Η Παιδαγωγική Αξία της Αριστοτελικής Φρόνησης

Αν η αγωγή δεν είναι αντικείμενο δεδομένο, όπως το αντικείμενο των φυσικών επιστημών, ούτε αντικειμενική πνευματική πραγματικότητα καθορισμένη σε κείμενα, αλλά μία μεταβλητή υπαρξιακή μορφή, σύμφωνα και με τη Δεσμευτική Ερμηνευτική του Flitner^[1], τότε στον ευρύτατο ορίζοντα των αγω­γικών αλληλεπιδράσεων ανθρώπου – περιβάλλοντος, η σύγχρονη παιδαγωγική επιστήμη καλείται να παρέμβει με δύο τρόπους. Πρώτα να αρθρώσει σωστικό λόγο για τη χειραγώγηση της σκληρής τεχνοκρατικής ηθικής. Έπειτα να οδηγήσει στη χαμένη ενότητά του τον κατακερματισμένο άνθρωπο.

 

            Η ανάγκη αυτή προσδιορίζεται από τα γενικότερα πολιτιστικά προβλήματα, οικολογικό πρόβλημα, αλλοτρίωση, βαρβαρότητα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, που προσβάλλουν και το πεδίο των παιδαγωγικών εφαρμογών^[2]. Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που διαμορφώνονται μέσα στις συνθήκες αυτές.

1. Η μονοσήμαντη προσαρμογή στα δεδομένα και στις επαγγελίες της υψηλής τεχνολογίας.

2. Η λήθη ή η έλλειψη ενός αξιολογικού παιδαγωγικού συστήματος, όπου εκπροσωπούνται και κατανέμονται ανθρωπιστικά οι παιδαγωγικές αρχές που ρυθμίζουν το παιδαγωγικό γεγονός στο σύνολό του.

Από τα χαρακτηριστικά αυτά προκύπτει αναπόφευκτα η ανάγκη μιας ηχηρής επαναδιατύπωσης της παιδαγωγικής αξιολογίας, όπου κέντρο και κυρίαρχη αναφορά θα είναι ο άνθρωπος^[3]. Η εδραίωση των ανθρωπιστικών ιδεωδών στις ενατενίσεις και στη στοχοθεσία της παιδαγωγικής μπορεί να παρέμβει διττά στα σύγχρονα δρώμενα.

 

Να προτείνει την οδό του εξανθρωπισμού της τεχνοκρατικής συμπεριφοράς.

Να προσφέρει το αντίδοτο στη νοσηρή πολυποίκιλη έκφραση του ευδαιμονισμού με την αφύπνιση των πνευματικών αισθητηρίων του σύγχρονου κόσμου. Η στροφή στις παιδαγωγικές αξίες της ανθρωπιστικής ηθικής αποτελεί κινητοποίηση όλων των δομικών όρων της ανθρώπινης ύπαρξης και του κόσμου. Με την κινητοποίηση αυτή απελευθερώνονται από τα αδιέξοδά τους όλοι οι παράγοντες που εμπλέκονται στην παιδαγωγική διαδικασία και στην πολυπρόσωπη αλλοτρίωση. Ο Αριστοτέλης διατυπώνει τη χρεία αυτής της αξιολογικής τομής με μια γλαφυρή δεοντολογική πρόταση. «Οὗτοι μάλιστα δεήσονται φιλοσοφίας καί σωφροσύνης καί δικαιοσύνης, ὅσῳ μᾶλλον σχολάζουσιν ἐν ἀφθονίᾳ τῶν ἀγαθῶν»^[4].

 

Η δεοντολογία αυτή έμμεσα επαναπροσδιορίζεται μέσα στις διατυπώσεις των σύγχρονων στοχαστών σχετικά με τον ανθρώπινο λόγο και την πορεία του στα δρώμενα της μεταβιομηχανικής εποχής. Οι διατυπώσεις αυτές εμφανίζουν τον ανθρώπινο λόγο να αποτυγχάνει στα πλαίσια του προγράμματος και των στόχων του διαφωτισμού^[5]. Εμφανίζουν ακόμη τον άνθρωπο να μην εξέρχεται από την ανωριμότητά του από τους νεότερους χρόνους, γεγονός για το οποίο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος υπεύθυνος όπως διέβλεψε ο Καντ^[6], αλλά να βυθίζεται σε μια νέου τύπου βαρβαρότητα, όπως ισχυρίζονται ο Horkheimer και ο Adorno^[7].

 

            Υπό τις προϋποθέσεις αυτές η κριτική που ασκήθηκε ήδη στην κλασική παράδοση της παιδαγωγικής ισχύει ως διαμεσολαβητική πρόταση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος^[8]. Γονιμοποίηση της διαμεσολάβησης αυτής σημαίνει προοπτική και εμπέδωση των ανθρωπιστικών αξιών στο τραχύ έδαφος του σύγχρονου κόσμου. Σημαίνει επίσης απόπειρα ανασύστασης της ανθρωπιστικής ηθικής, η οποία κακοποιήθηκε και εξορίστηκε από το ολοκληρωτικό καθεστώς της τεχνοκρατικής νοοτροπίας. Η κλασική παράδοση της παιδαγωγικής αποτελεί τη μήτρα μιας δυναμικής και γόνιμης ένταξης του παραδοσιακού στο μοντέρνο και στο μεταμοντέρνο εκπαιδευτικό σχηματισμό της εποχής μας.

 

            Ένα παράδειγμα αυτής της δυναμικής προσφοράς της κλασικής παιδαγωγικής στα σύγχρονα δεδομένα, είναι το παράδειγμα του ορισμού της έννοιας της αρετής. Η γενικότερη σύγχρονη σχετικοκρατία επηρέασε αναπόφευκτα τους ορισμούς των εννοιών. Η αρετή εξ ορισμού σήμερα είναι ασαφής, όπως ασαφής και απροσδιόριστη είναι η οργανική συσχέτισή της με τη φιλοσοφία και τους προσανατολισμούς της σύγχρονης παιδαγωγικής πρακτικής. Στο σημείο αυτό είναι διορθωτική και ενισχυτική η συμβολή της παραδοσιακής παιδαγωγικής αντίληψης. Δυναμική θεωρώ την αριστοτελική αφετηρία για την καλλιέργεια των αρετών. Αντιπαρέρχεται το στατικό επίπεδο των συμβατικοτήτων και των χρονικών προσδιορισμών. Χαρακτηρίζεται από τη διαχρονική εκτίμηση των χαρακτηριστικών της ανθρώπινης φύσεως και από την αδιάσειστη εμπιστοσύνη στη δύναμη της διδαχής, του έθους και της πλαστικότητας των φυσικών υποδομών της ύπαρξης. Γι’ αυτό εκφράζει απόλυτα την άποψη ότι η αρετή οδηγεί στον ευδαίμονα βίο.

 

            Για τον Αριστοτέλη εφαλτήριο του ευδαίμονος βίου είναι η φρόνηση. Κύρια χαρακτηριστικά της ιδιότητας αυτής είναι ο πανανθρώπινος χαρακτήρας της, η εντελεχειακή προοπτική της, η άμεση σχέση της με την αρετή και η καθολική αναφορά της στο φαινόμενο της ζωής. Τα χαρακτηριστικά αυτά υπαινίσσονται την ανάγκη της παιδαγωγικής παρέμβασης για να εκφραστεί η φρόνηση από τη δυνάμει της προοπτική σε ενεργητική παρουσία. Στην περίπτωση αυτή θα χρησιμοποιήσομε δύο χαρακτηριστικές αριστοτελικές εκ­φράσεις, οι οποίες αποδεσμεύουν την παιδαγωγική να επιχειρήσει τη δική της αποκλειστική κυβερνητική στην ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον άνθρωπο, «φύσει καί κατά φύσιν γέγονεν ὁ ἄνθρωπος», εφαρμόζεται όμως ο λόγος αυτός και στο ιδιαίτερο αυτό χαρακτηρολογικό στοιχείο, τη φρόνηση. Η φρόνηση ως φύσει ιδιότητα του ζωικού είδους, φρόνιμο είναι και το θηρίο, όταν προφυλάσσεται από τους εχθρούς του, παρέχει τη δυνατότητα και την πιθανότητα της χειραγώγησής της από την επιστήμη. Η παρεχόμενη δηλαδή φυσική υποδομή εξυπηρετεί την ανάπτυξη των παιδαγωγικών χειρισμών. Πολύ περισσότερο εμπλουτίζεται η ανάπτυξη αυτή από το δεύτερο χαρακτηριστικό της φρόνησης, «κατά φύσιν» που προσιδιάζει μόνο στον άνθρωπο. Στην κατά φύσιν διαμόρφωση και εξέλιξη αυτής της φυσικής προδιαγραφής η παιδαγωγική έχει έναν από τους διαμορφωτικούς λόγους και μάλιστα τον ισχυρότερο. Η οικογενειακή αγωγή, η κοινωνική παιδεία, η συστηματική εκπαίδευση, όλες οι συστηματικές ή μη συστηματικές μορφές ωαγωγικής επίδρασης ενισχύουν τη φρόνηση και την οδηγούν στην εντελεχειακή ανάπτυξή της. Συμβαίνει με τη φρόνηση, ό,τι συμβαίνει με τον άνθρωπο, που ενώ αυτός υπάρχει, εντούτοις οφείλει να γίνει άνθρωπος για να διαπιστώσει θαυμαστικά ο ποιητής Μένανδρος, «ὡς χαρίεν ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ἦν».

 

            Στο 9^ο κεφάλαιο των Ηθικών Νικομαχείων ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι «ὁ περί αὑτόν εἰδώς καί διατρίβων φρόνιμος εἶναι». Δηλαδή όποιος γνωρίζει καλά ό, τι τον αφορά και αφιερώνει τον καιρό του για την επίτευξή του είναι φρόνιμος^[9]. Εδώ η φρόνηση ταυτίζεται με την πλήρη ανθρωπογνωσία και μάλιστα όχι ως ετερογνωσία αλλά ως αυτογνωσία. Η ύπαρξη, η ανθρώπινη ουσία, το είναι, το υποκείμενο ή ο εαυτός, στοιχεία που διαχειρίζεται η παιδαγωγική είναι η κύρια γνώση του φρόνιμου κατά τον Αριστοτέλη, επειδή αυτό που αφορά τον άνθρωπο κατ’ αρχήν είναι ο ίδιος ο εαυτός του. Βεβαίως η αυτογνωσία στην περίπτωση του φρόνιμου είναι η κατά τάξη αρχή. Ακολουθεί η γνώση των δομικών δυνάμεων της ζωής, του σκοπού της ζωής και η γνώση για τα μέσα επίτευξής του. Η γνωστική αυτή συμπεριφορά συμπληρώνεται από την αφοσίωση σε μια συνεπή πρακτική, που δεν απέχει πολύ από τη σχέση της παιδαγωγικής θεωρίας και της πρακτικής εφαρμογής της. Έτσι, η φρόνηση που έχει την ετυμολογική ρίζα της στη λέξη «φρήν»^[10] με τη σημασία καρδιά, νους, έδρα των διανοητικών δυνάμεων της ψυχής, της αντίληψης και της σκέψης, αποκτά στην αριστοτελική φιλοσοφία ευρύτερη σημασιολογική διάσταση. «Φρονεῖν» στον Προτρεπτικό και αργότερα στα Ηθικά Ευδήμεια σημαίνει «γιγνώσκειν» και «θεωρεῖν». Η φρόνηση είναι το θείον στοιχείο μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. Είναι «τό γιγνῶσκον» μέρος της ψυχής, επιστήμη και μάλιστα «ἀκριβεστάτη»^[11].

 

            Ο Αριστοτέλης υιοθετεί τον πρακτικό χαρακτήρα της^[12], από την παραδοσιακή αντίστοιχη αντίληψη και την προϋποθέτει της αγαθής προαίρεσης. Ένας σύντομος αριστοτελικός ορισμός τη χαρακτηρίζει «ἕξιν», «μετά τοῦ ὀρ­θοῦ λόγου ἕξιν», ενώ η ανάπτυξη του ορισμού αυτού την ταυτίζει με την αρετή. «Ἡ μετά τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν· ἡ τοιαύτη ἕξις ἀρετήν ἐστιν, ἡ κατά τήν φρόνησιν»^[13]. Στο επίπεδο αυτό τοποθετεί την φρόνηση ένας ακόμη ορισμός που αναφέρεται στα Ηθικά Νικομάχεια και την χαρακτηρίζει, «ἕξιν ἀληθῆ μετά λόγου πρακτικήν περί τά ἀνθρώπῳ ἀγαθά καί κακά»^[14].

 

            Η αριστοτελική Παιδαγωγική φαίνεται σταθερά προσανατολισμένη στην εξέλιξη της φρόνησης και τη διακονεί με τα δικά της φιλοσοφικά κριτήρια. Της παρέχει τις αγαθές έξεις και τη σοφία για να στηρίξει την ενεργοποίηση και τη συμβολή της στην κατάκτηση του ευδαίμονος βίου. Η οικογενειακή αγωγή, η εν γένει παιδεία, η προσωπική άσκηση οφείλουν να καλλιεργούν τις αγαθές έξεις που προετοιμάζουν το έδαφος για την άσκηση της αρετής. Στο μεσοδιάστημα της πορείας από το φύσει στο κατά φύσιν η ανάπτυξη των αγαθών έξεων συντονίζει τις ψυχοφυσικές δυνάμεις στην καρποφορία της φρόνησης. Βέβαια η ευθύνη για το ρόλο της φρόνησης στην οργάνωση της ατομικής και πολιτικής ζωής, συναρτάται απόλυτα από την απόφαση του ανθρώπου. Κύριος του εαυτού του ο άνθρωπος αποδέχεται τις παιδαγωγικές επιταγές και αποφασίζει ο ίδιος ως φευκτά τα κακά ήθη, κακία – ακρασία – θηριότης και αιρετά όλα τα είδη της αρετής. «Ἐφ’ ἡμῖν δή καί ἡ ἀρετή, ὁμοί­ως δέ καί ἡ κακία»^[15]. Ο αυτογνώστης, σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό της φρόνησης, «εἶδος μέν οὖν τι ἄν εἴη γνώσεως τό αὐτῷ εἰδέναι»^[16] αντλεί από την εμπειρία τη σοφία και γίνεται σοφός. Η σοφία αυτή υπερέχει της επιστημονικής γνώσης και σχετίζεται με την πείρα, γι’ αυτό μοιάζει με γνώρισμα των πρεσβυτέρων στην ηλικία^[17].

