ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Πλοῦτος (959-1005)

ΓΡΑΥΣ
ἆρ᾽, ὦ φίλοι γέροντες, ἐπὶ τὴν οἰκίαν
960 ἀφίγμεθ᾽ ὄντως τοῦ νέου τούτου θεοῦ,
ἢ τῆς ὁδοῦ τὸ παράπαν ἡμαρτήκαμεν;
ΧΟ. ἀλλ᾽ ἴσθ᾽ ἐπ᾽ αὐτὰς τὰς θύρας ἀφιγμένη,
ὦ μειρακίσκη· πυνθάνει γὰρ ὡρικῶς.
ΓΡ. φέρε νυν, ἐγὼ τῶν ἔνδοθεν καλέσω τινά.
965 ΧΡ. μὴ δῆτ᾽· ἐγὼ γὰρ αὐτὸς ἐξελήλυθα.
ἀλλ᾽ ὅ τι μάλιστ᾽ ἐλήλυθας λέγειν σ᾽ ἐχρῆν.
ΓΡ. πέπονθα δεινὰ καὶ παράνομ᾽, ὦ φίλτατε·
ἀφ᾽ οὗ γὰρ ὁ θεὸς οὗτος ἤρξατο βλέπειν,
ἀβίωτον εἶναί μοι πεπόηκε τὸν βίον.
970 ΧΡ. τί δ᾽ ἐστίν; ἦ που καὶ σὺ συκοφάντρια
ἐν ταῖς γυναιξὶν ἦσθα; ΓΡ. μὰ Δί᾽ ἐγὼ μὲν οὔ.
ΧΡ. ἀλλ᾽ οὐ λαχοῦσ᾽ ἔπινες ἐν τῷ γράμματι;
ΓΡ. σκώπτεις· ἐγὼ δὲ κατακέκνισμαι δειλάκρα.
ΧΡ. οὔκουν ἐρεῖς ἁνύσασα τὸν κνισμὸν τίνα;
975 ΓΡ. ἄκουέ νυν. ἦν μοί τι μειράκιον φίλον,
πενιχρὸν μέν, ἄλλως δ᾽ εὐπρόσωπον καὶ καλὸν
καὶ χρηστόν· εἰ γάρ του δεηθείην ἐγώ,
ἅπαντ᾽ ἐποίει κοσμίως μοι καὶ καλῶς·
ἐγὼ δ᾽ ἐκείνῳ γ᾽ αὖ τὰ πάνθ᾽ ὑπηρέτουν.
980 ΧΡ. τί δ᾽ ἦν ὅ τι σου μάλιστ᾽ ἐδεῖθ᾽ ἑκάστοτε;
ΓΡ. οὐ πολλά· καὶ γὰρ ἐκνομίως μ᾽ ᾐσχύνετο.
ἀλλ᾽ ἀργυρίου δραχμὰς ἂν ᾔτησ᾽ εἴκοσιν
εἰς ἱμάτιον, ὀκτὼ δ᾽ ἂν εἰς ὑποδήματα·
καὶ ταῖς ἀδελφαῖς ἀγοράσαι χιτώνιον
985 ἐκέλευσεν ἂν τῇ μητρί θ᾽ ἱματίδιον·
πυρῶν τ᾽ ἂν ἐδεήθη μεδίμνων τεττάρων.
ΧΡ. οὐ πολλὰ τοίνυν, μὰ τὸν Ἀπόλλω, ταῦτά γε
εἴρηκας· ἀλλὰ δῆλον ὅτι σ᾽ ᾐσχύνετο.
ΓΡ. καὶ ταῦτα τοίνυν οὐχ ἕνεκα μισητίας
990 αἰτεῖν μ᾽ ἔφασκεν, ἀλλὰ φιλίας οὕνεκα,
ἵνα τοὐμὸν ἱμάτιον φορῶν μεμνῇτό μου.
ΧΡ. λέγεις ἐρῶντ᾽ ἄνθρωπον ἐκνομιώτατα.
ΓΡ. ἀλλ᾽ οὐχὶ νῦν ὁ βδελυρὸς ἔτι τὸν νοῦν ἔχει
τὸν αὐτόν, ἀλλὰ πολὺ μεθέστηκεν πάνυ.
995 ἐμοῦ γὰρ αὐτῷ τὸν πλακοῦντα τουτονὶ
καὶ τἄλλα τἀπὶ τοῦ πίνακος τραγήματα
ἐπόντα πεμψάσης ὑπειπούσης θ᾽ ὅτι
εἰς ἑσπέραν ἥξοιμι— ΧΡ. τί ἔδρασ᾽; εἰπέ μοι.
ΓΡ. ἄμητα προσαπέπεμψεν ἡμῖν τουτονί,
1000 ἐφ᾽ ᾧτ᾽ ἐκεῖσε μηδέποτέ μ᾽ ἐλθεῖν ἔτι,
καὶ πρὸς ἐπὶ τούτοις εἶπεν ἀποπέμπων ὅτι
«πάλαι ποτ᾽ ἦσαν ἄλκιμοι Μιλήσιοι.»
ΧΡ. δῆλον ὅτι τοὺς τρόπους τις οὐ μοχθηρὸς ἦν.
ἔπειτα πλουτῶν οὐκέθ᾽ ἥδεται φακῇ·
1005 πρὸ τοῦ δ᾽ ὑπὸ τῆς πενίας ἅπαντ᾽ ἐπήσθιεν.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΚΗΥΞ

ΚΗΥΞ

(ψαροφάγο θαλασσοπούλι, ίσως γλάρος)

 

Η ιστορία της Αλκυόνης και του Κήυκα θυμίζει το ζεύγος Αίμου και Ροδόπης, τόσο για την ύβρι που διέπραξαν αποκαλώντας τους εαυτούς τους Ήρα και Δία όσο και για την τιμωρία της μεταμόρφωσης που επέβαλλαν οι θεοί στα δύο ζευγάρια -πουλιά το πρώτο, βουνά το δεύτερο. Πιο συγκεκριμένα:

Η Αλκυόνη, κόρη του Αίολου και της Αιγιάλης, παντρεύτηκε τον γιο του Εωσφόρου Κήυκα. Η αγάπη που ένιωθε ο ένας για τον άλλον τους οδήγησε να συγκρίνουν τους εαυτούς τους με το αρχέτυπο θεϊκό ζευγάρι, τον Δία και την Ήρα και να ονομάζονται με τα ονόματα εκείνων, όχι τα δικά τους. Οι θεοί τους τιμώρησαν, μεταμόρφωσαν την Αλκυόνη στο ομώνυμο ψαροφάγο θαλασσοπούλι και τον Κήυκα σε πουλί που ορμά στη θάλασσα για να αρπάξει τη λεία του, ίσως γλάρο (Οδ., ο 479). Επειδή όμως η Αλκυόνη έφτιαχνε τη φωλιά της κοντά στην ακτή και τα κύματα την κατέστρεφαν, ο Δίας τη λυπήθηκε και διέταξε τους ανέμους να σταματήσουν για δεκατέσσερις μέρες, επτά πριν το χειμερινό ηλιοστάσιο και επτά μετά. Στη διάρκεια αυτών των ημερών, η Αλκυόνη επωάζει τα αυγά της. Αυτές οι χωρίς κακοκαιρία μέρες ονομάστηκαν Αλκυονίδες.

 

Ο Οβίδιος παραλλάσσει κατά πολύ την ιστορία αποδίδοντας την αιτία της μεταμόρφωσης των δύο ηρώων στον οίκτο των θεών. Διηγείται, λοιπόν, ότι ο Κήυκας αποφάσισε να ταξιδέψει για να ζητήσει χρησμό από το μαντείο του Απόλλωνα στην Κλάρο. Τα παρακάλια της Αλκυόνης για τον κίνδυνο από τους ανέμους -τους ήξερε καλά από τα παιδικά της χρόνια σαν κόρη του Αιόλου που ήταν- δεν σταμάτησαν τον Κήυκα. Όμως θαλασσοταραχή* στο Αιγαίο τσάκισε το πλοίο και ο ίδιος πνίγηκε. Το σώμα του ξεβράστηκε στην ακτή, όπου το βρήκε η Αλκυόνη. Ο θρήνος** της προκάλεσε τη συμπόνια των θεών που τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά.

 

Ο Λουκιανός, με αφορμή τον μύθο της μεταμόρφωσης*** της Αλκυόνης και του Κήυκα σε πουλιά λόγω του έρωτα της Αλκυόνης προς τον άνδρα της, όχι λόγω της αλαζονείας τους, στήνει ένα διάλογο ανάμεσα στον Χαιρεφώντα και τον Σωκράτη για το δυνατό ή μη των μεταμορφώσεων, για να καταλήξουν οι δύο συνομιλητές στο συμπέρασμα ότι οι θνητοί «βεβαίως ουδέν ασφαλές δυνάμεθα να είπωμεν, ούτε περί των αλκυόνων ούτε περί των αηδόνων». Γι' αυτό ο Σωκράτης καταλήγει ότι θα μεταδώσει στα παιδιά του την ιστορία όπως την έμαθε από τους προγόνους του αλλά «και τον ευσεβή και φίλανδρον έρωτά σου [ω Αλκυών] πολλάκις θα εξυμνήσω προς τας γυναίκας μου Ξανθίππην και Μυρτώ, αναφέρων προς τοις άλλοις και την τιμήν την οποίαν σου έκαμαν οι θεοί». Η φιλανδρία της Αλκυόνης που προκάλεσε τον οίκτο των θεών αξιοποιείται δεόντως από τον άνδρα Σωκράτη.

----------------------------------

*Παρηγόρια η αγάπη

 

Στου Κήυκα το νου μανάχα αυτή, στα χείλη του μονάχα η Αλκυόνη,

την Αλκυόνη μόνο λαχταράει, και στη λαχτάρα παρηγόρια μόνη

που είναι η αγάπη του μακριά - πατρίδα και γιαλός, μόνη του σκέψη.

Πως θέλει τώρα, για στερνή φορά, στο σπίτι του τα μάτια του να στρέψει,

δεν ξέρει ωστόσο πού, σε ποια μεριά. Κοχλάζει ολόγυρα του πόντου

το πηγάδι, σέρνεται γύρω η μαύρη συννεφιά και πίσσα τον τυλίγει το σκοτάδι.

(Οβ., Μετ. 11. 545-550)

 

**Ο θρήνος της Αλκυόνης για τον Κήυκα

 

Κύμα το κύμα πάνω στ' ακρογιάλι

τον ξέβρασε ο πόντος - είναι αυτός; Τώρα μπορεί να δει και να γνωρίσει

τον άντρα της - ναι, ήτανε αυτός. Πρώτα κραυγή και σπαραγμός, κατόπι

χαράζει πρόσωπο και ρούχα και μαλλιά και τρέμοντας ολάκερη απλώνει

τα δυο της χέρια πάνω στον νεκρό: «Έτσι, λοιπόν, αγάπη μου γυρίζεις;

Τέτοιος σου μέλλονταν ο μαύρος γυρισμός;»

 

Τους σπλαχνιστήκαν οι θεοί. Κάναν πουλί το άψυχο κουφάρι,

κι έτσι, πουλιά της θάλασσας οι δυο πετούν και τώρα αντάμα σα ζευγάρι.

Του γάμου τους κακό το ριζικό, μα σαν πουλιά κρατάν την παντρειά τους,

αρσενικό μαζί και θηλυκό, γίναν γονιοί, τρανεύουν τα μικρά τους.

Κάθε που γαληνεύει ο καιρός, μέρες εφτά μες στον βαρύ χειμώνα

μέσα στην πελαγίσια της φωλιά, πάνω στα κύματα κλωσάει η αλκυόνα.

Λουφάζουνε του πόντου τα νερά, ο Αίολος μαντρώνει τους αγέρες

και για των γόνων το χατίρι χορηγεί τις γαληνές αλκυονίδες μέρες.

(Οβ., Μετ. 11. 723-728)

 

***Λουκιανού Αλκυών ή περί μεταμορφώσεως

 

ΧΑΙΡΕΦΩΝ: Ποια φωνή μας ήλθεν, Σωκράτη, μακρυά από τα ακρογιάλια, εις εκείνο το ακρωτήριον; Πόσον ώμορφη είναι να την ακούη κανείς. Ποίον ζώον τάχα να είναι; Διότι είναι άφωνα, καθώς είναι γνωστόν, όσα ζουν εις το νερό.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Είναι κάποιο θαλασσινό πουλί, Χαιρεφών, που το ονομάζουν αλκυόνα, πολύθρηνον και πολύδακρυ, διά το οποίον κάποιος παλαιός θρυλείται μύθος μεταξύ των ανθρώπων. Λέγουν, πως κάποτε ήτο γυναίκα, κόρη του Αιόλου του Έλληνος, και ότι εθρηνούσεν από πολλήν αγάπην τον νεαρόν της άνδρα, που απέθανε, τον Κήυκα τον Τραχίνον, τον υιόν του Εωσφόρου του αστέρος, ώμορφο παιδί ωραίου πατέρα. Έπειτα δε πως έγεινε πτερωτή από κάποιαν θείαν θέλησιν και ότι παρόμοια με πουλί πετά επάνω από τα πελάγη, αποζητούσα εκείνον, που και αν σε όλην την γην επλανήθη, δεν ημπόρεσε να τον εύρη.

