O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

ΙΙ. -ικός, -ιακός (-υκός)

§ 392. Απ' όλα τα επιθήματα επιθέτων της Ελληνικής δίπλα στο -ιος, το -ικός είναι αναμφίβολα το συνηθέστερο και το πιο εύπλαστο. Και όμως μόλις στους ιστορικούς χρόνους απέκτησε αυτή την εξέχουσα σπουδαιότητα, ξεκινώντας δειλά. 

Ο Όμηρος πέρα από τα εθνικά (Ἀχαιϊκός, Πελασγικός, Τρωϊκός), όπου το -ικός έμεινε ζωντανό σε όλες τις περιόδους της ελληνικής, γνωρίζει μόνο το παρθενική, που είναι το μοναδικό απομεινάρι ενός ινδοευρωπαϊκού θηλυκού σχηματισμού (πρβ. λατ. fl ā minica 'σύζυγος του fl ā men['ιερέας']'), και το ὀρφανικός 'ορφανός', που πιθανόν άντλησε το επίθημά του από το παρθενική και από παρόμοιους σχηματισμούς. Αλλά και κατά τα άλλα τα παραδείγματα πριν από τον Αισχύλο είναι ελάχιστα: π.χ. παιδικός 'που αφορά το παιδί' (Βακχυλ.), δηλαδή και πάλι μια έκφραση από τη σφαίρα της οικογένειας, όπως τα παρθενική και ὀρφανικός· μουσικ ά̄ 'τέχνη των Μουσών' (Πίνδ.). 

Στην περαιτέρω εξάπλωσή του συνέβαλαν μάλλον περιπτώσεις όπως φυσικός (κλασ.) από το φύσις και μαντικός (κλασ.) από το μάντις, όπου το παλιό επίθημα -κο- προσκολλήθηκε μάλλον στο θέμα σε i. Στην κλασική περίοδο η χρήση του -ικός αυξάνεται ραγδαία· π.χ. ο Ευριπίδης ξεπερνά εδώ το Σοφοκλή και ο Θουκυδίδης τον Ηρόδοτο κατά τρεις φορές. 

Κυρίως οι Ίωνες σοφιστές οικειοποιήθηκαν το επίθημα ως ένα εύχρηστο μέσο διατύπωσης εννοιολογικών σχέσεων, και από κει πέρασε στη μορφωμένη αθηναϊκή κοινωνία, που βρισκόταν υπό την ισχυρότατη επίδραση των σοφιστών, και στην επιστημονική ορολογία (Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Ιπποκράτης, Οικονομικός του Ξενοφώντα κτλ.). Κατά συνέπεια οι Αθηναίοι κωμωδιογράφοι δεν είναι δέσμιοι του -ικός, εκτός αν θέλουν να παρωδήσουν τον τρόπο ομιλίας των μορφωμένων (Αριστοφ. Ιππείς 1378 κεξξ.).

Η Ελληνική Αρχαιότητα: Πόλεμος - Πολιτική - Πολιτισμός 6. Η έλευση των Ρωμαίων

6.1. Οι μαθητές που ξεπερνούσαν τους δασκάλους

Ο Ιέρων ορίστηκε στρατηγός των Συρακουσών την εποχή που ο Πύρρος αναχωρούσε από τη Σικελία. Μετά από μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες, οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν βασιλιά και έμεινε γνωστός ως Ιέρων Β' (270-215). Στην αρχή ήρθε σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους στη Σικελία, αλλά σύντομα συνθηκολόγησε και συνεργάστηκε μαζί τους στην αντιμετώπιση των Καρχηδονίων. Παραμένοντας πιστός τους σύμμαχος, εξασφάλισε μακροχρόνια ευημερία στην πόλη του. Στην περίοδο της βασιλείας του οι Ρωμαίοι έβαζαν τα θεμέλια για να κατακτήσουν τον κόσμο.

Το 264 οι Ρωμαίοι διάβηκαν για πρώτη φορά τη θάλασσα. Εξουσίαζαν πλέον το μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας και όλες τις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν στο νότιο τμήμα της και αποφάσισαν να επεκτείνουν τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις στη Σικελία. Εκεί ξεκίνησαν την αναμέτρηση με τους Καρχηδόνιους, που έμελλε, στην πρώτη της φάση, τον λεγόμενο Α' Καρχηδονιακό Πόλεμο, να διαρκέσει 24 χρόνια. Η συμμαχία τους με τον Ιέρωνα αποδείχθηκε πολύτιμη.

Από τους μακροχρόνιους πολέμους τους για κυριαρχία στην Ιταλία, οι Ρωμαίοι είχαν διδαχτεί να πολεμούν με τις λεγεώνες τους σε σχηματισμούς φάλαγγας. Από τους Έλληνες διδάχτηκαν την τέχνη της πολιορκίας και τη χρήση μηχανών που υπέσκαπταν και γκρέμιζαν τείχη. Είχε έρθει η ώρα να διδαχτούν τα μυστικά της θάλασσας από τους Καρχηδόνιους, που ήταν έμποροι και θαλασσοκράτορες, και να αποκτήσουν αξιόμαχο στόλο. Απέναντι στους Καρχηδόνιους, που μπορούσαν να προσλαμβάνουν μισθοφόρους με τον μεγάλο τους πλούτο και διέθεταν πολεμικούς ελέφαντες, αυτοί παρέταξαν τις σχεδόν απεριόριστες εφεδρείες που τους εξασφάλιζε ο έλεγχος της Ιταλίας.

Η πρώτη διαπεραίωση των Ρωμαίων στη Σικελία έγινε με πλοία δανεισμένα από τους Έλληνες. Ύστερα κατασκεύασαν δικό τους στόλο, με υπόδειγμα μια καρχηδονιακή πεντήρη που αιχμαλώτισαν. Σύντομα έβαλαν στόχο τη Σαρδηνία και την Κορσική. Διαπιστώνοντας ότι οι Καρχηδόνιοι είχαν τα μέσα να ανεφοδιάζονται διαρκώς στη Σικελία από τη μητρόπολή τους, εισέβαλαν στην ίδια την Καρχηδόνα. Ωστόσο, παρά το πείσμα τους και τις μεγάλες δαπάνες που κατέβαλαν, άργησαν να γίνουν αξιόμαχοι στη θάλασσα. Χρειάστηκε να υποβληθούν σε θυσίες και να υποστούν πολλές καταστροφές έως ότου καταφέρουν, όπως σημειώνει και ο Διόδωρος, να ξεπεράσουν τους δασκάλους τους.

Με την εισβολή των Ρωμαίων οι Καρχηδόνιοι βρέθηκαν σε τρομερό κίνδυνο. Κυριαρχούσαν στη θάλασσα, αλλά η στρατηγική τους στην ξηρά δεν ήταν εφάμιλλη με αυτή των εχθρών τους. Από το χείλος της καταστροφής τούς έσωσε ένας Σπαρτιάτης μισθοφόρος, ο Ξάνθιππος, τον οποίο όρισαν στρατηγό. Με την καθοδήγησή του νίκησαν τους πολιορκητές τους και συνέλαβαν ζωντανό τον Ρωμαίο στρατηγό. Για να περισώσουν τα υπολείμματα του στρατού τους, οι Ρωμαίοι ναυπήγησαν νέο στόλο, που έπεσε όμως σε τρικυμία και καταστράφηκε. Περιγράφοντας το γεγονός, ο ιστορικός Πολύβιος κάνει λόγο για τη μεγαλύτερη θαλασσινή καταστροφή στην ιστορία, έως την εποχή του. Από τα 364 πλοία σώθηκαν μόνο 80.

Οι Ρωμαίοι δεν το έβαλαν κάτω. Ναυπήγησαν νέο στόλο, που τον έχασαν και αυτόν πάλι σε θαλασσοταραχή. Για ένα διάστημα υποχρεώθηκαν έτσι να περιορίσουν τις επιχειρήσεις τους μόνο στη Σικελία. Στις σκληρές πολιορκίες οι δύο πλευρές αναδεικνύονταν συχνά ισοδύναμες και οι νίκες εναλλάσσονταν με ήττες. Αλλά στην τρίτη τους ναυτική προσπάθεια το 241 οι Ρωμαίοι αναδείχθηκαν νικητές. Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης, οι Καρχηδόνιοι αποχώρησαν τελείως από τη Σικελία και δεσμεύτηκαν να μην πολεμούν στο εξής εναντίον του Ιέρωνα. Επιπλέον, απελευθέρωσαν χωρίς λύτρα όλους τους Ρωμαίους αιχμαλώτους και κατέβαλαν υπέρογκα χρηματικά ποσά. Στις σκληρές αναμετρήσεις είχαν χάσει περίπου 500 πεντήρεις και οι νικητές Ρωμαίοι σχεδόν 700. Οι απώλειες και των δύο πλευρών σε ανθρώπινο δυναμικό ήταν επίσης πολύ μεγάλες.

Την εποχή που οι Ρωμαίοι μάχονταν εναντίον των Καρχηδονίων, τα ελληνιστικά βασίλεια βρέθηκαν και πάλι σε πόλεμο μεταξύ τους. Το 260 ο βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος Β' Φιλάδελφος κλήθηκε να αντιμετωπίσει ταυτοχρόνως τον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γονατά και τον βασιλιά της Συρίας Αντίοχο Β' (261-246), που είχε μόλις διαδεχθεί τον πατέρα του Αντίοχο Α'. Η αναμέτρηση με τη Μακεδονία είχε για διακύβευμα τον έλεγχο του Αιγαίου, και με τη Συρία τον έλεγχο της Κοίλης Συρίας. Οι αναμετρήσεις έληξαν με απώλειες για τον Πτολεμαίο, που προχώρησε σε ξεχωριστές συμφωνίες το 255 με τον Αντίγονο και το 253 με τον Αντίοχο. Η συμφωνία για τη λήξη του λεγόμενου Β' Συριακού Πολέμου προέβλεπε τον γάμο του Αντίοχου με την κόρη του Πτολεμαίου Β', τη Βερενίκη.

Το 246, ωστόσο, ο Αντίοχος Β' πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γιος του Σέλευκος Β' (246-225), τον οποίο είχε αποκτήσει με την πρώτη του σύζυγο, τη Λαοδίκη. Η Βερενίκη κατέφυγε στον αδελφό της Πτολεμαίο Γ' Ευεργέτη (246-221), που είχε και αυτός διαδεχθεί τον πατέρα του, και έτσι ξέσπασε ο λεγόμενος Γ' Συριακός ή Λαοδίκειος Πόλεμος. Στη συμφωνία που επήλθε το 241 ο Πτολεμαίος αναγνώρισε τον Σέλευκο ως βασιλιά της Συρίας, αλλά διεύρυνε τα όρια του δικού του βασιλείου. Κυριαρχούσε στο ανατολικό Αιγαίο, είχε πάλι τον έλεγχο της Κυρήνης και διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τους Αχαιούς, τη Σπάρτη και τη Ρόδο.

Ο Αντίγονος Γονατάς είχε κερδίσει το βασίλειο της Μακεδονίας εκδιώκοντας τους Γαλάτες αλλά, σε αντίθεση με τον πατέρα του, αξιοποίησε περισσότερο τη διπλωματία παρά στρατηγικές αρετές. Με τη σταθερότητα και την επιμονή του αντιμετώπισε επιτυχώς τον Πύρρο και αμέσως μετά τον Πτολεμαίο Β', χωρίς να διακινδυνεύσει τη θέση του. Κυριαρχούσε επιπλέον σε πλήθος ελληνικές πόλεις. Για να τις διοικήσει διατηρούσε φρουρές σε λίγες επιλεγμένες θέσεις, ενώ σε πολλές πόλεις επέβαλε τυράννους που υπηρετούσαν τα συμφέροντά του. Έξω από την εξουσία του παρέμεναν ωστόσο οι Αιτωλοί και οι Αχαιοί, που επέμεναν να ακολουθούν ανεξάρτητη πολιτική.

Οι Αιτωλοί και οι Αχαιοί αισθάνονταν ότι αποτελούσαν διακριτά ἔθνη, το καθένα με κοινή καταγωγή και κοινά συμφέροντα. Οι Αιτωλοί άρχισαν να οργανώνονται αποτελεσματικά από τον 4ο αιώνα και οι Αχαιοί από τον 3ο, συγκροτώντας ομοσπονδιακές οργανώσεις, που ήταν γνωστές ως κοινά ή συμπολιτεῖαι. Αυτές επέτρεπαν στις πόλεις που τις αποτελούσαν να δρουν αποτελεσματικά, χωρίς να υποτάσσονται η μία στην άλλη. Στις συνελεύσεις, όπου λαμβάνονταν οι σημαντικές αποφάσεις και επιλέγονταν οι στρατηγοί, συμμετείχαν ισότιμα όλες οι πόλεις κάθε έθνους. Στους ταραγμένους καιρούς τόσο οι Αιτωλοί όσο και οι Αχαιοί γίνονταν συχνά αποδέκτες αιτημάτων από διάφορες πόλεις για στρατιωτική συνδρομή. Κατάφεραν μάλιστα να εντάξουν στις ομοσπονδιακές τους οργανώσεις και πόλεις που δεν ανήκαν στα έθνη τους.

Ήδη, με τον θάνατο του Αλεξάνδρου, οι Αιτωλοί είχαν δείξει αποφασισμένοι να αποτινάξουν τη μακεδονική κυριαρχία και έφεραν σε πολύ δύσκολη θέση τον Αντίπατρο. Ιδιαιτέρως ισχυροί αναδείχθηκαν όταν αντιμετώπισαν με επιτυχία τους Γαλάτες και έσωσαν τους Δελφούς από τους επιδρομείς. Στη μεγαλύτερή τους ακμή οι Αιτωλοί είχαν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την κεντρική Ελλάδα. Εξέλεγαν κάθε χρόνο άρχοντες, από τους οποίους ένας ήταν στρατηγός, και διέθεταν ομοσπονδιακή βουλή και συνέλευση.

Οι Αχαιοί έκαναν ένα νέο ξεκίνημα την εποχή που ο Πύρρος μεταφερόταν στην Ιταλία. Το κοινό τους πολίτευμα παρείχε σε όλους ισότητα (ἰσηγορίαν) και ελευθερία λόγου (παρρησίαν). Όπως οι Αιτωλοί, διέθεταν και αυτοί ετήσιους άρχοντες, οι οποίοι στην αρχή εκλέγονταν με τη σειρά από διαφορετική κάθε φορά πόλη· είχαν επίσης αντιπροσωπευτικές συνελεύσεις. Όταν αναδείχθηκε ως ηγετική φυσιογνωμία της ομοσπονδίας τους ο Άρατος, άρχισαν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα ελληνικά πράγματα. Από τότε, όπως σημειώνει ο Πλούταρχος, αυτοί που όλοι μαζί δεν είχαν τη δύναμη ούτε μιας αξιόλογης πόλης και που δεν διεκδικούσαν κανένα μερίδιο στην παλαιά ακμή των Ελλήνων, έγιναν ακαταμάχητοι, διατήρησαν την ελευθερία τους ανάμεσα σε ισχυρές πόλεις, ενώ απελευθέρωσαν επιπλέον πολλούς από τους άλλους Έλληνες. Κοινός στόχος ήταν η απομάκρυνση των Μακεδόνων από την Πελοπόννησο, η εκδίωξη των τυράννων και η εξασφάλιση της κοινής και πατροπαράδοτης ελευθερίας για όλους. Όσοι θέλησαν να αφηγηθούν τα γεγονότα διέθεταν, πέρα από άλλες πηγές, τα απομνημονεύματα (ὑπομνήματα) του ίδιου του Άρατου.

Το 251 ο Άρατος, σε ηλικία είκοσι ετών, απελευθέρωσε την πόλη του Σικυώνα από την τυραννία και, μολονότι την κατοικούσαν Δωριείς, την ενέταξε στο ἔθνος των Αχαιών. Το 243 κατέλαβε τον Ακροκόρινθο και προσάρτησε την Κόρινθο. Το πλήγμα που επέφερε στους Μακεδόνες ήταν ισχυρότατο, διότι με τη φρουρά που διατηρούσαν εκεί ασκούσαν έλεγχο σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Σύντομα προσάρτησε τα Μέγαρα και στη συνέχεια την Τροιζήνα και την Επίδαυρο. Οι προσπάθειές του να απελευθερώσει τους Αθηναίους από τη μακεδονική φρουρά και να τους προσελκύσει απέβησαν άκαρπες. Κατάφερε ωστόσο να εντάξει στο κοινό των Αχαιών τη Μεγαλόπολη, τον Ορχομενό, το Άργος και πολλές άλλες πόλεις.

Ο Άρατος δεν ήταν αποτελεσματικός στις στρατιωτικές αναμετρήσεις, αλλά διακρίθηκε για τη διπλωματία και την αποφασιστικότητά του. Πολλές σημαντικές υποθέσεις τις χειρίστηκε με μεγάλη μυστικότητα, εκμεταλλευόμενος τις συγκυρίες και τους συσχετισμούς της εποχής. Συνεργάστηκε με τον βασιλιά της Αιγύπτου (τον οποίο επισκέφθηκε και από τον οποίο εξασφάλισε χρήματα), πολέμησε εναντίον των Αιτωλών, αλλά και συμμάχησε μαζί τους εναντίον των Μακεδόνων. Αναγνωρίζοντας τις ξεχωριστές του ικανότητες, οι Αχαιοί τον εξέλεξαν πολλές φορές στρατηγό, παραβιάζοντας τη γενική αρχή της εναλλαγής. Κύριος αντίπαλός του ήταν οι Μακεδόνες και οι τύραννοι που είχαν επιβάλει στην Πελοπόννησο. Στη μεγαλύτερή της ακμή η Συμπολιτεία του εξαπλώθηκε σε όλη σχεδόν την Πελοπόννησο. Μόνη υπολογίσιμη δύναμη στην περιοχή που παρέμενε ανεξάρτητη ήταν η Σπάρτη.

Η Σπάρτη είχε ακολουθήσει επίσης σταθερά αντιμακεδονική πολιτική. Παρά τις επανειλημμένες της ήττες διατηρούσε πείσμα αντίστοιχο της ιστορίας της. Ο ισχυρός βασιλιάς Άρευς Α' προσέδωσε μάλιστα ιδιαίτερη αίγλη στο βασιλικό αξίωμα. Σύμφωνα με μια παράδοση, απέστειλε επιστολή προς τον αρχιερέα των Ιουδαίων, στην οποία ισχυριζόταν ότι οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ιουδαίοι ήταν συγγενείς. Εάν η παράδοση αυτή έχει δόση αλήθειας, τότε προφανώς παρακολουθούσε προσεκτικά τις διεθνείς εξελίξεις, αναζητώντας συμμάχους. Κάποια στιγμή πολέμησε στην Κρήτη, επέστρεψε εγκαίρως για να σώσει την πόλη του από την εισβολή του Πύρρου και σκοτώθηκε μαχόμενος εναντίον του Αντίγονου Γονατά. Αλλά στο εσωτερικό της Σπάρτης, μετά την απώλεια της Μεσσηνίας έναν αιώνα νωρίτερα, σοβούσε ήδη μια σοβαρότατη κοινωνική κρίση. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η ὀλιγανθρωπία, δηλαδή η συρρίκνωση του αριθμού των πολιτών, για την οποία είχε κάνει λόγο ήδη ο Αριστοτέλης.

Το χρυσάφι και το ασήμι (κάποτε απαγορευμένα μέταλλα στη Σπάρτη) κυκλοφορούσαν πλέον σε αφθονία, επιτρέποντας σε έναν μικρό αριθμό πολιτών να αποκτήσει το μέγιστο μέρος της καλλιεργήσιμης γης. Σημαντικές εκτάσεις βρίσκονταν άλλωστε στην ιδιοκτησία γυναικών. Πλήθος Σπαρτιάτες απέμεναν έτσι άκληροι και έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Από 8.000 που ήταν την εποχή των Περσικών Πολέμων είχαν περιοριστεί σε μόλις 700 άνδρες. Και αυτοί ενδιαφέρονταν περισσότερο για πολυτέλειες και τρυφή και λιγότερο για πολεμικά έργα. Την εποχή που βασίλευε ο Άρευς κατέρρευσε και το σύστημα της ἀγωγῆς, στο οποίο βασιζόταν η πολεμική αρετή των πολιτών. Την πόλη είχε σώσει από το χείλος της καταστροφής σε διάφορες ευκαιρίες μόνο η αυτοθυσία των κατοίκων της, περιλαμβανομένων των αμάχων και των γυναικών.

Την κοινωνική κρίση της Σπάρτης προσπάθησε να ελέγξει ο βασιλιάς Άγις Δ' (245-241). Για τον σκοπό αυτό προώθησε ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις με σύνθημα την επάνοδο στο πάτριο πολίτευμα του Λυκούργου και με στόχο τη διεύρυνση του σώματος των πολιτών, ώστε να φτάσει τους 4.500 άνδρες. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να εξορίσει τον συμβασιλέα Λεωνίδα Β' (254-235) και να αντικαταστήσει τους εφόρους που αντιδρούσαν στα σχέδιά του. Παρέγραψε τα χρέη των Σπαρτιατών που είχαν συσσωρευτεί και υποσχέθηκε αναδιανομή της γης.