 

            Με δυο χαρακτηριστικά ρήματα τίθεται το παιδαγωγικό υπόβαθρο της αριστοτελικής φρόνησης και η αναπόφευκτη αυτή εμπλοκή της στη δια βίου παιδαγωγική προοπτική. «Προπαιδεύεσθαι» και «προεθίζεσθαι» συνιστούν τους όρους της προοπτικής αυτής. Συνιστούν την έντεχνη προετοιμασία για τη δια βίου άσκηση της αρετής^[18]. Συνιστούν ακόμη την αξίωση για έγκαιρη οικογενειακή αγωγή, η οποία οφείλει δραστικά να επιληφθεί της διδαχής περί του καλού, της διάκρισης καλού – κακού και του εθισμού στην αυθόρμητη προτίμηση του αγαθού. Με το «προπαιδεύεσθαι» διατυπώνεται περισσότερο η θεωρητική προετοιμασία για το συνειδητό ηθικό βίο και ο συντονισμένος ψυχοφυσικός προσανατολισμός από την πρώιμη παιδική ηλικία προς αυτόν. Συμπλήρωμα και ολοκλήρωση αυτού του προσανατολισμού είναι η προγύμναση, η προάσκηση στους αγώνες για την αρετή^[19]. Έτσι, η οικογενειακή αγωγή θεμελιώνει και διαμορφώνει την υγιή εξέλιξη της δυναμικής της φρόνησης, ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με αυτήν. Οικογενειακή αγωγή και φρόνηση αναδεικνύουν «τό ἦθος τό στέργον τό ἀγαθόν καί δυσχεραῖνον τό φαῦλο»^[20].

 

            Με τη διαπίστωση ότι «ὁ βίος πρᾶξις, οὐ ποίησίς ἐστιν»^[21] η παιδεία αναλαμβάνει να χειραγωγήσει σταθερά προς την αρετή, τις έξι από τις επτά αι­τίες που αναφέρονται στη Ρητορική ως αιτίες των ανθρώπινων πράξεων, «βία, φύσις, ἔθος, λογισμός, θυμός, ἐπιθυμία»^[22]. Έργο της παιδείας είναι επίσης να στρέφει το λόγο, τον πρακτικό λόγο που ασχολείται με τον πόλεμο και τις επιχειρήσεις, ασχολία, και τον θεωρητικό που ασχολείται με την ειρήνη και τον ελεύθερο χρόνο (σχολή), στην αρετή^[23]. Έτσι, ενώ η φρόνηση υπάρχει φύσει στο ανθρώπινο γένος, οι αρετές δεν είναι φυσικές ή αφύσικες, αλλά κατακτώνται δια του έθους. Όπως γινόμαστε οικοδόμοι οικοδομούντες και κιθαριστές κιθαρίζοντες, έτσι ακριβώς γινόμαστε δίκαιοι ή σώφρονες, εκτελώντας δίκαια ή σώφρονα έργα^[24].

 

            Ο Αριστοτέλης προσθέτει στις φιλοσοφικές και θεωρητικές αυτές αναφο­ρές πρακτικό και μεθοδολογικό προγραμματισμό. Με βάση την εξέλιξη των ανθρώπινων ηλικιών στο 7^ο βιβλίο των Πολιτικών στα κεφάλαια 14 και 15 ο Αριστοτέλης συζητεί την πρακτική για την επίτευξη του ηθικού βίου^[25]. Στη συζήτηση αυτή τονίζεται η επίδραση των μεγαλυτέρων, όσων ασκούν αγω­γική επιρροή στη διαμόρφωση «τῆς φύσης», «τοῦ ἔθους» και «τοῦ λόγου». Στο κεφάλαιο 16 θέτει τους κανόνες του σωστού γάμου, της αναπαραγωγής και της οικογενειακής ευημερίας γενικά, ενώ στο κεφάλαιο 17 αναπτύσσει τα στάδια της παιδείας με βάση την ηλικιακή ανάπτυξη^[26]. Έτσι, η φύσει εξελικτική πορεία του ανθρώπου ενισχύεται από τη διδαχή για να επιτύχει τον ευδαίμονα βίο, όπου θεωρία και πράξη είναι στοιχεία αναπόσπαστα συνυφασμένα.

 

            Με τον ευδαίμονα βίο σχετίζεται η επικοινωνία. Από τη φρόνηση πηγάζει η δυναμική της επικοινωνίας, η χάρη και η δύναμη των ανθρώπων, που μετουσιώνουν τις άθλιες βιοτικές συνθήκες σε ευχάριστη κοινωνική και ατομική ατμόσφαιρα^[27]. Έτσι, εμπλέκεται και η πολιτεία στην παιδαγωγική διακονία της φρόνησης.

 

            Ο Αριστοτέλης σε μια μεγαλεπήβολη διάταση ταυτίζει την πολιτική με τη φρόνηση. Κανένα πολιτικό έργο δε γίνεται χωρίς φρόνηση. Η νομοθετική στοχοθεσία, συνέχεια της άγραφης νομοθεσίας, ταυτίζεται εν γένει με την ευρύτερη παιδαγωγική χειραγώγηση προς την αρετή^[28]. Η αθηναϊκή νομοθεσία σύμφωνα με την αριστοτελική περιγραφή εναρμονίζεται απόλυτα με τη δια βίου διακονία της αρετής. Έτσι, η ανδρεία της πόλεως, η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη είναι ισοδύναμες και ισάξιες αρετές με τις αντίστοιχες ατομικές. Όποιος συμμετέχει σ’ αυτές κρίνεται ανδρείος, δίκαιος, και σώφρων^[29]. Γι’ αυτό πολιτική και φρόνηση «ἡ αὐτή ἕξις ἐστίν»^[30].

 

            Η πολιτική φρόνηση είναι ευθύνη των πολιτικών ανδρών και του νομοθέτη. Η διαφορά των πολιτειών «ἀγαθή – φαύλη» έγκειται στην πολιτική πρόθεση των αρχόντων να εθίσουν δια των νόμων τους πολίτες στο αγαθό ή στο κακό^[31]. Η πολιτική φρόνηση είναι πολιτική έξη που κατακτάται σε μια ανάλογη πολιτική ατμόσφαιρα. «Γίγνοιτο δ’ ἄν καί ἄσκησίς τις τῆς ἀρετῆς ἐκ τοῦ συζῆν τοῖς ἀγαθοῖς»^[32]. Με την πολιτική φρόνηση ο άνθρωπος αναδεικνύ­εται «βέλτιστον τῶν ζώων», όπως ακριβώς ο χωρισμός του από τον νόμο και τη δίκη τον καθιστά «χείριστον πάντων»^[33].

 

            Στην παιδαγωγική και πολιτική εμπροσθοφυλακή η αριστοτελική φιλοσοφία τοποθετεί το φιλόσοφο, ως τον αρμοδιότερο να μεταφέρει τα μηνύματα της αλήθειας και της ζωής στην καθημερινή πραγματικότητα. Από όλους τους δημιουργούς, οι νόμοι του φιλοσόφου είναι βέβαιοι και οι πράξεις του ορθές και καλές, διότι είναι ο μόνος που ζει προσβλέποντας και εποπτεύοντας τη φύση, την αλήθεια και το Θείο. Αυτός, όπως ακριβώς ο καλός κυβερνήτης, αντλεί από τα αίδια και τα μόνιμα τις αρχές του βίου, τις οποίες εφαρμόζει καθ’ εαυτόν^[34]. Είναι κατά κάποιο τρόπο ο γνώμων, ενώ οι πολλοί εξαπατώνται από την ηδονή, την ταυτίζουν με το αγαθό και τρέπονται μακριά από την αλήθεια^[35].

 

            Στην κλασική φιλοσοφία παιδαγωγική και πολιτική υπάγονται και ανάγονται στη φιλοσοφία. Γι’ αυτό στους ευρύτερους ή επιμέρους φιλοσοφικούς τομείς της διατυπώνονται θεμελιώδεις ανθρωπολογικοί προβληματισμοί με διαχρονικό κύρος και δύναμη. Η έννοια του προσώπου, η έννοια της ουσίας, η έννοια του ετέρου, οι κατηγορίες, είναι προβλήματα, τα οποία προσελκύουν τις ανθρωπολογικές και ανθρωπιστικές σπουδές, μέχρι σήμερα. Επίσης, η ανθρωπογνωσία διατηρείται σταθερά στο κέντρο των επιστημονικών ενδιαφερόντων, ακόμη και στις ιδιαίτερα προχωρημένες εξελίξεις, όπως συμβαίνει με τη γενετική και το DNA. Η παιδαγωγική δεν μπορεί να μένει αμέτοχη στην ατμόσφαιρα αυτών των ανανεωτικών τάσεων και αναζητήσεων.

 

            Ο άνθρωπος, ο υποκείμενος και αντικείμενος των παιδαγωγικών οραμάτων, εκτεθειμένος στην ψυχρή πειραματική επιστημονική λογική, εξακολουθεί να είναι το αντικείμενο της στοργής της παιδαγωγικής επιστήμης. Μέσα σ’ αυτήν κλασικό και αμετάθετο παραμένει το αξίωμα για τις υπέροχες εγγενείς δυνάμεις του ανθρώπου, οι οποίες του κατοχυρώνουν το δικαίωμα και τη δυνατότητα της αυτοσυνειδησίας.

 

            Η αριστοτελική φρόνηση είναι, κατά κάποιο τρόπο, η συνισταμένη των αριστοτελικών παιδαγωγικών επιδιώξεων. Ανάγει το βίο στο σύνολό του, θεωρητικό και πρακτικό στις αρχές του, παράγει από το χώρο της Οντολογίας και του Αγαθού τις αξίες και τις κατηγορίες του βίου. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, άξονας οργάνωσης του εσωτερικού και εξωτερικού βίου, πεδίο ανάπτυξης των νοητικών και βουλητικών δυνάμεων.

 

            Είναι ισχυρός πόλος οργάνωσης και συμπλοκής των ψυχοφυσικών δυνάμεων του ανθρώπου στην επιδίωξη του αγαθού. Σύμφωνα με την αριστοτελική διατύπωση, επειδή «τοῦ γάρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράτ­τουσι πάντες»^[36], η φρόνηση συγκροτεί τις ποικιλότροπες εσωτερικές και εξωτερικές αναφορές για την κατάκτηση του αγαθού.

 

            Στη διαδικασία της εκ φύσεως ανθρώπινης προέλευσης^[37] και της κατά φύσιν ενεργοποίησής του εμπλέκεται η φρόνηση. «Ὁ δέ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καί ἀρετῇ»^[38].  Η φρόνηση ως όρος της ψυχικής ζωής υπόκειται η ίδια στην εντελεχειακή αυτή ροπή από το δυνάμει στο «ἐνεργείᾳ», ενώ ταυτόχρονα διαμεσολαβεί καθ’ εαυτήν για την πραγματοποίηση αυτής της ροπής στο σύνολο του ηθικού βίου.

 

            Η απήχηση αυτής της πορείας από το «δυνάμει» στο «ἐνεργείᾳ» ιδιαίτερα στον ηθικό βίο υπήρξε τεράστια. Ολόκληρη η στωική ηθική θεμελιώθηκε στο αριστοτελικό δόγμα «φύσει καί κατά φύσιν γέγονεν ὁ ἄνθρωπος», όπως δια­τυπώθηκε στο φιλοσοφικό κανόνα, «ὁμολογουμένως κατά φύσιν ζῆν» ή «κατ’ ἀρετήν ζῆν».

 

            Ολόκληρη επίσης η φιλοσοφία του πολιτισμού αιτιολόγησε τη θεμελίωσή της στη διιστορική και δια βίου προοδευτική εξέλιξη της ανθρώπινης δραστηριότητας από τη φύσει εκδήλωσή της στην κατά φύσιν προσαρμογή.

 

            Η αριστοτελική διαπίστωση σχετικά με το θέμα αυτό διαρθρώνεται γύρω από τρεις βασικούς θεωρητικούς άξονες με ιδιαίτερη παιδαγωγική σημασία.

1. Τη θεμελιωμένη φιλοσοφική εκτίμηση για την υπεροχή του ανθρώπινου έναντι του ζωικού είδους.

2. Τη διαπιστωμένη ιδιομορφία του ανθρώπου ως προς την ιδιοσυστασία του και

3. Την ανάπτυξη των απαιτούμενων πολιτικών και κοινωνικών ειδικών προ­ϋποθέσεων για την ψυχοσωματική ολοκλήρωσή του^[39].

Η διάρθρωση αυτή συμπληρώνεται με την αισιόδοξη αριστοτελική θεώρηση του κόσμου και της ζωής, η οποία θα αποτελέσει και τον επίλογο της εισήγη­σης αυτής. «Λέγωμεν δ’ ἀναλαβόντες, ἐπειδή πᾶσα γνῶσις καί προαίρεσις ἀ­γαθοῦ τινος ὀρέγεται»^[40].

-----------------

Βιβλιογραφία

[1]     Aristotelis Opera, Βερολίνο (1831-1870), Τόμ. 1-2: Κείμενο, επιμ. I. Bek­ker, και Αποσπάσματα, επιμ. V. Rose. Τόμ. 3: Λατινικές μεταφράσεις, Τόμ. 4: Scholia, επιμ. C. A. Brandis και H. Usener. Τόμ. 5: Index Ari­stotelicus, επιμ. H. Bonitz.