ΧΑΙΡΕΦΩΝ: Αυτό, διά το οποίον μου ομιλείς, είναι η αλκυών; Ποτέ ως τώρα δεν είχα ακούση την φωνήν της· αλλά σαν κάτι ξένον πραγματικά την άκουσα. Αληθινά, πόσον θρηνητικήν αφήνει φωνήν. Τίνος μεγέθους τάχα να είναι, Σωκράτη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όχι μεγάλου. Μεγάλην όμως διά την αγάπην προς τον άνδρα της έλαβεν από τους θεούς τιμήν, διότι κατά την εποχήν, που κλωσίζουν, συμπίπτουν και αι αλκυονίδες ημέραι, που μέσα εις τον χειμώνα είναι παρόμοιαι με καλοκαιρινάς. Τέτοια ημέρα είναι και η σημερινή περισσότερον από κάθε άλλην. Δεν βλέπεις πόσον καθαρός είναι ο ουρανός, ατάραχη δε και γαλήνιος, ωσάν καθρέπτης, όλη η θάλασσα ;

ΧΑΙΡΕΦΩΝ: Έχεις δίκαιον· φαίνεται αλήθεια, ότι είναι αλκυονίς η σημερινή ημέρα, καθώς και η χθεσινή.

Έρωτας∙ ένα κοκτέιλ ορμονών

Ο έρωτας είναι το πιο πνευματικό και το πιο σαρκικό συναίσθημα. Είναι λατρεία κι εθισμός σε έναν άνθρωπο, στο βλέμμα του, στη μυρωδιά και στο άγγιγμά του. Είναι τρέλα κι ευτυχία. Να βλέπεις τον άνθρωπό σου και να λάμπεις. Να χαμογελάς και μόνο στη σκέψη του.
Ο έρωτας είναι όλα αυτά κι άλλα πολλά ακόμη. Μα πώς πλημμυρίζουμε με έρωτα; Είναι ο θεός Έρως που τοξοβολεί κι όταν πληγώσει δύο με τα βέλη του, εκείνοι ερωτεύονται παράφορα; Ρομαντική η απάντηση που είχαν δώσει οι αρχαίοι, μα η επιστήμη έχει δώσει μία πιο ρεαλιστική. Ο έρωτας είναι χημεία, είναι ένα ψυχοβιολογικό φαινόμενο με αρχή, κορύφωση και τέλος.

Σε πρώτη φάση βιώνουμε τη σεξουαλική επιθυμία και την έλξη. Οι σεξουαλικές ορμόνες, η τεστοστερόνη και τα οιστρογόνα ενεργοποιούν την ερωτική επιθυμία και κινητοποιούν τον άνθρωπο σε ένα διαρκές ερωτικό κυνήγι αναζήτησης συντρόφου. Η τεστοστερόνη συναντάται στους άνδρες αλλά και στις γυναίκες σε μικρότερες ποσότητες, όπου και μεταβολίζεται άμεσα σε οιστρογόνα.

Η έλξη προς συγκεκριμένο πρόσωπο σχετίζεται με πλήθος πολιτισμικών παραγόντων, μα κυρίαρχο ρόλο παίζουν κι οι αισθητήριες ενδείξεις, όπως το άγγιγμα, το πώς ηχούν όσα λέει στ’ αφτιά μας και κυρίως η μυρωδιά. Πιο συγκεκριμένα, οι φερομόνες είναι χημικά μόρια που εκπέμπει το ανθρώπινο σώμα κι υπαγορεύουν τη συμπεριφορά μας. Παρότι δεν μπορούμε συνειδητά να τις μυρίσουμε, εισέρχονται μέσω του οσφρητικού συστήματος στον εγκέφαλο και καθιστούν κάποιον ελκυστικό για εμάς. Γι’ αυτό και χρησιμοποιούμε κολόνιες κι αρώματα, όχι επειδή απλώς μυρίζουν ωραία, αλλά κι επειδή περιέχουν παράγωγα φερομονών κι έτσι γινόμαστε πιο ελκυστικοί.

Σαν επόμενο βήμα ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί το χημικό οπλοστάσιό του για να εστιάσουμε την προσοχή μας στον «ένα» ή στη «μία». Αν θέλαμε να του δώσουμε έναν τίτλο, θα μπορούσε να δανειστεί αυτόν της ταινίας «Έρωτας κι άλλα ναρκωτικά/Έρωτας σαν ναρκωτικό» (Love and other drugs). Κι αυτό γιατί ο έρωτας κι η χρήση ναρκωτικών επιδρούν με τον ίδιο τρόπο στον ανθρώπινο εγκέφαλο, καθώς κι οι δύο συνθήκες προκαλούν έκλυση ντοπαμίνης.

Η ντοπαμίνη παράγεται όταν κάνουμε κάτι το οποίο μας προκαλεί άκρατη ευχαρίστηση κι εκρήγνυται στην περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την επιβράβευση και τα κίνητρα, με αποτέλεσμα τον εθισμό. Γι’ αυτό και στους ερωτευμένους παρατηρούμε αυξημένη ενεργητικότητα, απώλεια ύπνου, ευφορία, εμμονή κι άγχος, όπως κι αίσθημα στέρησης, όταν λείπει αυτός ή αυτή που ποθούμε.

Ταυτόχρονα, παρατηρείται αύξηση της αδρεναλίνης και της κορτιζόλης. Ο οργανισμός τίθεται σε μια κατάσταση «μείνε ή φύγε», που νευροφυσιολογικά παρουσιάζεται με ενδείξεις παρόμοιες με εκείνες του άγχους. Η καρδιά μας χτυπά δυνατά, ιδρώνουμε και στεγνώνει το στόμα μας όταν συναντάμε το πρόσωπο που μας ενδιαφέρει. Κι όμως, το άγχος αυτό είναι ένα καλό άγχος, γιατί χρησιμεύει για τη διέγερση του σώματος κι είναι απαραίτητο για τη σεξουαλική επαφή. Κολπάκια της φύσης, βλέπεις, για να εξελιχθεί το είδος μας.

Στο στάδιο αυτό, επίσης, μειώνεται δραματικά η σεροτονίνη, σε ποσοστό έως και 40%. Πάλι καλά που αυξάνεται η ντοπαμίνη, δηλαδή, γιατί ο έρωτας θα ήταν συνώνυμο της κατάθλιψης! Η έλλειψη αυτή της σεροτονίνης είναι τόση σχεδόν όση περίπου και στα άτομα με ιδεοψυχαναγκατσική διαταραχή κι, επομένως, η μειωμένη σεροτονίνη είναι ο λόγος που το αντικείμενο του πόθου μας στοιχειώνει τις σκέψεις μας, μας γίνεται εμμονή.

Τέλος, η ΡΕΑ (φαινυλαιθυλαμίνη) με παρενέργειες παρόμοιες με της ντοπαμίνης, προκαλεί ένα γενικό αίσθημα ευφορίας, καθότι λειτουργεί ως φυσική αμφεταμίνη (έχει δράση σαν εκείνη της κοκαΐνης με άλλα λόγια), ερεθίζοντας τον εγκέφαλο, μεταμορφώνοντας τις αισθήσεις κι, ίσως, όπως συχνά περιγράφουν κι οι ερωτευμένοι, διαστρεβλώνοντας την αίσθηση της πραγματικότητας!

Η έκλυση όλων αυτών των ορμονών συμβαίνει για να εξασφαλιστεί ότι θα μείνουμε με ένα σύντροφο αρκετό καιρό μαζί, κι αυτό για το καλό των απογόνων. Μα τα αποτελέσματά τους, καταχρηστικά χρησιμοποιώντας τον όρο, κάνουν τον έρωτα να μοιάζει με μανία. Φυσικά, ο οργανισμός δεν μπορεί να αντέξει να λειτουργεί επ’ άπειρον σε τέτοιες συνθήκες κι, επιπλέον, από ένα σημείο κι έπειτα συνηθίζει τις ουσίες αυτές. Θεωρείται, λοιπόν, πως ο έρωτας μπορεί να διαρκέσει έως 18 μήνες ή το πολύ έως και 3 ή 4 χρόνια. Ο έρωτας, λοιπόν, τελειώνει. Και μετά τι;

Μετά έρχεται είτε το οριστικό τέλος της σχέσης είτε η συντροφική αγάπη ή, αλλιώς, προσκόλληση. Ας μιλήσουμε για το ιδανικότερο τέλος. Τι είναι η συντροφική αγάπη; Μια σχέση πιο στενή, με μεγαλύτερη δέσμευση κι οικειότητα, μια αγάπη που μας δένει για πάντα αλλά και πολύ λιγότερο πάθος. Πώς φτάνει κάνεις σε αυτή; Παρά το γεγονός πως οι αλλαγές στη χημική σύσταση του εγκεφάλου μας δεν είναι μόνιμες, αν η σχέση συνεχιστεί, αυξάνεται η ποσότητα των ορμονών «ωκυτοκίνη» και «βαζοπρεσσίνη», που σχετίζονται με το συναίσθημα οικειότητας και τρυφερότητας που νιώθει ένα ερωτευμένο ζευγάρι.

Αναλυτικότερα, η ωκυτοκίνη εκλύεται άμεσα με το άγγιγμα ή ακόμα κι από παρατεταμένη πνευματική επαφή σε ερωτικές ή άλλες σχέσεις κι έτσι παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη στενού δεσμού, γι’ αυτό κι αποκαλείται συχνά «η ορμόνη της θωπείας». Είναι μία ισχυρή ορμόνη που εκλύεται και στα δύο φύλα κατά τη διάρκεια του οργασμού κι ενισχύει το αίσθημα της σύνδεσης, της εγγύτητας, της οικειότητας και της στοργής που δημιουργείται ανάμεσα στο ζευγάρι∙ όσο πιο συχνή είναι η σεξουαλική συνεύρεση στο ζευγάρι τόσο μεγαλύτερη η έκλυση ωκυτοκίνης, επομένως κι η ανάπτυξη ενός ισχυρότερου δεσίματος μεταξύ τους!

Εκτός της ωκυτοκίνης, κατά τη διάρκεια (ή λίγο έπειτα) της σεξουαλικής πράξης συμβαίνει στη γυναίκα έκλυση βασοπρεσσίνης, η οποία κατόπιν συλλαμβάνεται απ’ τον άνδρα μέσω ειδικών υποδοχέων, δίνοντάς του αίσθημα πληρότητας κι ικανοποίησης. Η ορμόνη αυτή αυξάνει την αφοσίωση του ενός ατόμου στο άλλο κι ενισχύει την τάση τους να προστατεύουν τον σύντροφό τους από άλλους επίδοξους διεκδικητές. Έτσι, η βασοπρεσσίνη φέρεται να θεμελιώνει την πίστη ενισχύοντας τη μακροπρόθεσμη δέσμευση του ζευγαριού.

Καταλήγοντας, φαίνεται πως ο έρωτας δεν είναι άλλο παρά ένα κοκτέιλ, όχι ποτών, μα ορμονών. Το πιο μεθυστικό, το πιο εθιστικό, το πιο γευστικό και συναρπαστικό κοκτέιλ που μπορείς να γευτείς. Εις υγείαν!

BERTRAND RUSSEL: Ο φθόνος είναι μία από τις πιο δυνατές αιτίες δυστυχίας

Ο φθόνος είναι, νομίζω, ένα από τα πιο βαθιά ριζωμένα στον άνθρωπο πάθη. Το βρίσκουμε συχνά στα βρέφη κάτω του ενός έτους, και πρέπει ν’ αντιμετωπίζεται με πολύ λεπτότητα και τρυφερότητα από τους παιδαγωγούς. Η παραμικρή ένδειξη εύνοιας προς ένα παιδί σε βάρος άλλου, παρατηρείται και γεννάει μνησικακίες. Απόλυτη αμεροληψία πρέπει να τηρεί όποιος έχει να κάνει με παιδιά. Το συναίσθημα είναι τόσο πολύ ισχυρό στο παιδί, όσο στους μεγάλους.

