ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (686-708)

ΕΚ. αὐτὴ μὲν οὔπω ναὸς εἰσέβην σκάφος,
γραφῇ δ᾽ ἰδοῦσα καὶ κλύουσ᾽ ἐπίσταμαι.
ναύταις γὰρ ἢν μὲν μέτριος ᾖ χειμὼν φέρειν,
προθυμίαν ἔχουσι σωθῆναι πόνων,
690 ὃ μὲν παρ᾽ οἴαχ᾽, ὃ δ᾽ ἐπὶ λαίφεσιν βεβώς,
ὃ δ᾽ ἄντλον εἴργων ναός· ἢν δ᾽ ὑπερβάλῃ
πολὺς ταραχθεὶς πόντος, ἐνδόντες τύχῃ
παρεῖσαν αὑτοὺς κυμάτων δραμήμασιν.
οὕτω δὲ κἀγὼ πόλλ᾽ ἔχουσα πήματα
695 ἄφθογγός εἰμι καὶ παρεῖσ᾽ ἐῶ στόμα·
νικᾷ γὰρ οὑκ θεῶν με δύστηνος κλύδων.
ἀλλ᾽, ὦ φίλη παῖ, τὰς μὲν Ἕκτορος τύχας
ἔασον· οὐ μὴ δάκρυά νιν σώσῃ τὰ σά·
τίμα δὲ τὸν παρόντα δεσπότην σέθεν,
700 φίλον διδοῦσα δέλεαρ ἀνδρὶ σῶν τρόπων.
κἂν δρᾷς τάδ᾽, ἐς τὸ κοινὸν εὐφρανεῖς φίλους
καὶ παῖδα τόνδε παιδὸς ἐκθρέψειας ἂν
Τροίᾳ μέγιστον ὠφέλημ᾽, ἵν᾽ εἴ ποτε
ἐξ οὗ γενόμενοι παῖδες Ἴλιον πάλιν
705 κατοικίσειαν, καὶ πόλις γένοιτ᾽ ἔτι.
ἀλλ᾽, ἐκ λόγου γὰρ ἄλλος ἐκβαίνει λόγος,
τίν᾽ αὖ δέδορκα τόνδ᾽ Ἀχαιικὸν λάτριν
στείχοντα καινῶν ἄγγελον βουλευμάτων;

***

ΕΚΑ. Σε πλοίο ποτέ δεν μπήκα, μα, από κείνα
που ᾽δα σε ζωγραφιές και μου είπαν, ξέρω.
Σα βρει τους ναύτες μέτρια τρικυμία,
βάζουν τα δυνατά τους, να γλιτώσουν·
690 τρέχει άλλος στο τιμόνι, άλλος στα ξάρτια,
άλλος βγάζει νερά· μ᾽ αν η φουρτούνα
με υπέρμετρη μανία χτυπήσει, αφήνουν
στην ορμή των κυμάτων τον εαυτό τους.
Έτσι κι εγώ απ᾽ το πλήθος των βασάνων
σωπαίνω απελπισμένη· τ᾽ άγριο κύμα
της συμφοράς το θεόσταλτο με πνίγει.
Μ᾽ άφησε πια τον Έχτορα εκεί που ᾽ναι,
κόρη μου, δεν τον σώζεις με τα δάκρυα·
τίμα τον τωρινό σου αφέντη· κοίτα
700 με τον καλό να τον τραβήξεις τρόπο.
Έτσι αν φερθείς, χαρά θα δώσεις σε όλους
τους φίλους μας, κι αυτόν, το γιο του γιου μου,
για το καλό της Τροίας μας θ᾽ αναθρέψεις·
κι οι απόγονοί του κάποτε —ποιός ξέρει;—
ίσως μ᾽ αυτό τον τρόπο ξαναχτίσουν
την Τροία και ξαναγίνει η πολιτεία.
Μα άλλη κουβέντα αυτή μας θ᾽ ακλουθήσει·
των Αχαιών έρχεται, βλέπω, ο δούλος·
τάχα τί νέες βουλές να φέρνει πάλι;
Έρχεται ο Ταλθύβιος με μερικούς στρατιώτες.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

8.5 Τί σημαίνει «αναβαθμίστηκε»;

Σημαίνει ότι εμπλουτίστηκε το λεξιλόγιο της ώστε να είναι σε θέση να εκφράσει τις έννοιες που χρειάζεται μια κοινωνική δομή πιο σύνθετη (η δομή του κράτους) από τη δομή του χωριού, τις ανάγκες της οποίας αρχικά εξυπηρετούσε. Έτσι προστέθηκαν πολλές καινούργιες λέξεις είτε με δανεισμό από τα αρχαία ελληνικά είτε μεταφράζοντας στα ελληνικά όρους από άλλες γλώσσες (κυρίως από τα γαλλικά). 

Για παράδειγμα, η λέξη διαμέρισμα είναι ακριβής μετάφραση του γαλλικού appartement και «φτιάχνεται» τον 19ο αιώνα για να περιγράψει μια πραγματικότητα που δεν υπήρχε παλιότερα. Οι λέξεις νόμος, διοίκηση, εξουσία, εφετείο, βουλή, βουλευτής, πρόεδρος και πολλές άλλες «ξαναμπαίνουν» στην κοινή ελληνική από τα αρχαία ελληνικά. 

Οι τουρκικές λέξεις που αποδίδουν έννοιες της διοίκησης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (ντοβλέτι, φιρμάνι, αγάς, πασάς, μπέης κ.ά.) αντικαθίστανται από ελληνικής καταγωγής λέξεις, και όσες επιζούν χρησιμοποιούνται μόνο στον οικείο, καθημερινό λόγο, συχνά με μεταφορική σημασία. Ακόμα και σήμερα μπορεί να ακούσει κανείς την έκφραση πασά μου! ως χαϊδευτική προσφώνηση ή την έκφραση ζει μπέικα, δηλαδή 'σαν μπέης'. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε η κοινή νεοελληνική.

Εκείνοι που νιώθουν χωρίς φίλτρο

Δίπολο όλα στη ζωή. Συμφωνώ/Διαφωνώ, Μου αρέσει /Δε μου αρέσει. Εμπόδια και λύσεις. Ο καθένας επιλέγει να βλέπει αυτό που τον εξυπηρετεί. Η οπτική αλλάζει, τα φίλτρα μπαίνουν για να μάς προστατέψουν. Έτσι νομίζουμε. Και βάζουμε και άλλη στρώση. Προσθέτουμε και άλλο φίλτρο, για να επιλέξουμε το κατάλληλο, το σωστό για εμάς. Έρχεται όμως μια στιγμή που τελικά το είδωλο που βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας, είναι τόσο αλλοιωμένο και δεν μπορούμε να θυμηθούμε πώς ήταν τότε που βλέπαμε απλά, με μάτια παιδικά, χωρίς φίλτρα και περιορισμούς.

Παιδικά μάτια. Τι έχουν τόσο μοναδικό και ξεχωριστό; Δεν έχουν φίλτρα. Είναι αγνά. Τα βλέπουν όλα για πρώτη φορά, απολαμβάνουν αυτή την αίσθηση, χωρίς πρίσματα, χωρίς εμπόδια. Μια απελευθερωμένη ματιά. Όσοι καταφέρουν να διατηρήσουν αυτή την παιδική ματιά, βλέπουν καθαρά. Δεν είναι πάντα ευτυχισμένοι -και ποιος είναι άλλωστε, πάντα ευτυχισμένος;- όμως έχουν μια άλλη ποιότητα στη ζωή και στη σκέψη τους. Βλέπουν τα πράγματα όπως είναι, τα νιώθουν αλλιώς, ενθουσιάζονται, εκτιμούν τα απλά, μικρά και καθημερινά. Δίνουν σημασία στις πράξεις, στην πραγματική παρουσία, στην αληθινή ζωή.

Αυτοί οι άνθρωποι ψάχνουν την αλήθεια και στους άλλους. Αποστρέφονται την πλαστή πραγματικότητα, απομακρύνονται από το ψεύτικο, δεν αντέχουν την παραπλάνηση. Βρίσκουν λύσεις. Αναγνωρίζουν τα εμπόδια, αλλά δε μένουν εκεί. Με τον ενθουσιασμό που τούς δίνει αυτή η απελευθερωμένη παιδική ματιά, ψάχνουν λύσεις, προχωράνε, μαθαίνουν. Περιμένουν με ανυπομονησία τη συνέχεια. Ξέρουν ότι εδώ είμαστε για να μάθουμε. Τίποτα δεν ξέρουμε, όλο μαθαίνουμε, συνέχεια εξελισσόμαστε. Παρατηρούν και ζουν σαν μικροί μαθητές, περιμένοντας το επόμενο μάθημά τους. Αποδέχονται την αλήθεια του άλλου. Όμως πάντα κάτι ψάχνουν κοιτώντας μέσα στα μάτια των άλλων. Ψάχνουν μάτια αφιλτράριστα, παιδικά. Μάτια που βλέπουν λύσεις κι όχι εμπόδια. Μάτια που σε κοιτάζουν, όπως είσαι, μάτια που βλέπουν βαθιά μέσα σου.

Δύσκολο να το βρεις. Δεν υπάρχουν πολλοί. Όμως είναι εκεί έξω. Θα τούς αναγνωρίσεις από την ευαισθησία τους για τη φύση, από την αγάπη τους στη μουσική. Είναι καλλιτεχνικές φύσεις. Συγκινούνται με στιγμές που άλλοι θα προσπερνούσαν. Δακρύζουν συχνά, αγαπάνε δυνατά. Βλέπουν τα πάντα σαν να είναι η πρώτη φορά. Ζουν στο τώρα, αναγνωρίζουν και απολαμβάνουν την ομορφιά της στιγμής.

Υπάρχουν όμως και κάποιοι άλλοι άνθρωποι, που ξεκίνησαν χωρίς φίλτρα. Πόνεσαν και πληγώθηκαν. Δεν μπόρεσαν να επουλώσουν τις πληγές τους. Τους πονάει πολύ, όταν αγγίζουν την ουλή που έχει μείνει. Και έτσι σκλήρυναν. Πέτρωσαν. Και ο χρόνος πάγωσε. Συνεχίζουν να ζουν, αλλά δεν είναι εκεί, πραγματικά. Κρατάνε απόσταση ασφαλείας, γίνονται παρατηρητές της ζωής τους. Κάθονται στον πάγκο, δεν το ζουν, κάτι περιμένουν. Κάποιον περιμένουν. Κάποιον που θα τούς βάλει ξανά στο παιχνίδι, θα τούς αναγνωρίσει και θα τους δώσει ώθηση.

Έχουν κι αυτοί παιδικά μάτια, αυτά τα μάτια όμως του παιδιού που κανείς δε διαλέγει για να παίξει στην ομάδα του, του παιδιού που κοροϊδεύουν επειδή φοράει γυαλιά, επειδή έχει άλλο βάρος, επειδή είναι διαφορετικό. Έχουν μάτια παγωμένα. Πόσες ταμπέλες, πόσες ευφάνταστες βρισιές και λόγια θα βρούμε να πούμε σε κάποιον που δε μας μοιάζει. Μα ποιος είναι ίδιος με τον άλλον; Κανείς. Όλοι μοναδικοί και ξεχωριστοί. Στα λόγια που παρακινούν, που αναγνωρίζουν, που ξεπαγώνουν, οι περισσότεροι χάνουν τη μιλιά τους. Τι περίεργο που είναι αυτό.

