Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2025

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

4.4.Β. Επική ποίηση


Φαίνεται παράξενο, αλλά στην Ελληνιστική εποχή βρέθηκε ποιητής που επιχείρησε, και ως ένα σημείο κατόρθωσε, να ζωντανέψει το ηρωικό έπος και τους ομηρικούς τρόπους: τη γλώσσα, το μέτρο και άλλα χαρακτηριστικά.

ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΡΟΔΙΟΣ (295-215 π.Χ.)

Λόγιος και ποιητής γεννημένος στην Αίγυπτο. Λέγεται πως ήταν μαθητής του Καλλίμαχου και πως νωρίς έδειξε κλίση στα γράμματα· σίγουρο είναι πως στα τριάντα πέντε του χρόνια, το 260 π.Χ., ο Πτολεμαίος Β' τον όρισε προστάτην (προϊστάμενο) της βιβλιοθήκης του Μουσείου, όπου επιδόθηκε στη φιλολογία και στην ποίηση.

Έγραψε ένα μεγάλο έπος, σχεδόν 6000 στίχους, τα Ἀργοναυτικά, περιγράφοντας πώς ο Ιάσονας και οι άλλοι ήρωες ταξίδεψαν στην Κολχίδα, πώς άρπαξαν με τη βοήθεια της Μήδειας το χρυσόμαλλο δέρας και πώς γύρισαν θριαμβευτές στην Ελλάδα. Το θέμα είναι βέβαια ηρωικό, αλλά, όπως είναι φυσικό, ο χειρισμός του παρουσιάζει έντονα ελληνιστικά χαρακτηριστικά: την επιτυχία της εκστρατείας ο Ιάσονας δεν τη χρωστά τόσο στην παλληκαριά του όσο στις μαγικές δυνάμεις της Μήδειας και στο ερωτικό της πάθος, που περιγράφεται με ρεαλισμό και γνώση της γυναικείας ψυχολογίας·[1] ρεαλιστικές περιγραφές συναντούμε και άλλες στα Αργοναυτικά, ενώ δεν απολείπουν και τα ποικίλα λόγια στοιχεία.

Ότι ο Απολλώνιος έκανε στην Αλεξάνδρεια μιαν απαγγελτική παρουσίαση των Αργοναυτικών, ή και μια προέκδοση, που δεν άρεσαν, είναι βέβαιο, όπως βέβαιο είναι και ότι κάποια στιγμή συγκρούστηκε με τον Καλλίμαχο. Αμφίβολη είναι μόνο η αιτία της διένεξης, καθώς δεν είναι διόλου υποχρεωτικό να αφορούσε τις λογοτεχνικές τους προτιμήσεις, όπως παραδίδεται.

Απογοητευμένος ο Απολλώνιος εγκατάλειψε την Αλεξάνδρεια και κατάφυγε στη Ρόδο, όπου αναθεώρησε ολόκληρο το έπος, το παρουσίασε με επιτυχία, δοξάστηκε, ρίζωσε και έμεινε τιμημένος ως τον θάνατό του. Σε αυτή του την παραμονή χρωστά και το επίθετο Ρόδιος που συνοδεύει το όνομά του.

Ο Απολλώνιος έγραψε ακόμα κτίσεις και άλλα ποιητικά έργα με ποικίλο περιεχόμενο και σε ποικίλα μέτρα. Χάθηκαν όλα, εκτός από ένα επίγραμμα, υβριστικό του αντιπάλου του: Καλλίμαχος, τὸ κάθαρμα, τὸ παίγνιον, ὁ ξύλινος νοῦς…

Ηρωικά έπη συνθέσαν στα αλεξανδρινά χρόνια και άλλοι, π.χ. ο Ριανός από την Κρήτη (2ος π.Χ. αι.), που ως φιλόλογος μελέτησε τον Όμηρο και ως ποιητής έγραψε μιαν Ἡρακλειάδα, κτίσεις, επιγράμματα κλπ. - όλα, εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα, χαμένα. Χαμένα είναι και πολλά έπη με θέμα ιστορικό, γραμμένα από αυλοκόλακες ποιητές για να υμνήσουν τους προστάτες τους ηγεμόνες ως ήρωες.

Πλούσια ήταν η αλεξανδρινή παραγωγή και σε διδακτικά έπη με ποικίλο περιεχόμενο, αλλά στα χέρια μας δεν έφτασαν παρά ένα αστρονομικό, τα Φαινόμενα του Αράτου, και δύο ακόμα, φαρμακευτικά ας τα πούμε, έργα, τα Θηριακά και τα Ἀλεξιφάρμακα του Νικάνδρου.

ΑΡΑΤΟΣ (313-240 π.Χ.)

Γεννήθηκε στους Σόλους της Κιλικίας. Μαθήτεψε πρώτα στην Έφεσο, όπου δάσκαλός του ήταν ο Μενεκράτης, επικός ποιητής, μιμητής του Ησιόδου, ύστερα στην Αθήνα, όπου μυήθηκε στη στωική φιλοσοφία από τον Ζήνωνα, και στη συνέχεια έζησε και έδρασε ως φιλόλογος και ποιητής στις αυλές του Αντίγονου Γονατά στην Πέλλα και του Αντίοχου Α' Σωτήρα στην Αντιόχεια.

Για να ευχαριστήσει τους προστάτες του, ο Άρατος έγραψε διάφορα ποιήματα κολακευτικά για τους γάμους τους, για τις στρατιωτικές τους επιτυχίες κλπ. - όλα χαμένα. Διασώθηκαν μόνο τα Φαινόμενα: 1154 στίχοι, όπου ο Άρατος παράφρασε σε επική γλώσσα όσα είχε γράψει για τα ουράνια φαινόμενα, εκατό χρόνια νωρίτερα, ο Εύδοξος από την Κνίδο. Το έργο, επηρεασμένο από τον Ησίοδο και τη στωική φιλοσοφία, δε διακρίνεται ούτε για την επιστημονική του ακρίβεια ούτε για τις ποιητικές αρετές του· είχε όμως τεράστια επιτυχία, επαινέθηκε, μεταφράστηκε και σχολιάστηκε όσο λίγα.

Το παράδειγμα του Αράτου ακολούθησε και ο Νίκανδρος από την Κολοφώνα (2ος π.Χ. αι.), μεταφέροντας σε επικό στίχο και γλώσσα τις διατριβές του Απολλόδωρου από την Αλεξάνδρεια Περὶ θηρίων και Περὶ δηλητηρίων φαρμάκων, γραμμένες τον 3ο π.Χ. αιώνα, σε απλή γλώσσα και φυσικά σε πεζό. Αντίστοιχα, ο Νίκανδρος περιγράφει στα Θηριακά τα ζωικά δηλητήρια με τα αντίδοτά τους, και στα Ἀλεξιφάρμακα τα φυτικά και άλλα δηλητήρια, πάλι με τα αντίδοτά τους. Ο Νίκανδρος έγραψε πολλά, ακόμα, χαμένα σήμερα, διδακτικά έργα, ανάμεσά τους και τα Ἑτεροιούμενα: ιστορίες ανθρώπων που οι θεοί τούς μεταμόρφωσαν σε ζώα και φυτά.

Δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι μεταγραφές επιστημονικών και τεχνικών διατριβών από την απλή γλώσσα στην ποιητική, και από τον πεζό λόγο στον έμμετρο, υπηρετούσαν γνήσια διδακτικούς σκοπούς. Πιο σωστό είναι να συμπεράνουμε ότι όσοι ποιητές επιχειρούσαν κάτι τέτοιο άλλο δεν ήθελαν παρά να επιδείξουν τη λογιότητα και τη μαστοριά τους: πόσο επιδέξια μπορούσαν να χειριστούν τη γλώσσα και το μέτρο του έπους. Από αυτή την άποψη είναι ενδιαφέρον να διαπιστώσουμε ότι μόνο ο Απολλώνιος Ρόδιος κατάφερε να χειριστεί τον επικό στίχο με άνεση και να χρησιμοποιήσει την ομηρική γλώσσα με λίγες μόνο παραχωρήσεις στη σύγχρονη. Ο Άρατος, με πρότυπο τον Ησίοδο, στάθηκε γλωσσικά και μετρικά λιγότερο εύστοχος, ενώ τα έπη του Νικάνδρου ξεχειλίζουν από γλωσσικές και μετρικές αδεξιότητες.
-----------------------------
1. Ας θυμηθούμε ότι ο Όμηρος χειρίζεται πολύ διακριτικά τα ερωτικά θέματα και αποφεύγει συστηματικά, τουλάχιστο στην Ιλιάδα, να αναφερθεί στη μαγεία.

