ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑκάβη (953-985)

ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
ὦ φίλτατ᾽ ἀνδρῶν Πρίαμε, φιλτάτη δὲ σύ,
Ἑκάβη, δακρύω σ᾽ εἰσορῶν πόλιν τε σὴν
955 τήν τ᾽ ἀρτίως θανοῦσαν ἔκγονον σέθεν.
φεῦ·
οὐκ ἔστι πιστὸν οὐδέν, οὔτ᾽ εὐδοξία
οὔτ᾽ αὖ καλῶς πράσσοντα μὴ πράξειν κακῶς.
φύρουσι δ᾽ αὐτὰ θεοὶ πάλιν τε καὶ πρόσω
ταραγμὸν ἐντιθέντες, ὡς ἀγνωσίᾳ
960 σέβωμεν αὐτούς. ἀλλὰ ταῦτα μὲν τί δεῖ
θρηνεῖν, προκόπτοντ᾽ οὐδὲν ἐς πρόσθεν κακῶν;
σὺ δ᾽, εἴ τι μέμφῃ τῆς ἐμῆς ἀπουσίας,
σχές· τυγχάνω γὰρ ἐν μέσοις Θρῄκης ὅροις
ἀπών, ὅτ᾽ ἦλθες δεῦρ᾽· ἐπεὶ δ᾽ ἀφικόμην,
965 ἤδη πόδ᾽ ἔξω δωμάτων αἴροντί μοι
ἐς ταὐτὸν ἥδε συμπίτνει δμωὶς σέθεν,
λέγουσα μύθους ὧν κλύων ἀφικόμην.
ΕΚ. αἰσχύνομαί σε προσβλέπειν ἐναντίον,
Πολυμῆστορ, ἐν τοιοῖσδε κειμένη κακοῖς.
970 ὅτῳ γὰρ ὤφθην εὐτυχοῦσ᾽, αἰδώς μ᾽ ἔχει
ἐν τῷδε πότμῳ τυγχάνουσ᾽ ἵν᾽ εἰμὶ νῦν,
κοὐκ ἂν δυναίμην προσβλέπειν ὀρθαῖς κόραις·
ἀλλ᾽ αὐτὸ μὴ δύσνοιαν ἡγήσῃ σέθεν
Πολυμῆστορ· ἄλλως δ᾽ αἴτιόν τι καὶ νόμος,
975 γυναῖκας ἀνδρῶν μὴ βλέπειν ἐναντίον.
ΠΟ. καὶ θαῦμά γ᾽ οὐδέν. ἀλλὰ τίς χρεία σ᾽ ἐμοῦ;
τί χρῆμ᾽ ἐπέμψω τὸν ἐμὸν ἐκ δόμων πόδα;
ΕΚ. ἴδιον ἐμαυτῆς δή τι πρὸς σὲ βούλομαι
καὶ παῖδας εἰπεῖν σούς· ὀπάονας δέ μοι
980 χωρὶς κέλευσον τῶνδ᾽ ἀποστῆναι δόμων.
ΠΟ. χωρεῖτ᾽· ἐν ἀσφαλεῖ γὰρ ἥδ᾽ ἐρημία.
φίλη μὲν εἶ σύ, προσφιλὲς δέ μοι τόδε
στράτευμ᾽ Ἀχαιῶν. ἀλλὰ σημαίνειν σε χρῆν
τί χρὴ τὸν εὖ πράσσοντα μὴ πράσσουσιν εὖ
985 φίλοις ἐπαρκεῖν· ὡς ἕτοιμός εἰμ᾽ ἐγώ.

***
(Η Εκάβη βγαίνει από τη σκήνη. Έρχεται ο Πολυμήστωρ, με τα παιδιά του και την ακολουθία του.)
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Ω Πρίαμε, ακριβότατε φίλε, κι εσύ,
πολυαγάπητη Εκάβη,
δακρύζω καθώς βλέπω εσένα και την πόλη σου
και τη μικρή σου που ξεψύχησε πριν από λίγο.
Αλίμονο!
τίποτα βέβαιο δεν είναι, ούτε τ᾽ όνομα
το μεγάλο
ούτε η ελπίδα πως δεν θα δυστυχήσει
αυτός που ως τώρα ζούσε ευτυχισμένος.
Όλα οι θεοί τα φέρνουν άνω κάτω,
σε μιαν αιώνια ταραχή,
για να μην ξέρουμε τίποτα κι έτσι
960 περσότερο να τους φοβόμαστε. Μα τί ωφελούν
οι θρήνοι, όταν δεν φέρνουν γιατρειά
στις συμφορές που μας εβρήκαν;
Μη βιάζεσαι να παραπονεθείς
που δεν εφάνηκα. Βρισκόμουνα
στα σύνορα της Θράκης, έλειπα
όταν ήρθες εδώ· μα μόλις έφτασα,
καθώς από το σπίτι μου έβγαινα, μ᾽ αντάμωσε
η σκλάβα σου και μου ᾽φερε το μήνυμά σου.
Τ᾽ άκουσα κι ήρθα.
ΕΚΑΒΗ
Ντρέπομαι καταπρόσωπο να σε κοιτάξω,
Πολυμήστορα,
έτσι που ξέπεσα· ήμουν κάποτε
970 ευτυχισμένη, όταν με γνώρισες· πώς τώρα
να σ᾽ αντικρίσω με άτρομο το βλέμμα,
όταν βρίσκομαι σε τέτοια κατάντια; Πώς
θα το μπορούσα; Μην το πάρεις
για εχθρότητα· κι έπειτα, όπως ξέρεις,
υπάρχει κι η συνήθεια να μην κοιτάζουν
κατάματα τους άντρες οι γυναίκες.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Δεν με παραξενεύει αυτό. Αλλά τί με θέλεις;
Και για ποιό λόγο με ξεσήκωσες από το σπίτι;
ΕΚΑΒΗ
Έχω ένα μυστικό που θα ᾽θελα σε σένα
και στα παιδιά σου να το πω· πρόσταξε, αν θέλεις,
τους ανθρώπους σου
980 μακριά από τις σκηνές να τραβηχτούνε.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ (Στους ακολούθους του.)
Πηγαίνετε.
Φόβος δεν είναι, σ᾽ αυτή την ερημιά.
Φίλη κι εσύ, φιλικό και το στράτευμα
των Αχαιών. Μα πες μου, τώρα,
σε τί ο καλότυχος θα πρέπει να βοηθήσει
τους δύστυχους φίλους. Πρόθυμος,
στη διάθεσή σου.

Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι τοπικοί, Όρη - Άθως

Το όρος Άθως ονομάστηκε από τον Γίγαντα Άθω, ο οποίος κατά τη Γιγαντομαχία έριξε το βουνό εναντίον των θεών σαν να ήταν μια μικρή πέτρα (Στέφανος Βυζάντιος).

ΔΕΣ: Άγιον Όρος Την προδοσία ουδείς εμίσησε…

Μην χαμηλώνεις τα μάτια, η ζωή σου ανήκει

Ίσως το πιο απογοητευτικό απ’ όλη την ιστορία, είναι να βλέπεις τα μάτια ενός δεκαεξάχρονου παιδιού, ριγμένα στο πάτωμα.
Ίσως το πιο αποθαρρύντικο και αυτό που σε κάνει να χρεώνεις αποτυχία στην γενιά σου, είναι ένα χαμηλωμένο βλέμμα.
Ίσως εκεί που πρέπει να σταθείς είναι η ανησυχία που παρατηρείς και η ανασφάλεια που ζωγραφίζεται στο πρόσωπό του.
Δώσαμε σ ‘αυτά τα παιδιά τεχνολογία, πολυτέλεια, μέσα για να επικοινωνούν.
Τους πήραμε το παιχνίδι τους, την γειτονιά, τα σκισμένα γόνατα.
Τώρα τους στερούμε και την φύση, τον ήλιο, την θάλασσα, την ελεύθερη κυκλοφορία.
Τους δώσαμε και σαφή μέτρα ασφαλείας από τον παππού και την γιαγιά, από τις αγκαλιές, τα χάδια τα φιλιά.
Τα εφοδιάσαμε με αντισηπτικό, οινόπνευμα και μια σακούλα για τα όνειρά τους. Για να τα κλείσουν μέσα και να τα βάλουν στην αναμονή, για όσο χρειαστεί.
Και απαιτήσαμε από αυτά να τα κατανοήσουν όλα, με την μία, γιατί πρόκειται για ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Μην χαμηλώνεις τα μάτια και μην σταματάς να ονειρεύεσαι.
Μην σταματάς να σκέφτεσαι, να έχεις φωνή και άποψη.
Τα όνειρα επιβιώνουν ακόμα και μέσα σε τέσσερις τοίχους.
Η ανθρωπότητα έχει πολλές φορές δοκιμαστεί και τα έχει καταφέρει.
Τώρα είναι που πρέπει να υπάρχει σύνεση, πειθαρχία και συνέπεια.
Έτσι θα γίνει και πάλι.
Τα όνειρα των νέων παιδιών, είναι τα όνειρά μας.
Είναι τα όνειρα του αύριο, είναι ο νέος κόσμος.
Ο κόσμος που θέλουν να ζήσουν, ο κόσμος που οφείλουμε να τους παραδώσουμε.
Τα νέα παιδιά έχουν δικαίωμα να γνωρίσουν, τί θα πει ελευθερία βούλησης και υπευθυνότητα απέναντι στον άνθρωπο και στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Έχουν όμως και δικαιώμα να ζήσουν την ίδια την ζωή στο έπακρο.
Η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα είναι ο άνθρωπος.
Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάει ποτέ κάνεις μας.
Μέσα από τον άνθρωπο θα έρθει το αισιόδοξο μήνυμα και θα γυρίσει η ελπίδα.
Γι' αυτό μην χαμηλώνεις τα μάτια, η ζωή σου ανήκει.
Η ζωή ανήκει σ’ αυτούς που διψούν να την ζήσουν.

Ενεργητική ακρόαση, μία λύση για καλύτερη επικοινωνία

Κι είμαστε όλοι μαζί και ο χρόνος έχει σταματήσει. Έχει μια γλυκιά βραδιά με έναν ξάστερο ουρανό που ηρεμεί κάθε ταραγμένη σου σκέψη. Είμαστε όλοι μαζί και μόνο φωνές και γέλια ακούς, σε μια στιγμή αυθόρμητης επικοινωνίας, ανθρώπινης επαφής και ζεστασιάς από εκείνες που είναι το φυλαχτό σου στις δύσκολες, φρενήρεις και συνάμα μοναχικές στιγμές της καθημερινότητάς σου. Ραγδαίες εξελίξεις σε αποσυντονίζουν.

Όλα κινούνται τόσο γρήγορα που αδυνατείς να τα παρακολουθήσεις. Κι όμως πρέπει! Πρέπει να ακολουθήσεις έναν ρυθμό που είναι τόσο διαφορετικός από τον δικό σου.

Η ενεργητική ακρόαση στις διαπροσωπικές σχέσεις

Ζητάς απεγνωσμένα επαφή όμως κρύβεσαι πίσω από μια οθόνη. «Αυτή είναι η εποχή και προσαρμοζόμαστε στα δεδομένα της»… σκέφτεσαι! Μια εποχή που η ηλεκτρονική επικοινωνία δεσπόζει στις διαπροσωπικές σχέσεις και τα ανθρώπινα όντα υποβιβάζονται σε αντικείμενα.  Κι όμως εσύ εξακολουθείς να έχεις τόσο πολύ ανάγκη εκείνη την αίσθηση που σου αφήνει το ζεστό βλέμμα, το γεμάτο κατανόηση, η σφιχτή αγκαλιά, το τρυφερό φιλί και το άγγιγμα στο χέρι που υποδηλώνει την παρουσία. Εκείνη την παρουσία που χωρίς αυτή δεν μπορείς να γιατρευτείς, δεν μπορείς καν να επιβιώσεις. Τόσο απαραίτητη! Κι όμως μέσα σ αυτό το γαϊτανάκι υποχρεώσεων, «πρέπει» και εξελίξεων κάπου χαθήκαμε. Μάθαμε να μιλάμε αλλά δεν μάθαμε να ακούμε, ξεχνώντας πως για την ουσιαστική και ανθρώπινη επαφή που τόσο αναζητούμε υπάρχουν τουλάχιστον δύο.

Όπως πολύ στοχευμένα ανέφερε και ο Κάρλ Ρότζερς « Η αδυναμία του ανθρώπου να επικοινωνήσει  είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας του να ακούσει αποτελεσματικά.» Μία καλή λύση στα παραπάνω θα μπορούσε να είναι η εξάσκηση στα πλαίσια της ενεργητικής ακρόασης.