Εάν είσαι από αυτούς που έχουν κρατήσει την παιδική τους ματιά, μην τη στρέφεις μόνο σε αυτούς που έχουν τα ίδια μάτια με εσένα. Ψάξε και για τα άλλα μάτια, τα παγωμένα. Γίνε η αιτία να ξεπαγώσει κάποιος, να βγει από τον πάγκο. Βοήθησε κι άλλους να βλέπουν λύσεις κι όχι εμπόδια. Είναι μια αργή και επίπονη διαδικασία, αλλά εσύ έχεις αποθέματα, αφού είσαι ακόμη παιδί μέσα σου. Δώσε την ώθηση. Αναγνώρισε την προσπάθεια. Ποτέ όμως μην ξεφύγεις από τον στόχο σου. Να μην αφήσεις ποτέ και τα δικά σου μάτια να παγώσουν. Κράτα τα αφιλτράριστα.

Κοινωνική επιρροή: Πώς το άτομο επηρεάζεται από τους άλλους

Κοινωνική επιρροή ονομάζουμε τον τρόπο με τον οποίο οι στάσεις, οι πεποιθήσεις ή η συμπεριφορά ενός ατόμου διαφοροποιούνται λόγω της παρουσίας ή της δράσης των άλλων. Οι τομείς κοινωνικής επιρροής χωρίζονται σε τέσσερις: Τη συμμόρφωση, τη συμφωνία, την υπακοή και την επιρροή των μειονοτήτων. Αυτά δηλώνουν το πώς το άτομο διαφοροποιεί τον χαρακτήρα του, ώστε να μπορέσει να ανήκει στο κοινωνικό σύνολο και εξηγούν το γιατί.

Συμμόρφωση ή πλειοψηφία

Η συμμόρφωση αφορά στην αλλαγή της συμπεριφοράς και των πιστεύω του ατόμου, με σκοπό την επιβίωση σε σχέση με την πραγματική ή αντιλαμβανόμενη κοινωνική πίεση. Η συμμόρφωση ορίζεται αλλιώς και ως επιρροή της πλειοψηφίας.

Συμμόρφωση-Συμφωνία

Αυτός ο τύπος σχετίζεται με την κατάσταση όπου ένα άτομο συμφωνεί δημόσια με μια αντίληψη μιας ομάδας ανθρώπων, αλλά διαφωνεί ιδιωτικά με την άποψη και τη συμπεριφορά αυτής της ομάδας. Το άτομο, λοιπόν, αλλάζει προσωρινά την άποψή του, για παράδειγμα, θα συμφωνήσει με μια άποψη (π.χ. ότι κάποιο δημοφιλές άτομο έχει δίκιο σε μια διαφωνία). Ωστόσο, αν έπρεπε να εκφράσει άποψη, απομονωμένος από τον κοινωνικό περίγυρο, θα έλεγε ότι δε συμφωνεί με τη μεριά του διάσημου.

Το πείραμα του Asch

Μια σχετική μελέτη με τη συμμόρφωση, είναι το πείραμα Asch’s Line. Σε αυτή τη μελέτη, ο ερευνητής Asch, προσπάθησε να προσεγγίσει το αν θα υπάρξει συμμόρφωση με την πλειοψηφία σε ερώτημα που η απάντηση ήταν προφανής. Συγκεκριμένα, ο Asch τοποθέτησε 5-7 συμμετέχοντες ανά ομάδα, εκ των οποίων μόνο ένας ήταν πραγματικός συμμετέχοντας, ενώ οι υπόλοιποι είχαν οδηγίες για το τι θα πουν.

Σε όλους, παρουσιάστηκε σε έναν πίνακα, μια μεμονωμένη γραμμή και πιο δίπλα, τρεις γραμμές σε διαφορετικά μεγέθη. Η ερώτηση που τέθηκε ήταν: «Ποια γραμμή έχει το ίδιο μάκρος με τη γραμμή στα αριστερά (τη μεμονωμένη);»

Η πρώτη ήταν εμφανώς μικρότερη, η δεύτερη ίση και η τρίτη επιλογή ακόμη πιο μικρή από την πρώτη. Οι συμμετέχοντες -εκτός του πραγματικού- είχαν την εντολή να δηλώσουν μια λάθος απάντηση στις 12 από τις 18 φορές. Όσοι ήταν οι αληθινοί συμμετέχοντες στις ομάδες, έδειξαν συμμόρφωση τάξεως 32%, όπου οι υπόλοιποι είχαν λάθος απαντήσεις. Παράλληλα, φάνηκε πως το 75% συμμορφώθηκε με την πλειοψηφία τουλάχιστον σε μία δοκιμή.

Όταν ερωτήθηκαν οι αληθινοί συμμετέχοντες και τους γνωστοποιήθηκε ότι οι υπόλοιποι έλεγαν εσκεμμένα λάθος απαντήσεις, ανέφεραν ότι ήθελαν να ταιριάζουν με την ομάδα.

Αυτή η απάντηση, ταιριάζει με την επιρροή που δηλώνει πως οι άνθρωποι συμμορφώνονται δημόσια, παρόλο που διαφωνούν ιδιωτικά.

Εσωτερίκευση

Η εσωτερίκευση συμβαίνει όταν το άτομο αλλάζει συμπεριφορά δημόσια, ώστε να ταιριάξει με την ομάδα, αλλά παράλληλα αλλάζει και τις πεποιθήσεις του ιδιωτικά. Συνεπώς, γίνεται μια ταυτόχρονη συμπεριφορική αλλαγή τόσο εσωτερική (ιδιωτική), όσο και εξωτερική (δημόσια).

Αυτού του είδους η συμμόρφωση λειτουργεί σε βαθύτερο επίπεδο, εφόσον η συμμόρφωση δεν αφορά μόνο στην δημόσια εικόνα, αλλά το άτομο το ασπάζεται πράγματι. Για παράδειγμα, κάποιος που η αγαπημένη του είναι χορτοφάγος, αποφασίζει να γίνει και ο ίδιος επειδή συμφωνεί με την άποψή της.
Πείραμα Jenness Bean Jar Experiment

Στο συγκεκριμένο πείραμα, χρησιμοποιήθηκε ένα βάζο με φασόλια και οι συμμετέχοντες καλέστηκαν να εκτιμήσουν πόσα φασόλια περιείχε το βάζο αυτό. Ο καθένας έκανε μια εκτίμηση ατομικά, ενώ στη συνέχεια έκαναν μια εκτίμηση ανά ομάδες. Αρχικά, τα άτομα είχαν διαφορετικές εκτιμήσεις σε σχέση με τη στιγμή που εντάχθηκαν σε μια ομάδα και έπειτα. Όταν δημιουργήθηκαν οι ομάδες, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ποσότητες περίπου ίδιας κλίμακας.

Το πείραμα τελικά, δείχνει την επιρροή της πλειοψηφίας, καταλήγοντας στο ότι η συμπεριφορά και οι πεποιθήσεις μπορεί να επηρεάζονται από την ομάδα.

Ταύτιση

Η κοινωνία αναγνωρίζει εύκολα όταν κάποιος ανταποκρίνεται επιτυχώς σε κάποιο κοινωνικό ρόλο. Δηλαδή, ένας πολιτικός, ένας καθηγητής ή ένας γιατρός έχουν έναν κοινωνικό ρόλο στο εργασιακό τους πλαίσιο κ.ο.κ. Στην ταύτιση, υπάρχει συμμόρφωση στην εξωτερική συμπεριφορά, αλλά όχι στην εσωτερικευμένη άποψη.

Πείραμα του Zimbardo

Στο πείραμα του Zimbardo, το ερώτημα ήταν αν οι φύλακες των αμερικάνικων φυλακών ήταν βίαιοι εν γένει ή το περιβάλλον της φυλακής και ο ρόλος μέσα σε αυτή τους επηρέαζε. Για να το εξετάσει αυτό, καλέστηκαν εθελοντές που τυχαία τους δόθηκε ο ρόλος είτε του φυλακισμένου, είτε του φύλακα.

Οι ερευνητές είχαν προσαρμόσει το περιβάλλον του πειράματος (το πανεπιστήμιο Stanford) να θυμίζει σωφρονιστικό πλαίσιο και εξ αρχής συμπεριφερόντουσαν στους φυλακισμένους όπως θα έκαναν σε πραγματικές συνθήκες (π.χ. σύλληψη από το σπίτι τους κτλ.). Το μόνο που είχαν να κάνουν οι συμμετέχοντες ήταν να ακολουθούν τους ρόλους τους. Το πείραμα αυτό κράτησε μόνο 6 μέρες, ενώ είχε προοριστεί για μεγαλύτερη διάρκεια.

Η αναστολή προήλθε από την έντονη ταύτιση των συμμετεχόντων-φυλάκων και των συμμετεχόντων-φυλακισμένων στον ρόλο τους. Οι φύλακες, γινόντουσαν λεκτικά επιθετικοί, συμπεριφερόντουσαν αναλόγως και πολλές φορές έδιναν αυστηρές τιμωρίες (π.χ. απομόνωση ή αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων από τους φυλακισμένους).

Αντίστοιχα, οι φυλακισμένοι, γινόντουσαν όλο και πιο υποτακτικοί στις οδηγίες και τις προσταγές των φυλάκων. Το πείραμα μάλιστα ήταν τόσο ρεαλιστικό για όλους, που ακόμη και οι ερευνητές, που είχαν το ρόλο των διευθυντών της «φυλακής» πολλές φορές κάλυπταν τις πράξεις των φυλάκων, όπως κάνουν συνήθως και οι διευθυντές των πραγματικών φυλακών.

Γιατί όμως συμβαίνει η συμμόρφωση;

Κανονιστική επιρροή

Αυτή η έννοια αφορά στην επιθυμία του κάθε ατόμου να ανήκει σε μια ομάδα, να ταιριάξει και να μοιάζει μέλος της. Αν δεν υπάρξει η συμμόρφωση, αυτό μπορεί να μην επιτευχθεί. Πολλές φορές το συναντάμε σε νεαρά άτομα και την ανάγκη τους να δοκιμάσουν το κάπνισμα ή άλλες ουσίες λόγω του ότι και άλλοι συνομήλικοι της κοινωνικής τους ομάδας το κάνουν. Το άτομο ξεκινά το κάπνισμα και συμμορφώνεται, όμως στην πραγματικότητα δε θέλει να καπνίσει.

Ενημερωτική επιρροή ή πληροφοριακή επιρροή

Αυτή η εκδοχή, εξηγεί την συμμόρφωση ως την επιθυμία να προσαρμοστούμε παρακολουθώντας πώς κινούνται οι άλλοι, επειδή εμείς δεν έχουμε γνώσεις για την παρούσα κατάσταση ή δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες και θεωρούμε πως οι άλλοι έχουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει και στην εσωτερίκευση. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο, ένα άτομο που δεν έχει εξοικειωθεί με το πώς να κρατήσει ξυλάκια σε ένα ιαπωνικό εστιατόριο, θα παρακολουθήσει ή θα ζητήσει από κάποιον άλλο που ξέρει για το πώς να το κάνει.