Κούπες και σώματα στον πόλεμο: από το έπος στον Αρχίλοχο

Το Ρυτό της Πολιορκίας,
Ταφικός Κύκλος Α' των Μυκηνών
Κούπες και σώματα στον πόλεμο: 
από το έπος στον Αρχίλοχο

Το Ρυτό της Πολιορκίας χρονολογείται στο 1600-1500 π.Χ. Το κύριο σώμα του είναι ασημένιο. Τώρα θρυμματισμένο, τσαλακωμένο. Φτιάχτηκε σύμφωνα μ’ εκείνες τις φόρμες τις περίφημες, τις κρητικές, υποδεέστερη όμως απομίμησή τους, από τα χέρια ηπειρωτικού και βάρβαρου τεχνίτη που δούλευε σε βάρβαρο αφέντη. Ο Μυκηναίος άναξ, που τόσο το αγάπησε ώστε το πήρε μαζί του στον τάφο του, το ’χε για να προσφέρει χοές κρασιού και αίματος στη γη. Για να ευφραίνει πολεμοχαρείς θεούς. Για να γιορτάζει αλώσεις πόλεων. Σαν κι αυτήν απ’ την οποία οι αρχαιολόγοι έδωσαν στο αγγείο το όνομά του. Σαν κι αυτήν που εικονίζεται σε ό,τι έχει απομείνει από την επιφάνειά του. Κι έχει ένα πλήθος γυναικών που έντρομες χειρονομούν στους εξώστες και μια σειρά υπερασπιστές –σφεντονιστές, τοξότες, ροπαλοφόρους, δορυφόρους– που μάταια παλεύουν για να κρατήσουν τις πύλες απόρθητες.

Ποια να ’τανε η πόλη; Κάποια ίσως σαν την κυκλαδική Φυλακωπή ή σαν την πελοποννησιακή Περιστεριά ή ακόμη ακόμη σαν κι εκείνην την αιγαιακή μυστηριώδη, που η ταύτισή της μάς διαφεύγει και που οι πινακίδες μυκηναϊκής γραφής την ονομάζουν Tinwanthon; Χαλάστηκε η πόλη –λένε οι πινακίδες – και οι γυναίκες της σύρθηκαν σκλάβες. Απ’ τον εχθρό με την ταυτότητα την αδιάψευστη, τα κράνη τα θυσανωτά και τα οδοντόφρακτα, απ’ τον εχθρό που εφορμούσε απ’ τη θάλασσα.

Κι έτσι, ο επισκέπτης του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, όπου το Ρυτό τώρα εκτίθεται, θα κοντοσταθεί μπροστά στη γυάλινη προθήκη μάλλον για να θαυμάσει αυτό που συνήθως ονομάζεται “ηρωικός χαρακτήρας” του μυκηναϊκού πολιτισμού –ελάχιστα για να αναρωτηθεί πάνω στην αγωνία των πολιορκημένων.

Στο αγγείο σώζονται 38 τουλάχιστον μορφές που πλέουν, επισκοπούν, τειχοσκοπούν, και κυρίως μάχονται. Εδώ δηλαδή έχει χαραχτεί ένα έπος. Σαν τις μεγάλες προφορικές αφηγήσεις που ήταν εγγενείς σ’ έναν αριστοκρατικό πολιτισμό πολέμου και που, οκτώ περίπου αιώνες αργότερα, συνοψίστηκαν στο ομηρικό τραγούδι που ’χε για φόντο την πολιορκία της Τροίας. Με λογοτεχνικούς ήρωες που εκφράζουν την αρετή στη μάχη ως αυταξία. Σαν τον εὐκλεῆ Αχιλλέα που η παράδοση αιώνων τον ήθελε πλασμένο να εκπορθεί με δύναμη υπεράνθρωπη, που όμως εύκολα μπορούσε να εκπέσει στο επίπεδο του κτήνους. Ή με Πατρόκλους κι Έκτορες ζυμωμένους με μια αίσθηση αιδούς να μη φανούν κατώτεροι απ’ τις απαιτήσεις που όριζε η αρχηγική τους θέση ή απ’ τις προσδοκίες των λαών που οι ίδιοι όριζαν.

Ως φυσική οντότητα, ένας επικός πολεμιστής ήταν πελώριος κι ἀρηρώς, καλά αρθρωμένος. Αποτελούσε ένα δέμας, μια δομή από επί μέρους μέλη που εξασφάλιζαν τη λειτουργία στον ζωντανό οργανισμό ή από εστίες ψυχο-πνευματικές (ψυχή, αἰών, καρδία, θυμός, πραπίδες, φρένες) –αδύνατο συχνά να εντοπίσουμε την ακριβή τους έδρα– που αρμολογούσανε το δέσιμο. Το φυσικό δέμας καλυπτόταν από μιαν εξίσου καλά αρθρωμένη πανοπλία, σαν σε ενιαίο όλον. Μ’ όλη την έμφαση να πέφτει στους κρίσιμους συνδέσμους: οστικές συναρθρώσεις, μυϊκούς τένοντες, νεύρα, λουριά του κράνους και του θώρακα, τελαμώνες της ασπίδας. Κι εκεί ήταν που μπορούσε αναπάντεχα να φανεί ένα άνοιγμα, πρόσφορος στόχος για μοιραία βολή που να επιφέρει τελικά, με μαθηματική ακρίβεια, την κατηγορηματική λῦσιν του οιονεί ρομποτικού συνόλου. Το λύσιμο που έρχεται όταν οι αψεγάδιαστοι πολεμιστές σωριάζονται αιμόφυρτοι στο χώμα και η ψυχή τους αποδρά από μια χαίνουσα πληγή, παίρνοντας δρόμο για τον Άδη. Με τις χειρονομίες του θανάτου να εξωθούνται ώς τα άκρα, σαν σε εξπρεσσιονισή μανιέρα, εξαντλώντας την αλυσίδα που συνδέει ό,τι συνήθως πραγματώνεται μέσα στη φύση με το δυνάμει των πιο απίστευτων και άγριων πιθανοτήτων. Κι έτσι, σωστά το ’χουνε πει οι σύγχρονοι μελετητές: δεν υπάρχει σημείο του ανθρώπινου σώματος που να μην το ’χουν τραγουδήσει οι ομηρίδες ποιητές φρικτά διαπερασμένο από δόρατα και βέλη, βάναυσα σφαγιασμένο από ξίφη, ανίερα συνθλιμμένο από κοτρώνες.

Γιατί έτσι είναι οι ήρωες οι αψεγάδιαστοι, όπως τα έπη. Αιώνιοι στην αφήγηση, λάτρεις της υστεροφημίας στο διηνεκές. Αλλά ἔμπλεοι πραγματικού και διαρκούς θανάτου. Μικρά περιθώρια αφήνουνε για την αυθεντικά πεπερασμένη, την απλά και γοητευτικά καταραμένη, ασταθή και ευμετάβλητη, στιγμιαία λάμψη της ζωής.

Έπρεπε να περάσει ακόμη ένας αιώνας για να αμφισβητηθεί το πρότυπο. Έφταιξε ένα αποκρυστάλλωμα συνείδησης που φέρανε στον ελληνόφωνο τον κόσμο οι λεγόμενοι αποικισμοί; Όταν πολλοί, πλέον, κατ’ ουσίαν διώχνονταν απ’ τους τόπους τους, στερημένοι από δικαιώματα στις νεοσύστατες πόλεις-κράτη, αν δεν είχαν κλήρο, ή με την απειλή της ποινής του θανάτου, αν είχαν φρόνημα και χαρακτήρα ανεπιθύμητο; Κι άρχισαν να εμφανίζονται ρωγμές ανήκεστες όχι μονάχα στο δέμας του πρωτοπαλίκαρου –που ως τέτοιο καμιά περηφάνια λαών δεν είχε πια να εγγυηθεί– αλλά και στο ίδιο το κοινοτικό τραγούδι που η παράδοση το ’θελε να εξυμνεί το σώμα και το έργο της αριστοκρατικής ανδρείας.

Κι έτσι, εμφανίστηκε η ποίηση η λυρική, ποίηση συνήθως αυτοβιογραφική, μοναχική. Τουλάχιστον, στον πρώτο της εκπρόσωπο. Τον Αρχίλοχο, γιο δούλας. Σπαράγματά του μόνο έχουμε, που όμως ρίχνουν απροσδόκητη ματιά στον κόσμο και στον εαυτό. Είναι μια ποίηση που αποστρέφει το βλέμμα απ’ το κέλυφος, για να κοιτάξει πιο βαθιά, τον εσωτερικό τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο, όχι ως ενιαία κι αψεγάδιαστη δομή, αλλά ως οντότητα με αντιφάσεις. Με αγωνίες, σφάλματα, πάθη και πόθους. Πολύ συχνά με την ωμή ειρωνεία του απέναντι σε ό,τι ήταν μέχρι τότε παγιωμένο, βεβαιωμένο. Εδώ μιλάει ο άνθρωπος ο εφήμερος που σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται. Ο άνθρωπος που φτιάχνει ποίηση μιας ώριμης αφύπνισης. Ο άνθρωπος που, μ’ άλλα λόγια, φτιάχνει ποίηση σκληρότητας.