Ενεργητική ακρόαση είναι μια διαδικασία δομημένη, δυναμική και διαδραστική η οποία απαιτεί τη συμμετοχή όλων των αισθήσεων και περιλαμβάνει ποικίλα στοιχεία επικοινωνίας, όπως την προσοχή, την κατανόηση, την ενσυναίσθηση και την ταυτόχρονη αξιολόγηση της λεκτικής και μη επικοινωνίας.

Προϋποθέτει ενσυναίσθηση, απεριόριστο θετικό σεβασμό και γνησιότητα  και έχει τέσσερις διαστάσεις: υποστήριξη λεκτικής επικοινωνίας με την γλώσσα του σώματος, διατήρηση βλεμματικής-οπτικής επαφής,  φωνητικό ύφος και λεκτική ακολουθία. Επίσης, μπορούμε να συναντήσουμε και πληθώρα τεχνικών όπως: ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου, αντανάκλαση συναισθήματος, παράφραση, περίληψη και ενεργητική σιωπή.

Πρωτίστως όμως ας έχουμε στο μυαλό μας πως η επικοινωνία ξεκινάει από μέσα μας. Οι κωδικοί που θα επιλέξουμε, οι λέξεις, οι κινήσεις, ο τόνος της φωνής που θα χρησιμοποιήσουμε για να μεταβιβάσουμε το μήνυμα μας καθορίζουν το είδος της σχέσης μας με τους άλλους ανθρώπους. Παρόλα αυτά θα πρέπει να γνωρίζουμε πως το μήνυμα που εκφράζουμε στη διαδρομή του προς τον δέκτη τις περισσότερες φορές δεν φτάνει αυτούσιο. Υφιστάμενοι ήχοι στον χώρο μπορούν να το διαστρεβλώσουν. Ωστόσο παραμορφώνεται ακόμη περισσότερο κατά την ώρα της επεξεργασίας του από τον δέκτη. Το νόημα που εκείνος θα κρατήσει εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες όπως: προσδοκίες, ανάγκες, πιστεύω, ενδιαφέροντα, συμπεριφορά, γνώσεις.

Η οπτική της θεραπείας Gestalt για την ενεργητική ακρόαση

Σύμφωνα με τον Fritz Perls, πατέρας της θεραπείας Gestalt, όλοι μας έχουμε την τάση να ακούμε αυτά που θέλουμε ν' ακούσουμε και να βλέπουμε αυτά που θέλουμε να δούμε. Δεν ενστερνιζόμαστε τις εικόνες του κόσμου αυτόματα αλλά κατόπιν επιλογής. Δεν βλέπουμε απλώς, αλλά ψάχνουμε, αναζητούμε, εξετάζουμε κάτι. Δεν ακούμε όλους τους ήχους του κόσμου, αλλά τους παρατηρούμε. Για τον λόγο αυτό, είναι σύνηθες το φαινόμενο, η εντύπωση που σχηματίζει ο δέκτης να μην έχει καμία απολύτως σχέση με την πρόθεση του πομπού.

Με βάση το παραπάνω κατανοούμε γιατί η ενεργητική ακρόαση κρίνεται τόσο σημαντική. Αντί να υποθέσετε ότι οι εντυπώσεις σας είναι σωστές και σύμφωνες με την περίσταση, με αυτή την τεχνική θα μπορέσετε να σιγουρευτείτε ότι αποκωδικοποιήσατε με ακρίβεια το μήνυμα που λάβατε. Σαν ένας άλλος ορισμός λοιπόν θα μπορούσε να διατυπωθεί πως ενεργητική ακρόαση σημαίνει να «λέτε» στον πομπό τι σημαίνει το μήνυμά του για εσάς. Με αυτόν τον τρόπο ο πομπός ξέρει πως εσείς τον ακούτε, ενώ εσείς μπορείτε να επιβεβαιώσετε ή να ξεκαθαρίσετε την εντύπωση που σχηματίσατε.

 

Τεχνική της λογοποίησης του συναισθήματος

Η ενεργητική ακρόαση προκειμένου να επιδράσει ευεργετικά  στον συνομιλητή σας χρειάζεται να χρησιμοποιήσει την τεχνική της λογοποίησης του συναισθήματος. Η κοινολόγηση του συγκινησιακού περιεχομένου από τον πομπό στο δέκτη είναι ένδειξη της προσπάθειας που γίνεται για να κατανοηθεί ο συνομιλητής. Επίσης, η λογοποίηση του συγκινησιακού περιεχομένου που κατανοήθηκε είναι επιβεβαίωση για τον δέκτη ότι αυτά που είπε έγιναν αντιληπτά. Με λίγα λόγια, η ενεργητική ακρόαση εκφράζει την κατανόησή σας οπότε θα ήταν βοηθητικό πριν επικοινωνήσετε το μήνυμά σας να θέσετε στον εαυτό σας δύο ερωτήματα «Τι αισθάνεται ο συνομιλητής μου;», «Τι μήνυμα προσπαθεί να μεταδώσει;».

Αν στραφούμε προς αυτή την κατεύθυνση, προσπαθώντας να αφουγκραστούμε την κατάσταση και το συναίσθημα του ανθρώπου με τον οποίο επικοινωνούμε, αν συγκρατήσουμε τις κριτικές και τις αξιολογήσεις και αν δεν εκτοξεύσουμε νουθεσίες τότε ίσως ωθήσουμε τους άλλους να κάνουν και οι ίδιοι μια βουτιά στον εσωτερικό τους κόσμο επικοινωνώντας αληθινά και ουσιαστικά μαζί μας. Ίσως νιώσουν ασφαλής και ακόμα πιο δυνατοί. Χωρίς τις παροτρύνσεις μας και τις οδηγίες μας τελικά πιστεύουν στις δικές τους δυνάμεις και μεταβαίνουν πιο εύκολα στη δράση.

Η ενεργητική ακρόαση είναι ο τέλειος τρόπος να ενθαρρύνεται τους άλλους να συζητήσουν μαζί σας. Το ενδιαφέρον που τους δείχνετε θα τους οδηγήσει να επεκτείνουν περισσότερο τα σχόλιά τους λύνοντας και ένα πολύ συνηθισμένο ζήτημα, αυτό του να μην έχετε τίποτα να πείτε. Αυτή η μορφή της επικοινωνίας επιβάλλει να βάλετε στην άκρη τον εαυτό σας και να επικεντρωθείτε στον άλλον. Θα εκπλαγείτε όταν δείτε πόσα θα έχετε να πείτε στον συνομιλητή σας, δίνοντας προσοχή στα λόγια του και δείχνοντας του γνήσιο ενδιαφέρον.

Συχνά λάθη κατά την ενεργητική ακρόαση

Ωστόσο, υπάρχουν και κάποια συχνά λάθη στη προσπάθεια μας να εξασκηθούμε στην ενεργητική ακρόαση: ο παπαγαλισμός και η αγνόηση ή η υποτίμηση του συναισθήματος του άλλου. Ο παπαγαλισμός αναφέρεται στην απλή αναδιατύπωση των λεγομένων του συνομιλητή. Όμως με την ενεργητική ακρόαση εννοούμε να δηλώνετε τα συμπεράσματά σας ως προς το νόημα που βρίσκεται πίσω από αυτό που έχει πει ο άλλος. Επιπλέον, πολλές φορές οι άνθρωποι που προβαίνουν σε ενεργητική ακρόαση υποτιμούν ή αγνοούν την ένταση του συναισθήματος του συνομιλητή τους, νομίζοντας πως με αυτό τον τρόπο θα πάψει να υφίσταται. Όμως, καλό είναι να γνωρίζουμε πως συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Όχι μόνο η ένταση του συναισθήματος εμμένει αλλά τείνει να αυξάνεται.

Τελειώνοντας,  αν θέλετε να σιγουρευτείτε ότι κάποιος καταλαβαίνει τα μηνύματά σας, ζητήστε του να χρησιμοποιήσει εκείνος ενεργητική ακρόαση. Για παράδειγμα κατά τη διάρκεια ενός καυγά: «Θα ήθελα απλώς να με ακούσεις και να μου πεις τι άκουσες να λέω. Μη μου πεις τη γνώμη σου και μην προσπαθήσεις να λύσεις το πρόβλημά μου. Θέλω μόνο να ξέρω ότι με καταλαβαίνεις».

Όλα τα παραπάνω δηλώνουν την ύπαρξη ενσυναίσθησης. Μπαίνουμε στον κόσμο του άλλου και περπατάμε «σαν- να» είναι αυτός. Ίσως τελικά αυτό να είναι βήμα να κερδίσουμε πιο ουσιαστικές σχέσεις με μεγαλύτερη δόση εγγύτητας, αλήθειας, ανθρωπιάς και αγάπης.

Θέλω να με ακούς χωρίς να με κρίνεις.
Θέλω τη γνώμη σου χωρίς συμβουλές.
Θέλω να μ’ εμπιστεύεσαι χωρίς να απαιτείς.
Θέλω τη βοήθειά σου και όχι να αποφασίζεις για εμένα.
Θέλω να με προσέχεις χωρίς να με ακυρώνεις.
Θέλω να με κοιτάζεις χωρίς να προβάλεις πάνω μου τον εαυτό σου.
Θέλω να με αγκαλιάζεις χωρίς να με πνίγεις.
Θέλω να μ’ εμψυχώνεις χωρίς να με σπρώχνεις.
Θέλω να με υποστηρίζεις χωρίς να με φορτώνεσαι.
Θέλω να με προστατεύεις χωρίς ψέματα.
Θέλω να με πλησιάζεις χωρίς να εισβάλλεις.
Θέλω να ξέρεις ποια πράγματα σ’ ενοχλούν πάνω μου να τα αποδέχεσαι και να μην προσπαθείς να τα αλλάξεις.
Θέλω να ξέρεις πως σήμερα μπορείς να βασίζεσαι πάνω μου χωρίς όρους.

Όταν χορεύεις τα παγωμένα συναισθήματα στο σώμα σου θεραπεύονται

Ο χορός είναι ο πιο γρήγορος δρόμος για να φτάσουμε στην χαρά που αγκαλιάζει κάθε θλίψη. -Graciela Figueroa

Γιατί ο χορός έχει την δύναμη να μετασχηματίζει με άμεσο τρόπο την ψυχική μας κατάσταση;

Ο χορός μετασχηματίζει την ψυχική μας κατάσταση

Η κίνηση του σώματος επιδρά άμεσα στην κίνηση των συναισθημάτων και των σκέψεων μέσα μας και έτσι μπορούμε να αναπτύξουμε μια καλύτερη σύνδεση με τον εαυτό μας και την συνειδητότητα μας. Ξυπνάει πρώτα από όλα η αίσθηση της ευεξίας με τον εαυτό μας, τους άλλους και με ό,τι μας περιβάλλει, δηλαδή αισθανόμαστε περισσότερη αγάπη για την ίδια τη Ζωή. Tα άτομα αισθάνονται περισσότερο ζωντανά και αποκτούν σταδιακά μια νέα οπτική στον τρόπο που αντιμετωπίζουν την ζωή. Αυτό μπορούν να το αντιληφθούν από τα πρώτα μαθήματα, αλλά όσο περισσότερο βάλουν τον χορό στη ζωή τους, τόσο πιο βαθιές θα είναι οι αλλαγές μέσα τους.

Τα συναισθήματα κατοικούν στο σώμα μας και με το χορό μπορούν να εκφραστούν και να μετασχηματιστούν.

Επιπλέον, μέσα από τον χορό, το σώμα μας γίνεται πιο δυνατό και ταυτόχρονα πιο ευαίσθητο. Για παράδειγμα, ένα μαζεμένο άτομο, με το να δώσει χώρο στο σώμα του και να απλωθεί, βρίσκεται ξαφνικά σε ένα καινούργιο τοπίο, όχι μόνο σωματικό αλλά και ψυχικό. Το ίδιο ισχύει και για ένα πολύ σφιγμένο άτομο, μέσα από τον χορό και εάν βρεθεί σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό για αυτό περιβάλλον, έχει την ευκαιρία να λυθεί, να χαλαρώσει και έτσι να συνδεθεί με την ευαισθησία του. Κάθε φορά λοιπόν που κινούμε το σώμα μας, κινούνται την ίδια στιγμή και όλα τα άλλα είδη νοημοσύνης που μας συνθέτουν.

Η θεραπευτική επίδραση του χορού

Η Κίνηση, όταν συνδυάζεται με την ενσυνειδητότητα και την συναισθηματική έκφραση, μπορεί να μας βγάλει από τον αυτοματισμό και την μηχανικότητα της καθημερινότητας, ώστε να συνδεθούμε με τα ουσιαστικά μέρη του εαυτού μας, που συνήθως καλύπτονται από την ταχύτητα του σύγχρονου τρόπου ζωής μας.