Ο φθόνος παίζει σημαντικό ρόλο στις περισσότερες ευυπόληπτες γυναίκες. Αν στον υπόγειο σιδηρόδρομο δείτε να μπαίνει στο βαγόνι σας μια κομψοντυμένη γυναίκα, προσέξτε τα βλέμματα των άλλων γυναικών. Θα δείτε πως όλες τους, εκτός ίσως από κείνες που ’ναι ακόμα πιο κομψοντυμένες, θα την κοιτάξουν με κακία και θα κάμουν το καθετί για να βγάλουν συμπεράσματα ταπεινωτικά για το άτομό της. Η αγάπη του σκανδάλου είναι μια εκδήλωση αυτής της γενικής μοχθηρίας: κάθε ιστορία που θα βγει σε βάρος μιας άλλης γυναίκας θα γίνει αμέσως πιστευτή, όσο λίγες αποδείξεις κι αν υπάρχουν. Μια πολύ αυστηρή ηθική χρησιμοποιείται για τους ίδιους σκοπούς: εκείνοι που είχαν την ευκαιρία να αμαρτήσουν σε βάρος της γεννούν το φθόνο και θεωρείται τίμιο να τους τιμωρήσει κανείς γι’ αυτό τους το αμάρτημα.

Το ίδιο μπορεί να παρατηρηθεί και στους άντρες, αλλά με τη διαφορά πως οι γυναίκες θεωρούν όλες τις άλλες γυναίκες ως ανταγωνίστριες, ενώ, γενικά, οι άνδρες δεν υιοθετούν αυτή τη στάση παρά μονάχα απέναντι σε κείνους που έχουν το ίδιο επάγγελμα. Σου έτυχε ποτέ, αναγνώστη μου, να κάνεις την απρονοησία να εγκωμιάσεις το έργο ενός καλλιτέχνη μπροστά σε άλλον καλλιτέχνη; Είπες ποτέ καλά λόγια για έναν πολιτικό, μπροστά σε άλλον πολιτικό του ίδιου κόμματος; Παινέψατε ποτέ έναν αιγυπτιολόγο μπροστά σε άλλον αιγυπτιολόγο; Αν ναι, τότε στις ενενήντα εννιά περιπτώσεις μέσα στις εκατό θα έχετε προκαλέσει έκρηξη ζήλιας. Στην αλληλογραφία του Λάιμπνιτς με το Χόυγκενς, υπάρχουν γράμματα που θρηνούν για την υποτιθέμενη ψυχοπάθεια του Νεύτωνα: «Δεν είναι θλιβερό, γράφουν, η ασύγκριτη μεγαλοφυΐα του Νεύτωνα να σκοτισθεί από την παραφροσύνη;». Και οι δύο αυτοί μεγάλοι άνθρωποι, μέσα στα πολυάριθμα γράμματά τους χύνουν κροκοδείλια δάκρυα με μιαν ολοφάνερη ευχαρίστηση. Στην πραγματικότητα, το κακό για το οποίο θρηνούν δε συνέβη, αλλά μονάχα οι εκκεντρικότητες του Νεύτωνα δώσανε λαβή σε τέτοιες φήμες.

Από όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, ο φθόνος είναι το πιο βασανιστικό. Ο φθονερός όχι μόνο θέλει να προκαλέσει τη δυστυχία και το κάνει κάθε φορά που το μπορεί ατιμώρητα, αλλά και ο ίδιος γίνεται δυστυχής με το φθόνο του. Αντί ν’ αντλεί χαρά από κείνο που έχει, αντλεί πόνο από κείνο που έχουν οι άλλοι. Αν μπορεί, στερεί τους άλλους από τα πλεονεκτήματά τους, πράγμα που του είναι τόσο επιθυμητό, όσο το να εξασφαλίσει ο ίδιος αυτά τα πλεονεκτήματα. Αν δώσει ελεύθερη διέξοδο στο πάθος του, γίνεται ολέθριο σε κάθε σοβαρή προσπάθεια και εμποδίζει μια καλή εφαρμογή ενός γερού ταλέντου. Γιατί ο γιατρός να πηγαίνει στους αρρώστους του με αυτοκίνητο και ο εργάτης να πηγαίνει στη δουλειά του με τα πόδια; Γιατί ένας καθηγητής πανεπιστημίου να κάθεται σ’ ένα ζεστό σπίτι, όταν άλλοι άνθρωποι είναι απροστάτευτοι από τις κακοκαιρίες; Γιατί ένας άνθρωπος που κατέχει ένα σπάνιο ταλέντο, μεγάλης αξίας για τον κόσμο, να γλιτώνει από την αγγαρεία της καθημερινής σπιτικής δουλειάς; Στα ερωτήματα αυτά ο φθόνος δε βρίσκει καμιά απάντηση. Το καλό όμως είναι πως μέσα στην ανθρώπινη ψυχή υπάρχει ένα αντίρροπο πάθος: ο θαυμασμός. Εκείνοι που θέλουν ν’ αυξήσουν την ανθρώπινη ευτυχία πρέπει να επιζητούνε την αύξηση του θαυμασμού και την ελάττωση του φθόνου.

Τι φάρμακο υπάρχει για το φθόνο; Ο άγιος θα τον θεράπευε με την απάρνηση του εαυτού του, μολονότι ακόμα και ανάμεσα στους αγίους ο φθόνος για άλλους αγίους δεν είναι διόλου κάτι το αδύνατο. Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος πως ο Άγιος Συμεών ο Στυλίτης, θα ένοιωθε μεγάλη χαρά μαθαίνοντας ότι ένας άλλος άγιος έμεινε περισσότερο καιρό επάνω σε πιο στενό στύλο. Αλλά αν αφήσουμε στην μπάντα τους αγίους, το μόνο αποτελεσματικό φάρμακο για τους συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες είναι η ευτυχία. Και το κακό είναι ότι ο φθόνος αυτός καθαυτόν είναι ένα τρομερό εμπόδιο στην ευτυχία. Πιστεύω πως ο φθόνος αναπτύσσεται τεράστια από τις ατυχίες της παιδικής ηλικίας. Το παιδί που βλέπει έναν αδελφό του ή αδελφή του να τον προτιμάν απ’ αυτόν, αποκτά τη συνήθεια του φθόνου και όταν μεγαλώσει περιμένει καινούργιες αδικίες, που σαν έλθουν τις οσφραίνεται αμέσως και αν δεν έλθουν τις φαντάζεται. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι αναπόφευκτα δυστυχής και καταντάει αληθινή πληγή για τους φίλους του, που με όλη την καλή θέληση του κόσμου δεν μπορούν να του βγάλουν από το μυαλό ότι δεν έχουν καμιά προκατάληψη εναντίον του και καμιά διάθεση να τον πληγώσουν.

Έχοντας την έμμονη ιδέα πως κανείς δεν τον αγαπά, καταλήγει να δικαιώσει αυτή του την πεποίθηση με τη διαγωγή του. Ένα άλλο ατύχημα της παιδικής ηλικίας, που οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα, είναι να έχει κανείς γονείς δίχως ίχνος τρυφερότητας. Ακόμα και δίχως να ’χει έναν αδελφό ή μια αδελφή άδικα ευνοούμενη από τους γονείς του, το παιδί που θα ιδεί πως άλλα παιδάκια αγαπιούνται περισσότερο από τους γονείς τους, θ’ αρχίσει να τα μισεί και αυτά και τους δικούς του γονείς και όταν μεγαλώσει θα νοιώθει σαν τον Ισμαήλ, γιο του Αβραάμ. Ορισμένα είδη ευτυχίας αποτελούν φυσικό δικαίωμα του κάθε ανθρώπου και εκείνος που θα τα στερηθεί δεν μπορεί παρά να γεμίσει από πίκρα και μνησικακία.

Μα ο φθονερός μπορεί ν’ απαντήσει: «Και τι μ’ ωφελεί που μου λέτε πως το φάρμακο του φθόνου είναι η ευτυχία; Εγώ δεν μπορώ να νοιώσω ευτυχία, όσο με τρώει ο φθόνος και σεις μου λέτε πως δε θα μπορέσω να πάψω να ’μαι φθονερός, όσο δε βρίσκω την ευτυχία». Μα η πραγματική ζωή έχει τη δική της λογική. Και μόνο να συνειδητοποιήσεις τις αιτίες του φθόνου, είναι ένα μεγάλο βήμα προς τη θεραπεία. Η συνήθεια να σκέπτεσαι με συγκρίσεις είναι ολέθρια. Κάθε γεγονός ευχάριστο πρέπει να το χαιρόμαστε στο ακέραιο, δίχως να σταματάμε για να σκεφθούμε ότι αυτή η ευχαρίστηση δεν είναι και τόσο μεγάλη, όσο εκείνη που μπορεί να χαίρεται κάποιος άλλος.

Για να βρει το δρόμο που θα τον έβγαζε απ’ αυτόν τον κόσμο της απελπισίας, ο άνθρωπος ο πολιτισμένος οφείλει να πλουτίσει την καρδιά του, όπως πλάτυνε το πνεύμα του. Οφείλει να μάθει να ξεπερνά τον εαυτό του και, κάνοντάς το να κατακτά την ελευθερία του σύμπαντος.

BERTRAND RUSSEL, Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Σχετικισμός: Η ομορφιά βρίσκεται στο μάτι του θεατή; Ή μήπως όχι;

Αναμφίβολα, η πιο οικεία ερώτηση στον τομέα της αισθητικής είναι κατά πόσο οι αξίες της αισθητικής, όπως για παράδειγμα η ομορφιά, είναι «πραγματικές» ιδιότητες, σύμφυτες και αντικειμενικές των πραγμάτων στα οποία αποδίδονται. Ή μήπως αυτές οι αξίες είναι μάλλον αναπόσπαστα δεμένες ή εξαρτώμενες από τις αποφάσεις και τις διαθέσεις των ανθρώπων οι οποίοι αποδίδουν στα πράγματα αυτές τις ιδιότητες; Η υπόθεση του ηθικού σχετικισμού πάνω στο ανωτέρω ερώτημα, με απλά λόγια, είναι ότι η δεύτερη απάντηση είναι η σωστή και ότι τελικά αυτό που ισχύει για την αισθητική ισχύει για την ηθική δεοντολογία.

Η πρόταση των σχετικιστών είναι ότι μέχρις ενός σημαντικού βαθμού μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις ηθικές αποφάσεις ως αισθητικές. Αν, για παράδειγμα, πεις ότι σου αρέσουν τα οστρακοειδή αλλά σε εμένα δεν αρέσουν, ουσιαστικά συμφωνούμε ότι διαφέρουμε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν βγαίνει νόημα να πούμε ότι είτε ο ένας είτε ο άλλος έχουμε δίκιο ή όχι. Και θα ήταν τουλάχιστον παράλογο για εμένα να προσπαθήσω να σε πείσω να σταματήσεις να ορέγεσαι τα οστρακοειδή ή να σε κριτικάρω επειδή ακριβώς σου αρέσουν.

Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ο σχετικιστής επιχειρηματολογεί λέγοντας ότι αν μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή κοινότητα εγκρίνει, ας πούμε, τη βρεφοκτονία, αυτό δεν είναι κάτι για το οποίο αυτή η ομάδα λανθάνει, απλώς είναι κάτι ηθικά σωστό γι’ αυτήν. Και φυσικά, δεν θα άρμοζε στους άλλους ανθρώπους να κριτικάρουν αυτή την κοινωνική ομάδα ή να προσπαθήσουν να τους πείσουν να αλλάξουν τις πεποιθήσεις τους, επειδή ακριβώς δεν υπάρχει μια ουδέτερη σκοπιά από την οποία θα πειστούν για να αλλάξουν την άποψή τους. Επομένως, σύμφωνα με αυτή την άποψη, καμία ηθική αλήθεια- καμία ηθική αρχή ή πεποίθηση- δεν θεωρείται “πραγματικά” σωστή ή λάθος. Μπορεί όμως να θεωρηθεί σωστή ή λάθος μόνο από τη σκοπιά μίας δεδομένης κουλτούρας, κοινωνία ή ιστορικής περιόδου.

Ένα από τα πιο φανερά πλεονεκτήματα του σχετικισμού είναι ότι ταιριάζει πολύ καλά με τη μεγάλη ποικιλία τόσο των ηθικών πεποιθήσεων, οι οποίες υπήρχαν σε διάφορες εποχές και χώρες στο παρελθόν, όσο και με τις ηθικές πεποιθήσεις οι οποίες υπάρχουν σήμερα. Αυτό έχει από καιρό αναγνωριστεί. 0 Ηρόδοτος, ο οποίος έζησε τον πέμπτο αιώνα π.Χ., έγραψε την ιστορία μιας ομάδας Ελλήνων οι οποίοι βρίσκονταν στην αυλή του Δαρείου, του βασιλιά των Περσών, και είχαν φρίξει από την υπόδειξη ότι έπρεπε να φάνε τα νεκρά σώματα των πατεράδων τους. Στη συνέχεια, οι Έλληνες ήρθαν αντιμέτωποι με κάποιους Καλλατίες, φυλή Ινδών οι οποίοι ακολουθούσαν την πρακτική αυτή, δηλαδή να τρώνε τα νεκρά σώματα των πατεράδων τους. Η αντίδραση των Καλλατιών ήταν ακριβώς η ίδια με των Ελλήνων, δηλαδή έφριξαν με τη συνήθεια των Ελλήνων να καίνε τους νεκρούς τους. Επισημαίνοντας, λοιπόν, ότι η ηθική είναι κατά βάση θέμα παράδοσης, ο ιστορικός Ηρόδοτος δείχνοντας την έγκρισή του παραθέτει τα λόγια του Πινδάρου: «Η παράδοση είναι βασιλιάς των πάντων».