Ο Άγις έφερε τους Σπαρτιάτες πλησιέστερα στους Αχαιούς και δέχτηκε να πολεμήσει μαζί τους στον Ισθμό της Κορίνθου εναντίον των Αιτωλών, που απειλούσαν την Πελοπόννησο. Αλλά η συνεργασία αυτή δεν τελεσφόρησε. Ένας από τους λόγους ήταν η αντίδραση πολλών πλούσιων Ελλήνων που φοβούνταν ότι το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα μπορούσε να γίνει παράδειγμα για μίμηση. (Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις υπέφεραν άλλωστε από παρόμοια κοινωνικά προβλήματα και μια σπίθα θα μπορούσε να ξεσηκώσει κοινωνικές εξεγέρσεις.) Όταν επέστρεψε στη Σπάρτη, ο Άγις βρήκε τους αντιπάλους του συσπειρωμένους με αρχηγό τον Λεωνίδα, ο οποίος είχε επιστρέψει στην πόλη. Συνελήφθη και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Η εκτέλεση αυτή θεωρήθηκε αργότερα ως η πλέον φοβερή και ανόσια πράξη που έγινε στη ιστορία της Σπάρτης. Ο Λεωνίδας, συνηθισμένος στις πολυτέλειες από την εποχή που ζούσε στην αυλή του Σέλευκου Α', ανέστειλε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Ο θάνατος του Αντίγονου Γονατά το 239 δημιούργησε μια νέα κατάσταση. Ο γιος του Δημήτριος Β' (239-229), που τον διαδέχθηκε, ήταν αποφασισμένος και ικανός να συνεχίσει την πολιτική του πατέρα του, αλλά τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στα δυτικά και τα βόρεια σύνορά του περιόρισαν την αποτελεσματικότητά του. Στα χρόνια του οι Αχαιοί έφτασαν στη μεγαλύτερη ακμή τους. Ακόμη και οι Αιτωλοί δέχτηκαν να συνεργαστούν μαζί τους εναντίον των Μακεδόνων. Συνάντησαν ωστόσο ένα πολύ ισχυρό εμπόδιο, που στάθηκε φραγμός στα σχέδιά τους να ενώσουν όλη την Πελοπόννησο: την αναγεννημένη Σπάρτη.

Με τον θάνατο του Λεωνίδα, βασιλιάς στη Σπάρτη ανέλαβε ο γιος του Κλεομένης Γ' (235-222). Ο πατέρας του τον είχε υποχρεώσει να παντρευτεί τη σύζυγο του Άγη, η οποία φαίνεται ότι τον μύησε στο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που είχε αφήσει ανολοκλήρωτο ο πρώτος της σύζυγος. Μεταξύ αυτών που τον διαμόρφωσαν ήταν επίσης ένας στωικός φιλόσοφος, μαθητής του Ζήνωνα. (Η Σπάρτη δεν ήταν πλέον αμέτοχη σε φιλοσοφικές συζητήσεις.) Το πρώτο μέλημα του Κλεομένη ήταν να ισχυροποιήσει τη θέση της πόλης του στην Πελοπόννησο. Πετυχαίνοντας σημαντικές νίκες και κερδίζοντας με το μέρος του αρκετές άλλες πόλεις, αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός για να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά προβλήματα της πόλης του.

Μόλις βρήκε την κατάλληλη ευκαιρία, ο Κλεομένης σκότωσε τους τέσσερις από τους πέντε εφόρους, κατήργησε το αξίωμά τους και εξόρισε από την πόλη όσους θεωρούσε επικίνδυνους εχθρούς του. Προχώρησε στον προσδοκώμενο από πολλούς αναδασμό της γης και απέδωσε δικαιώματα πολίτη σε ικανούς περίοικους. Ιδιαιτέρως καταπολέμησε τις ξενόφερτες απολαύσεις και πολυτέλειες. Αμέσως μετά αναμόρφωσε την πολεμική τεχνική των οπλιτών, εισάγοντας τη μακεδονική σάρισα και επαναφέροντας την πατροπαράδοτη ἀγωγήν. Διατήρησε τη διπλή βασιλεία, αλλά επέβαλε ως συμβασιλέα τον αδελφό του. Η Σπάρτη είχε πλέον δύο βασιλείς που κατάγονταν από το ίδιο γένος. Μέσα σε σύντομο διάστημα μπορούσε να κατατροπώνει σε πολεμικές αναμετρήσεις τους Αχαιούς. Ήταν σε θέση να καταλαμβάνει πόλεις όπως η Μεγαλόπολη ή ακόμη και το Άργος, που κανένας βασιλιάς της Σπάρτης δεν είχε κατορθώσει να εκπορθήσει - ούτε άλλωστε ο Πύρρος. Άρχισε έτσι σύντομα συνεννοήσεις με τους Αιτωλούς για κοινά στρατιωτικά σχέδια. Επιπλέον, κέρδισε την υποστήριξη της Αιγύπτου, στερώντας τους Αχαιούς από ένα σημαντικό στήριγμα.

Οι Αχαιοί βρέθηκαν σε πολύ δυσχερή θέση, χάνοντας τη μια κρίσιμη μάχη μετά την άλλη. Οι Σπαρτιάτες ήταν και πάλι μια πολύ ισχυρή δύναμη στην Πελοπόννησο και φιλοδοξούσαν να καταστούν ηγεμόνες της, όπως παλιά. Επιπλέον, πολλοί φτωχοί πολίτες σε διάφορες περιοχές επιθυμούσαν την αναδιανομή της γης και την παραγραφή των χρεών τους, προσβλέποντας στον Κλεομένη. Έχοντας ηττηθεί αρκετές φορές στα πεδία των μαχών, αρκετοί Αχαιοί ήταν πλέον έτοιμοι να αποδεχθούν την ηγεμονία των Σπαρτιατών. Με αυτά τα δεδομένα, ο Άρατος αποφάσισε να χαράξει νέα στρατηγική.

Πρώτη του σκέψη ήταν η συνεργασία των Αχαιών με τους Αθηναίους. Στο βασίλειο της Μακεδονίας ο Δημήτριος, ηττημένος από τους Δαρδανούς, πέθανε το 229. Στη θέση του ανήλικου γιου του Φιλίππου την εξουσία ανέλαβε ένας θείος του, ο Αντίγονος Δώσων (229-221), στην αρχή ως επίτροπος και στη συνέχεια ως βασιλιάς. Οι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία και, εξαγοράζοντας με πλούσια αμοιβή τον Μακεδόνα τοποτηρητή, κατάφεραν να απαλλαγούν από τη φρουρά που τους είχε επιβληθεί από το τέλος του Χρεμωνιδείου πολέμου το 263. (Ο Πειραιάς είχε φρουρά από πολύ παλαιότερα.) Στην απελευθέρωση αυτή έπαιξε ρόλο και ο Άρατος, ο οποίος συνεισέφερε χρήματα και μεσολάβησε προσωπικώς, μολονότι εκείνη την εποχή ήταν υποχρεωμένος να μετακινείται με φορείο. Ο Αχαιός πολιτικός θεώρησε λοιπόν ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για να προσχωρήσει στη Συμπολιτεία και η Αθήνα. Οι Αθηναίοι ωστόσο επέλεξαν να ακολουθήσουν πολιτική αυστηρής ουδετερότητας. Καταπονημένοι από τις πολλές τους ήττες, δεν είχαν καμία διάθεση να υποδουλωθούν για μία ακόμη φορά. Απογοητευμένος ο Άρατος προχώρησε σε μια τολμηρότερη ενέργεια.

Για να αντιμετωπίσει τον Κλεομένη, ο Άρατος στράφηκε προς τους Μακεδόνες, τους οποίους είχε εκτοπίσει από την Πελοπόννησο με την πολιτική του και την προσωπική ανδρεία του. Έχοντας έρθει σε μυστική συνεννόηση με τον Αντίγονο, πέτυχε να εκλεγεί για μία ακόμη φορά στρατηγός των Αχαιών και να τους οδηγήσει σε συμμαχία με τους μεγάλους τους εχθρούς. Καθοριστική ενέργεια για την υλοποίηση της νέας στρατηγικής ήταν η παράδοση του Ακροκορίνθου, όπου επανήλθε η μακεδονική φρουρά.

Η μεταστροφή αυτή του Άρατου και των Αχαιών προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις. Αρκετοί θα ήταν εκείνοι που θεωρούσαν προδοτική την εθελοντική υποταγή στους Μακεδόνες. Περιγράφοντας τα αισθήματά τους, ο Πλούταρχος έγραφε ύστερα από τρεις περίπου αιώνες ότι, ακόμη και αν ο Κλεομένης ήταν παράνομος και τυραννικός, έπρεπε να γίνει αποδεκτός ως ηγεμόνας των Ελλήνων. Προτιμότερος θα ήταν για τη θέση αυτή ο αφανέστερος Σπαρτιάτης από ό,τι ο επιφανέστερος Μακεδόνας. Αλλά η πλειονότητα των Αχαιών αποδέχθηκε τη συμμαχία και πολέμησε κάτω από τις διαταγές του Αντίγονου σε έναν πόλεμο που ονομάστηκε Κλεομενικός, εφόσον κύριος αντίπαλος ήταν ο Κλεομένης. Η συνεργασία αυτή απέδωσε εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Ο Αντίγονος επανήλθε στην Πελοπόννησο, οχύρωσε και πάλι τον Ακροκόρινθο και συμμετείχε στη σύνοδο των Αχαιών. Το 224 ήταν πλέον σε θέση να συγκροτήσει μια νέα συμμαχία που, εκτός από τους Αχαιούς, περιλάμβανε τους Ηπειρώτες, τους Φωκείς, τους Βοιωτούς, τους Ακαρνάνες, τους Λοκρούς, τους Ευβοείς και τους Θεσσαλούς. Επρόκειτο για μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές συμμαχίες από την εποχή του Φιλίππου Β'. Οι Αιτωλοί αρνήθηκαν να προσχωρήσουν και οι Αθηναίοι επέμειναν στην ουδετερότητά τους. Αντιλαμβανόμενοι ωστόσο την απειλή, οι Αθηναίοι στράφηκαν προς τον Πτολεμαίο Γ'. Του απέδωσαν μάλιστα θεϊκές τιμές, όπως συνηθιζόταν πλέον σε τέτοιες περιπτώσεις. Ενώ διατήρησαν τις δύο πρόσθετες φυλές με τις οποίες είχαν κάποτε τιμήσει τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο και τον γιο του Δημήτριο Πολιορκητή, ίδρυσαν μια δέκατη τρίτη, την οποία ονόμασαν Πτολεμαΐδα, καθώς και έναν νέο δήμο, στο όνομα της βασίλισσας Βερενίκης. Ήδη, με όσα μέσα τούς απέμεναν, ενίσχυαν την οχύρωσή τους στο άστυ και τον Πειραιά.

Όταν ετοιμάστηκε ο Αντίγονος, βάδισε προσεκτικά εναντίον των Σπαρτιατών, εισβάλλοντας στη Λακωνία. Μαζί με τους συμμάχους του διέθετε 28.000 πεζούς, από τους οποίους οι 10.000 ήταν Μακεδόνες, και 1.200 ιππείς. Ο Κλεομένης οργάνωσε την άμυνα της πόλης του κινητοποιώντας 20.000 άνδρες, από τους οποίους οι 6.000 ήταν Σπαρτιάτες. Όπως ήταν φανερό, και οι δύο παρατάξεις καθοδηγούνταν από ευφυείς αρχηγούς με ηγετικά χαρίσματα. Στην αποφασιστική μάχη, που δόθηκε στη Σελλασία το 222, οι Μακεδόνες υπερίσχυσαν και κατατρόπωσαν τους Σπαρτιάτες. Υπολογίστηκε ότι από τον συνολικό στρατό του Κλεομένη επέζησαν μόλις 4.000 άνδρες, από τους οποίους μόνο 200 ήταν Σπαρτιάτες.

Οι Σπαρτιάτισσες και οι γέροντες δέχτηκαν την ήττα με αξιοπρέπεια και χωρίς υπερβολικούς θρήνους. Ο Κλεομένης προέτρεψε όσους επέζησαν να δεχτούν τον Αντίγονο και να διαφυλάξουν τους εαυτούς τους για τις καλύτερες μέρες που θα έρχονταν. Ο ίδιος αναχώρησε με την οικογένεια του για την Αίγυπτο, αφήνοντας την πόλη χωρίς βασιλιά. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Σπάρτη κυριεύτηκε από έναν εχθρικό στρατό. Όλες οι μεταρρυθμίσεις ακυρώθηκαν και αποκαταστάθηκε η προηγούμενη κοινωνική τάξη. Για τη διοίκηση της πόλης θεσπίστηκε και πάλι το αξίωμα των εφόρων. Η Σπάρτη υποχρεώθηκε να προσχωρήσει στην «ελληνική» συμμαχία που είχε ηγεμόνα τον Αντίγονο.

Λίγες μέρες μετά τη μάχη, ο Αντίγονος ειδοποιήθηκε ότι έπρεπε να επιστρέψει επειγόντως στη Μακεδονία για να αντιμετωπίσει Ιλλυριούς εισβολείς. Αν ο Κλεομένης είχε αντέξει περισσότερο, θα είχε γλιτώσει από την καταστροφή. Σύντομα άλλωστε ο Αντίγονος πέθανε, αφήνοντας τη βασιλεία στον νεαρό Φίλιππο Ε' (221-179), τον γιο του Δημητρίου Β'. Αλλά και ο Κλεομένης δεν επέζησε για πολύ. Ο Πτολεμαίος Γ' Ευεργέτης, ο οποίος τον φιλοξενούσε, πέθανε, και ο διάδοχός του Πτολεμαίος Δ' Φιλοπάτωρ (221-204) τον φυλάκισε. Όταν πληροφορήθηκε ότι οι Αχαιοί είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τους Αιτωλούς και ότι η Πελοπόννησος ήταν ανάστατη, προσπάθησε να ανατρέψει τον βασιλιά Πτολεμαίο. Απέτυχε ωστόσο οικτρά και αυτοκτόνησε. Είχε πεθάνει πρόσφατα και ο βασιλιάς της Συρίας Σέλευκος Γ' Σωτήρ, αφήνοντας διάδοχο τον αδελφό του Αντίοχο Γ'.

Πέρα από τα όρια του κόσμου

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι βρίσκεται πέρα από τα όρια του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Έχετε νιώσει ποτέ μια λαχτάρα για κάτι περισσότερο, κάτι βαθύτερο, κάτι υπερβατικό; Εάν έχετε, δεν είστε μόνοι. Υπάρχουν πολλοί αναζητητές που έχουν αποτολμήσει στα άγνωστα βασίλεια του πνεύματος, αναζητώντας την απόλυτη αλήθεια και την απόλυτη ευδαιμονία.

Η κρυμμένη πραγματικότητα

Ίσως αυτός που περιφρονεί τους ανθρώπους της εποχής του και απομακρύνεται από τον πολιτισμένο κόσμο τους να μην είναι μισάνθρωπος ή τρελός... ίσως απλώς εύχεται βαθιά μέσα του ο άνθρωπος να είναι πιο αληθινός και σοφότερος, η κοινωνία πιο δίκαιη και η ζωή ειρηνική, χωρίς αντιπαραθέσεις… ποιός ξέρει;

Κάποιοι μπορεί να τον αποκαλούν ονειροπόλο, οραματιστή, επαναστάτη ή ακόμα και ανόητο. Ξέρει όμως ότι υπάρχουν περισσότερα στη ζωή από αυτά που συναντούν τα μάτια. Ξέρει ότι υπάρχει μια κρυμμένη πραγματικότητα πίσω από τα φαινόμενα, μια πραγματικότητα στην οποία μπορούν να έχουν πρόσβαση μόνο οι καθαροί της καρδιάς και οι ταπεινοί του μυαλού. Ξέρει ότι υπάρχει μια θεϊκή σπίθα μέσα στον καθένα μας, που περιμένει να ανάψει και να λάμψει.

Δικαιοσύνη

Δικαιοσύνη δεν είναι αυτό που οι ισχυροί επιβάλλουν με τη βία στους καταπιεσμένους... Δικαιοσύνη είναι αυτό που διεκδικούν οι καταπιεσμένοι από τον βάρβαρο εχθρό.

Ο κόσμος είναι γεμάτος αδικία, βία, καταπίεση και βάσανα. Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύναμους, οι πλούσιοι καταπιέζουν τους φτωχούς, η πλειοψηφία κυριαρχεί στη μειοψηφία. Η φωνή των καταπιεσμένων φιμώνεται, τα δικαιώματά τους καταπατούνται, η αξιοπρέπειά τους καταπατείται. Αλλά υπάρχει ανώτερος νόμος από τον νόμο του ανθρώπου, ανώτερη δικαιοσύνη από τη δικαιοσύνη του κόσμου. Υπάρχει ένας νόμος του Θεού, μια δικαιοσύνη του Θεού, που θα επικρατήσει στο τέλος. Οι καταπιεσμένοι θα ξεσηκωθούν και θα διεκδικήσουν την ελευθερία τους, την ισότητα τους, την αξιοπρέπειά τους. Ο εχθρός θα ηττηθεί και θα ταπεινωθεί. Η αλήθεια θα αποκαλυφθεί και θα δικαιωθεί.

Γνώση και Αυτοπραγμάτωση

Τα όρια της σχετικής πραγματικότητας που ζούμε ξεπερνιούνται με Γνώση και Αυτοπραγμάτωση και όχι με στείρα φαντασία.

Η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας δεν είναι η απόλυτη πραγματικότητα. Είναι μια σχετική πραγματικότητα, που εξαρτάται από τους περιορισμούς μας, την άγνοιά μας, τις προσκολλήσεις μας. Είναι μια πραγματικότητα που αλλάζει συνεχώς, που μας εξαπατά, που μας προκαλεί πόνο και θλίψη. Υπάρχει όμως και μια άλλη πραγματικότητα, μια απόλυτη πραγματικότητα, που είναι αιώνια, αμετάβλητη, μακάρια. Είναι μια πραγματικότητα που μπορεί να τη γνωρίσει ο αληθινός μας εαυτός, η ψυχή μας, το πνεύμα μας. Είναι μια πραγματικότητα που μπορεί να πραγματοποιηθεί από το εσωτερικό μας όραμα, τη διαίσθησή μας, τη σοφία μας. Είναι μια πραγματικότητα που μπορεί να βιώσει η αγάπη μας, η αφοσίωσή μας, η παράδοση μας.

Σιωπή

Πολλές φορές, η σιωπή για ένα θέμα μπορεί να πει περισσότερα από χίλιες φλύαρες λέξεις.

Οι λέξεις είναι ισχυρά εργαλεία επικοινωνίας, αλλά είναι επίσης περιορισμένες και ατελείς. Οι λέξεις μπορούν να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα, αλλά μπορούν επίσης να τα παραμορφώσουν και να τα αποκρύψουν. Οι λέξεις μπορούν να διαφωτίσουν και να εμπνεύσουν, αλλά μπορούν επίσης να μπερδέψουν και να παραπλανήσουν. Οι λέξεις μπορούν να θεραπεύσουν και να ηρεμήσουν, αλλά μπορούν επίσης να πληγώσουν και να προσβάλουν. Μερικές φορές, τα λόγια δεν αρκούν για να μεταφέρουμε το βάθος και τη λεπτότητα αυτού που θέλουμε να πούμε. Μερικές φορές, τα λόγια είναι καλύτερα να μην ειπωθούν. Μερικές φορές, η σιωπή είναι πιο εύγλωττη από τα λόγια.

Ο Θεός είναι η ίδια μας η ουσία

Έξω από τα όρια αυτού του κόσμου, η Ψυχή βρίσκει Ειρήνη και Ανάπαυση στην Απεραντοσύνη του Θεού.

Ο απώτερος στόχος κάθε αναζητητή είναι να ξεπεράσει τα όρια αυτού του κόσμου και να φτάσει στην πηγή κάθε ύπαρξης. Η πηγή κάθε ύπαρξης είναι ο Θεός, η υπέρτατη πραγματικότητα, η απόλυτη αλήθεια, η απέραντη ευδαιμονία. Ο Θεός δεν είναι μια εξωτερική οντότητα ή ένα προσωπικό ον. Ο Θεός δεν περιορίζεται από κανένα όνομα ή μορφή ή χαρακτηριστικό. Ο Θεός είναι πέρα από κάθε έννοια και ορισμό. Ο Θεός είναι η ίδια μας η ουσία, η φύση μας, ο εαυτός μας. Όταν συνειδητοποιούμε την ταυτότητά μας με τον Θεό, βρίσκουμε γαλήνη και ανάπαυση στην απεραντοσύνη του. Γινόμαστε ένα μαζί του στην αγάπη και τη χαρά.

