ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Σφῆκες (1450-1473)

1450 ΧΟ. ζηλῶ γε τῆς εὐτυχίας [στρ.]
τὸν πρέσβυν, οἷ μετέστη
ξηρῶν τρόπων καὶ βιοτῆς.
ἕτερα δὲ νῦν ἀντιμαθὼν
ἦ μέγα τι μεταπεσεῖται
1455 ἐπὶ τὸ τρυφῶν καὶ μαλακόν.
τάχα δ᾽ ἂν ἴσως οὐκ ἐθέλοι·
τὸ γὰρ ἀποστῆναι χαλεπὸν
φύσεως, ἣν ἔχοι τις ἀεί.
καίτοι πολλοὶ τοῦτ᾽ ἔπαθον·
1460 ξυνόντες γνώμαις ἑτέρων
μετεβάλοντο τοὺς τρόπους.

πολλοῦ δ᾽ ἐπαίνου παρ᾽ ἐμοὶ [ἀντ.]
καὶ τοῖσιν εὖ φρονοῦσιν
τυχὼν ἄπεισιν διὰ τὴν
1465 φιλοπατρίαν καὶ σοφίαν
ὁ παῖς ὁ Φιλοκλέωνος.
οὐδενὶ γὰρ οὕτως ἀγανῷ
ξυνεγενόμην, οὐδὲ τρόποις
ἐπεμάνην οὐδ᾽ ἐξεχύθην.
1470 τί γὰρ ἐκεῖνος ἀντιλέγων
οὐ κρείττων ἦν, βουλόμενος
τὸν φύσαντα σεμνοτέροις
κατακομῆσαι πράγμασιν;

***
1450 ΧΟΡ. Καλότυχος ο φίλος μας·
γνώμη σκληρή, τραχιά ζωή,
τ᾽ άφησε τώρα κι άλλαξε·
καινούριους τρόπους έμαθε
και θα περάσει αντίπερα
στα ηδονικά και στ᾽ απαλά.
Μα τάχα θα σταθεί σ᾽ αυτά;
Απ᾽ το παλιό σου φυσικό
έτσι εύκολα δεν ξεκολλάς.
Ωστόσο το ᾽καμαν πολλοί·
1460 ορμήνιες ξένες ακλουθούν
κι αλλάζουν γνώμη και βουλή.

Στου γέρου φίλου μας το γιο
πολλά παινέδια εγώ θα πω
καθώς και κάθε φρόνιμος,
γιατί έχει γνώση και μυαλά
και τον πατέρα του αγαπά.
Ποιός είν᾽ έτσι καλότροπος;
Η γνώμη του με μάγεψε
και τον συμπάθησα πολύ.
1470 Και στον αντίλογο ήτανε
πιο δυνατός, σαν πάσκιζε
να φέρει τον πατέρα του
σε μια ζωή πιο ανθρωπινή.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΜΙΔΑΣ

ΜΙΔΑΣ

(γάιδαρος)

 

Καταγωγή

 

Ο Μίδας ήταν βασιλιάς της Φρυγίας, γιος του βασιλιά Γορδία ή Γόρδιου (Αριστ., Varia 5.39.191.37 και 73), ιδρυτή της πόλης Γόρδιον στη Φρυγία. Στην ακρόπολη υπήρχε το άρμα του, που το τιμόνι του ήταν δεμένο με περίτεχνο και περίπλοκο κόμπο, τόσο που κανένας δεν μπορούσε να λύσει. Αυτόν τον δεσμό κατέλυσε ο Αλέξανδρος με το ξίφος του, γιατί γνώριζε τον χρησμό που όριζε ότι όποιος κατόρθωνε να λύσει τον κόμπο θα κατέλυε την Ασία. Ο Αλέξανδρος δεν τον έλυσε αλλά τον έκοψε. Αυτά όμως στους ιστορικούς χρόνους που όμως επηρεάζονταν ιδεολογικά από τους μυθικούς όπως φαίνεται και από αυτό το επεισόδιο.

 

Τον Γόρδιο αγάπησε η Κυβέλη και μαζί της απέκτησε ένα γιο, τον Μίδα.

 

Μίδας και Σιληνός
 

1. Ο Μίδας θέλησε να συλλάβει τον Σιληνό*, για να μάθει τα μυστικά της σοφίας του. Ο Ηρόδοτος παραδίδει ότι η σύλληψη έγινε στους ομώνυμους κήπους του Φρύγα βασιλιά με τα αυτοφυή εξηντάφυλλα αγριοτριαντάφυλλα στους πρόποδες του Βερμίου (Ηρ. 8.138)**. Στις Μεταμορφώσεις του (11.85 κ.ε.) ο Οβίδιος αναφέρει ότι ο Σιληνός έχασε τον δρόμο του και αποκοιμήθηκε μακριά από τη συνοδεία του Διόνυσου στα βουνά της Φρυγίας. Τον βρήκαν χωρικοί που τον αλυσόδεσαν και τον παρέδωσαν αιχμάλωτο στον βασιλιά τους, τον Μίδα, γιατί δεν τον αναγνώρισαν. Αντίθετα, ο Μίδας, που κάποτε είχε μυηθεί στα μυστήρια, τον αναγνώρισε, τον ελευθέρωσε και τον συνόδευσε μέχρι να βρει τον Διόνυσο. Ο θεός, ευχαριστώντας τον βασιλιά που έφερε σώο τον τροφό του, τον αντάμειψε με το χάρισμα που του ζήτησε ο Μίδας, ό,τι αγγίζει να γίνεται χρυσός. Αυτή η εμπειρία υπήρξε πολύ ευχάριστη για τον βασιλιά, όμως μόνο μέχρι τη στιγμή του φαγητού. Οι τροφές μετατρέπονταν σε χρυσό, το ίδιο και το νερό και το κρασί -σκληρό σαν πέτρα το ψωμάκι· μέταλλο ρευστό χυνόταν το χρυσάφι απ' τα σαγόνια. Ο Μίδας παρακάλεσε τον Διόνυσο να πάρει πίσω το δώρο που τον σκότωνε -ανάφαγος και πάμπλουτος μαζί - απόγνωση, κι ολόστεγνη μια δίψα του καίει το λαρύγγι. Ο Διόνυσος δέχτηκε -Είναι αγαθό το πνεύμα των θεών -και του σύστησε να πλύνει κεφάλι και χέρια στις πηγές του Πακτωλού***. Έκτοτε, το ποτάμι παρέμεινε γεμάτο με ψήγματα χρυσού.

 

2. Διηγούνταν ακόμη ότι ο Μίδας είχε βρει τον Σιληνό να κοιμάται ύστερα από ισχυρή οινοποσία. Όταν ξύπνησε, ο βασιλιάς του ζήτησε να του διδάξει τη σοφία. Και εκείνος το έκανε αφηγούμενος μια ιστορία για δύο πόλεις που βρίσκονταν έξω από τον κόσμο· τα ονόματά τους ήταν Εὐσεβὴς και Μάχιμος. Στην πρώτη οι άνθρωποι ήταν ευτυχισμένοι και τελείωναν τη ζωή τους με ένα ξέσπασμα γέλιου. Στη δεύτερη γεννιόντουσαν οπλισμένοι και περνούσαν τη ζωή τους με αγώνες. Και τα δύο βασίλεια στήριζαν τον πλούτο τους στα πολύτιμα μέταλλα, στον χρυσό και το ασήμι. Κάποτε θέλησαν να επισκεφτούν και τον κόσμο των ανθρώπων, διέσχισαν τον Ωκεανό και έφτασαν στη χώρα των Υπερβορείων. Όμως ακόμη κι αυτούς, τους πιο ευδαίμονες από όλους τους θνητούς, τους θεώρησαν θλιβερούς και δεν θέλησαν να προχωρήσουν περαιτέρω. Έτσι, ο Μίδας βγήκε από την αυταπάτη της ευτυχίας του και του πλούτου του.

 

3. Ο Πλούταρχος, στον Παραμυθητικόν προς Απολλώνιον (115d2-e9) παραδίδει διαφορετικά την απάντηση που έδωσε ο Σιληνός στον Μίδα, όταν ο βασιλιάς τον έπιασε μετά από ένα κυνήγι. Τον ρώτησε τι είναι το καλύτερο για τους ανθρώπους και τι οφείλουν να επιλέγουν. Και επειδή ο Σιληνός δεν ήθελε να απαντήσει, ο Μίδας μηχανεύτηκε διάφορους τρόπους για να τον πείσει ή για να τον εξαναγκάσει. Και εκείνος του έδωσε την απάντηση:

 

«φυλή άθλια κι εφήμερη, παιδί της τύχης και της οδύνης, γιατί με αναγκάζεις να σου αποκαλύψω πράγμα που θα ήταν καλύτερα για σένα να μη γνωρίσεις ποτέ; Γιατί είναι πιο ανώδυνος ο βίος, όταν κανείς αγνοεί τι είναι δεινό για τον ίδιο. Ό,τι περισσότερο απ' όλα πρέπει να επιθυμείς, σου είναι αδύνατον να τα αποκτήσεις ούτε μπορείς να μετέχεις στη φύση του καλύτερου: το καλύτερο για όλους και όλες είναι να μην έχει κανείς ποτέ γεννηθεί, να μην υπάρχει, να πέσει στην ανυπαρξία. Αλλά αφού έχει γεννηθεί ό,τι περισσότερο πρέπει να επιθυμεί, είναι να πεθάνει το γρηγορότερο». Είναι φανερό, λοιπόν, ότι είναι καλύτερη η ζωή στον θάνατο, παρά η ζωή στη ζωή, έτσι αποφάνθηκε. (Πλούτ., Παραμυθητικός προς Απολλώνιον 115d2-e9****)

 

4. Παραλλαγή της πρώτης ιστορίας παραδίδει ο Ψευδο-Πλούταρχος στο περί ποταμών. Ο Μίδας είχε πάει να επισκεφτεί μια μακρινή περιοχή του βασιλείου του αλλά χάθηκε. Στο άνυδρο περιβάλλον κινδύνευαν να χάσουν τη ζωή τους ο ίδιος και η συνοδεία τους. Τότε ο Μίδας άγγιξε τη γη και από τα σπλάχνα της ξεπήδησε μια πηγή, από την οποία όμως έρρεε χρυσός. Το δώρο ήταν για μια ακόμη φορά άδωρο. Όμως ο Μίδας προσευχήθηκε στον Διόνυσο που μεταμόρφωσε την πηγή ώστε να αναβλύζει δροσερό νερό. Και ο Μίδας τὸν ἐκ τῆς κρήνης καταρρέοντα ποταμὸν Μίδα πηγὴν ἐκάλεσε. Αργότερα, ο ποταμός αυτός άλλαξε όνομα και ονομάστηκε Μαρσύας*****.