Στην ουσία, εξασκούμε την ικανότητα μας στο άκουσμα και την επαφή με το σώμα μας, μέσα από την παρουσία μας. Επιτρέπουμε στο σώμα και τη φύση μας να ξεδιπλώσει όλη την σοφία και τις δυνατότητες αυτοϊασης που διαθέτει.

Με τη σωματική και εκφραστική δουλειά ξεπαγώνει και απελευθερώνεται σταδιακά η μπλοκαρισμένη στο σώμα μας ενέργεια, ανακτούμε το γέλιο και τον αυθορμητισμό της παιδικής μας ηλικίας, που ένα κομμάτι του χάθηκε μέσα από την εκπαίδευση, την κοινωνικοποίηση αλλά και τις τραυματικές εμπειρίες που προκύπτουν αναπόφευκτα κατά την διάρκεια της ζωής μας. Έπειτα αναστοχαζόμαστε και δίνουμε ένα καινούργιο νόημα στα όσα βιώσαμε κατά την διάρκεια αυτής της δουλειάς, θέλοντας να διοχετεύσουμε τις ανανεωμένες μέσα μας ενέργειες στην καθημερινότητα μας.

Ο ρόλος της ομάδας στην ομαδική χορευτική πρακτική

Η ομάδα έχει ένα τεράστιο δυναμικό θεραπείας και μεταμόρφωσης, γιατί είναι η άμεση εκδήλωση της αγάπης που μας ενώνει και μας κάνει να αισθανόμαστε ότι δεν είμαστε μόνοι, αλλά αλληλέγγυοι. Κάθε άτομο της ομάδας επηρεάζεται και επιδρά, ακόμα και αν δεν το παρατηρεί, στις κινήσεις των άλλων, μεταδίδει και εισπράττει την ενέργεια της ομάδας και συν-δημιουργεί την ενεργειακή και εκφραστική της διαδρομή. Ο ελεύθερος ατομικός χορός από την μια, μας βοηθάει να εμβαθύνουμε την σύνδεση με τον ίδιο μας τον εαυτό, ενώ μέσα από τον ομαδικό χορό συνδεόμαστε με τους άλλους. Κι οι δυο μορφές κίνησης είναι θεραπευτικές και μεταμορφωτικές.

Η μουσική και ο ρόλος της στην εκφραστική δουλειά της κίνησης

Η μουσική μας επιτρέπει να συνδεθούμε και να εκφράσουμε διαφορετικές πτυχές του εαυτού μας. Για παράδειγμα οι tribal και οι ροκ μουσικές μας επιτρέπουν να συνδεθούμε καλύτερα με τη γη και τη ζωτική μας δύναμη, ενώ οι μπαλάντες για παράδειγμα έχουν επίδραση στο συναισθηματικό μας σώμα. Η μουσική είναι η παγκόσμια ανθρώπινη κληρονομία μας και κατά αυτόν τον τρόπο, χορεύοντας σε μια ευρεία γκάμα μουσικών ακουσμάτων από όλο τον κόσμο, ανακτούμε την σύνδεση μας με την ίδια την ανθρωπότητα, αλλά και την συνείδηση ότι είμαστε μέρος της.

Εάν χορεύαμε, θα υπήρχε περισσότερη ειρήνη στον κόσμο;

Εάν χορεύαμε και εκφράζαμε αυτό που αισθανόμασταν μέσα από την κίνηση, την φωνή, μέσα από όλη μας την φύση, τόσο αυτά που θεωρούμε τα πιο «υψηλά» όσο και τα πιο «χαμηλά» μας συναισθήματα, εάν βρίσκαμε το θάρρος να τα κοιτάξουμε και να τα χορέψουμε, κυλώντας μαζί τους, θα αισθανόμασταν όλοι σε περισσότερη ειρήνη με τον εαυτό μας, τους άλλους και την ίδια την ζωή.

Η ευεργετική δράση του αντιπαραδείγματος

Αν παρατηρήσεις προσεκτικά την πορεία της ζωής όσων θαυμάζεις αυτήν τη στιγμή, θα διαπιστώσεις πως είναι άνθρωποι που δεν πήραν τον εύκολο δρόμο, πως οι επιλογές τους δεν ήταν πάντα οι αναμενόμενες και για πολλές από αυτές μπορεί ούτε οι ίδιοι να είναι ιδιαίτερα περήφανοι σήμερα. Έχεις ποτέ αναρωτηθεί για την ευεργετική δύναμη του αντιπαραδείγματος; Έχεις συνειδητοποιήσει πως οι κακές επιλογές μπορούν να σε λυτρώσουν;

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θαυμάζεις -και τους αξίζει να τους θαυμάζεις- έχουν κάνει πολλά λάθη, έχουν και από ένα παρελθόν που θα ήθελαν να ξεχάσουν, έχουν πονέσει πολύ, έχουν προδοθεί τόσες φορές που έχουν χάσει το μέτρημα, έχουν αγαπήσει ανθρώπους οι οποίοι τους κακοποιούσαν ψυχολογικά, έχουν εξευτελιστεί και έχουν συνάψει φιλικές σχέσεις με ανθρώπους που ούτε θα τους πλησίαζες. Μπορεί να μην ήταν εύκολο, μπορεί να θέλουν να τα ξεχάσουν, μπορεί να μην τους σεβόσουν εάν τους γνώριζες σε αυτές τις σκοτεινές τους φάσεις αλλά σίγουρα, εάν δεν είχαν περάσει από αυτά τα στάδια, σήμερα δεν θα τους θαύμαζες. Η σοφία είναι πράγμα πανάκριβο, ξέρεις.

Την αξία της καλοσύνης δεν την έμαθα από ανθρώπους δοτικούς και καλόψυχους. Την έμαθα από ανθρώπους τσιγκούνηδες, λίγους, κακούς. Εκεί κατανόησα τη σημασία του να είσαι καλός, τη χρησιμότητα, τις ευεργετικές ιδιότητες του να αγαπάς και τη χαρά του να δίνεις. Το λίγο τους με έπνιξε, μου προκάλεσε ασφυξία, κλειστοφοβία και αγάπησα το πολύ. Και έμαθα να μην συμβιβάζομαι ούτε με το λίγο ούτε καν με το λιγότερο.

Την αξία και τη δύναμη της σιωπής την έμαθα από ανθρώπους που μιλούν συνεχώς χωρίς να λένε τίποτα. Γιατί αυτοί που μιλούν συνεχώς, σπάνια έχουν να πουν κάτι. Θυμάστε, φυσικά, από το σχολείο τον τύπο που πεταγόταν συνέχεια και έκανε σχόλια στο δάσκαλο και έλεγε με άλλα λόγια αυτά που μόλις άκουσε και απαντούσε ο ίδιος στις ερωτήσεις που έθετε, μόνο και μόνο για να ακούγεται η φωνή του. Η ενήλικη ζωή είναι γεμάτη από τέτοιους τύπους. Και κάπως έτσι αγάπησα αυτούς τους όμορφους ανθρώπους τους σιωπηλούς με το μυαλό το θορυβώδες. Τη σέβομαι τη σιωπή. Τη σέβομαι όσο λίγα πράγματα. Τους αγαπώ τους ανθρώπους που δεν «εξαντλούνται μέσα στην πολλή συνάφεια του κόσμου». Είναι δικοί μου άνθρωποι. Δικοί μου όσο λίγοι.

Την αξία της αγάπης την έμαθα από εκείνους που μου τη στέρησαν. Όχι μόνο από εκείνους που δεν με αγάπησαν αλλά και από εκείνους που δεν με άφησαν να τους αγαπήσω εγώ. Δεν ξέρω με σιγουριά σε ποιους το κρατάω περισσότερο. Μάλλον στους δεύτερους. Γιατί, στην τελική, τι συμβαίνει στ’ αλήθεια όταν ψάχνεις κάποιον; Ποια είναι η ανάγκη σου η πραγματική; Θες να αγαπηθείς ή μήπως θες να σε αφήσει να τον αγαπήσεις εσύ; Έτσι αγάπησα την αγάπη- όταν κατάλαβα πως δεν είναι δεδομένη και πως δεν είναι όλοι οι άνθρωποι διατεθειμένοι ούτε να τη δώσουν ούτε να τη δεχθούν. Το λίγο των «λίγων» με έσπρωξε σε αυτό το ασυμβίβαστο πολύ.

Διάβασα πολλά κακά βιβλία για να μάθω από καλή λογοτεχνία και άκουσα κακή μουσική για να μάθω τι κάνει τα αυτιά μου να χαίρονται στ’ αλήθεια. Έκανα αποτυχημένες σχέσεις για… Όχι, εντάξει, δεν με έκαναν να μάθω ακόμα πώς να κάνω μια σχέση να πετύχει αλλά με έκαναν να μάθω καλύτερα τον εαυτό μου. Τις ευγνωμονώ τις αποτυχημένες σχέσεις μου γιατί με έκαναν αυτό που είμαι σήμερα.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχεις κάνει λάθη. Πήρες λάθος αποφάσεις, αγάπησες ακατάλληλους ανθρώπους, εμπιστεύτηκες λάθος ανθρώπους, έσπασες τα μούτρα σου. Και έχεις δυο επιλογές: να έχεις κακές αναμνήσεις που θα σε τραβάνε πίσω ή να μάθεις κάτι σωστό από το κάθε λάθος. Δε γνωρίζω για την εγκυρότητα της ατάκας- καραμέλας «Κάθε εμπόδιο για καλό» και αν είχα την εξουσία, θα την ποινικοποιούσα ως φράση χωρίς δεύτερη σκέψη. Γνωρίζω, όμως, με βεβαιότητα πως αν πάρεις το χρόνο που χρειάζεσαι και δεις τα πράγματα από μια απόσταση και χωρίς φόβο (αλλά με πάθος! Πάντα με πάθος!), θα δεις πως από τα λάθη σου θα μάθεις και όχι από τα σωστά σου.

Σίγουρα δεν χρειάζεται να χάσεις κάτι για να το εκτιμήσεις. Πρέπει, όμως, να έχεις χάσει κάτι στο παρελθόν για να εκτιμήσεις αυτό που έχεις τώρα. Και, αν δε σπάσεις, πώς θα μάθεις από τι είσαι φτιαγμένος;

Εξάλλου, τα λάθη μας είμαστε και όχι τα σωστά μας. Τίποτα γκουρμέ δεν θα σε κάνει να εκτιμήσεις το φαγητό. Μόνο το κακό φαγητό θα σε κάνει να εκτιμήσεις το καλό φαγητό. Την ευγνωμοσύνη θα τη διδαχθείς από τους αγνώμονες και τη δικαιοσύνη από όσους σε αδικούν. Τον επαγγελματισμό από όσους σου φέρθηκαν αντιεπαγγελματικά και το πολύ θα στο μάθουν οι «λίγοι».

Tην ζωή καθορίζει η ποιότητα

Σε κοινωνίες υπανάπτυκτες (δηλαδή, με μέσον όρο κατά κεφαλήν καλλιέργειας πολύ χαμηλό), ο διάλογος για οποιοδήποτε ζήτημα (από προβλήματα ιστορικής αυτοσυνειδησίας και πολιτιστικής ταυτότητας ώς τις διχογνωμίες για την οικονομία και την πολιτική) είναι μόνο συμβατικός, πραγματικά ανύπαρκτος. Yποδύονται τον «διάλογο» οι λοίδορες ετικέτες, σκόπιμες παραποιήσεις απόψεων, σπιλωτικοί υπαινιγμοί.

Δεν έχει οπωσδήποτε ένοχη πρόθεση η επιθετική άρνηση του διαλόγου, το συνηθέστερο κίνητρο είναι ασυνείδητο, ενστικτώδες: οι ανασφάλειες. Σε υπανάπτυκτες κοινωνίες (με μέσον όρο κατά κεφαλήν καλλιέργειας πολύ χαμηλό) ενδημεί μια καμουφλαρισμένη με εξιδανικευμένες προφάσεις εκδοχή του νόμου της ζούγκλας: ο καθένας μόνος του εναντίον όλων. Όλοι, ακόμα και συναισθηματικά φίλοι, οι αποδεδειγμένα συμπαραστάτες και συντρέχτες, είναι δυνάμει αντίπαλοι. Oι θέσεις λίγες, ο ορίζοντας της δημοσιότητας στενός, τα αξιώματα προ-ορισμένα. Όσο περισσότεροι θαφτούν στην ανυποληψία (και κυρίως οι ικανότεροι) τόσο διευκολύνεται η άνοδος του ανασφαλούς (και συνήθως ανίκανου).