Ποίηση που έγνοια της είναι ν’ αποτυπώσει ένα φευγαλέο εδώ και τώρα. Εδώ και τώρα φαρμακερά ανήσυχο εκ προοιμίου, εδώ και τώρα ξεριζωμένο, ανέστιο, σε μετακίνηση, σε μετανάστευση. Βλάσταινε όπου κι αν πέρναγε σαν πρώιμο άνθος του κακού. Φτωχός ο Αρχίλοχος, έφυγε απ’ την Πάρο, για να πάει άποικος στη Θάσο και ν’ αποκτήσει εκεί φήμη χειρότερη. Πάντοτε μεθυσμένος κι εριστικός και, για να ζήσει, έκανε τον μισθοφόρο, γυμνώνοντας την πράξη του πολέμου από κάθε ηρωικό φτιασίδι. Όπως στο απόσπασμα D2, 2W:

ἐν δορὶ μέν μοι μᾶζα μεμαγμένη, ἐν δορὶ δ’ οἶνος
Ἰσμαρικός· πίνω δ’ ἐν δορὶ κεκλιμένος
.

Με το κοντάρι το ψωμί, με το κοντάρι μου έχω
κρασί Ισμαρίας· και το ρουφώ γερμένος στο κοντάρι.

Χλεύαζε τα υποτιθέμενα έργα της πολεμικής ανδρείας, σκιαγραφώντας τα ως έργα βαναυσότητας και ανανδρίας:

ἑπτὰ γὰρ νεκρῶν πεσόντων, οὓς ἐμάρψαμεν ποσίν,
χείλιοι φονῆες εἶμεν
(D61, 101W)

για επτά που πέσανε νεκροί, που τους ποδοπατήσαμε,
χίλιοι φονιάδες είμαστε…

Μπορούσε εξάλλου απροκάλυπτα να ομολογήσει, μέχρι και να καυχηθεί, ότι είχε υπάρξει ρίψασπις:

ἀσπίδι μέν Σαΐων τις ἀγάλλεται, ἣν παρὰ θάμνωι,
ἔντος ἀμώμητον, κάλλιπον οὐκ ἐθέλων·
αὐτὸν δ’ ἐξεσάωσα. τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκείνη;
ἐρρέτω· ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.
(D6, 5W)

Με την ασπίδα απ’ τους Σαΐους κάποιος θα χαίρεται·
στα θάμνα, αρματωσιά λαμπρή, την πέταξα άθελά μου.
Φτάνει που σώθηκα. Τι με μέλει η ασπίδα εκείνη;
Δεν πάει στο διάολο! Άλλη λαμπρότερη θα βρω για να ’χω.

Γιατί, γι’ αυτόν που τιμούσε τη ζωή κι ήθελε να τη χαίρεται μέχρι την τελευταία της σταγόνα, ατέρμονα φιλήδονος, λάγνα μοιχός, αλλά και σταθερά απογοητευμένος –τα αισθησιακά του ποιήματα συνθέτουν ένα ανεξάρτητο κεφάλαιο προκλητικότητας– το ανθρώπινο κορμί άξιζε να τρυπιέται μόνο απ’ τα βέλη του έρωτα:

Δύστηνος ἔγκειμαι πόθῳ,
ἄψυχος, χαλεπῇσι θεῶν ὀδύνῃσιν ἕκητι
πεπαρμένος δι’ ὀστέων
. (D104, 193W)

Άθλιος εγκαταλείπομαι στον πόθο
άψυχος, από θεϊκά πάθη φριχτά
διαπερασμένος ώς τα κόκαλα.

Όπως θα ήταν ίσως αναμενόμενο, αυτόν τον πραγματιστή τον βρήκε η στυγνή, η στυγερή η μοίρα του πολέμου. Σκοτώθηκε σε μάχη απ’ τη λόγχη κάποιου Κόρακα απ’ τη Νάξο –άλλοι λένε Καλώνδα, γιου του Κόρακα. Τόσο προσκολλημένο τον ήθελε όμως η παράδοση στη δίψα για ζωή που έπλασε γι’ αυτόν φάντασμα εκδικητικό, έμμονη σκιά που δεν έλεγε να περάσει το κατώφλι του Άδη, τρελαίνοντας και τυραννώντας τον φονιά του, μέχρι που ο Κόραξ –ή Καλώνδας τέλος πάντων– ζήτησε καθαρμό στους Δελφούς και, διωγμένος κι από ’κει, αναζήτησε μια συνδιαλλαγή σε μια άκρη του κόσμου, στο ψυχοπομπείο στο Ταίναρο.

Κι εκεί, ο Κόρακας θα πρόσφερε ίσως χοές για να πιει μια τελευταία κούπα εξευμενισμού ο Αρχίλοχος. Πώς να ’τανε η κούπα; Επ’ ουδενί δεν θα ’μοιαζε –φαντάζομαι– με το Ρυτό της Πολιορκίας. Γιατί δεν θα ’χε μείνει τίποτα από δαύτο. Ο Αρχίλοχος θα το ’χε λιώσει μες στη χούφτα του.

Η Παράδοξη Πύλη προς τη Διορατικότητα: Αγκαλιάζοντας τα Μυστήρια του Ζεν μέσω των Κοάν

Ο Βουδισμός Ζεν είναι ένας κόσμος βουτηγμένος στον μυστικισμό και το παράδοξο, όπου η έμφαση μετατοπίζεται από την κατανόηση μέσω της λογικής σε μια άμεση, οικεία εμπειρία της αλήθειας. Σε αντίθεση με πολλές πνευματικές ή φιλοσοφικές παραδόσεις που δίνουν έμφαση στον ορθολογικό στοχασμό, το Ζεν προτρέπει τους ασκούμενους να παραδώσουν τη διανοητική προσπάθεια και να βυθιστούν στα μυστήρια της ύπαρξης με ανοιχτές καρδιές και μυαλά. Ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία του Ζεν για να απελευθερωθεί από τα όρια της συνηθισμένης σκέψης είναι το κοάν: μια παράδοξη ερώτηση ή δήλωση που δημιουργήθηκε για να αμφισβητήσει τις προκαταλήψεις μας, να προκαλέσει βαθύ αυτοστοχασμό και να ξεπεράσει τους περιορισμούς της γλώσσας και της λογικής.

Η φύση των Koans: Περισσότερα από γρίφους

Τα Koans είναι συχνά αινιγματικές δηλώσεις ή ερωτήσεις που μπορεί να φαίνονται, στην αρχή, σαν αδιαπέραστα αινίγματα. Αντιστέκονται στις λογικές απαντήσεις, ωθώντας μας προς μια σφαίρα κατανόησης που υπερβαίνει τη συμβατική σκέψη. Μερικά κλασικά παραδείγματα κοάν περιλαμβάνουν το "Τι είναι ο ήχος του χτυπήματος του ενός χεριού;" ή «Ποιο ήταν το αρχικό σου πρόσωπο πριν γεννηθείς;» Αυτές οι φράσεις μπορεί να φαίνονται ανόητες ή αδύνατο να απαντηθούν ορθολογικά, αλλά αυτός είναι ακριβώς ο σκοπός τους. Προκαλώντας σύγχυση στο λογικό μυαλό, τα κοάν χρησιμεύουν ως πύλες για ένα ανώτερο είδος διορατικότητας.

Σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς γρίφους που έχουν απαντήσεις βασισμένες στη λογική, τα κοάν δεν έχουν λύσεις με την τυπική έννοια. Ο σκοπός τους δεν είναι να λυθούν, αλλά να ενσαρκωθούν, να βιωθούν και τελικά να ξεπεραστούν. Ο Koans μάς απομακρύνει από τα καθημερινά μοτίβα σκέψης και ανοίγει τη δυνατότητα της ενόρασης από ένα βαθύτερο, μη δυϊστικό μέρος μέσα μας. Στο Ζεν, το να παλεύεις με ένα κοάν μοιάζει με το να παλεύεις με τη δική σου αντίληψη για την πραγματικότητα - μια διαδικασία που μπορεί να αισθάνεται απογοητευτική, αποπροσανατολιστική και ακόμη και τρελή, αλλά τελικά απελευθερωτική. Η απογοήτευση και η ένταση που δημιουργούνται από τον αγώνα είναι το ίδιο το καύσιμο για διορατικότητα, προτρέποντας τον ασκούμενο να εγκαταλείψει την προσκόλληση στις έννοιες και να παραδοθεί στην καθαρή επίγνωση.

Σπάζοντας τα εμπόδια της λογικής και του εγώ

Στην καρδιά του Ζεν βρίσκεται μια θεμελιώδης πρόκληση για το εγώ, η εγωκεντρική αίσθηση ταυτότητας που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό από τον κόσμο γύρω του. Το εγώ είναι βαθιά επενδυμένο στη λογική, τις ετικέτες και τους ορισμούς, που δημιουργούν την ψευδαίσθηση της χωριστικότητας. Ένα κοάν λειτουργεί ως σφήνα για να διαταράξει αυτά τα γνωστικά πρότυπα, αναγκάζοντας τον ασκούμενο να αντιμετωπίσει τα όρια της κατανόησής του και τις εξαρτημένες δομές του μυαλού του. Δεν αρκεί να αναλύσουμε ένα κοάν. πρέπει να γίνει αισθητό και ενσαρκωμένο.