 

Μίδας και Μαρσύας

 

Ο Μίδας υπήρξε αυτόκλητος κριτής στη μουσική διαμάχη ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Μαρσύα (ή τον Πάνα). Ο Τμώλος, ο θεός του ομώνυμου βουνού, ανακήρυσσε τον Απόλλωνα νικητή, την ώρα που ο Μίδας, περιπλανώμενος στα βουνά, έφτασε στο σημείο και, απρόσκλητος, έκρινε την απόφαση ως άδικη. Ο Απόλλωνας θύμωσε και έκανε να βγουν δύο αυτιά γαϊδάρου στο κεφάλι του, προφανώς για να ακούει καλύτερα ή γιατί γαϊδουρινά αυτιά μοιάζουν ακαλαίσθητα σε ανθρώπινο κεφάλι. Άλλη εκδοχή θέλει τον Μίδα ευθύς εξαρχής κριτή στον αγώνα μαζί με άλλους να αποφαίνεται, μόνος αυτός, υπέρ του Μαρσύα. Άλλοτε του απέδιδαν και την ανακάλυψη του αυλού του Πανός.

 

Ο βασιλιάς Μίδας ντρεπόταν πολύ για τα αυτιά του και προσπάθησε να τα κρύψει κάτω από μια τιάρα. Ο μόνος που γνώριζε το μυστικό ήταν ο κουρέας του, τον οποίο όρκισε με ποινή θανάτου να μην το φανερώσει σε κανένα. Εκείνος δεν άντεξε, πήγε σ' ένα χωράφι, έσκαψε ένα λάκκο και ψιθύρισε την ιστορία. Μετά σκέπασε το λάκκο με χώμα, κι έφυγε. Στο χώμα όμως φύτρωσαν καλάμια, τα οποία άρχισαν να διαδίδουν την ιστορία με το φύσημα του ανέμου, ότι δηλαδή ο βασιλιάς Μίδας είχε γαϊδουρινά αυτιά· έτσι όλοι έμαθαν το πάθημά του.

 

Θάνατος του Μίδα

 

Όταν Κιμμέριοι εισέβαλαν στη Φρυγία και κατέλυσαν το βασίλειο του Μίδα, ταραγμένος από όνειρα ο βασιλιάς, αυτοκτόνησε πίνοντας αίμα ταύρου (Πλούτ., Περί δεισιδαιμονίας 168.F.6). Στον τάφο του Μίδα, ανάμεσα στις πόλεις Πρυμνησός και Μιδήϊον ή Μιδάϊον ή Μιδάειον της Φρυγίας, υπήρχε το παρακάτω επίγραμμα που λεγόταν ότι το έγραψε ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος (γύρω στα 500 π.Χ). Για λόγους γλωσσικής άσκησης το αναφέρει και ο Πλάτωνας:

 

Είμαι χάλκινη παρθένα, και κείμαι πάνω στο μνήμα του Μίδα. Για όσο θα τρέχει το νερό και θα ανθίζουν τα ψηλά δέντρα και θα λάμπει ανεβαίνοντας στον ουρανό ο ήλιος και η λαμπρή σελήνη και θα τρέχουν τα ποτάμια και θα αναταράσσεται με τον κυματισμό της η θάλασσα, θα μένω πάνω σε τούτο τον πολύκλαυτο τάφο και θα αγγέλλω στους περαστικούς ότι εδώ έχει ταφεί ο Μίδας. (Διογ. Λ., Βίος Κλεοβούλου 90)

 

Είμαι χάλκινη παρθένα, και κείμαι πάνω στο μνήμα του Μίδα. Για όσο θα τρέχει το νερό και θα ανθίζουν τα δέντρα, θα μένω πάνω σε τούτο τον τάφο που δέχθηκε πολλούς θρήνους, και θα αγγέλλω στους περαστικούς ότι εδώ έχει ταφεί ο Μίδας. (Πλ. Φαίδρος 264d)

--------------------------------

*Σιληνός

 

Οι παραδόσεις για την καταγωγή του Σιληνού ποικίλουν. Άλλοτε θεωρείται γιος του Πάνα ή του Ερμή και μιας Νύμφης· άλλοτε εκλαμβάνεται ως θεός παλαιότερος, μια και γεννήθηκε από τις σταγόνες του αίματος του Ουρανού, όταν ακρωτηριάστηκε από τον Κρόνο. Άσχημος, με χοντρά χείλη, πλατιά μύτη, βλέμμα ταύρου, μεγάλη κοιλιά,^[1] συχνά μεθυσμένος, τόσο που με δυσκολία κρατιόταν πάνω στο γαϊδουράκι του. Ωστόσο, θεωρούνταν σοφός και δάσκαλος-παιδαγωγός, όπως ο Κένταυρος Χείρων, μάλιστα ανέθρεψε τον Διόνυσο. Συχνές είναι οι συλλήψεις του από διαφόρους, οι οποίοι επιθυμούσαν να μάθουν τα μυστικά της σοφίας του, τα οποία δεν αποκάλυπτε διαφορετικά [2].

Σημειώσεις:

[1]. Ο Σωκράτης περιγράφεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, παρομοιαζόταν μάλιστα με σάτυρο και σαλάχι. Η μύτη του ήταν πλατιά, πλακουτσωτή, γυριστή, τα μάτια του ήταν γουρλωτά, τα χείλη του χοντρά και σαρκώδη, η κοιλιά του «ανοικονόμητη». «Έριχνε γρήγορες ματιές με χαμηλωμένο κεφάλι σαν ταύρος», «κοιτούσε λοξά» (Πλ., Συμπ. 215b).

[2]. Στον κρατήρα του Εργοτίμου-Κλειτία (François) ο Σιληνός συλλαμβάνεται από δύο άγριους ανθρώπους, που τα ονόματά τους είναι «όρειος» (βουνίσιος) και «θηρύτας «κυνηγός».

 

**Οι κήποι αυτοί τοποθετούνται «στην κοιλάδα του Άνω Λουδία, η οποία αρχίζει από τη Μενηίδα, καθώς και στο Πάικο, που οι πρόποδές του εκτείνονται ανατολικά του ποταμού…. [Εκεί] υπάρχουν ακόμη και σήμερα αυτοφυή κλήματα και διάφορα είδη τριανταφυλλιών». Π. Χρυσοστόμου, «Το ταφικό ιερό μυστών του Διονύσου στη Μενηίδα Βοττιαίας: η ανασκαφή του 2000», ΑΕΜΘ 14 (2000, 465). Αξιωματούχος της Μενηίδας της εποχής του Καρακάλλα κατασκεύασε στην ίδια αυτή περιοχή τους τάφους των μελών της οικογένειάς του, ίδρυσε ιερό και καθιέρωσε τα διονυσιακά μυστήρια. Εκεί ενταφιάστηκε και ο ίδιος, αλλά και μύστες δύο άλλων οικογενειών, «δεδομένα που αποδεικνύουν ότι οι διονυσιαστές εφάρμοζαν κοινούς ενταφιασμούς ως κλειστή ομάδα πιστών».
Τη γιορτή των Ρόδων – Ροζαλίων – Ροζαρίων στο τέλος της άνοιξης προς τιμή των νεκρών στην περιοχή και σε σχέση με τους διονυσιακούς θιάσους βεβαιώνουν επιγραφές της αυτοκρατορικής περιόδου. Περιλάμβαναν στολισμό των τάφων με ρόδινα στεφάνια, καύση αναθημάτων δίπλα στους τάφους και νεκρόδειπνα με οινοποσίες.

 

***Ο Μίδας στον Πακτωλό ποταμό

 

«σύρε ευθύς στις Σάρδεις τις τρανές, εκεί σιμά που ρέει το ποτάμι,

την ανηφόρα πάρε στην πλαγιά, στο ρέμα βάλε κόντρα το ποδάρι,

κρατήσου σε πορεία σταθερή και βρες του ποταμού το κεφαλάρι,

κι όπου νερού βαρύς αναβρασμός κι αφρίζει ορμητικό το μένα νάμα

ανόμημα, κορμί και κεφαλή μες στη ροή του ξέπλυνε αντάμα».

Στον ορισμένο τόπο πήγε αυτός. Του χρυσαφιού που ξέπλυνε το δώρο

πέρασε απ' το σώμα στο νερό κι έκανε το ποτάμι χρυσοφόρο.

Ακόμα, ίσαμε σήμερα κρατεί τη φλέβα την παλιά με το χρυσάφι,

οι νοτισμένοι σβώλοι είναι σκληροί κι από χρυσό χλομιάζει το χωράφι.

