλων. Είδα αυτό το κτίριο, το οποίο δεν νομίζω πως μπορώ να περιγράψω, πρέπει να στοίχισε σε κόπο και σε χρήμα περισσότερο από όλα τα τείχη και τα δημόσια έργα όλων μαζί των Ελλήνων.»

Μινωίτες και Αιγύπτιοι

Οφείλουμε να επεξηγήσουμε πως ο Ηρόδοτος αναφέρεται για τους αιγύπτιους βασιλείς Amenemhêt τον Γ΄ και την κόρη του μετά ως βασίλισσα περί το 1790 π.Χ. Πράγμα το οποίο δηλώνει τις σχέσεις που είχαν οι Μινωίτες με τους Αιγύπτιους.

Κακώς όμως αναγράφεται σε πολλά βιβλία πως ο Λαβύρινθος δημιουργήθηκε πρώτα στην Αίγυπτο με αφορμή την αναφορά του Ηροδότου. Η λέξη ‘Λαβύρινθος’ έχει ρίζα ελληνική, είναι συγγενής με τη λέξη λαύρα=διάδρομος, ρύμη, στενωπός, ενώ η κατάληξη συναντιέται όπως Μήρ-ινθος, υάκ-ινθος κλπ.

Μετά τον Ηρόδοτο ή καλύτερα μετά την αναφορά του Στράβωνα για Λαβύρινθους, γίνεται συχνή αναφορά και για άλλα μέρη, αλλά κατ’ ουσία, υπονοούνται στοές σε κάποια οροσειρά, τίποτε περισσότερο.

Το ερώτημα που αναφύεται είναι: θα βρεθεί ποτέ ο Λαβύρινθος του Μινώταυρου;

Οι ερευνητές, που προέρχονται από Μ. Βρετανία και Αυστρία, είναι αισιόδοξοι. Πιστεύουν πως ένα σύμπλεγμα σπηλαίων κοντά στην αρχαία Γόρτυνα θα μπορούσε να κρύβει το περίφημο κατασκεύασμα του Δαίδαλου.

ΔΕΣ:

ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

Το Video:

Αφορά το λεγόμενο σπήλαιο του Λαβύρινθου, που πρόκειται για αρχαίο λατομείο στην Κρήτη.