Η Θρησκεία του Βιώματος

Η ζωή είναι μία δύσκολη εμπειρία για τον άνθρωπο όλες τις εποχές… Όταν έχουμε αντίληψη της Πραγματικότητα κι η δράση μας είναι φωτισμένη… Όταν έχουμε σύγχυση μέσα μας, μεταφέρουμε τη σύγχυση και στην δράση μας και στον κόσμο…

Πάντα, σε όλες τις εποχές, υπάρχουν (και σήμερα υπάρχουν) άνθρωποι που ζουν στο Φως, που είναι Φως, και μεταδίδουν το Φως στο κόσμο… μέσα σε όλες τις παραδόσεις (σε όλες τις θρησκείες)… αλλά πάντα είναι εξαιρέσεις, είναι λίγοι…

Προφανώς, οι περισσότεροι άνθρωποι, είναι σε σύγχυση… κι έτσι κι ο κόσμος που φτιάχνουν είναι ένας κόσμος με προβλήματα, αδιέξοδα, και δυστυχία…

Το πραγματικό πρόβλημα είναι μέσα μας κι όχι εκεί «έξω»…

Η Πραγματική Φύση μας Είναι εξ’ αρχής Ανόθευτη και Καθαρή… Η Πραγματικότητα Είναι Τώρα, Εδώ… Είναι η Αυθόρμητη Ανόθευτη Ζωή που Πηγάζει από μέσα μας χωρίς την παρέμβαση της σκέψης, χωρίς τις στρεβλώσεις που προκαλούμε εμείς οι ίδιοι από άγνοια… Είναι η «αντίληψή» μας που διαστρεβλώνει τα πράγματα… και έτσι δεν βιώνουμε την Πραγματικότητα, αλλά την δική μας κατασκευασμένη πραγματικότητα, το δικό μας παραλογισμό…

Απ’ όσο κατανοώ, η Πραγματικότητα είναι Μία και Μοναδική, κι όλες οι παραδόσεις προσπαθούν να προσεγγίσουν Αυτή την Μία Πραγματικότητα… Οι «διαφορές» στις διάφορες διδασκαλίες δεν οφείλονται στην Πραγματικότητα (στην Φύση της Πραγματικότητας) αλλά στην δική μας περιορισμένη αντίληψη… Υπάρχουν περισσότερο ή λιγότερο ακριβείς «περιγραφές» της Πραγματικότητας… Όλες οι «περιγραφές» δεν είναι η Αλήθεια, αλλά μόνο υπαινιγμοί της Αλήθειας…

Όλοι οι μυστικιστές, σε όλες τις παραδόσεις, αντιλαμβάνονται ότι η Πραγματικότητα Προσεγγίζεται Μόνο Βιωματικά (Εμπειρικά), πέρα από τις «περιγραφές»… Όλες οι πρακτικές οδηγούν στην «σιωπή» της εγωικής ύπαρξης… Η Πραγματικότητα Αποκαλύπτεται σαν Υπερσύνολο της ατομικής περιορισμένης ύπαρξής μας, σαν η Βάση, το Όριο, κι η Τελική Απόληξη της ύπαρξης…

Τελικά, η πιο «Πλήρης» Αντίληψη της Πραγματικότητας, η πιο Αληθινή Διδασκαλία, η «Αλήθεια», είναι αυτή που μας Οδηγεί στην Βιωματική Προσέγγιση της Πραγματικότητας, πέρα από θεωρητικές αναλύσεις, πέρα από «περιγραφές», πέρα από εξηγήσεις… Σημασία έχει να Βιώσουμε το Ασαμσκρίτα του Βουδισμού, να Βιώσουμε το Βράχμαν της Βεδάντα, το Ταό του Ταοϊσμού, την Ένωση με τον Θεό… κι όχι να αναλωνόμαστε σε θεωρίες…

Όταν κάποιος Βιώνει την Πραγματικότητα, κατανοεί όλες τις διδασκαλίες, όλες τις «απόψεις» και δεν έχει δυσκολία να «συνεννοηθεί» με τον βουδιστή, τον οπαδό της βεδάντα, τον ταοϊστή, ή τον χριστιανό… γιατί πίσω από όλες τις προσεγγίσεις υπάρχει το Βίωμα της Πραγματικότητας, της Μίας και Μοναδικής Πραγματικότητας…

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ είναι «Ενιαίος Χώρος»… και Συμπεριλαμβάνει τόσο την «Εμπειρία της Αλήθειας» όσο και «άλλες αντιλήψεις» (για την ύπαρξη)…

Όταν ΕΙΣΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ μπορείς να «Αναγνωρίζεις» τόσο την «Αλήθεια», όσο και τις «αλλοιωμένες συνειδησιακές καταστάσεις»… Εφ’ όσον οι «ψευδείς καταστάσεις» αναγνωρίζονται σαν «τέτοιες» («ψευδείς»), δεν αποτελούν εμπόδιο... Μπορείς να Είσαι Ακίνητος αλλά σε πλήρη Εγρήγορση (Δραστηριότητα), και να Παραμένεις Ήρεμος ενώ «Δρας» μέσα στην ύπαρξη…

Αν έτσι είναι τα πράγματα, αν ΕΙΣΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ, αν Αναγνωρίζεις τόσο την Αλήθεια, όσο και τις ψευδείς καταστάσεις, τότε τι πρόβλημα υπάρχει; Γιατί υπάρχει πρόβλημα; Είσαι Ελεύθερος, Παντού, και στην Ηρεμία και στην Κίνηση (μέσα στους κόσμους)…

Προφανώς, οι περισσότεροι άνθρωποι εκλαμβάνουν τις «αλλοιωμένες συνειδησιακές καταστάσεις» σαν πραγματικές: Οι άνθρωποι ζουν ένα «μισοσυνειδητό όνειρο», «ΟΝΕΙΡΕΥΟΝΤΑΙ»…

Σε αυτή την περίπτωση ΠΩΣ ΞΥΠΝΑΣ κάποιον που ονειρεύεται; «Μπαίνεις» στο «όνειρό» του και του «εξηγείς» (σε όρους και σε συνθήκες ονείρου) ότι ονειρεύεται και του περιγράφεις την μέθοδο, την πρακτική, την τεχνική πώς να «ξυπνήσει»; Θα τα εκλάβει όλα σαν «μέρος του ονείρου»… η «θρησκεία» του, η «πρακτική» του, η «λύτρωση», όλα θα είναι μέρος του «ονείρου»… Προφανώς δεν γίνεται ΕΤΣΙ…

Είναι τελείως διαφορετικό πράγμα να ΕΙΣΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ… από το να περιγράφεις την Αλήθεια, να φτιάχνεις μία θεωρία για την Αλήθεια. Η Εμπειρία της Αλήθειας Ανήκει στο Χώρο του Αυθεντικού Βιώματος… η «περιγραφή» ανήκει στο «χώρο του ονείρου»…

Η Μόνη Αληθινή Θρησκεία είναι η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΩΜΑΤΟΣ… Είσαι Αφυπνισμένος, ή ονειρεύεσαι (και κάποια στιγμή «ξυπνάς»)… Αν είσαι Αφυπνισμένος Βιώνεις την Αλήθεια… αν «ονειρεύεσαι», δεν υπάρχει τρόπος να «βγεις» από το «όνειρο». Αυτό το «παράδοξο» πρέπει να το αντιμετωπίσει ο καθένας προσωπικά, μόνος του… Η Αληθινή Θρησκεία είναι καθαρά προσωπική υπόθεση… Κανένας δεν μπορεί να σου δώσει την λύση, κανένας δεν μπορεί να σε σώσει… Σε Αυτή την Αληθινή Θρησκεία, δεν υπάρχει διδασκαλία, δρόμος, πρακτική, επίτευξη, τίποτα…

Αν είσαι Αφυπνισμένος, αν ΕΙΣΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ, έχουν εκπληρωθεί όλα, δεν υπάρχει κάτι που πρέπει να γίνει, δεν υπάρχει κάτι να κάνεις, κάτι να γνωρίζεις, κάτι να μεταδώσεις… το «όνειρο» έχει τελειώσει, και μαζί του, η προσωπική ύπαρξη, η προσωπική εξέλιξη, η πραγμάτωση, η «δράση», η γνώση, η θρησκεία, όλα…

Το ερώτημα που πρέπει να κάνει κάποιος είναι: «ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΙ;». Η Απάντηση ή σε Τοποθετεί στην Σωστή Θέση (στην ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ), ή σε αφήνει στο άγνωστο, στην εξέλιξη, στο «όνειρο»…

Καθένας πρέπει να απαντήσει και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα που βιώνει…

Ο Κόσμος της Σκιάς

Υπάρχει ΜΙΑ ΠΑΝΤΑΧΟΥ ΠΑΡΟΥΣΑ ΟΥΣΙΑ, Χωρίς Ιδιότητες. Κι Εντός Αυτής της Ουσίας Υφίστανται (σαν Δραστηριότητες) όλες οι Εμπειρίες της ύπαρξης.

Αυτό που Αναδύεται πρώτα είναι η Αντίληψη της Δραστηριότητας, της Διαφοροποίησης. Όσο η Αντίληψη Αντανακλά την Ακινησία της Ουσίας, Αντιλαμβάνεται την Ουσία. Είναι Αυτοσυνειδησία.

Όταν η Αντίληψη συλλαμβάνει την Διαφοροποίηση αναδύονται τα φαινόμενα της ύπαρξης. Ενώ, όλα αυτά, είναι μονάχα δραστηριότητες, φαινόμενα, καθώς η Αντίληψη απορροφιέται στα φαινόμενα, σταματά να τα βλέπει σαν απλές δραστηριότητες της Ουσίας, παροδικά φαινόμενα, και τα βιώνει σαν απόλυτες ξεχωριστές πραγματικότητες.

Όταν η Αντίληψη Αντιλαμβάνεται Άμεσα την Πραγματικότητα, χωρίς επεξεργασία, Αντιλαμβάνεται την Ενότητα της Ύπαρξης, Βιώνει την Φωτεινή Όψη της Ύπαρξης, «Κατοικεί» στις Ουράνιες Περιοχές.

Όταν η Αντίληψη δεν περιορίζεται σε αυτό που συμβαίνει, αλλά επεξεργάζεται, διορθώνει, συμπληρώνει, φτιάχνει μια εικόνα της Πραγματικότητας στο νοητικό πεδίο. Δομεί ένα νοητικό πυρήνα ύπαρξης στο νοητικό πεδίο και χτίζει γύρω του ένα εγώ, που συντίθεται από προσωρινά χαρακτηριστικά, μια προσωπικότητα. «Κατοικεί» στους τρεις κατώτερους κόσμους, σαν νους, ψυχή, ή ενσωματωμένη οντότητα, ανάλογα την καθαρότητα της ύπαρξής του.

Αν τα όντα που ενσωματώνονται στη γη θυμούνταν την πορεία τους στην ύπαρξη, στις διαδοχικές ζωές, και την επάνοδό τους ξανά και ξανά στον υλικό κόσμο, όπου τα δένει η επιθυμία, θα πάθαιναν σύγχυση, ή θα τρελαίνονταν. Ευτυχώς δεν μένει τίποτα από τις προσωρινές προσωπικότητες. Η Φύση λειτουργεί πάντα με σοφό τρόπο.

Κι έτσι έρχονται τα όντα στη γη, αγνοώντας την Ουσία μέσα στην Οποία Υπάρχουν, αγνοώντας τι είναι πραγματικά, αγνοώντας την ύπαρξη των ανώτερων κόσμων που διασχίζουν για να φτάσουν στη γη, και στους οποίους αποσσύρονται περιοδικά για να ξαναέρθουν πάλι στην γη.

Ο Κόσμος της Σκιάς, του Νου, της Ψυχής, της Ύλης, είναι στις χαμηλότερες βαθμίδες της ύπαρξης. Κι από όλους αυτούς τους κόσμους, ο κόσμος της ύλης είναι ο πιο σκοτεινός

Στον Κόσμο της Σκιάς και στο πιο σκοτεινό μέρος, οι άνθρωποι χτίζουν πολιτισμούς, αυτοκρατορίες, κατακτούν το σύμπαν… μόνο που δεν βλέπουν ότι βρίσκονται στο σκοτεινό μέρος.

Είναι σίγουρο ότι στα εκατομμύρια γαλαξίες που απλώνονται στο σύμπαν υπάρχουν όντα με πολύ (πολύ) υψηλότερη νοημοσύνη από αυτή των ανθρώπων της γης, που έχουν αναπτύξει αληθινούς πολιτισμούς, κι όπου συμβαίνουν πολύ σημαντικότερα γεγονότα από αυτά που συμβαίνουν στη γη…

Οι ανόητοι γήινοι, επειδή είναι ουσιαστικά απομονωμένοι στον πλανήτη τους, και δεν έχουν πληροφορίες από το εξώτερο σύμπαν, πιστεύουν (λόγω έλλειψης νοημοσύνης και φαντασίας) ότι είναι μοναδικοί στο σύμπαν, ότι η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος κι ότι ό Όποιος Θεός Υπάρχει ασχολείται μόνο με αυτούς εδώ κάτω και τον ασήμαντο πλανήτη τους. Καμαρώνουν για τον υπανάπτυκτο πολιτισμό της σαβούρας που δημιούργησαν, για την φιλοσοφία της ηλιθιότητας, για την πολιτική της βίας, για την δικαιοσύνη της διαμάχης, για την τέχνη της φλυαρίας, και δεν βλέπουν τα χάλια τους επειδή δεν έχουν μέτρο σύγκρισης με άλλους πολιτισμούς στο σύμπαν…

Αυτοί όμως που γνωρίζουν, κι έχουν μέτρο σύγκρισης, με τους αμέτρητους πολιτισμούς που έχουν αναπτυχθεί στο σύμπαν, δεν μπορούν παρά να έχουν «κατανόηση» για την ανοησία των ανθρώπων.

Αν ο κόσμος της γης και το ανθρώπινο είδος ήταν κάτι σημαντικό, κι αν ο πολιτισμός των ανθρώπων δεν ήταν πολιτισμός της βαρβαρότητας, ίσως άξιζε να ασχοληθούμε με την γη και τις ανθρώπινες κοινωνίες. Τελικά όμως δεν αξίζει τον κόπο… Έτσι το μόνο που μένει είναι απλά να μιλήσουμε για την Αλήθεια… κι όσοι μπορούν θα καταλάβουν.

Μονάχα Όσοι Ζουν την Αλήθεια, Είναι Αλήθεια, κι έχουν Δικαίωμα να Μιλούν για την Αλήθεια. Μονάχα οι Δίκαιοι έχουν Δικαίωμα να Μιλούν για το Δίκαιο. Μονάχα οι αληθινοί άνθρωποι έχουν Δικαίωμα να λένε «είμαστε άνθρωποι».

Βαδίζοντας στην ζωή

Ο Σοφός άνθρωπος Ισορροπεί πάνω στο Κύμα της Ζωής, Πορεύεται με Αυτό, χωρίς να αντιστέκεται, Εκεί που τον Οδηγεί η Ζωή… είναι οι ανόητοι που πνίγονται στα μαύρα νερά της φαντασίας τους, κυνηγώντας φευγαλέα οράματα.

Οι άνθρωποι Ευθύνονται όχι μόνον για τις πράξεις που κάνουν, αλλά και για όλα όσα παραλείπουν να κάνουν… Έτσι η Δικαιοσύνη είναι Ακέραιη.

Στον Αληθινό Κόσμο υπάρχει μονάχα Μια Πραγματικότητα, η Ενότητα της Ύπαρξης, και μία μονάχα σχέση, η Αγάπη που τα Ενώνει όλα, διαλύοντας τις διαφορές… Στον κόσμο των ανθρώπων, της σκέψης, της δυαδικότητας, του εγώ και του διαχωρισμού, υπάρχουν σχέσεις ανάμεσα σε εγώ… αλλά αυτές οι σχέσεις ισχύουν μόνο στο κόσμο των ανθρώπων, της δυαδικότητας, και της φαντασίας.

Οι άνθρωποι Οφείλουν να Δρουν και να αντιδρούν στις καταστάσεις όπου τους Οδηγεί η Ζωή. Έχουν Υποχρέωση στη Δράση! Όμως είναι ανόητοι όσοι νομίζουν ότι μπορούν να κατευθύνουν το Ρεύμα της Ζωής, ότι μπορούν να έχουν ατομικό όφελος από την δράση τους. Οι άνθρωποι δεν έχουν, ουσιαστικά, δικαίωμα στους καρπούς της δράσης! Έτσι είναι η Ζωή!

Τελικά! Υπάρχει τρόπος να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα όπως είναι; ή πάντα θα παρεμβαίνει η σκέψη, η φαντασία, και θα εμφανίζει σαν πραγματικότητα αυτό που εμείς κατασκευάζουμε; Και η πεποίθηση, η βεβαιότητα, ότι όντως αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, καθιστά την φαντασία πραγματικότητα; Ίσως μόνο στην φαντασία μας.

Σε πείσμα των ανόητων που αρνούνται την υπερβατική φύση της Ψυχής, όσοι έχουν βρεθεί κοντά σε κάποιον που πεθαίνει διαπιστώνουν μια συγκεκριμένη διαδικασία αποχωρισμού της ύπαρξης από το σώμα, και συγκεκριμένα συμπτώματα, που δεν μπορούν να ερμηνευθούν σαν απόσυρση της εγκεφαλικής δραστηριότητας από το σώμα. Υπήρξαν, σε όλες τις εποχές, άνθρωποι που πραγματοποίησαν αυτό τον διαχωρισμό συνειδητά κι είχαν ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Τελικά, αυτός που «φεύγει» διαπιστώνει, με προσωπική εμπειρία, την διαδικασία του αποχωρισμού… κι είναι πολλοί που βρίσκονται μπροστά σε εκπλήξεις.

Όσο και να τεντώνουν οι άνθρωποι τα χέρια δεν μπορούν να αγγίξουν τον Θεό… Γιατί; Επειδή ψάχνουν, επειδή ψάχνουν με λάθος τρόπο, επειδή ψάχνουν σε λάθος μέρος!

Σχετικές ιδέες και συμβουλές

Ο Σοφός Άνθρωπος ισορροπεί στο κύμα της ζωής: Αυτή η ιδέα υποδηλώνει ότι πρέπει να αποδεχτούμε τη ζωή όπως είναι, χωρίς να προσπαθούμε να την αντισταθούμε ή να την ελέγξουμε. Θα πρέπει να μάθουμε να ακολουθούμε τη ροή και να αξιοποιούμε στο έπακρο αυτό που έρχεται στο δρόμο μας.

Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις και την αδράνειά τους: Αυτή η ιδέα είναι μια υπενθύμιση ότι είμαστε όλοι υπεύθυνοι για τις επιλογές μας και τις συνέπειές τους. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους άλλους για τις κακοτυχίες μας, ούτε να περιμένουμε να ανταμειφθούμε επειδή δεν κάνουμε τίποτα.

Υπάρχει μόνο μία Πραγματικότητα: Αυτή η ιδέα βασίζεται στην πεποίθηση ότι είμαστε όλοι διασυνδεδεμένοι και ότι υπάρχει μια ενότητα σε όλη την ύπαρξη. Αυτό σημαίνει ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες όχι μόνο για εμάς τους ίδιους, αλλά και για τους άλλους και για τον κόσμο συνολικά.

Οι άνθρωποι έχουν καθήκον να αναλάβουν δράση: Αυτή η ιδέα είναι μια υπενθύμιση ότι δεν πρέπει να είμαστε παθητικοί παρατηρητές στη ζωή. Όλοι πρέπει να προσπαθούμε να κάνουμε τη διαφορά στον κόσμο, έστω και με μικρούς τρόπους.

Υπάρχει τρόπος να αντιληφθούμε την πραγματικότητα όπως είναι; Αυτό είναι ένα ερώτημα που διερευνάται από τους φιλοσόφους και τους θεολόγους εδώ και αιώνες. Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση, αλλά είναι μια ερώτηση που αξίζει να εξεταστεί.

Η υπερβατική φύση της Ψυχής: Αυτή η ιδέα βασίζεται στην πεποίθηση ότι είμαστε κάτι περισσότερο από τα φυσικά μας σώματα. Έχουμε μια ψυχή που είναι αιώνια και που επιζεί από το θάνατο. Αυτό σημαίνει ότι η ζωή μας έχει νόημα και σκοπό πέρα από την άμεση φυσική μας ύπαρξη.

Ο Θεός δεν είναι κάτι που μπορεί να βρεθεί: Αυτή η ιδέα υποδηλώνει ότι ο Θεός δεν είναι ένα εξωτερικό ον που είναι ξεχωριστό από εμάς. Αντίθετα, ο Θεός είναι μέσα σε όλους μας. Μπορούμε να συνδεθούμε με τον Θεό μέσω των σκέψεων, των συναισθημάτων και των πράξεών μας.

Συμβουλές

Ζήστε την παρούσα στιγμή: Μην μένετε στο παρελθόν ή μην ανησυχείτε για το μέλλον. Εστιάστε στην παρούσα στιγμή και αξιοποιήστε την στο έπακρο.

Να είστε ευγνώμονες για όσα έχετε: Αφιερώστε χρόνο για να εκτιμήσετε τα καλά πράγματα στη ζωή σας, όσο μικρά κι αν φαίνονται.

Να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας και τους άλλους: Αντιμετωπίστε τον εαυτό σας και τους άλλους με συμπόνια και κατανόηση.

Κάντε τη διαφορά στον κόσμο: Βρείτε κάτι για το οποίο είστε παθιασμένοι και εμπλακείτε στο να κάνετε τη διαφορά.

Συνδεθείτε με την πνευματική σας πλευρά: Βρείτε έναν τρόπο να συνδεθείτε με την πνευματικότητά σας, είτε είναι μέσω προσευχής, διαλογισμού ή απλώς περνώντας χρόνο στη φύση.

Ψυχοβιοτικά

Το ανθρώπινο έντερο περιέχει μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών. Έχουν απομονωθεί περισσότερα από 1x1014 μικροβιακά κύτταρα, τα οποία αποτελούν το λεγόμενο μικροβίωμα του εντέρου και εμπλέκονται σε ποικίλες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού.

Το μικροβίωμα του εντέρου κάθε ατόμου προσδιορίζεται από γενετικούς παράγοντες αλλά και από το φύλο, την ηλικία και τη διατροφή. Έχουμε μόλις πρόσφατα αρχίσει να κατανοούμε την έκταση του ρόλου που παίζει το μικροβίωμα του εντέρου στην υγεία.

Tα προβιοτικά από την άλλη είναι ουσίες αποτελούμενες από μικροοργανισμούς που ανήκουν στη φυσιολογική μικροχλωρίδα του εντέρου, βρίσκονται σε διάφορες τροφές ή σε συμπληρώματα διατροφής και μπορούν να ωφελήσουν ποικιλοτρόπως τη λειτουργία του οργανισμού, εξισορροπώντας τα βακτήρια του εντέρου.

Σε συνέχεια της χρήσης των προβιοτικών, το 2013 ο καθηγητής ψυχιατρικής Timothy Dinan και οι συνεργάτες του εισήγαγαν τον όρο “ψυχοβιοτικά”, για να περιγράψουν μία νέα κατηγορία προβιοτικών, αποτελούμενα από συγκεκριμένα στελέχη, που επηρεάζουν μεν θετικά το μικροβίωμα του εντέρου και τον εντερικό φραγμό αλλά και την επικοινωνία εντέρου- εγκεφάλου, έχοντας ως εκ τούτου θετική επίδραση στη διάθεση, τις γνωστικές λειτουργίες και το άγχος και πιθανή εφαρμογή στη θεραπεία ορισμένων ψυχικών διαταραχών, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη φαρμακοθεραπεία (Dinan et al, 2013, Evrensel et al. 2019).

Η κατεύθυνση αυτή, η οποία αφορά ουσιαστικά σε μία νέα θεραπευτική προσέγγιση ορισμένων ψυχιατρικών προβλημάτων προέκυψε από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες έρευνες επιβεβαιώνουν την αμφίδρομη σύνδεση ανάμεσα στον εγκέφαλο και το έντερο (Bauer et al. 2019). Το σύστημα της επικοινωνίας ανάμεσα στα δύο αυτά όργανα περιγράφεται με τον όρο “άξονας εντέρου- εγκεφάλου” (brain- gut axis).