[2]     BRENTANO, Aristotele’s Lehre vom Ursprung des Menschlichen Geistes, Λει­ψία, (1911).

[3]     DÜRING I., Ο Αριστοτέλης, παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του, μτφ. Α. Γεωργίου – Κατσιβέλα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, τ.2, Αθήνα (1994).

[4]     ROSS W. D., Αριστοτέλης, μτφ. Μ. Μήτσου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα (1993²).

[5]     ΦΡΑΓΚΟΥ Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, Αθήνα, (1984).

ΞΕΚΑΛΟΥ Γ. και ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Η Παιδαγωγική δια μέσου των αιώνων, τ. 2, Ηράκλειο, (1970).
[1]. Η παιδαγωγική ίσχυε κάποτε, ακόμη και ως διδασκαλία της τελειοποίησης των ανθρώπων από κάθε άποψη και της βελτίωσης των ανθρώπινων πραγμάτων, δηλ. κάθε ανθρώπινης συ­γκρότησης, υπό την έννοια της «παμπαιδείας» του Comenius (1592-1670).

Wolfgang Brezinka, «Η άνοδος και η κρίση της επιστημονικής παιδαγωγικής», Σύγχρονη Εκ­παίδευση, (Μάρτ.-Απρ. 2000), 111, σ.29.

[2]. Bernard Charlot, Το σχολείο αλλάζει, κεφ. Η εκπαιδευτική κρίση, μτφ. Ε. Μποναφάτου – Ν. Παπαγεωργίου, Προτάσεις, Αθήνα, (1992).

[3]. Για τη σημασία των αξιών στη δόμηση της ανθρώπινης προσωπικότητας, στον προσανα­τολισμό και στην περιβαλλοντική συμπεριφορά έγιναν ήδη πολλές μελέτες. Βλ. Rokeach M., The nature of human values, Free Press, New York, (1973).

Dawis Lofquist L., A Psychological theory of work adjustment, Minneapolis, University of Min­nesota Press, (1984). Κρίβας Σπ., Αρέθεας, τομ. Ι Πάτρα (1998), Παν. Πατρών, Σχολή Ανθρω­πιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Π.Τ.Δ. Εκπαίδευσης, σσ. 141-142.

[4]. ’Αριστοτέλους, Πολιτικά Η, 1334α, 30-35.

[5]. Ζαν – Φρανσουά Λυοτάρ, Η μεταμοντέρνα κατάσταση, μτφ. Κ. Παπαγιώργη, Γνώση, Αθή­να, (1993), σ.9.

[6]. Kant I., «Απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι Διαφωτισμός» (1784), μτφ. Παπανούτσου, στον τομο Kant I., Δοκίμια, Αθήνα, (1971).

[7]. Dialektik der Aufklärung. Philosophische Fragmente (1974), = Horkheimer, Cesautnelte Schriften, τ.5, σ.16.

[8]. Για την κριτική που έχει ασκηθεί στην παραδοσιακή παιδαγωγική, βλ. Kerschensteiner C. Begriff der Arbeitschule, Lepzig-Berlin, (1913).

Του ίδιου, Die Seele des Erziehers und das Problem der Lehrerbildung, München, (1942).

Dewey, School and Society, Chicago, (1899).

Του ίδιου, Democracy and Education, New York, (1916).

[9]. ’Αριστοτέλους, ’Ηθικά Νικομάχεια, Ζ1142^α, 8-9.

[10]. Lidell H. – Scott R., Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, τομ. IV, Σιδέρη, Αθήνα.

[11]. Κούτρα Δ., Αναδρομές στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, σ.73.

[12]. Δημόκριτος, Diehls-Kranz II, 132.

[13]. ’Αριστοτέλους, ’Ηθικά Νικομάχεια, VI, 13, 1144b.5.

[14]. ’Αριστοτέλους, ’Ηθικά Νικομάχεια, VI, 5.8.

[15]. ’Ηθικά Νικομάχεια VI, 12, 1144a, 6-7.

[16]. ’Ηθικά Νικομάχεια 28, 1141b 33-34.

[17]. ’Αριστοτέλους, Πολιτικά, Η, 1329α, 15-17, Oxford 1967. ’Ηθικά Νικομάχεια, 28, 1142b 11-20, Βλ. Κούτρα Δ., Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, σ.75. ’Ηθικά Νικομάχεια VI 8.122, 7-8.

[18]. ’Ηθικά Νικομάχεια, VI. 1144b 8-10.

[19]. Πολιτικά Θ, 1337α, 17.

[20]. ’Ηθικά Νικομάχεια Χ. 9, 1179b, 2119,9.

[21]. ’Ηθικά Νικομάχεια VI. 8, 122, 5-6.

[22]. Ρητορική Α. 10. 1369α, 1-10, «ὥστε πάντα ὅσα πράττουσιν ἀνάγκη πράττειν δι’ αἰτίας ἑ­πτά, διά τύχην, διά φύσιν, διά βίαν, δι’ ἔθος, διά λογισμόν, διά θυμόν, δι’ ἐπιθυμίαν».

[23]. Ross W. D., Ο Αριστοτέλης, μτφ. Μ. Μήτσου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθή­να, (1993), σ.382.

[24]. Ἀριστοτέλους, Τοπικά, 1103a 14 – b 25.

[25]. Ἀριστοτέλους, Πολιτικά, Η 14, 1333α 11-15.

[26]. Ἀριστοτέλους, Πολιτικά, Η 17, 1336a 23-26 και 1336b 2-23.

[27]. Ἀριστοτέλους, Προτρεπτικός, 10C, Oxford 1964, 42.

[28]. ’Ηθικά Νικομάχεια ΙΙΙ, 1130b, 93, 11-12. «σχεδόν γάρ τά πολλά τῶν νομίμων τά ἀπό τῆς ὅλης ἀρετῆς προσταττόμενα ἐστίν· καθ’ ἑκάστην γάρ ἀρετήν προστάττει ζῆν καί καθ’ ἑκάστην μοχθηρίαν κωλύει ὁ νόμος. Τά δέ ποιητικά τῆς ὅλης ἀρετῆς ἐστί τῶν νομίμων ὅσα νενο­μοθέτηται περί παιδείαν τήν πρός τό κοινόν οἱ γάρ νομοθέται τούς πολίτας ἐθίζοντες ποι­οῦσιν ἀγαθούς, καί τό μέν βούλημα παντός νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δέ μή εὖ αὐτό ποιοῦ­σιν ἁμαρτάνουσιν, καί διαφέρει ταύτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθή φαύλης».

[29]. Ἀριστοτέλους Πολιτικά Η, 1323b 30-36.

[30]. ’Ηθικά Νικομάχεια ΙΙ. Ι. 1103b, 3-6.

[31]. ’Ηθικά Νικομάχεια VI, 7-8, 1141b και VIII, 121, 23-25.

[32]. ’Ηθικά Νικομάχεια, IX, 9, 1170a 10-15.

[33]. Ἀριστοτέλους, Πολιτικά Α, 1253α.

[34]. ’Ηθικά Νικομάχεια IX. 9, 1170α 10-15 και Κούτρα Δ., Αναδρομή στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, σ.41.

[35]. ’Ηθικά Νικομάχεια ΙΙΙ, 1113b, 5-6.

[36]. Ἀριστοτέλους, Πολιτικά Α, 1252^α, 1-3.

[37]. Ἀριστοτέλους, Προτρεπτικός, 44, Oxford (1964).

[38]. Ἀριστοτέλους, Πολιτικά Α, 1253α, 34.

[39]. Ἀριστοτέλους, Προτρεπτικός, 44, Oxford (1964).

[40]. ’Ηθικά Νικομάχεια, VI. I. 1095 IV. 2 (3-4).

Το παράδοξο του να πληγώνουμε αυτούς που αγαπάμε

ΑΠΟΤΕΛΕΙ ένα από τα παράδοξα της αγάπης το ότι συχνά πληγώνουμε περισσότερο αυτούς που αγαπάμε περισσότερο. Επισημαίνουμε συνεχώς τα λάθη τους, επικρίνουμε τις αποφάσεις τους, αμφισβητούμε τα συμπεράσματά τους.

         

Κάποιες φορές, βάζουμε σ’ εκείνους πιο υψηλά στάνταρ απ’ ότι στον εαυτό μας. Δεν είναι κακό να θέλουμε τα πρόσωπα που αγαπάμε να κάνουν το καλύτερο που μπορούν, αλλά αυτό δε θα το πετύχουμε ποτέ με τις επικρίσεις και τα αρνητικά σχόλια.

Μερικά χρόνια πριν, βιντεοσκοπήσαμε μια καθηγήτρια στη διάρκεια του μαθήματος, προκειμένου να αναλύσουμε την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ίδια και τους μαθητές. Μελετώντας τα αποτελέσματα, ανακαλύψαμε, προς μεγάλη έκπληξη της εκπαιδευτικού, ότι, μολονότι ενδιαφερόταν πάρα πολύ για τους μαθητές της, η συμπεριφορά της απέναντί τους ήταν σχεδόν εντελώς αρνητική – ένας ολόκληρος κατάλογος με «Απαγορεύεται» κοσμούσε την αίθουσα, γραπτά επιστρέφονταν γεμάτα κοκκινίλες και τα προφορικά σχόλιά της επισήμαιναν σχεδόν πάντα τις αδυναμίες των παιδιών.

Η κριτική είναι μια σύνθετη και δύσκολη τέχνη, που δεν πρέπει να γίνεται με ελαφριά καρδιά. Μπορεί να είναι εποικοδομητική, αλλά μπορεί να είναι και ισοπεδωτική.

Την επόμενη φορά που θα μπούμε στον πειρασμό να πούμε «Το πρόβλημα με σένα είναι ότι…» θα πρέπει ίσως να το ξανασκεφτούμε και να αναρωτηθούμε γιατί το κάνουμε!

Το σχόλιό μας θα έχει πραγματικά κάποιο θετικό αποτέλεσμα ή μήπως είναι καλύτερα να σωπάσουμε; Θα ωφελήσει αν μιλήσουμε ή θα μειώσουμε ένα ανθρώπινο πλάσμα; Ή μήπως έτσι θα χάσουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο;

Δε σου κράτησα ποτέ κακία. Παράπονο μόνο…

Δε σου κράτησα ποτέ κακία. Παράπονο μόνο…

Να ήξερες πόσες νύχτες προσπαθούσα με τη σκέψη μου να επικοινωνήσω μαζί σου…

Να σου στείλω ένα μήνυμα… Κι εσύ δεν άκουγες…

Ξέρεις, ο πονεμένος αποζητά τον ίσκιο ενός ανθρώπου,
για να καθήσει από κάτω, να κουρνιάσει και να κλάψει με την ησυχία του.

Ο πόνος θέλει μια σκέψη.

Ένα καταφύγιο για να καταλαγιάσει. Όταν δεν υπάρχει τίποτα γίνεται πιο σκληρός.

Πιο κοφτερός. Σε παίρνει το κατόπι κι όπου σε βρει σε μαχαιρώνει,
ώσπου να σε ρημάξει…

Μόνο οι πολύ δυνατοί, οι πολύ οχυρωμένοι τα βγάζουν πέρα.

Κι εγώ δεν ήμουν ποτέ τόσο δυνατός.

Και καθόλου οχυρωμένος.

Εσύ ήσουν πάντα ένας καλός καραβοκύρης.

Είχες πυξίδα…

Κρατούσες την ρότα σου σταθερή..

Άραξες το σκέφος σου σε απάνεμο λιμάνι..

Εγώ το δικό μου το βούλιαξα…

Ναυάγησα…

Ήρθα εδώ γιατί με πέταξαν τα κύματα…

Ταξίδευα σ' ένα άγνωστο πέλαγος κι είχα τ' αυτιά μου ανοιχτά μόνο για τις σειρήνες..

Όπου μου λεγαν πήγαινα…
ενα παιχνίδι είναι ο έρωτας και εσύ δεν το έμαθες ακόμη…

Η Σκέψη που δε Γίνεται Πράξη

Όταν προσπαθείς να καταπιαστείς με ένα θέμα που εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα απόψεων, δύο είναι τα τινά: είτε να μείνεις στην επιφάνεια κενολογώντας είτε να εκφραστείς τόσο σύνθετα, ώστε στο τέλος να μη καταλάβεις ούτε εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου.

Επιλέγοντας να ξεκινήσω κατ’ αυτό το τρόπο, σκόπιμα καταδεικνύω την επιτακτική ανάγκη της πρακτικής θεωρίας.

Είναι όμορφο να υπάρχει μια σωστή πρώτη ύλη, βασισμένη σε μια ολοκληρωμένη θεωρία, όμως, δεν αρκεί αν δε συνοδεύεται με την ανάλογη απόδειξη.

Η κοινωνία μας και οι σχέσεις αλληλεπίδρασης που ενυπάρχουν σε αυτή διαμορφώνονται, αναπτύσσονται και εξελίσσονται πρακτικά.

Τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε στη καθημερινότητά μας, μας δημιουργούν συναισθήματα, τα οποία πρέπει να εκτονωθούν με κάποια μορφή αντίδρασης. Όταν η αντίδραση μετασχηματίζεται σε απόφαση, το συναίσθημα αποκτά τη μορφή της διέγερσης, κατά την οποία διακατεχόμαστε από ένα ευχάριστο άγχος.

Γιατί οι σκέψεις μας αδυνατούν να μεταφραστούν, τις περισσότερες φορές, σε πράξεις, λοιπόν;

Πολλές φορές, καταγράφουμε τη κατάσταση-ερέθισμα, ξέρουμε τι θέλουμε, κινητοποιούμε την ενέργεια του συναισθήματος, αλλά τελευταία στιγμή, δε τολμάμε να περάσουμε στη πράξη, διακόπτοντας τη νοερή διεργασία που ξεκινήσαμε.