Ανθρώπινες φυσαλίδες

Οι άνθρωποι έχουν όνειρα και σκοπούς για τη ζωή. Οραματίζονται φαντασίες και γεμίζουν συνεχώς την ύπαρξή τους με νοήματα που τους τροφοδοτούν με την απαιτούμενη ενέργεια για να συνεχίσουν να σηκώνονται από το κρεβάτι τους κάθε μουντό πρωινό.

Προσηλώνονται σε ιδανικά και εφευρίσκουν κίνητρα που υπερβαίνουν τα επίγεια όρια σε μία ασύμβατη προσπάθειά τους να κερδίσουν την άνιση μάχη με την ανηλεή φθορά του χρόνου.

Οι άνθρωποι μοιάζουν με τις φυσαλίδες που πλέουν στο γαλάζιο του ουρανού, παρασυρμένες από τη δροσερή θέλησή τους για ζωή.

Ωστόσο, γεμίζουν τις αιθέριες φούσκες τους με περιττά πάθη και νοσηρές επιθυμίες, με βαρίδια που φέρουν τη χαρακτηριστική αρτηριοσκλήρωση μίας τρομοκρατημένης ψυχοσύνθεσης, μόνο και μόνο επειδή στην πραγματικότητα φοβούνται τις υψηλές πτήσεις προς την πλέρια ελευθερία.

Οι ανθρώπινες φυσαλίδες ονειρεύονται να φτάσουν ψηλότερα από τον καθένα, έχουν όμως βραχεία διάρκεια παρουσίας στα επίγεια δεινά και είναι καταδικασμένες να σκάσουν ανά πάσα στιγμή με την παραμικρή διαταραχή του αγέρα, επιβεβαιώνοντας ξανά και ξανά το εφήμερο του είναι τους.

Το μοναδικό αποτύπωμα που αφήνουν πίσω τους είναι ένας ισχνός αχός που μόλις και μετά βίας φτάνει στην επόμενη γενιά των νεότερων, μα εξίσου θνητών με τις ίδιες, φυσαλίδων.

Η ελεγεία αυτή είναι απολογητική και κρύβει θλίψη για ανεκπλήρωτους έρωτες που δε βιώθηκαν και για λανθασμένες διαδρομές που πάρθηκαν, ωστόσο δε καταφέρνει να συνταράξει τη ζωή που εξακολουθεί να κυλάει απρόσκοπτη στους δικούς της ξεχωριστούς και «μεταφυσικούς» ρυθμούς.

Οι φυσαλίδες φτάνουν στο απόγειό τους κάθε φορά που ανυψώνονται από το έδαφος, ανεμπόδιστες από τα δεσμά της αριβιστικής επιθυμίας για οικονομική καταξίωση και της ασίγαστης, μυστικιστικής δίψας για υστεροφημία.

Τα ζωτικά «καύσιμα», άλλωστε, που διαρκούν πιότερο, είναι αυτά του συντροφικού χαμογέλιου και της απελευθερωμένης ερωτοαγάπης.

Η καλοσύνη δεν είναι πάντα αρε(σ)τή

Το φίδι ήταν μοχθηρό, διαβολικό και επικίνδυνο. Σκορπούσε παντού τον τρόμο. Δάγκωνε τα παιδιά και τρομοκρατούσε τους κατοίκους του χωριού. Αλλά καμιά φορά αισθανόταν μόνο του και αναζητούσε παρέα.

Μια μέρα ένας σοφός άντρας πέρασε από το χωριό και παρατήρησε το χάος που επικρατούσε, από όλα όσα έκανε το φίδι. Επειδή αυτή είναι μια ιστορία και ο άντρας ήταν σοφός, μπορούσε να μιλήσει στο φίδι και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του. Οπότε του είπε, «άκου, φίδι. Όχι μόνο κάνεις τους ανθρώπους δυστυχισμένους με την συμπεριφορά και τις πράξεις σου, αλλά και συ γίνεσαι δυστυχισμένο. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι η ζωή σου είναι μίζερη. Σταμάτα να δαγκώνεις και άρχισε να εξασκείσαι στην καλοσύνη και στην ευγένεια, για να βελτιώσεις τη ζωή σου αλλά και τη ζωή των υπολοίπων». Αυτά είπε ο σοφός άντρας και έφυγε.

Μετά από χρόνια πέρασε πάλι από το ίδιο χωριό. Προς μεγάλη του έκπληξη είδε ένα αδρανές και παθητικό ζώο το οποίο κλωτσούσαν και κακομεταχειρίζονταν κάποια παιδιά. Συνειδητοποίησε εκείνη την στιγμή ότι πρόκειται για εκείνο το “μια φορά και έναν καιρό” επιθετικό ερπετό, με το οποίο πριν χρόνια είχαν διασταυρωθεί οι δρόμοι τους. Το φίδι προσπάθησε να φύγει από τα μανιασμένα πόδια των βασανιστών του και σύρθηκε προς τον σοφό.

«Η συμβουλή σου ήταν καταστροφική», του είπε. «Εξασκήθηκα στην καλοσύνη και τι έγινε; Τώρα είμαι μια τελείως μίζερη ύπαρξη. Με χρησιμοποιούν σαν παιγνίδι, με κοροϊδεύουν και με θεωρούν δεδομένο. Τελικά ήμουν καλύτερα κάποτε».

Ο σοφός άντρας του απάντησε: «Εφάρμοσες λάθος την συμβουλή που σου έδωσα χωρίς καμία απολύτως σκέψη. Σου είπα να μην δαγκώνεις, αλλά δε σου είπα να μην συρίζεις ποτέ». (συριγμός = ήχος που κάνει το φίδι).

Το φίδι ναι μεν έγινε καλό, το μόνο που κατάφερε όμως, είναι να κάνει τα παιδιά χειρότερους ανθρώπους. Έγιναν βίαια, αυθάδη, αναίσθητα και σκληρά. Το να είσαι τελικά πάντα “το καλό παιδί” στερεί από τους άλλους τη δυνατότητα να συμπεριφέρονται όμορφα και με σεβασμό.

Όταν περιγράφουμε κάποιον ως το “καλό παιδί” συνήθως εννοούμε:

• Είναι πάντα πρόθυμος να μας δώσει αυτά που θέλουμε

• Είναι προβλέψιμος

• Δεν είναι απόλυτος

• Σπανίως φέρνει αντίρρηση

• Θέλει πάντα να ευχαριστεί τους άλλους

• Βάζει τον εαυτό του τελευταίο στην λίστα των προτεραιοτήτων του

και πολλά άλλα ….

Όταν κάτι είναι συνεχώς διαθέσιμο, τότε η αξία του πέφτει. Εθιζόμαστε στο τζόγο επειδή το κέρδος από αυτήν τη δραστηριότητα είναι απρόβλεπτο και μη δεδομένο. Αν οι τζογαδόροι κέρδιζαν κάθε φορά, ο τζόγος – είτε το πιστεύουμε είτε όχι- θα τους φαινόταν λιγότερο συναρπαστικός. (Μη κατηγορείς εμένα για αυτό. Δεν είμαι εγώ εκείνη που δημιούργησα την περίπλοκη ανθρώπινη φύση). Με τον ίδιο τρόπο όταν κάποιος είναι συνεχώς καλός, η καλοσύνη του χάνει την αξία της. Αν όμως κάποιος είναι κάποιες φορές καλός και κάποιες όχι, τότε εκτιμάμε την καλοσύνη του και της δίνουμε περισσότερη αξία.

Ποιο είναι λοιπόν το αντίδοτο για το σύνδρομο του “καλού παιδιού”; Να γίνουμε πικρόχολα στραβόξυλα; Όχι βέβαια!

• Να είμαστε καλοί, αλλά να θυμόμαστε να συρίζουμε όταν πρέπει και να μην αφήνουμε τους άλλους να μας κακομεταχειρίζονται και να εκμεταλλεύονται την καλοσύνη μας. Αυτό στην αρχή μπορεί να συγχύσει και να αναστατώσει κάποιους που τους είχαμε κακομάθει. Δεν πειράζει, θα τους περάσει.

• Να ξεκινήσουμε να βάζουμε τον εαυτό μας πάνω-πάνω στην λίστα των προτεραιοτήτων μας και αργά ή γρήγορα θα βρεθούν άνθρωποι που θα βάζουν κι εμάς πάνω-πάνω στη δική τους. Αν δείχνουμε ότι σεβόμαστε τον εαυτό μας, τότε θα μας σέβονται και οι άλλοι. Κανόνας.

• Να θυμόμαστε πως όπως και να συμπεριφερόμαστε, πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα έχουν να πουν κάτι αρνητικό για εμάς.

• Να μην λέμε αμέσως “ΝΑΙ”. Αν είναι κάτι που δεν μπορούμε να κάνουμε ή δε μας αρέσει να κάνουμε, τότε να λέμε “OXI”. Δεν είμαστε το τζίνι κανενός.

• Είτε το πιστεύουμε, είτε όχι, αν μέχρι σήμερα υποφέρουμε και πληγωνόμαστε επειδή είμαστε τα καλά παιδιά, αυτό δε θα αλλάξει στο μέλλον. Κάποιοι θα συνεχίζουν να μην το εκτιμούν.

Είναι καλό να μην είσαι συνέχεια εσύ το “καλό παιδί” στην παρέα, στην οικογένεια, στο εργασιακό σου περιβάλλον. Έχεις σκεφτεί ποτέ μήπως με αυτόν τον τρόπο στερείς από κάποιον άλλον τη δυνατότητα, να γίνει το “καλό παιδί”; Πού ξέρεις, μπορεί να πληροί όλες τις προϋποθέσεις. Δώσε μια ευκαιρία και στους άλλους!…

Ωδή στην καλοσύνη

Σπάνιο πράγμα στις μέρες μας η καλοσύνη. Συνήθως επικρατεί η μοχθηρία, η κακία, η ζήλεια και όλα τα αρνητικά συναισθήματα τα οποία είναι παράταιρα της καλοσύνης.