Για παράδειγμα, σκεφτείτε το κοάν, «Ποιος είναι ο ήχος του χτυπήματος του ενός χεριού;» Αυτή η φράση δεν μπορεί να εκλογικευτεί μέσω της πνευματικής συναγωγής. Παραμένοντας στην ερώτηση, ο ασκούμενος σπρώχνεται σε ένα χώρο όπου τα συνήθη μοτίβα σκέψης καταρρέουν. Το κοάν γίνεται καθρέφτης, που αντανακλά τη λειτουργία του ίδιου του μυαλού - τις προσκολλήσεις, τις υποθέσεις και τους περιορισμούς του. Καθώς το μυαλό ενός ατόμου παλεύει με το κοάν, αρχίζουν να ρίχνουν τα στρώματα του εγώ και την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Με αυτόν τον τρόπο, ένα κοάν χρησιμεύει ως εργαλείο διάλυσης, διαλύοντας το όριο μεταξύ εαυτού και άλλου, μεταξύ σκέψης και εμπειρίας.

Αυτή η διαδικασία αποσυναρμολόγησης δεν σημαίνει διαγραφή του εαυτού, αλλά μάλλον μετατροπή του σε κάτι πιο επεκτατικό. Καθώς ο ασκούμενος αφήνει την ανάγκη να «λύσει» λογικά το κοάν, αρχίζει να βιώνει την πραγματικότητα χωρίς τον φακό του διαχωρισμού. Το κοάν, κάποτε ένα μπερδεμένο παράδοξο, γίνεται γέφυρα προς το άγνωστο, επιτρέποντας ματιές μιας αφιλτράριστης πραγματικότητας.

Kensho: Γνωρίζοντας την αληθινή φύση

Καθώς ο ασκούμενος εμβαθύνει στη δουλειά του με ένα κοάν, μπορεί να βιώσει αυτό που στο Ζεν είναι γνωστό ως kensho, ή «βλέποντας την αληθινή του φύση». Το Kensho είναι μια στιγμιαία αλλά βαθιά εμπειρία αφύπνισης, μια άμεση συνειδητοποίηση που διεισδύει στον πυρήνα της ύπαρξης. Αυτή η ενόραση αποκαλύπτει τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων και υπερβαίνει κάθε έννοια ενός σταθερού, ξεχωριστού εαυτού. Είναι μια στιγμή απελευθέρωσης, όπου κάποιος αντιλαμβάνεται τη ζωή όπως είναι στην πραγματικότητα — χωρίς τις στρεβλώσεις του εγώ και της νόησης.

Το Kensho μερικές φορές περιγράφεται ως η αυγή συνειδητοποίησης ότι τα όρια μεταξύ εαυτού και κόσμου είναι απατηλά, ότι η ίδια η συνείδηση είναι απεριόριστη. Σε αυτή την κατάσταση, ο ασκούμενος βλέπει ότι δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ παρατηρητή και παρατηρούμενου, μεταξύ ερώτησης και απάντησης. Η αληθινή φύση της πραγματικότητας, που συχνά καλύπτεται από τη σκέψη και την ταύτιση με το εγώ, αποκαλύπτεται ως άπειρη και αλληλένδετη. Το Kensho, αν και μερικές φορές σύντομο, μπορεί να προσφέρει μια ισχυρή γεύση φώτισης και να εμπνεύσει μια ζωή περαιτέρω εξάσκησης και εξερεύνησης.

Τα Koans, λοιπόν, δεν είναι τυχαία παζλ αλλά προσεκτικά δημιουργημένες ερωτήσεις που οδηγούν στο kensho. Δεν είναι απαντήσεις που πρέπει να απομνημονεύονται, αλλά πρακτικές που ενθαρρύνουν την άμεση εμπειρία. Αυτή η προσέγγιση αποτελεί παράδειγμα του πυρήνα του Ζεν, που εκτιμά την παρουσία έναντι της πνευματικής κατανόησης, την ενότητα έναντι της διαίρεσης και την εμπειρία έναντι του δόγματος.

Koans ως καθρέφτες: Ανακαλύπτοντας τα βάθη του εαυτού

Κατά την εργασία με κοάν, οι ασκούμενοι μπορεί να ανακαλύψουν ότι κάθε παράδοξο αντανακλά τα δικά τους νοητικά πρότυπα, φόβους και προσκολλήσεις. Με αυτή την έννοια, το κοάν λειτουργεί ως καθρέφτης, δείχνοντας στον ασκούμενο πτυχές του εαυτού τους που διαφορετικά δεν θα συναντούσαν. Για παράδειγμα, αντιμετωπίζοντας το κοάν «Ποιο ήταν το αρχικό σου πρόσωπο πριν γεννηθείς;» θα μπορούσε κανείς να αντιμετωπίσει βαθιά ριζωμένες υποθέσεις σχετικά με την ταυτότητα, την ύπαρξη και τη φύση του εαυτού. Το κοάν δεν απαντά σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά τις επιτρέπει να φαίνονται πιο καθαρά, ενθαρρύνοντας τον ασκούμενο να τις απελευθερώσει με την πάροδο του χρόνου.

Κάθε κοάν προσφέρει μια μοναδική εικόνα. Ένας δάσκαλος μπορεί να επιλέξει koans με βάση το τρέχον στάδιο του μαθητή στην πράξη ή τους προσωπικούς αγώνες. Ενώ ορισμένα κοάν δίνουν έμφαση στην κατανόηση της παροδικότητας της ζωής, άλλα μπορεί να επικεντρωθούν στη συμπόνια, την ενότητα ή το κενό. Η σημασία του κοάν αλλάζει με τις συνθήκες ζωής και την ψυχική κατάσταση του ασκούμενου, αποκαλύπτοντας νέα στρώματα νοήματος με την πάροδο του χρόνου.

Με αυτόν τον τρόπο, τα κοάν είναι και καθολικά και βαθιά προσωπικά. Αντικατοπτρίζουν την ανθρώπινη κατάσταση, αλλά ανταποκρίνονται μεμονωμένα στο εσωτερικό τοπίο του ασκούμενου. Όσο περισσότερο ασχολείται κανείς με ένα κοάν, τόσο περισσότερο το ίδιο το κοάν γίνεται μέρος του ταξιδιού του ατόμου – μεταμορφώνεται, εμβαθύνει και εξελίσσεται μαζί τους.

Η Τέχνη της Παράδοσης:Αφήνοντας τον Πνευματικό Έλεγχο

Για πολλούς, η πιο προκλητική πτυχή της συνεργασίας με τους koans είναι να εγκαταλείψουν την ανάγκη για απαντήσεις. Στον κόσμο έξω από το Ζεν, οι ερωτήσεις απαιτούν απαντήσεις. τα προβλήματα απαιτούν λύσεις. Ωστόσο, το Ζεν προσκαλεί τον ασκούμενο σε έναν κόσμο όπου το να αφήσει να γνωρίζει είναι απαραίτητο, όπου η αλήθεια βρίσκεται πέρα από τα όρια της γλώσσας. Η παράδοση που απαιτείται στην πρακτική του κοάν δεν είναι μια παθητική υποταγή, αλλά μια ενεργητική, θαρραλέα απελευθέρωση, μια προθυμία να μπεις στο άγνωστο.

Εγκαταλείποντας τον έλεγχο, ο ασκούμενος αναπτύσσει εμπιστοσύνη στη διαδικασία και στη δική του εσωτερική σοφία. Αυτή η εμπιστοσύνη δεν γεννιέται από βεβαιότητα, αλλά από βαθιά ριζωμένη ανοιχτότητα - μια ετοιμότητα να αγκαλιάσεις οτιδήποτε προκύψει χωρίς να το καταλάβεις. Η πρακτική Koan προσκαλεί ένα άτομο να μπει στο άγνωστο με πίστη, όχι σε δόγματα ή θεωρίες, αλλά στην ίδια την εμπειρία.

Ζώντας το Koan: Πέρα από το Μαξιλάρι Διαλογισμού

Στο Ζεν, ο απώτερος στόχος δεν είναι μόνο να βιώσετε ιδέες κατά τη διάρκεια του διαλογισμού, αλλά να τις ενσωματώσετε στην καθημερινή ζωή. Ένα κοάν, αφού το βιώσει πλήρως, δεν ξεθωριάζει. γίνεται μέρος του ασκούμενου, ένας ζωντανός οδηγός δράσης, αντίληψης και ύπαρξης. Με την πάροδο του χρόνου, οι γνώσεις από τα κοάν διαπερνούν τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις, εμποτίζοντας τα πάντα, από σχέσεις μέχρι εργασία, με μεγαλύτερη συμπόνια, παρουσία και σοφία.