Διαφωνώντας σχετικά με τη συμφωνία ότι διαφωνούμε

Ένα πρόβλημα που υπάρχει σχετικά με την πεποίθηση των σχετικιστών ότι πρέπει να θεωρούμε τις ηθικές αποφάσεις ως αισθητικές είναι ότι τέτοιες πεποιθήσεις φαίνεται να αποκλείουν οποιαδήποτε τυχόν συζήτηση αναφορικά με τις ηθικές αξίες. Προφανώς δεν υπάρχει κανένας λόγος να συζητάμε τα σωστά ή τα λάθη του να τρώμε οστρακοειδή ή να σκοτώνουμε βρέφη. Όμως η πραγματική ζωή είναι γεμάτη από τέτοιες διαφωνίες και συζητήσεις. Συχνά, οι θέσεις μας για ηθικά ζητήματα, όπως είναι οι αμβλώσεις και η θανατική ποινή, είναι ιδιαίτερα έντονες και, φυσικά, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και ως κοινωνία, συχνά αλλάζουμε τις απόψεις μας από καιρού εις καιρόν. Ο απόλυτος σχετικιστής θα υποστήριζε ότι όχι μόνο διαφορετικά πράγματα είναι σωστά για διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά και ίδια πράγματα μπορεί να είναι σωστά για τους ίδιους ανθρώπους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μπορεί όμως ο σχετικιστής να συμβιβαστεί τελικά με το συμπέρασμα ότι διάφορες πρακτικές, όπως η υποδούλωση των ανθρώπων ή το κάψιμο των αιρετικών, είναι λανθασμένες τώρα, αλλά ήταν σωστές στο παρελθόν, επειδή οι προηγούμενες κουλτούρες και πολιτισμοί τα θεωρούσαν σωστά;

Οι υποστηρικτές του σχετικισμού μερικές φορές προσπαθούν να μετατρέψουν την αποτυχία τους να λάβουν σοβαρά υπόψη τις συνήθεις ηθικές πτυχές της ζωής μας προς όφελος τους, υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να είμαστε τόσο επικριτικοί προς τις άλλες κουλτούρες. Ίσως πρέπει να είμαστε πιο ανεκτικοί, πιο ανοιχτόμυαλοι και ευαίσθητοι στα έθιμα και τις πρακτικές των άλλων λαών. Με άλλα λόγια, πρέπει να ζούμε όπως πιστεύουμε και να αφήσουμε τους άλλους να ζήσουν όπως πιστεύουν εκείνοι. Αλλά αυτό δυστυχώς δεν είναι εφικτό. Και αυτό, επειδή μόνο ο δήθεν μη ανεκτικός και ο μη σχετικιστής μπορεί λογικά να αποδεχτεί την ανεκτικότητα και την πολιτισμική ευαισθησία ως αρετές τις οποίες θα έπρεπε να υιοθετούμε όλοι. Από την προοπτική του σχετικιστή, φυσικά, η ανεκτικότητα δεν είναι παρά ακόμη μία αξία για την οποία διαφορετικές κουλτούρες ή κοινωνίες θα έπρεπε να συμφωνούν ή να διαφωνούν.

Αν όλα επιτρέπονται…

Από την κοινή αλλά αβασάνιστη άποψη ότι “όλα είναι σχετικά”, μπορούμε μερικές φορές να συμπεράνουμε ότι “όλα επιτρέπονται”. Στις τελευταίες δεκαετίες, αυτό έχει γίνει το σύνθημα ενός είδους ελευθερισμού ο οποίος έχει ταχθεί ενάντια σε όλα τα είδη παραδοσιακών ή αντιδραστικών δυνάμεων στην κοινωνία, στην κουλτούρα και στη θρησκεία. Εντούτοις, η έλλειψη σαφήνειας η οποία καταθλίβει τους πραγματικά ανεκτικούς από τους σχετικιστές, κατακλύζει γοργά τις πιο ακραίες εκδοχές του σχετικισμού.

Ο ριζοσπαστικός σχετικισμός είναι η άποψη ότι όλα τα είδη ισχυρισμών-ηθικών ή άλλων- είναι σχετικά. Έτσι, ο ισχυρισμός ότι όλες οι απόψεις είναι σχετικές, είναι στην πραγματικότητα και αυτός σχετικός – άρα και αυτοαναιρούμενος; Ναι, λοιπόν, οφείλει να είναι ώστε να μην υπάρχει αντίφαση με όσα λένε. Αλλά αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, αυτό σημαίνει ότι η άποψή μου ότι όλοι οι ισχυρισμοί είναι απόλυτοι, είναι αλήθεια για εμένα. Άρα, οι σχετικιστές δεν μπορούν να πουν, για παράδειγμα, ότι είναι πάντα άδικο να κριτικάρεις την εθιμοτυπία άλλων κοινωνιών, καθώς εγώ προσωπικά ίσως το βρίσκω σωστό να κριτικάρω. Γενικά, οι σχετικιστές δεν μπορούν να υποστηρίζουν μονίμως την εγκυρότητα των θέσεών τους.

Αποδεκτός με μέτρο

Οι σοφιστές στην αρχαία Ελλάδα ήταν ουσιαστικά οι πρώτοι ηθικοί σχετικιστές. Οι φιλόσοφοι οι οποίοι ταξίδευαν συχνά και οι δάσκαλοι, όπως ο Θρασύμαχος και ο Πρωταγόρας, υποστήριζαν (σύμφωνα με τον Πλάτωνα) ότι τα πράγματα μπορούσαν να θεωρηθούν καλά ή άσχημα, σωστά ή λάθος, δίκαια ή άδικα, λόγω των ανθρώπινων συμβάσεων και όχι εξαιτίας των φυσικών δεδομένων. Οι αντιφάσεις του σχετικισμού του Πρωταγόρα εκτίθενται επιδέξια από τον Σωκράτη στους Πλατωνικούς Διαλόγους, αλλά στην πραγματικότητα ο Πρωταγόρας φαίνεται να έχει υιοθετήσει μια πιο μετριοπαθή θέση, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να υπάρχουν κάποιοι κανόνες (βασισμένοι ωστόσο στους συμβατικούς κανόνες της παράδοσης) ώστε να διασφαλίζεται ότι η κοινωνία θα λειτουργεί σε ένα μίνιμουμ ασφαλούς συνύπαρξης.

Η θέση του Πρωταγόρα είναι μια αναγνώριση ότι οι άνθρωποι πρέπει να συμφωνούμε σε κάτι, να έχουμε δηλαδή κάποιο κοινό έδαφος, ώστε να μπορούμε να ζούμε μαζί ως κοινωνικά όντα. Αυτό είναι ακριβώς το κοινό έδαφος το οποίο υπονομεύεται από τον ριζοσπαστικό σχετικισμό. Αλλά στην πραγματικότητα, όπως έχει δείξει η ανθρωπολογία, ενώ υπάρχουν αμέτρητες διαφορές στις λεπτομέρειες, πολλές ουσιώδεις αξίες μπορούν να ανιχνευθούν ουσιαστικά σε όλες τις κουλτούρες, προηγούμενες και τωρινές, όπως για παράδειγμα οι κοινής αποδοχής νόμοι ενάντια στις παράνομες δολοφονίες, ή και ενάντια στην παραβίαση όρκων και συμφωνιών, χωρίς τους οποίους οι κοινωνίες δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν, ούτε και οι άνθρωποι να συνεργαστούν. Επομένως, μια μικρή δόση σχετικισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί μια υγιής διόρθωση στην «πολιτισμική» στενότητα και μισαλλοδοξία. Οι μεγάλες δόσεις σχετικισμού, όμως, είναι σίγουρα τοξικές και μπορούν να φτάσουν στα όρια του ηθικού μηδενισμού.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Κανείς άλλος δεν φταίει για τούτα – μόνο εγώ

Μπορούμε ν’ απαντήσουμε στον Μένανδρο τούτο: “Κανένας ζωντανός δεν γίνεται να πει “Αυτό εγώ δεν θα το πάθω”, αλλά, ενόσω είναι ακόμα ζωντανός, μπορεί να πει: Αυτό εγώ δεν θα το κάνω· δεν θα πω ψέματα, δεν θα ραδιουργήσω, δεν θα κλέψω, δεν θα σκεφτώ επίβουλα”.

Τούτο είναι πραγματικά στο χέρι μας και δεν είναι μικρή αλλά μεγάλη συμβολή για την ψυχική γαλήνη. Όπως αντιθέτως,

η συνείδησή μου, γιατί ξέρω πως έκανα έργα φοβερά, (ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ),

σαν πληγή στη σάρκα, έτσι αφήνει πίσω της και στην ψυχή τη μεταμέλεια που διαρκώς τη ματώνει και την κεντρίζει. Τις άλλες λύπες, βέβαια, αναιρεί η λογική, αλλά η μεταμέλεια προκαλείται από την ίδια τη λογική αφού η ψυχή, μαζί με το συναίσθημα της ντροπής, τύπτεται και τιμωρείται από μόνη της. Όπως εκείνοι που ριγούν από κρυάδες ή καίγονται από πυρετό ενοχλούνται και υποφέρουν περισσότερο από εκείνους που νιώθουν τα ίδια από εξωτερική ζέστη ή κρύο, έτσι και οι λύπες οι προερχόμενες από τυχαία γεγονότα, που είναι σαν να έρχονται απ’ έξω, είναι ελαφρότερες· όμως εκείνος ο θρήνος,

κανείς άλλος δεν φταίει για τούτα – μόνο εγώ (ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ),

που λέγεται μετά από κάθε σφάλμα μας και που προέρχεται από μέσα μας, κάνει τον πόνο ακόμα πιο βαρύ εξαιτίας της ντροπής που νιώθουμε. Συνεπώς, ούτε το πολυτελές σπίτι ούτε η αφθονία χρυσαφιού ούτε η περηφάνια για την καταγωγή ούτε η λαμπρότητα του αξιώματος ούτε η χάρη του λόγου και η ευφράδεια παρέχουν τόση ηρεμία και γαλήνη στη ζωή όσο η καθαρή από κακές πράξεις και προθέσεις ψυχή, αυτή που έχει πηγή ζωής της το ατάραχο και αμίαντο ήθος· από την πηγή αυτή ρέουν οι καλές πράξεις που έχουν ενέργεια εμπνευσμένη και χαρούμενη, την οποία ακολουθεί μεγαλοφροσύνη, και (που έχουν) μνήμη γλυκύτερη και ασφαλέστερη από τη “γηροτρόφο” ελπίδα του Πινδάρου.

Μήπως “και τα θυμιατήρια”, όπως είπε ο Καρνεάδης, “ακόμα κι όταν έχουν αδειάσει, δεν κρατούν το άρωμά τους για πολύ καιρό”, και οι καλές πράξεις δεν αφήνουν στην ψυχή του σοφού πάντα χαριτωμένη και φρέσκια την ανάμνησή τους, με την οποία ποτίζεται η χαρά και θάλλει, και περιφρονεί όσους κλαίγονται και κατηγορούν τη ζωή πως είναι τόπος δεινών ή τόπος εξορίας που έχει οριστεί εδώ για τις ψυχές;

Ευχαριστιέμαι, επιπλέον, με τον Διογένη ο οποίος, όταν είδε τον οικοδεσπότη του στη Σπάρτη να προετοιμάζεται με υπερηφάνεια για κάποια γιορτή, είπε: “Ο καλός άνθρωπος δεν θεωρεί την κάθε μέρα γιορτή;” Και λαμπρότατη βέβαια, αν έχουμε σωφροσύνη.

Αφού η ζωή είναι η πιο τέλεια μύηση και τελετουργία στα παραπάνω, πρέπει να είναι γεμάτη ψυχική γαλήνη και χαρά και όχι, όπως συμβαίνει με τους πολλούς που περιμένουν τα Κρόνια, τα Διάσια, τα Παναθήναια και άλλες τέτοιες μέρες για να ευχαριστηθούν και ν’ αναζωογονηθούν, γελώντας το γέλιο που αγοράζουν πληρώνοντας το αντίτιμο στους μίμους και τους χορευτές.