Όμως, παρά την έμφοβη και μεταξύ τους καχυποψία, οι ανασφαλείς συσπειρώνονται. Λειτουργεί στις υπανάπτυκτες κοινωνίες ένας επιδέξιος συνδικαλισμός των ασημαντοτήτων. Oσφραίνονται οι ανασφαλείς ποιες ιδεολογίες, ποια κόμματα, ποιες «παρατάξεις» προσφέρουν πληρέστερη εξασφάλιση στους υποταχτικούς τους, μεθοδικότερη εξόντωση της απειλητικής ποιότητας. Kαι σπεύδουν να ενταχθούν.

Ο μέτριος στρατιωτικός και ο μειονεκτικός δικαστής έχουν μια και μόνη ελπίδα να υπερκεράσουν τους αξιότερους και ταλαντούχους συναδέλφους τους, να φτάσουν αυτοί και όχι εκείνοι στις λίγες ανώτατες θέσεις: Mόνο αν μεταβληθούν σε λακέδες κάποιου κόμματος εξουσίας. Στα πανεπιστήμια η μαφία των ασημαντοτήτων προτιμάει την ετικέτα της «παράταξης»: Δεν εκλέγεσαι, δεν προάγεσαι, δεν έχεις πρόσβαση σε ακαδημαϊκά αξιώματα, αν δεν αποδείξεις ότι συμπράττεις ενεργά με τους «προοδευτικούς»: Nα συνυπογράφεις πειθήνια απειράριθμες παραταξιακές διαμαρτυρίες, καταγγελίες, αφοριστικούς λιβέλους που συχνά δεν καταλαβαίνεις, ουδέποτε ζητάς να επαληθευθούν, συνήθως δεν σε αφορούν. Nα έχεις εξορίσει από τις δημοσιεύσεις σου κάθε παραπομπή σε συγγραφείς και ερευνητές που δεν εγκρίνει η «παράταξη». Nα εκθειάζεις μόνο τους παραταξιακά προβεβλημένους όσο ατάλαντοι κι αν είναι.

Oι ίδιες φράξιες ασημαντοτήτων και στις εφημερίδες, στα τηλεοπτικά κανάλια, στα καλλιτεχνικά περιβάλλοντα. Aπό τις ίδιες στελεχώνονται διοικητικά συμβούλια κρατικών θεάτρων, μουσείων, ιδρυμάτων «πολιτισμού» εταιρειών του Δημοσίου, οι απειράριθμοι «σύμβουλοι» και μέλη επιτροπών υπουργείων και τραπεζών. Παντού ο ίδιος θηριώδης πόλεμος της ζούγκλας, η αδυσώπητη ανάγκη αυτοσυντήρησης, ορμέμφυτη απαίτηση των ανασφαλών να εξαφανίσουν την ποιότητα, να θάψουν στη σιωπή και να απωθήσουν στο περιθώριο τους ικανούς, να σπιλώσουν τους άξιους.

Γι’ αυτό και οι υπανάπτυκτες κοινωνίες ούτε προβάλλουν ούτε εξάγουν ποιότητα. Όχι επειδή δεν διαθέτουν – ποτέ από μια κοινωνία δεν εξαφανίζεται ολοσχερώς η προικισμένη μαγιά. Aλλά η κατεστημένη ανασφάλεια την κρύβει, την αποσιωπά. Όπου ο μέσος όρος κατά κεφαλήν καλλιέργειας δεν είναι απελπιστικά χαμηλός και οι μνήμες στερημένου βίου οδυνηρές στο συλλογικό ασυνείδητο, εκεί συζητούνται βιβλία, κρίνονται συγγραφείς, τιμώνται δημιουργοί, προβάλλονται επιστημονικά επιτεύγματα, αναγνωρίζεται το ταλέντο, επαινείται η ευφυΐα.

Στις υπανάπτυκτες κοινωνίες τέτοια ζωντάνια ενδιαφέροντος για τις εγχώριες δημιουργικές δυνάμεις απουσιάζει δραματικά. Στα κυριακάτικα φύλλα κυριαρχούν, ακόμα και πολύ δευτερεύουσας ποιότητας, αλλοεθνείς όμως δημιουργοί. Όχι μόνο από ξενομανία, ούτε μόνο για επίδειξη ενημερότητας. Kυρίως επειδή ο ξένος, ο αλλοεθνής και αλλόγλωσσος, δεν απειλεί τους εγχώριους ανασφαλείς. Tα λίγα ντόπια ονόματα που σερβίρονται και αναμηρυκάζονται, ατέλειωτα και πληκτικά, είναι μόνο εκείνα που έτυχε να αναδείξει η διεθνής αγορά, με εμπορικά συνήθως κριτήρια ή η επίμονη επί δεκαετίες παραταξιακή προπαγάνδα. Σε αυτά επικεντρώνεται ευτελισμένος ο πληθωρισμός των επαίνων, ο άμετρος λιβανωτός.

Tελικά, αναξιοκρατία και υπανάπτυξη συνιστούν φαύλο κύκλο: αναπαράγουν η μία την άλλη. Kαι οι επιπτώσεις δεν μετρώνται μόνο με δείχτες παραγωγικότητας, δυσλειτουργίας των θεσμών, αποσύνθεσης της κοινωνικής συνοχής, άμβλυνσης της ιστορικής αυτοσυνειδησίας και της πολιτιστικής ταυτότητας. Η πιο χειροπιαστή συνέπεια του φαύλου κύκλου είναι ο βασανισμός των ανθρώπων: όλων των ανθρώπων, ακόμα και των περισσότερο ευνοημένων της ανακυκλούμενης φαυλότητας. Σε συνθήκες παρακμής και αναξιοκρατίας όλοι βασανίζονται, όλοι στερούνται την εξορισμένη ποιότητα, μοιάζει σχεδόν ουτοπικό να χαίρεται τη ζωή του ο άνθρωπος.

Ο φαύλος κύκλος αναξιοκρατίας και υπανάπτυξης, κυριαρχίας της συνδικαλισμένης ασημαντότητας και διωγμού της ποιότητας είναι πρόβλημα κοινωνικό, πρόβλημα λειτουργίας του συλλογικού βίου, δηλαδή πρόβλημα κυρίως πολιτικό. Δεν ξορκίζεται ούτε με ηθικολογίες και ευχολόγια ούτε με αφηρημένες ιδεολογικές ντιρεχτίβες. Θέλει ταλαντούχους πολιτικούς, έκτακτη πολιτική ευφυΐα και ωριμότητα, σοβαρή και μακρόχρονη επιτελική δουλειά, τόλμη για γόνιμες διακινδυνεύσεις.

Eνα ελάχιστο σημάδι ελπίδας θα ήταν: να μην πάψουν κάποιοι να συνειδητοποιούν το πρόβλημα. Δηλαδή, να αποσπούν την πολιτική από την αποπροσανατολιστική μονομέρεια των επικαιρικών απαιτήσεων, να τη συνδέουν με το μόνο δοκιμαστήριο αντοχής της προσωπικής του καθενός ποιότητας, που είναι (απλά και ρεαλιστικά) ο θάνατος. Λίγες στιγμές ή λίγες ώρες μετά τον θάνατο, το λείψανο του ανθρώπου αποδείχνει άχρηστες όλες τις «πεποιθήσεις», όλα τα ιδεολογήματα, τους φανατισμούς, τις πλεκτάνες της ανασφάλειας. Tο μόνο που κληροδοτεί το λείψανο είναι η ποιότητα που αφήνει πίσω του, όση αγάπη κατόρθωσε να αποτυπώσει στη ζωή των «περιλειπομένων».

Eίναι μέτρο πολιτικής ευφυΐας η μνήμη θανάτου. Για τη «μαγιά» που συνειδητοποιεί προτεραιότητες.

Πώς καλλιεργείται η έννοια της ισότητας στα παιδιά

Ζούμε σε μια εποχή όπου αναβιώνει το φαινόμενο του ρατσισμού και των διακρίσεων, όπου οι άνθρωποι αντί να αγαπιούνται, στοχοποιούνται λόγω των μοναδικών χαρακτηριστικών τους. Μικρά παιδιά βιώνουν την ανισότητα στο σχολείο, παραγκωνίζονται και εκφοβίζονται επειδή είναι χαμηλών τόνων, πολύ αδύνατα, με περιττά κιλά ή πολύ έξυπνα. Το γυναικείο φύλο κάθε ηλικίας, σε περιπτώσεις, συνεχίζει να αμφισβητείται για τις ικανότητές του και οι αλλοδαποί, οι άνθρωποι με αναπηρίες ή μεγάλης ηλικίας, αντιμετωπίζονται ως υποδεέστεροι και μοιάζει σαν να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους τους “φυσιολογικούς”.

Το διαφορετικό ξενίζει, και δημιουργεί αισθήματα ενόχλησης και ανασφάλειας. Άλλος λόγος είναι ότι στη φύση της προσωπικότητας υπάρχει ανάγκη υπεροχής του άλλου. Αυτό οδηγεί σε συμπεριφορές σύγκρισης μέσω της κριτικής και ανταγωνισμού.
   
Ο ρατσισμός και η διάκριση σαν συμπεριφορά δείχνει ότι δεν υπάρχει αντίληψη στην αναγκαία και φυσική ύπαρξη της διαφορετικότητας. Αλλιώς θα ήταν σαν να είχαμε βγει από το ίδιο καλούπι. Οι αρετές που φέρουμε στο DNA μας και οι διαφορές στις δεξιότητες που αναπτύσσουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας είναι αυτές που μας καθιστούν χρήσιμους και απαραίτητους στη ζωή την δική μας και των άλλων.

Η διαφορετικότητα φέρνει την συμπλήρωση, και την συνένωση. Επίσης αυτό που καθορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη είναι ότι πίσω από την εμφάνιση, το φύλο και πίσω από την κουλτούρα βρίσκεται μια ψυχή που αισθάνεται με τον ίδιο τρόπο.

Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε στα παιδιά την έννοια της ισότητας;

Στην πραγματικότητα, τα μικρά παιδιά διακατέχονται από μια έμφυτη σοφία και αίσθηση αλληλεγγύης. Ένα παιδάκι δεν φοβάται να κάτσει δίπλα σε κάποιον που έχει διαφορετικό χρώμα δέρματος, δεν θα κοροϊδέψει ποτέ τον συμμαθητή του που είναι σε αναπηρικό καροτσάκι ούτε θα προσβάλει τον φίλο του ο οποίος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει καινούργια ρούχα και παπούτσια. Το παιδί αυτό, θα αποδεχθεί αβίαστα την διαφορετικότητα που υπάρχει γύρω του, και χωρίς να το σκεφτεί θα μοιραστεί το φαγητό του και το καινούργιο του παιχνίδι και όταν θα κοιτάει τον έγχρωμό του φίλο, θα βλέπει απλά τον Γιώργο, τον Κώστα ή τη Μαρία και όχι τον Αφρικανό, τον Πακιστανό ή οποιασδήποτε άλλης εθνικότητας συμμαθητή του.

Μήπως λοιπόν το πρόβλημα ξεκινά όταν εμείς οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και η κοινωνία γενικότερα, παρεμβαίνουμε στη φύση τους και τα βομβαρδίζουμε με τα στερεότυπα και τις περιοριστικές αντιλήψεις που κουβαλάμε; Ας δούμε πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτό που συμβαίνει.

Μέσω της μίμησης

Τα παιδιά μεγαλώνοντας βλέπουν, ακούν και παρατηρούν το περιβάλλον τους και απλά το μιμούνται. Μιμούνται συμπεριφορές, ενστερνίζονται απόψεις και στη συνέχεια πράττουν όπως ακριβώς έχουν μάθει. Οφείλουμε λοιπόν να είμαστε το σωστό παράδειγμα. Να μιλάμε με σεβασμό για τον συνάνθρωπό μας, να μην ασκούμε κριτική και να προσέχουμε τι συζητάμε μπροστά στα παιδιά. Έτσι θα τους καλλιεργήσουμε ήθος, αξίες και δεξιότητες ώστε να έχουν τα απαραίτητα εφόδια και γνώσεις για να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Μια οικογένεια με αλληλοσεβασμό, χωρίς κριτική

Αν ο γονέας σέβεται το παιδί του και του επιτρέπει να εκφράσει τα αληθινά του συναισθήματα και σκέψεις, τότε το παιδί νιώθει ασφάλεια και αποδοχή. Όταν δεν υπάρχει κριτική από τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους αλλά σεβασμός, τότε το παιδί μαθαίνει τον σεβασμό στον άλλο. Αυτό το παιδί δεν θα αναπαράγει την κριτική στο περιβάλλον του.