Πράξεις μίσους και χάους οδηγούν την πλειοψηφία της ανθρωπότητας σε τέλμα και αυτό είναι παραπάνω από προφανές. Η κακή νοημοσύνη σε συνδυασμό με τις άσχημες ανθρώπινες ρίζες και τα δυνατά ένστικτα, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο οδηγεί σε αλυσιδωτή αντίδραση. Είτε σε μικρές κοινωνικές ομάδες, είτε σε μεγαλύτερες. Και το χειρότερο απ’ όλα είναι πως η κακία τείνει να γίνει μόδα. Το “σωστό” παράδειγμα που “πρέπει” να δίνεται στους νεότερους και μη. Δηλαδή από το κακό στο χειρότερο. Αλήθεια όμως, η καλοσύνη υπάρχει. Και μπορεί να βρίσκεται και μέσα μας αλλά και γύρω μας. Το μόνο που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως δεν ζούμε για πάντα για να είμαστε μοχθηροί. Δεν ζούμε για πάντα για να θέλουμε το κακό του συνανθρώπου μας. Και πάνω απ’ όλα δεν μας ανήκει τίποτα σε αυτή την ζωή, παρά μόνο οι σκέψεις και τα συναισθήματα μας. Αυτά μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο όλο, αν και για αρχή καλύτερα να αλλάξουμε τον κόσμο γύρω μας. Η καλοσύνη είναι μια υπέροχη “ασθένεια”, τόσο ποιητική και όμορφη που μεταδίδεται με το παράδειγμα και τις πράξεις. Βέβαια, ακόμα και μια καλή κουβέντα μπορεί να μην αλλάξει τον κόσμο όλο, αλλά μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ενός συνανθρώπου μας. Σε ποιούς πυλώνες πρέπει να στηρίζεται όμως η καλοσύνη για να ευοδώσει;

ΑΝΙΔΙΟΤΕΛΕΙΑ

Ο πρώτος και κυριότερος πυλώνας της καλοσύνης. Αν δείξουμε καλοσύνη σε κάποιον ή σε κάποιους με απώτερους σκοπούς, τότε παύει να υφίσταται η καλοσύνη. Εδώ μιλάμε για επένδυση. Εξανεμίζεται η καλοσύνη και υπάρχει το κίνητρο για κάτι άλλο, ίσως κερδοφόρο για αυτόν που φόρεσε την μάσκα του καλοσυνάτου ανθρώπου. Σίγουρα θα έρθει κάποια στιγμή να ζητήσει την “χάρη” που του “οφείλεται”. Είναι συνετό λοιπόν οι πράξεις καλοσύνης να συνοδεύονται με ανιδιοτέλεια. Άλλωστε ο βαθιά καλός άνθρωπος θα δει την ψυχή του να φωτίζει την στιγμή της πράξης του και αυτό θα είναι το βραβείο του. Δεν χρειάζεται να ζητήσει κάτι γιατί πολύ απλά το έδωσε μόνος του στον εαυτό του. Εν κατακλείδι, η ανιδιοτέλεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πρόθεση.

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ

Δύσκολο πράγμα και η εμπιστοσύνη στις μέρες μας. Αλλά το βλέπουμε λάθος κατά κάποιο τρόπο. Κάθε άνθρωπος θέλει να δείχνει και να του δείχνουν εμπιστοσύνη. Από κει και πέρα είναι καθαρά δικό του θέμα πως θα την διαχειριστεί. Αν ένας άνθρωπος πετάξει στα σκουπίδια την εμπιστοσύνη που του έδειξε ένας συνάνθρωπός του, τότε δίνεται ένα όμορφο μάθημα και στους δύο. Στον πρώτο για να καταλάβει τι πρέπει να διορθώσει και στον δεύτερο για να αναλογιστεί τα κριτήρια που πρέπει να θέσει για τον επόμενο. Κερδισμένοι και οι δύο σε κάθε περίπτωση. Φυσικά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Πως όμως συνδέεται η καλοσύνη με την εμπιστοσύνη; Είναι πολύ απλό. Εφόσον η καλοσύνη “μεταδίδεται” με τα παραδείγματα, ώστε κάποιος να τα μιμηθεί, θα είναι δύσκολο να μην συνοδεύεται με το αίσθημα της εμπιστοσύνης που πρέπει να διαχέεται σε κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ των. Δεν νομίζω να έχει ακούσει ποτέ κανείς την φράση “Είναι καλός άνθρωπος αλλά δεν τον εμπιστεύομαι”. Εκτός αν είναι καλός άνθρωπος αλλά δεν τον εμπιστεύεται να του φυλάξει τον σκύλο όταν θα λείπει. Κάτι το οποίο είναι αστείο και δεν έχει να κάνει με την μεγάλη εικόνα της σχέσης μεταξύ εμπιστοσύνης και καλοσύνης. Συνεπώς, δεν πρέπει να διστάζουμε να δείχνουμε εμπιστοσύνη ακόμα και αν έχουμε έχουμε πληγωθεί στο παρελθόν. Αν πήραμε το μάθημά μας, τότε δείχνοντας εμπιστοσύνη εκεί που μας “βγαίνει” μόνο κέρδος θα έχουμε. Και αν εκτιμηθεί αυτή η εμπιστοσύνη, τότε το κέρδος θα είναι διπλό.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΚΟΝΑ

Μετά την ανιδιοτέλεια και την εμπιστοσύνη, αφήνουμε τελευταία την μεγάλη εικόνα της καλοσύνης. Ίσως είναι και ο σημαντικότερος πυλώνας της, γιατί ως αυτοσκοπός δεν περιορίζεται μόνο σε μια απλή καλή πράξη, αλλά στο φύτεμα του σπόρου της καλοσύνης στους ανθρώπους γύρω μας. Φανταστείτε για λίγο μια όμορφη εικόνα στο μυαλό σας. Βοηθάτε έναν συνάνθρωπό σας σε μια κατάσταση μεγάλης ανάγκης. Σας λέει ευχαριστώ και σας χαμογελάει. Μετά από κάποιο διάστημα, μαθαίνετε ότι ο ίδιος άνθρωπος βοήθησε έναν άλλο συνάνθρωπό του. Πως θα αισθανθείτε; Εδώ φυσικά υπάρχουν πολλά σενάρια που μπορεί να σκεφτεί κάποιος. Ότι απλά μπορεί να είχε ήδη την καλοσύνη μέσα του και δεν χρειάστηκε κάποιο “παράδειγμα” για να κάνει παρόμοια πράξη. Δεν θα το μάθουμε ποτέ όμως, γιατί εσείς κάνατε αυτό που έπρεπε και κατα συνέπεια η πράξη σας συνεχίστηκε. Δεν έχει σημασία πως, αλλά σημασία έχει μόνο το αποτέλεσμα. Μια καλή πράξη δεν δίνει εφήμερη βοήθεια σε μερικούς ανθρώπους μόνο, αλλά μπορεί να δώσει όραμα και ελπίδα. Ελπίδα πως η καλοσύνη υπάρχει και μεταδίδεται. Ελπίδα πως η κακία στον κόσμο αυτό, είναι απλά μια αρρώστεια προς εξάλειψη.

Μην σταματάτε να δείχνετε καλοσύνη και τα συναφή συναισθήματα αυτής. Δεν ζούμε για πάντα, δεν μας ανήκει τίποτα. Ας αφήσουμε ένα όμορφο περιβάλλον για τους επόμενους που θα έρθουν με παραδείγματα. Με σημειώσεις. Κάποιος θα τις διαβάσει και θα τις εφαρμόσει. Που θα πάει;

Ζητήστε, Πιστέψτε, Αποκτήστε

Όλα είναι εναντίον σου; Η τύχη δεν είναι με το μέρος σου; Πέρα από την γενικότερη κρίση που επικρατεί, έχεις αναρωτηθεί ποτέ μήπως έχεις και εσύ μερίδιο ευθύνης που όλα σου πάνε στραβά;

Το μεγάλο μυστικό της ζωής είναι οι καλές και θετικές σκέψεις. Οι σκέψεις μας είναι μαγνητικές και έχει η καθεμία τους τη δική της συχνότητα. Καθώς τις πραγματοποιούμε, αυτές εκπέμπονται στο Σύμπαν και προσελκύουν όλα όσα βρίσκονται στην ίδια συχνότητα. Ό, τι εκπέμπετε επιστρέφει στην πηγή του, δηλαδή σε εσάς.

Πώς μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμίες μας;

Τρία είναι τα βήματα:

1. Ζητήστε. Το να ζητήσετε από το σύμπαν αυτό που θέλετε σας δίνει τη θαυμάσια ευκαιρία να ξεκαθαρίσετε μέσα σας τι πραγματικά θέλετε.

2. Πιστέψτε. Το να πιστέψετε προϋποθέτει να ενεργείτε, να μιλάτε και να σκέφτεστε σα να έχετε ήδη αποκτήσει αυτό που ζητήσατε. Όταν “εκπέμπετε στη συχνότητα της απόκτησης”, ο «νόμος της έλξης» κινεί ανθρώπους, γεγονότα και καταστάσεις έτσι ώστε εσείς να αποκτήσετε.

3. Αποκτήστε. Το να αποκτήσετε προϋποθέτει να νιώθετε όπως θα νιώσετε όταν πραγματοποιηθεί η επιθυμία σας. Το να αισθάνεστε καλά τώρα σας βάζει στη συχνότητα αυτού που επιθυμείτε.

Για παράδειγμα, για να χάσετε βάρος, μην εστιάζετε στην επιθυμία απώλειας βάρους. Αντίθετα, εστιάστε στο ιδανικό βάρος σας. Νιώστε την αίσθηση του ιδανικού βάρους σας και θα το προσελκύσετε.

Εστιάζοντας, λοιπόν, στη θετική πλευρά κάθε επιθυμίας μας, μπορούμε να την υλοποιήσουμε αρκεί να εφαρμόσουμε πιστά τα παραπάνω! Για να αποκτήσουμε κάτι, δεν αρκεί μόνο να το θέλουμε, αλλά να το πιστέψουμε και να εκπέμπουμε σκέψεις και συναισθήματα θετικής συχνότητας.

Όπως έγραψε και ο Paulo Coelho στον Αλχημιστή: «Όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το αποκτήσεις».

Νικολό Μακιαβέλι: Η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις

Στο απόσπασμα που ακολουθεί από τον «Ηγεμόνα» ο Νικολό Μακιαβέλι γράφει για την τύχη και πώς επηρεάζει την ζωή των ανθρώπων:

«Ο πολύς κόσμος πιστεύει πως η ζωή μας εξαρτάται κυρίως είτε από το Θεό είτε από την τύχη.

Η αλήθεια είναι πως η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις αλλά αφήνει σε μας να κανονίσουμε τις άλλες μισές.

Η τύχη είναι σαν τα καταστροφικά εκείνα ποτάμια που όταν αγριεύουν κατακλύζουνε κάμπους, τσακίζουνε δέντρα και κτίσματα, σηκώνουν το χώμα και το πάνε μίλια μακριά και οι πάντες κάνουν τόπο στην ορμή τους χωρίς να μπορούν να την ανακόψουν.

Όπως οι άνθρωποι στους γαληνεμένους καιρούς λαβαίνουν τα μέτρα τους και φτιάχνουν προχώματα και φράγματα για τα άγρια ποτάμια, ώστε όταν φουσκώσουν να μη σταθεί τόσο ξέφρενη και Βλαβερή η ορμή τους, έτσι πρέπει να κάνουν και με την τύχη.

Η τύχη στρέφει την ορμή της εκεί που δεν υπάρχει αξιοσύνη, επειδή ξέρει πως εκεί δε φτιάχτηκαν προχώματα και φράγματα για να τη βαστάξουν.

Είναι συχνό το φαινόμενο να ευτυχεί σήμερα ένας Ηγέτης και αύριο να καταστρέφεται χωρίς για αυτό να φταίει κάποια αλλαγή στην αξιοσύνη ή στο χαρακτήρα του.

Είναι καλότυχος ο Ηγέτης που έτυχε να συνταιριάξει τον τρόπο να μπορεί να πολιτεύεται ανάλογα με τη φυσιογνωμία των καιρών κι αλίμονο σε εκείνον που στα φερσίματά του διχογνωμούν οι καιροί.