Ο μηχανισμός αλληλεπίδρασης του άξονα αυτού δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως αλλά περιλαμβάνει στοιχεία του νευρικού και μεταβολικού συστήματος, των ενδοκρινών αδένων και του ανοσοποιητικού συστήματος (Dinan et al, 2017).

Καταρχάς, το πνευμονογαστρικό νεύρο είναι ένα από τα μεγαλύτερα νεύρα που συνδέουν το έντερο με τον εγκέφαλό μας, στέλνοντας σήματα από το γαστρεντερικό σωλήνα προς τον εγκέφαλο και αντίστροφα σήματα σχετικά με την επαγόμενη αντίδραση (Bonaz et al. 2018).

Ο άξονας υποθαλάμου- υπόφυσης- επινεφριδίων είναι το πρωταρχικό νευροενδοκρινικό σύστημα απόκρισης στο stress. Η κορτιζόλη, η οποία θεωρείται ως κύρια ορμόνη του stress και παράγεται μετά από συγκεκριμένα εγκεφαλικά ερεθίσματα από το φλοιό των επινεφριδίων, υπερπαράγεται σε συνθήκες χρόνιου stress και μπορεί -μεταξύ των άλλων- να αυξήσει τη διαπερατότητα του γαστρεντερικού σωλήνα και να οδηγήσει σε αλλαγές στο μικροβίωμα. Από την άλλη, η ίδια η ανισορροπία στο μικροβίωμα του εντέρου μπορεί να οδηγήσει σε ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου -υπόφυσης- επινεφριδίων και σε επαγόμενη αντίδραση στο stress, δημιουργώντας έτσι ουσιαστικά ένα φαύλο κύκλο.

Οι ανισορροπίες στο εντερικό μικροβίωμα έχουν συνδεθεί περαιτέρω με παρεκκλίνουσα αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και υπερπαραγωγή φλεγμονωδών κυτοκινών, οι οποίες με τη σειρά τους φαίνεται ενδεχομένως να αυξάνουν το ρίσκο εμφάνισης ψυχιατρικών νόσων, όπως η κατάθλιψη.

Η επικοινωνία του εγκεφάλου με το έντερο γίνεται περαιτέρω και μέσω συγκεκριμένων χημικών ουσιών- νευροδιαβιβαστών, όπως η σεροτονίνη, η νοραδρεναλίνη, η ντοπαμίνη, η ακετυλοχολίνη και το γαμινοβουτυρικό οξύ (GABA), που παράγονται και από το εντερικό μικροβίωμα. Μάλιστα, το 90%–95% της σεροτονίνης ανευρίσκεται στο επιθήλιο του γαστρεντερικού σωλήνα και στους νευρώνες του εντερικού νευρικού συστήματος και φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο και στην κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα.

Στα πλαίσια όλων αυτών των παρατηρήσεων, που αφορούν στην ανατομική και βιοχημική επικοινωνία του εντέρου με τον εγκέφαλο, ξεκίνησε η δοκιμή χρήσης των ψυχοβιοτικών στη θεραπευτική προσέγγιση ορισμένων παθήσεων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, όπως η κατάθλιψη, η νευρική ανορεξία, οι αγχώδεις διαταραχές, παθήσεις του φάσματος του αυτισμού, η νόσος του Parkinson και άλλες.

Οι μέχρι τώρα μελέτες – αν και αρκετά μικρές από πλευράς αριθμού συμμετεχόντων- έδειξαν μία σαφή ψυχοτρόπο επίδραση, με πιθανή θετική επίπτωση στα επίπεδα κατάθλιψης και άγχους, περιορισμό των σχετιζόμενων με το άγχος συμπεριφορών, βελτίωση των συνυπαρχόντων γαστρεντερικών συμπτωμάτων, βελτίωση της μνήμης, βελτίωση της ποιότητας του ύπνου, περιορισμό επιθετικών συμπεριφορών σε ασθενείς που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού.

Τα ψυχοβιοτικά σκευάσματα, και κυρίως το Bifidobacterium infantis, έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Η υψηλή συννοσηρότητα των ψυχιατρικών διαταραχών με τις παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, αποδίδονται ουσιαστικά στην επικοινωνία στο επίπεδο του άξονα εντέρου - εγκεφάλου, η οποία περιγράφηκε παραπάνω.

Ορισμένες μελέτες έχουν καταδείξει τις διαφορές στο εντερικό μικροβίωμα υγιούς πληθυσμού και ασθενών με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (Yong et al. 2020), οδηγώντας σε εφαρμογή της χρήσης ψυχοβιοτικών στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.

Από την άλλη, η χρόνια έκθεση σε αγχογόνους παράγοντες οδηγεί σε υπερέκκριση νοραδρεναλίνης, τροποποίηση του εντερικού μικροβιώματος και αυξημένη διαπερατότητα του εντέρου σε βακτήρια και τοξίνες, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση στη συνέχεια του άξονα υποθάλαμου -υπόφυσης- επινεφριδίων ως απάντηση στο stress και τη δημιουργία ενός ατέρμονος φαύλου κύκλου. Φαίνεται εξαιτίας αυτού, τα ψυχοβιοτικά να έχουν μια θετική επίδραση στο φάσμα των αγχωδών διαταραχών.

Μία πολλά υποσχόμενη κατεύθυνση των μελετών αφορά στην εφαρμογή των ψυχοβιοτικών στη θεραπεία της νευρικής ανορεξίας, με στόχο τη μείωση της γαστρεντερικής δυσφορίας και την αύξηση του σωματικού βάρους.

Οι μηχανισμοί με τους οποίους επιτυγχάνονται τα αποτελέσματα των ψυχοβιοτικών έχουν μελετηθεί μέχρι στιγμής πρωτίστως σε ποντίκια.

Παρόλα αυτά, οι μέχρι τώρα μελέτες έδειξαν ότι τα μικροβιακά στελέχη των ψυχοβιοτικών δρουν μέσω της επίδρασης στον άξονα υποθαλάμου -υπόφυσης- επινεφριδίων, μέσω της επίδρασης στο ανοσοποιητικό σύστημα και της αντιφλεγμονώδους δράσης καθώς και μέσω της παραγωγής νευροδιαβιβαστών. Ορισμένες μελέτες κατέδειξαν μείωση των επιπέδων της κορτικοστερόνης- της ορμόνης του stress μετά τη λήψη συγκεκριμένων προβιοτικών.

Άλλα σκευάσματα μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή GABA, επηρεάζοντας έτσι τα επίπεδα άγχους - φόβου. Διαπιστώθηκε επίσης ότι η σύνθεση σεροτονίνης στο έντερο μπορεί να ρυθμιστεί με ορισμένα στελέχη μικροβίων.

Σε ορισμένες μελέτες, τέλος, διαπιστώθηκε αύξηση των επιπέδων ντοπαμίνης και σεροτονίνης στον προμετωπιαίο φλοιό και το ραβδωτό σώμα του εγκεφάλου και σε άλλες, αύξηση των επιπέδων συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου μετά από τη χρήση σκευασμάτων ψυχοβιοτικών.

Συνοψίζοντας, βρισκόμαστε σίγουρα μπροστά σε ένα πολλά υποσχόμενο πεδίο, το οποίο χρήζει σίγουρα περαιτέρω μελέτης, θέτει όμως τις βάσεις μίας πιο ολιστικής και απελευθερωμένης παρενεργειών προσέγγισης ορισμένων παραμέτρων των ψυχικών ασθενειών.

Συνολικά, πολυάριθμες μελέτες απέδειξαν ότι τα ψυχοβιοτικά δύνανται να παίξουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της διάθεσης, των νοητικών λειτουργιών, της μάθησης καθώς και των διαδικασιών της μνήμης.

Οι ακριβείς μηχανισμοί βρίσκονται ακόμη υπό μελέτη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο ίδιος ο Ιπποκράτης είχε διατυπώσει την άποψη ότι οι ρίζες της καλής και της κακής υγείας βρίσκονται στο έντερο.

Τι είναι η Αυτοπραγμάτωση

Η αυτοπραγμάτωση είναι μια πολύπλευρη έννοια που αντιπροσωπεύει την πραγμάτωση των διανοητικών, ψυχολογικών και σωματικών ικανοτήτων του ατόμου. Είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την πλήρη ανάπτυξη και πραγμάτωση των δυνατοτήτων, των ικανοτήτων, των ταλέντων και των ονείρων του ατόμου. Η αυτοπραγμάτωση είναι κάτι περισσότερο από ένας ψυχολογικός όρος- είναι ένα ταξίδι προς την επίτευξη του μέγιστου που μπορεί να είναι κανείς.

Ένας τρόπος για να κατανοήσουμε την αυτοπραγμάτωση είναι ως μια αίσθηση πληρότητας και εσωτερικής ισορροπίας. Αυτή η κατάσταση ισορροπίας επιτυγχάνεται όταν το άτομο αναπτύσσει πλήρως τις ικανότητες και τις δυνατότητές του, οδηγώντας στην πραγμάτωση των εγγενών ικανοτήτων του.

Σκεφτείτε έναν καλλιτέχνη που πάντα φιλοδοξούσε να ζωγραφίζει. Μπορεί να νιώσει μια αίσθηση αυτοπραγμάτωσης μόλις καταφέρει να δημιουργήσει ένα αριστούργημα που εκφράζει με ακρίβεια τα εσωτερικά του συναισθήματα.

Η αυτοπραγμάτωση παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Σηματοδοτεί τη διαδικασία να γίνει κανείς η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του και να αποκτήσει μια αίσθηση ικανοποίησης και εκπλήρωσης. Ένας φοιτητής που σπουδάζει επιμελώς για να κατακτήσει τον τομέα που έχει επιλέξει και να συνεισφέρει σημαντικά σε αυτόν, μπορεί να ειπωθεί ότι προσπαθεί για την αυτοπραγμάτωση.

Κατανόηση της αυτοπραγμάτωσης

Η αυτοπραγμάτωση έχει ουσιαστικά να κάνει με την ανακάλυψη και την ενεργοποίηση των έμφυτων ταλέντων σας, την ανάπτυξη των ικανοτήτων σας και την προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων σας. Στη σφαίρα των ανθρώπινων αναγκών, θεωρείται μία από τις πιο θεμελιώδεις. Η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης επιφέρει μια αίσθηση πληρότητας.


Ένας μουσικός μπορεί να βρει την ικανοποίηση συνθέτοντας πρωτότυπα κομμάτια και ερμηνεύοντάς τα, βιώνοντας την αυτοπραγμάτωση κατά τη διαδικασία αυτή. Η σημασία της αυτοπραγμάτωσης έγκειται όχι μόνο στο ρόλο της στην προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη αλλά και στη συμβολή της σε μια γεμάτη σκοπό ζωή.

Το ταξίδι προς την αυτοπραγμάτωση

Η αυτοπραγμάτωση δεν είναι μια στατική κατάσταση αλλά ένα δυναμικό, συνεχές ταξίδι αυτογνωσίας και προσωπικής ανάπτυξης. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τον καθορισμό προσωπικών στόχων, την επιμελή εργασία προς την κατεύθυνση αυτή και την επίτευξή τους. Ένας επιχειρηματίας μπορεί να θέσει ως στόχο την έναρξη μιας επιτυχημένης επιχείρησης. Το ταξίδι προς αυτόν τον στόχο, γεμάτο μάθηση, αποτυχίες και τελική επιτυχία, μπορεί να οδηγήσει στην αυτοπραγμάτωση.

Το ταξίδι προς την αυτοπραγμάτωση επηρεάζεται βαθιά από τις προσωπικές εμπειρίες, τις αλληλεπιδράσεις με τους άλλους και τη διαμόρφωση αξιών και απόψεων. Αυτά τα στοιχεία συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, των αντιλήψεων και των φιλοδοξιών του ατόμου, οδηγώντας το πιο κοντά στην αυτοπραγμάτωση. Η εμπειρία ενός ατόμου, για παράδειγμα, με την προστασία του περιβάλλοντος, μπορεί να το οδηγήσει να εκτιμήσει την αειφορία, επηρεάζοντας τους στόχους της ζωής του και οδηγώντας σε αίσθημα ολοκλήρωσης όταν οι στόχοι αυτοί επιτευχθούν.

Η ιεραρχία των αναγκών του Maslow και η αυτοπραγμάτωση

Η ιεραρχία των αναγκών του Abraham Maslow είναι μια γνωστή ψυχολογική θεωρία που περιγράφει τα διάφορα επίπεδα των ανθρώπινων αναγκών – βασικές, ασφάλειας, κοινωνικές, εκτίμησης, γνωστικές και αισθητικές. Στην κορυφή αυτής της ιεραρχίας βρίσκεται η αυτοπραγμάτωση , την οποία ο Maslow περιέγραψε ως το αποκορύφωμα της εκπλήρωσης των ονείρων και των προσδοκιών του ατόμου.

Ένα άτομο που έχει ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες, όπως η τροφή, η ασφάλεια και η κοινωνική σύνδεση, μπορεί στη συνέχεια να επιδιώξει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπραγμάτωση, εργαζόμενο για την επίτευξη των ονείρων και των φιλοδοξιών του.

Ωστόσο, για να επικεντρωθεί στην αυτοπραγμάτωση, πρέπει πρώτα να εκπληρωθούν οι βασικές ανάγκες που βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας. Αυτό υποδηλώνει ότι η αυτοπραγμάτωση είναι μια ολοκληρωμένη διαδικασία που βασίζεται στην εκπλήρωση των βασικών ανθρώπινων αναγκών.

Χαρακτηριστικά των ατόμων που έχουν επιτύχει την αυτοπραγμάτωση

Τα άτομα που έχουν επιτύχει την αυτοπραγμάτωση συχνά εμφανίζουν συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως η αυτοαποδοχή, η ανοιχτή σκέψη και η εστίαση στην επίλυση σημαντικών προβλημάτων. Ένα αυτοπραγματοποιημένο άτομο μπορεί να αποδέχεται περισσότερο τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, θεωρώντας τες ως τομείς ανάπτυξης και όχι ως ελαττώματα.

Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο ζενίθ της αυτοπραγμάτωσης τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στην προσωπική ανάπτυξη έναντι επιφανειακών στοιχείων όπως η φήμη και το κύρος. Εκτιμούν την ανάπτυξή τους περισσότερο από την κοινωνική επικύρωση. Ένας αυτοπραγματοποιημένος συγγραφέας μπορεί να εστιάζει περισσότερο στη βελτίωση της γραφής του και στην ανάπτυξη ουσιαστικών ιστοριών παρά στην εμμονή με τους αριθμούς πωλήσεων ή τη δημοτικότητα.

Η εκτίμηση των απλών θαυμάτων της ζωής και η ανεξαρτησία από τις γνώμες των άλλων είναι επίσης κοινά μεταξύ των αυτοπραγματοποιημένων ατόμων. Τείνουν να βιώνουν συχνές στιγμές δέους και θαυμασμού και επηρεάζονται λιγότερο από τις κοινωνικές πιέσεις ή προσδοκίες. Ένα αυτοπραγματοποιημένο άτομο μπορεί να βρει βαθιά ικανοποίηση σε μια ήσυχη βόλτα στο πάρκο, αδιαφορώντας για τις αντιλήψεις των άλλων σχετικά με αυτή την απλή απόλαυση.

Maslow VS Gellerman: Προοπτικές για τα κίνητρα

Στο πεδίο των θεωριών παρακίνησης, οι προοπτικές του Maslow και του Saul Gellerman προσφέρουν αντίθετες απόψεις. Ενώ η θεωρία του Maslow τοποθετεί την αυτοπραγμάτωση στην κορυφή των ανθρώπινων αναγκών, δίνοντας έμφαση στην εξέλιξη από τις βασικές ανάγκες στην αυτοεκπλήρωση, η θεωρία του Gellerman ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση.

Ο Gellerman δίνει έμφαση στο προσωπικό συμφέρον ως τη μοναδική μορφή κινήτρων, υποδηλώνοντας ότι τα άτομα καθοδηγούνται κυρίως από τα προσωπικά τους συμφέροντα. Ένα άτομο μπορεί να εργαστεί σκληρά για να κερδίσει μια προαγωγή, όχι λόγω της επιθυμίας για αυτοπραγμάτωση, αλλά λόγω του ιδιοτελούς συμφέροντος του οικονομικού κέρδους.

Ωστόσο, η θεωρία του Gellerman υπογραμμίζει επίσης τη σημασία του να ωφελείται ο ίδιος χωρίς να προκαλεί βλάβη στους άλλους, υποδηλώνοντας μια ισορροπία μεταξύ προσωπικής φιλοδοξίας και κοινωνικής ευθύνης.

Ένα άτομο που παλεύει με χαμηλή αυτοεκτίμηση θα μπορούσε να μάθει να εκτιμά την αυτοεκτίμησή του και να σέβεται και την αξία των άλλων. Αυτό μπορεί να είναι ένα σημαντικό βήμα στο ταξίδι τους προς την αυτοπραγμάτωση. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να προσφέρει ένα υποστηρικτικό και μετασχηματιστικό περιβάλλον για τα άτομα που βρίσκονται στην πορεία προς την αυτοπραγμάτωση.

Πρακτικά βήματα προς την αυτοπραγμάτωση

Η επίτευξη της αυτοπραγμάτωσης συχνά συνεπάγεται την πρόκληση των ορίων του ατόμου και την έξοδο από τη ζώνη άνεσης. Ένα άτομο μπορεί πάντα να ονειρευόταν να γίνει δημόσιος ομιλητής, αλλά να το συγκρατεί ο φόβος. Το να ξεπεράσει αυτόν τον φόβο και να ανέβει στη σκηνή μπορεί να είναι ένα βήμα προς την αυτοπραγμάτωση.

Η επιδίωξη της αυτοπραγμάτωσης περιλαμβάνει επίσης τη δημιουργία ενός καταλόγου στόχων ζωής και την εστίαση σε αυτούς ως πορεία προς την αυτοπραγμάτωση. Αυτός ο κατάλογος μπορεί να περιλαμβάνει προσωπικούς, επαγγελματικούς και πνευματικούς στόχους που ευθυγραμμίζονται με τις αξίες και τις φιλοδοξίες του ατόμου. Η επικέντρωση σε αυτούς τους στόχους παρέχει μια σαφή κατεύθυνση προς την αυτοπραγμάτωση.

Η επιμονή στις δυσκολίες είναι ένα άλλο βασικό στοιχείο στο ταξίδι προς την αυτοπραγμάτωση. Ο δρόμος προς την αυτοπραγμάτωση είναι συχνά γεμάτος προκλήσεις και εμπόδια. Το ξεπέρασμα αυτών των εμποδίων και η επιμονή στην επιδίωξη των στόχων είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη της αυτοπραγμάτωσης.

Ο ρόλος της αυτογνωσίας στην αυτοπραγμάτωση

Η βαθιά αυτογνωσία είναι αναπόσπαστο μέρος του ταξιδιού της αυτοπραγμάτωσης. Περιλαμβάνει την ικανότητα ενδοσκόπησης, κατανόησης των συναισθημάτων και των κινήτρων του ατόμου και αποδέσμευσης από τις άμυνες του εγώ. Ένα άτομο μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η επιθυμία του να είναι τέλειο πηγάζει από το φόβο της κρίσης. Η αναγνώριση αυτού του φόβου και η αποδέσμευση από την ανάγκη για τελειότητα μπορεί να είναι ένα βήμα προς την αυτοπραγμάτωση.

Η αυτογνωσία περιλαμβάνει επίσης την ικανότητα να ακούει κανείς τον εαυτό του και να σέβεται τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Ένα άτομο μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι είναι πιο ευτυχισμένο όταν έχει χρόνο για δημιουργικές ασχολίες. Η ιεράρχηση αυτής της ανάγκης για δημιουργικότητα μπορεί να τον οδηγήσει πιο κοντά στην αυτοπραγμάτωση. Με αυτόν τον τρόπο, η αυτογνωσία συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη ενός ισορροπημένου και ολοκληρωμένου εαυτού.

Αγκαλιάζοντας την αυτοπραγμάτωση για προσωπική ανάπτυξη

Συνοψίζοντας, η αυτοπραγμάτωση αντιπροσωπεύει το συνεχές ταξίδι της αυτοβελτίωσης, της αυτογνωσίας και της ανάπτυξης ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Αποτελεί την κορυφή της ιεραρχίας των αναγκών του Maslow, σηματοδοτώντας την ανθρώπινη προσδοκία για μια ολοκληρωμένη και ουσιαστική ζωή.

Η υιοθέτηση της αυτοπραγμάτωσης καθοδηγεί τα άτομα προς την προσωπική ανάπτυξη, την αυτοανακάλυψη και την υλοποίηση του πληρέστερου δυναμικού τους. Ενθαρρύνει μια ζωή σε αρμονία με τις αξίες, τις φιλοδοξίες και τον αυθεντικό εαυτό του ατόμου. Ως εκ τούτου, η αυτοπραγμάτωση δεν είναι απλώς μια ψυχολογική έννοια- είναι ένας τρόπος ζωής που ανοίγει το δρόμο για την προσωπική ολοκλήρωση και μια ουσιαστική ύπαρξη.

Η θάλασσα και ο Ουρανός - Θα καταφέρουν να αγγίξουν ο ένας τον άλλον; Ή θα χαθούν προσπαθώντας;

Να ναι ερωτευμένοι λες; Ποιος από τους δύο έχει το μεγαλύτερο πάθος;

Ο ουρανός; Που αλλάζει χρώματα για να την εντυπωσιάσει;
Ή η θάλασσα; Που σπρώχνει τα νερά της για να την ακούσει;

Η Θάλασσα

Την ημέρα είναι τόσο φωτεινή που ψάχνεις να βρεις που ακριβώς τελειώνει, και που ακριβώς την αγγίζει ο ουρανός.

Αγωνίζεται καθημερινά να δείξει το μεγαλείο της.