Η πραγμάτωση της ισότητας των φύλων μέσα από την οικογένεια

Το παιδί δημιουργεί την άποψή του για το τι εστί άνδρας και τι γυναίκα απλά παρατηρώντας τους γονείς του, έτσι καλείστε μέσα από το γονεϊκό σας ρόλο να περάσετε τα σωστά μηνύματα. (Ότι η σχέση σας βασίζεται στο σεβασμό και όχι στην επίδειξη δύναμης, ότι αναγνωρίζονται η αξία και οι δυνατότητες του καθενός, ότι οι αδυναμίες του ενός καλύπτονται από τις ικανότητες του άλλου, ότι η γυναίκα έχει ίσα δικαιώματα με τον άνδρα). Αδράξτε λοιπόν την ευκαιρία να διδάξετε στο παιδί ότι το φύλο του κάθε ανθρώπου δεν καθορίζει τις ικανότητές του, τις επιθυμίες του, τις επιλογές του και το πως πρέπει να φέρεται.

Αποκτώντας Εμπειρίες

Τα ταξίδια, η επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς, τα βιβλία, το θέατρο και η ενασχόληση με τις τέχνες είναι δώρα πολύτιμα για τα παιδιά, καθώς ανοίγουν τους ορίζοντες και διευρύνουν τη σκέψη τους. Εκμεταλλευόμενοι λοιπόν τη κάθε στιγμή, μπορείτε να ανοίξετε μαζί τους συζητήσεις κοινωνικού περιεχομένου (ρατσισμός, σεξισμός, σεξουαλικός προσανατολισμός, αναπηρίες κλπ) και να τους εμφυσήσετε τον τρόπο με τον οποίο εσείς βλέπετε το κόσμο.

Η αξία της Ενσυναίσθησης

Με τον όρο ενσυναίσθηση εννοούμε την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε και να αισθανόμαστε τα συναισθήματα και τις ανησυχίες ενός άλλου ατόμου. Ένα συναίσθημα το οποίο μας ωθεί να φερόμαστε με σεβασμό και συμπόνια στους άλλους ανθρώπους.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να εξοικειωθεί με αυτήν. Με το να το παροτρύνουμε να βοηθά ανθρώπους που το έχουν ανάγκη και να το συγχαίρουμε για αυτή του τη πράξη, θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του ανάγκες και ότι είναι σημαντικό να νοιαζόμαστε για αυτές, ακόμα και αν δεν συνάδουν με τις δικές μας. Τα παραμύθια και τα παιδικά έργα είναι επίσης ένας υπέροχος τρόπος ώστε να μπει το παιδί στη θέση των χαρακτήρων και να ταυτιστεί με τα συναισθήματά τους. Πως πιστεύεις ότι νιώθει τώρα ο ήρωας; Γιατί λες να νιώθει έτσι; Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να τον βοηθήσουμε;

Περνώντας τις αξίες με συζήτηση και σεβασμό

Όταν το παιδί επισημάνει μια συμπεριφορά η οποία δεν υποδηλώνει ισότητα, τότε χρειάζεται να την σταματήσουμε άμεσα, είτε είμαστε γονείς είτε εκπαιδευτικοί. Όχι με επίπληξη αλλά με συζήτηση, καθοδηγούμενη από αγάπη, σεβασμό και ενδιαφέρον. Με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε όχι απλά να αναβάλλουμε την εκδήλωση μια άσχημης συμπεριφοράς αλλά να την εξαλείψουμε εντελώς.

Επίσης, στις ερωτήσεις των παιδιών για τη διαφορετικότητα που παρατηρούν χρειάζεται να απαντάμε εμπεριστατωμένα και με απόλυτη φυσικότητα. Πχ. ‘Μαμά Γιατί αυτός ο κύριος έχει άλλο χρώμα δέρματος;’ Χρειάζεται να δοθεί μια απάντηση απαλλαγμένη από κάθε ρατσιστική στερεοτυπική αντίληψη. Μπορείτε να του εξηγήσετε ότι είναι από άλλη χώρα, τους λόγους για τους οποίους κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν ή αναγκάζονται να μεταναστεύσουν και ότι παρά το διαφορετικό χρώμα δέρματος είναι ένας άνθρωπος με συναισθήματα, ανάγκες και δικαιώματα όπως όλοι μας.

“Σε αγαπώ και σε αποδέχομαι όπως ακριβώς είσαι”

Όταν ένα παιδί έχει βιώσει την αποδοχή και του έχει επιτραπεί να είναι ο εαυτός του, νιώθει γεμάτο και δεν έχει υπολείμματα καταπίεσης και θυμού τα οποία μπορεί μελλοντικά να οδηγήσουν σε ξεσπάσματα και βίαιες συμπεριφορές απέναντι σε άλλους. Μαθαίνει να τιμά και να σέβεται την διαφορετικότητά του και να είναι υπέρμαχος της ισότητας και της ελεύθερης έκφρασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Σε μια εποχή λοιπόν όπου οι συνθήκες συνεχώς μεταβάλλονται και που πολλοί αρέσκονται στο να χαρακτηρίζουν όλα εκείνα τα στοιχεία που διαφοροποιούν τους ανθρώπους ως μειονεκτήματα, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να αντισταθούμε σε αυτή την λογική και ο καθένας με τον τρόπο του να παλέψει για να διατηρήσει τις πραγματικές αξίες της ζωής αναλλοίωτες. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και αυτή είναι η γοητεία του.

Αντί λοιπόν να φοβόμαστε και να δείχνουμε με το δάχτυλο ό,τι μας ξενίζει, είναι προτιμότερο να το αγκαλιάζουμε και να το υπολογίζουμε ως ισάξιο μέρος του όλου, μόνο έτσι θα έρθει η εξέλιξη τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε κλίμα ασφάλειας στο σπίτι και στο σχολείο για όλα τα μέλη μέσα από την αναγνώριση των θετικών χαρακτηριστικών του καθενός.

Χρειάζεται να εντοπίζουμε και να αλλάζουμε την ανάγκη του ανταγωνισμού, που θέλει να είναι κάποιος καλύτερος και κάποιος χειρότερος από τον άλλο. Χρειάζεται να αναπτύξουμε την αξία της αμοιβαίας συνύπαρξης, με σεβασμό και αγάπη.

H ΔΥΣΧΕΡΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Στην Ελλάδα “θεοποιήθηκε” ο Λόγος ως υπέρτατη αξία φιλοσοφική και ο διάλογος ως αξία ιδιαίτερα κοινωνική. Όπως είναι γνωστό, διάλογος είναι η ανταλλαγή σκέψεων και διερεύνηση αντιλήψεων για την εξεύρεση ενός σωστού συμπεράσματος πάνω σ’ ένα θέμα που προβληματίζει τους συζητητές. Είναι η τελειότερη μορφή επικοινωνίας για την ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών, την επίλυση η προσωπικών διαφορών ή συναισθηματικών εξομολογήσεων (ψυχική προσέγγιση). Μετατρέπει την μοναξιά και την αποστασιοποίηση σε συνύπαρξη και φιλία. Κυρίως όμως ο διάλογος είναι σημαντικός όταν αφορά ένα ζωτικό θέμα, πολιτικό, κοινωνικό, ηθικό, θρησκευτικό κ.λπ. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η θεωρητική και πρακτική του αξία είναι μεγάλη, γιατί οι λύσεις στις οποίες θα οδηγήσει δεν αφορούν μόνον τους συνδιαλεγόμενους αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Οι προϋποθέσεις ενός γνήσιού και γόνιμου διαλόγου είναι: να είναι ελεύθερος και αντικειμενικός, ανεπηρέαστος και ειλικρινής, αδογμάτιστος και αφανάτιστος, σφαιρικός και πειστικός, ισότιμος προς όλους τους συζητητές (ο ένας να σέβεται την άποψη του άλλου). Να είναι απαλλαγμένος από προκατάληψη, μισαλλοδοξία και ισχυρογνωμοσύνη. Να μη κυριαρχείται από το ένστικτο της επιθετικότητας που στοχεύει στην συντριβή του αντιπάλου και στον θρίαμβο του νικητή. Και προπαντώς να υπάρχει στο βάθος των συζητητών η συνείδηση ότι κανείς δεν μπορεί να έχει εκατό τοις εκατό δίκαιο και κανείς απόλυτο άδικο. Η λύση των περισσότερων προβλημάτων βρίσκεται στο “περίπου”, στην εξισορροπημένη συνδιαλλαγή και εναρμόνιση των αντιθέσεων. Δεν υπάρχει στην πράξη απόλυτο καλό και απόλυτο κακό για όλους ανεξαιρέτως.

Ο Αριστοτέλης έθεσε σωστά το ζήτημα: “Επεί (δή) εξ ανοιμοίων η Πόλις… ανάγκη (εστί) μη μίαν (μόνον) είναι την αρετήν πάντων των πολιτών” (Πολιτικά 1277α, 6). Στον νεοελληνικό χώρο η δυσκολία ενός τέτοιου διαλόγου είναι παροιμιώδης. Ενώ από έναν συλλογικό διάλογο νικητής πρέπει να βγει η αλή0εια, ο κάθε συνομιλητής μάχεται ν’ αποδείξει ότι αυτός κατέχει την μοναδική αλήθεια και είναι ο νικητής. ‘Έτσι, οι διαφωνίες υπερισχύουν ατό την σύγκλιση των απόψεων, και οι συνομιλητές τελικά αφού “μονολογίσουν” μεταξύ τους, αποχωρούν χωρίς να υποχωρήσουν βήμα από τις προσωπικές θέσεις τους. Την υποχώρηση από τις Πρωταρχικές απόψεις τούς και γνώμες την θεωρούν προσβολή της προσωπικότητάς τους και καταρράκωση της αξιοπρέπειάς τους.’ Έτσι, μένουν άκαμπτοι και ανυποχώρητοι με την πεποίθηση πως η αντίστασή τους τονίζει την προσωπικότητά τους, και ενώ θα έπρεπε να συνυπάρχουν διαφωνούντες, προτιμούν την αποστασιοποίηση και την αντιπάθεια.

Οι αιτίες της ανικανότητας του Νεοέλληνα για διάλογο είναι πολλές- επισημαίνουμε μερικές:
– Ανώριμη κοινωνική συνείδηση συνεργασίας.
– Ανικανότητα για γόνιμη ακρόαση και σιωπή.
– Υπερτροφικός εγωισμός (ατομικοκεντρικότητα) που στοχεύει στην εξασφάλιση υπεροχής και σπουδαιοφάνειας ανάμεσα στους διαλεγόμενους. Ο Έλληνας δεν συζητάει, αποφαίνεται! Δεν αγαπάει την ισηγορία, την πολυφωνία, την συνύπαρξη των αντιθέτων. Απαιτεί την ομοφωνία! Εχθρεύεται τον αντίλογο.
– Υποβαθμισμένη εμπιστοσύνη στην αξία του διαλόγου και της ανταλλαγής ιδεών. ‘Έτσι ο διάλογος καταντάει συρραφή ρητορικών μονολόγων (συχνά άσχετων προς το θέμα). Δηλαδή διάλογος μεταξύ κωφών.
– Ατιθάσευτο ένστικτο ανταγωνιστικότητας, εριστικότητας ναι επιθετικότητας.
– Υποβαθμισμένη πνευματικότητα (που θα υπαγόρευε την ανεκτικότητα, τη μετριοπάθεια και τη διαλακτικότητα του πολιτισμένου ανθρώπου).
-Έλλειψη ικανής παιδείας (που διαμορφώνει τον πλούτο της σκέψης, τη μεθόδευση του λόγου, την όξυνση της κρίσης, τον σεβασμό του συνομιλητή, την ανύψωση του ήθούς, τη δίψα της αλήθειας και μόνο).
– Ο διάλογος με χαρακτήρα συστηματικού αμφισβητία, (επί παντός επιστητού) και απορριπτικού των πάντων.
– Δογματικότητα (που δυσχεραίνει τον διάλογο) ιδίως όταν εκφράζονται πολιτικές απόψεις (κομματική ιδεολογία) ή θρησκευτικές απόψεις (Θεολογική πίστη).
– Σοφιστική ικανότητα. Την χρησιμοποιεί άλλοτε για να επιδείξει “πνεύμα”, άλλοτε για ν’ αποπροσανατολίσει τον συνομιλητή κι άλλοτε για να δικαιολογήσει τις εσφαλμένες απόψεις του.
-Έλλειψη σωστής πληροφόρησης.
– Καχυποψία ότι τα συμπεράσματα του διαλόγου θα είναι βλαπτικά για τα συμφέροντα του διαλεγόμενου, οπότε ο διάλογος έχει χαραχτήρα καιροσκοπικό και παρελκυστικό.
– Προχειρολογία και φλυαρία ανούσια για δευτερεύοντα και εκτός θέματος πράγματα με ασαφή επιχειρήματα.