‘Έτσι, καταλήγουμε να αμφιβάλλουμε για την αρχική μας θέση, καταλήγοντας σε μια, αρνητική αυτή τη φορά, αγχογόνo κατάσταση παράλυσης.
Πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο της ματαίωσης ή ενός εξωγενούς συμβάντος που θα αναβάλει τα σχέδιά μας. Αλλά για πόσο; Ο χρόνος που θα επιτρέψουμε να μας επηρεάζουν οι παράγοντες αυτοί είναι ένα βολικό άλλοθι για να δικαιολογήσουμε τα πραγματικά αίτια που υποβόσκουν ενδόμυχα και παρακωλύουν την υλοποίηση της σκέψης.

Όσο πικρό κι αν ακούγεται, δεν έχει καμία σημασία η πρόθεση, αλλά η έκβαση που αυτή επιφέρει.
Η ταυτότητά μας καθορίζεται από τα πεπραγμένα και όχι από το συνονθύλευμα σκέψεων που έχουμε γύρω από δυνητικές καταστάσεις.

Ο τρόπος που θα συμπεριφερθούμε απέναντι στον εαυτό μας και στους γύρω μας θα αποτελέσει σημείο αναφοράς και ένδειξη συμβατότητας σκέψης και πράξης.

Στη τελική κρινόμαστε….
Για αυτό που δείχνουμε ότι είμαστε στον έξω κόσμο και όχι για αυτό που σκεφτόμαστε ότι θα έπρεπε να είμαστε. Αν θεωρούμε, λοιπόν, ότι το “είναι” της σκέψης μας αποτελεί δική μας δημιουργία και όχι κάποιο αποκύημα “ευγενών” εξωτερικών παραινέσεων γιατί να μην αποτυπωθεί και στο “φαίνεσθαι”;

Για να προλάβω να καλύψω τα νότα μου, οφείλω να δηλώσω πρόμαχος του “είναι” και όχι του “φαίνεσθαι”. Μόνο που υπάρχουν κάποιες λεπτές γραμμές στις έννοιες αυτές, τις οποίες αν δε διαχειριστείς με αυθεντικότητα, τείνεις να εξαλείψεις και να ευτελίσεις το νόημά τους, διαβρώνοντας τις ισορροπίες ανάμεσά τους. Στη προκειμένη περίπτωση, θέλησα να τις ενώσω και να τις παρουσιάσω ως αλληλένδετες καταστάσεις, όπου το “είναι”, δηλαδή η θεωρία, ολοκληρώνεται πρακτικά μέσα από το “φαίνεσθαι” αυτής.

Αν σταματήσουμε να κομπάζουμε για το τι “είμαστε” και εισχωρήσουμε στο “φαίνεσθαι” αυτού που δηλώνουμε, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι πιο γόνιμα απ’ όσο περιμένουμε.

Τα Πλεονεκτήματα του Σαρκασμού

Η δεξιοτεχνία του να είσαι σαρκαστικός, είναι αρκετά υποτιμημένη, ενώ αντιθέτως θα έπρεπε να θεωρείται ως ένα γνήσιο χαρακτηριστικό της προσωπικής μας ταυτότητας.

Δυστυχώς, δε συναντάμε καθημερινά ανθρώπους με τους οποίους επικοινωνούμε αβίαστα, ειλικρινά και ουσιαστικά, ανθρώπους που θα μας χαρίσουν στιγμές εποικοδομητικού γέλιου με τον πνευματώδη σαρκασμό τους και θα μας προσφέρουν μια άκρως ενδιαφέρουσα και διόλου ανιαρή συζήτηση.

Τι είναι αυτό που κάνει το άτομο που διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό, τόσο σπάνιο και άκρως ενδιαφέρον; Πέρα από το να εκνευρίζει και να βγάζει από τη μέση με περίσσεια άνεση τους ανίδεους συνομιλητές, που προσπαθούν να προσποιηθούν και να μιμηθούν μία προσωπικότητα που δεν είναι, έχει τη δυνατότητα να:

Διαβάζει ανάμεσα από τις γραμμές
Δεν αφήνει τίποτα απαρατήρητο και στρατηγικά ανακαλύπτει κρυμμένα κίνητρα και νοήματα. Ένα όπλο, που ίσως να στερεί στο άτομο αυτό τη μαγεία του μυστηρίου, καθώς λύνει το παζλ των πιθανοτήτων χωρίς δυσκολία, όμως τον βοηθάει να προλάβει καταστάσεις, που θα μπορούσαν να έχουν ολέθρια έκβαση.

Χρησιμοποιεί τον σαρκασμό ως πανοπλία
Ο σαρκασμός βοηθά στην άμυνα έναντι απερίσκεπτων λεκτικών επιθέσεων και στην καθοδήγηση του επιτιθέμενου προς αποκατάσταση της αρχικής θέσης του. Κανένας μας δε μπορεί να αρνηθεί, ότι έχουν αποφευχθεί πολλές ανιαρές συζητήσεις με αυτή τη τακτική.

Διαθέτει υπεράνθρωπους μηχανισμούς αυτό-άμυνας
Δεν έχει ανάγκη να καλύψει κανένας τα νώτα του και μπορεί να υπερασπιστεί επάξια τον εαυτό του οποιαδήποτε στιγμή σε οποιαδήποτε κατάσταση. Με δυσκολία θα καταφέρει κάποιος να ταράξει τα νερά του και να οδηγήσει αυτό το άτομο στο να χάσει την ψυχραιμία του.

Λέει όσα οι άλλοι σκέφτονται
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν εκατομμύρια σκέψεις στο μυαλό τους, τις οποίες δεν εκφράζουν ποτέ -ή ακόμα χειρότερα- εκφράζουν διαστρεβλωμένα, προκειμένου να μη πληγώσουν τον συνάνθρωπό τους με την ίσως σκληρή, αλλά άκρως ειλικρινή άποψή τους. Αντιθέτως, τα άτομα με σαρκασμό είναι σε θέση να απαντήσουν με αμεσότητα και ευθύτητα. Εξάλλου, αν κάποιος δεν είναι έτοιμος για κάθε πιθανή απάντηση, καλύτερα να μη μπει στη διαδικασία να ρωτήσει. Η αλήθεια πονάει, αλλά το ψέμα σκοτώνει.

Γνωρίζει πότε του λένε ψέμματα
Σίγουρα, το ψέμα είναι κάτι που απεχθάνεται, γι αυτό και έχει μελετήσει πάνω στην ανίχνευση του. Εάν βρεθεί μπροστά του κάποιος που θέλει να τον εξαπατήσει, το μόνο σίγουρο είναι πως θα τον ξεσκεπάσει από τις πρώτες κιόλας μικροκινήσεις, πριν καν ειπωθεί το ψέμα.


Καταλαβαίνει πότε ένα επιχείρημα “μπάζει”
Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε βρεθεί παρόντες σε συζητήσεις που απλά “δεν πείθουν” και είναι αποτέλεσμα πολλών ημιτελών, μη εμπεριστατωμένων και άκρως ευτελών επιχειρημάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το χάρισμα του σαρκασμού, θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους και θα αποκαταστήσει τα κατακρεουργημένα επιχειρήματα.

Δεν επηρεάζεται από τη κριτική των άλλων
Το ανθρώπινο είδος, ασχολείται και επηρεάζεται -δυστυχώς- από τη γνώμη των άλλων με αποτέλεσμα να προσπαθεί καθημερινά να ξεπεράσει τον επικριτή του και όχι τον εαυτό του. Υπάρχει, βέβαια, και ένα ποσοστό ανθρώπων, το οποίο είναι πλήρως ικανοποιημένο με τις επιλογές που έχει κάνει στη ζωή του, είτε είναι σωστές είτε λάθος, καθώς γνωρίζει πολύ καλά ότι οι έννοιες του “σωστού” και του “λάθους” είναι εξ ολοκλήρου υποκειμενικές, αρκεί οι συνέπειες των εκάστοτε επιλογών να μην εμπλέκουν τρίτους. Σε αυτό το ποσοστό, οι περισσότεροι διαθέτουν μια δόση σαρκασμού.

Έχει “ενεργό” πνεύμα
Στις μέρες μας, οι λέξεις ευφυΐα, χιούμορ, ετυμολογία, ειλικρίνεια και γενικά το κομμάτι της εγρήγορσης του πνεύματος έχει πέσει σε λήθαργο, λειτουργώντας λίγο πολύ ως αυτοματοποιημένες μηχανές, ικανές να ανταπεξέλθουν μονάχα σε τεχνοκρατικά καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο σαρκασμός τείνει να κρατά ζωντανά τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, καθιστώντας το άτομο που τα διαθέτει, τουλάχιστον, ξεχωριστό.

Ποιος Είναι ο Απολογισμός της Ζωής σας ως Τώρα;

Το να προχωρήσουμε σε μια αλλαγή στη ζωή μας -με διάρκεια- δεν είναι κάτι απλό, διότι δεν απαιτεί μονάχα αλλαγή στον τρόπο που δρούμε, αλλά κυρίως στον τρόπο με τον οποίο έχουμε δομήσει την κοσμοθεωρία μας.

Πώς, όμως, θα γίνουν οι κατάλληλες αλλαγές, εάν πρώτα δεν έχουμε συνειδητοποιήσει το ήδη υπάρχον υπόβαθρο, όσον αφορά το επίπεδο αξιών μας;

Ένας τρόπος να καταλάβουμε σε τι επίπεδο βρισκόμαστε διανοητικά, ηθικά και πνευματικά είναι να κάνουμε μια λίστα με όλα τα πιστεύω μας για τη ζωή γενικά, αλλά και ειδικά, από τη στιγμή που αντιληφθήκαμε τον εαυτό μας ως προσωπικότητα έως σήμερα.

Ίσως, να αποτελούσε αφετηρία σκέψης, η λίστα που ακολουθεί:

Όλα είναι θέμα επιλογών. Η “σωστή στιγμή”, “η κατάλληλη ευκαιρία” και η “τύχη” είναι απλά δικαιολογίες επανάπαυσης ή μετάθεσης ευθυνών.
Η αναζήτηση του άλλου μας μισού, καλό θα ήταν να γίνει ενδοσκοπικά. Κανένας εξωτερικός παράγοντας δε θα ολοκληρώσει τη δική σου ύπαρξη, αν είναι μισοτελειωμένη.
Η ευτυχία εξαρτάται από 3 παράγοντες: γονίδια, γεγονότα, ηθικές αξίες -και ίσως να προσέθετα και έναν συμβατό δότη συναισθημάτων-.
Κανένας άλλος δε μοιράζεται μαζί σου τον ίδιο τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον κόσμο και αντιλαμβάνεσαι τη πραγματικότητα.
Είναι απίθανο να αποτύχεις, αν αρνηθείς να παραιτηθείς.
Μη βάζεις ανθρώπους στη ζωή σου απλά για να “σκοτώσεις” τις ώρες σου.
Αντίθετα, έχε δίπλα σου ανθρώπους που τροφοδοτούν τη σκέψη σου και πυροδοτούν τα γνήσια συναισθήματά σου.
Αν η ζωή σου ως τώρα είναι εύκολη, τότε δε προσπαθείς αρκετά.
Οι επιθυμίες βασίζονται σε ένα σύστημα ανταμοιβής-τιμωρίας. Ο καθένας από εμάς αποφασίζει σε τι μέτρο και με ποια όρια θέλει να τις ικανοποιήσει.
Η υγεία πρέπει να αποτελεί πάντα τη πρώτη προτεραιότητα.
Μπορείς να αγοράσεις γνώσεις, αλλά όχι παιδεία.
Η θρησκεία είναι παράλληλα το μεγαλύτερο κακό και το μεγαλύτερο καλό στον κόσμο.
Η θρησκεία, στην οποία πιστεύεις, δεν είναι καλύτερη ή ορθότερη από κάποιου άλλου. Είναι απλά μια διαφορετική εκδοχή της ίδιας θεωρίας.
Άνθρωποι γινόμαστε, δε γεννιόμαστε.
Η ζωή σου θα είναι πολύ καλύτερη αν οι πράξεις του σήμερα, επηρεάζουν θετικά το αύριο.
Η απλότητα είναι ζωτική. Η απλοϊκότητα, περιττή.
Επειδή κάτι είναι νόμιμο, δεν είναι απαραίτητα ηθικά σωστό.
Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες και αναγκαίες. Μπορεί να μη γίνεται να αλλάξεις το παρελθόν σου, αλλά σίγουρα μπορείς να επέμβεις στο παρόν και το μέλλον σου.
Μερικές φορές, το πρόβλημα που έχεις, ίσως, να είσαι εσύ.
Αν σε αγαπούν όλοι, κάτι δεν κάνεις σωστά.
Όλοι έχουν γνώμη. Θυμήσου, όμως, ότι είναι απλά γνώμη και όχι γεγονός.
Αν δε ξέρεις, ρώτα.
Ξεκίνα να διαβάζεις βιβλία. Η γνώση είναι δύναμη.
Είναι καλό να θεωρείσαι ο εξυπνότερος της παρέας, αλλά καλύτερο να περιβάλλεσαι από ανθρώπους που επιτρέπουν και προκαλούν την εξέλιξή σου.
Η ζωή των ονείρων σου δεν είναι όσο ακριβή νομίζεις.
Ο ρομαντισμός είναι έντονος, ο ρομαντικός ρεαλισμός πιο ανθεκτικός.
Αν θες κάτι πολύ, μπορείς να το αποκτήσεις. Αν δε το αποκτήσεις, σημαίνει ότι δεν το ήθελες πολύ.
Μη μετανιώνεις για τίποτα, πέρα από την αδράνεια.
Σκέψου περισσότερο, κρίνε λιγότερο.
Αν ξεκινάς κάτι που ξέρεις ότι δεν μπορείς να τελειώσεις, μη το ξεκινήσεις.
Αν θες να είσαι υγιής, φρόντισε να περιβάλλεσαι από μη τοξικούς ανθρώπους.