Κάποτε τσακίζοντας τα πάντα στο διάβα της, άλλοτε μένοντας εντελώς ακίνητη για ώρες. Ελπίζοντας ότι θα την δει…θα την νιώσει.

Θα πάρει ένα μικρό ίχνος από την απέραντη προσμονή που νιώθει για να τον συναντήσει. Που σκορπάει τον εαυτό της χιλιόμετρα βαθιά λες και θα τον φτάσει ποτέ.

Και με φόρα σηκώνει κάθε φορά τα κύματα της, το σώμα της, μπας και καταφέρει να τον αγγίξει, έστω και μόνο μία στιγμή.

Τόσο πολύ ανάγκη έχει που είναι λες και υπάρχει εξαιτίας του.

Και χαίρεται τόσο που βλέπει τα πουλιά να την ακουμπάνε…γιατί έχουν ακουμπήσει πρώτα αυτόν.

Ο Ουρανός

Που εμφανίζει τον ήλιο σιγά σιγά, μήπως και καταλάθος την ξυπνήσει.

Προσπαθεί τόσο να της δείξει την δύναμη του, που κάποτε άθελα του την ταράζει.

Και όταν ντρέπεται, σκεπάζεται από σύννεφα για να μην τον βλέπει.

Μην δει την αδυναμία που του προκαλεί και την χάσει.

Πόσο χαίρεται που την βλέπει καθημερινά. Που έστω και από μακριά μπορεί να την θαυμάσει.
Και αυτή πότε λες να καταλάβει ότι η βροχή του είναι κλάμα…γιατί δεν καταφέρνει να ενωθεί μαζί της.

Που ο μόνος τρόπος να της φωνάξει για να τον ακούσει είναι με έναν κεραυνό…και ο μόνος τρόπος να της τραβήξει την προσοχή είναι με μία αστραπή.

Και όταν νυχτώνει, της βγάζει το φεγγάρι για να μην φοβηθεί το σκοτάδι.

Αγωνίζεται ασταμάτητα να την κρατήσει στο φως, λες και το σκοτάδι θα τους καταβροχθίσει.

Και δεν φοβάται για τον ίδιο. Για αυτήν τρέμει.

Μήπως και ξημερώσει μία μέρα και δεν την βρει εκεί…ύστερα ποιο νόημα θα έχει να αγκαλιάζει την γη, εάν αυτή δεν είναι μέσα;

Θα τα καταφέρουν ποτέ λες; Να αγγίξουν ο ένας τον άλλον;
Ή θα χαθούν προσπαθώντας;

Οι συμβολισμοί στις μετόπες του Παρθενώνα

Έχετε αλήθεια σκεφτεί πως ο Παρθενώνας, εκτός από ένα θαύμα αρχιτεκτονικής και τέχνης, αποτελούσε επίσης μία συμβολική καλλιτεχνική κιβωτό του θριάμβου της λογικής, και της τάξης, έναντι του παραλόγου, και της αταξίας;

Αυτός ο θρίαμβος του Ελληνικού πνεύματος απεικονιζόταν όχι τυχαία στον ναό της σοφίας, στις μετόπες του Παρθενώνα.

Πιο συγκεκριμένα, στις μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζεται η Γιγαντομαχία, στη δυτική η Αμαζονομαχία, στη νότια η Κενταυρομαχία και στη βόρεια, σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.

Στο ανατολικό αέτωμα και πάνω ακριβώς από την είσοδο, υπήρχε η αναπαράσταση της γέννησης της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό η διαμάχη της με τον Ποσειδώνα.

Είναι τυχαίο λοιπόν πως στις μετόπες επέλεξαν οι Αθηναίοι να απεικονίσουν μάχες Θεών, ανθρώπων, αλλά και ανθρώπων με Κενταύρους;

“ Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους”, αναφέρει ο Ἡράκλειτος, και ο πόλεμος έχει την τιμητική του στις μετώπες του ναού ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην θέα της σοφίας την θεά Αθηνά, πολιούχο και προστάτιδα της πόλεως των Αθηνών.

Στην ανατολή του χρόνου λοιπόν σύμφωνα με τον μύθο εμφανίζονται οι Τιτάνες, απόγονοι αρχέγονων θεοτήτων, οι οποίοι προήλθαν από το Χάος το οποίο κυριαρχούσε στο απέραντο σύμπαν. Οι πρώτοι Τιτάνες προήλθαν από την ένωση της Γαίας και του Ουρανού.

Αργότερα οι Ολύμπιοι θεοί, με επικεφαλής τον Δία, εναντιώθηκαν στους Τιτάνες τους οποίους νίκησαν στην Τιτανομαχία. Ένας από τους Τιτάνες ήταν και ο Προμηθέας ο οποίος έκλεψε τη φωτιά παρά τις επιθυμίες του Δία και την έδωσε στην ανθρωπότητα.

Οι χαοτικές κοσμικές και φυσικές δυνάμεις είναι εχθρικές στην προσπάθεια επιβίωσης των πρώτων ανθρώπων, συν το χρόνω όμως, καθυποτάσσονται όταν αυτός χειραγωγεί την φύση, και τις φυσικές δυνάμεις μέσω του λόγου, δημιουργώντας τον πολιτισμό.

Η Αμαζονομαχία, συμβολίζει το τέλος της μητριαρχίας, τον θρίαμβο της πατριαρχίας, για αυτό και παριστάνονται στην δυτική μετόπη του ναού της Αθηνάς.

Στην βόρεια Μετόπη εικόνες από τον Τρωικό πόλεμο, ο οποίος αφορά ουσιαστικά, μία υπενθύμιση των παθών, των αδυναμιών, του φόβου, της ματαιοδοξίας και προπάντων των ορίων της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ο άνθρωπος είναι η μοναδική ύπαρξη στον πλανήτη Γη, που έχει γνώση του χρόνου, συνεπώς γνωρίζει ότι θα πεθάνει. Οι πρωταγωνιστές της Ιλιάδας δεν έβρισκαν ηθική υποστήριξη στους θεούς, αλλά στους συνανθρώπους τους, στους θεσμούς και τα έθιμα, που ρύθμιζαν τη ζωή τους. Η ανθρώπινη ύπαρξη αφορά μία πορεία προς το θάνατο.

Ο όρος μοίρα επανέρχεται συχνά, κυρίως στην Ιλιάδα, η μοίρα του ανθρώπου είναι ο μόρος, δηλαδή ο θάνατος.

Ο άνθρωπος είναι θνητός, με την οριστική και τελική έννοια και αυτό δεν ωραιοποιείται παρά μόνο με την δόξα και την υστεροφημία. Για αυτό το λόγο, ενώ ο Αχιλλέας γνωρίζει ότι τίποτα δεν αξίζει όσο η ζωή, εντούτοις δεν επιστρέφει στη Φθία, αλλά στο τέλος του εσωτερικού διαλόγου της ψυχής με τον εαυτό της κατά την έκφραση του Σωκράτη και του Πλάτωνα, προχωρά προς τη μάχη, σίγουρος ότι θα βρει τη δόξα, αλλά και το θάνατο!

Η Κενταυρομαχία τέλος, συμβολίζει την πολιτισμική ανάγκη να εδραιωθεί η θέση του ανθρώπου στην φύση, να ερμηνευθεί ο κόσμος λογικά, και να καθυποταχτεί εν τέλει το άγνωστο.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι πρόγονοι μας δημιούργησαν τους αρχετυπικούς ήρωες, χαρακτήρες, οι οποίοι αν και ήταν υποταγμένοι στην μοίρα και τις αδυναμίες των θνητών, δημιούργησαν τα πρότυπα ενός πολιτισμού υπέρβασης των συλλογικών φόβων και κινδύνων, δαμάζοντας μυθικά ή υπερφυσικά πλάσματα, όπως οι Κένταυροι, ο Μινώταυρος, η Μέδουσα και τόσα άλλα.

Οι Κένταυροι υπό αυτό το πρίσμα συμβολίζουν στην ανθρώπινη διάστασή τους το πνευματικό εκείνο νοήμον ον, το οποίο αποτελεί την κορωνίδα της δημιουργίας, τον άνθρωπο, ο οποίος φέρει εντός του τον θεϊκό σπινθήρα.

Σηματοδοτούν όμως ταυτόχρονα και το ά-λογο στοιχείο με τη μορφή του κτήνους, το οποίο λειτουργεί αντανακλαστικά, όταν κυριαρχείται από τα πάθη και τα ένστικτά του, στοιχεία τα οποία τρέφονται από τον εγωισμό, τη φιλοδοξία, την υπεροψία, τη μισαλλοδοξία.

Η μορφή των Κενταύρων κατ’ αυτόν τον τρόπο αλληγορεί την εικόνα του ανθρώπου, ο οποίος διχασμένος ανάμεσα στα πάθη και τη λογική χάνει τον προσανατολισμό στον σκοτεινό λαβύρινθο του υποσυνειδήτου του.

Οι πρόγονοι μας απεικόνισαν πιθανόν καλλιτεχνικά όλες αυτές τις μάχες στο ναό της σοφίας, θέλοντας να τονίσουν και να συμβολίσουν την καταλυτική υπεροχή της ηθικής και της λογικής, απέναντι στο παράλογο και ανεξέλεγκτο συναίσθημα. Η λογική στην αρχαία Αθήνα θριάμβευσε μέσω της φιλοσοφίας, της τέχνης, των επιστημών!

Στο εξωτερικό τμήμα του ναού της σοφίας αναδεικνύεται ο ασταμάτητος πόλεμος πνεύματος και ύλης, λογικής και παραλόγου, και ο τελικός θρίαμβος της νόησης.

Και αν στο εσωτερικό του ναού το άβατον, κατοικεί η θέα της νόησης και της σοφίας, στο εσωτερικού του ανθρώπου κατοικεί ο θεϊκός σπινθήρας του ανθρώπου.

Κάρμα λέγεται…

Αλήθεια πείτε μου. Με τη λογική προσπαθείτε να κολλήσετε τα κομμάτια μίας καρδιάς που εσείς οι ίδιοι κάνατε σμπαράλια;

Με τι θράσος εισβάλετε ξανά στη ζωή ενός ανθρώπου που ήσασταν υπαίτιοι για τα συντρίμμια που αφήσατε;

Πώς έχετε την απαίτηση να σας δώσει ακόμα μια ευκαιρία, όταν πετάξατε στα σκουπίδια αυτές που ήδη είχατε;

Πώς τολμάτε να τον λέτε εγωιστή επειδή δεν θέλει να ξαναπονέσει;

Και τώρα είστε πάλι εδώ...

“Σε αγαπώ” βροντοφωνάζετε, λες και με αυτή τη λέξη θα ξεχαστούν όλα.

Καταλάβατε λέτε το λάθος σας, και δεν μπορείτε να ζήσετε χωρίς αυτόν.

Εσείς ξεχάσατε, εκείνος όμως όχι .

Πού ήσασταν όταν πυροβολούσατε την καρδιά του ανθρώπου που χτυπούσε μόνο για εσάς;

Πού ήσασταν όταν είχε ανάγκη την αγκαλιά σας κι εσείς επιδεικτικά του γυρίζατε την πλάτη;

Πού ήσασταν όταν με την άθλια συμπεριφορά σας γεμίζατε πίκρα και πόνο αυτόν τον άνθρωπο;

Πού ήσασταν όταν τον σκοτώνατε μέρα με τη μέρα με τις βλακείες σας;

Αλήθεια τώρα πείτε μου. Τσίπα δεν έχετε έτσι;

Σκεφτείτε λίγο τι κάνατε.

Καταφέρατε να χάσετε τον άνθρωπο που σας λάτρευε.
Καταφέρατε να χάσετε τον άνθρωπο που μετέτρεψε την λύπη σας σε χαρά.

Και τώρα ζητάτε ακόμα μια ευκαιρία;
Αλήθεια έχετε πλάκα έτσι;

Κάποτε ξέρετε και ο ανόητος ξυπνάει.

Μην διαμαρτύρεστε τώρα που απομακρύνθηκε την στιγμή που όταν έπρεπε δεν κάνατε τίποτα να τον κρατήσετε.

Μην περιμένετε να τον κατακτήσετε πάλι, όταν εσείς οι ίδιοι καταφέρατε και τον χάσατε.

Βλέπετε, κάποιοι άνθρωποι περνούν μια φορά από τη ζωή μας κι αν δεν τον εκτιμήσουμε όταν πρέπει θα φύγει, κλείνοντας την πόρτα πίσω του οριστικά.

Μάθετε λοιπόν να φροντίζετε την αγάπη, κι όταν την έχετε να την κρατάτε στην ώρα της.

Βλέπεις φίλη /φίλε μου, ο άνθρωπος που σε αγάπησε κι εσύ πλήγωσες γίνεται αγρίμι. Έγλυψε τις πληγές του, τις γιάτρεψε αλλά δεν ξεχνάει ποτέ πόσο πόνεσε, πόσο μάλλον εκείνον που ήταν υπαίτιος γι’ αυτόν τον πόνο.

Και τώρα εάν έχετε τσίπα, πάρτε δρόμο!!!

Βολευτείτε στη μίζερη ζωή σας και παίξτε το και λίγο θύματα, έτσι για το θεαθήναι.
Αφήστε να τρέξουν τα κροκοδείλια δάκρυα από τα μάτια σας, αν και δεν πείθετε κανέναν πια.

Απλά θα σας θυμίσω μόνο τούτο.
Κάρμα λέγεται…

Ο μουσικός πολιτισμός των Ελλήνων

Υπολογίζεται, από την παγκόσμια κοινότητα των σχετικών επιστημόνων, ότι από την αρχαία Ελληνική γραμματεία έχει διασωθεί το 1,8% περίπου.

Τι απέγινε το υπόλοιπο είναι γνωστό σ’ όλους, πλην του χριστιανικού κόσμου. Το 391 η βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας λεηλατήθηκαν από τον χριστιανικό όχλο, που παρέδωσε στην πυρά τη μεγαλύτερη στον κόσμο συλλογή έργων της ελληνικής γραμματείας.

Το «θεοσεβές αυτό έργο» αποτελείωσε ο επίσκοπος Κύριλλος το 415, ο οποίος εξαπέλυσε ιερωμένους και μοναχούς για να δολοφονήσουν την Υπατία, η οποία δίδασκε ακόμη στο Μουσείο την ελληνική φιλοσοφία και τα μαθηματικά.

Το τι ακολούθησε μας το περιγράφει ο Σωκράτης Σχολαστικός στην Εκκλησιαστική του Ιστορία 7. 15. «άνθρωποι θερμοκέφαλοι… την παραμόνεψαν την ώρα που επέστρεφε σπίτι της. Αφού την έριξαν κάτω από την άμαξά της, την έσυραν στη εκκλησία, όπου την γύμνωσαν και την σκότωσαν με όστρακα. Και αφού την διαμέλισαν, πήραν τα κομμάτια της και τα έκαψαν..» (μετάφρ. Γ. Αβραμίδης, βιβλίο «Επίκουρος, εκδ. «Θύραθεν»).Ο εγκληματίας αυτός Κύριλλος εορτάζεται από τους χριστιανούς ως άγιος!!! Ένα διπλό χριστιανικό έγκλημα. Πρώτον η δολοφονία της Υπατίας και δεύτερο, και πιο αποτρόπαιο, η ανακήρυξή του σε άγιο. Ένα ακόμα επεισόδιο στη εγκληματική κατά του Ελληνισμού ιστορία της θρησκείας αυτής.

Παρ’ όλο λοιπόν το 1,8% των διασωθέντων έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, και στο θέμα της αρχαίας ελληνικής μουσικής, διαθέτουμε τόσες σχετικές πληροφορίες, ώστε να πούμε εντελώς αβασάνιστα ότι οι Έλληνες δεν άφησαν καμμιά πτυχή του μουσικού θέματος, που όχι μόνον να μην ασχοληθούν μ’ αυτή, αλλά να μην την εξαντλήσουν, βλέποντάς την από κάθε σκοπιά και από κάθε οπτική γωνία. Επί πλέον υπάρχουν και άπειρα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία επιβεβαιώνουν απόλυτα τις γραπτές μαρτυρίες
 
Για να ξεκαθαρίσουμε μια και καλή τον ισχυρισμό μας αυτόν, προβάλλουμε ως ατράνταχτο αποδεικτικό ντοκουμέντο την «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ» του Σόλωνα Μιχαηλίδη, εκδ. «Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης», μέσα στην οποία αναφέρονται όλα τα σχετικά στοιχεία. Δεν υπάρχει στην παγκόσμια ιστορία τίποτε απολύτως σχετικό ή ανάλογο που ν’ αφορά στα μουσικά πράγματα ενός λαού.

Παρ’ όλα αυτά προσέξτε παρακαλώ την χριστιανική αναίδεια μέχρι σε πόσο δυσθεώρατα ύψη μπορεί να ανέλθει: «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια», σελ. 101 στο λήμμα «Ιουδαίος» γράφει ο βυζαντινοκτυπημένος μουσικολόγος Γ. Σκλάβος (όνομα και πράγμα)«ολίγοι λαοί εκαλλιέργησαν την μουσικήν όσον οι Εβραίοι. Εν τούτοις τίποτε συγκεκριμένο δεν γνωρίζουμε περί της μουσικής των, εφ’ όσον ουδέν λείψανον ή τεκμήριον των αποτάτων χρόνων έχει περισωθεί». Ολόκληρη η απάτη του ιουδαιοχριστιανισμού ξεσκεπασμένη εντελώς. Εκτεθειμένη στο φως του ήλιου. Κι αυτό δεν είναι τίποτε ακόμη. Η χριστιανική ξεδιαντροπιά δεν έχει φραγμούς και όρια. Να τι γράφει στη συνέχεια: «το βέβαιον είναι ότι πολύ προ των Ελλήνων είχον καλλιεργήσει οι Εβραίοι την τέχνην των ήχων»!!! Προσέξτε το «βέβαιον» και το «πολύ». Δηλαδή από την πλευρά των Εβραίων τίποτε ενώ από την πλευρά των Ελλήνων ολόκληρο βουνό. Και παρ’ όλ’ αυτά «το βέβαιον είναι ότι πολύ προ των Ελλήνων είχον καλλιεργήσει οι Εβραίοι την τέχνην των ήχων»!!! Είναι πραγματικά να σιχαίνεται κανείς.

Με την μέθοδο αυτή της πλήρους διαστρέβλωσης της ιστορικής αλήθειας, και της ελληνικής και της ιουδαϊκής, κατόρθωσαν οι πατέρες της χριστιανικής εκκλησίας να ρίξουν το Ελληνικό έθνος σε κατάσταση πλήρους αμάθειας και υποταγής στο αλλότριο θρησκευτικό τους ιουδαιοχριστιανικό δόγμα.

Η εγκυκλοπαίδεια που προαναφέραμε για το κάθε τι που αναγράφει, αναφέρει και τις γραπτές πηγές, ώστε να μην υπάρχει κανένα σκοτεινό σημείο στο κάθε θέμα. Μελετώντας το «έργο ζωής» του Ευεργέτη του Ελληνισμού Σ. Μιχαηλίδη, διαπιστώνει τα εξής εντυπωσιακά και απίστευτα πράγματα:

- Οργανωμένο και πλήρες μουσικό σύστημα.

- Σύστημα διδασκαλίας πρακτικό και θεωρητικό.

- Φυσικομαθηματική διερεύνηση και ανάλυση των στοιχείων της μουσικής.

- Παιδαγωγική και ηθολογική αξιολόγηση της μουσικής γενικώς αλλά και ειδικώς.

- Εσωτερική και εξωτερική μουσικοχορευτική πολιτική.

- Θεολογική προσέγγιση της μουσικής.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο λαός αυτός έταξε τους μισούς σχεδόν θεούς του θεράποντες των μουσικοχορευτικών του θεμάτων και ζητημάτων. Ο τραγόμορφος και πρωτόγονος Πάνας ανακάλυψε την Σύριγγα, την κατηγορία των πνευστών . Ο πανέξυπνος και πανούργος Ερμής την λύρα, την κατηγορία των εγχόρδων. Ο Απόλλων, οι Μούσες. Η Καλλιόπη, η Τερψιχόρη. Ο Διόνυσος, οι Σάτυροι.

Παγκοσμίως όλη η μουσική ορολογία λέγεται με ελληνικά ονόματα: μουσική, μελωδία, αρμονία, ρυθμός, χορός (mysic, rhythm, melody, harmony, chorus).

Δεν αντέχει η δυνατότητα του παρόντος πονήματος την ανάλυση όλων αυτών των στοιχείων του μουσικού ελληνικού πολιτισμού. Εξ άλλου, το ξανατονίζουμε, όλ’ αυτά υπάρχουν στην προαναφερθείσα εγκυκλοπαίδεια. Θα αναφέρουμε μόνον κάποια βασικά χαρακτηριστικά άμα και εντυπωσιακά στοιχεία της ιστορίας αυτής.

Μιά αναφορά, συμπυκνωτικής και αποστακτικής φύσεως, περί της μουσικής πολιτικής των Αθηναίων (οι Σπαρτιάτες διέθεταν ακόμη πιο εντυπωσιακή, όπως θα δούμε), μας αναφέρει ο Πλάτων: «ουδαμού γαρ κινούνται μουσικής τρόποι άνευ πολιτικών νόμων των μεγίστων, ως φησί τε Δάμων και εγώ πείθομαι» (γιατί πουθενά δεν θα μπορούσαν οι τρόποι της μουσικής ν’ αλλάξουν, χωρίς να κλονιστούν οι θεμελιακοί νόμοι της πολιτείας) Πολιτεία Δ΄, 424 c.

Οι απόψεις του Δάμωνα, μεγάλου μουσικολόγου και συμβούλου του Περικλή, εκφράζονται στον Αθήναιο (ΙΔ΄, 624 c, 25). Ούτε λίγο ούτε πολύ, οι Αθηναίοι της εποχής του Περικλή, θεωρούσαν ότι οι μεταβολές στα μουσικά πράγματα της πόλης τους ισοδυναμούσαν με πολιτικό πραξικόπημα! Και δεν πρόκειται για μιά στενοκέφαλη πολιτική, διότι εάν μελετήσουμε τα σχετικά τους επιχειρήματα θα αντιληφθούμε αμέσως ότι επρόκειτο περί της προστασίας του είδους ανθρώπου που ήθελαν να καλλιεργήσουν, επειδή γνώριζαν άριστα τον κεφαλαιώδη ρόλο της μουσικής στην διάπλαση του χαρακτήρα των νέων. Κάτι ασύλληπτο μπροστά στην νεοελληνική εκπαιδευτική χυδαιότητα.