Σημασία δεν έχει στην επιτυχία του Ηγέτη αν επιδιώκει τους σκοπούς του με περίσκεψη ή πέφτει με τα μούτρα σ’ αυτούς, αν ασκεί βία ή με τέχνη κυβερνά, αν έχει υπομονή ή βιάζεται. Σημασία έχει αν από τύχη ή επιλογή η εκάστοτε συμπεριφορά του ταιριάζει με τις επιταγές των καιρών.

Είναι προτιμότερο λοιπόν να είσαι στη ζωή σου ορμητικός παρά επιφυλακτικός.»

Προτροπές για μελλοντικούς ηγέτες

«Ο θεός δε θέλει να κάνει τα πάντα για λογαριασμό μας για να μη μας στερεί την ελευθερία της βούλησης και το μεγαλείο της δόξας που μας ανήκει. Μπορεί λοιπόν ο θεός να ανοίξει τη θάλασσα να περάσουμε, να στείλει ένα σύννεφο να μας δείξει το δρόμο, να κάνει μια πέτρα να βγάλει νερό, να βρέξει μάννα εξ ουρανού. Όμως, τα υπόλοιπα πρέπει να τα κάνουμε εμείς, μόνοι.»

Νικολό Μακιαβέλι, Ο Ηγεμόνας.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ περ.55-120 (135;)μ.Χ.

Διατριβαί Γ’ 7.2-6

Κανείς σχεδόν δεν αντιλέγει ότι τρία πράγματα αφορούν τον άνθρωπο, η ψυχή, το σώμα και τα εξωτερικά πράγματα- δικό σας έργο, λοιπόν, είναι ν’ απαντήσετε ποιο είναι το καλύτερο. Τι θα πούμε στους ανθρώπους; Η σάρκα; Γι’ αυτήν έπλευσε ο Μάξιμος μέχρι την Κασσιόπη, χειμωνιάτικα, με τον γιο του στο πηδάλιο; Για την ηδονή της σάρκας;

Εκείνος αρνήθηκε και είπε: Κάθε άλλο.

Οπότε ο Επίκτητος συνέχισε: —Δεν πρέπει ν’ αναζητούμε το καλύτερο;

—Πάνω απ’ όλα αυτό πρέπει.

—Τι καλύτερο, λοιπόν, έχουμε από τη σάρκα;

—Την ψυχή, είπε.

—Και ποια είναι καλύτερα, τα αγαθά του καλύτερου ή του χειρότερου;

— Του καλύτερου.

-Τα αγαθά της ψυχής εξαρτώνται από την ελεύθερη βούλησή μας ή όχι; –

Εξαρτώνται.

— Άρα η ηδονή της ψυχής εξαρτάται από την ελεύθερη βούλησή μας;

-Το παραδέχτηκε.

-Και η ηδονή αυτή πως δημιουργείται; Αφ’ εαυτού της; Αυτό είναι αδιανόητο, προηγούμενη αυτής πρέπει να υπάρχει η ουσία του καλού που, άμα την έχουμε, θα νιώσουμε την ηδονή στην ψυχή μας.

Διατριβαί Δ’ 11. 5-8

Πρώτη, λοιπόν, και πάνω απ’ όλα εμφανίζεται στην ψυχή η καθαρότητα- το ίδιο και η ακαθαρσία. Στην ψυχή, βέβαια, δεν θα βρεις την ίδια ακαθαρσία που βρίσκεις στο σώμα και, προκειμένου για την ψυχή, ποιαν άλλη θα έβρισκες παρά αυτή που την καθιστά ρυπαρή ως προς την επιτέλεση των έργων της; Τα έργα της ψυχής είναι οι επιλογές ή οι αρνήσεις, οι επιθυμίες η οι αποστροφές, η προπαρασκευή, οι προθέσεις, οι συγκαταθέσεις. Στα παραπάνω έργα, λοιπόν, ποιο είναι εκείνο που την κάνει ρυπαρή και ακάθαρτη; Τίποτε άλλο από τις κακές κρίσεις. Ώστε ακαθαρσία για την ψυχή είναι οι λανθασμένες κρίσεις, και κάθαρση η πρόσκτηση των κρίσεων που πρέπει. Καθαρή ψυχή είναι αυτή που έχει τις πρέπουσες κρίσεις, διότι μόνο αυτή μπορεί ν’ αποφύγει τη σύγχυση και τη ρυπαρότητα στα έργα της.

Απόσπ. 20

Όσοι έχουν σώμα σε καλή κατάσταση, αντέχουν τις ζέστες και τα κρύα· με τον ίδιο τρόπο, όσοι έχουν ψυχή σε καλή κατάσταση, αντέχουν και την οργή και τη λύπη και τη μεγάλη χαρά και τα άλλα πάθη.

Απόσπ. (Στοβαίου) 2

Η ψυχή που συνδέεται στενά με την αρετή μοιάζει με πηγή που συνεχώς αναβλύζει· το νερό της, δηλαδή, είναι καθαρό, ατάραχο, πόσιμο, νόστιμο, άφθονο, πλούσιο, αβλαβές, άκακο.

Απόσπ. (Στοβαίου) 32-33

Είναι κακά δεσμά για το σώμα η τύχη και για την ψυχή η κακία. Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος. Όποιος πάλι είναι δέσμιος στο σώμα αλλά λυτρωμένος στην ψυχή είναι ελεύθερος.

Κι εμείς χάρη σε μια τέτοια παιδεία μάθαμε και καταλάβαμε τόσα πράγματα

Ο Μύρης στον Λεύκιο

Δεν έχω τίποτε να σου πω, όμως σου γράφω τα ίδια, γιατί νιώθω σαν να σου μιλώ.

Τι τα θες, Λεύκιε, τι τα θες; Καλά σ᾽ τα έλεγα εγώ. Ο αγαπημένος σου Παναίτιος και ο Ποσειδώνιος έφεραν τους Ρωμαίους των ανώτερων τάξεων κοντά στη φιλοσοφία και συγκεκριμένα στη Στοά. Η δημοφιλία αυτή είχε κόστος για τη φιλοσοφία.

Δεν με πειράζουν τα πλατωνικά στοιχεία που εισήγαγαν, που χώρισε ο Ποσειδώνιος την ψυχή σε δύο μέρη, ένα καλό κι ένα κακό. Ταιριάζει, εξάλλου, και στην εποχή μας ο χωρισμός του κόσμου σε δύο επίπεδα – δες μόνο τις λατρείες που κυριαρχούν σήμερα: όλοι αναζητούν τη σωτηρία της ψυχής τους. Ούτε νοιάζομαι που εγκατέλειψε ο Παναίτιος την άποψη ότι ο κόσμος τελικά εκπυρώνεται ή ότι υπάρχει μια συνεχής επανάληψη κοσμικών κύκλων.

Καλά έκαναν οι νέοι Στωικοί που έδωσαν τέτοια αξία στη γενική παιδεία και δεν έμειναν αποκλειστικά στη διδασκαλία των δικών τους δογμάτων, όπως οι Επικούρειοι.

Κι εμείς χάρη σε μια τέτοια παιδεία μάθαμε και καταλάβαμε τόσα πράγματα: διδαχτήκαμε λογοτεχνία και μυθολογία, αλλά βρίσκαμε μέσα σ᾽ αυτές το βαθύτερο νόημά τους, χάρη στην αλληγορική ερμηνεία των κειμένων.

Το κλειδί όμως για τη διάδοση της Στοάς εδώ στη Ρώμη το βλέπω πια ξεκάθαρα: ήταν που ο Παναίτιος έκανε πιο προσιτό το ιδεώδες του σοφού, χαμήλωσε τον πήχυ που λέμε σήμερα. Χάθηκε η αυστηρότητα και υποστηρίχθηκε ότι ο ενάρετος βίος είναι δυνατός χωρίς μεγάλες θυσίες.

Εγώ αυτά, και συγχώρεσέ με, τα λέω συμβιβασμό.

Σας φάνηκε δύσκολο να επιτευχθεί ο στωικός τρόπος ζωής και μειώσατε τις απαιτήσεις σας για να βρείτε οπαδούς, ή τέλος πάντων εκσυγχρονίσατε τη διδασκαλία σας ακολουθώντας τα αιτήματα των καιρών (αν σε ικανοποιεί περισσότερο η τελευταία διατύπωση).

Και τι πετύχατε, κι εσείς αλλά και οι Κυνικοί; Οι φιλόσοφοί σας όχι απλώς συναναστράφηκαν με βασιλείς και τους έδωσαν συμβουλές (αυτό το έκανε και ο θεϊκός Πλάτων), αλλά έφτασαν στο σημείο να αποτελούν την αυλή των ηγεμόνων δίπλα στους γελωτοποιούς, τους χορευτές, τις παλλακίδες και (πού είσαι Πλάτωνα!) τους ποιητές.

Καταλαβαίνω ότι στις μέρες μας, και εδώ και στην Αθήνα και στην Αλεξάνδρεια, όλοι είναι όλα. Για να γίνεις φιλόσοφος παίρνεις ό,τι σου ταιριάζει από τον καθένα: λίγο Πλάτωνα, λίγη Στοά, λίγο Πυθαγόρα, λίγο (πιο λίγο) Αριστοτέλη, μια πινελιά από Κυνικούς – μόνο οι Επικούρειοι μένουν εκτός. Και μήπως αντλούν από πρώτο χέρι; Κάθε άλλο: όπως στο σχολείο, όλοι διαβάζουν συλλογές και ανθολόγια κειμένων, εγχειρίδια και συνόψεις. Με λίγο κόπο μαθαίνουν λίγα πράγματα για όλες τις φιλοσοφίες. Έτσι που πάμε, αύριο θα εκδίδουν βιβλία Ο Πλάτωνας σε τρεις ώρες, Ο Αριστοτέλης για όλους, ή Πώς να γίνεις καλός στωικός σε δέκα μαθήματα. Όλα συμβαίνουν μέσα στις σχολές και μέσα στα βιβλία. Όμως δεν ταιριάζουν όλα μεταξύ τους! Καλά τους τα έγραψε ο Αττικός στο έργο του Εναντίον όσων επιχειρούν να ερμηνεύσουν τον Πλάτωνα μέσω του Αριστοτέλη.

Κάτι λείπει, Λεύκιε, και αυτό το διαισθάνεσαι καλύτερα στη Ρώμη, όπου υπάρχουν τα πάντα: όλες οι φιλοσοφίες, όλες οι θρησκείες, όλες οι φυλές του κόσμου. Σε προλαβαίνω: δεν θεωρώ άχρηστη την περιπλάνησή μου, είδα κι έμαθα πολλά. Έκλεισε κιόλας ένας χρόνος· καιρός να γυρίσω. Αλλά ο νόστος μου δεν είναι τόσο στην πατρίδα, είναι ένας γυρισμός στον ίδιο μου τον εαυτό, μια στροφή στην ψυχή μου. Δεν ήμουν κοσμοπολίτης όταν ξεκίνησα, ούτε έγινα τώρα που γυρνώ. Ο δικός μου τόπος είναι το μέσα μου· εκεί θέλω να πάω, εκεί θέλω να μείνω. Καλό το ταξίδι που μου έδωσε η φιλοσοφία. Αλλά κακά τα ψέματα: θέλω να φτάσω και κάπου.