Για παράδειγμα, κάποιος που έχει συνειδητοποιήσει την αλληλεξάρτηση όλων των όντων μπορεί φυσικά να ανταποκριθεί στους άλλους με μεγαλύτερη καλοσύνη και ενσυναίσθηση, αναγνωρίζοντάς τους ως προεκτάσεις του εαυτού τους. Ομοίως, η συνειδητοποίηση του κενού - η κατανόηση ότι όλα τα φαινόμενα είναι προσωρινά και αλληλένδετα - μπορεί να επιτρέψει σε κάποιον να αντιμετωπίσει την απώλεια και να αλλάξει με μια πιο ανοιχτή καρδιά, απαλλαγμένη από προσκόλληση και φόβο.

Συμπέρασμα: Το Μυστικό Μονοπάτι του Ζεν Κόανς

Το μονοπάτι του Ζεν, που φωτίζεται από το παράδοξο φως των κοάν, προσφέρει μια πρόσκληση να δούμε τον κόσμο με έναν νέο τρόπο. Τα Koans είναι οι φύλακες σε έναν κόσμο πέρα από τη λογική, όπου το συνηθισμένο γίνεται εξαιρετικό και ο εαυτός διαλύεται στην ενότητα όλων των πραγμάτων. Μέσα από το μυστήριο αυτών των ερωτήσεων, οι ασκούμενοι αντιμετωπίζουν τις βαθύτερες υποθέσεις τους, αγκαλιάζουν τα τρωτά τους σημεία και αφυπνίζονται στην απεριόριστη φύση της ύπαρξης.

Ενώ τα κοάν δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά με την παραδοσιακή έννοια, μπορούν να βιωθούν, να ενσαρκωθούν και τελικά να ξεπεραστούν. Τελικά, η πραγματική αξία ενός κοάν δεν βρίσκεται σε μια απάντηση, αλλά στη βαθιά μεταμόρφωση που εμπνέει, επιτρέποντας σε κάποιον να δει πέρα από το πέπλο της συνηθισμένης αντίληψης στο ακτινοβόλο μυστήριο της ίδιας της ζωής. Τα Koans, ως παράδοξες πύλες, μας υπενθυμίζουν ότι η φώτιση δεν είναι ένας προορισμός αλλά ένα διαρκώς εξελισσόμενο ταξίδι, όπου κάθε στιγμή, κάθε ερώτηση και κάθε εμπειρία είναι μια πρόσκληση για αφύπνιση.

Διαλογισμός κι αυταπάτες

Ο Αληθινός Διαλογισμός είναι Ολοκληρωτική Σιωπή της Ύπαρξης, Απόλυτη Σιγή του νου, Βαθιά Γαλήνη της ψυχής, Πλήρες Άφημα στο Ρεύμα της Ζωής. Πρακτικά Εκδηλώνεται σαν Απόλυτη Παρουσία, σαν μια Αντίληψη Ανοιχτή, Καθαρή και σε Πλήρη Επαφή με την Πραγματικότητα. Είναι η Αντίληψη του Εδώ Χωρίς «κέντρο», που τα Περιλαμβάνει Όλα, τα Αποδέχεται Όλα, χωρίς να κάνει διακρίσεις. Σαν Αντίληψη μπορεί να Ενοικεί Ταυτόχρονα στην Πραγματικότητα και στα Φαινόμενα, αναγνωρίζοντας τα σαν απλή δραστηριότητα της Ουσίας. Συνεπώς ο Αληθινός Διαλογισμός κινείται προς την κατεύθυνση της Πλήρους Ενεργούς Ζωντανής Παρουσίας, της Πλήρους Αφυπνισμένης Προσοχής, που Αντιλαμβάνεται το Όλο και τα μέρη και Ρέει στην Αιωνιότητα Χωρίς να Αλλοιώνεται μέσα σε Πλήρη Μακαριότητα. Επειδή Βρίσκεται Παντού, όπου κι αν βρίσκεται τοπικά (στο επίπεδο των φαινομένων) Αισθάνεται Εδώ κι όχι περιορισμένο ον απέναντι σε ένα διαφορετικό κόσμο. Ο Αληθινός Διαλογισμός είναι πέρα από τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Είναι Ένας Μυστικός Δρόμος που λίγοι ακολουθούν επειδή δεν θέλουν να τον ακολουθήσουν, αφού αισθάνονται πιο ασφαλείς μέσα στον απατηλό κόσμο που φτιάχνουν με την σκέψη τους, αφού αισθάνονται πιο ασφαλείς στο όνειρό τους.

Οι θρησκείες των ανθρώπων, οι μυστικές διδασκαλίες τους κι οι εσωτερικές σχολές που φτιάχνουν, όλα αυτά που έχουν δημιουργήσει οι άνθρωποι χιλιάδες χρόνια τώρα έχουν ακριβώς την αντίθετη κατεύθυνση από τον Αληθινό Διαλογισμό. Στην πραγματικότητα όλες οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, τεχνικές διαλογισμού, γιόγκα, πρακτικές προσευχής, με τον λάθος τρόπο που τα χρησιμοποιούν, οδηγούν όχι στην Απελευθέρωση της Συνείδησης αλλά στην δραστηριοποίησή της μέσα στον απατηλό κόσμο. Όλες οι πρακτικές παρακινούν να κάνουμε κάτι. Να συγκεντρωθούμε ή να μη συγκεντρωθούμε, να εστιάσουμε σε κάτι ή να αποφύγουμε κάτι, κι έτσι δραστηριοποιούν την εξωτερική αντίληψη, την σκέψη, ή και το σώμα με τεχνικές στάσης ή κίνησης, αναπνοής κλπ. Επιδιώκουν να μας φέρουν στην «Κατάσταση της Ακινησίας» μέσω της κίνησης. Χρειάζεται πολλή νοημοσύνη και πολύς κόπος για να το επιτύχουμε με αυτόν τον τρόπο. Έτσι ενώ το ζητούμενο είναι να εξαντλήσουμε την φλόγα της εξωτερικής δραστηριότητας οι άνθρωποι μέσα από λάθος χρήση κάποιων τεχνικών τροφοδοτούν συνεχώς αυτή την φλόγα. Δεν είναι απλά ότι δεν καταλαβαίνουν, είναι ότι εφαρμόζουν λάθος αυτό που καταλαβαίνουν λειψά, κι έτσι οδηγούνται στην αποτυχία.

Οι άνθρωποι δεν κατανοούν κάτι πολύ απλό, ότι για να Βιώσουμε την Ζωή (κι όχι να «ονειρευόμαστε» ξύπνιοι) πρέπει να την Βιώσουμε Άμεσα σαν Ζωή, σαν Παρουσία, σαν Ελεύθερη Αντίληψη (χωρίς τις παρεμβάσεις και τις παραμορφώσεις της σκέψης) κι Αποδοχή της Ζωής, όχι μέσα από κάποια δραστηριότητα. Όλες οι δραστηριότητες προέρχονται από μια περιορισμένη αντίληψη που παραποιεί την πραγματικότητα κι ό,τι επιτυγχάνεται (αν επιτυγχάνεται κάτι) ανήκει στο χώρο του φανταστικού.

Στον Χώρο της Πραγματικότητας Υπάρχει (εκδηλώνεται) μόνο Ζωή, δεν υπάρχει ούτε κάποιος να έχει εμπειρία (προσωπική εμπειρία, μνήμη, γνώση), ούτε διακρίσεις, ούτε χρόνος, ούτε τίποτα από όλα αυτά που βιώνουν οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Αντίθετα, στον Χώρο που βιώνουν και στην ζωή που βιώνουν οι άνθρωποι υπάρχει πάντα μια προσωπική ύπαρξη, εμπειρία κι εμπειρίες, εξέλιξη, πρόοδος, φώτιση, επίτευξη, όλα βέβαια φανταστικά.

Η Αληθινή Ζωή είναι κάτι που Απλά Ζεις, όχι κάτι που πραγματοποιείς.

Το Βασίλειο του Διαλογισμού

Πραγματικός Διαλογισμός είναι να ζεις στο Απόλυτο Παρόν, σε αυτό που συμβαίνει. Να έχεις Πλήρη Προσοχή για να κρατιέσαι στην Συνεχή Ροή της ζωής. Να είσαι σε Άμεση Επαφή με αυτό που «ξετυλίγεται» μπροστά σου και να μην ακολουθείς την σκέψη που κατασκευάζει σταθερές μόνιμες εικόνες για όλα τα πράγματα. Να μην λιμνάζεις μέσα στην σκέψη και να μην βυθίζεσαι στο όνειρο.

Χρειάζεται να Είσαι Τελείως Ελεύθερος από την σκέψη, από γνώση, μνήμες και εμπειρίες, από τον χρόνο. Μόνο τότε μπορείς να Βλέπεις. Η Πλήρης Απελευθερωμένη Όραση είναι ο Πραγματικός Διαλογισμός.

Όταν δεν ζεις σε Αληθινή Εγρήγορση, όταν δεν είσαι ελεύθερος από την σκέψη και την αυταπάτη που δημιουργεί και υιοθετείς αυτά που κατασκευάζει η σκέψη, δημιουργείς έναν εικονικό κόσμο, δυαδικότητας, διαχωρισμού. Σε αυτή την κατάσταση, υποστηρίζοντας ένα ψεύτικο εαυτό, προσπαθείς να απελευθερωθείς, να φωτισθείς, να βγεις από αυτή την κατάσταση. Αλλά όλες οι προσπάθειες του ψεύτικου εαυτού θα είναι κι αυτές ψεύτικες.