Την τεράστια σημασία της μουσικής πολιτικής αντιλήφθηκε καλά η χριστιανική εκκλησία η οποία την εφάρμοσε στο κατηχητικό της πρόγραμμα. Απόδειξη η ίδια η λέξη κατήχηση, η οποία συνίσταται από τις λέξεις κατά και ήχος. Γνωρίζουν οι παλαιότεροι το γνωστό σουξέ «τα χριστιανόπουλα …».

Υπερβολές θα πούμε σήμερα εμείς οι άσχετοι, απαίδευτοι και καταπλακωμένοι από την μουσική – ξενόφερτη κι εντόπια – χυδαιότητα της εποχής μας. Εάν όμως γνωρίζαμε και εφαρμόζαμε στοιχειωδώς την μουσική πολιτική των προγόνων μας, σίγουρα δεν θα καταντούσαμε στην ελεεινή αυτή κατάσταση, την ανάξια για Έλληνες. Έλληνες οι οποίοι έχουν λησμονήσει εντελώς την τεράστια σημασία της μουσικής, στην διάπλαση της ψυχής και του χαρακτήρα των νέων.

Ο Στράβων ο γεωγράφος αναφέρει ότι: «και τους παίδας αι των Ελλήνων πόλεις πρώτιστα και μάλιστα δια της μουσικής παιδεύουσιν». Αυτονόητα δε ο άνθρωπος αυτός δεν διευκρινίζει το «δια της Ελληνικής μουσικής». Διότι γνώριζαν άριστα οι άνθρωποι εκείνοι ότι η κάθε διαφορετική μουσική διαμορφώνει και το ανάλογο χαρακτήρα. Και οι ελληνικές πόλεις είχαν ξεκάθαρες βλέψεις για τον τύπο ανθρώπου που ήθελαν να καλλιεργήσουν. Πώς να διαμορφώσει κανείς Ελληνικής φύσης και χαρακτήρα άνθρωπο με Ιουδαϊκή μουσική παιδεία; Μόνο δόλιοι άνθρωποι μπορούν να ισχυριστούν κάτι τέτοιο. Ας το πούμε ξεκάθαρα: όση σχέση έχει το «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου» του ιουδαιοχριστιανισμού με το «αρχή βλακείας φόβος θεού» του Επίκουρου, τόση ακριβώς σχέση έχει και η βυζαντινή μουσική με την Ελληνική.

Ας δούμε μόνο την στάση των πατέρων της χριστιανικής εκκλησίας απέναντι στη μουσική των Ελλήνων. Στο βιβλίο του Αλέξη Σολωμού με τον τίτλο  «Ο Άγιος Βάκχος» διαβάζουμε, μεταξύ των άλλων σχετικών, για τον αρχιπατέρα της χριστιανικής εκκλησίας Χρυσόστομο: «δεν τον ενοχλούσαν μονάχα οι παραστάσεις των χορευτών και των μίμων. Ζητούσε από τους χριστιανούς να ξεγράψουν οριστικά κάθε λαϊκό τους τραγούδι. Οι αγωγιάτες να μην τραγουδάνε πάνω στο κάρο τους ούτε οι κοπέλες στον αργαλειό τους ούτε οι μανάδες νανουρίζοντας τα μωρά τους. Τα λείψανα αυτά της αρχαίας Ελληνικής ζωής έπρεπε να τα αντικαταστήσουν με ψαλμούς του Δαβίδ».

Χίλια χρόνια αργότερα οι μαθητές του μισέλληνα και ανώμαλου αυτού ανθρώπου έψελναν τα εξής: «Σίγησον Ορφεύ, ρίψον Ερμή την λύραν, τρίπους ο Δελφοίς δύνον εις λήθην έτι. Δαβίδ γαρ ημίν πνεύματος κρούων λύραν…».

Να όμως τι έψελνε ο Δαβίδ με την λύρα του αλλά και οι συνάδελφοί του μεταξύ των άλλων: «και επεγερώ τα τέκνα σου, Σιών, επί τα τέκνα των Ελλήνων και ψηλαφήσω ρομφαίαν μαχητού. Και κύριος έσται επ’ αυτούς και εξελεύσεται ως αστραπή βολής» (Ζαχαρίας Θ, 13-15). Στο «ΠΗΔΑΛΙΟ» (εκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Καρόλου Ντηλ 4, Θεσς/νίκη)

Κατά τον χριστιανικό κόσμο το «ΠΗΔΑΛΙΟ» «είναι η Διαθήκη μετά την καινή και την παλαιά, η μετά τας αγίας γραφάς αγία Γραφή»).

Διαβάζουμε από την εν Λαοδικεία τοπική σύνοδο εν έτει 364,

- κανών 53ος: «ότι ου δει χριστιανούς εις γάμους απερχομένους βαλλίζειν ή ορχήσθαι αλλά σεμνώς δειπνείν ή αιριστείν ως πρέπει Χριστιανοίς». Κατηγορηματική δηλαδή απαγόρευση του τραγουδιού και του χορού, των κατ’ εξοχήν Ελληνικών αυτών στοιχείων. Η διαταγή του βυζαντινού αυτοκράτορα Αρκάδιου στα τέλη του 4ου αιώνα, το περίφημο «ες έδαφος φέρειν», το οποίο αφορούσε στην ισοπέδωση κάθε ελληνικού ναού και δημοσίου κτίσματος, δεν ίσχυσε καθόλου λιγότερο και για το ελληνικό τραγούδι, απ’ ότι διαπιστώνουμε.

- Στον 55ο κανόνα διαβάζουμε: «ότι ου δει ιερατικούς ή κληρικούς, αλλ’ ουδέ λαϊκούς, εκ συμβολής συμπόσια επιτελείν». Απαγόρευση των συμποσίων στους πάντες: κληρικούς και λαϊκούς. Μας είναι γνωστό όμως τι συνέβαινε στα συμπόσια: «μολπή τ’ ορχηστός τε, τα γαρ αναθήματα δαιτός», μας πληροφορεί ο Όμηρος. Ότι το τραγούδι κι ο χορός είναι τα στολίδια του συμποσίου. Οι στείροι, ανώμαλοι, απάτριδες, ευνούχοι, μισάνθρωποι, κηφήνες και κακούργοι επίσκοποι της χριστιανικής εκκλησίας, όταν επιχειρούν να δολοφονήσουν την χαρά και την διασκέδαση του καθημερινού βίου. Τον κατ’ εξοχήν ελληνικό αλλά και πανανθρώπινο φυσιολογικό τρόπο ζωής. Όταν επιχειρούν να υποβιβάσουν την ανθρώπινη καθημερινή συμπεριφορά πιο κάτω κι απ’ την ζωώδη.

Ο Αριστοτέλης (Πολιτικά Η΄) αναλύει τρεις απόψεις για την αποστολή της μουσικής και την σκοπό για τον οποίο πρέπει να διδάσκεται στους νέους («τίνος δει χάριν μετέχειν αυτής»):

. «παιδιάς ένεκα και αναπαύσεως»

. «… προς αρετήν τι τείνειν την μουσικήν… και το ήθος ποιόν τι ποιεί» (γιατί μπορεί να ασκήσει ευεργετική επίδραση στην διαμόρφωση του χαρακτήρα).

. «προς διαγωγήν… και προς φρόνησιν» (γιατί μπορεί να συμβάλλει στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια).

Πλούταχος (Περί Μουσικής 1140 B-C, 26) «Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι δικαιολογημένα οι παλιοί Έλληνες έδιδαν μεγαλύτερη την προσοχή τους στη μουσική εκπαίδευση. Γιατί πίστευαν ότι έπρεπε να πλάθουν και να ρυθμίζουν τις ψυχές των νέων σε ευπρεπή ηθική με την μουσική («… δια της μουσικής πλάττειν τε και ρυθμίζειν επί το εύσχημον»).

Πλάτων (Πρωταγόρας 326 Α-Β) ότι οι δάσκαλοι της κιθάρας «… κατορθώνουν να κάμουν τους ρυθμούς και τις αρμονίες οικείες στις ψυχές των παιδιών, ώστε να γίνουν ημερότεροι άνθρωποι και, επειδή γίνονται πιο εύρυθμοι και πιο προσαρμοστικοί, να είναι χρήσιμοι και στο λόγο και στην πράξη». Και συνεχίζει: «πας γαρ ο βίος του ανθρώπου ευρυθμίας τε και ευαρμοστίας δείται».

Ο Αριστείδης λέει για μια μέθοδο σύνθεσης (πεττεία): «μαθαίνουμε ποιές νότες να παραλείψουμε και ποιές να χρησιμοποιήσουμε. Και από ποιά ν’ αρχίσουμε και σε ποιά να τελειώσουμε. Αυτό επίσης δημιουργεί ήθος». Τεράστιο θαυμασμό επίσης προκαλεί η επέκταση του προβληματισμού των αρχαίων σε λεπτομέρειες, οι οποίες, για τους σημερινούς ανθρώπους, ανήκουν στη σφαίρα της τρελοελλάδας.

Πλάτων (Νόμοι Β΄, 670 Α): «… η αύληση και η κιθάριση (χωρίς όρχηση και τραγούδι) δείχνει έλλειψη μουσικής καλλιέργειας και θαυματοποιία»! Αλλά και (Νόμοι Β΄, 654 Α-Β): «ουκούν ο μεν απαίδευτος αχόρευτος έσται, τον δε πεπαιδευμένον κεχορευκότα θετέον;» (να δεχτούμε πως ο απαίδευτος άνθρωπος είναι χωρίς εξάσκηση στο χορό και ο μορφωμένος με εξάσκηση;).

Ο Μέγας Παν, πρώτος κατασκευάσας μουσικόν αυλόν, και διαθέτων γαμηστικόν τοιούτον, ως πουλί αείποτε κελαϊδόν, έναντι εύκαιρων και μη θηλυκών φωλεών. Ο Πολύβιος Μεγαλοπολίτης (Ιστορ. Βιβλ. Δ΄ 20,21 , σχολιάζει ο Ευγένιος Βούλγαρης) «επαρατήρησε περί του των Αρκάδων έθνους και των Κυναιθών.

Οι Αρκάδες είχον εκ νομοθεσίας προστεταγμένην την μελέτην της μουσικής. Την εδιδάσκοντο παρ’ αυτοίς εκ νηπίων οι παίδες και οι νεανίσκοι, και εφεξής οι άνδρες έως της ηλικίας τριάκοντα ετών. Δεν ήτον αισχρόν εις τον Αρκάδα αν άλλο τι ερωτάς ήτον άτιμος.

Ερωτηθείς απεκρίνατο δεν ηξεύρω. Όμως αν έλεγε δεν ηξεύρω να ψάλλω ή να μουσουργήσω, ήταν αισχρότατον και ο πολίτης Αρκάςς Εξ εναντίας οι Κυναιθείς κατεφρόνουν την μουσικήν και την απέρριπτον ως μάταιον και ανωφελέστατον επιτήδευμα. Τι ηκολούθησεν; Οι Αρκάδες εγνωρίζοντο παρά πάσι τοις Έλλησιν ερασταί της αρετής, επιεικείς και κόσμιοι εις τα ήθη, δίκαιοι, φιλάνθρωποι, φιλόξενοι θεοσεβείς. Οι Κυναιθείς (αγκαλά και μέρος ομολογουμένως και αυτοί του Αρκαδικού γένους και πλησιόχωροι) εγνωρίζοντο ωσάν οι αντίποδες των Αρκάδων. Κατά τας προαιρέσεις και το πολίτευμα, φαυλόβιοι, δύστροποι, πάντες διεφθαρμένοι τας ψυχάς και τας γνώμας, άδικοι, βίαιοι, ανδροφόνοι και προς τους θεούς ασεβέστατοι».

Στην Σπάρτη ο ένας από τους πέντε Εφόρους, οι οποίοι ήσαν εκλεγμένοι με μονοετή θητεία και κυβερνούσαν ουσιαστικά την πόλη, είχε αποκλειστική αρμοδιότητα να ελέγχει τα μουσικοχορευτικά πράγματα της πόλης.

Οι ρυθμοί και οι κλίμακες της μουσικής κατατάχτηκαν σε γένη, το ήθος των οποίων περιγράφεται με «εκνευριστικές» λεπτομέρειες. Πλούταρχος (Λακωνικά αποφθέγματα 238 Β, 16): «και οι εμβατήριοι ρυθμοί προτρέπουν προς ανδρεία, θάρρος και περιφρόνηση του θανάτου. Τους χρησιμοποιούσαν και στους χορούς με συνοδεία αυλού, διεγείροντας τους πολεμιστές». Δεν θα αναφέρουμε τα χίλια μύρια που λέχτηκαν για το ήθος και τον χαρακτήρα των μουσικών κλιμάκων. Θ’ αρκεστούμε στους χαρακτηρισμούς των τριών γενών τους.

. Διατονικό: φυσικό, αρρενωπό, αυστηρό, σεμνό, εύτονο, απλό, γενναίο, φυσικό.

. Χρωματικό: ήπιο, γλυκύτατο, παραπονιάρικο, από άλλους δε άνανδρο, χυδαίο, ανάξιο για ελεύθερους πολίτες.

. Εναρμόνιο: διεγερτικό, ήπιο, αριστοκρατικό, λιτό, διαυγές, αυστηρό, δεσποτικό, άλλοι δε το απέρριπταν τελείως.

Αλλά και τα τραγούδια, ως σύνθεση όλων των μουσικών στοιχείων, αξιολογούνταν κατά το ήθος τους. Πλούταρχος (Πώς δει των νέων ποιημάτων ακούειν, 19F – 20 Α): «φαύλη μουσική και πονηρά τραγούδια δημιουργούν ήθη ακόλαστα και διεφθαρμένες ζωές, και ανθρώπους που αγαπούν τη μαλθακή ζωή, τη νωθρότητα και την υποταγή στις γυναίκες».

Τέλος πάντων είναι ν’ απορεί και να εξίσταται κανείς μ’ αυτό το ατελείωτο ενδιαφέρον των αρχαίων Ελλήνων, γενικώς και ειδικώς, σε ότι αφορούσε στα μουσικοχορευτικά τους πράγματα. Μιά ολόκληρη εγκυκλοπαίδεια έγραψε ο Σ. Μιχαηλίδης και πάλι δεν περιέλαβε και το κάθε τι.

Ας έλθουμε τώρα στο σήμερα. Πώς τα βλέπουμε εμείς όλ’ αυτά; Τα βλέπουμε υπερβολικά, και μας δημιουργούν και μιά αίσθηση λογοκρισίας. Τόσο μας κόφτει και τόσο καταλαβαίνουμε με τα μυαλά που κουβαλάμε. Οι άνθρωποι είχαν κατά νου κάτι που σε μας είναι άγνωστο. Ξέρανε τι είδους άνθρωπο θέλανε να δημιουργήσουν και πώς να καλλιεργήσουν τον τύπο αυτόν. Μεταξύ δε των άλλων γνώριζαν άριστα την διαπαιδαγωγική δυνατότητα της μουσικής. Πού βρίσκεται δηλαδή το μυστήριο της υποθέσεως; Η αίσθηση του υπερβολικού που μας δημιουργείται οφείλεται στην αμορφωσιά και στην άγνοιά μας και πουθενά αλλού. Μήπως ξέρουμε τι λογής θέλουμε να είναι τα παιδιά μας. Ρωτάς λοιπόν τον Νεοέλληνα: θέλεις τα παιδιά σου να είναι πατριώτες; Φυσικά σου απαντά, θέλει και ρώτημα. Ξέρεις ότι η λέξη πατριώτης και πατρίδα προέρχεται από την λέξη πατέρας; Δεν το είχα σκεφτεί, σου απαντά, αλλά τώρα που το λες μου φαίνεται ότι έχεις δίκιο, είναι ολοφάνερο.

Δε μου λες, όταν πηγαίνεις στην εκκλησία και ακούς τον παπά να λέει «των αγίων πατέρων ημών Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ» ο πατριωτισμός σου δεν παθαίνει τίποτε; Το βρίσκεις φυσιολογικό να είσαι Έλληνας πατριώτης με πατέρες Εβραίους; Αφού ο πατριωτισμός έχει να κάνει με τους πατέρες μας. Άσε τώρα τα θρησκευτικά, αυτά είναι άλλη δουλειά, αλλουνού παπά ευαγγέλιο. Έτσι θα σου απαντήσει ο Έλλην πατριώτης της σήμερον. Ουδέποτε του πέρασε η ιδέα ότι ούτε καν τα ονόματα των προπατόρων του δεν γνωρίζει. Διαπαιδαγωγεί τα παιδιά του με χριστιανικούς ψαλμούς που βρίζουν τους παππούδες του κι αυτός κάνει τον σταυρό του και προσκυνά τους δολοφόνους του Ελληνικού γένους. Γιορτάζει τον προστάτη της παιδείας του τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο που αποκαλούσε τους προπάτορες του, «μωρούς», τόμος 18 σελ. 17, εκφέροντες «λόγους μάταιους κι ακάθαρτους», 18. 113, «δεισιδαίμονες» 34. 429, αιμομίκτες μετά μητέρων και αδελφών, 34. 497, ασοφότερους από τα ζώα, 34. 497. Επί πλέον «στιγματισμένους, χειρότερους από τους χοίρους που πασαλείβονται με περιττώματα», «κυνικά καθάρματα», «πανάθλιους», «παμμίαρους, αδιάντροπους» και χίλιες δυο άλλες ανυπόστατες λοιδορίες. («ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ», εκδ. «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ» 1980.).

Απ’ αυτή την κατάσταση μέχρι του σημείου της βούλησης για εφαρμογή μουσικής πολιτικής υπάρχει απροσμέτρητη απόσταση. Το αλλουνού παπά ευαγγέλιο που μας απάντησε προηγουμένως ο Έλλην πατριώτης της σήμερον μας οδήγησε στην κατάσταση που θα μας περιγράψει σε λίγο ένας ακέραιος Έλλην πατριώτης.

Θα κλείσουμε το παρόν πόνημα με τον επίλογο του άρθρου με τίτλο «Η Ελληνική μουσική υπό την καταδυνάστευση του ράσου» του Γιώργου Λεωτσάκου («Ημερησία» 18-19/ 9/1999). Στο άρθρο αυτό ο Λεωτσάκος παρουσιάζει ντοκουμέντα για την άλωση της ελληνικής μουσικής παιδείας από τους ρασοφόρους και τους υποτακτικούς τους μουσικούς και βιασμένους μουσικολόγους της δεκάρας.

Τελειώνει λοιπόν ως εξής: «Ναι, τέτοιες αλυσίδες πνευματικής δουλείας από σκληρότατο μεταλλικό κράμα σφυρηλατούνται έσωθεν! Μοιραία, αναλογιζόμαστε τους κατά Κέλσον Χριστιανούς του 178 μ.Χ.: Παντοδαπά συμπλάσσοντες δείματα επισπώνται τους ανθρώπους. Πάντα μεν σοφόν απεραύνουσι του λόγου της πίστεως αυτών, μόνους δε ανοήτους και ανδραποδώδεις καλούσι». («Ετούτοι, όμως, επινοώντας κάθε λογής φόβητρα προσελκύουν κόσμο στις γραμμές τους. Και κάθε έξυπνο άνθρωπο απομακρύνουν από τη διδασκαλία της πίστης τους, ενώ καλοδέχονται τους ανόητους και τους δουλοπρεπείς»). (Κέλσου: «Αληθής Λόγος», εκδ. «Θύραθεν», Θεσσαλονίκη, 1996, σελ. 58-59). Και συνεχίζει: «Το οποίο ράσο, αιώνες τώρα, φαρμακώνει το χωράφι της μουσικής μας, τρέμει τη Δύση ως φυσικό κληρονόμο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού που αφάνισαν τα χριστεπώνυμα στίφη του Αλάριχου, οι φονιάδες του Ιλαρίου και της Υπατίας, ο Θεοδόσιος και ο Ιουστινιανός, οι εκτροπές της Δ΄ Σταυροφορίας στην Κωνσταντινούπολη το 1204, οι Νοταράδες και Σχολάριοι που μετά τη σύνοδο της Φλωρεντίας και της Φεράρας το 1438, άνοιξαν Κερκόπορτες και προσκύνησαν τον Πορθητή.

Φοβάται, μέσα από την μουσική, τη νεκρανάσταση του ελληνισμού, από τον τάφο που αιώνες τώρα του σκάβει».

Ας αναλογιστούν λοιπόν τώρα το Παπαδαριό, οι Βυζαντινόπληκτοι, οι κάθε λογής και απόχρωσης Βυζαντινολιγούρηδες και οι Ψαλτάδες το μερίδιο της ευθύνης τους απέναντι στην διαπίστωση του Λεωτσάκου: επιμένουν στην Ιουδαιοχριστιανική τους νοοτροπία και συμπεριφορά διότι φοβούνται την νεκρανάσταση του Ελληνισμού, από τον τάφο που αιώνες τώρα του σκάβουν; Να αναλογιστούν αν ανήκουν στη κατηγορία αυτών των ανθρώπων που περιγράφει ο Κέλσος: «Ετούτοι, όμως, επινοώντας κάθε λογής φόβητρα προσελκύουν κόσμο στις γραμμές τους. Και κάθε έξυπνο άνθρωπο απομακρύνουν από τη διδασκαλία της πίστης τους, ενώ καλοδέχονται τους ανόητους και τους δουλοπρεπείς».

O ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος του 1904-1905 στη θάλασσα: Η ανατολή της ιαπωνικής ισχύος

Στις αρχές του 20ού αιώνα η κυριαρχία των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν αδιαμφισβήτητη. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία και Ρωσία είχαν μοιράσει τη Γη.