(Οβ., Μεταμορφώσεις 11. 137-145)

 

****Η σοφία του Σιληνού

 

τοῦτο μὲν ἐκείνῳ τῷ Μίδᾳ λέγουσι δήπου μετὰ τὴν θήραν ὡς ἔλαβε τὸν Σειληνὸν διερωτῶντι καὶ πυνθανομένῳ τί ποτ᾽ ἐστὶ τὸ βέλτιστον τοῖς ἀνθρώποις καὶ τί τὸ πάντων αἱρετώτατον, τὸ μὲν πρῶτον οὐδὲν ἐθέλειν εἰπεῖν ἀλλὰ σιωπᾶν ἀρρήτως· ἐπειδὴ δέ ποτε μόγις πᾶσαν μηχανὴν μηχανώμενος προσηγάγετο φθέγξασθαί τι πρὸς αὐτόν, οὕτως ἀναγκαζόμενον εἰπεῖν, "δαίμονος ἐπιπόνου καὶ τύχης χαλεπῆς ἐφήμερον σπέρμα, τί με βιάζεσθε λέγειν ἃ ὑμῖν ἄρειον μὴ γνῶναι; μετ᾽ ἀγνοίας γὰρ τῶν οἰκείων κακῶν ἀλυπότατος ὁ βίος. ἀνθρώποις δὲ πάμπαν οὐκ ἔστι γενέσθαι τὸ πάντων ἄριστον οὐδὲ μετασχεῖν τῆς τοῦ βελτίστου φύσεως (ἄριστον γὰρ πᾶσι καὶ πάσαις τὸ μὴ γενέσθαι)· τὸ μέντοι μετὰ τοῦτο καὶ πρῶτον τῶν ἀνθρώπῳ ἀνυστῶν, δεύτερον δέ, τὸ γενομένους ἀποθανεῖν ὡς τάχιστα." δῆλον οὖν ὡς οὔσης κρείττονος τῆς ἐν τῷ τεθνάναι διαγωγῆς ἢ τῆς ἐν τῷ ζῆν, οὕτως ἀπεφήνατο. (Πλούτ., Παραμυθητικός προς Απολλώνιον 115d2-e9)

 

*****Από πηγή του Μίδα σε Μαρσύα ποταμό

 

Μαρσύας ποταμός ἐστι τῆς Φρυγίας κατὰ πόλιν Κελαινὰς κείμενος· προσηγορεύετο δὲ πρότερον πηγὴ Μίδα δι᾽ αἰτίαν τοιαύτην. Μίδας βασιλεὺς Φρυγῶν [περι]ερχόμενος τὰ ἐρημότερα τῆς χώρας καὶ ἀνυδρίᾳ συνεχόμενος, ἤψατο τῆς γῆς καὶ χρυσῆν ἀνέδωκε πηγὴν, τοῦ ὕδατος χρυσοῦ γενομένου· καὶ ὑπόδιψος ὢν καὶ τῶν ὑποτεταγμένων θλιβομένων, ἀνεκαλέσατο τὸν Διόνυσον. Γενόμενος δ᾽ ἐπήκοος ὁ θεὸς, δαψιλὲς ὕδωρ ἀνέτειλε. Κορεσθέντων δὲ τῶν Φρυγῶν, Μίδας τὸν ἐκ τῆς κρήνης καταρρέοντα ποταμὸν Μίδα πηγὴν ἐκάλεσε. Μετωνομάσθη δὲ Μαρσύας διὰ τοιαύτην αἰτίαν. Νικηθέντος ὑπ᾽ Ἀπόλλωνος Μαρσύου καὶ ἐκδαρέντος, ἐκ τοῦ ῥεύσαντος αἵματος ἐγεννήθησαν Σάτυροί τε καὶ ποταμὸς ὁμώνυμος, Μαρσύας καλούμενος, καθὼς ἱστορεῖ Ἀλέξανδρος Κορνήλιος ἐν γ' Φρυγιακῶν.

(Ψευδο-Πλούταρχος, περί ποταμών 10.1.1-10.1.16)

Όταν η αμαρτία σου δίνει το χέρι, δυσκολεύεσαι να πεις όχι

Αν ήταν λουλούδι, θα ήταν νυχτολούλουδο, γιατί ταιριάζει με τη νύχτα, γίνεται ένα μαζί της. Αν ήταν χρώμα, θα ήταν πορφυρό, έντονο, για να σε αιχμαλωτίζει και να μη μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από αυτό. Αν ήταν παιδί, θα ήταν ατίθασο, παιχνιδιάρικο. Ο λόγος για την αμαρτία, το μόνο χρωματιστό στοιχείο που έμεινε στη σύγχρονη ζωή.

Η αμαρτία αγαπά το σκοτάδι, τρέφεται από αυτό. Είναι εκείνη η ιερή ώρα μέσα στην νύχτα που την κάνει να ζωντανέψει, να γίνει θεριό ανήμερο, έτοιμο να σε κατασπαράξει και να σε κυριεύσει. Καίει το μέσα σου, νιώθει εγκλωβισμένη, ψάχνει διέξοδο να εκφραστεί. Η αμαρτία δε συνάδει με το φως. Είναι και τα δύο έννοιες αντίθετες που δεν έχουν ουδεμία σχέση μεταξύ τους. Το φως σκορπάει το σκοτάδι, ενώ η αμαρτία το αναζητά αδιάκοπα.

Αν με ρωτήσεις, θα σου πω πως η αμαρτία έχει κάτι από πάθος, μανία και μυστικότητα. Στοιχεία που λείπουν από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, γι’ αυτό την κάνουν τόσο ποθητή. Έχει κάτι το άπιαστο, είναι σχεδόν ερωτική. Νιώθεις μικρός απέναντί της, αφήνεσαι στα προκλητικά της χέρια για να σε κανακέψουν. Είναι που έχεις ανάγκη να σε κακομάθουν, να ικανοποιήσεις τον εγωισμό σου. Γι’ αυτό όταν έρθει η στιγμή να τη γευτείς και να τη δοκιμάσεις γίνεσαι έρμαιό της. Ανίκανος πια να της αντισταθείς, κυριεύει τον σώμα και το μυαλό σου. Της δίνεις πρόσωπο, σάρκα και οστά και εκείνη αρχίζει να γίνεται ένα μαζί σου.

Θα σου εκμυστηρευτώ ακόμη πως η στιγμή εκείνη που υποκύπτεις στην αμαρτία είναι από τις λίγες που νιώθεις ζωντανός, που νιώθεις το αίμα να τρέχει στις φλέβες σου. Το έχεις δουλέψει τόσο πολύ μέσα σου, που όλο αυτό σε κάνει να θες να τη γευτείς ξανά και ξανά. Την έχεις εξιδανικεύσει, αλλά πρόσεχε μην τη βαρεθείς. Μην τυχόν και καταντήσει στα χέρια σου παιχνίδι ξεχαρβαλωμένο. Πρόσεχε μονάχα μη γίνει όπως όλα στο τέλος μια συνήθεια και σε τραβήξει στον βούρκο της. Πρόσεχε μην αφεθεί στην τριβή και στο τέλος συντριβεί.

Πώς οι σκέψεις γίνονται ασθένεια;

Το μυαλό είναι τόσο ισχυρό που μπορεί να επηρεάσει τη σωματική κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική βιβλιογραφία πάνω στη σχέση του μυαλού και του σώματος αυξάνεται καθώς γίνεται κατανοητό ότι τα δυο τους σχετίζονται πολύ στενότερα από ό,τι φανταστήκαμε ποτέ.

Όλοι αρρωστήσαμε κάποια φορά και είχαμε την αίσθηση ότι η σωματική μας ασθένεια αντιστοιχούσε σε κάποια ψυχική κατάσταση ανημποριάς ή περιορισμού.

Ίσως αισθανόσασταν πιο κουρασμένοι ή αδέξιοι από ό,τι συνήθως, ανίκανοι να επεξεργαστείτε ακόμα και ελάχιστα ερεθίσματα ή τις σκέψεις σας.

Από την άλλη πλευρά, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μια κατάσταση ψυχικής ευημερίας συνδέεται με μια καλύτερη σωματική κατάσταση -τόσο με την πραγματική υγεία του σώματός σας όσο και με την αντίληψή σας γι’ αυτή.

Φαίνεται ότι οι θετικές σκέψεις και ιδέες μπορούν, μέσω της λειτουργίας του νευρικού σας συστήματος, να σας βοηθήσουν να αποκτήσετε καλύτερη σωματική κατάσταση.

Έτσι, αν ο νους σας δεν είναι γαλήνιος, μπορεί να γίνετε περισσότερο ευάλωτοι στην ασθένεια. Με άλλα λόγια, ψυχικές ασθένειες όπως η ανησυχία και η κατάθλιψη μπορούν να προκαλέσουν την εμφάνιση ανεπιθύμητων σωματικών συμπτωμάτων. Συνεχίστε να διαβάζετε για να μάθετε πώς οι σκέψεις γίνονται ασθένεια.

Ποια είναι η διαδικασία αυτής της μεταμόρφωσης;

Σκεφτείτε για μια στιγμή τις φορές που αισθάνεστε ανήσυχοι. Η καρδιά σας αρχίζει να χτυπάει πιο δυνατά και πιο γρήγορα από το φυσιολογικό, τα χέρια σας μπορεί να αρχίσουν να τρέμουν και παρατηρείτε ότι αρχίζετε να ιδρώνετε.

Όλα αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται επειδή το μυαλό σας πυροδοτεί μια αντίδραση στη φυσιολογία του σώματός σας, αλλάζοντας τις ισορροπίες όπως ακριβώς όταν ξεκινάτε κάποιου είδους σωματική άσκηση.