Ένα ψεύτικο πρόβλημα θα έχει ψεύτικες λύσεις, δηλαδή άχρηστες, μη ωφέλιμες λύσεις. Όσο κι αν προσπαθεί ο ψεύτικος εαυτός δεν μπορεί να απελευθερωθεί… απλά ξοδεύει τον καιρό του.

Η Λύση είναι ακριβώς να Δούμε την αλήθεια αυτού που συμβαίνει. Να είμαστε σε Άμεση Επαφή με το πραγματικό που συμβαίνει εδώ, τώρα. Να Δούμε ότι ο ψεύτικος εαυτός είναι απλά μια κατασκευή της σκέψης που μπορεί να σταματήσει να υποστηρίζεται. Ένα ψεύτικο πρόβλημα λύνεται όταν διαπιστώνουμε ότι είναι ψεύτικο πρόβλημα. Τότε έρχεται η Ειρήνη Μέσα μας και σε όλη τη γη. Αν περπατάς την νύχτα και βλέπεις σκιές είναι λάθος να νομίζεις ότι είναι τέρατα που έρχονται να σε κατασπαράξουν. Η λύση δεν είναι ούτε να πεθάνεις από τον φόβο σου, ούτε να σκοτώσεις τέρατα που δεν υπάρχουν. Απλά πρέπει να συνειδητοποιήσεις την πλάνη σου, ότι βλέπεις αθώες σκιές να μεταμορφώνονται σε πράγματα που δεν υπάρχουν. Τότε μόνο θα βρεις την Αλήθεια Μέσα σου. Η Κατανόηση είναι ο Δρόμος του Διαλογισμού. Η Κατανόηση είναι ο Διαλογισμός. Η Κατανόηση είναι η Απελευθέρωση.

Κάθοντας σε Hρεμία: Αγκαλιάζοντας τα Mυστικιστικά Bάθη του Ζαζέν

Σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, το να κάθεσαι σε ακινησία μπορεί να φαίνεται αδιανόητο, ωστόσο είναι μέσα σε αυτό το παράδοξο που ο διαλογισμός του Ζεν, ή αλλιώς το ζαζέν, αποκαλύπτει τις βαθιές αλήθειες του. Ενώ η κοινωνία μας προτρέπει να κυνηγάμε εμπειρίες, να «γίνουμε» ή να «πετύχουμε», η πρακτική του ζαζέν μας καλεί να εγκαταλείψουμε αυτές τις αναζητήσεις και να ξεκουραστούμε σε μια κατάσταση καθαρής ύπαρξης. Με αυτόν τον τρόπο, μας προσφέρεται μια ματιά στα λεπτά, μυστικιστικά στρώματα της δικής μας συνείδησης - στρώματα που συνήθως συσκοτίζονται από την ανελέητη ροή της σκέψης, της επιθυμίας και της απόσπασης της προσοχής.

Η Ουσία του Ζαζέν: "Απλώς να κάθεσαι"

Η απλότητα του zazen είναι ίσως το μεγαλύτερο μυστήριο του. Συχνά αναφέρεται ως «απλά να κάθεσαι» και παρόλο που αυτή η φράση μπορεί να ακούγεται απλή, αποτελεί πρόσκληση για μια βαθιά μεταμορφωτική εμπειρία. Το Zazen δεν απαιτεί περίτεχνες οπτικοποιήσεις, ψαλμωδίες ή ακόμη και εστιασμένη συγκέντρωση σε μια συγκεκριμένη εικόνα ή σκέψη. Αντίθετα, μας ζητά να καθίσουμε, χωρίς στόχο στο μυαλό, και απλά να παρατηρήσουμε. Στο ζαζέν, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι αισθήσεις είναι σαν σύννεφα που παρασύρονται στον ουρανό της επίγνωσης - επιτρέπονται να έρχονται και να φεύγουν χωρίς κρίση ή προσκόλληση.

Αυτή η απουσία προσπάθειας και η αποδοχή του «αυτό που είναι» μας φέρνει σε μια οικεία συνάντηση με την αληθινή φύση του νου. Το να «κάθεσαι» σημαίνει ότι αναγνωρίζεις ότι η συνείδηση, όταν αφήνεται στη δική της ροή, κρατά μια ακινησία τόσο βαθιά όσο ο ωκεανός. Σε αυτή την ήσυχη απεραντοσύνη, είμαστε σε θέση να γίνουμε μάρτυρες της φύσης των σκέψεών μας χωρίς να παρασυρθούμε από αυτές.

Ξύπνημα του Μάρτυρα: Παρατήρηση των Κινήσεων του Νου

Καθώς καθόμαστε στο ζαζέν, κάτι λεπτό αλλά βαθύ αρχίζει να ξετυλίγεται: το ξύπνημα του εσωτερικού μάρτυρα. Το μυαλό, το οποίο συνήθως παραμένει απορροφημένο σε σκέψεις για το παρελθόν ή το μέλλον, επιστρέφει απαλά στην παρούσα στιγμή. Σε αυτή την επίγνωση, γινόμαστε σαν παρατηρητής του ποταμού των δικών μας σκέψεων. Αρχίζουμε να βλέπουμε την αδιάκοπη φλυαρία του μυαλού για αυτό που είναι - μια ροή λέξεων, εικόνων, κρίσεων, αναμνήσεων και ονείρων.

Παρακολουθώντας αυτές τις σκέψεις χωρίς παρεμβολές, ανοίγει μια νέα διάσταση συνειδητοποίησης. Αυτό δεν είναι η απουσία σκέψης, αλλά μάλλον μια κατάσταση παρατήρησης της σκέψης από απόσταση, όπου ούτε μας τραβάει ούτε μας απομακρύνει. Αναγνωρίζουμε την τάση του μυαλού να αντιστέκεται στο παρόν, να κατασκευάζει διαρκώς αφηγήσεις ή να επαναλαμβάνει σενάρια. Με τον καιρό, η αδιάκοπη παρόρμηση για αντίδραση υποχωρεί και η ξέφρενη ενέργεια του νου δίνει τη θέση της σε μια ήρεμη, ευρύχωρη διαύγεια.

Η μυστικιστική σιωπή πέρα από τις λέξεις

Στην καρδιά του zazen βρίσκεται μια μυστικιστική σιωπή - μια σιωπή πέρα από λόγια, όπου το συνηθισμένο και το εξαιρετικό συνυπάρχουν. Σε αυτή τη σιωπή, βρίσκουμε μια διαχρονική ποιότητα επίγνωσης που αψηφά την περιγραφή. Εδώ, δεν υπάρχει ανάγκη να επισημάνετε, να ερμηνεύσετε ή να εξηγήσετε. Υπάρχει μόνο η καθαρή εμπειρία του «είναι», της ανάπαυσης σε έναν χώρο όπου οι σκέψεις διαλύονται, οι ταυτότητες ξεθωριάζουν και μας αφήνουμε μια αισθητή αίσθηση για κάτι τεράστιο και άπειρο.

Αυτή η σιωπή δεν είναι κενό ή άδειο. μάλλον είναι μια πληρότητα, ένας χώρος που χωράει τα πάντα. Σε αυτή τη μυστικιστική ακινησία πολλοί ασκούμενοι του ζαζέν βιώνουν βαθιές ιδέες ή αλλαγές στην οπτική γωνία. Μπορεί να δουν ότι τα όρια που κάποτε πίστευαν ότι ήταν σταθερά - τα όρια μεταξύ του εαυτού και του άλλου, μεταξύ ζωής και θανάτου, μεταξύ πόνου και ειρήνης - είναι πιο ρευστά από ό,τι φαινόταν. Σε αυτόν τον χώρο, οι δυαδικότητες διαλύονται και βλέπουμε τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων.

Το παράδοξο της αβίαστης προσπάθειας

Αν και το zazen περιγράφεται συχνά ως «απλώς να κάθεσαι», απαιτεί αυτό που οι δάσκαλοι του Zen αναφέρουν ως «αβίαστη προσπάθεια». Αυτό το παράδοξο είναι κεντρικό στην πρακτική του Ζεν. Δεν είναι θέμα προσπάθειας να αναγκάσετε το μυαλό να μείνει σιωπηλός, ούτε να προσπαθήσετε να επιτύχετε τη φώτιση, αλλά μάλλον να φέρετε μια αταλάντευτη προσοχή σε κάθε στιγμή. Η πειθαρχία του ζαζέν βρίσκεται στην ήπια επιστροφή στην ακινησία ξανά και ξανά, ακόμα κι όταν οι σκέψεις και οι περισπασμοί μας τραβούν.