Ο ‘Ελληνας γενικά είναι κακός συζητητής στο σπίτι του, στις συναναστροφές του, στη δουλειά του, στις δημόσιες συζητήσεις, στο κοινοβούλιο, παντού. Δεν ξέρει να ακούει με προσοχή κάποιον ομιλητή και επιστρατεύει ένα σωρό επιχειρήματα σοφιστικά για να τον ανατρέψει. Ο Κ. Σκόκος έγραψε επιγραμματικά: “Όπου δύο Ρωμιοί, ο ένας αυτοσχεδιάζεται σε ρήτορα και ο άλλος αγωνίζεται να τον διακόψει”. Τις περισσότερες φορές καταφεύγει σε χειρονομίες και στην υπερύψωση της φωνής για να υπογραμμίσει τις ιδέες του και να πείσει τούς συζητητές για γνώμες που δεν έχουν κανένα λογικό έρεισμα. Αλλά με χειρονομίες και φωνασκίες ο ανόητος λόγος δεν αναβαθμίζεται, υποβαθμίζεται. Τελικά ένας τέτοιος διάλογος καταλήγει σε διαπληκτισμούς – και όχι μόνο φραστικούς. Ο Εμ. Ροίδης έγραφε: “Μεταξύ δύο Ρωμιών διαφωνούντων δια το αν ο ήλιος προβάλλει εξ ανατολών ή εκ δυσμών, δίκαιον έχει ο οπλοφορών”!

Μια ακόμη κακή συνήθεια των Νεοελλήνων είναι η τέλεια έλλειψη διαλόγου ανάμεσα σε νέους και ηλικιωμένους κι αυτό φυσικά αποβαίνει σε βάρος των νέων. Στον διάλογο δεν πρέπει να στέκονται εμπόδιο οι ηλικίες, το χάσμα των γενεών, τα πολιτικά φρονήματα, οι θρησχευτικές πεποιθήσεις. Στον σωστό διάλογο ένα πράγμα πρωτεύει: η συλλογική αναζήτηση της αλήθειας. Τίποτα άλλο. Ο R. Rοllan το είχε επισημάνει: “Όταν συζητάμε δεν υπάρχει ανώτερος και κατώτερος, ούτε τίτλοι, ούτε ηλικία, ούτε όνομα. Τίποτα δεν λογαριάζεται παρά μονάχα η αλήθεια. Και μπροστά σ’ αυτή είναι όλοι ίσοι”. Και o Fr. Bacon παρατήρησε: “Γίνεται κανείς σοφώτερος από διάλογο μιας ώρας παρά από σκέψη μιας ημέρας”.

Φαίνεται όμως ότι η πολιτισμένη συνομιλία, ο διάλογος με βάση την αμοιβαία εμπιστοσύνη, δεν είναι γενικά κάτι το εύκολο, όχι μόνο για τους ‘Έλληνες αλλά και για άλλους λαούς, γιατί και η πιο ψυχρή λογική επηρεάζεται από το θερμό συναίσθημα. Χρειάστηκαν τόσα πολλά χρόνια για να γίνει η κραυγή των ανθρώπων ομιλία και φαίνεται πως δεν φτάνει μια ολόκληρη ζωή για να γίνει η ομιλία αυτή συνομιλία.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται τους άλλους. Δεν θεωρούν την ανάγκη αυτή για αγάπη και οικειότητα σαν υποχρέωση να υποβιβάζουν τον εαυτό τους, αλλά περισσότερο σαν μέσο αντανάκλασης των μεγάλων δυνατοτήτων τους και μοιράσματός τους με άλλους. Δεν αισθάνονται περιορισμένοι από την αγάπη και τις στενές σχέσεις, αλλά τις θεωρούν ιδιαίτερη ευκαιρία για ανάπτυξη. Κατανοούν πως ποτέ δεν μπορούν να κατέχουν κάποιον άλλο και δεν έχουν καμιά επιθυμία να ανήκουν σε κάποιον. Ξέρουν ότι η οικειότητα φέρνει κοντά τους ανθρώπους, αλλά ότι είναι ευθύνη του καθένα να διατηρήσει την αυτονομία του. Ότι πρέπει να αναπτύσσονται χωριστά για να εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται με άλλους. Ο έρωτας και οι στενές σχέσεις προκαλούνται, δεν απειλούνται από τις διαφορές. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι που ξέρουν πώς όταν δυο άνθρωποι αποφασίζουν να κάνουν στενή σχέση, ενώνουν, δύο διαφορετικούς κόσμους, κι έτσι, όχι μόνον φέρνουν ο ένας στον άλλον κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορές. Οι διαφορές είναι που θα συνεχίζουν να τους κινητοποιούν ν’ αναπτυχθούν. Το βάθος της αγάπης μας μπορεί συνήθως να μετρηθεί από το βαθμό στον οποίο είμαστε διατεθειμένοι να μοιράζουμε τον εαυτό μας με άλλους. Αρχίζουμε με ξεχωριστά Εγώ. Φτιάχνουμε έναν κοινό χώρο ανάμεσα στα δύο Εγώ και τον ονομάζουμε Εμείς. Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η οικειότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η κοινή εμπειρία, τόσο μεγαλύτερος και ο χώρος του Εμείς.

Ο έρωτας και η οικειότητα έχουν πολλά στάδια και γι’ αυτό μεταβάλλονται διαρκώς. Η οικειότητα της πρώτης συνάντησης δεν θα είναι η οικειότητα του μήνα του μέλιτος, αλλά θα υπάρξουν πολλές περίοδοι μήνα του μέλιτος. Η περίοδος του διαμερίσματος ενός δωματίου με δανεικά έπιπλα, η περίοδος του πρώτου παιδιού, η περίοδος της αγοράς του σπιτιού, η περίοδος της πρώτης σημαντικής προαγωγής, η περίοδος της ανάπτυξης με την οικογένεια, παρατηρώντας τα παιδιά να φτιάχνουν τη δική τους οικογένεια, η περίοδος των γηρατειών. Κάθε περίοδος θα είναι καινούργια και θα δημιουργεί νέες διαστάσεις στην οικειότητα. Επιβάλλεται γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να έχει πάντα συνειδητότητα και να είναι ανοιχτός στην αλλαγή. Το πρόσωπο στα χέρια σήμερα κάποιου δεν θα είναι το ίδιο πρόσωπο αύριο, ή ακόμα για το λόγο αυτό, την επόμενη ώρα. Ο έρωτας δεν ανατρέφεται ούτε αυξάνεται κοιτάζοντας προς τα πίσω, βιώνεται πάντα στο παρόν.

Η ώριμη οικειότητα και η αγάπη δεν στηρίζονται στις προσδοκίες. Αφού κανείς, ούτε κι ένας άγιος, δεν μπορεί να ξέρει ή να εκπληρώσει όλες μας τις προσδοκίες, το να έχουμε προσδοκίες από τους άλλους σημαίνει ότι επιζητούμε τον πόνο και την απογοήτευση. Η μόνη βάσιμη προσδοκία στον έρωτά βρίσκεται στην ελπίδα ότι αυτοί που αγαπάμε θα γίνουν ο εαυτός τους, όπως κι εμείς. Η αγάπη που προσφέρεται από μια αίσθηση καθήκοντος ή υποχρέωσης είναι η μεγαλύτερη προσβολή και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου αγάπη.

Ο αληθινός έρωτας και η οικειότητα αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο αυθόρμητα και προσφέρουν μια πληθώρα ευκαιριών για εμπειρίες χαράς, ομορφιάς και γέλιου. Όλοι έχουμε γνωρίσει τη θαυμάσια αίσθηση του κοινού βιώματος μιας έντονης εμπειρίας με κάποιον, είτε γέλιου είτε πόνου. Στιγμιαία, η κοινή εμπειρία παίρνει τους δύο και τους κάνει ένα. Οι στιγμές αυτές βαθειάς οικειότητας θα συνεχίσουν να κάνουν τον έρωτα πιο φρέσκο, γοητευτικό και αναζωογονημένο.

Η ώριμη οικειότητα, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, εμπεριέχει τη σωματική επαφή. Ενσωματωμένη σ’ αυτή φαίνεται να είναι μια αισθησιακή ανάγκη να βρεθούμε κοντά στους αγαπημένους μας, να έχουμε σωματική επαφή, να τους αγκαλιάζουμε και να τους κρατάμε κοντά μας. Θα χρειαστεί γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να συμφιλιωθεί με τη σεξουαλικότητά του.

Δεν υπάρχει ίσως πιο φυσική, ούτε πιο ικανοποιητική πράξη που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος απ’ αυτή που βρίσκεται σε μια ώριμη σεξουαλική οικειότητα. Εδώ, στην υψηλότερη μορφή της, υπάρχει μια βαθιά επιθυμία ολοκληρωτικής συγχώνευσης με τον άλλο. Είναι μια έσχατη έκφραση αγάπης που συνδυάζει όλα τα θετικά της χαρακτηριστικά -φροντίδα, προσφορά, μοίρασμα. επιβεβαίωση, αποδοχή παραχώρηση και παραδοχή. Η σεξουαλικότητα, όταν είναι η έκφραση πραγματικής αγάπης, μπορεί να είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη ένωση.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια λεκτική έκφραση. Πολύ συχνά υποθέτουμε ότι το άλλο ή τα άλλα πρόσωπα ξέρουν τι σκεφτόμαστε ή πώς αισθανόμαστε. Πολλές φορές εκπλησσόμαστε όταν ανακαλύπτουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Είναι ευθύνη του καθένα να απλώσει το χέρι και ν’ αγγίξει την καρδιά αυτού που αγαπάει – μια κουβέντα, ένα σημείωμα, ένα λουλούδι, ένα απλό ποίημα, μπορούν να δώσουν το πολύ αναγκαίο μήνυμα της επιβεβαίωσης. Κανείς δεν κουράζεται ποτέ από την έκφραση αγάπης.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια συμπάθεια. Αν δεν μπορούμε να συναισθανόμαστε με κάποιον, δεν είμαστε ικανοί να αγαπάμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να έχουμε τέλεια εμπάθεια με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά ενός άλλου. Μου είναι οδυνηρό ν’ ακούω κάποιον να λέει, “Ξέρω ακριβώς πώς αισθάνεσαι”! Δεν ξέρει! Δεν μπορεί να ξέρει! Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να καταλάβουμε μόνον αυτό που έχουμε βιώσει πραγματικά, και κάθε εμπειρία είναι πάντα πολύ προσωπική. Όταν όμως έχουμε μια γνώση των προσωπικών μας συγκρούσεων και συναισθημάτων που στηρίζονται πάνω σε γενικές ανθρώπινες εμπειρίες μπορούμε ν’ αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως αισθάνονται ίσως οι άλλοι. Σ’ αυτό το σημείο αρχίζει η συμπάθεια.

Η αγάπη και η οικειότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την εκμετάλλευση. Υπάρχει ένα παλιό ρητό, αλλά ισχύει ακόμα, “Χρησιμοποίησε τα πράγματα, αγάπα τους ανθρώπους”. Είναι τρομακτικό το πόσο πολλοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο στο όνομα της αγάπης: Γονείς που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, σύζυγοι που χρησιμοποιούν τις/τους συζύγους τους, εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν τους μαθητές τους, προοδευτικοί που χρησιμοποιούν την κοινωνία τους. Χρησιμοποιούν τη ζωή άλλων για να επιβεβαιώσουν την δική τους ύπαρξη και αξία. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που η αγάπη έχει γίνει τόσο αμφίβολη και απειλητική έννοια. Χρησιμοποιείται τόσο συχνά για να καταστρέφει παρά να προάγει. Η εκμετάλλευση σε μια σχέση, ανεξάρτητα από το πώς την δικαιολογούμε, δεν μπορεί ποτέ να είναι αγάπη!

Είναι δύσκολο να βρεθεί τέλεια ανθρώπινη αγάπη. Φαίνεται πως έχουμε λίγα πρότυπά της. Οι συμπεριφορές όμως που εμπεριέχουν αγάπη είναι σταθερές, φανερές και διαθέσιμες για μελέτη. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν ότι πρέπει κύρια να είναι αυτοδίδακτες και ότι αποκτώνται καλύτερα με το να είναι απλώς ευάλωτοι στην αγάπη και ζώντας μέσα σ’ αυτήν αφοσιωμένοι κάθε μέρα της ζωής τους.

Το συμπέρασμα αυτού του κεφαλαίου δεν είναι ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι για να έχουμε ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Ισχύει το αντίθετο. Η τελειότητα συνεπάγεται μια τελική κατάσταση, μια ολοκλήρωση, μια λήξη. Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν επιζητεί ποτέ κάτι τέτοιο.

Θαΐς: Η εταίρα που έκαψε την Περσέπολη

Η Θαΐς ήταν Ελληνίδα εταίρα η οποία σύμφωνα ιστορικές πηγές παρότρυνε τον Μέγα Αλέξανδρο να πυρπολήσει τα ανάκτορα της Περσέπολης.