Όμως υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη συγκεκριμένη αντίδραση και τη σωματική άσκηση: δεν ασκείστε. Το σώμα σας δεν έχει διέξοδο για όλη την επιπλέον ενέργεια που αρχίζει να παράγει και αυτό προκαλεί τεράστια ένταση στο νευρικό σας σύστημα.

Οι φλέβες και οι αρτηρίες που παρέχουν αίμα στους μυς σας δεν διαστέλλονται, όμως η καρδιά σας στέλνει πολύ περισσότερο αίμα σε όλο τον οργανισμό σας.

Τι γίνεται μετά;

Φανταστείτε έναν πολυσύχναστο αυτοκινητόδρομο την ώρα αιχμής όπου όλα βαίνουν ομαλά, αλλά ξαφνικά συμβαίνει κάποιο ατύχημα και όλη αυτή η κυκλοφορία πρέπει να διοχετευτεί προς ένα δευτερεύοντα δρόμο. Χωρίς αμφιβολία το σύστημα θα καταρρεύσει.

Το ίδιο συμβαίνει και στο σώμα σας.

Η καρδιά σας στέλνει όλο και περισσότερα αυτοκίνητα ενώ το υπόλοιπο σώμα σας δεν μπορεί να απορροφήσει όλη αυτή την κυκλοφορία. Αν η κατάσταση διαρκέσει μονάχα για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ή αν δεν είναι πολύ έντονη, η κυκλοφοριακή συμφόρηση δεν προκαλεί μεγάλο πρόβλημα.

Αν όμως συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και είναι πολύ έντονη, μπορεί να προκληθούν εκτεταμένες βλάβες.

Παρομοίως, μία από τις προφανέστερες συνδέσεις νου και σώματος είναι ανάμεσα στις γνωστικές σας λειτουργίες και στην αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού σας συστήματος.

Όταν το μυαλό σας δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε, είναι φυσιολογικό το σώμα να στραφεί ενάντια στον εαυτό του και έτσι να γίνει ευάλωτο σε κάθε είδους εξωτερική επίθεση.

Από αυτή την άποψη, το μυαλό μοιάζει με ηλεκτρονικό υπολογιστή και το ανοσοποιητικό σας σύστημα είναι το λογισμικό πρόγραμμα αντιικής προστασίας σας. Αν ο υπολογιστής δυσλειτουργεί, απενεργοποιεί το αντιικό πρόγραμμα, θέτοντάς σας σε κίνδυνο απέναντι σε κάθε είδους Trojan Horse που θέλει να σας βλάψει.

Επιπλέον, η κατάρρευση της άμυνάς σας συνήθως δεν συμβαίνει τη στιγμή που αισθάνεστε το άγχος, αλλά μάλλον όταν αυτό φεύγει.

Τι ρόλο παίζει ο εγκέφαλος;

Ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από κάθε σας σκέψη και ιδέα βρίσκεται μια χημική σύνδεση στο βιολογικό σας σύστημα. Μια θεμελιώδης περιοχή είναι ο υποθάλαμος, που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των ορμονών σας.

Αυτό το μικρό και ενδιαφέρον μέρος του εγκεφάλου σας είναι εξαιρετικά δεκτικό στις σκέψεις σας, είτε με μορφή αναμνήσεων, είτε με μορφή ερμηνείας των παρόντων ερεθισμάτων, είτε με τη μορφή προσδοκίας για τα μελλοντικά γεγονότα.

Αυτό σημαίνει ότι ο υποθάλαμός σας μπορεί να ξυπνήσει, προετοιμάζοντάς σας να αντιδράσετε γρηγορότερα, να κοιμηθείτε ή να αισθανθείτε μεγαλύτερη ευχαρίστηση.

Τι επηρεάζει η συμπεριφορά σας;

Μέχρι εδώ μιλήσαμε μόνο για το πώς το μυαλό μπορεί να ασκήσει άμεση επιρροή στο σώμα σας, όμως δεν μπορούμε να παραλείψουμε μια άλλη πτυχή που δεν είναι λιγότερο σημαντική και έχει να κάνει με τη συμπεριφορά σας. Να ένα παράδειγμα:

Όλοι στη ζωή μας περνάμε από στάδια τα οποία δεν χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη χαρά ή κινητοποίηση. Μάλιστα, ακόμα κι αν δεν υποφέρατε ποτέ από κλινική κατάθλιψη, μερικά από τα πράγματα που αισθάνεστε κατά τις περιόδους αυτές ίσως να είναι παρόμοια με εκείνα που αισθάνονται οι άνθρωποι που πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή, αν και δεν είναι ίσως τόσο έντονα ή παρατεταμένα.

Κατά τις περιόδους αυτές ίσως αρχίσετε να παραμελείτε ορισμένες πτυχές της εμφάνισής σας ή την προσωπική σας φροντίδα. Συγκεκριμένα, ένα από τα πρώτα πράγματα που συνήθως επηρεάζονται είναι η διατροφή σας.

Απομακρύνεστε από τις τροφές που δεν σας αρέσουν και τόσο, οι οποίες συνήθως αποτελούν και τις πιο υγιεινές επιλογές και στρέφεστε αντ’ αυτού σε τροφές που σας δίνουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι ζήτημα ισορροπίας. Αναζητάτε την ευχαρίστηση που χάσατε σε άλλες πτυχές της ζωής σας στην τροφή που καταναλώνετε.

Δυστυχώς η εικόνα που πάντα εμφανίζεται στην τηλεόραση και στις ταινίες, μια κοπέλα που κάθεται μόνη της σε έναν καναπέ και τρώει υπερβολικές ποσότητες παγωτού μετά από κάποιο χωρισμό, είναι αληθινή.

Αυτός είναι ένας βλαβερός τρόπος να αναγκάσετε τον υποθάλαμό σας να προκαλέσει το αίσθημα ευημερίας που με κάποιο τρόπο έχετε χάσει. Το σχήμα συμπεριφοράς που επιλέξατε για να αποφύγετε τα αρνητικά συναισθήματα έχει γίνει αντιπαραγωγικό για την υγεία του σώματός σας.

Όμως, αυτή η απώλεια ισορροπίας δεν είναι ο μοναδικός λόγος που οι άνθρωποι αρχίζουν να παραμελούν τη διατροφή τους. Μια άλλη σημαντική πτυχή που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η θλίψη και η έλλειψη κινητοποίησης που συνήθως συνοδεύουν την κατάθλιψη.

Οι λόγοι (σκέψεις) που κάποτε σας έκαναν να φροντίζετε τον εαυτό σας ίσως τώρα να δίνουν τη θέση τους σε αυτή τη θλίψη που έχει εμφανιστεί και ριζώσει.

Οι δραστηριότητες ρουτίνας απαιτούν τώρα σημαντικά μεγαλύτερη προσπάθεια. Ίσως προσπαθήσετε να απλοποιήσετε τη ρουτίνα σας -αντί να πάτε για ψώνια στο παντοπωλείο μετά τη δουλειά, αποφασίζετε να παραγγείλετε πίτσα. Χρειάζεται μικρότερη προσπάθεια.

Η άλλη όψη του νομίσματος

Μέχρι τώρα μιλήσαμε κυρίως για το πώς οι αρνητικές σκέψεις μπορούν να σας αποδυναμώσουν σωματικά, όμως υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι μια θετική νοητική στάση βελτιώνει σημαντικά την πρόγνωση για ανθρώπους που πάσχουν από κάποια ασθένεια.

Αυτό θα μπορούσε να είναι το άμεσο αποτέλεσμα της βιοχημείας σας ή αποτέλεσμα της επιστροφής σε δραστηριότητες που ίσως επίσης μπορούν να συμβάλουν στον έλεγχο της ασθένειας, όπως η περισσότερη σωματική δραστηριότητα και μια πιο υγιεινή διατροφή.

Κλείνοντας, σας ενθαρρύνουμε να φροντίζετε την ψυχική σας υγεία όσο το δυνατόν περισσότερο, επειδή με αυτό τον τρόπο φροντίζετε όλο σας το σώμα. Δεν το αξίζετε;

Ρενέ Ντεκάρτ: Όποτε με προσβάλει κάποιος, προσπαθώ να ανυψώσω την ψυχή μου τόσο ψηλά, ώστε η προσβολή να μην τη φτάνει

Να αμφιβάλλεις για όλα, έλεγε ο φιλόσοφος της αμφιβολίας που με τις θεωρίες του άλλαξε την πορεία της φιλοσοφίας και των επιστημών. Γεννήθηκε στις 31 Μαρτίου του 1596.

«Όποτε με προσβάλει κάποιος, προσπαθώ να ανυψώσω την ψυχή μου τόσο ψηλά, ώστε η προσβολή να μην τη φτάνει.» είπε κάποτε ο Ρενέ Ντεκάρτ. Ο φιλόσοφος, μαθηματικός και επιστήμονας φυσικών επιστημών που θεωρήθηκε σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας. Δάσκαλος και ταυτόχρονα θύμα του Διαφωτισμού. Η μεγαλοφυΐα του έφερε τις θεωρίες του στον κόσμο, αλλάζοντας την πορεία της φιλοσοφίας και των επιστημών.

Πόσο νόημα κρύβεται μέσα από μια απλή φράση. Πόσο σπουδαίο είναι τα “αγκάθια” της όποιας προσβολής να μην τραυματίζουν τις καλές προθέσεις και να αντιμετωπίζονται με ανωτερότητα και αξιοπρέπεια…

Να καταφέρνεις να σηκώνεσαι κάθε φορά που κάποιοι σε ρίχνουν, κρατώντας το κεφάλι ψηλά, διατηρώντας αυτό που κανένας δεν μπορεί να στο δώσει αλλά και κανένας δεν μπορεί να στο πάρει… Τον αυτοσεβασμό σου…

Και ποιός δεν γνωρίζει το περίφημο “σκέφτομαι άρα υπάρχω” που είπε κάποτε ο «φιλόσοφος της αμφιβολίας».