Με την εξάσκηση, μαθαίνουμε να καθόμαστε με ό,τι προκύψει χωρίς να πιάνουμε ή να απωθούμε. Με τον καιρό, το ανήσυχο, αντιδραστικό μυαλό γίνεται πιο ήσυχο. Η «αβίαστη προσπάθεια» του ζαζέν γίνεται ένας φυσικός, ισορροπημένος τρόπος ύπαρξης — ένας τρόπος με τον οποίο κρατάμε κάθε στιγμή ανάλαφρα, σαν ένα φτερό που ακουμπάει στην παλάμη του χεριού. Αυτή η λεπτή, διαρκής προσοχή μας επιτρέπει να εμβαθύνουμε στα μυστήρια του μυαλού και της συνείδησης, αποκαλύπτοντας στρώματα εαυτού που ίσως ποτέ δεν είχαμε γνωρίσει.

Ζώντας με Παρουσία: Φέρνοντας την Ειρήνη του Ζαζέν στην Καθημερινή Ζωή

Τα δώρα του ζαζέν εκτείνονται πολύ πέρα από το μαξιλάρι του διαλογισμού. Στην καθημερινή μας ζωή, η πρακτική μας διδάσκει να αντιμετωπίζουμε κάθε εμπειρία με μια γειωμένη παρουσία. Γινόμαστε λιγότερο αντιδραστικοί, πιο ικανοί να ανταποκρινόμαστε σε καταστάσεις με σαφήνεια και συμπόνια. Η εσωτερική γαλήνη που καλλιεργείται στην ακινησία αρχίζει να διαπερνά τις πράξεις μας, τις σχέσεις μας και την κατανόησή μας για τον κόσμο.

Καθώς καλλιεργούμε την τέχνη του να καθόμαστε σε ηρεμία, καλλιεργούμε επίσης την τέχνη του να είμαστε πλήρως παρόντες κάθε στιγμή—είτε πλένουμε πιάτα, περπατάμε σε έναν πολυσύχναστο δρόμο ή μοιραζόμαστε μια συζήτηση με ένα αγαπημένο μας πρόσωπο. Ο Ζαζέν μας διδάσκει ότι η φώτιση δεν είναι ένας τελικός στόχος, αλλά μια συνειδητοποίηση που ξεδιπλώνεται, που εκδηλώνεται στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις και στον τρόπο που επιλέγουμε να εμφανιζόμαστε κάθε στιγμή.

Το Ταξίδι του Ζαζέν: Βρίσκοντας το Έκτακτο στο Συνηθισμένο

Σε τελική ανάλυση, το zazen είναι μια πρόσκληση για να βρείτε το εξαιρετικό στο συνηθισμένο. Στην ακινησία, μας υπενθυμίζεται ότι κάθε αναπνοή, κάθε σκέψη, κάθε αίσθηση είναι μια πύλη σε μια βαθύτερη πραγματικότητα. Ο Ζαζέν μας προσκαλεί να δούμε τη ζωή όπως είναι, χωρίς τα φίλτρα της προσδοκίας ή της κρίσης, και να εκτιμήσουμε την εγγενή ομορφιά και το μυστήριο στο να είμαστε απλώς ζωντανοί.

Σε έναν κόσμο που συχνά δίνει έμφαση στην ταχύτητα, τα επιτεύγματα και την εξωτερική επιτυχία, η αθόρυβη απλότητα του zazen προσφέρει ένα απαραίτητο αντίβαρο. Μας υπενθυμίζει ότι η αληθινή ειρήνη και σοφία δεν βρίσκονται μέσα από το να κάνουμε περισσότερα, αλλά απλά μέσα από το «είναι». Τα μυστικά βάθη του ζαζέν μας καλούν πίσω στην αρχική μας φύση - μια φύση ήρεμη, επεκτατική και βαθιά αλληλένδετη με όλα τα πράγματα.

Επιλέγοντας να καθίσουμε σε ηρεμία, ξεκινάμε ένα ταξίδι που είναι τόσο προσωπικό όσο και παγκόσμιο, ένα ταξίδι που μας επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με την ουσία αυτού που είμαστε και να βιώσουμε το μυστήριο της ύπαρξης από πρώτο χέρι. Είτε καθόμαστε για λίγα λεπτά είτε για ώρες, η πρακτική του zazen έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει τη σχέση μας με τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας.

Λοιπόν, ας καθίσουμε, ας αναπνεύσουμε και ας είμαστε ακίνητοι. Σε αυτή την απλή πράξη, ανοίγουμε τους εαυτούς μας στην απεραντοσύνη μέσα μας, στην απεριόριστη γαλήνη και ελευθερία που αποκαλύπτει ήσυχα το zazen. Και μέσα στη σιωπή, μπορεί απλώς να ανακαλύψουμε ότι είμαστε ήδη σπίτι.

Εγώ και οι ρόλοι μου

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ Μπορώ πάντα να επιλέγω, οπότε είμαι εγώ πίσω από τις επιλογές μουΈχετε σκεφτεί πόσους ρόλους αναλαμβάνουμε στη ζωή μας; Είμαστε ο γιος, η κόρη, ο αδερφός, η αδερφή, ο πατέρας, η μητέρα κάποιου. Ταυτόχρονα είμαστε μαθητές, επιχειρηματίες, φίλοι, αθλητές, ταξιδευτές, καλλιτέχνες, μέντορες, σύζυγοι, συνάδελφοι, εραστές…

Συχνά στην καθημερινότητά μας ακούμε φίλους και γνωστούς να συζητούν με απορία, απογοήτευση, ακόμα κι ενοχή κάποιες φορές, για στιγμές που δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων ενός ρόλου που έχουν αναλάβει. Οι μητέρες φέρουν πολλές φορές μια μεγάλη αγωνία για το αν ανταποκρίνονται σωστά στα καθήκοντά τους, οι πατέρες αναλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στη γονική φροντίδα, τα αδέρφια συγκρούονται συχνά, οι φίλοι απομακρύνονται, παρεξηγούνται, οι συνάδελφοι αναζητούν δικαιοσύνη και ανταμοιβή στον εργασιακό χώρο. Μέσα από αυτές τις αφηγήσεις επαναλαμβάνονται συχνά φράσεις όπως «δεν το περίμενα αυτό από εμένα», «ήμουν εκτός εαυτού», «δεν με αναγνωρίζω» και «δεν είμαι πια εγώ»…

Αν οι παραπάνω φράσεις σας φαίνονται γνώριμες, τότε ίσως σας βοηθήσει ένας εναλλακτικός τρόπος οπτικής. O George Herbert Mead, φιλόσοφος και κοινωνικός ψυχολόγος, ανέπτυξε μια πολύ σημαντική θεωρία η οποία συνοψίζεται στο εξής: οι άνθρωποι μαθαίνουν να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός τους και να συμμορφώνονται με αυτό που τους ζητούν οι άλλοι. Ο Mead κατέληξε σ’ αυτό το συμπέρασμα παρατηρώντας ότι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να συναισθάνονται τις προθέσεις και τα αισθήματα των άλλων και κατ’ επέκταση κατορθώνουν να προβλέπουν σε μεγάλο βαθμό τις αντιδράσεις τους. Εκεί που θέλουμε να καταλήξουμε μέσω αυτής της θεωρίας είναι ότι ο εαυτός συγκροτείται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους και της ανάληψης κάποιων κοινωνικών ρόλων. Δηλαδή, οι ρόλοι σύμφωνα με τον Μead είναι συνδυασμοί συμπεριφορών και αποκρίσεων στα είδη της συμπεριφοράς των άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα, οι γονείς συνειδητά ή ασυνείδητα ωθούν το παιδί τους να συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να παίρνει την αγάπη και την αποδοχή που χρειάζεται, ενσαρκώνοντας το ρόλο του «καλού παιδιού», στη συνέχεια ο δάσκαλος ξεκαθαρίζει με τον τρόπο του ποια συμπεριφορά και πρακτική είναι επιθυμητή στην τάξη κι ο εργοδότης οριοθετεί το πλαίσιο εντός του οποίου κάποιος είναι ένα παραγωγικό και συνεργατικό μέλος, με άλλα λόγια ένας «καλός υπάλληλος». Καθώς μεγαλώνουμε, οι ρόλοι που καλούμαστε να παίξουμε πληθαίνουν γιατί έχουμε όλο και περισσότερες κοινωνικές υποχρεώσεις και συναναστροφές. Προκειμένου να διατηρήσουμε και να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας χρειάζεται αναμφίβολα να συμμορφωθούμε με κάποιες από τις επιταγές μιας οργανωμένης κοινωνίας όπως τις μαθαίνουμε από την οικογένεια, το σχολείο, τις σπουδές, τα εργασιακά περιβάλλοντα, την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους, τα ήθη και τα έθιμα του πολιτισμού στον οποίο εντασσόμαστε και στις τάσεις της εποχής που ζούμε, όπως αποτυπώνονται στην καθημερινότητα και στη μαζική κουλτούρα. Επιπρόσθετα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δίνουν συστηματικά ιδέες, παραδείγματα και οδηγίες για το πώς να είναι κάποιος καλός πατέρας, αποτελεσματικός εργαζόμενος, επιθυμητή γυναίκα.