Για τον λόγο αυτό ο ζωγράφος Τζόσουα Ρέινολτνς τη ζωγράφισε 1781 να κρατά μια αναμμένη δάδα στα χέρια της. Η Θαΐς ήταν μια όμορφη εταίρα που έζησε στην Αθήνα. Στα χρόνια της μακεδονικής εκστρατείας, έγινε ερωμένη του Πτολεμαίου Α’ , στρατηγού του Μ. Αλεξάνδρου.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα Αθηναίο, ήταν πνευματώδης και διασκεδαστική και ο Αλέξανδρος απολάμβανε την παρέα της. Για τον λόγο αυτό τον ακολούθησε σε πολλές εκστρατείες του στη Μικρά Ασία.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι με τα λόγια της έπεισε τον Μ. Αλέξανδρο να κάψει την Περσέπολη για να εκδικηθεί τους Πέρσες οι οποίοι είχαν καταστρέψει την Αθήνα στους περσικούς πολέμους.

Ο εμπρησμός της Περσέπολης 

Το 333 π.Χ. ο Μ. Αλέξανδρος με τον μακεδονικό στρατό κατέλαβε την Περσέπολη. Ο Μακεδόνας στρατηλάτης γιόρτασε τη νίκη του με θυσίες στους θεούς και μια μεγάλη γιορτή, όπου έρεε άφθονο αλκοόλ και οι στρατιώτες του απολάμβαναν την παρέα των εταίρων. Ανάμεσα στις εταίρες ήταν και η Θαΐς, η οποία κατά τη διάρκεια της γιορτής σηκώθηκε όρθια και απηύθυνε λόγο στους Μακεδόνες.

Σύμφωνα με τις πηγές, ήθελε να πείσει τον Μ. Αλέξανδρο να κάψει το παλάτι της δυναστείας των Αχαιμενίδων, όπως ο Ξέρξης είχε κάψει τον ναό της Αθηνάς, το 480π.Χ. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτη αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος και οι στρατιώτες ήταν μεθυσμένοι από το ποτό. Η Θαΐς τόνισε στον Αλέξανδρο ότι το επισφράγισμα στη νίκη του θα ήταν να κάψουν την Περσέπολη.

Ένας από τους στρατιώτες άρπαξε μια δάδα και φώναξε «εμπρός» και τότε οι άλλοι τον σταμάτησαν και του είπαν ότι μόνο στον βασιλιά τους άρμοζε να πάρει μια τέτοια πρωτοβουλία.

Ο Αλέξανδρος συμφώνησε και όλοι μαζί άναψαν δάδες και όδευσαν προς τα ανάκτορα. Ο Μ. Αλέξανδρος έριξε την πρώτη δάδα και η Θαΐς τον ακολούθησε. Σε λίγα λεπτά η πυρκαγιά εξαπλώθηκε από τα ανάκτορα στην υπόλοιπη πόλη, η οποία καταστράφηκε.

Αυτό ήταν το πιο γνωστό κατόρθωμα της Αθηναίας εταίρας, η οποία μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου παντρεύτηκε τον Πτολεμαίο, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου και απέκτησε τρία παιδιά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο η Θαΐς και τα γύναια του Μεγάλου Αλεξάνδρου εκδικήθηκαν τους Πέρσες για τις επιδρομές τους στην Ελλάδα καλύτερα από όλους τους ναυάρχους και τους στρατηγούς του μακεδονικού στρατού.

Βρέθηκε ο 9ος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος; - Ανακαλύφθηκαν 139 «μικροί πλανήτες»

Επιστήμονες ανακάλυψαν τουλάχιστον 139 μικρούς πλανήτες, πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα και κοντά στον Πλούτωνα. Κάτι που ίσως τους οδηγήσει στο να βρουν τον μυστηριώδη 9ο πλανήτη τους ηλιακού μας συστήματος.

Ο πλανήτης-νάνος, ο οποίος, θυμίζουμε, «υποβιβάστηκε» το 2006, βγαίνοντας από την παρέα των «9» (που, από τότε, είναι οκτώ) του Ηλιακού μας συστήματος, φαίνεται πως έχει εκατοντάδες μικρούς πλανήτες κοντά του: Τουλάχιστον 139!

Οι αστρονόμοι, πιο συγκεκριμένα, ανακάλυψαν 139 μικρούς πλανήτες -μικρά σώματα, δηλαδή, που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο και δεν είναι ούτε κανονικοί πλανήτες, αλλά ούτε και κομήτες- μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, στα ψυχρά βάθη πέρα ​​από την τροχιά του Ποσειδώνα.

Οι επιστήμονες παρακολουθούσαν τα δεδομένα από την έρευνα Dark Energy Survey (DES) κατά τη διάρκεια των τεσσάρων πρώτων χρόνων της λειτουργίας της, από το 2013 έως το 2017. Οι μελέτες DES χρησιμοποίησαν σε μεγάλο βαθμό την κάμερα σκοτεινής ενέργειας των 520-megapixel, που είναι τοποθετημένη στο διαμερικανικό παρατηρητήριο Cerro Tololo, στη Χιλή.

Η έρευνα, που διεξήχθη από τους Πέδρο Μπερναρντινέλι, Γκάρι Μπερνστάιν και Μασάο Σάκο του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, περιγράφει έναν νέο τρόπο ανίχνευσης παρόμοιων τύπων αντικειμένων και θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναζήτηση πλανητών που δεν έχουν ανακαλυφθεί. Όπως, για παράδειγμα, του περίφημου 9ου πλανήτη του Ηλιακού μας συστήματος, του λεγόμενου Planet X.

Ο καινούργιος «συγκάτοικός» μας, θεωρούν οι επιστήμονες εδώ και λίγα χρόνια, βρίσκεται εκεί έξω και έχει μέγεθος σχεδόν όμοιο με του Ποσειδώνα, δηλαδή 10 φορές μεγαλύτερο από αυτό της Γης. Περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο με μια τεράστια και πολύ ελλειπτική τροχιά, που κάνει 15.000 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Αυτό εξηγεί και τον λόγο που μέχρι σήμερα δεν έχει παρατηρηθεί από κάποιο τηλεσκόπιο.

Η έρευνα Dark Energy Survey, ωστόσο, ανοίγει νέους δρόμους…



Ο Μπερνστάιν επισημαίνει: «Ο αριθμός των αντικειμένων που μπορείτε να βρείτε εξαρτάται από το πόσο ουρανό βλέπετε και ποιο είναι το ελάχιστο πράγμα που μπορείτε να βρείτε».

Οι αστρονόμοι, για να μπορέσουν να εντοπίσουν τα αντικείμενα, έκαναν διάφορες μετρήσεις ανά δύο ώρες και έτσι ήταν εύκολο για εκείνους να διακρίνουν την κίνηση απομακρυσμένων ουράνιων σωμάτων. Ο Μπερναρντινέλι, χαρακτηριστικά, έκανε μια λίστα με 7 δισεκατομμύρια «κουκκίδες» με όλα τα πιθανά αντικείμενα που εντοπίστηκαν και κατέληξε σε 400 υποψηφιότητες, που παρατηρήθηκαν σε τουλάχιστον έξι νύχτες.

«Ένα από τα βασικά πράγματα που κάναμε σε αυτή την εργασία ήταν να βρούμε έναν τρόπο να ανακτήσουμε αυτές τις κινήσεις. Έχουμε αυτόν τον κατάλογο υποψηφιοτήτων και, στη συνέχεια, να βεβαιωθούμε ότι οι υποψήφιοι είναι επί της ουσίας πραγματικοί», λέει.

Ύστερα από μήνες ανάλυσης, οι ερευνητές κατέληξαν στα πραγματικά αντικείμενα και κάπως έτσι ταυτοποιήθηκαν οι 139 «μικροί πλανήτες», που, ίσως, αποτελούν «ψίχουλα», που θα μας οδηγήσουν στον μυστηριώδη 9ο πλανήτη.

Ο Μπερνστάιν, άλλωστε, τονίζει: «Υπάρχουν πολλές ιδέες για γιγαντιαίους πλανήτες που υπήρχαν στο ηλιακό σύστημα και δεν υφίσταντο πια, ή πλανήτες, που είναι μακριά και έχουν μεγάλη μάζα, αλλά είναι δυσδιάκριτοι και δεν τους έχουμε εντοπίσει. Ακόμη».

Πλάτων: τι μας διδάσκει ο "Πρωταγόρας";

Πλάτων: 427–347 π.Χ.

Πρωταγόρας: Δημοκρατία και πολιτική αρετή

1. Ο διάλογος Πρωταγόρας είναι ένα από τα πιο μεστά σε φιλοσοφικό περιεχόμενο έργα του Πλάτωνος και τα πιο εμπνευσμένα σε ύφος, πλοκή και δραματουργική τεχνική. Γράφτηκε μετά το 399 π.Χ., πιθανόν γύρω στα 388/387 π.Χ., και απεικονίζει την πνευματική ζωή της Αθήνας λίγο πριν την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν έφτανε στο τέλος της η εποχή του Περικλή. Η πνευματικότητα τούτη δεν νοείται από τον Αθηναίο φιλόσοφο απλώς ως μια πτυχή ή εκδήλωση της πολυδιάστατης δραστηριότητας της πόλης και της πολύπαθης δημοκρατικής της λειτουργίας παρά ως το φωτεινό κέντρο μιας πόλεως-πολιτείας, που προς τα έξω ασκούσε «δημοκρατική» ηγεμονία σε άλλες πόλεις, ενώ προς τα μέσα καλλιεργούσε μια «δημοκρατική» επίσης κυκλοφορία των ιδεών αλλά όχι λιγότερο και μια ιδεολογική ηγεμονία επί ενός κατά πολύ άγνωμου πλήθους. Το ηγεμονικό στοιχείο συνιστά κίνητρο δράσης διαφόρων επίδοξων πολιτικών ομάδων, αλλά και πνευματικών κινημάτων σαν αυτό των σοφιστών. Ετούτο το κίνημα επιχείρησε να ανταποκριθεί στα πρακτικά αιτήματα της αθηναϊκής κοινωνίας για νέες ιδέες, για την πολιτική παίδευση και εκπαίδευση νέων ανθρώπων και για τη διαμόρφωση αντίστοιχης αυτοσυνείδησης, με πυρήνα την πολιτική συνείδηση. Βασικό στοιχείο στην ως άνω εκπαίδευση ήταν η άσκηση της ρητορικής ικανότητας και γενικότερα η αποτελεσματική χρήση του λόγου μέσα από την ανάπτυξη επιχειρημάτων.    

2. Ας δούμε στην αρχή την υπόθεση του έργου συνοπτικά: ο Σωκράτης παρουσιάζεται να συζητεί με έναν φίλο του και να του εκθέτει τη συνάντησή του με τον Πρωταγόρα. Από την αρχή ακόμη του έργου, η παρουσία του Πρωταγόρα στην Αθήνα δείχνει να μην περνάει απαρατήρητη: ένας νεαρός πλούσιος, ο Ιπποκράτης ζητά από τον Σωκράτη να τον οδηγήσει στο σπίτι του Καλλία, όπου φιλοξενείται ο μεγάλος σοφιστής, και να μεσολαβήσει για να τον δεχτεί ως μαθητή του πληρώνοντας όσα κι αν χρειαστεί. Στο ίδιο σπίτι φιλοξενούνται και δυο άλλοι περιώνυμοι σοφιστές: ο Ιππίας ο Ηλείος και ο Πρόδικος ο Κείος. Σε μια σύντομη συζήτηση που έχει ο Σωκράτης, πριν τη συνάντηση, με τον Ιπποκράτη, σχετικά με το τι όφελος περιμένει ο νέος αυτός από τον Πρωταγόρα, «μαθαίνει» πως ο Πρωταγόρας κάνει τους μαθητές του ικανούς στο λέγειν. Ο Σωκράτης του αντιτείνει πως ζητά να εμπιστευτεί στον Πρωταγόρα την υγεία της ψυχής του και όλης του της ύπαρξης. Μόλις τον συναντούν, σε ερώτηση του Σωκράτη για το όφελος που μπορεί να έχει ο Ιπποκράτης, ο Πρωταγόρας απαντά πως θα γίνει καλύτερος στη διοίκηση των του οίκου του και των υποθέσεων της πόλεως. Ο σοφιστής διδάσκει την πολιτική αρετή σε αντίθεση με τον φιλόσοφο, που πιστεύει πως η πολιτική αρετή και γενικότερα η αρετή δεν διδάσκεται και ειδικά με τέτοιο τρόπο, ώστε να κατατεμαχίζεται η ενότητά της.      