Η ρωσική αυτοκρατορία, το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος του κόσμου, εκτεινόταν την εποχή εκείνη από τον Βιστούλα και τον Προύθο μέχρι τη μακρινή Σαχαλίνη και το Πορτ Άρθουρ στην κορεατική χερσόνησο. Απέναντι όμως στη φαινομενικά πανίσχυρη αυτοκρατορία των Τσάρων, βρέθηκε μια αναδυόμενη νέα και μάλιστα μη ευρωπαϊκή δύναμη, η αυτοκρατορία του Ανατέλλοντος Ηλίου, η Ιαπωνία.

Ρωσία και Ιαπωνία είχαν αποκτήσει από νωρίς βλέψεις επί του θνησιγενούς κουφαριού της αυτοκρατορικής Κίνας, επαρχία της οποίας ήταν και η πλούσια σε ορυκτό πλούτο Μαντζουρία. Το 1894, η Ιαπωνία ενεπλάκη σε πόλεμο με την Κίνα, την οποία νίκησε κατά κράτος. Με τη συνθήκη ειρήνης, οι Κινέζοι παραχώρησαν στους νικητές τη Φορμόζα (σημερινή Ταϊβάν) και τη χερσόνησο του Πορτ Άρθουρ.

Όμως, βλέψεις στην περιοχή είχαν και οι Ρώσοι, οι οποίοι, εξασφαλίζοντας τη συνεργασία Γάλλων και Γερμανών έναντι των «Ασιατών», πίεσαν τους Ιάπωνες και τους υποχρέωσαν να παραιτηθούν από την κατοχή του Πορτ Άρθουρ, το οποίο παρέμεινε κινεζικό, για λίγο όμως.

Το 1897, ένας ρωσικός στόλος έφθασε στο Πορτ Άρθουρ και ύστερα από διαπραγματεύσεις η Κίνα «δέχτηκε» να παραχωρήσει, υπό όρους, την ευρύτερη περιοχή στη Ρωσία. Οι Ρώσοι αμέσως άρχισαν να οχυρώνουν το άριστο φυσικό λιμάνι και να κατασκευάζουν σιδηροδρομικές γραμμές που συνέδεαν το Πορτ Άρθουρ με το Χαρμπίν και το Μούκδεν της Μαντζουρίας.

Την ίδια εποχή αποφασίστηκε η επέκταση του διάσημου υπερ-σιβηρικού σιδηροδρόμου προς το Πορτ Άρθουρ. Ήταν φανερό ότι οι Ρώσοι σκόπευαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στην περιοχή, μια περιοχή που η Ιαπωνία θεωρούσε από τον Μεσαίωνα δική της ζώνη επιρροής.

Η απόπειρα επέκτασης του ρωσικού σιδηροδρομικού δικτύου ήταν μια από τις αιτίες που προκάλεσε, το 1900, την εξέγερση των Μπόξερ στην Κίνα, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα από μια διασυμμαχική δύναμη, με τη συμμετοχή Ρώσων και Ιαπώνων. Η Ρωσία, μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης, συνέχισε να επεκτείνεται επικίνδυνα για τα ιαπωνικά συμφέροντα στην Κορέα και τη Μαντζουρία.

Οι Ιάπωνες επιχείρησαν να αντιδράσουν μέσω της διπλωματικής οδού, αλλά όλες τους οι απόπειρες αντιμετωπίστηκαν με ιταμό τρόπο από τους Ρώσους, που φανερά τους αντιμετώπιζαν σαν υπανθρώπους.

Ο Ιάπωνας πρέσβης στην Αγία Πετρούπολη κατέθεσε στις 28 Ιουλίου 1903, επισήμως, τις προτάσεις της χώρας του, βάσει των οποίων η Ιαπωνία αναγνώριζε πλήρως τον ρωσικό έλεγχο επί της Μαντζουρίας, ζητώντας σε αντάλλαγμα την αναγνώριση από τη Ρωσία μιας ιαπωνικής ζώνης ελέγχου στη Βόρεια Κορέα.

Οι Ιάπωνες περίμεναν μέχρι τον Φεβρουάριο του 1904 τη ρωσική απάντηση, που όμως δεν ήρθε ποτέ. Σε απάντηση, ο Ιάπωνας πρέσβης εγκατέλειψε την Αγία Πετρούπολη στις 6 Φεβρουαρίου. Οι σχέσεις Ιαπωνίας-Ρωσίας κατόπιν τούτων κλονίστηκαν ανεπανόρθωτα. Οι Ρώσοι μιλούσαν πλέον ανοικτά για πόλεμο. Οι Ιάπωνες δεν άργησαν να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι τη λύση θα έδιναν τα όπλα.

Ναύαρχος Τόγκο

Οι Ιάπωνες αποφάσισαν να κτυπήσουν πρώτοι, έχοντας ως στόχο την καταστροφή του ρωσικού στόλου Άπω Ανατολής, ο οποίος ναυλοχούσε στο Πορτ Άρθουρ και στο Τσεμούλπο (τη σημερινή Ιντσόν της Κορέας). Ο Ιάπωνας αρχηγός στόλου, ναύαρχος Χεϊχασίρο Τόγκο, σε ηλικία 20 ετών, είχε συμμετάσχει στην πρώτη του ναυμαχία με το ιαπωνικό Αυτοκρατορικό Ναυτικό κατά των στασιαστών οπαδών του τελευταίου Σογκούν.

Συνέχισε να πολεμά μέχρι το 1869, οπότε έληξε ο προτελευταίος ιαπωνικός εμφύλιος και εδραιώθηκε η αυτοκρατορική εξουσία. Ο Τόγκο διακρίθηκε σε όλες αυτές τις συγκρούσεις και στάλθηκε στη Βρετανία για εκπαίδευση μεταξύ των ετών 1871-78. Όταν ξέσπασε ο Γάλλο-κινεζικός πόλεμος (1884 -85), ο Τόγκο παρακολούθησε επισταμένως τη δράση του γαλλικού στόλου υπό τον μεγάλο ναύαρχο Κουρμπέ.

Όταν ξέσπασε ο Α΄ Σινοϊαπωνικός Πόλεμος, ο Τόγκο, κυβερνήτης του καταδρομικού Νανίβα, δεν δίστασε να βυθίσει ένα βρετανικό φορτηγό, που μετέφερε κινεζικά στρατεύματα, ναυλωμένο από τους Κινέζους. Η ενέργειά του αυτή παραλίγο να προκαλέσει σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Ιαπωνίας και Βρετανίας, αλλά απέδειξε και την αποφασιστικότητα του Ιάπωνα αξιωματικού και την εμμονή του στην επίτευξη του σκοπού του, άσχετα με τα μέσα που θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει.

Την ίδια αποφασιστικότητα θα επεδείκνυε δέκα χρόνια αργότερα, ως αρχηγός του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Ναυτικού, απέναντι στους Ρώσους.

Ο ακήρυκτος πόλεμος

Ο Τόγκο, ο «Νέλσων» της Ανατολής όπως ονομάστηκε, ήταν ένας άνδρας που το μόνο του σκεπτικό ήταν η νίκη. Όπως όλοι οι Ιάπωνες εκείνη την εποχή, δεν επιθυμούσε την πολεμική εμπλοκή εναντίον μάλιστα μιας από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις, τη Ρωσία. Από την άλλη μεριά, όπως όλοι οι Ιάπωνες, ένιωσε τρομερά προσβεβλημένος από τη στάση και την απέραντη αλαζονεία των Ρώσων.

Έχοντας υπόψη τη ρωσική υπεροχή εμπνεύστηκε –όπως αργότερα και ο Γιαμαμότο– ένα «προληπτικό» πλήγμα κατά του ρωσικού Στόλου Άπω Ανατολής, μέσα στα ίδια του τα αγκυροβόλια. Το ιαπωνικό Ναυτικό ήταν αρκετά ισχυρό εκείνη την περίοδο, διαθέτοντας 6 νεότευκτα θωρηκτά βρετανικής σχεδίασης, τα Μικάσα (ναυαρχίδα), Χατσούσε, Γιασίμα, Σικισίμα, Ασάχι και Φούτζι, δύο μοίρες σύγχρονων καταδρομικών (9 σκάφη), 15 αντιτορπιλικά, περί τα 20 τορπιλοβόλα και 5 υποβρύχια.

Οι ρωσικές ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή, υπό τον αντιναύαρχο Όσκαρ Βικτόροβιτς Σταρκ, έναν καλό ναυτικό και γνωστό εξερευνητή, ήταν επίσης ισχυρές. Οι Ρώσοι διέθεταν έξι θωρηκτά, τα σύγχρονα και ισχυρά Πετροπαβλόφσκ, Πολτάβα και Σεβαστοπόλ, τα μικρότερα και λιγότερο ισχυρά Περεσβιέτ και Πομπέντα, το Τσάρεβιτς, ένα από τα νεότερα και ισχυρότερα σκάφη του ρωσικού Ναυτικού και το επίσης νεότευκτο αμερικανικής κατασκευής Ρετβιζάν. Επίσης, διέθεταν 5 καταδρομικά και μικρότερα βοηθητικά σκάφη.

Θωρητικά, οι Ρώσοι με τα πλοία αυτά μπορούσαν, αν όχι να νικήσουν αποφασιστικά τους Ιάπωνες, τουλάχιστον να τους προκαλέσουν βαριές απώλειες. Αυτό ήταν που ο Τόγκο ήθελε να αποφύγει.

Η Ιαπωνία αποφάσισε να κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσία στις 10 Φεβρουαρίου 1904. Ο Τόγκο όμως βρισκόταν ήδη στη θάλασσα με το σύνολο των δυνάμεών του, έτοιμος να πλήξει τους Ρώσους εκεί όπου δεν το περίμεναν, στο Πορτ Άρθουρ. Στο οχυρωμένο λιμάνι, το βράδυ της 8ης προς 9η Φεβρουαρίου, όλοι οι αξιωματικοί παρευρίσκονταν στη δεξίωση που παρέθετε ο αντιναύαρχος Σταρκ προς τιμή της συζύγου του.

Παρ’ όλα αυτά, τα ρωσικά αντιτορπιλικά που περιπολούσαν έξω από το λιμάνι αντιλήφθηκαν τις κινήσεις των ιαπωνικών τορπιλοβόλων, τα οποία ο Τόγκο είχε διατάξει να επιτεθούν αιφνιδιαστικά κατά των ρωσικών πλοίων. Οι Ρώσοι κυβερνήτες των περιπολικών δεν γνώριζαν όμως τις προθέσεις των Ιαπώνων και απλώς ανέφεραν το γεγονός στη διοίκηση, η οποία, όπως φαίνεται εκ των πραγμάτων δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός.

Ακριβώς στις 10:30 μ.μ., οι Ιάπωνες κτύπησαν τη ρωσική αρμάδα, αν και ασυντόνιστα. Πάνω στη σύγχυση δύο πλοία τους συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Συνολικά, μεταξύ 10:30 μ.μ. με 2:00 π.μ. της 8ης προς 9η Φεβρουαρίου, οι Ιάπωνες επιτέθηκαν με 8 τορπιλοβόλα κατά των ρωσικών πλοίων, εξαπολύοντας 16 τορπίλες.

Μόνον τρεις από αυτές βρήκαν τον στόχο τους. Οι στόχοι όμως που επλήγησαν ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί. Ήταν τα ισχυρά θωρηκτά Τσάρεβιτς και Ρετβιζάν και το προστατευμένο καταδρομικό Παλάδα. Την επομένη, 10 Φεβρουαρίου 1904, ο τσάρος έλαβε την επίσημη κήρυξη του πολέμου!

Οι ναυμαχίες του Πορτ Άρθουρ

Το ξημέρωμα της 9ης Φεβρουαρίου βρήκε τον Τόγκο να αγωνιά. Δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει το ποσοστό επιτυχίας της αιφνιδιαστικής του επίθεσης. Γύρω στις 8:00 το πρωί, διέταξε τον αντιναύαρχο Σιγκέτο Ντέβα, επικεφαλής της 2ης Μοίρας Καταδρομικών με 4 σκάφη, να πλεύσει προς το Πορτ Άρθουρ και να παρατηρήσει τις κινήσεις των Ρώσων. Ο Ντέβα πραγματικά έπλευσε προς το Πορτ Άρθουρ.

Τα ιαπωνικά καταδρομικά πλησίασαν σε απόσταση 7 χλμ. από το ρωσικό αγκυροβόλιο, χωρίς να γίνουν αντιληπτά. Ο Ντέβα είδε «3-4 πλοία βαριά κτυπημένα και τον υπόλοιπο στόλο σε σύγχυση». Από αυτά που είδε, αλλά και από το γεγονός ότι πλησίασε τόσο κοντά χωρίς να δεχτεί πυρά, έβγαλε το συμπέρασμα ότι ο ρωσικός στόλος είχε καταστραφεί! Αμέσως επέστρεψε και έκανε την αισιόδοξη αναφορά του στον Τόγκο, παρακινώντας τον να πλεύσει με ολόκληρο τον στόλο και να αποτελειώσει τους Ρώσους.

Ο Τόγκο πραγματικά κατευθύνθηκε προς το λιμάνι, αλλά με προσοχή, πλέοντας με τη μοίρα των θωρηκτών του επικεφαλής. Όταν όμως πλησίασε στο λιμάνι, είδε με τρόμο ότι ο ρωσικός στόλος και, το χειρότερο, οι βαριές επάκτιες πυροβολαρχίες ήταν έτοιμες. Το ρωσικό ελαφρύ καταδρομικό Μπογιαρίν, που περιπολούσε έξω από το λιμάνι, έβαλε, χωρίς αποτέλεσμα, ομοβροντία με πυροβόλα των 120 χλστ. κατά του προπορευόμενου Μικάσα.

Κατόπιν όμως, με σωφροσύνη, αποσύρθηκε. Ωστόσο, σύντομα η θάλασσα άρχισε να κοχλάζει. Το Μικάσα δέχτηκε σοβαρό πλήγμα στην κόντρα γέφυρα. Ο Τόγκο τότε διέταξε τα θωρηκτά του να ανοίξουν πυρ με τα βαριά τους πυροβόλα των 305 χλστ. κατά των επάκτιων πυροβολαρχιών και με τα δευτερεύοντα πυροβόλα τους κατά των ρωσικών πλοίων. Οι Ρώσοι απάντησαν και τα πλήγματα εκατέρωθεν ήταν σοβαρά.

Οι Ιάπωνες έπληξαν τα θωρηκτά Πετροπαβλόφσκ και Πολτάβα και τα καταδρομικά Νόβικ, Ντιάνα και Άσκολντ. Αλλά και οι Ρώσοι έπληξαν τα ιαπωνικά θωρηκτά Φούτζι, Σικισίμα και Χατσούτσε καθώς και 5 καταδρομικά. Ο Τόγκο ενώπιον της κατάστασης αυτής αποφάσισε να αποσυρθεί. Την ώρα όμως που η 2η Μοίρα Καταδρομικών έστρεφε προς Νότο, το ρωσικό ελαφρύ καταδρομικό Νόβικ, αν και είχε ήδη πληγεί, επιχείρησε με γενναιότητα να πλήξει τα ιαπωνικά καταδρομικά με μια ομοβροντία τορπιλών. Αλλά και οι 5 τορπίλες που εξαπέλυσε δεν βρήκαν στόχο.

Αντίθετα, οι Ιάπωνες πυροβολητές το έπληξαν πολύ σοβαρά από απόσταση 3 χλμ. κάτω από την ίσαλο γραμμή. Παρ’ όλα αυτά επέζησε για να καταλήξει αργότερα πλοίο του ιαπωνικού Ναυτικού.

Η ναυμαχία πάντως έληξε χωρίς νικητή, με τους Ρώσους να έχουν 150 απώλειες και τους Ιάπωνες 90. Την επομένη οι Ρώσοι αποφάσισαν να λάβουν μέτρα ασφαλείας για να αποφύγουν νέο ιαπωνικό αιφνιδιασμό. Για αυτό το ναρκοθετικό Γενισάι άρχισε να ναρκοθετεί την είσοδο του λιμανιού.

Το σκάφος όμως προσέκρουσε σε μια από τις νάρκες του και βυθίστηκε παίρνοντας μαζί του 120 από τους 200 άνδρες του. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι το σκάφος πήρε στον υγρό του τάφο και τον μοναδικό χάρτη του ναρκοπεδίου που είχε ποντίσει! Το Μπόγιαριν, που στάλθηκε να βοηθήσει, προσέκρουσε επίσης σε νάρκη και εγκαταλείφτηκε. Αφέθηκε να πλέει ακυβέρνητο, ώσπου δύο μέρες αργότερα προσέκρουσε σε δεύτερη νάρκη και βυθίστηκε.

Μετά τη ναυμαχία, ο Τόγκο είχε αγκυροβολήσει με τον στόλο του στην ιαπωνική βάση του Σασέμπο στην Κορέα. Εκεί, αφού επισκεύασε τα πλοία του, αποφάσισε να πλεύσει και πάλι προς το Πορτ Άρθουρ με σκοπό να βυθίσει 5 παλιά φορτηγά σκάφη στη είσοδο του λιμένα, ώστε να παγιδευτούν εντός του τα ρωσικά σκάφη. Στις 24 Φεβρουαρίου, η ενέργεια εκδηλώθηκε, αλλά δεν απέδωσε, αφού στην είσοδο του λιμανιού είχε προσαράξει στα αβαθή το πληγωμένο Ρετβιζάν.

Οι Ρώσοι στο μεταξύ άνοιξαν πυρ και στις συνθήκες χαμηλής ορατότητας που επικρατούσαν πίστεψαν ότι τα δικά τους πυρά είχαν προκαλέσει τη βύθιση 5 ιαπωνικών θωρηκτών! Περιχαρής, ο κυβερνήτης του Πορτ Άρθουρ ναύαρχος Γιεβγκιένι Αλεξέγιεφ έσπευσε να ενημερώσει τηλεγραφικά τον τσάρο για τη μεγάλη νίκη. Όταν βέβαια αποκαλύφτηκε η αλήθεια, η ντροπή του δεν είχε προηγούμενο.

Στις 8 Μαρτίου 1904, πάντως, το ρωσικό ηθικό ανέβηκε κατακόρυφα, καθώς τη διοίκηση του στόλου Άπω Ανατολής, στη θέση του αντιναυάρχου Σταρκ, ανέλαβε ίσως ο καλύτερος Ρώσος ναύαρχος, ο Στεφάν Μακάροφ. Δύο μέρες αργότερα, ο Μακάροφ επιχείρησε μια πρώτη έξοδο με 6 αντιτορπιλικά. Δύο όμως από αυτά βυθίστηκαν σε σύγκρουση με τους Ιάπωνες. Στις 22 Μαρτίου, ο Μακάροφ εξαπέλυσε νέα επίθεση κατά των Ιαπώνων, υποχρεώνοντας το θωρηκτό Φούτζι να αποσυρθεί για επισκευές.

Νέα απόπειρα του Τόγκο, στις 27 Μαρτίου, να αποκλείσει το λιμάνι του Πορτ Άρθουρ, βυθίζοντας παλαιά έμφορτα με πέτρες φορτηγά πλοία στην είσοδο, απέτυχε, αφού οι Ρώσοι πρόλαβαν και τα βύθισαν πριν πλησιάσουν.

Στις 13 Απριλίου, ο ρωσικός στόλος, με τον Μακάροφ να έχει υψώσει το σήμα του στο θωρηκτό Πετροπαβλόφσκ, απέπλευσε από το λιμάνι με σκοπό να συγκρουστεί με τους Ιάπωνες. Ο Μακάροφ είχε μαζί του και τα έξι θωρηκτά –τα δύο πληγέντα είχαν επισκευαστεί– τρία καταδρομικά και μερικά αντιτορπιλικά. Ο Τόγκο όμως είχε ναρκοθετήσει την περιοχή. Στις 9:30 π.μ., το Πετροπαβλόφσκ προσέκρουσε στην πρώτη νάρκη.

Ακολούθησαν άλλες δύο εκρήξεις και στις 9:43 π.μ. το θωρηκτό τινάχτηκε στον αέρα μαζί με τους 635 άνδρες του, ανάμεσά τους και τον ναύαρχο Μακάροφ.

Με το θάνατό του το επιθετικό πνεύμα εξέλειπε εντελώς από τους Ρώσους. Παρόμοια τύχη είχε και το Πομπέντα, το οποίο πάντως κατορθώθηκε να κρατηθεί στην επιφάνεια και όπως-όπως να επιστρέψει στο λιμάνι.

Ο Τόγκο είχε σε μεγάλη εκτίμηση τον Μακάροφ. Έτσι, την επομένη διέταξε όλα τα πλοία του να πλεύσουν με τις σημαίες μεσίστιες, θρηνώντας για τον χαμό ενός άξιου αντιπάλου, όπως το έθος των Σαμουράι επέβαλλε.

Στις 3 Μαΐου, ο Τόγκο επιχείρησε για μια ακόμη φορά να καταβυθίσει 8 παλαιά φορτηγά στην είσοδο του λιμανιού, αλλά και πάλι απέτυχε. Αυτό όμως μικρή σημασία είχε. Γιατί, μετά τον θάνατο του Μακάροφ, ο ρωσικός στόλος δεν έδινε σημεία ζωής.

Ωστόσο, στις 15 Μαΐου, ήταν η σειρά των Ιαπώνων να πληρώσουν βαρύ τίμημα στο σχετικά νέο ναυτικό όπλο, τη νάρκη. Το θωρηκτό Χατσούτσε προσέκρουσε σε δύο νάρκες και βυθίστηκε μαζί με πάνω από το μισό του πλήρωμα (486 άνδρες). Στιγμές αργότερα προσέκρουσε σε δύο νάρκες και το θωρηκτό Γιασίμα, που βυθίστηκε μαζί με 200 άνδρες από το πλήρωμά του. Τις νάρκες είχε ποντίσει η ρωσική ναρκοθέτιδα Αμούρ. Έτσι, από μια ιδιοτροπία της τύχης, ο ιαπωνικός στόλος έχασε σε μισή ώρα το 1/3 των θωρηκτών του.