Άσχετο: άκουσα ότι στην Αλεξάνδρεια άνοιξε σχολή ένας Αμμώνιος (το Σακκάς τι σημαίνει;), μυστήριος άνθρωπος και δυναμικός. Γιατί δεν μου το έγραψες; Προφανώς δεν θα είναι του γούστου σου, για σκληρός πλατωνικός περνιέται, αλλά στα τόσα που μου γράφεις εντύπωση μου κάνει αυτή η παράλειψη.

Και μια και το ᾽φερε η κουβέντα: εγώ όλο για φιλοσοφία σού γράφω κι εσύ τίποτε, λέξη! Μόνο για την υγεία γνωστών και φίλων, τις γιορτές, τον σεισμό. Ούτε μπαίνεις στον κόπο να αντιπαρατεθείς μαζί μου στα φιλοσοφικά! Τι τρέχει, Λεύκιε; Βαρέθηκες τη φιλοσοφία; Βαρέθηκες εμένα; Βρήκες άλλα ενδιαφέροντα και μου τα κρύβεις;

Έγραψα βιαστικά αυτή την επιστολή στο φως του λυχναριού, γι᾽ αυτό αν κάτι μου ξέφυγε μην το κρίνεις αυστηρά. Υγίαινε, φίλτατε Λεύκιε.

Αναγνωρίζοντας τους μεμονωμένους νευρώνες που κρατούν τα κρυφά μας πιστεύω

Η ικανότητα να καταλαβαίνεις τις κρυμμένες σκέψεις και πιστεύω των άλλων είναι ένα ουσιαστικό συστατικό της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς. Οι νευροεπιστήμονες έχουν, τώρα, για πρώτη φορά αναγνωρίσει ειδικούς νευρώνες βασικούς για την κοινωνική συλλογιστική, μια γνωστική διαδικασία που οδηγεί τα άτομα να αναγνωρίζουν και να προβλέπουν τα κρυμμένα πιστεύω και σκέψεις των άλλων. Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature, ανοίγουν – σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης – νέους δρόμους μελέτης των διαταραχών που επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά.

Στη δημοσίευση, ομάδα ερευνητών της Ιατρικής Σχολής του Harvard με βάση το Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης και συνάδελφοί τους από το MIT, αναφέρουν τα αποτελέσματα μιας σπάνιας ερευνητικής ματιάς που έριξαν στο πώς μεμονωμένοι νευρώνες αναπαριστάνουν τα πιστεύω των άλλων. Το έκαναν εγγράφοντας τη δραστηριότητα των νευρώνων ασθενών που υποβάλλονταν σε νευρο-χειρουργείο για να μετριάσουν τα συμπτώματα κινητικών διαταραχών, όπως η ασθένεια Parkinson. Οι ερευνητές εστίασαν σε μια πολύπλοκη κοινωνική γνωστική ικανότητα που αποκαλείται «θεωρία του νου». Για να την επεξηγήσουμε, ας πούμε ότι μια φίλη εμφανίζεται να είναι λυπημένη στα γενέθλιά της. Κάποιος μπορεί να συμπεράνει ότι είναι λυπημένη επειδή δεν πήρε δώρο, ή είναι αναστατωμένη επειδή μεγαλώνει.

Η ικανότητα αυτή, της κοινωνικής συλλογιστικής, αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας και είναι βασική για την επιτυχημένη κοινωνική συμπεριφορά. Άτομα με αυτισμό, σχιζοφρένεια, διπολική συναισθηματική διαταραχή και τραυματικές εγκεφαλικές κακώσεις πιστεύεται ότι έχουν έλλειμα της ικανότητας της θεωρίας του νου. Προηγούμενες μελέτες στις γνωστικές διαδικασίες που υπόκεινται στη θεωρία του νου έχουν εμπλέξει μελέτες λειτουργικού MRI, όπου επιστήμονες παρατηρούν ποια μέρη του εγκεφάλου είναι ενεργά καθώς οι εθελοντές εκτελούν γνωστικές δράσεις.

Όμως, οι μελέτες απεικόνισης συλλαμβάνουν τη δραστηριότητα πολλών χιλιάδων νευρώνων. Αντιθέτως, ο κύριος συγγραφέας της μελέτης Ziv Williams και οι συνεργάτες κατέγραψαν τις επεξεργασίες των ατομικών νευρώνων – ένα τυπικό προκαταρτικό βήμα για νευροχειρουργείο – όμως για ένα νέο σκοπό: για να δώσει μια λεπτομερή εικόνα του πώς οι νευρώνες κωδικοποιούν κοινωνικές πληροφορίες. «Οι μεμονωμένοι νευρώνες, ακόμη και μέσα σε μια περιοχή του εγκεφάλου, κάνουν πολύ διαφορετικά πράγματα, από τα οποία, όμως, δεν εμπλέκονται όλα στην κοινωνική συλλογιστική», αναφέρει ο Williams, αναπληρωτής καθηγητής της νευροχειρουργικής στην HMS (Harvard Medical School). «Χωρίς εμβάθυνση στις επεξεργασίες των μεμονωμένων κυττάρων, είναι πολύ δύσκολο να χτιστεί μια κατάσταση κατανόησης των πολύπλοκων γνωστικών διεργασιών που υπόκεινται στην ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά και πώς, αυτή, αποκλίνει στις ψυχικές διαταραχές».

Αυτό που οι ερευνητές βρήκαν στη μελέτη αυτή, είναι ότι ορισμένοι νευρώνες είναι εξειδικευμένοι και θα αποκριθούν μόνο όταν η αξιολόγηση του πιστεύω ενός άλλου, για παράδειγμα, είναι λάθος. Άλλοι νευρώνες κωδικοποιούν πληροφορίες για να διακρίνουν τα πιστεύω ενός ανθρώπου από έναν άλλο. Ακόμη, άλλοι νευρώνες δημιουργούν μια αναπαράσταση ενός συγκεκριμένου θέματος, όπως ένα φλυτζάνι ή ένα φαγητό, που αναφέρονται στην ιστορία – η οποία αποτελεί μέρος του πρωτοκόλλου της έρευνας. Κάποιοι νευρώνες πραγματοποιούν πολλαπλές λειτουργίες ταυτόχρονα και δεν είναι προορισμένοι αποκλειστικά στην κοινωνική συλλογιστική.

«Κάθε νευρώνας κωδικοποιεί διαφορετικές ψηφίδες πληροφορίας», αναφέρει ο νευροεπιστήμονας και πρώτος συγγραφέας της μελέτης Mohsen Jamali. «Συνδυάζοντας τους υπολογισμούς όλων των νευρώνων, μπορείτε να έχετε μια πολύ λεπτομερή αναπαράσταση των περιεχομένων των πιστεύω ενός άλλου και μια ακριβή πρόβλεψη για το εάν είναι αληθή ή ψευδή».

Τώρα που οι επιστήμονες κατανοούν τον βασικό κυτταρικό μηχανισμό που υπόκειται στην θεωρία του νου του ανθρώπου, έχουν ένα λειτουργικό πλαίσιο με το οποίο να αρχίσουν την διερεύνηση διαταραχών από τις οποίες επηρεάζεται η κοινωνική συμπεριφορά, προσθέτει ο Williams. «Η κατανόηση της κοινωνικής συλλογιστικής είναι επίσης σημαντική σε πολλά διαφορετικά πεδία, όπως η ανάπτυξη του παιδιού, τα οικονομικά και η κοινωνιολογία και θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη περισσότερο αποτελεσματικών θεραπειών για παθήσεις όπως το φάσμα διαταραχών αυτισμού».

Επίκουρος: Θεός και θρησκεία

Το μακάριο και άφθαρτο ον, ούτε το ίδιο έχει προβλήματα ούτε και σε άλλους προκαλεί· έτσι δεν οργίζεται με κανέναν και δεν χαρίζεται σε κανέναν. Γιατί όλα αυτά είναι γνωρίσματα των αδύναμων όντων.

Πρώτα-πρώτα, τον θεό να τον θεωρείς ως ένα ον άφθαρτο και μακάριο, όπως μας τον παρουσιάζει η κοινή, σε όλους τους ανθρώπους, παράστασή του. Μην του προσάπτεις τίποτα το άσχετο με την αφθαρσία και αταίριαστο με τη μακαριότητά του. Πίστευε, αντίθετα, σε οτιδήποτε μπορεί να διαφυλάξει τη μακαριότητα και την αφθαρσία του.

Οι θεοί υπάρχουν, μιας και η γνώση που έχουμε γι’ αυτούς είναι ολοκάθαρη. Δεν είναι όμως τέτοιοι όπως τους φαντάζεται ο πολύς ο κόσμος. Γιατί ο κόσμος δεν κρατά ακέραιη την αρχική παράσταση των θεών.

Ασεβής δεν είναι αυτός που βγάζει από τη μέση τους θεούς στους οποίους πιστεύει ο πολύς κόσμος· ασεβής είναι αυτός που αποδίδει στους θεούς τις δοξασίες των πολλών.

Οι απόψεις του κόσμου για τον θεό δεν είναι ξεκάθαρες προλήψεις, αλλά ψευδείς δοξασίες. Από δω και η ιδέα ότι οι θεοί προκαλούν στους κακούς τα μεγαλύτερα δεινά και ότι ευεργετούν τους καλούς. Διότι οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με τις δικές τους αρετές και αποδέχονται τους ομοίους των, ενώ το διαφορετικό το θεωρούν ξένο και εχθρικό.

Επίκουρος, Κύριαι δόξαι

Fr. Nietsche: Κοινωνία και Πολιτική (2)

Friedrich Nietzsche: 1844–1900

Κόμμα, πολιτικοί και διανοούμενοι

§ 1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Σχεδόν σε όλα τα έργα του ο Νίτσε εκκινεί από μια ριζοσπαστική (αριστοκρατικής φαινομενικότητας ή υφής) κριτική στην κλειστότητα της πολιτικής για να θέσει στην ημερήσια διάταξη της ζωής του ανθρώπινου ατόμου αλλά και του συνόλου το ζήτημα της πολιτικής χειραφέτησης. Σε κάθε περίπτωση όμως σκέπτεται το εν λόγω ζήτημα όχι από τη σκοπιά κάποιου κοινωνικού αναμορφωτή, ήτοι εκφραστή μιας συλλογικής συνείδησης ή οποιασδήποτε κοινότητας, αλλά από τη σκοπιά του διανοητή, του (οραματιστή) φιλοσόφου που τείνει να θέτει εαυτόν πάνω από το θέατρο της καθημερινής ύπαρξης. Το «όραμα» του Νίτσε είναι αφενός εκείνος ο αριστοκρατικός νους που ως χαρισματικός ηγέτης θα ανοίγει νέους δρόμους στη μάζα, στην αγέλη· αφετέρου εκείνος ο φιλοσοφικός άνθρωπος που ξέρει και δύναται να συνυπάρχει με την αγέλη. Ομιλώντας ο φιλόσοφος για αγέλη, προσλαμβάνει τη μάζα, όπως είναι, εκφράζεται και συμπεριφέρεται στην καθημερινότητα της υποδουλωμένης της ύπαρξης. Την προσλαμβάνει μάλιστα ως μέσο υπέρβασης της αντίθεσης ατομικού και κοινωνικού βίου και εν τέλει ως μέσο υπέρβασης της ίδιας της κοινωνίας. Η ανάγνωση έτσι του Νίτσε όπως και όλων των άλλων μεγάλων διανοητών της ιστορίας προσφέρει δυνατότητες για αναζήτηση της ιδιάζουσας στο κάθε άτομο οδού και όχι για δογματική προσήλωση στο αρεστό ή για επιπόλαια απόρριψη του μη αρεστού και μη κολακευτικού για τον ιδεολογικό ή ιδεοληπτικό εγωισμό.