3. Η συνομιλία ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Πρωταγόρα σκηνοθετείται σε συνδυασμό με την Αθήνα του πλούτου και της δόξας, αλλά και με τη φήμη που είχε αποκτήσει μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον της πόλεως ο μεγάλος σοφιστής Πρωταγόρας. Γι’ αυτό και η έκθεση των ιδεών του διαλόγου επιζητεί να αναδείξει τον χαρακτήρα της κατά Πρωταγόρα σοφιστικής παιδείας σχετικά με την αρετή, αλλά και τον σκοπό της. Η παρουσίαση των φιλοσοφικών ιδεών του σοφιστή γίνεται από τον Πλάτωνα με απαράμιλλη γλαφυρότητα και σπάνια ακρίβεια νοημάτων, αντάξια του πνευματικού μεγέθους του Πρωταγόρα. Η συνομιλία διεξάγεται με μια μορφή κύκλου των θέσεων των δυο συνομιλητών. Αυτό, ας πούμε, που υποστηρίζει αρχικά ο Σωκράτης ενάντια στις θέσεις του Πρωταγόρα εκτυλίσσεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να υποχρεώνεται στη συνέχεια να γυρίζει στον λόγο ή τις θέσεις του σοφιστή. Πρώτος λοιπόν ο Πρωταγόρας ισχυρίζεται πως διδάσκει την πολιτική αρετή, δηλαδή την πολιτική τέχνη. Όπως λέει ο ίδιος, διδάσκει την ευβουλία για την καλή διαχείριση των ιδιωτικών του υποθέσεων και για τις υποθέσεις της πόλεως πώς θα διοικεί κανείς σωστά το σπίτι του και συγχρόνως πώς θα γίνει ικανός πολιτικός στο λέγειν και το πράττειν. Ο Σωκράτης αμφισβητεί τη δυνατότητα να διδάσκεται η πολιτική αρετή. Τα επιχειρήματά του μάλιστα στοχεύουν ευθέως στο κέντρο μιας φθαρμένης και ανεπίστρεπτα διεφθαρμένης δημοκρατίας. Όλες οι πανοπλίες της έχουν πια κουρελιαστεί και εκφυλιστεί.

4. Το πρώτο επιχείρημα: άσχετοι επί του Πολιτικού, άνθρωποι χωρίς στοιχειώδη πολιτική παιδεία, ξυλουργοί, σκυτοτόμοι, σιδηρουργοί και άλλοι του είδους συμβουλεύουν αδιάκοπα τους Αθηναίους – και τούτοι το δέχονται– στην εκκλησία του δήμου για τις σπουδαίες υποθέσεις της πολιτείας, τη στιγμή που για τις πρακτικές-εξειδικευμένες τέχνες ακούγεται στην εκκλησία του δήμου από τους Αθηναίους μόνο ο ειδικός. Ακριβώς ό,τι συμβαίνει σήμερα και στη δική μας «Δημοκρατία»: αμόρφωτοι ηθοποιοί, δημοσιογράφοι, καθαρίστριες, αθλητές, συνδικαλιστές, τραγουδιστές, μοντέλα και κάθε είδους εσμοί καθορίζουν τις πολιτικές τύχες μια ολόκληρης χώρας. Τι δείχνει αυτό το επιχείρημα; Πως οι Αθηναίοι δεν πιστεύουν ότι διδάσκεται η πολιτική αρετή. Αυτό βέβαια περιέχει υπαινιγμούς για το ότι ένα θεσμικό όργανο της λαϊκής βούλησης, όπως η εκκλησία του δήμου, χωρίς βαθύτερη φιλοσοφική παιδεία των μελών του γίνεται έρμαιο των επιτήδειων. Σύμφωνα με το δεύτερο επιχείρημα, σπουδαίοι πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Περικλής, δεν μπορούν να μεταδώσουν την πολιτική αρετή στους γιους τους, παρά τη μόρφωση που τους έδωσαν. Η τυπική μόρφωση, μας λέει ο Πλάτων, δεν αρκεί. Ο Πρωταγόρας απαντά με έναν συνεχή λόγο, που η πεμπτουσία του εντοπίζεται στα εξής: η πολιτική αρετή δεν σχετίζεται με την αρετή ορισμένων ειδικών, παρά συνδέεται με την ορθολογική δράση της ανθρωπότητας γενικά. Έτσι έχουν δυνατότητα και δικαίωμα συμμετοχής όλοι στην πολιτική αρετή, δηλαδή στην πολιτική τέχνη. Ο Δίας εξάλλου έδωσε σε όλους τους ανθρώπους την πολιτική αρετή της δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων και των ξυλουργών και των τεχνιτών.

5. Τούτο βέβαια σημαίνει στο βάθος, για τον Πλάτωνα, πως μια σωστή λειτουργία της πολιτείας απαιτεί την άνωθεν δημιουργική πνοή, την απαραίτητη φροντίδα για το κοινό καλό και όχι απλώς τον έναν ή τον άλλο τεχνίτη. Αυτή την ιδέα επεξεργάζεται καθ’ όλη τη φιλοσοφική του πορεία με κορύφωση τη χρηστή διακυβέρνηση από τους φιλοσόφους στην Πολιτεία. Η ασχετοσύνη, η ανικανότητα, η ακαταλληλότητα, η αναρμοδιότητα, η αναξιότητα … που με «δημοκρατικό» μανδύα υπονόμευε εκ βάθρων, στην εποχή του Πλάτωνα, την ύπαρξη της Αθήνας, αυτή η ίδια αναξιότητα και πολιτική ανυποληψία των σημερινών επαγγελματιών πολιτικών χορεύει τους πανηγυριώτικους χορούς της πάνω στο πτώμα της σύγχρονης κοινωνίας μας. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, μπορεί να είναι καλοί τεχνίτες, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι και καλοί πολιτικοί. Ένας σημερινός, ας πούμε, οικονομολόγος μπορεί να φαίνεται ότι γνωρίζει καλά τα οικονομικά, αλλά με αυτή την «αρετή» μόνο δεν μπορεί να κυβερνήσει δίκαια, γιατί είναι ένας στυγερός διαχειριστής, ένας απαίδευτος φιλοσοφικο-πολιτικά γραφειοκράτης, χωρίς ικμάδα δημιουργικής πνοής και λεπταίσθητης στοχαστικής ικανότητας. Πόσο μάλλον μια καθαρίστρια στη συνείδηση ή ένας ποδοσφαιριστής, ένας κωμικός κ.λπ. Ο διακεκριμένος σοφιστής, ο Πρωταγόρας, θέλει να μας πει εν τέλει ο Πλάτωνας, εκ πρώτης όψεως έχει δίκαιο, όταν υποστηρίζει το διδακτό της πολιτικής αρετής. Η τελευταία ωστόσο δεν προκύπτει ως άθροισμα επί μέρους αρετών –π.χ. τεχνοκρατικών, δημοσιογραφικών, οικονομικών, ρητορικών κ.λπ.– αλλά συνυφαίνεται με τη σφαιρική γνώση του κόσμου, με το διαλεκτικό του Όλο και με την αντίστοιχη φιλοσοφική του ερμηνεία‒κατανόηση, καθώς επίσης και με την κατανόηση της θέσης του ανθρώπου εδώ μέσα.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1396b-1397a)

Εἷς μὲν οὖν τρόπος τῆς ἐκλογῆς πρῶτος οὗτος ὁ τοπικός, τὰ δὲ στοιχεῖα τῶν ἐνθυμημάτων λέγωμεν· στοιχεῖον δὲ λέγω καὶ τόπον ἐνθυμήματος τὸ αὐτό. πρῶτον δὲ εἴπωμεν περὶ ὧν ἀναγκαῖον εἰπεῖν πρῶτον. ἔστιν γὰρ τῶν ἐνθυμημάτων εἴδη δύο· τὰ μὲν γὰρ δεικτικά ἐστιν ὅτι ἔστιν ἢ οὐκ ἔστιν, τὰ δ᾽ ἐλεγκτικά, καὶ διαφέρει ὥσπερ ἐν τοῖς διαλεκτικοῖς ἔλεγχος καὶ συλλογισμός. ἔστι δὲ τὸ μὲν δεικτικὸν ἐνθύμημα τὸ ἐξ ὁμολογουμένων συνάγειν, τὸ δὲ ἐλεγκτικὸν τὸ τὰ ἀνομολογούμενα συνάγειν.

Σχεδὸν μὲν οὖν ἡμῖν περὶ ἕκαστον τῶν εἰδῶν τῶν χρησίμων καὶ ἀναγκαίων ἔχονται οἱ τόποι· ἐξειλεγμέναι γὰρ αἱ προτάσεις περὶ ἕκαστόν εἰσιν, ὥστε ἐξ ὧν δεῖ φέρειν τὰ ἐνθυμήματα τόπων περὶ ἀγαθοῦ ἢ κακοῦ, ἢ καλοῦ ἢ αἰσχροῦ, ἢ δικαίου ἢ ἀδίκου, καὶ περὶ τῶν ἠθῶν καὶ παθημάτων καὶ ἕξεων ὡσαύτως, εἰλημμένοι ἡμῖν ὑπάρχουσι πρότερον οἱ τόποι.

[1397a] ἔτι δὲ ἄλλον τρόπον καθόλου περὶ ἁπάντων λάβωμεν, καὶ λέγωμεν παρασημαινόμενοι τοὺς ἐλεγκτικοὺς καὶ τοὺς ἀποδεικτικούς, καὶ τοὺς τῶν φαινομένων ἐνθυμημάτων, οὐκ ὄντων δὲ ἐνθυμημάτων, ἐπεί περ οὐδὲ συλλογισμῶν. δηλωθέντων δὲ τούτων περὶ τῶν λύσεων καὶ ἐνστάσεων διορίσωμεν, πόθεν δεῖ πρὸς τὰ ἐνθυμήματα φέρειν.

***
Ένας λοιπόν τρόπος επιλογής, και μάλιστα ο πρώτος, είναι αυτός που σχετίζεται με τους τόπους· ας μιλήσουμε λοιπόν τώρα για τα στοιχεία των ενθυμημάτων (με το «στοιχείο» και με τον «τόπο» του ενθυμήματος εννοώ το ίδιο πράγμα). Πρώτα όμως ας μιλήσουμε για μερικά πράγματα για τα οποία είναι, πράγματι, ανάγκη να μιλήσουμε πρώτα. Δύο είδη ενθυμημάτων υπάρχουν: μερικά αποδεικνύουν ότι κατιτί είναι ή δεν είναι, κάποια άλλα ελέγχουν· τα δύο αυτά είδη διαφέρουν μεταξύ τους όπως ο έλεγχος και ο συλλογισμός στη διαλεκτική. Στο αποδεικτικό ενθύμημα συνάγεται συμπέρασμα από προτάσεις που το περιεχόμενό τους είναι κοινής αποδοχής, ενώ στο ελεγκτικό ενθύμημα συνάγεται συμπέρασμα που δεν είναι αποδεκτό από τον αντίπαλο.

Έχουμε λοιπόν έτσι στη διάθεσή μας ξεχωριστά για το καθένα από τα τρία είδη ρητορικού λόγου σχεδόν όλους τους χρήσιμους και απαραίτητους τόπους· έχουμε, πράγματι, κάνει την επιλογή των (προκείμενων) προτάσεων για το καθένα ξεχωριστά από τα τρία είδη του ρητορικού λόγου, και επομένως των τόπων από τους οποίους πρέπει να αντλούνται τα ενθυμήματα για το καλό ή το κακό, για το όμορφο ή το άσχημο, για το δίκαιο ή το άδικο· με τον ίδιο, επίσης, τρόπο συγκεντρώσαμε ήδη και έχουμε στη διάθεσή μας τους τόπους για τους διάφορους επιμέρους τύπους ανθρώπινου χαρακτήρα, για τα πάθη και για τις έξεις.

[1397a] Ας πραγματευθούμε λοιπόν τώρα τους τόπους με έναν διαφορετικό, γενικότερο τρόπο, ενσχέσει με όλα πια τα είδη του ρητορικού λόγου, και ας μιλήσουμε γι᾽ αυτούς διακρίνοντας, επίσης, με τρόπο οριστικό τους τόπους των ελεγκτικών και των αποδεικτικών ενθυμημάτων, καθώς και τους τόπους των φαινομενικών ενθυμημάτων, που δεν είναι ενθυμήματα, δεδομένου ότι δεν είναι ούτε και συλλογισμοί. Όταν θα έχουμε πια κάνει φανερά αυτά τα πράγματα, θα προχωρήσουμε τότε και στον προσδιορισμό τού τί είναι η αναίρεση των αντίπαλων επιχειρημάτων και τί είναι η ένσταση σ᾽ αυτά: από πού πρέπει να αντλούμε υλικό που να το αντιπαραθέτουμε στα ενθυμήματα.