Μετά τη συνάντησή του με τον Ισαάκ Μπέκμαν, άρχισε την ενασχόλησή του με τα μαθηματικά και τη φυσική. Δεν θεωρείται τυχαία ο θεμελιωτής της αναλυτικής Γεωμετρίας. Το 1619, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του, με προορισμό τη Γερμανία, ένα όραμα τον ενέπνευσε για να εφαρμόσει μια νέα μέθοδο για την επιστημονική έρευνα.

`Εζησε στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα, διατυπώνοντας διάφορες ενδιαφέρουσες θεωρίες. Μία από τις πιο περίφημες φράσεις που φιλοξενούνται στο έργο του, “Λόγος περί Μεθόδου”, είναι το γνωστό “cogito ergo sum”. Σκέφτομαι άρα υπάρχω. Ο φιλόσοφος προσπαθεί να βρει μια εντελώς καινούρια στερεή βάση για ένα φιλοσοφικό σύστημα, ενώ στηρίζεται στην αμφιβολία και τον λογικό συλλογισμό. Αρνείται να παραδεχτεί χωρίς κριτική ό,τι αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις του. Οδηγείται, λοιπόν, στη μέθοδο της αμφιβολίας που δεν αναγνωρίζει τίποτε άλλο πέρα από το “σκέφτομαι άρα υπάρχω”.

Το απόφθεγμά του στηρίζεται στο εξής : «Μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με περιβάλλουν και για όλα όσα σκέφτομαι. Οι άνθρωποι συχνά σφάλλουν στους συλλογισμούς τους, ακόμα και σε απλά θέματα και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύω, ότι οι αισθήσεις μου δεν με ξεγελούν, ή ότι οι σκέψεις μου δεν είναι, παρά σαν τα όνειρά μου όταν κοιμάμαι. Μπορώ να αμφιβάλλω λοιπόν, για όλα όσα σκέφτομαι και πιστεύω, αλλά για ένα πράγμα σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να αμφιβάλλω, δηλαδή για το ότι αμφιβάλλω. Αμέσως όμως κατόπιν, πρόσεξα πως, ενώ εγώ ήθελα να σκεφτώ έτσι, ότι όλα ήταν ψεύτικα, έπρεπε αναγκαστικά, εγώ που το σκεπτόμουν, να είμαι κάτι. Και παρατηρώντας πως τούτη η αλήθεια: σκέπτομαι, άρα υπάρχω ήταν τόσο γερή και τόσο σίγουρη, ώστε όλες μαζί οι εξωφρενικές υποθέσεις των σκεπτικών φιλοσόφων, δεν ήταν ικανές να την κλονίσουν, έκρινα πως μπορούσα δίχως ενδοιασμούς, να την παραδεχθώ σαν την πρώτη αρχή της φιλοσοφίας που αναζητούσα»

Ο Ντεκάρτ, υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες μορφές του ηπειρωτικού-ευρωπαϊκού ορθολογισμού. Οι ιδέες του έγιναν στόχος του εμπειρισμού που επικράτησε μακροπρόθεσμα. Οι βασικές ιδέες του λειτούργησαν σε πείσμα των προθέσεών του. Πέτυχε να θέσει τα όρια ανάμεσα σε πνευματικό και υλικό κόσμο και να τον αντιμετωπίσει ως επαρκές και αυτόνομο αντικείμενο μελέτης, ενισχύοντας την επικράτηση του υλισμού έναντι της πνευματοκρατίας.

Είπε κάποτε για…

…την αλήθεια
«Στην προσπάθεια της έρευνας για την αλήθεια είναι ανάγκη ν` αμφιβάλουμε για το καθετί, όσο μπορούμε περισσότερο.»

…τα καλά βιβλία
«Η ανάγνωση των καλών βιβλίων είναι σαν τη συνομιλία με τους τελειότερους ανθρώπους του παρελθόντος.»

…τη ζωή
«Σκέπτομαι, άρα υπάρχω.»

και…
«Να αμφιβάλλεις για όλα (αγαπημένο μότο του Μαρξ)

«Απελπισία: φόβος χωρίς ελπίδα.»
«Πάθος είναι η παθητικότητα του πνεύματος και η ενεργητικότητα του σώματος.»
«Αν ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, τότε ο Θεός δεν είναι.»

«Ο αισιόδοξος θα μπορούσε να δει ένα φως εκεί που δεν υπάρχει, αλλά γιατί ο απαισιόδοξος θα πρέπει πάντα να τρέχει να το σβήσει;»

Ο Καρτέσιος έζησε έως την 11η Φεβρουαρίου του 1650 στη Στοκχόλμη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του διέμενε στη Σουηδία και δίδασκε τη βασίλισσα Χριστίνα. Τότε, ο θάνατός του αποδόθηκε σε πνευμονία. Ωστόσο, σύμφωνα με επιστολές που ήρθαν πρόσφατα στο φως, ο φιλόσοφος μπορεί να δηλητηριάστηκε με αρσενικό. Κάτι που δεν αποδείχθηκε ποτέ…

Πολλές φορές μας είναι ευκολότερο να ζούμε στην άγνοια

Πολλές φορές μας είναι ευκολότερο να ζούμε στην άγνοια, γιατί, όπως λέει η παροιμία, αυτό μας κάνει πιο ευτυχισμένους.

Ωστόσο, ο μέγας στρατηγός Σουν Τζου, που οι διδαχές του εφαρμόζονται ακόμα και σήμερα, διαβεβαίωνε πως δεν μπορείς να κερδίσεις μια μάχη αν δε γνωρίζεις εκτός από τον εχθρό, και τον εαυτό σου.

“Αν γνωρίζεις τον εχθρό και γνωρίζεις και τον εαυτό σου, δεν πρέπει να φοβάσαι την έκβαση ούτε εκατό μαχών” διαβεβαίωνε ο συγγραφέας του βιβλίου “Η τέχνη του πολέμου”.

Αν γνωρίσουμε τον εαυτό μας σε βάθος μπορεί να τρομάξουμε, γιατί, αν ερευνήσουμε πολύ και φτάσουμε ως τις πιο βαθιές πτυχές του εαυτού μας, ίσως βρούμε πράγματα που δεν θα μας αρέσουν.

Για παράδειγμα, διακινδυνεύουμε:

Να έρθουμε αντιμέτωποι με πλευρές μας που απεχθανόμαστε.
Να θυμηθούμε τις στιγμές εκείνες που ενεργήσαμε άσχημα.
Να αισθανθούμε ντροπή ή ενοχή για καταστάσεις που ζήσαμε καιρό πριν.
Να ανακαλύψουμε ότι αυτό που έχουμε τώρα δεν είναι αυτό που θέλουμε πραγματικά.
Να χάσουμε ένα μέρος από την αυτοεκτίμησή μας όταν συνειδητοποιήσουμε τις αδυναμίες μας.

Όλα αυτά ίσως να μας ωθήσουν ν’ αφήσουμε στη σκοτεινή κόγχη της ψυχής αυτό που δε θέλαμε να δείχνουμε στον εαυτό μας και, πολύ περισσότερο στους άλλους.

Ωστόσο, πρέπει να αποβάλουμε τον φόβο.

Όπως διαβεβαιώνουν ερευνητές και ψυχολόγοι, το πρώτο βήμα για να υπερνικάμε δυσκολίες ξεκινάει από μια πράξη ενδοσκόπησης κι από δουλειά μέσα μας προκειμένου να βελτιωθεί αυτό που υπάρχει έξω.

Η εμβάθυνση στην αυτογνωσία αυτή μπορεί να μας βοηθήσει, μεταξύ άλλων, να βελτιώσουμε τη ζωή μας εξουδετερώνοντας τις εσφαλμένες πεποιθήσεις μας, οι οποίες συχνά μας βασανίζουν και μας κρατάνε σε κατάσταση παράλυσης.

Ο ερευνητής Γκάρι Μάρκους, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, διαβεβαιώνει πως οι αναμνήσεις που έρχονται στη μνήμη μας είναι αυτές που βρίσκονται σε αρμονία με τις πεποιθήσεις μας και πως εκείνες που δε συμφωνούν με τις τωρινές μας σκέψεις είναι πιο δύσκολο να τις θυμόμαστε. Γι’ αυτό, αν κάποιος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, του είναι ευκολότερο να θυμάται μόνο τις καταστάσεις που δηλώνουν αυτή την έλλειψη. Κι όταν θυμώνουμε με κάποιον, σίγουρα μας έρχονται στον νου ένα σωρό περιπτώσεις που μας πρόσβαλε, αφήνοντας στην άκρη όλες εκείνες κατά τις οποίες έκανε καλά πράγματα για μας.

Γι’ αυτό τον λόγο, μεταξύ πολλών άλλων, είναι τόσο σημαντικό να φτάνουμε στη γνώση του εαυτού μας.

Το να ξέρουμε ότι απλώς είμαστε θυμωμένοι ή ότι αυτή η έλλειψη ασφάλειας επηρεάζει τα όσα πιστεύουμε και θυμόμαστε μπορεί να συμβάλει να ξεπεράσουμε μια κατάσταση ή ακόμα και να πάρουμε τα αναγκαία μέτρα για να την επιλύσουμε οριστικά.

Όπως διαβεβαιώνει ο Μάρκους, Αυτό θα σε κάνει εξυπνότερο:

“Ο νους μας είναι πεπερασμένος και απέχει πολύ από το να είναι ευγενής. Το να γνωρίζουμε τα όριά του μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοούμε καλύτερα τα πράγματα”.