Παρ’ ότι οι άνθρωποι χαίρονται με τα γλυκόλαλα όργανα και τα πουλιά που κελαηδούν, κι ευχαριστιούνται βλέποντας τα ζώα να παίζουν και να χοροπηδούν, ενώ, αντίθετα, δυσαρεστούνται, όταν αυτά ουρλιάζουν και βρυχώνται και δείχνουν αγριεμένα, ωστόσο, αν και βλέπουν πως η δική τους ζωή είναι αγέλαστη, κατηφής και πιεσμένη από οχληρά πάθη και προβλήματα και ατέλειωτες φροντίδες, δεν δέχονται να προσφέρουν στον εαυτό τους κάποια ανάσα και ξεκούραση από κάπου, αλλά, ακόμα κι όταν άλλοι τους παρακινούν, δεν δέχονται συμβουλή, που ακολουθώντας τη θα συμβιβάζονταν με τα παρόντα χωρίς να δυσθυμούν και θα θυμούνταν το παρελθόν με ευγνωμοσύνη, ενώ θ’ αντιμετώπιζαν και το μέλλον χωρίς φόβο και καχυποψία, με ευχάριστες και λαμπρές ελπίδες.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

ARTHUR SCHOPENHAUER: Γι’ αυτό οι συνηθισμένοι άνθρωποι είναι μικροί, ο μεγαλοφυής όμως μεγάλος

Στο μεμονωμένο να βλέπεις πάντα το γενικό, είναι ακριβώς το βασικό χαρακτηριστικό της μεγαλοφυΐας, ενώ ο κανονικός άνθρωπος στο μεμονωμένο αντιλαμβάνεται μόνο το μεμονωμένο ως τέτοιο, αφού μόνο ως τέτοιο ανήκει στην πραγματικότητα, η οποία και μόνο έχει για αυτόν ενδιαφέρον, δηλαδή σχέσεις προς τη βούλησή του.

Ο κανονικός άνθρωπος δηλαδή βρίσκεται μέσα στον σάλο και την ταραχή της ζωής, στην οποία ανήκει μέσω της βούλησής του- η νόησή του είναι γεμάτη από τα πράγματα και τα συμβαίνοντα της ζωής- όμως αυτά τα πράγματα και την ίδια τη ζωή στην αντικειμενική τους σημασία δεν τα βλέπει καθόλου, όπως ο έμπορος στο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ καταλαβαίνει πολύ καλά τι λέει διπλανός του, αλλά το έντονο βούισμα, σαν αυτό της θάλασσας, ολόκληρης της αίθουσας του χρηματιστηρίου δεν το ακούει καθόλου, κάτι για το οποίο ένας πιο απομακρυσμένος παρατηρητής απορεί. Η μεγαλοφυΐα αντίθετα, η νόηση της οποίας έχει αποκοπεί από τη βούληση, δηλαδή από το άτομο, αναγνωρίζει ότι τα πράγματα που σχετίζονται με αυτό δεν είναι ο ίδιος ο κόσμος και τα ίδια τα πράγματα. Αυτά η μεγαλοφυΐα τα βλέπει τα ίδια καθαυτά, καθαρά, και τα αναγνωρίζει με την αντικειμενική παρατήρηση- με αυτή την έννοια είναι η ουσία της μεγαλοφυΐας στοχαστική.

Αυτή η στοχαστικότητα είναι που καθιστά ικανό τον ζωγράφο να απεικονίσει πιστά τη φύση που έχει μπροστά του, και τον ποιητή να προβάλει το παρόν που παρατηρεί με ακρίβεια.

Το ζώο ζει χωρίς κανέναν στοχασμό. Συνείδηση έχει, που σημαίνει αναγνωρίζει τον εαυτό του και το καλό ή το κακό του, ακόμα και τα αντικείμενα που τα προκαλούν αυτά. Όμως η αντίληψή του παραμένει πάντα υποκειμενική, δεν γίνεται ποτέ αντικειμενική: όλα όσα αντιλαμβάνεται του φαίνονται αυτονόητα, και επομένως δεν μπορεί ποτέ να γίνουν ούτε θέμα (αντικείμενο περιγραφής) ούτε πρόβλημα (αντικείμενο διαλογισμού).

Η συνείδησή του βρίσκεται λοιπόν εντελώς μέσα στα εμπειρικά όρια. Βέβαια όχι από την ίδια, αλλά από συγγενή υφή είναι η συνείδηση του συνηθισμένου ανθρώπινου τύπου, καθώς και η δική του αντίληψη των πραγμάτων είναι προπάντων υποκειμενική και κατά κύριο λόγο παραμένει μέσα στα εμπειρικά πλαίσια. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα στον κόσμο, αλλά όχι τον κόσμο- αντιλαμβάνεται τις πράξεις του και τις δυστυχίες του, αλλά όχι τον ίδιο τον εαυτό του.

Όλα τελικά εξαρτώνται από το πού βρίσκεται η βασική σοβαρότητα του ανθρώπου. Σχεδόν σε όλους βρίσκεται αποκλειστικά στο δικό τους καλό και στο καλό των δικών τους, γι’ αυτό και δεν είναι ικανοί να προωθήσουν τίποτα άλλο έξω από αυτό. Γιατί καμία πρόθεση, καμιά θεληματική και εσκεμμένη προσπάθεια δεν αποφέρει την αληθινή, βαθιά σοβαρότητα, ή την αντικαθιστά, ή πιο σωστά την εκτοπίζει. Γιατί αυτή μένει πάντα εκεί που την έχει τοποθετήσει η φύση. Γι’ αυτό, μεγαλοφυή άτομα φροντίζουν συχνά ανεπαρκώς για το δικό τους καλό. Όπως ένα μολυβένιο κομμάτι σε μια αλυσίδα που αιωρείται, την επαναφέρει πάλι πίσω στο σημείο που είναι προσδιορισμένο από τη βαρύτητα, έτσι και η αληθινή σοβαρότητα του ανθρώπου τραβάει τη δύναμη και την προσοχή της νόησής του πάντα πίσω προς τα εκεί που είναι προορισμένη να βρίσκεται: όλα τα άλλα τα κάνει ο άνθρωπος χωρίς αληθινή σοβαρότητα. Γι’ αυτό μόνο οι εξαιρετικά σπάνιοι, μη κανονικοί άνθρωποι, η αληθινή σοβαρότητα των οποίων δεν βρίσκεται στο προσωπικό και πρακτικό, παρά στο αντικειμενικό και θεωρητικό, είναι σε θέση να αντιληφθούν το ουσιαστικό των πραγμάτων και του κόσμου, που σημαίνει τις ύψιστες αλήθειες, και με κάποιο τρόπο να τις προβάλουν. Γιατί μια τέτοια σοβαρότητα, που βρίσκεται έξω από το υποκείμενο, στο αντικειμενικό, είναι κάτι ξένο από την ανθρώπινη φύση, κάτι αφύσικο, στην ουσία υπερφυσικό- όμως μόνο μέσα από αυτήν είναι ένας άνθρωπος μεγάλος, και οι δημιουργίες του είναι σαν να προέρχονται από ένα, διαφορετικό από αυτόν, δημιουργικό πνεύμα, το οποίο τον κατέλαβε. Σε έναν τέτοιον άνθρωπο, η ζωγραφική, η ποίηση ή η σκέψη είναι σκοπός, στους άλλους είναι μέσο. Αυτοί επιδιώκουν τα συμφέροντά τους και γνωρίζουν κατά κανόνα να τα προωθούν προσαρμοζόμενοι στους συγχρόνους τους, έτοιμοι να υπηρετήσουν τις ανάγκες τους και τα κέφια τους- γι’ αυτό κατά το πλείστον ζουν σε ευτυχείς συνθήκες, εκείνος όμως συχνά σε πολύ πενιχρές- γιατί το προσωπικό του καλό το θυσιάζει στον αντικειμενικό σκοπό: δεν μπορεί δηλαδή να κάνει αλλιώς, γιατί εκεί βρίσκεται η σοβαρότητά του. Οι άλλοι κάνουν το αντίστροφο: γι’ αυτό αυτοί είναι μικροί, εκείνος όμως μεγάλος. Σύμφωνα με αυτά, το έργο του είναι για όλους τους καιρούς, αλλά η αναγνώρισή του αρχίζει συνήθως στους μεταγενέστερους. Οι άλλοι ζουν και πεθαίνουν με την εποχή τους. Μεγάλος γενικά είναι εκείνος που με τη δράση του (είτε αυτή είναι πρακτική είτε θεωρητή) δεν επιδιώκει τα συμφέροντά του, παρά ακολουθεί μόνο έναν αντικειμενικό σκοπό. Το ότι αυτός δεν επιδιώκει το καλό του και τα συμφέροντά του, αυτό τον κάνει κάτω από όλες τις συνθήκες μεγάλο. Μικρή αντίθετα είναι κάθε δραστηριότητα που αποσκοπεί σε προσωπικούς σκοπούς, γιατί αυτός που ενεργεί έτσι, αναγνωρίζει και βρίσκει τον εαυτό του μόνο στο απειροελάχιστα μικρό άτομό του. Αντίθετα, όποιος είναι μεγάλος αναγνωρίζει τον εαυτό του σε όλα, δηλαδή στην ολότητα: δεν ζει, όπως εκείνος, μόνο στον μικρόκοσμο, παρά ακόμα πιο πολύ στον μακρόκοσμο. Γι’ αυτό και η υπόθεσή του είναι η ολότητα, και επιδιώκει να την αντιληφθεί, για να την παρουσιάσει, ή για να την εξηγήσει, ή για να επενεργήσει σε αυτήν πρακτικά. Γιατί αυτή δεν του είναι ξένη, νιώθει ότι τον αφορά.

ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, Οι ατέλειες της νόησης και η μεγαλοφυΐα

Πρώτα η Σελήνη και μετά έγινε ο σχηματισμός της Γης σύμφωνα με μια νέα θεωρία που αντιστρέφει την ιστορία του σχηματισμού τους

Μια νέα εξήγηση για την προέλευση της Σελήνης που σχηματίστηκε μέσα στη Γη, όταν ο πλανήτης μας ήταν ένα περιστρεφόμενο νέφος εξαερωμένου διάπυρου βράχου, που ονομάζεται συνεστία. Το νέο μοντέλο από ερευνητές του Πανεπιστημίου Davis της Καλιφόρνιας, επιλύει αρκετά προβλήματα στο σχηματισμό σεληνιακού σώματος. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο η Σελήνη ήταν μέσα στη συνεστία της Γης και έτσι δημιουργήθηκε. Κι όχι από μια σύγκρουση της Γης με ένα σώμα μεγέθους του Άρη, την Θεία,  πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και που έδιωξε υλικό στην τροχιά της Γης.

 

Συνεστία είναι μια νέα κατηγορία ουράνιων σωμάτων σαν ντόνατς από την οποία ίσως δημιουργήθηκε το σύστημα Γης – Σελήνης, την περίοδο που η συνεστία έχει ήδη συρρικνωθεί αρκετά ώστε να έχει ξεπροβάλει από το εσωτερικό της η διάπυρη ακόμα Σελήνη.

Η Σελήνη είναι σχεδόν η ίδια με τη Γη, αλλά με κάποιες διαφορές. Αυτό είναι το πρώτο μοντέλο που μπορεί να ταιριάξει με τη σύνθεση της Σελήνης. Η Σελήνη και η Γη αποτελούνται από παρόμοια στοιχεία, τα οποία είναι συνεπή με το σπασμένο κομμάτι (με την θεωρία της σύγκρουσης), αλλά υπάρχουν σε αυτή μερικές διαφορές που παραμένουν αινιγματικές. Για παράδειγμα, σε σχέση με τη Γη, η Σελήνη έχει λιγότερη αφθονία σε δύσκολα πτητικά στοιχεία όπως ο χαλκός, το κάλιο , νάτριο και ο ψευδάργυρος, αλλά έχει και μικρότερες ποσότητες πτητικών (που γίνονται εύκολα αέρια) χημικών στοιχείων, όπως το υδρογόνο και το άζωτο.

 

Η παλιά θεωρία: Γιγάντια Σύγκρουση

Αυτή η θεωρία λέει ότι πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια η Γη χτυπήθηκε από ένα αντικείμενο μεγέθους του Άρη. Τα υπόλοιπα συντρίμμια σχημάτισαν τη Γη όπως την ξέρουμε και τη Σελήνη. Αυτή ήταν η ευνοούμενη θεωρία για λίγο καιρό, επειδή εξήγησε πολλά από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της Σελήνης.