Παρ’ όλα αυτά, ο αποκλεισμός συνεχίστηκε. Μια χλιαρή ρωσική απόπειρα διάσπασης του κλοιού αποκρούστηκε στις 23 Ιουνίου. Μια δεύτερη και σημαντικότερη, στις 10 Αυγούστου, οδήγησε στη ναυμαχία της Κίτρινης Θάλασσας.

Η ναυμαχία της Κίτρινης Θάλασσας

Μετά το θάνατο του Μακάροφ, επικεφαλής της ρωσικής μοίρας τοποθετήθηκε ο υποναύαρχος Βίλγκελμ Βίτγκεφτ. Αυτός δεν επέδειξε ιδιαίτερη προθυμία να συγκρουστεί με τους Ιάπωνες, και μάλλον όχι άδικα, αφού και τα πλοία του βρίσκονταν σε άσχημη κατάσταση και το ηθικό των πληρωμάτων βρισκόταν στο ναδίρ. Σύντομα, όμως, ο Βίτγκεφτ ήρθε σε σύγκρουση με τον κυβερνήτη του Πορτ Άρθουρ, Αλεξέγιεφ, ο οποίος με τσαρική έγκριση πίεζε τον Βίτγκεφτ να δοκιμάσει την τύχη των όπλων ξανά. Μη έχοντας άλλη επιλογή, ο Βίτγκεφτ αποφάσισε να εξορμήσει.

Στις 10 Αυγούστου του 1904, ο ρωσικός στόλος, αποτελούμενος από τα θωρηκτά Τσάρεβιτς, Ρετβίζαν, Πομπέντα, Περεσβιέτ, Σεβαστοπόλ και Πολτάβα, 4 καταδρομικά, τα Άσκολντ, Ντιάνα, Νόβικ και Παλάδα και 14 αντιτορπιλικά, απέπλευσε από το Πορτ Άρθουρ με στόχο να ναυμαχήσει με τον στόλο του Τόγκο ή στη χειρότερη περίπτωση να ξεφύγει προς το Βλαδιβοστόκ. Το σκεπτικό των Ρώσων ήταν ότι μετά την απώλεια των δύο ιαπωνικών θωρηκτών, οι δυνάμεις τους υπερτερούσαν κατά πολύ έναντι των Ιαπώνων. Αυτό όμως ίσχυε μόνο θεωρητικά.

Και αυτό γιατί τα ρωσικά πλοία είχαν πλέον μειωμένη μαχητική αξία, αφού είχαν ανάγκη επισκευών από τα πλήγματα που είχαν ήδη δεχτεί στις προηγούμενες συγκρούσεις, ενώ το ηθικό των πληρωμάτων ήταν εξαιρετικά χαμηλό. Από την άλλη μεριά, οι Ιάπωνες μπορεί να είχαν απωλέσει δύο θωρηκτά, αλλά διέθεταν τέσσερα θωρακισμένα καταδρομικά, οπλισμένα με πυροβόλα των 203 χλστ., τα οποία μπορούσαν να σταθούν απέναντι στα παλαιότερα ρωσικά θωρηκτά.

Επίσης άλλα τρία ιαπωνικά προστατευμένα καταδρομικά διέθεταν πυροβόλα των 203 χλστ.

Ο Τόγκο πίστευε ότι οι Ρώσοι θα επιχειρούσαν και νέα έξοδο και ήταν έτοιμος. Με τα θωρηκτά Μικάσα, Ασάχι, Φούτζι και Σικισίμα, 10 καταδρομικά, 18 αντιτορπιλικά και 30 τορπιλοβόλα περίμενε τον αντίπαλο. Νωρίς το απόγευμα της 10ης Αυγούστου, οι Ρώσοι εξήλθαν πράγματι από το λιμάνι.

Ο Τόγκο έπλευσε αμέσως προς το τέλος της ρωσικής γραμμής με στόχο να θέσει τον στόλο του ανάμεσα στον ρωσικό και το Πορτ Άρθουρ. Με την κίνηση αυτή, παρά τους κινδύνους από τα επάκτια ρωσικά πυροβόλα, εξασφάλιζε την αδυναμία του ρωσικού στόλου να επανέλθει στο λιμάνι. Ο Βίτγκεφτ τότε άλλαξε πορεία και στράφηκε νότια με προφανή στόχο να φτάσει στο Βλαδιβοστόκ. Ο Τόγκο δεν ήταν προετοιμασμένος για μια τέτοια κίνηση και αιφνιδιάστηκε. Γρήγορα όμως συνήλθε και κινήθηκε ταχύτατα προς το θήραμά του.

Στις 5:43 μ.μ. το Μικάσα άνοιξε πρώτο πυρ από απόσταση 9.000 γιαρδών. Σύντομα, η ρωσική γραμμή μάχης στράφηκε προς τον αντίπαλο και απάντησε στα πυρά. Στην αρχή, η μάχη εξελίχτηκε σε μονομαχία των δύο ναυαρχίδων, του Τσάρεβιτς και του Μικάσα. Γύρω στις 6:00 μ.μ. η γέφυρα του Τσάρεβιτς επλήγη και ο Βίτγκεφτ έπεσε νεκρός.

Ένα δεύτερο πλήγμα συνέτριψε τη γέφυρα του ρωσικού θωρηκτού, σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας βαριά όλους τους αξιωματικούς. Για κάποιο διάστημα το πλοίο έπλεε ακυβέρνητο, ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα ρωσικά θωρηκτά ανεπτυγμένα σε γραμμή. Ξαφνικά, το Τσάρεβιτς εκτέλεσε στροφή 180ο και βρέθηκε σε πορεία σύγκρουσης με το θωρηκτό που ακολουθούσε! Σε λίγο ολόκληρη η ρωσική γραμμή μάχης βρισκόταν σε απίστευτη σύγχυση.

Κανείς κυβερνήτης δεν γνώριζε τι συνέβαινε. Έτσι, οι περισσότεροι πλοίαρχοι αποφάσισαν να επιστρέψουν στο Πορτ Άρθουρ. Στο λιμάνι επέστρεψαν τελικά 5 θωρηκτά, 1 καταδρομικό και 9 αντιτορπιλικά. Το Τσάρεβιτς με 3 αντιτορπιλικά κατέφυγαν στο γερμανικό λιμάνι του Τσιντάγκο και κρατήθηκαν εκεί. Το Άσκολντ και ένα αντιτορπιλικό κατέφυγαν στη Σαγκάη και κρατήθηκαν από τις κινεζικές αρχές. Το Ντιάνα κατέφυγε στη Σαιγκόν και επίσης κρατήθηκε από τις γαλλικές αποικιακές αρχές και μόνο το Νόβικ επιχείρησε να φτάσει στο Βλαδιβοστόκ. Παγιδεύτηκε όμως κατά τη διάρκεια ανθράκευσης από δύο ιαπωνικά καταδρομικά και ο κυβερνήτης του προτίμησε να το βυθίσει. Αργότερα, οι Ιάπωνες το ανέλκυσαν, το επισκεύασαν και το ενέταξαν στον στόλο τους.

Το ταξίδι των καταραμένων

Η στρατηγική ήττα του ρωσικού στόλου στη ναυμαχία της Κίτρινης Θάλασσας είχε ως αποτέλεσμα τον παντελή από τη θάλασσα αποκλεισμό του Πορτ Άρθουρ και την ελεύθερη μεταφορά δυνάμεων από την Ιαπωνία στην Κορέα. Τα ρωσικά πλοία που κλείστηκαν στο Πορτ Άρθουρ ήταν καταδικασμένα να καταστραφούν άδοξα από το βαρύ πυροβολικό του πολιορκητή ιαπωνικού στρατού.

Στη Ρωσία τα νέα της ήττας προκάλεσαν αγανάκτηση. Σε μια άνευ προηγουμένου, εν θερμώ ληφθείσα, απόφαση, η ρωσική ηγεσία αποφάσισε να αποστείλει το σύνολο σχεδόν του Στόλου της Βαλτικής για να άρει τον αποκλεισμό του Πορτ Άρθουρ. Υπό τον ναύαρχο Ζινόβι Ροστεστβένσκι, 5 μοίρες του Στόλου της Βαλτικής, ο οποίος μετονομάστηκε σε 2η Μοίρα Ειρηνικού –ευφημισμός άνευ πρακτικού αντικρίσματος– αποφασίστηκε να πλεύσουν από τη Βαλτική, να κινηθούν παράλληλα με τη δυτική αφρικανική ακτή, να εισέλθουν στον Ινδικό Ωκεανό και, έχοντας διασχίσει 33.000 χλμ., να φτάσουν στο Πορτ Άρθουρ και να πολεμήσουν τον ιαπωνικό στόλο.

Ακόμα και για την τσαρική Ρωσία, η απόφαση ήταν μάλλον υπερβολική. Παρ’ όλα αυτά, ο Ροστεστβένσκι δεν είχε άλλη επιλογή και στις 15 Οκτωβρίου 1904 ξεκίνησε για «το ταξίδι των καταραμένων», όπως ονομάστηκε προσφυώς.

Το στόλο του αποτελούσαν τρεις μοίρες θωρηκτών (11 πλοία), τα Κνιάζ Σουβόροφ, Ιμπερατόρ Αλεξάντερ ΙΙΙ, Μποροντίνο, Ορέλ Οσλιάμπια, Σισόι Βελίκι, Ναβαρίν, Ιμπερατόρ Νικολάι Ι και τα θωρηκτά παράκτιας άμυνας Αντμιράλ Απράξιν, Αντμιράλ Σενιάβιν, Αντμιράλ Ουσακόφ. Από αυτά, όμως, μόνο τα πέντε έφεραν ως κύριο οπλισμό πυροβόλα των 305 χλστ. όπως τα ιαπωνικά θωρηκτά.

Τα υπόλοιπα ήταν παλαιάς ναυπήγησης, αργοκίνητα και εξοπλισμένα με πυροβόλα των 254 χλστ. Ακόμη, στη γραμμή μάχης των θωρηκτών είχε ενταχθεί το ναυπήγησης 1885 παλαιό θωρηκτό Αντμιράλ Νακίμοφ, που έφερε πυροβόλα των 203 χλστ. Ο στόλος διέθετε επίσης 7 καταδρομικά – τα δύο θωρακισμένα (όρος της εποχής αντίστοιχος με τα νεώτερα βαριά καταδρομικά) και ένα εξοπλισμένο εμπορικό, 9 μόλις αντιτορπιλικά και 9 ακόμα βοηθητικά πλοία.

Το ταξίδι ξεκίνησε μέσα σε ατμόσφαιρα ανασφάλειας και φόβου. Στη Βόρεια Θάλασσα, τα ρωσικά πλοία άνοιξαν πυρ κατά βρετανικών ψαράδικων, φοβούμενα ότι επρόκειτο για ιαπωνικά τορπιλοβόλα! Δημιουργήθηκε σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο και χρειάστηκαν χρονοβόρες εξηγήσεις για να πειστούν οι Βρετανοί να επιτρέψουν τη συνέχιση του ταξιδιού. Ωστόσο, οι Βρετανοί δεν επέτρεψαν τη χρησιμοποίηση της διώρυγας του Σουέζ –όπως το επέτρεψαν στο Μουσολίνι το 1935-36, για παράδειγμα– και έτσι τα ρωσικά πλοία υποχρεώθηκαν να περιπλεύσουν την Αφρική.

Ύστερα από διάφορα ευτράπελα γεγονότα και άπειρους φανταστικούς αντιπάλους, τα ρωσικά πλοία έφτασαν στη γαλλική Ινδοκίνα τον Μάιο του 1905, ύστερα από ταξίδι 7 μηνών. Φυσικά, το ηθικό των πληρωμάτων είχε κατασυντριβεί και ο στόλος μόνο έτοιμος για μάχη δεν ήταν. Επιπλέον, τα πλοία είχαν υποστεί κατά τον πλου αρκετές αβαρίες και τα ύφαλά τους έχριζαν καθαρισμού.

Το ηθικό έπεσε ακόμα περισσότερο όταν στις 2 Ιανουαρίου έγινε γνωστό ότι το Πορτ Άρθουρ είχε παραδοθεί. Ως μοναδικός προορισμός απέμενε πλέον το Βλαδιβοστόκ. Υπήρχαν τρεις πιθανές διαδρομές για να φτάσουν τα ρωσικά πλοία έως εκεί, το στενό του Λα Περούζ, του Τσουγκάρου και της Τσουσίμα. Το τελευταίο αποτελούσε τον πλέον σύντομο δρόμο.

Το στενό της Τσουσίμα έλαβε το όνομά του από το ομώνυμο αρχιπέλαγος μικρών νησιών που βρίσκεται ανάμεσα στην Κορέα και την Ιαπωνία, ακριβώς νότια της κορεατικής χερσονήσου, δυτικά της ιαπωνικής μητροπολιτικής νήσου Κιόσου. Ο ίδιος ο Τόγκο έχοντας αντιληφθεί ότι οι Ρώσοι θα επιχειρούσαν να περάσουν από τα στενά της Τσουσίμα, αποφάσισε να τους περιμένει εκεί.

Η καταστροφή

Το βράδυ της 26ης προς 27ης Μαΐου, το ιαπωνικό βοηθητικό καταδρομικό Σινάνο Μαρού, εντόπισε μέσα στην ομιχλώδη νύκτα ένα αδύναμο φως στο βάθος του ορίζοντα.

Το σκάφος έπλευσε προς το φως και βρέθηκε ενώπιον του ρωσικού νοσοκομειακού πλοίου Ορέλ. Ο κυβερνήτης του ρωσικού σκάφους αντιλήφθηκε το ιαπωνικό πλοίο, αλλά πίστεψε ότι ήταν ρωσικό και έτσι δεν θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει τον ναύαρχο Ροστεστβένσκι.

Ο Ιάπωνας κυβερνήτης, πλοίαρχος Ναρουκάβα, συνέχισε να πλέει ανάμεσα στα ρωσικά πλοία και διέκρινε 10 ακόμα σιλουέτες σκαφών μέσα στη νύχτα. Στις 4:55 π.μ. ειδοποίησε τον Τόγκο. Ο Ιάπωνας ναύαρχος έστειλε αμέσως τα ελαφρά καταδρομικά να παρακολουθούν τις κινήσεις των Ρώσων στην περιοχή που είχε υποδείξει στο Σινάνο Μαρού.

Με το πρώτο φως της 26ης Μαίου η μάχη άρχισε. Στις 6:43 π.μ. ο Τόγκο έστειλε το εξής μήνυμα στο Τόκιο: «Μόλις ενημερώθηκα ότι ο εχθρικός στόλος εντοπίστηκε. Ο στόλος μας θα κινηθεί εναντίον του, θα του επιτεθεί και θα τον καταστρέψει».

Την ίδια ώρα, ο Τόγκο ανέπτυξε τα πλοία του σε γραμμή μάχης, με τα Μικάσα, Σικισίμα, Φούτζι και Ασάχι να προηγούνται, τα θωρακισμένα καταδρομικά Κασούγκα και Νίσιν να έπονται και άλλα 6 καταδρομικά να ακολουθούν. Ο ρωσικός στόλος έπλεε επίσης σε γραμμή μάχης σε δύο όμως στήλες. Στη δεξιά στήλη έπλεαν τα θωρηκτά Σουφόροφ, Αλεξάντρ ΙΙΙ, Μποροντίνο και Ορέλ, αριστερά τους οι άλλες δύο μοίρες θωρηκτών με δύο καταδρομικά ανάμεσά τους, με τα υπόλοιπα καταδρομικά να έπονται.

Οι δύο στόλοι απέκτησαν οπτική επαφή γύρω στις 1:40 μ.μ. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα, ο Τόγκο έστειλε σήμα στα πλοία του λέγοντας: «Η τύχη της αυτοκρατορίας μας εξαρτάται από το αποτέλεσμα της σημερινής σύγκρουσης. Κάθε άνδρας ας πράξει το καθήκον του».

Ο Τόγκο, εκμεταλλευόμενος την ανώτερη ταχύτητα της γραμμής μάχης του, που έφτανε τους 17 κόμβους, έναντι 12 της ρωσικής, κατάφερε ύστερα από ελιγμούς επί μια περίπου ώρα να διασταυρώσει το Τ του ρωσικού στόλου. Με τον τρόπο αυτό το σύνολο των πλοίων του μπορούσε να βάλει με το σύνολο σχεδόν των βαρέων πυροβόλων του κατά των ρωσικών πλοίων, τα οποία μπορούσαν να απαντήσουν μόνο με τα πρωραία πυροβόλα. Οι Ρώσοι άνοιξαν πρώτοι πυρ από απόσταση 7 χλμ.

Οι Ιάπωνες απάντησαν όταν έφτασαν σε απόσταση 6,5 χλμ. Οι Ιάπωνες πυροβολητές άρχισαν να βάλουν μανιασμένα ταχείες ομοβροντίες. Οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να απαντήσουν, ειδικά δε οι πυροβολητές των παλαιών πλοίων, με τα μικρά πυροβόλα.

Τα ρωσικά πλοία μετέφεραν άνθρακα και αυτό αποτελούσε ένα ακόμα μειονέκτημα, αφού μια επιτυχημένη βολή εκρηκτικού βλήματος προκαλούσε αμέσως πυρκαγιά. Σύντομα, ο όγκος πυρός των 4 ιαπωνικών θωρηκτών επικεντρώθηκε στη ρωσική ναυαρχίδα Σουβόροφ, επί της οποίας επέβαινε και ο Ροστεστβένσκι. Το πλοίο άρχισε να καίγεται.

Ο Ρώσος ναύαρχος τραυματίστηκε. Ένα αντιτορπιλικό τον παρέλαβε. Το Σουβόροβ στο μεταξύ, όπως και το Οσλιάμπια, επικεφαλής της δεύτερης στήλης του ρωσικού στόλου, είχαν μετατραπεί σε φλεγόμενα επιπλέοντα φέρετρα. Το Σουβόροβ πάντως αρνούνταν να βυθιστεί και συνέχισε να πολεμά με τα μικρότερα πυροβόλα του μέχρι τις 7:20 μ.μ., οπότε και οι τορπίλες των ιαπωνικών τορπιλοβόλων το έστειλαν στον βυθό μαζί με 928 άνδρες του.

Την ίδια τύχη είχε και το Αλεξάντρ ΙΙΙ, το οποίο κομματιασμένο από πλήγματα των 305 χλστ. έγειρε στο πλάι, αναποδογύρισε και χάθηκε στη θάλασσα. Αλλά και το Μποροντίνο ανατινάχτηκε, προφανώς όταν επλήγησαν οι αποθήκες πυρομαχικών. Τα ισχυρότερα ρωσικά πλοία είχαν ήδη καταστραφεί.

Επρόκειτο για σφαγή. «Είναι αδύνατο να μετρήσουμε τα βλήματα που μας χτυπούν. Τα βλήματα έρχονται εναντίον μας το ένα μετά το άλλο. Η θωράκιση, οι υπερκατασκευές, οι γέφυρες κομματιάζονται και τα κομμάτια τους προκαλούν μεγάλες απώλειες… Τα πυροβόλα έχουν ξεκολλήσει από τις θέσεις τους.

Η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή. Οι φλόγες από τις εκρήξεις απλώνονται παντού. Είδα τις πλάκες της θωράκισης να έχουν πυρωθεί», ανέφερε με τρόμο ο διασωθείς του Σουβόροφ πλωτάρχης Βλαντιμίρ Σεμιόνοφ.

Η νύκτα που έπεσε δεν έσωσε τον ρωσικό στόλο. Τα ιαπωνικά αντιτορπιλικά και τορπιλοβόλα εξαπέλυαν συνεχείς τορπιλικές επιθέσεις, οι οποίες προκάλεσαν τη βύθιση του θωρηκτού Ναβαρίν και, το κυριότερο, έσπειραν τον απόλυτο πανικό στους επιζώντες Ρώσους. Από τορπίλη επλήγη και το Σισόι Βελίκι, το οποίο βυθίστηκε το επόμενο πρωί.

Την επομένη, τα υπολείμματα του ρωσικού στόλου βρίσκονταν σε τραγική κατάσταση. Ο αντικαταστάτης του Ροστεστβένσκι, ναύαρχος Νεμπογκάτοφ, δεν είδε σαν λύση παρά μόνο την παράδοση, αρνούμενος να θυσιάσει άσκοπα τις ζωές όσων ανδρών είχαν απομείνει. «Είστε νέοι και είστε αυτοί που θα αποκαταστήσετε την τιμή του ρωσικού Ναυτικού», είπε τους άνδρες του.

Έτσι παραδόθηκαν στους Ιάπωνες τα θωρηκτά Ορέλ, Νικολάι Ι, Απράξιν και Σενιάβιν. Τρία πλοία μόνο κατάφεραν να ξεφύγουν, ανάμεσά τους και το προστατευμένο καταδρομικό Ωρόρα που διαδραμάτισε τον δικό του ρόλο στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο τραυματισμένος Ροστεστβένσκι αιχμαλωτίστηκε.

Ο Τόγκο τον δέχτηκε εγκάρδια και του είπε: «Η ήττα είναι η κοινή μοίρα του στρατιώτη. Δεν υπάρχει κάτι για οποίο θα πρέπει να ντρέπεστε. Το σημαντικό είναι ότι και οι δύο πράξαμε το καθήκον μας».

Στην πραγματικότητα, η βαριά ρωσική ήττα ήταν αναμενόμενη. Το ρωσικό Ναυτικό είχε 4.380 νεκρούς, 5.917 αιχμαλώτους, ανάμεσά τους και δύο ναύαρχοι, και 1.862 άνδρες περιορισμένους σε ουδέτερα λιμάνια μέχρι τη λήξη του πολέμου. Οι Ιάπωνες έχασαν μόνο τρία τορπιλοβόλα και είχαν 117 νεκρούς και 500 τραυματίες. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι είχαν καταρρίψει τον μύθο περί του αήττητου του «λευκού ανθρώπου» και είχαν καταστήσει την πατρίδα τους, μέσα σε μερικές ώρες, παγκόσμια ναυτική δύναμη.