Ώστε να μπορούν οι άνθρωποι -που μέχρι τότε βυθισμένοι στην αμάθεια διαχειρίζονταν άσχημα και βίαια τις ζωές τους- να ζουν καλύτερα

Θα αναφέρω μια άποψη για την αρχαία φιλοσοφία, ενός διανοούμενου που γράφει από τη σκοπιά κάποιου που βρίσκεται έξω από τον χώρο της φιλοσοφίας – του Λουκιανού από τα Σαμόσατα. Ο σατιρικός αυτός συγγραφέας του 2ου αιώνα μ.Χ., στον διάλογό του Δραπέται, βάζει τη Φιλοσοφία να υπενθυμίζει στον πατέρα της Δία τον λόγο που την έστειλε στη Γη: ώστε να μπορούν οι άνθρωποι -που μέχρι τότε βυθισμένοι στην αμάθεια διαχειρίζονταν άσχημα και βίαια τις ζωές τους- να ζουν καλύτερα. Αρχικά, λέει, επισκέφθηκε την Ινδία, τους Βραχμάνες, κατόπιν την Αιθιοπία, την Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα και τέλος τη Θράκη, τον άγριο Βορρά. Τελικά έφθασε στους Έλληνες, όπου πίστευε πως θα εκτελούσε με ευκολία την αποστολή της. Όπως αποδείχτηκε όμως, τα πράγματα ήταν δυσκολότερα από ό,τι περίμενε.

Ύστερα από ένα ενθαρρυντικό ξεκίνημα, εμφανίστηκαν οι Σοφιστές και ανακάτεψαν τη φιλοσοφία με τις σοφιστείες. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι εκτέλεσαν τον Σωκράτη! H Φιλοσοφία συνέχισε παραπονούμενη για την όχι και τόσο υπέροχη διαμονή της στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, λέει, την εκτιμούν αν και δεν την πολυκαταλαβαίνουν. και υπάρχουν γνήσιοι φιλόσοφοι που αγαπούν και αναζητούν την αλήθεια, κι έτσι το όλο εγχείρημά της αξίζει τον κόπο. Υπάρχουν όμως και ψευτοφιλόσοφοι, που στοχεύουν μόνο στα λεφτά και τη φήμη, κι αυτοί την καθιστούν ανυπόληπτη και την κάνουν έξω φρένων. Και τώρα χρειάζεται λίγη θεϊκή βοήθεια για να βελτιώσει την κατάσταση.

Στον ελληνορωμαϊκό κόσμο η φιλοσοφία, καλώς ή κακώς, καθιερώθηκε ως ξεχωριστό γνωστικό πεδίο, με τις δικές του πρακτικές, τα δικά του κείμενα, τους δικούς του θεσμούς. Για τους λειτουργούς και για το ακροατήριό της είχε πολύ πιο επιτακτικό χαρακτήρα από ό,τι έχει για μας σήμερα. Η φιλοσοφία ήταν τότε για τον κόσμο μια φυσική προέκταση της συνηθισμένης καλής εκπαίδευσης, δεδομένης της σπουδαιότητας του καλώς ζήν και του σημαντικού ρόλου της φιλοσοφίας ως προς αυτό. Σε εμάς σήμερα -σε αντίθεση με τους αρχαίους— υπάρχει μια ένταση ανάμεσα στην ιδέα ότι η φιλοσοφία μάς δίνει τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τους εαυτούς μας και τον κόσμο και στην ιδέα ότι η φιλοσοφία είναι μια αυστηρή και διανοητικά απαιτητική ενασχόληση. O σημαντικός ρόλος στη ζωή τον οποίο κατείχε η φιλοσοφία στην αρχαιότητα έχει υποκατασταθεί από μια ποικιλία ενδιαφερόντων και επιδιώξεων· όμως η φιλοσοφία μετράει ακόμη, εξακολουθεί να έχει σημασία, και μπορούμε ακόμη με πολλούς τρόπους να συσχετίσουμε τα ενδιαφέροντά μας με εκείνα των αρχαίων και να διαπιστώσουμε πως η μελέτη τους οδηγεί με τον φυσικότερο τρόπο σε άμεση δέσμευση. Το παλιό πρόβλημα της Φιλοσοφίας παραμένει και, ελλείψει θεϊκής βοήθειας, θα πρέπει τη δουλειά να την κάνουμε εμείς και, για χάρη μας, να αναζητούμε την αλήθεια και να ξεσκεπάζουμε το ψεύδος.

Ηρακλής. Η γέννηση του πιο δυνατού και πιο γενναίου ανάμεσα στους θνητούς

 Ο Δίας είχε δει την Αλκμήνη, του άρεσε και αποφάσισε να την κάνει δική του. Αυτή τη φορά δεν ήταν από τυχαία επιθυμία, όπως με τόσες άλλες θνητές γυναίκες, αλλά γιατί ήθελε να κάνει μαζί της τον πιο δυνατό και τον πιο γενναίο ανάμεσα στους θνητούς, αυτόν που θα γινόταν λυτρωτής των ανθρώπων από τα δεινά. Αυτό ήθελε να γίνει πριν γυρίσει ο Αμφιτρύωνας, γι’αυτό βρήκε τώρα που έλειπε στην εκστρατεία κατά των Ταφίων. Επειδή όμως καταλάβαινε ότι η Αλκμήνη θα ήθελε να μείνει πιστή στον Αμφιτρύωνα, μεταχειρίστηκε απάτη για να τον δεχτεί στο δωμάτιό της. Πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα, όπως θα ήταν καθώς θα γύριζε από την εκστρατεία, και το βράδυ εμφανίστηκε στην πόρτα της, ενώ γύρω του έβρεχε χρυσή βροχή. Στο χέρι του κρατούσε ένα χρυσό κύπελλο, το καρχήσιο, και ένα περιδέραιο, σαν και εκείνο που είχε δώσει κάποτε στην Ευρώπη, δώρα που τα πρόσφερε γιο την ερωτική νύχτα. Η Αλκμήνη ξεγελάστηκε και νόμισε πως ήταν ο Αμφιτρύωνας, γι’ αυτό και του ζήτησε να της διηγηθεί και για την εκστρατεία στους Τηλεβόες. Ο Δίας της διηγήθηκε όλο όσα έγιναν και την διαβεβαίωσε πως πια είχε πάρει εκδίκηση για το θάνατο των αδελφών της. Συγχρόνως της έδωσε το χρυσό κύπελλο και της είπε ότι του το έδωσαν δώρο τιμητικό οι στρατιώτες από το λάφυρο που πήραν. Της είπε ακόμα ότι το κύπελλο αυτό το είχε κάνει δώρο ο Ποσειδώνας στον Τηλεβόα και από αυτόν το κληρονόμησε ο Πτερέλαος. Μετά από όλες αυτές τις εξηγήσεις ο Δίας ενώθηκε μαζί της. Προηγουμένως όμως παρακάλεσε τον ήλιο να μη βγει για τρεις μέρες. Έτσι η νύχτα αυτή κράτησε όσο τρεις νύχτες. Γι’ αυτό και ο Ηρακλής, που γεννήθηκε από τη νύχτα αυτή, λεγόταν και “τριέσπερος”, γατί χρειάστηκαν τρεις νύχτες για τη σύλληψή του, ή και “τρισέληνος”, γιατί βγήκε τρεις φορές απανωτά το φεγγάρι χωρίς να γίνει μέρα. Μετά ο Δίας εξαφανίστηκε.

Την ίδια νύχτα όμως γύρισε και ο Αμφιτρύωνας από τον πόλεμο και περίμενε να τον υποδεχτεί η Αλκμήνη με ανυπομονησία και πόθο. Διαπίστωσε όμως, όταν κοιμήθηκε μαζί της, ότι δεν ήταν τρυφερή μαζί του, δυσαρεστήθηκε πολύ και ζήτησε να μάθει το λόγο. Η Αλκμήνη παραξενεύτηκε, και με τη σειρά της τον ρώτησε γιατί παραπονιόταν αφού πριν λίγο είχε πλαγιάσει μαζί της και μάλιστα της έφερε και δώρο το χρυσό κύπελλο. Ο Αμφιτρύωνας όμως το αρνιόταν και ορκιζόταν πως δεν είχε ξανάρθει το ίδιο βράδυ στο δωμάτιό της και δεν της είχε δώσει κανένα χρυσό κύπελλο. Απόδειξη για όλα αυτά, έλεγε, ήταν ότι το χρυσό κύπελλο που της έφερνε δώρο από τα λάφυρα βρισκόταν ακόμα μέσα στο κιβώτιό του. Όταν όμως άνοιξε το κιβώτιο για να της δείξει το κύπελλο, δεν βρήκε τίποτα μέσα και έτσι φάνηκε πως είχε δίκιο η Αλκμήνη. Ο Αμφιτρύωνας δεν ήξερε πια τι να βάλει με το νου του. Στην αμηχανία του κατέφυγε στο μάντη Τειρεσία, ο οποίος του φανέρωσε ότι ο Δίας είχε έρθει με τη δική του μορφή και είχε κοιμηθεί με την Αλκμήνη. Έτσι τη μακριά αυτή νύχτα η Αλκμήνη ενώθηκε με τον Δια, που έσπειρε τον Ηρακλή, και με τον Αμφιτρύωνα, από τον οποίο συνέλαβε τον Ιφικλή, που ήταν μια νύχτα νεότερος από τον Ηρακλή.