Υπάρχει κάτι που αξίζει

Και σε φαντάζομαι απορημένο αγαπητέ φίλε αναγνώστη να αναρωτιέσαι και να απορείς, τι ακριβώς είναι αυτό το κάτι, είναι κάτι που υπάρχει μέσα στον καθένα, είναι κάτι που παρουσιάζεται σε ανύποπτο χρόνο σε κάποιον εκλεκτό και παρακαλάς να είσαι εσύ αυτός, είναι κάτι που δεν θα εμφανιστεί ποτέ αν το προσμένεις αλλά θα σε χαστουκίσει μια καθημερινή καθώς βαδίζεις κατηφής και περίλυπος, πάντως όλα τα κάτι του κόσμου αποσκοπούν σε κάτι: να σε αλλάξουν.

 Λοιπόν, ας σκεφτούμε όλοι μαζί, διαβάζοντας τις αράδες τούτες, τι ακριβώς αξίζει στη ζωή, υλικό η άυλο, χρηστικό και μη, μέσα στο μυαλό ή μέσα στα χέρια.

Ψάξε μέσα σου για την απάντηση, για αυτό το κάτι, που πολλοί το εντόπισαν μετά από χρόνια, ίσως άλλοι να μην το βρουν ποτέ γιατί πολύ απλά δεν ψάχνουν καν, άλλοι είναι τόσο μπερδεμένοι που δεν ξέρουν ακριβώς τι ψάχνουν, άλλοι χάνονται μέσα στην αναζήτηση, άλλοι αποτυγχάνουν με την πρώτη προσπάθεια και τα παρατάνε. Για αυτούς τους λόγους και για άλλους τόσους η αναζήτηση για κάτι που αξίζει μπορεί να διαρκεί μια ζωή ολόκληρη.

Από την άλλη τώρα, κάτι που αξίζει υπάρχει στην καθημερινή ζωή του καθενός, αλλά και πάλι πρέπει να σηκωθεί το κεφάλι, να ανοίξει το μάτι και να ανοίξει η ψυχή για να εντοπιστεί.

Παράδειγμα, μετά από εσωτερική αναζήτηση και μετά το πέρας μιας φοιτητικής ζωής τεσσάρων ετών, μία τελειωμένη πρακτική άσκηση και μια δουλειά με βασικό μισθό πείνας, ο τάδε επιλέγει να παρατήσει τη στρωμένη πλέον ζωή του και να μεταναστεύσει στην Αφρική όπου θα μαγειρεύει για ορφανά παιδάκια με πρησμένες κοιλιές και τα βράδια πριν πέσει για ύπνο θα ακούει βρυχηθμούς λεόντων να σπάνε τη σιγαλιά της Αφρικανικής νυκτός. Μετά από τέσσερα με πέντε χρόνια ανακάλυψε ότι το να προσφέρει βοήθεια σε ανθρώπους που πραγματικά τη χρειάζονται είναι κάτι που αξίζει, οπότε παράτησε τη βολή και τη θαλπωρή του και έπραξε ότι ο νους και η ψυχή του επιθύμησε.

Ο δείνα τώρα, μετά από μία σαββατιάτικη έξοδο και αρκετό αλκοόλ, επιστρέφοντας στην οικία του σε μια από τις κεντρικότερες οδούς της πόλης, βρήκε κοντά στην πόρτα του ένα εγκαταλελειμμένο κουτάβι, να κλαίει, να πεινάει, να απορεί για το τι ακριβώς έκανε και το κτήνος ενδεδυμένο άνθρωπος το παράτησε στο άγνωστο. Το μαζεύει, το υιοθετεί, το κάνει μέλος της οικογένειας του, μετέπειτα κάνει προσπάθειες να ενημερώσει κόσμο για την κατάσταση (αδέσποτα-φιλοζωικές-κλπ). Βρήκε κάτι που αξίζει να κάνει μια νύχτα που επέστρεφε από έξοδο.

Λοιπόν, βρες κάτι να αξίζει, είναι δίπλα σου ή μέσα σου. Ψάξε γύρω σου, ή ρώτα τον εαυτό σου. Είναι κρίμα να περνάνε οι μέρες και να μην κάνεις κάτι, είναι χειρότερο να περνάνε οι μέρες αν ξέρεις τι ακριβώς αξίζει για εσένα αλλά δεν κάνεις κάτι.

ΕΝΑ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟ ΑΥΡΙΟ

Δύσκολοι καιροί, ομιχλώδεις και σκοτεινοί. Η λακούβα του καναπέ πάλιωσε, αντικαταστάθηκε με αυτήν της καρέκλας μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή. Πλέον οι ξερόλες πολλαπλασιάστηκαν και παγιδεύτηκαν στην διαρκή αναζήτηση του Google και των social media. Δεν μπορεί όμως να υποκατασταθεί η ανθρώπινη επαφή. Το ίντερνετ από εργαλείο χειραφέτησης του ανθρώπου από την κατασκευασμένη πληροφορία, κινδυνεύει να φέρει έναν νέου τύπου μεσαίωνα.

Η ζωή περιμένει στους δρόμους, σε καλεί να συνεχίσεις. Δεν χρειάζεται να δίνεις εξηγήσεις. Οι φίλοι δεν τις χρειάζονται, οι εχθροί δεν θα σε πιστέψουν ούτως ή άλλως. Συμβαίνουν πράγματα που δεν μπορείς να αγνοήσεις, έχεις ηθικό χρέος να τα προσέξεις, δεν λειτουργούν σε όλους η απάθεια και η αδιαφορία ως μηχανισμοί άμυνας. Από την άλλη είσαι ένας άνθρωπος που διψάς. Γύρω οι περισσότεροι κλείνονται, χωροταξικά, αλλά και μέσα τους. Δεν συμβιβάζεσαι μ’ αυτό.

Είναι εύκολο να χαθείς στον δικό σου κόσμο, να μείνεις στα αγαπημένα σου πρόσωπα, στις μουσικές και τα βιβλία, σε όσα σε γεμίζουν και σε όσα νοηματοδοτούν την ζωή σου. Nα ενισχύσεις τις άμυνές σου στον κυνισμό και την σκληρότητα. Υπάρχει ανάγκη για φως, περισσότερο φως.

Δεν πρέπει να περνάνε οι μέρες άσκοπα. Κάποτε θα σου λείψουν, αλλά θα έχεις άσπρα μαλλιά. Το κενό και η μιζέρια γύρω πιέζουν τον κόσμο σου, προσπαθείς να τον οχυρώσεις.

Φτωχύναμε, αλλά όχι μόνο οικονομικά, αλλά και ηθικά και ψυχικά. Υπάρχει πλούτος, αλλά εξαρτάται από το τι ψάχνεις. Δεν ήρθαμε σ’ αυτή την ζωή για να υποφέρουμε, δεν γεννηθήκαμε για να βιώνουμε μια βλάσφημη θλίψη.

Χρειαζόμαστε σκοπό, χρειαζόμαστε πριν όλα θεωρηθούν νεκρά, να ξαναμάθουμε να ζούμε. Τα δεδομένα ανατράπηκαν, έχουμε ανάγκη να βρούμε τους εαυτούς μας. Όταν γίνουμε πάλι άνθρωποι και όχι μηχανές που υπακούουν, τότε θα δικαιούμαστε ένα πιο φωτεινό αύριο.

Πάντοτε Ελεύθερος

Όταν Ζεις στο Χώρο της Πραγματικότητας (αυτού που συμβαίνει, που δεν το κατασκευάζει η σκέψη), όταν δηλαδή έχεις μια άμεση συνεχή ανανεούμενη πραγματική επαφή με αυτό που συμβαίνει, Ζεις στο Τώρα, στο Αληθινό Ακατασκεύαστο Τώρα (όχι στο κατασκευασμένο τώρα της σκέψης). Ζεις Αυτή την Στιγμή που εξελίσσονται τα πράγματα, που είναι ο μόνος Πραγματικός Χρόνος.

Αυτή η Εμπειρία Ζωής, στην Στιγμή που Ρέει είναι έξω από τον χρόνο (τον γραμμικό χρόνο της σκέψης). Σε έφερε εδώ το συλλογικό κι ατομικό παρελθόν αλλά τώρα όλα αυτά χάθηκαν κι είσαι έξω από τον χρόνο. Ισορροπείς στην Στιγμή που είναι η Αιωνιότητα που Ρέει, επειδή συνεχώς ανανεώνεται για πάντα, αφήνοντας πίσω όλα τα φαινόμενα χωρίς να «κρατά» τίποτα.

Ζεις έξω από τον χρόνο επειδή ζεις μόνο αυτό που συμβαίνει. Δεν στηρίζεσαι ούτε στο παρελθόν, ούτε οραματίζεσαι κάποιο μέλλον, ούτε φαντασιώνεσαι ότι υπάρχει κάποια άλλη ζωή. Είσαι Απόλυτα Ελεύθερος από τον γραμμικό χρόνο της σκέψης. Μια τέτοια Εμπειρία Ζωής δεν έχει αποτελέσματα, δεν φτιάχνει κάρμα. Είσαι Ελεύθερος.

Το να Ζεις στην Αιώνια Στιγμή που Ρέει σημαίνει πως ζεις αυτό που συμβαίνει πραγματικά. Μια Κατάσταση Ενοποιημένου Πεδίου Επίγνωσης που Υφίσταται Πάντα και δεν εξαρτάται από άλλα «στοιχεία», ούτε από εξωτερικούς, ούτε από εσωτερικούς παράγοντες. Ακόμα κι αν το σώμα καταρρεύσει και χαθεί για σένα η επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, εξακολουθείς να αντικρύζεις το Εσωτερικό Σύμπαν. Ακόμα κι αν Αυτή η Εσωτερική Αντίληψη εξαντληθεί Εσύ Παραμένεις Έξω από Όλα, Ανεξάρτητος κι από την Κίνηση κι από την Ακινησία. Πάντοτε Ελεύθερος.

Στ’ αλήθεια, όλα αυτά είναι βιώματα που έχουν καταγραφεί εδώ και χιλιάδες χρόνια… Κι είναι θαυμαστό, ακόμα και σήμερα, όταν βιώνεις την Αλήθεια, να συναντάς αυτά που βιώνεις μέσα στα Αρχαία Ιερά Κείμενα της Ανθρωπότητας… Καταλαβαίνεις τότε, πως χιλιάδες προηγήθηκαν, χιλιάδες ακολουθούν, ένας «λαός» διαφορετικός από τους ανθρώπους που περπατούν στη γη.

Δεν Έχεις Ελεύθερη Βούληση

Που βρίσκεται η Ελεύθερη Βούληση του ανθρώπου; Αν υποθέσουμε ότι έχει Βούληση

Η Ελεύθερη Βούληση βρίσκεται στην ικανότητα ΕΛΕΓΧΟΥ των σκέψεων, των συναισθημάτων και πράξεων του ανθρώπου, ή στη μεταφυσική παρουσία ή απουσία μιας μη-φυσικής οντότητας με βούληση που τον ΕΛΕΓΧΕΙ; Αυτή  είναι μια ερώτηση που η απάντηση της αλλάζει ανάλογα με το ποια φιλοσοφική σχολή ενστερνίζεται ο παρατηρητής. Αλλά, όπως κι αν το δει κάποιος, υπάρχει ή δεν υπάρχει Ελεύθερη Βούληση, η ερώτηση που προκύπτει είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αξίζει περαιτέρω έρευνα και στοχασμό. Ο ντετερμινισμός (*) βαδίζει χέρι χέρι με την «ελεύθερη βούληση»  οι νευροεπιστήμονες λένε πως πρέπει να ισχύουν συγκεκριμένες νευροφυσικές και νευροχημικές συνθήκες για να μπορέσει ο άνθρωπος να απολαύσει την όποια ελευθερία είναι ικανός.

Ελεύθερη Βούληση στο ανθρώπινο ζώο δεν υπάρχει, γιατί πολύ απλά δεν έχει Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Η, ούτε ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΛΟΦΑΝΕΡΟΥ, ούτε ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ δηλ. ΑΝΑΛΗΨΗ ΕΥΘΥΝΗΣ άρα κανέναν Ε Λ Ε Γ Χ Ο δεν καταφέρνει να έχει στον εαυτό του και κατα προέκταση στην ζωή του κι αυτό είναι πέρα από ΟΛΟΦΑΝΕΡΟ. Ελεύθερη Βούληση έχει όποιος μπορεί να Ε Λ Ε Γ Χ Ε Ι τα πράγματα και τις καταστάσεις, τα γεγονότα, τις Αιτίες και τα Αποτελέσματα τους. Ελεύθερη Βούληση έχει όποιος από θέση Αποτελέσματος δημιουργεί Αιτίες και τούμπαλιν, κανένας άλλος.

Σκέψου, το ανθρώπινο ζώο, δεν έχει Ελεύθερη Βούληση ούτε όταν γεννιέται, ούτε όταν πεθαίνει, γιατί απλούστατα δεν Ε Λ Ε Γ Χ Ε Ι ούτε την Γέννηση του, ούτε τον Θάνατο του. Μην μιλήσω για την ανυπαρξία Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ σε σκέψεις, λέξεις, συναισθήματα και κατά προέκταση στην υγεία, ψυχική, σωματική και διανοητική. Το ανθρώπινο ζώο δεν έχει Ελεύθερη Βούληση ούτε καν στις αερολογίες, στις απάτες, στην ατιμία, στην κακοήθεια, στην έλλειψη αξιοπρέπειας και σεβασμού. Δεν έχει Ελεύθερη Βούληση γιατί πολύ απλά δεν έχει ΒΟΥΛΗΣΗ και κατ’ επέκταση Ελευθερία αυτής. ΒΟΥΛΗΣΗ = ΕΛΕΓΧΟΣ και όταν απουσιάζει το ένα βλέπουμε να απουσιάζει ταυτόχρονα και το άλλο. Ανθρώπινο ζώο που δεν έχει Βούληση δεν έχει επίσης και Έλεγχο.