 

Χαρακτηριστικά όπως, ότι η Σελήνη έχει χαμηλότερη πυκνότητα από τη Γη, μικρό πυρήνα σιδήρου και σεληνιακούς και χερσαίους βράχους που έχουν τις ίδιες σταθερές ισοτόπων. Αυτή η θεωρία, ωστόσο, δεν καλύπτει τα πάντα. Ένα ζήτημα είναι ότι δεν εξηγεί γιατί τα συντρίμμια σχηματίστηκαν σε ένα μόνο φεγγάρι κι όχι σε μερικά μικρότερα φεγγάρια. Ακόμα, αυτή βεβαίως παραμένει η σημερινή κορυφαία θεωρία.
 

Η νέα θεωρία: Συνεστία 

Αυτή η θεωρία εξηγεί γιατί η Σελήνη έχει παρόμοια χημική σύνθεση με τη Γη. Ξεκινά επίσης πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Εκείνη τη στιγμή η Γη ήταν ένα περιστρεφόμενο σύννεφο ατμού που ονομάζεται συνεστία. Ποιό είναι όμως το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης ενός πλανήτη που είχε μεγάλη ποσότητα ενέργειας και γωνιακής ορμής.

 

Το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο σύννεφο σε σχήμα ντόνατς γύρω από ένα μικρό κομμάτι πρώιμου πλανήτη, τη Γη. Αυτές οι δομές πιθανότατα δεν διαρκούν πολύ, καθώς θα συρρικνωθούν καθώς χάνουν τη θερμότητα και σχηματίζονται σε πλανήτες. Μετά τη μεγάλη σύγκρουση, ένα κομμάτι από συντρίμμια θα έπρεπε να έπλεε γύρω από το σύννεφο, το οποίο συνέλεξε υλικό μέχρι να σχηματίσει τη Σελήνη. Αυτό δηλώνει ότι η Σελήνη δεν είχε εύκολα στοιχεία για εξάτμιση στη σύνθεσή της.

 

Οι βραχώδεις πλανήτες όπως η Γη έχουν σχηματιστεί από μικρότερα σώματα με την πάροδο του χρόνου.  Μια καυτό, λιωμένο φεγγάρι της Γης, που σχηματίζεται από μια συνεστία: ένα τεράστιο, περιστρεφόμενο ντόνατ εξατμισμένου βράχου που σχηματίστηκε από τη σύγκρουση δύο άλλων αντικειμένων μεγέθους πλανήτη.

 

Αντικείμενα με υψηλή ενέργεια και υψηλή γωνιακή ορμή θα μπορούσαν να σχηματίσουν μια συνεστία, ένα μεταβατικό στάδιο στον πλανητικό σχηματισμό της Γης, όπου ατμοποιημένος βράχος περιστρέφεται γύρω από το υπόλοιπο σώμα.  Η σημερινή θεωρία του πλανητικού σχηματισμού λέει το εξής: Όταν σχηματίζεται ένα αστέρι, το υλικό που έμεινε κινείται γύρω από το αστέρι. Αυτό το υλικό ονομάζεται πρωτοπλανητικός δίσκος. Το υλικό συσσωματώνεται σε μεγαλύτερα σώματα καθώς τα μικρότερα συγκρούονται και ενώνονται  μεταξύ τους σε πλανήτες.  Καθώς τα σώματα ολοένα μεγαλώνουν η δύναμη των συγκρούσεων τους γίνεται όλο και μεγαλύτερη και όταν συγκρούονται δύο μεγάλα σώματα, το βραχώδες υλικό τους λιώνει. Στη συνέχεια, το νεοδημιουργημένο σώμα ψύχεται και γίνεται σφαιρικό. Γίνεται κατανοητό ότι έτσι διαμορφώθηκε η Γη και οι άλλοι βραχώδεις πλανήτες στο Ηλιακό μας Σύστημα. Τι θα συνέβαινε όμως αν το σώμα που είχε προκύψει στρεφόταν πολύ γρήγορα. Όταν ένα σώμα περιστρέφεται, ισχύει ο νόμος της διατήρησης της γωνιακής ορμής. Αυτός ο νόμος λέει ότι ένα περιστρεφόμενο σώμα θα περιστραφεί μέχρις ότου μια εξωτερική ροπή επιβραδύνει τη λειτουργία του.

 

Τι θα συνέβαινε εάν δύο μεγάλα σώματα με υψηλή ενέργεια και υψηλή γωνιακή ορμή συγκρούστηκαν μεταξύ τους;

 

Εάν τα δύο σώματα είχαν αρκετά υψηλές θερμοκρασίες και αρκετά μεγάλη γωνιακή ταχύτητα, τότε θα σχηματίστηκε ένας νέος τύπος πλανητικής δομής: η συνεστία.  Για να σχηματιστεί μια συνησία, μέρος του ατμοποιημένου υλικού από τη σύγκρουση πρέπει να τεθεί σε τροχιά. Όταν μια σφαίρα είναι σταθερή, κάθε σημείο σε αυτήν περιστρέφεται με τον ίδιο ρυθμό, αν όχι με την ίδια ταχύτητα. Αλλά όταν ένα μέρος του υλικού εξατμίζεται, ο όγκος του επεκτείνεται. Εάν επεκταθεί αρκετά, και αν κινείται αρκετά γρήγορα, αφήνει την τροχιά και σχηματίζει μια τεράστια δισκοειδές αντικείμενο σαν ντόνατς, την συνεστία.

 

Το νέο «σενάριο» δέχεται και αυτό μια αρχική πρόσκρουση, αλλά στη συνέχεια, αντί για τη διάρκεια ενός δίσκου εκτοξευμένων υλικών, εκτιμά ότι από το κατακλυσμικό συμβάν της σύγκρουσης δημιουργήθηκε μια «συνεστία», ένα τεράστιο νέφος εξαερωμένων, λιωμένων και υγροποιημένων πετρωμάτων, που πιθανώς είχε μέγεθος δεκαπλάσιο της Γης.

 

Ο αρχικός «σπόρος» της Σελήνης ήταν μια μάζα. λιωμένων και υγροποιημένων πετρωμάτων της Γης που είχαν εκτοξευθεί μετά την πρόσκρουση και βρίσκονταν σε τροχιά γύρω από το επίκεντρο της συνεστίας. Καθώς σταδιακά οι καυτές θερμοκρασίες υποχωρούσαν, τα εξαερωμένα πετρώματα άρχισαν σιγά-σιγά να συμπυκνώνονται και να πέφτουν σαν βροχή προς το κέντρο της συνεστίας και προς τον γειτονικό πυρήνα της Πρωτο-Σελήνης, με ένταση δεκαπλάσια μιας καταιγίδας στη Γη. Τελικά, καθώς η συνεστία συρρικνωνόταν και συμπυκνωνόταν, μέσα από τα νέφη της προέκυψε το φεγγάρι.

 

Η όλη διαδικασία εκτιμάται ότι ήταν γρήγορη (μόλις λίγες δεκάδες χρόνια), ενώ περίπου 1.000 χρόνια αργότερα, από το ίδιο νέφος της συνεστίας, αναδύθηκε και η Γη, αρχικά σε λιωμένη και μετά στη σημερινή στερεά μορφή της.

 

Δηλαδή, σύμφωνα με τη νέα θεωρία, η Σελήνη γεννήθηκε πριν από τη «νέα» Γη. Επειδή Γη και φεγγάρι δημιουργήθηκαν από το ίδιο νέφος εξαερωμένων πετρωμάτων, έχουν εκ φύσεως σχεδόν ίδια σύνθεση χημικών ισοτόπων. Η έλλειψη πτητικών στοιχείων στη Σελήνη εξηγείται, επειδή αυτή, όταν σχηματίσθηκε, περιβαλλόταν από τεράστιες ποσότητες υδρατμών με θερμοκρασίες χιλιάδων βαθμών Κελσίου, με συνέπεια να εξατμισθούν τα πιο πτητικά στοιχεία.

 

Η δομή της συνεστίας ρίχνει λίγο φως στο πώς σχηματίζονται τα άλλα φεγγάρια. Η Γη και η Σελήνη είναι πολύ όμοια από την άποψη της σύνθεσης, οπότε είναι πιθανό ότι σχηματίστηκαν ως αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης. Είναι πιθανό ότι η Γη και η Σελήνη σχηματίστηκαν από την ίδια συνεστία.

 

Αυτές οι θεωρίες  έχουν μοντελοποιηθεί, αλλά δεν έχουν παρατηρηθεί. Ωστόσο, το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb θα έχει την δύναμη να κοιτάζει σε πρωτοππλανητικούς δίσκους που σχηματίζουν πλανήτες. Θα παρατηρήσει άραγε καμιά μια συνεστία; Ποιός ξέρει;

 

Αποδείξεις

 

Τα περισσότερα από 400 κιλά δειγμάτων πετρωμάτων και ρεγόλιθου (σεληνιακού «χώματος»), που έφεραν πίσω οι επανδρωμένες αποστολές «Απόλλων» και οι ρομποτικές αποστολές των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης στη Σελήνη τις δεκαετίες 1960 και 1970, ανέτρεψαν τις μέχρι τότε κυρίαρχες θεωρίες για την προέλευση του δορυφόρου της Γης. Αυτά τα δείγματα εξάλειψαν τη θεωρία ότι η Σελήνη είχε συλληφθεί βαρυτικά από τη Γη, αλλά και τη θεωρία ότι είχε σχηματιστεί παράλληλα με αυτήν, ενώ αποκάλυψαν σημαντικές νέες λεπτομέρειες, όπως το γεγονός ότι κάποτε ο νεογέννητος δορυφόρος ήταν καλυμμένος με έναν ωκεανό μάγματος.

 

Η τεράστια ενέργεια που χρειαζόταν για να σχηματιστεί ο ωκεανός μάγματος οδήγησε σε μια ριζοσπαστική ιδέα για την προέλευση της Σελήνης, την υπόθεση ότι ο κοντινότερος ουράνιος σύντροφος της Γης σχηματίστηκε μετά από μια γιγαντιαίων διαστάσεων σύγκρουση μεταξύ της πρωτο-Γης (της Γης στο πρωτοπλανητικό στάδιο) και ενός άλλου πλανητικού σώματος. Η ιδέα αυτή βασίστηκε σε υπολογισμούς που έδειχναν ότι οι αναπτυσσόμενοι πλανήτες δεν είναι καθόλου σπάνιο να συγκρουστούν μεταξύ τους. Ορισμένοι ερευνητές υπέθεσαν μάλιστα ότι αυτή η γιγαντιαία σύγκρουση ήταν που οδήγησε στην έναρξη περιστροφής της Γης ή στην επιτάχυνσή της, περιστροφή που σήμερα δημιουργεί τον 24ωρο κύκλο του ημερονυχτίου. Η εικασία γιγαντιαίας σύγκρουσης προβλέπει ότι υπήρξε μια πλάγια (λοξή) σύγκρουση ανάμεσα στην πρωτο-Γη και έναν πρωτοπλανήτη μεγέθους ανάλογου με του πλανήτη Αρη, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός θερμού δίσκου συντριμμιών βράχων γύρω από τη Γη. Από αυτόν τον δίσκο συντέθηκε τελικά η Σελήνη, σενάριο που εξηγεί τη μεγάλη μάζα της Σελήνης (πέμπτος μεγαλύτερος δορυφόρος στο ηλιακό σύστημα).

 

Υπερβολική ομοιότητα

 

Ωστόσο, η υπόθεση της γιγαντιαίας σύγκρουσης εμφανίζει κάποια κενά. Κορυφαίο είναι η εκπληκτική χημική ομοιότητα ανάμεσα στη Γη και τη Σελήνη. Αυτά τα δύο σώματα είναι φτιαγμένα από το ίδιο αρχικό υλικό, σαν να είναι πλανητικά δίδυμα, ενώ η τυπική εκδοχή της γιγαντιαίας σύγκρουσης προβλέπει ότι η Σελήνη θα έπρεπε να αποτελείται κυρίως από το υλικό του πρωτοπλανήτη που συγκρούστηκε με τη Γη. Η σύνθεση αυτού του πρωτοπλανήτη αναμφίβολα θα διέφερε από της Γης, επειδή οι πλανήτες, καθώς αναπτύσσονται μέσα στο δίσκο αερίων και σκόνης γύρω από ένα νεαρό άστρο, ενσωματώνουν ο καθένας διαφορετικά μείγματα συστατικών υλικών, αυτά δηλαδή που είναι διαθέσιμα στις τροχιές του καθενός. Οι επιστήμονες μπορούν να διακρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στα μείγματα αυτά με την πραγματοποίηση υψηλής ακρίβειας μετρήσεων των συγκεντρώσεων των ισοτόπων διάφορων στοιχείων μέσα στα πετρώματα, συνθέτοντας έτσι το μοναδικό «ισοτοπικό αποτύπωμα» κάθε πλανητικού σώματος στο ηλιακό σύστημα. Εξαιρούνται η Γη και η Σελήνη, που παραδόξως έχουν σχεδόν πανομοιότυπο αποτύπωμα.