Οι μήνες περνούσαν και έφτασε ο καιρός να γεννηθεί ο Ηρακλής. Η Ήρα είχε μάθει όμως την απιστία του Δια και έβαλε στο μυαλό της να εκδικηθεί τον άπιστο σύζυγο, εξαπατώντας τον όπως τo συνήθιζε. Τη μέρα λοιπόν που θα γεννούσε η Αλκμήνη, ο Δίας φώναξε τους άλλους θεούς γύρω του στον Όλυμπο και καυχήθηκε πως το παιδί που θα έφερνε τη μέρα εκείνη στο φως η Ειλείθυια, η θεά της γέννας, θα εξουσίαζε όλους τους άλλους, γιατί θα ήταν από τους άντρες που ο η γενιά τους κρατάει από τον ίδιο. Η Ήρα όμως, που είχε βάλει κιόλας στο μυαλό της ένα σχέδιο για να τον εξαπατήσει, καμώθηκε πως δεν τον πίστευε και τον προκάλεσε να ορκιστεί ότι πραγματικά αυτός που τη μέρα εκείνη θα έπεφτε ανάμεσα στα πόδια της μάνας του, θα κυριαρχούσε σε όλους τους γείτονες. Ο Δίας δεν έβαλε τίποτα στο νου του, γατί δεν φαντάστηκε τους δολερούς σκοπούς της Ήρας, και έκανε τον πιο δυνατό όρκο. Μόλις έγινε αυτό, αμέσως έφυγε η Ήρα από τον Όλυμπο και πήγε στο Άργος, όπου η Νικίππη, η γυναίκα του Σθένελου, βρισκόταν στον έβδομο μήνα της. Σκοπός της εκδίκησης της Ήρας ήταν να μην εξουσιάσει ο Ηρακλής- αυτό όμως θα γινόταν μόνο αν δεν γεννιόταν πρώτος τη μέρα εκείνη, αλλά τον προλάβαινε κάποιος άλλος. Η Ήρα διάλεξε το γιο του Σθένελου. Τώρα έπρεπε από τη μια να καθυστερήσει τη γέννα της Αλκμήνης, που ήταν κιόλας στην ώρα της, και από την άλλη να επιταχύνει τη γέννα της Νικίππης. Διέταξε λοιπόν τις Μοίρες και την Ειλείθυια, που είχαν καθίσει κιόλας μπροστά από το δωμάτιο της Αλκμήνης περιμένοντάς την να γεννήσει, να καθυστερήσουν τη γέννηση του Ηρακλή ώσπου να γεννήσει η Νικίππη. Αυτές κάθισαν τότε κάτω και έδεσαν τα χέρια τους γύρω από τα γόνατα για να «δέσουν» τους πόνους της Αλκμήνης και να την εμποδίσουν να γεννήσει, ενώ επιτάχυναν τους πόνους της Νικίππης, ώστε να γεννήσει τον Ευρυσθέα πριν της ώρας του, στους εφτά μήνες. Καθώς όμως οι Μοίρες και η Ειλείθυια κάθονταν με σταυρωμένα τα χέρια εμποδίζοντας έτσι την Αλκμήνη, πέρασε μια νυφίτσα από μπροστά τους και τότε αυτές τρόμαξαν και έλυσαν τα χέρια τους. Αμέσως «λύθηκαν» και οι πόνοι της Αλκμήνης και γεννήθηκε ο Ηρακλής. (Από το γεγονός αυτό διηγούνταν αργότερα πως η πρώτη τροφός του Ηρακλή ήταν μια νυφίτσα). Παρ’ όλα αυτά η Ήρα είχε πετύχει το σκοπό της: στο μεταξύ είχε προλάβει να γεννηθεί ο Ευρυσθέας και σύμφωνα με τον όρκο που είχε δώσει ο Δίας – και που δεν μπορούσε να τον πάρει πίσω – έπρεπε αυτός να τους εξουσιάζει όλους και ο Ηρακλής να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα. Από το γεγονός αυτό προήλθε η παροιμία «τετράδι γέγονας» που λέγεται για όσους κοπιάζουν και υπηρετούν άλλους, επειδή ο Ηρακλής με το να γεννηθεί την τέταρτη μέρα έπρεπε να κοπιάζει για τον Ευρυσθέα. Μια μέρα μετά τον Ηρακλή γεννήθηκε και ο γιος του Αμφιτρύωνα, ο Ιφικλής.

Το Hayabusa2 εγκατέλειψε τον αστεροειδή Ριούγκου και επιστρέφει στη Γη με τα πολύτιμα δείγματα που συνέλεξε

Το σκάφος Hayabusa2 εγκατέλειψε πλέον τον αστεροειδή Ριούγκου, από τον οποίο συνέλεξε δείγματα για ανάλυση, και ετοιμάζεται να αρχίσει το ταξίδι επιστροφής του στη Γη, όπου θα φθάσει μετά από ένα έτος περίπου, όπως ανακοίνωσε η Ιαπωνική Υπηρεσία Αεροδιαστημικής Εξερεύνησης (JAXA).

Η αποστολή του σκάφους είχε ξεκινήσει με την εκτόξευσή του το Δεκέμβριο του 2014 και ολοκλήρωσε με επιτυχία το στόχο της να στείλει μικρά ρομπότ στην επιφάνεια του αστεροειδούς και να συλλέξει πολύτιμα δείγματα τόσο από την επιφάνεια όσο και από το υπέδαφος του Ριούγκου, τα οποία αναμένουν με ανυπομονησία να μελετήσουν οι Ιάπωνες επιστήμονες.

Οι χειριστές του σκάφους στη JAXA έδωσαν στο Hayabusa2 εντολή να στραφεί προς τη Γη, ενώ το ταξίδι επιστροφής του τυπικά θα ξεκινήσει στις 3 Δεκεμβρίου. Όταν φθάσει στον πλανήτη μας, θα ρίξει μια κάψουλα με τα δείγματα, η οποία προγραμματίζεται να πέσει στην Αυστραλία.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1160a-1161a)

[X] Πολιτείας δ᾽ ἐστὶν εἴδη τρία, ἴσαι δὲ καὶ παρεκβάσεις, οἷον φθοραὶ τούτων. εἰσὶ δ᾽ αἱ μὲν πολιτεῖαι βασιλεία τε καὶ ἀριστοκρατία, τρίτη δὲ ἀπὸ τιμημάτων, ἣν τιμοκρατικὴν λέγειν οἰκεῖον φαίνεται, πολιτείαν δ᾽ αὐτὴν εἰώθασιν οἱ πλεῖστοι καλεῖν. τούτων δὲ βελτίστη μὲν ἡ βασιλεία, χειρίστη δ᾽ ἡ τιμοκρατία. παρέκβασις δὲ βασιλείας

[1160b] μὲν τυραννίς· ἄμφω γὰρ μοναρχίαι, διαφέρουσι δὲ πλεῖστον· ὁ μὲν γὰρ τύραννος τὸ αὑτῷ συμφέρον σκοπεῖ, ὁ δὲ βασιλεὺς τὸ τῶν ἀρχομένων. οὐ γάρ ἐστι βασιλεὺς ὁ μὴ αὐτάρκης καὶ πᾶσι τοῖς ἀγαθοῖς ὑπερέχων· ὁ δὲ τοιοῦτος οὐδενὸς προσδεῖται· τὰ ὠφέλιμα οὖν αὑτῷ μὲν οὐκ ἂν σκοποίη, τοῖς δ᾽ ἀρχομένοις· ὁ γὰρ μὴ τοιοῦτος κληρωτὸς ἄν τις εἴη βασιλεύς. ἡ δὲ τυραννὶς ἐξ ἐναντίας ταύτῃ· τὸ γὰρ ἑαυτῷ ἀγαθὸν διώκει. καὶ φανερώτερον ἐπὶ ταύτης ὅτι χειρίστη· κάκιστον δὲ τὸ ἐναντίον τῷ βελτίστῳ.

Μεταβαίνει δ᾽ ἐκ βασιλείας εἰς τυραννίδα· φαυλότης γάρ ἐστι μοναρχίας ἡ τυραννίς, ὁ δὲ μοχθηρὸς βασιλεὺς τύραννος γίνεται. ἐξ ἀριστοκρατίας δὲ εἰς ὀλιγαρχίαν κακίᾳ τῶν ἀρχόντων, οἳ νέμουσι τὰ τῆς πόλεως παρὰ τὴν ἀξίαν, καὶ πάντα ἢ τὰ πλεῖστα τῶν ἀγαθῶν ἑαυτοῖς, καὶ τὰς ἀρχὰς ἀεὶ τοῖς αὐτοῖς, περὶ πλείστου ποιούμενοι τὸ πλουτεῖν· ὀλίγοι δὴ ἄρχουσι καὶ μοχθηροὶ ἀντὶ τῶν ἐπιεικεστάτων. ἐκ δὲ τιμοκρατίας εἰς δημοκρατίαν· σύνοροι γάρ εἰσιν αὗται· πλήθους γὰρ βούλεται καὶ ἡ τιμοκρατία εἶναι, καὶ ἴσοι πάντες οἱ ἐν τῷ τιμήματι. ἥκιστα δὲ μοχθηρόν ἐστιν ἡ δημοκρατία· ἐπὶ μικρὸν γὰρ παρεκβαίνει τὸ τῆς πολιτείας εἶδος. μεταβάλλουσι μὲν οὖν μάλισθ᾽ οὕτως αἱ πολιτεῖαι· ἐλάχιστον γὰρ οὕτω καὶ ῥᾷστα μεταβαίνουσιν. ὁμοιώματα δ᾽ αὐτῶν καὶ οἷον παραδείγματα λάβοι τις ἂν καὶ ἐν ταῖς οἰκίαις. ἡ μὲν γὰρ πατρὸς πρὸς υἱεῖς κοινωνία βασιλείας ἔχει σχῆμα· τῶν τέκνων γὰρ τῷ πατρὶ μέλει· ἐντεῦθεν δὲ καὶ Ὅμηρος τὸν Δία πατέρα προσαγορεύει· πατρικὴ γὰρ ἀρχὴ βούλεται ἡ βασιλεία εἶναι. ἐν Πέρσαις δ᾽ ἡ τοῦ πατρὸς τυραννική· χρῶνται γὰρ ὡς δούλοις τοῖς υἱέσιν. τυραννικὴ δὲ καὶ ἡ δεσπότου πρὸς δούλους· τὸ γὰρ τοῦ δεσπότου συμφέρον ἐν αὐτῇ πράττεται. αὕτη μὲν οὖν ὀρθὴ φαίνεται, ἡ Περσικὴ δ᾽ ἡμαρτημένη· τῶν διαφερόντων γὰρ αἱ ἀρχαὶ διάφοροι. ἀνδρὸς δὲ καὶ γυναικὸς ἀριστοκρατικὴ φαίνεται· κατ᾽ ἀξίαν γὰρ ὁ ἀνὴρ ἄρχει, καὶ περὶ ταῦτα ἃ δεῖ τὸν ἄνδρα· ὅσα δὲ γυναικὶ ἁρμόζει, ἐκείνῃ ἀποδίδωσιν. ἁπάντων δὲ κυριεύων ὁ ἀνὴρ εἰς ὀλιγαρχίαν μεθίστησιν· παρὰ τὴν ἀξίαν γὰρ αὐτὸ ποιεῖ, καὶ