Δες π.χ. έναν δημόσιο υπάλληλο της γνωστής «φυλής των υπαλλήλων» που είναι τα κατακάθια μιας υγιούς κοινωνίας, γιατί σε μία υγιή κοινωνία οι δημόσιοι, δεν είναι υπάλληλοι, αλλά λειτουργοί, με ανάληψη Ε Υ Θ Υ Ν Η Σ και φυσικά με Β Ο Υ Λ Η Σ Η. Μην ξεχνάμε ότι οι γιατροί, οι νοσηλευτές, οι δικαστές, οι αστυνομικοί, οι εφοριακοί, οι στρατιώτες, οι αεροπόροι, οι βουλευτές, οι παπάδες, όλοι τους δημόσιοι υπάλληλοι είναι και ούτε που μπορούν να αντιληφθούν καν, τι στο καλό είναι αυτή η Ελεύθερη Βούληση, πόσο μάλλον να έχουν κάτι απ’ αυτήν. Να θυμάσαι ΒΟΥΛΗΣΗ = ΕΛΕΓΧΟΣ και στον βαθμό που διαθέτεις το ένα στον ίδιο βαθμό διαθέτεις και το άλλο, άρα αν θέλεις να αυξήσεις το ένα μπορείς να αυξήσεις το αντίθετο του. Βάλε δηλ. στην δική σου ζωή, στον εαυτό σου, Ευθύνη [Υπευθυνότητα] κι αυτόματα αυξάνει η Βούληση σου και τούμπαλιν, βάλε Βούληση, Σκοπό, Θέληση, Πρόθεση για να αυξηθεί ο Ελεγχος σου σε αυτήν. Αυτό είναι το σοφό «γνῶθι σαὐτόν» των Δελφικών παραγγελμάτων.

Πόση Βούληση μπορεί να έχει ένα Αβουλο ον

Βούληση κι Έλεγχος σε ισορροπία σου προσφέρουν βαθμούς ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ. Για Ελευθερία, ούτε λόγος μέσα στην δημιουργία του Φύλακα- Δημιουργού. Είμαστε φυλακισμένοι μέσα στην φούσκα του Θεού- Δημιουργού- Κύριου- Άρχοντα- Μεγάλου Αρχιτέκτονα κλπ κλπ ανάλογα σε ποιο λαγούμι – σχολή – δόγμα – πάγο υπακούς, δεν υπάρχει καμία μορφή Ελευθερίας μέσα σε μια φυλακή, μονάχα βαθμοί Ανεξαρτησίας μπορούν να προσεγγιστούν, που πετυχαίνει μόνο ο Κατεργάρης, ποτέ ο μαζάνθρωπος δηλ. το ανθρώπινο ζώο. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο που οι Επικυρίαρχοι μας αποκαλούν «Μαϊμούδες της Ουτοπίας» είναι απίστευτα σωστός ο τίτλος για το ανθρωποειδές.

Αν θέλεις να δεις πολλές «Μαϊμούδες της Ουτοπίας» πήγαινε σε μια οποιαδήποτε εκκλησία, σε ένα γήπεδο, σε μια συναυλία. Είναι χαμένο το μαϊμουδάκι, αλλά αυτό ζει νομίζοντας ότι είναι αθάνατο !!! ενώ ζει για να καταλήξει σαν μεζεδάκι στον Κύριο κι Αρχοντα που λατρεύει, προσκυνάει κι υπακούει, ενώ ταυτόχρονα μιλάει για ελευθερία βούλησης, αθανασία, ανεξαρτησία, όλον, αγάπη, δημοκρατία, διαλογισμό, πνευματικότητα αγγέλους, αρχαγγέλους κι όλες αυτές τις αφηρημένες αρλούμπες – meme που το ταϊζουν για να το κρατούν υπό Ελεγχο χωρίς καμιά δική του Βούληση δηλ. ένα άβουλο ον. Πόση Βούληση μπορεί να έχει ένα Αβουλο ον; Ρητορική η ερώτηση.

Λεξησαφήνισης

>Βούληση η [vúlisi]1. σταθερή θέληση, επιθυμία για επιδίωξη και επίτευξη κάποιου σκοπού || (έκφρ.) κατά ~:α. όπως και όταν θέλει κάποιος: Ενεργεί κατά ~. β. (στρατ.) παράγγελμα που επιτρέπει ευχέρεια στην εκτέλεση κίνησης ή βολής: Πυρ κατά ~. (λόγ.) οικεία* βουλήσει. 2. (ψυχ.) ψυχική λειτουργία που εκδηλώνεται στην τάση για κτ. και στην προσπάθεια για την επίτευξη κάποιου σκοπού που επιλέχθηκε και αποφασίστηκε συνειδητά: Iσχυρή / ασθενής ~. H ελευθερία της βουλήσεως προϋποθέτει δυνατότητα επιλογής. [λόγ. < αρχ. βούλη(σις) -ση]

Βούλησις -εως, ή Βούλομαι: η Απόφαση, ο Σκοπός, η Θέληση, Επιθυμία, Επιδίωξη η Πρόθεση κάποιου, στον Ευριπίδη και Θουκυδίδη κ.λ.π. Βουλη-φόρος: αυτός που έχει άποψη [όχι γνώμη] αυτός που συμ-βουλεύει, στον Όμηρο, Ιλιάδα. Βουλήεις, -εσσα, -εν, [βουλή] αυτός που έχει σωστή άποψη [όχι γνώμη] ο συνετός, ο σοφός, κατά τον Σόλωνα. Βούλιος -ον, [βουλή] βουλευτικός, συνετός, σοφός, στον Αισχύλο.

>Ελεγχος ο [éleŋxos]: 1α.η εξέταση πράγματος για να διαπιστωθεί η αλήθεια, η ορθότητα, η ικανότητα, η αξία κτλ.: ~ πληροφοριών / προϊόντων. Iατρικός / τελωνειακός ~. ~ εισιτηρίων / στοιχείων ταυτότητας. Σωματικός ~. Kοινοβουλευτικός ~. ~ εναέριας κυκλοφορίας. Kάνω έλεγχο σε κτ. ή υποβάλλω κτ. σε έλεγχο, ελέγχω. Πύργος* ελέγχου. β. εξέταση και ανασκευή λόγου, θεωρίας: ~ του ιδεαλισμού. || ~ συνείδησης, τύψεις συνειδήσεως. 2. υπηρεσία που ελέγχει το έργο άλλων υπηρεσιών: Διεθνής / οικονομικός ~. 3. μέριμνα για περιορισμό: ~ των γεννήσεων / των εξοπλισμών / της ανεργίας / της εγκληματικότητας. (έκφρ.) υπό έλεγχο, για κτ. που ελέγχεται: H πυρκαγιά τέθηκε υπό έλεγχο.

4. φροντίδα για την πορεία μιας κίνησης ή την εξέλιξη μιας λειτουργίας: Έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου και έπεσε στον γκρεμό. 5. διοίκηση, διακυβέρνηση: ~ μιας περιοχής. (έκφρ.) υπό τον έλεγχο: Καταδικάστηκε η χώρα που έθεσε υπό τον έλεγχό της τα γειτονικά εδάφη. 6. δυσμενής κριτική, επίκριση: Οι εργαζόμενοι άσκησαν δριμύτατο έλεγχο στην εργοδοσία. 7. (μτφ.) χαλιναγώγηση: ~ των παθών. Δεν έχει τον έλεγχο των πράξεών του. (έκφρ.) εκτός ελέγχου, για κτ. που δεν μπορεί να ελεγχθεί: H κατάσταση βρίσκεται εκτός ελέγχου. Όταν τον συνάντησα ήταν ήδη εκτός ελέγχου. 8. επίσημο έγγραφο που πιστοποιεί την πρόοδο του μαθητή: Στον έλεγχό της είχε σε όλα τα μαθήματα δέκα και διαγωγή κοσμιοτάτη. 9. επίβλεψη, παρακολούθηση: Tα μικρά παιδιά χρειάζονται διαρκή έλεγχο. [λόγ. < αρχ. ἔλεγχος & σημδ. γαλλ. contrἄle]

Έλεγχος, το [ελέγχω], όνειδος, ντροπή, ατιμία, ύβρις, εξύβριση, ατίμωση, σε Όμηρο  Ιλιάδα: ~λέγεται για άνδρες, κάκ, ελέγχεα, ποταπές, άθλιες κατηγορίες για το δικό σου όνομα.

Έλεγχος, ο [ελέγχω], η κατά αντιπαράσταση εξέταση αντιδίκου, αποδεικτικό μέσο, δοκιμασία, σχολαστική έρευνα, έχειν έλεγχον, κάτι επιδέχεται ανασκευή, σε Ηρόδοτο, Θουκυδίδη. «έλεγχον διδόναι του βίου να λογοδοτώ για την ζωήν μου» σε Πλάτωνα. «εις έλεγχον πίπτειν, καταδικάζομαι» σε Ευριπίδη. «οι περί Παυσανίαν έλεγχος, οι αποδείξεις με τις οποίες καταδικάστηκε» Θουκυδίδης.

Ελεύθερη Βούληση του ανθρώπου. Κυκλικά επιχειρήματα

Ας δούμε τι λέει ο Vlatko Vedral σχετικά με το αν το Σύμπαν είναι Αιτιοκρατικό, κάτι που έχει άμεση σχέση με  την ελεύθερη βούληση. Γιατί αν δεν είναι (που η άποψη μου είναι ότι δεν είναι) δεν υπάρχει και ελεύθερη βούληση.

Η νευροφυσιολογία μας λέει «Η ελεύθερη βούληση ίσως εδράζεται στον προμετωπιαίο φλοιό, και ίσως μπορούμε να την εντοπίσουμε στο έσω-κοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό». Stephen Pinker, «How the Mind Works»

Τα «Αρχεία της Νευρολογίας» το 2003 δημοσίευσαν μια επαναστατική για τα χρονικά της νευρολογίας, κλινική περίπτωση. Ένας μεσήλικος από τη Βιρτζίνια με άμεμπτο ως τότε παρελθόν άρχισε να συλλέγει πορνογραφικό υλικό και να παρενοχλεί σεξουαλικά την οκτάχρονη θετή κόρη του. Η σεξουαλική του συμπεριφορά γινόταν όλο και περισσότερο ψυχαναγκαστική. Αφού παραπονέθηκε επανειλημμένως για πονοκεφάλους και ιλίγγους, του έγινε εγκεφαλική τομογραφία. Αυτή έδειξε στη μετωπιαία περιοχή του εγκεφάλου έναν μεγάλο αλλά καλοήθη όγκο, ο οποίος εισχωρούσε στο διάφραγμα και στον υποθάλαμο – περιοχές που είναι γνωστό ότι ρυθμίζουν τη σεξουαλική συμπεριφορά.

Μετά την αφαίρεση του όγκου η σεξουαλική συμπεριφορά του επανήλθε στο φυσιολογικό. Μερικούς μήνες μετά, η σεξουαλική του προσήλωση στα μικρά κορίτσια επανεμφανίστηκε και μια νέα τομογραφία αποκάλυψε ότι τμήματα του ιστού που είχαν ξεφύγει από το χειρουργικό νυστέρι είχαν αναπτυχθεί σε έναν ευμεγέθη όγκο. Μια νέα χειρουργική επέμβαση επανέφερε το συμπεριφοριστικό του προφίλ στο «φυσιολογικό».

Είναι η βούληση του ανθρώπου Ελεύθερη ή όχι; Αν εξαρτάται από κάποιους νευρώνες και επισυνάψεις, ποιός τις κάνει αυτές; Μπορεί ένας όγκος να αλλοιώνει την συμπεριφορά και την βούληση του ανθρώπου; Πιο πάνω ο Stephen Pinkerχρησιμοποιεί την  λέξη «ίσως» δύο φορές και  διαβάζοντας  πιο κάτω τι  λέει ο καθηγητής Vlatko Vedral της Κβαντικής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς της Βρετανίας για το αν το σύμπαν είναι ή όχι Αιτιοκρατικό και κατά πόσο έχουμε Ελεύθερη Βούληση ή όχι, βλέπουμε πως  χρησιμοποιεί επίσης την λέξη «ίσως».  Για να δούμε…

Είναι το Σύμπαν αιτιοκρατικό;

Όπως και αν το δει κανείς η απάντηση παραμένει «ίσως» Vlatko Vedral.  Τι έχει λοιπόν να πει ένας επιστήμονας για την ελεύθερη βούληση; [1] Οι περισσότεροι στη Δύση είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε ελεύθερη βούληση, παρ’ ότι το πώς φθάνουμε σε αυτό το συμπέρασμα και τι ακριβώς εννοούμε με αυτό είναι κάθε άλλο παρά σαφές. Αν ορίσουμε την ελεύθερη βούληση με καθημερινούς όρους – ως την ικανότητα η οποία μας επιτρέπει να ελέγχουμε τις πράξεις μας – η απάντηση θα μπορούσε να περιοριστεί σε μία ή δύο πιθανότητες: «Ναι, έχουμε ελεύθερη βούληση» ή «όχι, δεν έχουμε» και οι δύο ωστόσο μας οδηγούν γρήγορα σε αντιφάσεις.

Ας υποθέσουμε ότι απαντάμε «Ναι, έχουμε ελεύθερη βούληση». Πώς αποδεικνύουμε την αλήθεια αυτής της δήλωσης; Θα πρέπει κανείς να συμπεριφερθεί με έναν τρόπο ο οποίος δεν θα είναι προκαθορισμένος από τίποτε. Πώς όμως μπορεί αυτό να γίνει όταν ό,τι κάνουμε μπορεί να αναχθεί σε κάποιο αίτιο;

Ας πούμε ότι αποφασίζει κάποιος να αποδείξει την ελεύθερη βούλησή του ενεργώντας με τρόπο ξένο προς τον χαρακτήρα του. Αν ας πούμε έχει μια εσωστρεφή προσωπικότητα, αποφασίζει, για παράδειγμα, να πιάσει κουβέντα με έναν παντελώς άγνωστο στον δρόμο. Το ίδιο το γεγονός ότι έχει αποφασίσει να ενεργήσει αντίθετα με τη συνηθισμένη προδιάθεσή του φαίνεται από μόνο του να είναι απόλυτα προκαθορισμένο από το γεγονός ότι ήθελε να ενεργήσει με τρόπο ξένο προς τον χαρακτήρα του για να αποδείξει την ελεύθερη βούλησή του. Η ίδια η πράξη της απόδειξης της ελεύθερης βούλησης αποτελεί μία από τις αποδείξεις για το αντίθετο.