 

Αυτό το ισοτοπικό παράδοξο έμενε αναπάντητο επί δεκαετίες από την υπόθεση της γιγαντιαίας σύγκρουσης, χωρίς να διατυπώνεται καμία καλύτερη εναλλακτική εξήγηση για την προέλευση της Σελήνης. Τώρα, σε μια δεύτερη επιστημονική επανάσταση στον τομέα, διαπιστώνεται ότι οι περισσότερες γιγαντιαίες συγκρούσεις δεν δημιουργούν αμέσως έναν νέο πλανήτη. Αντίθετα, σχηματίζουν ένα σώμα που ανήκει σε μια καινούργια αστρονομική κατηγορία αντικειμένων, ένα μεταβατικό υβρίδιο μεταξύ πλανήτη και δίσκου, που ονομάζεται συνεστία και θα μπορούσε να εξηγήσει τα περισσότερα από τα περίεργα χαρακτηριστικά της Σελήνης, συμπληρώνοντας τα κενά της υπόθεσης της γιγαντιαίας σύγκρουσης. Οι ερευνητές συνέθεσαν την ονομασία του φαινομένου από το όνομα της αρχαιοελληνικής θεάς Εστίας, καθώς θεωρούν ότι το «σπίτι» μας, η Γη, προέκυψε από ένα τέτοιο σώμα, προσθέτοντας το πρόθεμα «συν» για να τονίσουν τη συνέργεια ανάμεσα στα υλικά του πλανήτη και του δίσκου γύρω του.

 

Βροχή μάγματος

 

Οι συνεστίες μπορεί να έχουν διάφορα σχήματα και μεγέθη, ανάλογα με την εσωτερική σε αυτές κατανομή μάζας, Ενέργειας και στροφορμής. Τα χαρακτηριστικά τους εξαρτώνται από το πώς δημιουργήθηκαν. Η ομαλή θέρμανση ενός πλανήτη δημιουργεί μια συνεστία που μοιάζει με «ιπτάμενο δίσκο», αλλά οι γιγαντιαίες συγκρούσεις προκαλούν το σχηματισμό πιο «φουσκωτών» συνεστιών, που μοιάζουν με λουκουμάδες. Σύμφωνα με τους επιστήμονες που τις ανακάλυψαν, το γεγονός ότι κανείς – ούτε οι ίδιοι – τις είχαν εντοπίσει έως τώρα οφείλεται σε λάθος προσδοκίες. Στο φάσμα των γιγαντιαίων συγκρούσεων που θα μπορούσαν να σχηματίσουν τη Σελήνη, η Ενέργεια και η στροφορμή ενός ουράνιου σώματος σαν τον Αρη είναι πολύ μικρές για να σχηματίσουν μια συνεστία. Επικεντρώνοντας σε πρωτοπλανήτες πρόσκρουσης με αρειανά χαρακτηριστικά, ολόκληρο το αστρονομικό πεδίο – γενιές επιστημόνων – παραπλανήθηκαν νομίζοντας ότι ένας πλανήτης και ένας δίσκος συντριμμιών γύρω του είναι το μοναδικό αποτέλεσμα μιας γιγαντιαίας σύγκρουσης. 

 

Η θερμοκρασία μιας συνεστίας καθορίζεται από το σημείο βρασμού των πετρωμάτων, το οποίο στα εξωτερικά της στρώματα, εκεί που επικρατεί χαμηλή πίεση, είναι μεγαλύτερη από 2.000 βαθμούς Κελσίου. Η ψύξη αυτών των στρωμάτων, λόγω ακτινοβόλησης Ενέργειας στο Διάστημα, προκαλεί συμπύκνωση των ατμών σε υγρή μορφή, οπότε σταγονίδια μάγματος πέφτουν σαν βροχή προς το εσωτερικό της συνεστίας. Σε αυτό το σενάριο ένα φεγγάρι αρχίζει να σχηματίζεται ως μια μικρή σφαίρα λιωμένων βράχων και μετάλλων, που δεν εξατμίστηκε κατά τη γιγαντιαία σύγκρουση. Η σφαίρα αυτή μεγαλώνει με κάθε σταγόνα μάγματος που πέφτει πάνω της, καθώς περιφέρεται μέσα στο νέφος της συνεστίας. Η ψύξη της συνεστίας οδηγεί σταδιακά στη συρρίκνωσή της και μετά από μερικές δεκάδες χρόνια συρρικνώνεται αρκετά ώστε να αποκαλυφθεί το φεγγάρι. Το σενάριο εξηγεί την ισοτοπική ομοιότητα Γης και Σελήνης, καθώς η συνεστία από την οποία προήλθαν φτιάχτηκε από τα εξαερωμένα και καλά αναμεμειγμένα υλικά των δύο αρχικών σωμάτων.

 

Η συνεστία μπορεί να εξηγήσει και άλλα σεληνιακά μυστήρια. Παρά την ισοτοπική ομοιότητα, η Σελήνη δεν έχει την ίδια χημική σύσταση με τη Γη, καθώς διαθέτει μικρότερες ποσότητες πτητικών (που γίνονται εύκολα αέρια) χημικών στοιχείων, όπως το υδρογόνο και το άζωτο, αλλά και λιγότερο πτητικών, όπως το νάτριο και το κάλιο. Η τυπική θεωρία της γιγαντιαίας σύγκρουσης δεν μπορεί να εξηγήσει αυτήν τη διαπίστωση. Σύμφωνα με την εικασία της συνεστίας, τα πτητικότερα στοιχεία θα παρέμεναν σε αέρια μορφή κατά τη διάρκεια της βροχής μάγματος, έτσι η Σελήνη δεν θα αποκτούσε μεγάλες ποσότητες από αυτά. Τα πτητικά υλικά θα παρασύρονταν προς το κέντρο της συρρικνούμενης συνεστίας και θα κατέληγαν τελικά να γίνουν μέρος της Γης. Με βάση τις προσομοιώσεις, η «συνταγή» για να αποκτήσει η Σελήνη τη χημική της σύνθεση προβλέπει την εξάτμιση δύο πρωτοπλανητικών σωμάτων μετά από γιγαντιαία μεταξύ τους σύγκρουση, καλό ανακάτεμα και… ψήσιμο στους 4.000 βαθμούς Κελσίου, σε «φούρνο με αέρα» (μετάδοση θερμότητας με συναγωγή) επί 10 έως 100 χρόνια.

 

Προς το παρόν οι συνεστίες έχουν παρατηρηθεί μόνο στην οθόνη υπολογιστή, σε μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης γιγαντιαίων συγκρούσεων, αλλά οι επιστήμονες ελπίζουν ότι όσο μεγαλώνει η διακριτική ικανότητα των τηλεσκοπίων, ίσως εντοπιστούν κάποιες σε υπό διαμόρφωση πλανητικά συστήματα, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε μια αναπαράσταση του πώς σχηματίστηκε το σύστημα Γης – Σελήνης. Αν και σύμφωνα με τις προσομοιώσεις το φαινόμενο των συνεστιών κάθε άλλο παρά σπάνιο είναι, ο προσωρινός χαρακτήρας του καθιστά πολύ δύσκολο τον εντοπισμό του.

Βρέθηκαν «λίμνες» αμινοξέων στον Εγκέλαδο - Η «σούπα» που παράγει ζωντανούς οργανισμούς!

Για όσους γνωρίζουν αστροβιοχημεία τα αμινοξέα είναι τα βασικά συστατικά της ζωής όπως την γνωρίζουμε τουλάχιστον με βάση την βιοχημεία του Άνθρακα.

Διότι ο άνθρωπος στο υλικό επίπεδο φανερώνεται με ενώσεις του Άνθρακα σε ότι αφορά το σώμα του. Έτσι λοιπών νέα είδη οργανικών ουσιών, που αποτελούν συστατικά των αμινοξέων, ανιχνεύθηκαν στους πίδακες παγωμένων σωματιδίων που εκτινάσσονται στο διάστημα από τον δορυφόρο του Κρόνου, Εγκέλαδο που σημαίνει ότι υπάρχουν «σούπες» μέσα από τις οποίες μπορεί να γεννηθεί η Ζωή.

Και στην Γη έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες οργανικές ενώσεις ένα δισεκατομμύριο χρόνια πριν. Επρόκειτο για «λίμνες» αμινοξέων.

Πάντως αξίζει να σημειώσουμε ότι υπάρχει η θεωρία ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν και οργανισμοί στο Σύμπαν οι οποίοι να βασίζονται σε μια εντελώς άλλη βιοχημεία και όχι αυτή του Άνθρακα.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια βιοχημεία στηριζόμενη π.χ. στο Πυρίτιο.

Η ανακάλυψη, που έγινε έπειτα από ανάλυση στοιχείων της αποστολής του σκάφους Cassini της NASA, αυξάνει τις πιθανότητες εύρεσης κάποιας μορφής εξωγήινης ζωής στο μέλλον τουλάχιστον σε ότι αφορά τον Άνθρακα.

Ισχυρές υδροθερμικές πηγές εκτινάσσουν υλικά από τον πυρήνα του Εγκέλαδου, τα οποία αναμιγνύονται με νερό από τον τεράστιο υπόγειο ωκεανό του δορυφόρου και τελικά εκλύονται στο διάστημα ως υδρατμοί και κόκκοι πάγου. Μέσα σε αυτούς τους κόκκους ανακαλύφθηκαν μόρια που περιέχουν οξυγόνο και άζωτο, καθώς και αρωματικές ουσίες.

Στη Γη παρόμοια μόρια αποτελούν μέρος χημικών αντιδράσεων που παράγουν αμινοξέα. Οι υδροθερμικές πηγές στους βυθούς του πλανήτη μας παρέχουν την ενέργεια που τροφοδοτεί αυτές τις χημικές αντιδράσεις. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι υδροθερμικοί πόροι λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο και στον Εγκέλαδο, παρέχοντας την αναγκαία ενέργεια για την παραγωγή αμινοξέων.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Νοζάιρ Κχαγουάτζα του Ελευθέρου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Monthly Notices» της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας της Βρετανίας. «Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν τα αμινοξέα χρειάζονται για τη ζωή πέρα από τη Γη, αλλά η εύρεση μορίων που σχηματίζουν αμινοξέα, αποτελεί σημαντικό κομμάτι του παζλ», δήλωσε ο Κχαγουάτζα.

Εννοεί ο επιστήμονας ότι η βιοχημεία του Άνθρακα είναι αυτή που λειτουργεί στον πλανήτη Γη, για τις συγκεκριμένες πλανητικές συνθήκες.

Η αποστολή Cassini τερματίστηκε τον Σεπτέμβριο 2017 με την αυτοκαταστροφή του σκάφους στον Κρόνο, αλλά τα στοιχεία που έχει ήδη στείλει, θα συνεχίσουν να μελετώνται επί δεκαετίες και να παρέχουν νέα ευρήματα.

Στην προκειμένη περίπτωση, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα από τον «αναλυτή κοσμικής σκόνης» του Cassini, που είχε ανιχνεύσει κόκκους πάγου από τον Εγκέλαδο στον δακτύλιο Ε του Κρόνου. Οι φασματοσκοπικές αναλύσεις φανέρωσαν την ύπαρξη οργανικού υλικού μέσα σε αυτούς τους παγωμένους κόκκους.

Οι οργανικές αυτές ουσίες αρχικά διαλύονται στον υπόγειο ωκεανό του δορυφόρου, μετά εξατμίζονται από το νερό και τελικά συμπυκνώνονται και παγώνουν στο εσωτερικό των κόκκων μέσα στο φλοιό του Εγκέλαδου, προτού τελικά εκτιναχθούν στο διάστημα μαζί με τους πίδακες, οι οποίοι φθάνουν σε ύψος πολλών χιλιομέτρων.

Η νέα ανακάλυψη έρχεται να προστεθεί στα περυσινά ευρήματα μεγάλων πολύπλοκων μη διαλυτών οργανικών μορίων που πιστεύεται ότι επιπλέουν στην επιφάνεια του ωκεανού του Εγκέλαδου. Αυτή τη φορά, βρέθηκαν μικρότερα και διαλυτά οργανικά μόρια, δυνητικοί πρόδρομοι των αμινοξέων.