§ 2 Κείμενα

1. «Ο άνθρωπος του κόμματος. –ο αυθεντικός άνθρωπος του κόμματος δεν μαθαίνει πλέον τίποτα παρά μόνο μένει στις εμπειρίες και κρίνει: ενώ ο Σόλων, που δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος του κόμματος, αλλά επεδίωκε τον σκοπό του πέρα και πάνω από τα κόμματα ή και ενάντιά τους, είναι ο πατέρας –κι αυτό είναι χαρακτηριστικό– εκείνης της απλής ρήσης, η οποία περικλείει το μυστικό της υγείας και του ανεξάντλητου, της ζωτικότητας της Αθήνας: “Γηράσκω αεί διδασκόμενος”» (Menschliches, Allzumenschliches II, 301).

Σχόλιο: Ο εμπειρισμός και η δεσμευτικότητα των ιδεολογικών δογμάτων που διέπουν το κόμμα ως τέτοιο δεν του επιτρέπουν να σκέπτεται ελεύθερα, γιατί ακριβώς δεν έχει μάθει να σκέπτεται και να αμφισβητεί δημιουργικά και τον ίδιο του τον εαυτό. Ο άνθρωπος του κόμματος, συνεπώς, αποδεικνύεται ως το κατ΄ εξοχήν σύμβολο της αγελαίας συμπεριφοράς και, καθότι άσκεπτος, σε δύσκολες πολιτικοκοινωνικές συνθήκες, σαν αυτές της τωρινής Ελλάδας, αποφασίζει ενάντια στα συμφέροντα της χώρας με ιδεολογικό πρόσχημα την υπεράσπιση των συμφερόντων της χώρας μας.

2. «Τακτική των κομμάτων. – Όταν ένα κόμμα αντιλαμβάνεται πως ένα από τα μέχρι τώρα μέλη του έχει γίνει από απόλυτος οπαδός συμβατικός, ανέχεται τόσο λίγο τούτη τη μεταστροφή, ώστε να επιδιώκει με παντός είδους παρόξυνση και προσβολή να το ωθήσει σε οριστική αποσκίρτηση και να το κάνει αντίπαλο: γιατί έχει την υποψία ότι η πρόθεση του μέλους, να βλέπει στα πιστεύω του κόμματος κάτι το σχετικά αξιόλογο που αναγνωρίζει τα υπέρ και τα κατά, τη στάθμιση, την προσεκτική εξέταση, και το ξεδιάλεγμα, την επιλογή, είναι πιο επικίνδυνη για το ίδιο το κόμμα απ’ ό,τι μια απόλυτη αντίθεση» (ό.π., 305).

Σχόλιο: Ο κριτικός νους δεν έχει θέση στους κόλπους ενός κόμματος, γιατί είναι εγγενώς πολέμιος της ανεστραμμένης λογικής και πολιτικής αυτού του κόμματος. Γι’ αυτό βλέπουμε πας μη συμφωνών με τα ευτράπελα του κάθε δοτού κυβερνήτη να διαγράφεται και να σπιλώνεται. Τούτο βέβαια δεν σημαίνει ότι όποιος διαγράφεται είναι και κριτικός νους απροϋπόθετα.

3. «Συγγραφείς του κόμματος. –Οι τυμπανοκρουσίες, οι οποίες χαροποιούν τόσο πολύ τους νέους συγγραφείς που υπηρετούν ένα κόμμα, ηχούν σε εκείνον που δεν ανήκει στον κόμμα σαν κλαγγή από αλυσίδες και προκαλούν περισσότερο συμπόνια παρά θαυμασμό» (ό.π., 308).

Σχόλιο: Άβυσσος χωρίζει τον πραγματικό διανοητή από τον αγκιτάτορα-συγγραφέα του κόμματος, ο οποίος λειτουργεί ως ένας αξιολύπητος μισθοφόρος.

4. «Η χαρά στο να προστάζει κανείς και να υπακούει. –Το να προστάζει κανείς δίνει χαρά ακριβώς όπως και το να υπακούει· το πρώτο, όταν δεν έχει γίνει ακόμα συνήθεια, το δεύτερο, απεναντίας, όταν έχει γίνει συνήθεια. Παλιοί υπηρέτες κάτω από νέα αφεντικά ενθαρρύνονται αμοιβαία στο να δίνουν χαρά ο ένας στον άλλο» (ό.π., 311).

Σχόλιο: Εδώ αξίζει να θυμίσουμε αυτό που έλεγε ο Χίτλερ, όταν τον ρωτούσαν πώς θα κυβερνούσε τον κόσμο που κατακτούσε: «πάντοτε θα βρίσκονται προδότες της πατρίδας τους που πρόθυμα θα με υπηρετούν». Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί τώρα τι σημαίνει αγέλη: αυτός ή αυτές οι ομάδες, αυτό το σύνολο πολιτικών αντιπροσώπων, οπαδών κ.λπ., που δεν θέλουν ή δεν είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να καταδικάζουν μια προδοτική πολιτική του κόμματός τους.
5. «Ήθη του κόμματος. –Κάθε κόμμα προσπαθεί να παρουσιάσει ως ασήμαντα τα σπουδαία πράγματα που έχουν επιτευχθεί έξω από αυτό· αν όμως δεν το κατορθώσει αυτό, θα τα εχθρεύεται τόσο πιο πολύ όσο πιο υπέροχα θα είναι» (ό.π., 314).

6. «Να ζει κανείς, στο δυνατό βαθμό, χωρίς οπαδούς. –Καταλαβαίνει κανείς πόσο λίγη αξία έχουν οι οπαδοί, μόνο όταν πάψει να είναι οπαδός των οπαδών του» (ό.π., 367).

Σχόλιο: Αυτός που αποζητά οπαδούς είναι ο ίδιος ένα οπαδός, δηλαδή ένα εξαρτημένο ον από συμφέροντα, ιδεοληψίες, εκδουλεύσεις και παρόμοια, ένα ετερόφωτο στοιχείο που άγεται και φέρεται. Βασικά οπαδούς ζητούν οι επαγγελματίες πολιτικοί και τα κόμματα.

7. «Αθώα διαφθορά. –Σε όλους τους θεσμούς, στους οποίους δεν φυσά το αιχμηρό αεράκι της δημόσιας κριτικής, φύεται σαν μανιτάρι μια αθώα διαφθορά …» (Menschliches, Allzumenschliches I, 468).

8. «Οι διανοούμενοι ως πολιτικοί. –Στους διανοούμενους, που γίνονται πολιτικοί, ανατίθεται συνήθως ο κωμικός ρόλος, να πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι η καλή συνείδηση μιας πολιτικής» (ό.π., 469).

Σχόλιο: Η μεταποίηση του διανοούμενου σε υπηρέτη πολιτικών συμφερόντων παραπέμπει αφενός στον προδοτικό ρόλο ορισμένων διανοουμένων και αφετέρου στη σαθρότητα εκείνης της πολιτικής που περιμένει να εξωραϊσθεί με την δικαιολογητική συμπεριφορά του διανοούμενου.

9. «Ο λύκος που κρύβεται πίσω από τα’ αρνί. –Σχεδόν κάθε πολιτικός, σε ορισμένες περιστάσεις έχει τέτοια ανάγκη ενός έντιμου ανθρώπου, ώστε ορμάει μέσα σε ένα μαντρί με πρόβατα, όπως ένας πεινασμένος λύκος: όμως, όχι για να καταβροχθίσει το κλεμμένο κριάρι, αλλά για να κρυφτεί πίσω από τη μαλλιαρή του ράχη» (ό.π., 470).

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (353c-354e)