[1161a] οὐχ ᾗ ἀμείνων. ἐνίοτε δὲ ἄρχουσιν αἱ γυναῖκες ἐπίκληροι οὖσαι· οὐ δὴ γίνονται κατ᾽ ἀρετὴν αἱ ἀρχαί, ἀλλὰ διὰ πλοῦτον καὶ δύναμιν, καθάπερ ἐν ταῖς ὀλιγαρχίαις. τιμοκρατικῇ δ᾽ ἔοικεν ἡ τῶν ἀδελφῶν· ἴσοι γάρ, πλὴν ἐφ᾽ ὅσον ταῖς ἡλικίαις διαλλάττουσιν· διόπερ ἂν πολὺ ταῖς ἡλικίαις διαφέρωσιν, οὐκέτι ἀδελφικὴ γίνεται ἡ φιλία. δημοκρατία δὲ μάλιστα μὲν ἐν ταῖς ἀδεσπότοις τῶν οἰκήσεων (ἐνταῦθα γὰρ πάντες ἐξ ἴσου), καὶ ἐν αἷς ἀσθενὴς ὁ ἄρχων καὶ ἑκάστῳ ἐξουσία.

***
[10] Τρία είδη πολιτεύματος υπάρχουν, και δίπλα σ᾽ αυτά άλλες τόσες παρεκκλίσεις κάτι σαν φθορές τους. Τα πολιτεύματα είναι η βασιλεία και η αριστοκρατία, και τρίτο στη σειρά αυτό που βασίζεται στην αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων, που φαίνεται ότι θα ήταν σωστό να το λέμε τιμοκρατικό, που πολλοί όμως συνηθίζουν να το λένε πολιτεία. Το καλύτερο από τα τρία αυτά πολιτεύματα είναι η βασιλεία, το χειρότερο η τιμοκρατία. Παρέκκλιση της βασιλείας

[1160b] είναι η τυραννίδα· πραγματικά, και τα δύο αυτά είναι μοναρχικά πολιτεύματα, υπάρχει όμως πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ τους: ο τύραννος επιζητεί το δικό του συμφέρον, ενώ ο βασιλιάς το συμφέρον των υπηκόων του. Κανείς, πράγματι, δεν μπορεί να είναι βασιλιάς, αν δεν είναι αυτάρκης και αν δεν ξεπερνάει τους υπηκόους του σε όλα τα αγαθά: ένας τέτοιος άνθρωπος δεν χρειάζεται πια τίποτε άλλο· δεν θα κοιτάζει λοιπόν ο άνθρωπος αυτός το δικό του συμφέρον, αλλά το συμφέρον των υπηκόων του· αν δεν διαθέτει αυτές τις ιδιότητες, θα είναι ένας κατόνομα μόνο βασιλιάς. Η τυραννίδα, τώρα, είναι το ακριβώς αντίθετο: ο τύραννος επιδιώκει ό,τι είναι καλό για τον ίδιο· και είναι στην περίπτωσή της πιο φανερό ότι είναι η χειρότερη από τις παρεκκλίσεις· γιατί το χειρότερο είναι πάντοτε το αντίθετο του καλύτερου.

Εκφυλιζόμενη η βασιλεία καταντάει τυραννίδα· πραγματικά, η τυραννίδα δεν είναι παρά ο εκφυλισμός της βασιλείας, και ο κακός βασιλιάς γίνεται τύραννος. Εκφυλιζόμενη η αριστοκρατία καταντάει ολιγαρχία, όταν είναι κακοί οι άρχοντες και μοιράζουν ό,τι ανήκει στην πόλη χωρίς να δίνουν την παραμικρή σημασία στην αρετή, κρατώντας για τον εαυτό τους τα αγαθά —όλα ή τα περισσότερα— και απονέμοντας τα αξιώματα πάντοτε στους ίδιους, δίνοντας πολύ μεγάλη σημασία στον πλούτο· έτσι όμως την εξουσία την έχουν λίγοι, και αυτοί κακοί, αντί να την έχουν οι καλύτεροι. Εκφυλιζόμενη, τέλος, η τιμοκρατία καταντάει δημοκρατία· πραγματικά, τα δύο αυτά πολιτεύματα είναι όμορα, αφού και η τιμοκρατία θέλει να είναι το πολίτευμα στο οποίο την κυριαρχία την έχουν οι πολλοί, και όλοι όσοι ανήκουν στην ίδια περιουσιακή κατηγορία είναι ίσοι μεταξύ τους. Η δημοκρατία είναι η λιγότερο κακή από τις παρεκκλίσεις, δεδομένου ότι αποτελεί σε πολύ μικρό μόνο βαθμό παρέκκλιση από την πολιτεία. Με αυτούς λοιπόν κυρίως τους τρόπους αλλάζουν τα πολιτεύματα· έτσι η απόσταση που πρέπει να διανυθεί για το πέρασμα από τη μια μορφή στην άλλη είναι ελάχιστη και το πέρασμα γίνεται πάρα πολύ εύκολα.

Ομοιώματα αυτών των πολιτευμάτων και, κατά κάποιον τρόπο, τα πρότυπά τους μπορεί, λέω, κανείς να τα βρει και στα σπιτικά. Η συνύπαρξη, πράγματι, και η συνάφεια πατέρα-παιδιών έχει τη μορφή της βασιλείας: για τα παιδιά του δεν είναι που νοιάζεται ο πατέρας; Γι᾽ αυτό και ο Όμηρος ονομάζει τον Δία «πατέρα», και η βασιλεία θέλει να είναι πατρική εξουσία. Στους Πέρσες όμως η εξουσία του πατέρα είναι του τύπου της τυραννίδας, αφού αυτοί χρησιμοποιούν τα παιδιά τους ως δούλους. Του τύπου της τυραννίδας είναι και η σχέση αφέντη-δούλων, αφού στη σχέση αυτή όλα γίνονται για το συμφέρον του αφέντη. Αυτή λοιπόν η μορφή συνύπαρξης και συνάφειας είναι προφανώς ορθή, ενώ η περσικού τύπου είναι λανθασμένη· γιατί, αν είναι διαφορετικά τα πρόσωπα, διαφορετικές είναι και οι μορφές εξουσίας. Η συνύπαρξη και η συνάφεια άντρα-γυναίκας έχει, προφανώς, τα χαρακτηριστικά του αριστοκρατικού πολιτεύματος: εδώ άρχει ο άντρας λόγω της υπεροχής του, και στα πράγματα στα οποία πρέπει αυτός να άρχει· όλα εκείνα για τα οποία είναι αρμόδια η γυναίκα, τα παραχωρεί σ᾽ αυτήν. Αν όμως ο άντρας ασκεί εξουσία στα πάντα, τότε μετατρέπει την αριστοκρατικού τύπου σχέση σε σχέση ολιγαρχικού τύπου, αφού αυτό που κάνει είναι αντίθετο με τους κανόνες της ορθής σχέσης και, πάντως,

[1161a] δεν βασίζεται στην υπεροχή του. Κάποιες, βέβαια, φορές την εξουσία την έχουν οι γυναίκες: είναι η περίπτωση των γυναικών που έχουν μια πολύ μεγάλη κληρονομιά· αυτή όμως η εξουσία δεν βασίζεται στην υπεροχή τους, αλλά στον πλούτο και στη δύναμη, όπως ακριβώς στα ολιγαρχικά πολιτεύματα. Η σχέση που δημιουργείται κατά τη συνύπαρξη και τη συνάφεια των αδελφών μοιάζει με την τιμοκρατία: είναι ίσοι μεταξύ τους — αν εξαιρέσουμε τα όσα προκύπτουν από τη διαφορά τους στην ηλικία· γι᾽ αυτό, αν η διαφορά τους στην ηλικία είναι πολύ μεγάλη, η φιλία τους δεν είναι πια του αδελφικού τύπου. Δημοκρατικού τύπου συνύπαρξη και συνάφεια υπάρχει κατά κύριο λόγο στα σπιτικά που δεν έχουν αφεντικό (γιατί εδώ όλοι βρίσκονται σε κατάσταση ισότητας)· το ίδιο και στα σπιτικά στα οποία ο άρχοντας είναι αδύναμος και, έτσι, ο καθένας κάνει ό,τι του αρέσει.