Φαίνεται ότι από τη στιγμή που δεν μπορούμε ποτέ να αποδείξουμε την ελεύθερη βούληση είμαστε αναγκασμένοι να συμπεράνουμε ότι δεν τη διαθέτουμε. Ούτε αυτό όμως έπεται κατ’ ανάγκην – και μοιάζει εντελώς αντίθετο στην ανθρώπινη ψυχολογία. Ανταμείβουμε τους ανθρώπους επειδή κάνουν καλές πράξεις και τους τιμωρούμε για τις κακές. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε φαίνεται να είναι απόλυτα λανθασμένος αν τελικά οι άνθρωποι δεν έχουν ελεύθερη βούληση. Πώς μπορούμε να τιμωρούμε κάποιον επειδή κάνει κάτι όταν δεν είναι ελεύθερος να κάνει αλλιώς; Είναι ολόκληρο το ηθικό και νομικό μας σύστημα βασισμένο σε μια αυταπάτη;

Αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει – ή τουλάχιστον μας είναι αδύνατον να ζήσουμε με αυτή την ιδέα. Δεν μπορεί τίποτε καλό από όσα κάνω να αποδοθεί σε μένα; Είναι όλα προκαθορισμένα από τα γονίδιά μου ή από την ιστορία μου ή από τους γονείς μου ή από την κοινωνική τάξη πραγμάτων ή από το υπόλοιπο Σύμπαν; Φαίνεται ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να πιστέψουμε στην ελεύθερη βούληση.

Έχουμε φθάσει λοιπόν ξανά στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε, από την ελεύθερη βούληση στη μη ελεύθερη βούληση και ξανά στην ελεύθερη βούληση. Οι διάφορες θρησκείες, οι οποίες επίσης έχουν υποστηρίξει το «ναι» ή το «όχι», δεν μας βοηθούν ιδιαίτερα. Οι ανατολικές θρησκείες έχουν επινοήσει την έννοια του κάρμα, σύμφωνα με το οποίο όλες οι πράξεις οδηγούν σε συνέπειες στο διασυνδεδεμένο σύμπαν. Αυτό έχει μια ντετερμινιστική(*) χροιά, σύμφωνα όμως με πολλές ανατολικές θρησκείες μπορούμε να αλλάξουμε το κάρμα μας αν ενεργήσουμε με διαφορετικό τρόπο. Από εμάς λοιπόν εξαρτάται το να αλλάξουμε τα πράγματα και έχουμε την ελεύθερη βούληση να το κάνουμε.

Στη Δύση, στην καθολική εκδοχή του χριστιανισμού, η ύπαρξη όλων είναι εξίσου προκαθορισμένη από το προπατορικό αμάρτημα, μπορούν όμως επίσης να χρησιμοποιήσουν την ελεύθερη βούλησή τους για να κάνουν καλές πράξεις και να καταλήξουν στον Παράδεισο (!) γεννιούνται χαμένοι αλλά μπορούν να κερδίσουν με τον τρόπο ζωής τους. Οι περισσότερες θρησκείες βασίζονται στην ηθική και φαίνεται ότι το να πιστεύουν οι άνθρωποι ότι έχουν ελεύθερη βούληση παίζει ουσιαστικό ρόλο για αυτές.

Απλώς δεν ξέρω

Η επιστήμη, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να έχει τις αρχές της γερά ριζωμένες στις ντετερμινιστικές παραδόσεις. Το κύριο ερώτημα για τον φυσικό είναι:

Αν κάνω αυτό και αυτό, σε ένα τέτοιο και τέτοιο σύστημα, πώς θα συμπεριφερθεί αυτό ως αποτέλεσμα των ενεργειών μου; Η φυσική ασχολείται με τη μελέτη των αιτίων και των αποτελεσμάτων, επομένως η ντετερμινιστική σχέση μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος φαίνεται να έχει τεράστια σημασία. Έχει όμως; Η φυσική μελετάει τις ιδιότητες και τους νόμους των αντιδράσεων της ύλης και της ενέργειας.

Οι αρχαίοι Έλληνες, ιδιαίτερα οι φιλόσοφοι όπως ο Δημόκριτος και ο Λεύκιππος είχαν διατυπώσει τη θεωρία ότι όλα στον κόσμο μπορούν να ερμηνευθούν ως συγκρούσεις των αόρατων συστατικών της ύλης τα οποία ονόμασαν άτομα. Η θεωρία αυτή είναι ταυτόσημη – στο πνεύμα αν όχι στον τύπο – με την κλασική Νευτωνική φυσική και φαίνεται να μην αφήνει χώρο για την ελεύθερη βούληση.

Ο Νεύτωνας φανταζόταν το σύμπαν σαν μια γιγαντιαία ωρολογιακή μηχανή η οποία λειτουργούσε σύμφωνα με τους αμετακίνητους νόμους του για την κίνηση. Στο σύμπαν του Νεύτωνα όχι μόνο δεν υπάρχει θέση για την ελεύθερη βούληση αλλά ακόμη και ο Θεός παίζει ένα παθητικό και περιθωριακό ρόλο. Είναι υπεύθυνος μόνο για το ότι έθεσε τις αρχικές συνθήκες. Από εκεί και πέρα το σύμπαν εξελίσσεται ντετερμινιστικά χωρίς την παρέμβασή του. Ακόμη και όταν η Νευτωνική βαρύτητα απέτυχε και ο Αϊνστάιν την αντικατέστησε με τη γενική σχετικότητα, τίποτε δεν άλλαξε όσον αφορά τον ντετερμινισμό.

Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν το σύμπαν ουσιαστικά υπάρχει όλο μονομιάς και όλα όσα έχουν συμβεί και πρόκειται να συμβούν βρίσκονται ήδη εκεί, στο λεγόμενο τετραδιάστατο σύμπαν. Όλες οι μελλοντικές στιγμές του χρόνου έχουν ήδη τοποθετηθεί σε μια σειρά, σε μια τετραδιάστατη πραγματικότητα, τουλάχιστον κατά την άποψη της γενικής σχετικότητας. Λέγεται ότι ο Αϊνστάιν είχε πει την περίφημη φράση ότι οποιαδήποτε αλλαγή με το πέρασμα του χρόνου είναι απλώς «μια ψευδαίσθηση, παρ’ ότι επίμονη». Πρόκειται για τον απόλυτο ντετερμινισμό στην καλύτερη μορφή του.

Η κβαντική φυσική ωστόσο άλλαξε αυτή την εικόνα με τον πιο δραματικό τρόπο.

Στην κβαντική φυσική η έννοια της τύχης εισάγεται σε ένα θεμελιώδες επίπεδο. Όταν ένα κβαντικό σωματίδιο, όπως ένα φωτόνιο, συναντάει ένα κομμάτι γυαλιού, όπως το τζάμι στο παράθυρό μας, φαίνεται να συμπεριφέρεται με τυχαίο τρόπο. Υπάρχει μία πιθανότητα να το διαπεράσει, υπάρχει όμως και μία πιθανότητα να ανακλαστεί. Εξ όσων μπορούμε να γνωρίζουμε, δεν υπάρχει τίποτε στο σύμπαν που να καθορίζει ποια εναλλακτική θα συμβεί σε κάθε δεδομένη στιγμή. Το αν ένα φωτόνιο θα μεταδοθεί ή θα ανακλαστεί είναι, σύμφωνα με την καλύτερη κατανόηση που έχουμε για τους νόμους της φυσικής, ένα καθαρά τυχαίο γεγονός. Η όλη φιλοσοφία ενός από τους πατέρες της κβαντικής θεωρίας, του Νιλς Μπορ, θεμελιώθηκε στο συμπέρασμα ότι το στοιχείο της τύχης είναι καθοριστικής σημασίας για τη φύση της πραγματικότητας.

Ο Αϊνστάιν [ω ! τι έκπληξη] ήταν κάθετα αντίθετος σε αυτό (!) Η αναγνώριση του τυχαίου στην κβαντομηχανική, ενώ υπάρχει ο ντετερμινισμός στη σχετικότητα του κρετίνου Αϊνστάιν, θα σήμαινε ότι αυτοί οι δύο πυλώνες της φυσικής δεν μπορούν ποτέ να ενωθούν για να περιγράψουν την ίδια πραγματικότητα. Ωστόσο η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Υπάρχει μια ερμηνεία της κβαντομηχανικής βάσει της οποίας ο ντετερμινισμός και το τυχαίο μπορούν να συνυπάρχουν στον κβαντικό κόσμο. Σύμφωνα με την ερμηνεία των «πολλών κόσμων» της κβαντομηχανικής όλες οι εκδοχές, όπως το αν το φωτόνιο θα μεταδοθεί ή θα ανακλαστεί, υπάρχουν ταυτοχρόνως στο ίδιο σύμπαν – αλλά σε διαφορετικούς κόσμους. Ετσι, στον ένα κόσμο το φωτόνιο περνάει από το τζάμι μας ενώ σε έναν άλλον, «παράλληλο» κόσμο, ανακλάται.

Σε αυτή την απεικόνιση θεωρούμε ότι οι δύο κόσμοι είναι «μπλεγμένοι» σε μια ταυτόχρονη ύπαρξη μέσα σε ένα υπερκείμενο σύμπαν. Και εμείς, οι παρατηρητές του φωτονίου, είμαστε επίσης μπλεγμένοι μέσα σε αυτούς τους κόσμους: Υπάρχει στον έναν κόσμο ένα αντίγραφό μας που παρατηρεί το φωτόνιο να περνάει μέσα από το τζάμι και σε έναν άλλο κόσμο ένα άλλο αντίγραφό μας που παρατηρεί την ανάκλαση του φωτονίου στην επιφάνεια του τζαμιού. Και οι δύο εκδοχές του εαυτού μας, σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, υπάρχουν ταυτοχρόνως στο ίδιο σύμπαν.

Αυτό, φυσικά, είναι απόλυτα ντετερμινιστικό (*)  Καθετί που μπορεί να συμβεί, πραγματικά συμβαίνει. Αυτό ωστόσο το οποίο δεν μπορούμε να αποφασίσουμε – και εδώ το στοιχείο της τύχης είναι θεμελιώδες – είναι το σε ποιον ακριβώς κόσμο βρισκόμαστε, ποιο «εμείς» είναι εμείς και ποιο «εμείς» είναι αντίγραφο.Αυτή η λογική οδήγησε ορισμένους στο συμπέρασμα ότι η συνείδηση μπορεί να είναι θεμελιώδης στην κβαντομηχανική, αν και αυτό δεν είναι ένα συμπέρασμα με το οποίο συμφωνώ.

Τελικά ωστόσο είναι εμφανές ότι ούτε ο ντετερμινισμός – ούτε το τυχαίο ωφελούν την ελεύθερη βούληση. Αν η φύση είναι θεμελιωδώς τυχαία, τότε τα αποτελέσματα των πράξεών μας είναι απόλυτα έξω από τον έλεγχό μας: Το τυχαίο είναι εξίσου κακό με τον ντετερμινισμό. Για να έχουμε το είδος της ελεύθερης βούλησης που θα θέλαμε θα πρέπει να κινούμαστε σε μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στον ντετερμινισμό και το τυχαίο. Πρέπει να μπορούμε να ενεργούμε ελεύθερα στις πράξεις μας, αυτές όμως θα πρέπει να οδηγούν σε ντετερμινιστικά (δηλαδή όχι τυχαία) αποτελέσματα.

Για παράδειγμα, μπορεί να θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι να στείλουμε τα παιδιά μας στο σχολείο της επιλογής μας. Θέλουμε όμως επίσης να πιστεύουμε ότι οι νόμοι της φυσικής (και της βιολογίας, της κοινωνιολογίας και ούτω καθ’ εξής) θα εξασφαλίσουν πως το ότι πηγαίνουν σε ένα καλό σχολείο είναι εξαιρετικά πιθανό να τα οδηγήσει σε μια καλύτερη ζωή. Το να έχει κανείς ελεύθερη βούληση δεν έχει νόημα χωρίς έναν βαθμό ντετερμινισμού. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τη μελέτη της φυσικής.

«Ποια είναι η απόδειξη ότι τα κτήνη δεν είναι παρά μια ανώτερη φυλή ανδρεικέλων» είχε ρωτήσει ο βιολόγος Thomas Henry Huxley πριν από περισσότερο από έναν αιώνα «που τρώνε χωρίς ευχαρίστηση, που φωνάζουν χωρίς πόνο, που δεν επιθυμούν τίποτε, δεν γνωρίζουν τίποτε και μόνο προσποιούνται κάποια νοημοσύνη;» Δεν υπάρχει απόδειξη όσον αφορά τη φυσική. Η φυσική είναι απλώς ανίκανη να λύσει το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης παρ’ ότι, αν μη τι άλλο, μάλλον κλίνει προς τον ντετερμινισμό.

Η πιο έντιμη θέση για έναν επιστήμονα στο ζήτημα της ελεύθερης βούλησης είναι σίγουρα αγνωστικιστική

Απλώς δεν ξέρω

Αυτό το οποίο ξέρω είναι ότι όταν μου ζήτησαν να γράψω για την ελεύθερη βούληση, ως φυσικός βρήκα την ιδέα τόσο συναρπαστική ώστε δεν είχα άλλη επιλογή παρά να δεχθώ. Κυκλικά επιχειρήματα.