[353c] Πάλιν τοίνυν, ἔφην ἐγώ, εἰ ἔροιντο ἡμᾶς· «Τί οὖν φατε τοῦτο εἶναι, ὃ ἡμεῖς ἥττω εἶναι τῶν ἡδονῶν ἐλέγομεν;» εἴποιμ᾽ ἂν ἔγωγε πρὸς αὐτοὺς ὡδί· Ἀκούετε δή· πειρασόμεθα γὰρ ὑμῖν ἐγώ τε καὶ Πρωταγόρας φράσαι. ἄλλο τι γάρ, ὦ ἄνθρωποι, φατὲ ὑμῖν τοῦτο γίγνεσθαι ἐν τοῖσδε, οἷον πολλάκις ὑπὸ σίτων καὶ ποτῶν καὶ ἀφροδισίων κρατούμενοι ἡδέων ὄντων, γιγνώσκοντες ὅτι πονηρά ἐστιν, ὅμως αὐτὰ πράττειν; ― Φαῖεν ἄν. ― Οὐκοῦν ἐροίμεθ᾽ ἂν αὐτοὺς ἐγώ τε καὶ σὺ πάλιν· Πονηρὰ δὲ αὐτὰ πῇ φατε εἶναι; [353d] πότερον ὅτι τὴν ἡδονὴν ταύτην ἐν τῷ παραχρῆμα παρέχει καὶ ἡδύ ἐστιν ἕκαστον αὐτῶν, ἢ ὅτι εἰς τὸν ὕστερον χρόνον νόσους τε ποιεῖ καὶ πενίας καὶ ἄλλα τοιαῦτα πολλὰ παρασκευάζει; ἢ κἂν εἴ τι τούτων εἰς τὸ ὕστερον μηδὲν παρασκευάζει, χαίρειν δὲ μόνον ποιεῖ, ὅμως δ᾽ ἂν κακὰ ἦν, ὅτι μαθόντα χαίρειν ποιεῖ καὶ ὁπῃοῦν; ἆρ᾽ οἰόμεθ᾽ ἂν αὐτούς, ὦ Πρωταγόρα, ἄλλο τι ἀποκρίνασθαι ἢ ὅτι οὐ κατὰ τὴν αὐτῆς τῆς ἡδονῆς τῆς παραχρῆμα ἐργασίαν κακά ἐστιν, [353e] ἀλλὰ διὰ τὰ ὕστερον γιγνόμενα, νόσους τε καὶ τἆλλα. ― Ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἔφη ὁ Πρωταγόρας, τοὺς πολλοὺς ἂν ταῦτα ἀποκρίνασθαι. ― Οὐκοῦν νόσους ποιοῦντα ἀνίας ποιεῖ, καὶ πενίας ποιοῦντα ἀνίας ποιεῖ; Ὁμολογοῖεν ἄν, ὡς ἐγᾦμαι. ― Συνέφη ὁ Πρωταγόρας. ― Οὐκοῦν φαίνεται, ὦ ἄνθρωποι, ὑμῖν, ὥς φαμεν ἐγώ τε καὶ Πρωταγόρας, δι᾽ οὐδὲν ἄλλο ταῦτα κακὰ ὄντα ἢ διότι εἰς ἀνίας τε ἀποτελευτᾷ καὶ ἄλλων [354a] ἡδονῶν ἀποστερεῖ; Ὁμολογοῖεν ἄν; ― Συνεδόκει ἡμῖν ἀμφοῖν. ― Οὐκοῦν πάλιν ἂν αὐτοὺς τὸ ἐναντίον εἰ ἐροίμεθα· Ὦ ἄνθρωποι οἱ λέγοντες αὖ ἀγαθὰ ἀνιαρὰ εἶναι, ἆρα οὐ τὰ τοιάδε λέγετε, οἷον τά τε γυμνάσια καὶ τὰς στρατείας καὶ τὰς ὑπὸ τῶν ἰατρῶν θεραπείας τὰς διὰ καύσεών τε καὶ τομῶν καὶ φαρμακειῶν καὶ λιμοκτονιῶν γιγνομένας, ὅτι ταῦτα ἀγαθὰ μέν ἐστιν, ἀνιαρὰ δέ; Φαῖεν ἄν; ― Συνεδόκει. ― Πότερον [354b] οὖν κατὰ τόδε ἀγαθὰ αὐτὰ καλεῖτε, ὅτι ἐν τῷ παραχρῆμα ὀδύνας τὰς ἐσχάτας παρέχει καὶ ἀλγηδόνας, ἢ ὅτι εἰς τὸν ὕστερον χρόνον ὑγίειαί τε ἀπ᾽ αὐτῶν γίγνονται καὶ εὐεξίαι τῶν σωμάτων καὶ τῶν πόλεων σωτηρίαι καὶ ἄλλων ἀρχαὶ καὶ πλοῦτοι; Φαῖεν ἄν, ὡς ἐγᾦμαι. ― Συνεδόκει. ― Ταῦτα δὲ ἀγαθά ἐστι δι᾽ ἄλλο τι ἢ ὅτι εἰς ἡδονὰς ἀποτελευτᾷ καὶ λυπῶν ἀπαλλαγάς τε καὶ ἀποτροπάς; ἢ ἔχετέ τι ἄλλο τέλος [354c] λέγειν, εἰς ὃ ἀποβλέψαντες αὐτὰ ἀγαθὰ καλεῖτε, ἀλλ᾽ ‹ἢ› ἡδονάς τε καὶ λύπας; Οὐκ ἂν φαῖεν, ὡς ἐγᾦμαι. ― Οὐδ᾽ ἐμοὶ δοκεῖ, ἔφη ὁ Πρωταγόρας. ― Οὐκοῦν τὴν μὲν ἡδονὴν διώκετε ὡς ἀγαθὸν ὄν, τὴν δὲ λύπην φεύγετε ὡς κακόν; ― Συνεδόκει. ― Τοῦτ᾽ ἄρα ἡγεῖσθ᾽ εἶναι κακόν, τὴν λύπην, καὶ ἀγαθὸν τὴν ἡδονήν, ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τὸ χαίρειν τότε λέγετε κακὸν εἶναι, ὅταν μειζόνων ἡδονῶν ἀποστερῇ ἢ ὅσας αὐτὸ ἔχει, ἢ λύπας μείζους παρασκευάζῃ τῶν ἐν [354d] αὐτῷ ἡδονῶν· ἐπεὶ εἰ κατ᾽ ἄλλο τι αὐτὸ τὸ χαίρειν κακὸν καλεῖτε καὶ εἰς ἄλλο τι τέλος ἀποβλέψαντες, ἔχοιτε ἂν καὶ ἡμῖν εἰπεῖν· ἀλλ᾽ οὐχ ἕξετε. ― Οὐδ᾽ ἐμοὶ δοκοῦσιν, ἔφη ὁ Πρωταγόρας. ― Ἄλλο τι οὖν πάλιν καὶ περὶ αὐτοῦ τοῦ λυπεῖσθαι ὁ αὐτὸς τρόπος; τότε καλεῖτε αὐτὸ τὸ λυπεῖσθαι ἀγαθόν, ὅταν ἢ μείζους λύπας τῶν ἐν αὐτῷ οὐσῶν ἀπαλλάττῃ ἢ μείζους ἡδονὰς τῶν λυπῶν παρασκευάζῃ; ἐπεὶ εἰ πρὸς ἄλλο τι τέλος ἀποβλέπετε, ὅταν καλῆτε αὐτὸ τὸ λυπεῖσθαι [354e] ἀγαθόν, ἢ πρὸς ὃ ἐγὼ λέγω, ἔχετε ἡμῖν εἰπεῖν· ἀλλ᾽ οὐχ ἕξετε. ― Ἀληθῆ, ἔφη, λέγεις, ὁ Πρωταγόρας.

***

[353c] Αν λοιπόν, του είπα, μας ξαναρωτούσαν οι άνθρωποι: Ποιό όνομα δίνετε εσείς σ᾽ αυτό που εμείς ονομάζουμε «η αδυναμία μας μπροστά στην ηδονή»; Νά με ποιό τρόπο θα τους απαντούσα: Δώστε προσοχή· γιατί εγώ κι ο Πρωταγόρας θα προσπαθήσουμε να σας το πούμε. Τί λέτε ότι σας συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις, άνθρωποί μου; δε θέλετε να πείτε αυτό, ότι πολλές φορές, με την ηδονή που δίνουν τα φαγητά και τα ποτά κι η ερωτική πράξη, σας νικούν, ώστε ακόμη κι όταν ξέρετε ότι αυτά είναι κακά, πάλι τα κάνετε; Θα συμφωνούσαν. Λοιπόν, θα τους ξαναρωτούσαμε εγώ κι εσύ: Και από ποιά άποψη λέτε ότι είναι κακά; [353d] Επειδή σας δίνουν αυτή την ηδονή της στιγμής και το καθένα τους είναι ευχάριστο ή επειδή σας ρίχνουν αργότερα σε αρρώστιες και σε φτώχειες και ανοίγουν το δρόμο σε πολλά άλλα παρόμοια; Ή μήπως, ακόμη κι αν δεν ανοίγουν αργότερα το δρόμο σ᾽ αυτά, και το μοναδικό αποτέλεσμά τους είναι η ηδονή που σας δίνουν, και πάλι θα ήταν κακά, μόνο και μόνο επειδή δεν ξέρω τί τους ήρθε και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σας προξενούν ηδονή; Μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα μας έδιναν κάποια άλλη απάντηση, Πρωταγόρα, και όχι αυτήν: ότι δηλαδή αυτά δεν είναι κακά, επειδή μας δίνουν εκείνη την ηδονή της στιγμής, [353e] αλλά για τα μελλοντικά τους αποτελέσματα — τις αρρώστιες και τα λοιπά;
Εγώ πιστεύω ότι οι πολλοί αυτή την απάντηση θα μας έδιναν, είπε ο Πρωταγόρας.
Φέρνοντάς μας λοιπόν αρρώστιες, μας φέρνουν στεναχώριες, και φέρνοντάς μας φτώχεια, μας φέρνουν στεναχώριες; Κατά τη γνώμη μου, θα συμφωνούσαν.
Ο Πρωταγόρας το παραδέχτηκε.
Λοιπόν, άνθρωποί μου, έγινε φανερό ότι —όπως λέμε εγώ κι ο Πρωταγόρας— το μόνο που μας κάνει να τα θεωρούμε αυτά κακά είναι επειδή στο τέλος φέρνουν στεναχώριες [354a] και μας στερούν από άλλες ηδονές; Τί λες, θα συμφωνούσαν;
Το παραδεχτήκαμε κι οι δυο μας.
Λοιπόν, αν τώρα τους κάναμε την αντίθετη ερώτηση και τους λέγαμε: Άνθρωποί μας, εσείς από την άλλη μεριά λέτε ότι υπάρχουν ορισμένα δυσάρεστα πράγματα που είναι καλά. Λέγοντας αυτά δεν έχετε στο νου σας κάτι τέτοιο, λόγου χάρη τις γυμναστικές ασκήσεις, τις εκστρατείες, τις θεραπείες που εφαρμόζουν οι γιατροί —καυτηριασμούς, εγχειρήσεις, φάρμακα, δίαιτες φοβερές— αυτά δε λέτε ότι είναι καλά βέβαια, αλλά δυσάρεστα; Θα το παραδέχονταν;
Συμφώνησε ο Πρωταγόρας.
[354b] Λοιπόν από ποιάν άποψη τα ονομάζετε αυτά καλά; επειδή τη στιγμή εκείνη σας φέρνουν τους πιο φριχτούς πόνους και δάκρυα ή επειδή σας φέρνουν αργότερα την υγεία και την ευεξία του σώματος και τη σωτηρία της πατρίδας και το άπλωμα της εξουσίας σας πάνω σ᾽ άλλους και τα πλούτη; Νομίζω ότι η απάντησή τους θα ήταν καταφατική.
Το πιστεύω.
Κι όλα αυτά είναι καλά, επειδή στο τέλος φέρνουν ηδονές και σας σώζουν και διώχνουν μακριά τη λύπη ή για κάποιον άλλο λόγο; Ή μήπως παίρνετε υπόψη σας κάτι άλλο [354c] κι όχι τις ηδονές και τις λύπες, όταν αυτά τα ονομάζετε καλά; μπορείτε να μας πείτε ποιό είναι αυτό; Νομίζω ότι δε θα μπορούσαν να το πουν.
Το ίδιο νομίζω κι εγώ, είπε ο Πρωταγόρας.
Λοιπόν, την ηδονή τη ζητάτε, επειδή είναι κάτι καλό· και αποφεύγετε τη λύπη, επειδή είναι κάτι κακό;
Συμφώνησε.
Έτσι κατά τη γνώμη σας τούτο είναι κάτι κακό, η λύπη, και η ηδονή κάτι καλό; Γιατί κατά τα λεγόμενά σας και η ευχαρίστηση στην ουσία της τότε είναι κάτι κακό, όταν εξαιτίας της χάνετε μεγαλύτερες ηδονές απ᾽ εκείνες που σας χαρίζει αυτή ή επειδή σας ρίχνει σε λύπες μεγαλύτερες [354d] από τις ηδονές που μπορεί να σας δώσει· γιατί, αν από κάποια άλλη άποψη και στηριγμένοι σε κάποιο άλλο κριτήριο ονομάζετε την ίδια τη λύπη χαρά, πολύ θα θέλαμε να τ᾽ ακούσουμε κι εμείς· αλλά πού να το βρείτε;
Κι εγώ την ίδια γνώμη έχω, είπε ο Πρωταγόρας.
Κι αν πάλι πάρουμε την ίδια τη λύπη, δε συμβαίνουν τα ίδια πράγματα; Πότε ονομάζετε την ίδια τη λύπη κάτι καλό; Όταν σας λυτρώνει από λύπες μεγαλύτερες απ᾽ αυτές που μπορεί να σας δώσει αυτή ή σας φέρνει χαρές μεγαλύτερες από τις λύπες· ειδάλλως, αν, λέγοντας την ίδια τη λύπη [354e] καλό, έχετε στο νου σας κάποιο διαφορετικό κριτήριο κι όχι αυτό που έχω εγώ, πολύ θα θέλαμε να τ᾽ ακούσουμε κι εμείς· αλλά πού να το βρείτε;
Πολύ σωστά, είπε ο Πρωταγόρας.