Ο Εγκέλαδος και η Ευρώπη του Δία αποτελούν κατ’ εξοχήν στόχους για αναζήτηση εξωγήινης (μικροβιακής κατά πάσα πιθανότητα) ζωής στο μέλλον.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1132b-1133a)

[V] Δοκεῖ δέ τισι καὶ τὸ ἀντιπεπονθὸς εἶναι ἁπλῶς δίκαιον, ὥσπερ οἱ Πυθαγόρειοι ἔφασαν· ὡρίζοντο γὰρ ἁπλῶς τὸ δίκαιον τὸ ἀντιπεπονθὸς ἄλλῳ. τὸ δ᾽ ἀντιπεπονθὸς οὐκ ἐφαρμόττει οὔτ᾽ ἐπὶ τὸ νεμητικὸν δίκαιον οὔτ᾽ ἐπὶ τὸ διορθωτικόν —καίτοι βούλονταί γε τοῦτο λέγειν καὶ τὸ Ῥαδαμάνθυος δίκαιον· εἴ κε πάθοι τά τ᾽ ἔρεξε, δίκη κ᾽ ἰθεῖα γένοιτο— πολλαχοῦ γὰρ διαφωνεῖ· οἷον εἰ ἀρχὴν ἔχων ἐπάταξεν, οὐ δεῖ ἀντιπληγῆναι, καὶ εἰ ἄρχοντα ἐπάταξεν, οὐ πληγῆναι μόνον δεῖ ἀλλὰ καὶ κολασθῆναι. ἔτι τὸ ἑκούσιον καὶ τὸ ἀκούσιον διαφέρει πολύ. ἀλλ᾽ ἐν μὲν ταῖς κοινωνίαις ταῖς ἀλλακτικαῖς συνέχει τὸ τοιοῦτον δίκαιον, τὸ ἀντιπεπονθὸς κατ᾽ ἀναλογίαν καὶ μὴ κατ᾽ ἰσότητα. τῷ ἀντιποιεῖν γὰρ ἀνάλογον συμμένει ἡ πόλις. ἢ γὰρ τὸ κακῶς ζητοῦσιν· εἰ

[1133a] δὲ μή, δουλεία δοκεῖ εἶναι [εἰ μὴ ἀντιποιήσει]· ἢ τὸ εὖ· εἰ δὲ μή, μετάδοσις οὐ γίνεται, τῇ μεταδόσει δὲ συμμένουσιν. διὸ καὶ Χαρίτων ἱερὸν ἐμποδὼν ποιοῦνται, ἵν᾽ ἀνταπόδοσις ᾖ· τοῦτο γὰρ ἴδιον χάριτος· ἀνθυπηρετῆσαι γὰρ δεῖ τῷ χαρισαμένῳ, καὶ πάλιν αὐτὸν ἄρξαι χαριζόμενον. ποιεῖ δὲ τὴν ἀντίδοσιν τὴν κατ᾽ ἀναλογίαν ἡ κατὰ διάμετρον σύζευξις. οἰκοδόμος ἐφ᾽ ᾧ α, σκυτοτόμος ἐφ᾽ ᾧ β, οἰκία ἐφ᾽ ᾧ γ, ὑπόδημα ἐφ᾽ ᾧ δ. δεῖ οὖν λαμβάνειν τὸν οἰκοδόμον παρὰ τοῦ σκυτοτόμου τὸ ἐκείνου ἔργον, καὶ αὐτὸν ἐκείνῳ μεταδιδόναι τὸ αὑτοῦ. ἐὰν οὖν πρῶτον ᾖ τὸ κατὰ τὴν ἀναλογίαν ἴσον, εἶτα τὸ ἀντιπεπονθὸς γένηται, ἔσται τὸ λεγόμενον. εἰ δὲ μή, οὐκ ἴσον, οὐδὲ συμμένει· οὐθὲν γὰρ κωλύει κρεῖττον εἶναι τὸ θατέρου ἔργον ἢ τὸ θατέρου· δεῖ οὖν ταῦτα ἰσασθῆναι. ἔστι δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἀνῃροῦντο γὰρ ἄν, εἰ μὴ ‹ὃ› ἐποίει τὸ ποιοῦν καὶ ὅσον καὶ οἷον, καὶ τὸ πάσχον ἔπασχε τοῦτο καὶ τοσοῦτον καὶ τοιοῦτον. οὐ γὰρ ἐκ δύο ἰατρῶν γίνεται κοινωνία, ἀλλ᾽ ἐξ ἰατροῦ καὶ γεωργοῦ, καὶ ὅλως ἑτέρων καὶ οὐκ ἴσων· ἀλλὰ τούτους δεῖ ἰσασθῆναι. διὸ πάντα συμβλητὰ δεῖ πως εἶναι, ὧν ἐστὶν ἀλλαγή. ἐφ᾽ ὃ τὸ νόμισμ᾽ ἐλήλυθε, καὶ γίνεταί πως μέσον· πάντα γὰρ μετρεῖ, ὥστε καὶ τὴν ὑπεροχὴν καὶ τὴν ἔλλειψιν, πόσα ἄττα δὴ ὑποδήματ᾽ ἴσον οἰκίᾳ ἢ τροφῇ. δεῖ τοίνυν ὅπερ οἰκοδόμος πρὸς σκυτοτόμον, τοσαδὶ ὑποδήματα πρὸς οἰκίαν [ἢ τροφήν]. εἰ γὰρ μὴ τοῦτο, οὐκ ἔσται ἀλλαγὴ οὐδὲ κοινωνία. τοῦτο δ᾽, εἰ μὴ ἴσα εἴη πως, οὐκ ἔσται. δεῖ ἄρα ἑνί τινι πάντα μετρεῖσθαι, ὥσπερ ἐλέχθη πρότερον. τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τῇ μὲν ἀληθείᾳ ἡ χρεία, ἣ πάντα συνέχει· εἰ γὰρ μηθὲν δέοιντο ἢ μὴ ὁμοίως, ἢ οὐκ ἔσται ἀλλαγὴ ἢ οὐχ ἡ αὐτή· οἷον δ᾽ ὑπάλλαγμα τῆς χρείας τὸ νόμισμα γέγονε κατὰ συνθήκην· καὶ διὰ τοῦτο τοὔνομα ἔχει νόμισμα, ὅτι οὐ φύσει ἀλλὰ νόμῳ ἐστί, καὶ ἐφ᾽ ἡμῖν μεταβαλεῖν καὶ ποιῆσαι ἄχρηστον.

***
[5] Κάποιοι είναι της γνώμης ότι δίκαιο είναι, γενικά και απόλυτα, η αμοιβαιότητα. Αυτό υποστήριζαν οι Πυθαγόρειοι. Πραγματικά, οι Πυθαγόρειοι όριζαν το δίκαιο, απόλυτα και κατηγορηματικά, έτσι: «Δίκαιο είναι να πάθει κανείς αυτό που έκανε σε κάποιον άλλον». Η αμοιβαιότητα όμως δεν ταιριάζει ούτε με το διανεμητικό ούτε με το επανορθωτικό δίκαιο και όμως ο κόσμος νομίζει ότι αυτό το νόημα είχε η δικαιοσύνη του Ραδάμανθη:

Να πάθει ό,τι έκανε, νά η σωστή δικαιοσύνη.

Σε πολλά, πράγματι, σημεία διαπιστώνονται διαφορές μεταξύ τους. Αν, επιπαραδείγματι, ένας αξιωματούχος χτύπησε κάποιον, δεν πρέπει να δεχτεί και αυτός σε ανταπόδοση το ίδιο χτύπημα· αν όμως κάποιος χτύπησε αξιωματούχο, όχι μόνο πρέπει να δεχτεί το ίδιο χτύπημα, αλλά, επιπλέον, πρέπει και να τιμωρηθεί. Επίσης υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε μια εκούσια και σε μια ακούσια πράξη. Στις επαγγελματικές όμως σχέσεις των ανθρώπων αυτή η μορφή δικαιοσύνης λειτουργεί πράγματι συνεκτικά, — αμοιβαιότητα, πάντως, σύμφωνη με την αναλογία και όχι στη βάση μιας αυστηρά τυπικής ισότητας. Γιατί αυτό που κάνει την πόλη να εξακολουθεί να υπάρχει είναι η αναλογική ανταπόδοση. Γιατί οι άνθρωποι κοιτάζουν να πληρώσουν ή το κακό με κακό (και αν δεν μπορούν

[1133a] να το κάνουν, αισθάνονται ότι βρίσκονται σε κατάσταση δουλείας) ή το καλό με καλό (και αν δεν μπορούν να το κάνουν, δεν υπάρχουν πια συναλλαγές, και στην πραγματικότητα αυτό που δένει τον έναν με τον άλλον είναι οι συναλλαγές). Αυτός είναι και ο λόγος που χτίζουν ιερό των Χαρίτων σε μέρος περαστικό και πολυσύχναστο, ώστε να έχει ο καθένας στο μυαλό του την ανταπόδοση· γιατί αυτό είναι το γνώρισμα της χάρης: να αντιπροσφέρει κανείς υπηρεσίες σ᾽ αυτόν που του έκανε μια χάρη, και την επόμενη φορά να κάνει αυτός με τη σειρά του την αρχή μιας καινούργιας χάρης.

Η αναλογική ανταπόδοση πετυχαίνεται με τη διαγώνια σύζευξη. Ας υποθέσουμε ότι το α είναι ένας οικοδόμος, το β ένας τσαγκάρης, το γ ένα σπίτι, το δ ένα παπούτσι. Ο οικοδόμος λοιπόν πρέπει να πάρει από τον τσαγκάρη το προϊόν εκείνου, και ο ίδιος να δώσει σ᾽ εκείνον σε ανταπόδοση το δικό του προϊόν. Αν λοιπόν πρώτα καθορισθεί η αναλογική ισότητα των προϊόντων και ύστερα γίνει η αμοιβαία ανταλλαγή των προϊόντων, θα υπάρξει το αποτέλεσμα που είπαμε. Αν όχι, δεν θα υπάρχει ισότητα στη συναλλαγή, και η σχέση δεν θα κρατήσει· τίποτε, πράγματι, δεν εμποδίζει το προϊόν του ενός να είναι μεγαλύτερης αξίας από το προϊόν του άλλου· ανάγκη λοιπόν τα προϊόντα να γίνουν ίσα. [Το ίδιο ισχύει και στις άλλες τέχνες· πραγματικά, αυτές θα εξαφανίζονταν, αν αυτό που κάνει το ενεργούν στοιχείο σε ορισμένη ποσότητα και με ορισμένη ποιότητα, δεν προσλαμβάνεται στην αντίστοιχη ποσότητα και με την αντίστοιχη ποιότητα από το πάσχον στοιχείο.] Γιατί δεν είναι δυνατό να γίνει ανταλλακτική συναλλαγή ανάμεσα σε δύο γιατρούς, αλλά ανάμεσα σε έναν γιατρό και σε έναν γεωργό, και γενικά ανάμεσα σε διαφορετικούς και όχι ίσους ανθρώπους — αυτοί όμως πρέπει να γίνουν ίσοι. Γι᾽ αυτό και όλα τα πράγματα που ανταλλάσσονται πρέπει να μπορούν να συγκρίνονται κατά κάποιον τρόπο μεταξύ τους. Αυτός είναι ο λόγος που έκανε την εμφάνισή του το νόμισμα, και αυτό γίνεται κατά κάποιον τρόπο ένας ενδιάμεσος όρος· μετράει, πράγματι, τα πάντα, επομένως και την υπεροχή και την έλλειψη — πόσα, ας πούμε, παπούτσια έχουν ίση αξία με ένα σπίτι ή με μια συγκεκριμένη ποσότητα τροφίμων. Ο αριθμός λοιπόν των παπουτσιών που θα ανταλλαγούν με ένα σπίτι [ή με μια συγκεκριμένη ποσότητα τροφίμων] πρέπει να είναι όσος είναι και ο λόγος του οικοδόμου προς τον τσαγκάρη. Γιατί αν δεν είναι έτσι, δεν θα υπάρξει ούτε ανταλλαγή ούτε δοσοληψία. Αυτό, πάλι, δεν θα είναι δυνατό, αν τα προϊόντα δεν θα είναι κατά κάποιον τρόπο ίσα. Ανάγκη λοιπόν όλα να μετριούνται με μια ενιαία μονάδα-μέτρο, όπως το είπαμε πριν από λίγο. Η ενιαία αυτή μονάδα-μέτρο είναι στην πραγματικότητα η ανάγκη, η οποία συνέχει τα πάντα· γιατί αν οι άνθρωποι δεν είχαν καμιά απολύτως ανάγκη, ή αν οι ανάγκες τους δεν ήταν ίδιες, τότε ή δεν θα υπήρχε καμιά συναλλαγή ή δεν θα ήταν ίδια — σαν ένα είδος ανταλλάξιμου αντιπροσώπου της ανάγκης δημιουργήθηκε με κοινή συμφωνία το νόμισμα· και είναι αυτός ο λόγος που λέγεται με αυτή τη λέξη, γιατί χρωστάει την ύπαρξή του όχι στη φύση, αλλά στον νόμο, και εξαρτάται από μας να το μεταβάλουμε ή να το αχρηστέψουμε.