Θέλω να πιστεύω ότι η επιλογή σχετικά με το ποια πλευρά της φύσης θέλω να μελετήσω – αν θέλω να μετρήσω τη θέση ή την ταχύτητα ενός σωματιδίου, για παράδειγμα – είναι δική μου. Θέλω όμως επίσης και έναν βαθμό ντετερμινιστικής συμπεριφοράς στη φύση ο οποίος θα μου επιτρέψει να συνάγω νόμους φυσικής από κάθε μέτρηση που θα κάνω. Στην ουσία, τα μόνα μέσα που διαθέτουμε για να εξάγουμε τις βασικές εξισώσεις της κβαντομηχανικής σημαίνουν ότι αυτές είναι απόλυτα ντετερμινιστικές, όπως εκείνες της Νευτωνικής μηχανικής.

Δεν υπάρχει τίποτε αμφιλεγόμενο σε αυτό, δείτε όμως τι συμβαίνει όταν το εφαρμόζουμε στον εαυτό μας. Αν αποτελούμαστε όλοι από άτομα και αν τα άτομα συμπεριφέρονται ντετερμινιστικά, τότε και εμείς θα πρέπει να είμαστε απόλυτα προκαθορισμένοι. Πρέπει δηλαδή να έχουμε το ίδιο πεπρωμένο με το υπόλοιπο σύμπαν.

Όταν κοιτάζουμε μέσα στον εγκέφαλό μας το μόνο που βλέπουμε είναι διασυνδεδεμένοι νευρώνες των οποίων η συμπεριφορά ρυθμίζεται από την υποκείμενη μοριακή δομή, η οποία με τη σειρά της ρυθμίζεται απόλυτα από τους αυστηρούς νόμους της κβαντομηχανικής. Αν προχωρήσουμε το επιχείρημα ως τα άκρα, οι νόμοι της κβαντομηχανικής τελικά καθορίζουν το πώς εξάγω τους νόμους της κβαντομηχανικής, κάτι το οποίο φαίνεται να αποτελεί ένα απόλυτα κυκλικό επιχείρημα και επομένως λογικά δύσκολο να υποστηριχθεί.

Ο επιστήμονας της Κβαντικής Φυσικής Vlatko Vedral καταλήγει, πως  δεν υπάρχει οριστική επιστημονική απάντηση στο ερώτημα της Ελεύθερης Βούλησης. Μόνο ο σωστός συνδυασμός και των δύο καταστάσεων, Νευτώνιας και Κβαντικής επιτρέπει στον άνθρωπο ένα κάποιο βαθμό Ελεύθερης Βούλησης. Η μήπως όχι;

Σε όλα τα ερωτήματα δεν υπάρχει μια και μοναδική απάντηση που να μην ανατρέπεται από κάποια άλλη. Ζούμε σε ένα Σύμπαν γεμάτο μυστήριο και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κολυμπάμε σε αυτό, ή μήπως όχι; Διάβασε έναν  όμορφο στοχασμό!

Νομίζω ακούω
Νομίζω πως βλέπω
Μα ούτε ακούω
Μα ούτε και βλέπω.

*
Νομίζω πως ζω
Ψέμα, δεν ζω
Αισθήσεις έχω
Νομίζω πως έχω.

*
Eλεύθερος ζω
Νομίζω πως ζω
Επιλογές έχω
Νομίζω πως έχω
*
Διαλέγω ότι θέλω
Πηγαίνω όπου θέλω
Νομίζω πως ζω
Ψέμα δεν ζω.
*
Κουκλάκι είμαι
Μια μαριονέτα
Παγκόσμια είμαι
Μια ετικέτα.
*
Ότι και αν κάνω
Αυτοί μου το δίνουν
Όνειρα έχω
Δικά τους και αυτά.
*
Παιχνίδι είμαι
Σε κέντρα εξουσίας
Αναλώσιμο είδος
Φτηνής αξίας.
*
Το ψέμα αντικρίζω
Σφίγγει η καρδιά μου
Γιατί όσα ονειρεύτηκα
Δεν ήταν δικά μου.

[1] Ποιά Ελεύθερη Βούληση; Είναι γεγονός πως τα έμψυχα όντα κάποια στιγμή και με πολύ κόπο έχουν την ευκαιρία να βιώσουν την Ελευθερία ΕΞΩ από τις δημιουργίες, γιατί μέσα σε αυτές, ακόμη και με την ενεργοποίηση μόνο μια μικρή γεύση από αυτήν, μπορούν να πάρουν. Νομίζουμε πως έχουμε οτιδήποτε ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ πως έχουμε δικά μας, από το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, τις επιθυμίες ή τα όνειρα μας. Τίποτα δεν είναι δικό μας. κάθε αναπνοή κάθε σκέψη, συναίσθημα, επιθυμία ή όνειρο, είναι ΠΡΟκαθορισμένο η ερώτηση είναι από ποιόν ή από τι;
***
(*)Ντετερμινισμός: (ο) ουσ. φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι τα πάντα στον κόσμο γίνονται κατά αιτιώδη συνάφεια, αιτιοκρατία. Αιτία> Αποτέλεσμα

Τα φεγγάρια του Πλούτωνα ακολουθούν απρόβλεπτες τροχιές

Μέχρι πριν από δύο χρόνια οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει δύο σώματα να κινούνται σε τροχιά γύρω από τον Πλούτωνα.

Όμως διαπιστώθηκε ότι ο απομακρυσμένος παγωμένος κόσμος του ηλιακού μας συστήματος διαθέτει συνολικά πέντε δορυφόρους τον Χάροντα, τον Κέρβερο, τη Νύχτα, την Ύδρα και τη Στύγα.

Νέες παρατηρήσεις στο σύστημα του Πλούτωνα αποκαλύπτουν ότι πρόκειται για ένα χαοτικό σύστημα όπου οι δορυφόροι κινούνται με ακανόνιστο τρόπο σε απρόβλεπτες τροχιές.

Απουσιάζει ο άξονας
Αστρονόμοι, με επικεφαλής τον Μαρκ Σόουαλτερ του Ινστιτούτου SETI της Καλιφόρνιας μελέτησαν στοιχεία που κατέγραψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.
Οπως αποκαλύπτεται οι δορυφόροι του Πλούτωνα ακολουθούν άκρως παράξενες και απρόβλεπτες τροχιές περιφοράς γύρω από αυτόν. Παράλληλα, δεν περιστρέφονται γύρω από έναν σταθερό άξονα, αλλά κλυδωνίζονται ακανόνιστα.
Αν κανείς ζούσε πάνω στην Ύδρα ή τη Νύχτα, θα δυσκολευόταν πολύ να ρυθμίσει το ξυπνητήρι του, επειδή δεν θα μπορούσε να είναι σίγουρος πότε και από πού θα ανέτελλε ο Ήλιος (μπορεί να μην ανέτελλε και καθόλου), ενώ κάθε μέρα ή νύχτα δεν θα είχε την ίδια διάρκεια με την προηγούμενη.
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι και τα άλλα δύο φεγγάρια του Πλούτωνα, ο Κέρβερος και η Στύγα, «τραμπαλίζονται» με εξίσου ακανόνιστο τρόπο, αν και αυτό θα πρέπει να επιβεβαιωθεί με μελλοντικές παρατηρήσεις.
Το κοντινό πέρασμα του διαστημικού σκάφους New Horizons της NASA από το σύστημα του Πλούτωνα και του Χάροντα στα μέσα Ιουλίου αναμένεται να φωτίσει περισσότερο την κατάσταση. Μέχρι στιγμής, στο ηλιακό μας σύστημα μόνο ο Υπερίων, ο δορυφόρος του Κρόνου, είχε ανακαλυφθεί να βρίσκεται σε παρόμοια χαοτική κίνηση γύρω από τον άξονά του και τον πλανήτη του

Το σύστημα
Ο Πλούτωνας θεωρείτο ο ένατος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος έως το 2006, όταν υποβιβάσθηκε σε νάνο-πλανήτη, αν και οι αντιδράσεις συνεχίζονται ακόμη για την υποβάθμισή του. Με διάμετρο 2.350 χλμ., είναι μικρότερος και από τη Σελήνη.
Ο Χάροντας, ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Πλούτωνα, ανακαλύφθηκε το 1978 και έχει το μισό περίπου μέγεθος (διάμετρο 1.207 χλμ).
Ουσιαστικά αποτελεί «δίδυμο» με τον Πλούτωνα, συνιστώντας έναν ιδιόμορφο διπλό πλανήτη, καθώς οι δυό τους κινούνται πέριξ ενός κοινού βαρυτικού κέντρου, το οποίο βρίσκεται κάπου στο διάστημα ανάμεσά τους.
Μερικοί επιστήμονες θεωρούν ότι και το δίδυμο Γης-Σελήνης αποτελεεί έναν διπλό πλανήτη, αν και στη δική μας περίπτωση το κέντρο της βαρύτητας βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της Γης και όχι στο ενδιάμεσο διάστημα.
Οι δορυφόροι Νυξ και Ύδρα ανακαλύφθηκαν το 2005 από το τηλεσκόπιο Hubble, ο Κέρβερος το 2011 και η Στύγα το 2012. Καθένα από αυτά τα φεγγάρια έχει διάμετρο λίγες μόνο δεκάδες χιλιόμετρα, από 6,8 χλμ. η Στύγα που είναιτο μικρότερο, έως 45,4 χλμ. η Ύδρα που είναι το μεγαλύτερο, γι” αυτό μέχρι σήμερα κανένα επίγειο τηλεσκόπιο δεν έχει καταφέρει να τα παρατηρήσει.

Ο χορός των φεγγαριών
Το χάος προκαλείται από τις μεταβαλλόμενες βαρυτικές επιδράσεις που ασκεί στους τέσσερις δορυφόρους το βαρυτικό πεδίο του Πλούτωνα και του Χάροντα, καθώς περιφέρονται ο ένας γύρω από τον άλλο.
Το εν λόγω δίδυμο ωθεί, με τη σειρά του, το «κουαρτέτο» των δορυφόρων σε έναν απρόβλεπτο χορό, γεγονός που επιτείνεται από το ότι τα φεγγάρια δεν έχουν σφαιρικό σχήμα, αλλά ελλειψοειδές, σαν μπάλες του ράγκμπι. Οι επιστήμονες δεν πιστεύουν πάντως ότι το σύστημα του Πλούτωνα βρίσκεται στο χείλος της αποσύνθεσης.
Επίσης ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά ότι ο Κέρβερος είναι σκούρος σαν κάρβουνο, καθώς αντανακλά μόλις το 4% του ηλιακού φωτός που πέφτει πάνω του, ενώ αντίθετα τα άλλα φεγγάρια είναι πολύ ανοιχτόχρωμα, σαν άσπρη άμμος.
Αυτή η έντονη χρωματική διαφορά είναι ανεξήγητη προς το παρόν. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Μετεωρίτης «βαποράκι» έριξε διαστημική κάνναβη στη Γη!

Αστροφυσικοί του Πανεπιστήμιου της Χαβάης ανακάλυψαν τετραϋδροκανναβινόλη (THC) σε ένα μετεωρίτη που βρέθηκε στην έρημο της Νεβάδα το 2010.

Οι ερευνητές που ανέλυσαν θραύσματα μετεωριτών αναζητώντας μικρο-βακτηριακούς οργανισμούς, βρέθηκαν μπροστά σε απρόσμενα αποτελέσματα. Την παρουσία τετραϋδροκανναβινόλης (THC), η οποία βρίσκεται σε μια ποικιλία φυτών, με το πιο γνωστό από αυτά την… κάνναβη.

Η αστροφυσικός (ειδικευμένη στην αστροβιολογία) James Hun, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστήμιου της Χαβάης δήλωσε:
«Η ανακάλυψη της THC σε θραύσματα μετεωρίτη θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην επιστήμη της Αστροβιολογίας. Αν χημικές ουσίες, που αλλάζουν τις λειτουργίες του εγκεφάλου και οδηγούν σε μεταβολές στην αντίληψη, τη διάθεση ή τη συνείδηση ​​του ανθρώπου και η προέλευσή τους βρίσκεται στο διάστημα, τότε ποιο ρόλο παίζουν και τι επιπτώσεις έχουν οι κομήτες στο ανθρώπινο είδος; Ή για τη ζωή στον πλανήτη ως σύνολο; Η ανακάλυψη αυτή μας αφήνει τελικά με περισσότερα ερωτήματα παρά με απαντήσεις.»

Η ανακάλυψη της THC θα μπορούσε να «φέρει επανάσταση στη σύγχρονη αντίληψη μας περί ψυχοδραστικών παραγόντων», λέει η Hun.

Η Τετραϋδροκανναβινόλη (THC) είναι το κύριο συστατικό στη μαριχουάνα. Ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1964 από έναν επιστήμονα του Ισραήλ τουΔρ Raphael Mechoulam, σύμφωνα με την ιστοσελίδα notallowedto.com.
Χρησιμοποιείται στην ιατρική, όπως για ανακούφιση από τον πόνο, τη ναυτία, την κατάθλιψη και πολλά άλλα.

Ενώ η THC εξακολουθεί να είναι παράνομη στις ΗΠΑ και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, συνθετικές μορφές της χημικής της ουσίας είναι νόμιμες εδώ και δεκαετίες.
Tetrahydrocannabivarin (THCV) βρέθηκε επίσης σε ένα θραύσμα μετεωρίτη το 2009 από μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Μεξικού, αλλά τα ευρήματα απορρίφθηκαν εκείνη τη στιγμή, λόγω της «αμφιλεγόμενης φύσης της ανακάλυψης».
Επί του παρόντος, οι επιστήμονες και οι ερευνητές θα κάνουν περαιτέρω ανάλυση του δείγματος ώστε έτσι να μπορέσουν να ρίξουν περισσότερο φως σε αυτή την εντυπωσιακή ανακάλυψη.