Καμιά φορά όμως οι απαιτήσεις που έχει το περιβάλλον από τον καθένα μας, αλλά ακόμα περισσότερο και τα όρια που θέτουμε εμείς στον εαυτό μας και ο τρόπος που τον αξιολογούμε γίνεται επιβαρυντικοί και ασφυκτικοί παράγοντες για την ψυχική μας ισορροπία. Ίσως θα μας βοηθούσε να σκεφτούμε ότι οι ρόλοι που αναλαμβάνουμε αποτελούν μόνο ένα μέρος του εαυτού μας και δε μας καθορίζουν απόλυτα.

Σύμφωνα με τον Moreno, οι ρόλοι έχουν μια κοινωνική και μια προσωπική, περισσότερο ιδιωτική διάσταση. Σημειώνει πως υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους ενσαρκώνουμε ρόλους κατά τη διάρκεια της ζωής μας: η ανάληψη ρόλων, η απόδοση ρόλων και η δημιουργία ρόλων. Η ανάληψη ρόλων είναι μια συνηθισμένη, σχεδόν παραδοσιακή διαδικασία που σχετίζεται με τον πολιτισμό και την κοινότητα μέσα στην οποία μεγαλώνει κάποιος και δεν αποκλίνει από αυτή. Η απόδοση ρόλων είναι μια πιο υπεύθυνη αλλά και ελεύθερη διαδικασία που επιτρέπει στο άτομο να ενσαρκώνει το ρόλο του με ευκολία και άνεση. Η δημιουργία ρόλων είναι η πιο αυθόρμητη διαδικασία γιατί το άτομο προσθέτει κάτι νέο, φέρει στο ρόλο μια προσωπική πινελιά ή τον φέρνει εις πέρας εξ’ολοκλήρου με το δικό του μοναδικό τρόπο.

Κατά τη διάρκεια της ζωής μας και ανάλογα με τις προσωπικές εμπειρίες και τον τρόπο που τις ερμηνεύουμε, παγιώνουμε τους ρόλους που επιθυμούμε να παίξουμε στην προσωπική, αλλά και την κοινωνική μας ζωή. Όμως, καθώς είμαστε σε διαρκή αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους και οι απαιτήσεις κάθε ρόλου αλλάζουν, οι άνθρωποι δυσφορούν όλο και συχνότερα μέσα στους ρόλους που χρειάζεται να ενσαρκώσουν στην ιδιωτική και στην δημόσια ζωή τους. Για παράδειγμα, ο ρόλος της μητέρας, είναι πολυσύνθετος και απαιτεί νέες προσαρμογές και ανανέωση κάποιων παραδοσιακών αντιλήψεων. Επίσης, ο ρόλος του εργαζόμενου απαιτεί νέες κοινωνικές δεξιότητες και απόκτηση νέων κωδίκων συμπεριφοράς που δεν υπήρχαν στο παρελθόν.

Συχνά ερχόμαστε σε σύγκρουση με τον εαυτό μας, αλλά και με τους άλλους όταν δεν ανταποκρινόμαστε στο ρόλο οπως θέλουμε εμείς οι ίδιοι η 'οπως επιθυμούν οι άλλοι.

Σε αυτή την περίπτωση, βοηθά να σκεφτούμε ότι εμείς μπορούμε να αποφασίσουμε πώς θα προσεγγίσουμε τον κάθε ρόλο, αν θα συμμορφωθούμε με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, τι θα διασώσουμε από το παρελθόν και τι θα δανειστούμε από το παρόν, εμείς θα βάλουμε εκ νέου τους όρους της διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε αυτό που μας ζητούν και σε αυτό που μπορούμε ή θέλουμε να δώσουμε.

Είναι επίσης σκόπιμο να αξιολογούμε ποιον τρόπο θα επιλέξουμε να ενσαρκώνουμε τους ρόλους ανάλογα με τον ίδιο και το ρόλο, τη δική μας ευελιξία και τη δυνατότητα που μας δίνει κάποια συνθήκη. Για παράδειγμα, ένας δάσκαλος μπορεί να αποδώσει το ρόλο του με τρόπο πιο ελεύθερο και δημιουργικό που να εμπνέει τους μαθητές του. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο εαυτός μας είναι ο πυρήνας της ύπαρξής μας και παρά το γεγονός ότι επηρεάζεται από τους ρόλους που παίζουμε στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή δεν ταυτίζεται με αυτούς.

Ακόμα και ως παιχνίδι ή ως άσκηση αυτογνωσίας είναι σημαντική η εξάσκηση στον εντοπισμό, την κατανόηση και τη μετατροπή στον τρόπο με τον οποίο παίζουμε τους σημαντικούς ρόλους της ζωής μας. Σε αυτό μπορεί να μας βοηθήσει η τέχνη, γιατί μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη διαφορά ανάμεσα στο έργο και το δημιουργό του και να εντοπίσουμε το σημείο συνάντησής τους. Ένας ηθοποιός φέρει στοιχεία του εαυτού του στο ρόλο που ενσαρκώνει κάθε φορά αλλά δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτόν, ο συγγραφέας δανείζεται σίγουρα κάτι προσωπικό προκειμένου να κατασκευάσει έναν άλλο κόσμο για ένα βιβλίο ή ένα σενάριο, αλλά δεν αποκαλύπτει κάθε πτυχή της προσωπικότητάς του.

Ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία ως πολύ ισχυρά αφηγηματικά μέσα δίνουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε με διαφορετικό τρόπο παραδοσιακούς ρόλους, να ανακαλύψουμε πλευρές του εαυτού κάποιου άλλου – ακόμα και αν πρόκειται για κάποιο προϊόν μυθοπλασίας- με τις οποίες μπορούμε να ταυτιστούμε. Η τέχνη μας προτείνει συχνά να εξερευνήσουμε πτυχές του ίδιου μας του εαυτού βάζοντας τον εαυτό μας στη θέση του ήρωα ή του πρωταγωνιστή. Κάποιες φορές μέσα από τις αφηγήσεις της ιστορίας των άλλων κατορθώνουμε να ανακαλύψουμε νέους τρόπους να επικοινωνήσουμε με τον εαυτό μας και τους άλλους, να εκφράσουμε συναισθήματα βαθιά κρυμμένα και να έρθουμε σε επαφή με στοιχεία του εαυτού μας που δε μπορούμε να αναγνωρίσουμε στην καθημερινότητα.

Κάθε φορά που γελάμε, κλαίμε και συμπάσχουμε με τις περιπέτειες και τη συμπεριφορά ενός ήρωα της λογοτεχνίας ή του κινηματογράφου μαθαίνουμε κάτι ακόμα και για μας: τι μας συγκινεί και γιατί, τι θα κάναμε στη θέση του ήρωα/ της ηρωίδας, τι θέλουμε να αλλάξουμε σήμερα στη ζωή μας και τι ονειρευόμαστε.

Ίσως όμως το πιο σημαντικό δώρο που μας κάνει η τέχνη είναι η κατανόηση ότι το δικό μας σενάριο το γράφουμε και το σκηνοθετούμε εμείς, ότι εμείς επιλέγουμε τους ρόλους της ζωής μας και τους συμπρωταγωνιστές μας.

Ο Carl Rogers, προσωποκεντρικός ψυχοθεραπευτής, έγραφε ότι ο στόχος που επιδιώκει συνειδητά ή ασυνείδητα το άτομο είναι να γίνει ο εαυτός του, να ανακαλύψει άγνωστα σε αυτόν στοιχεία, να απευθύνεται όλο και λιγότερο στους άλλους για αξιολόγηση, να ζει μ’ έναν τρόπο που να τον ικανοποιεί τόσο ώστε να απολαμβάνει τη ζωή ως διαδικασία, ως ταξίδι, και γιατί όχι, ως ιστορία άξια να την αφηγηθεί κανείς.

Εξάλλου, όπως μας λέει ο χαρακτήρας του Ζακ στο έργο του Shakespeare «Όπως σας αρέσει», «όλος ο κόσμος είναι μια θεατρική σκηνή και όλοι οι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, ηθοποιοί που κάνουν εισόδους και εξόδους από τη σκηνή και παίζουν όχι έναν, αλλά πολλούς ρόλους κατά τη διάρκεια των επτά εποχών τους». Είναι στο χέρι μας να εξερευνήσουμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του κάθε ρόλου που καλούμαστε να παίξουμε και να θυμηθούμε ότι οι ηθοποιοί – δηλαδή εμείς- είμαστε που κάνουμε τις ερμηνείες αξέχαστες!

Μονάδες μέτρησης της Αρχαίας Ελλάδας

Μῆκος

1 σταθμός = 5 παρασάγγαι = 150 στάδια = 27,5 km
1 στάδιον = 6 πλέθρα = 100 ὄργυιαι = 400 πήχεις = 600 πόδες = 9600 δάκτυλοι = 178,6 m
1 πλέθρον = 16,6 ὄργυιαι = 66,6 πήχεις = 100 πόδες = 1600 δάκτυλοι = 29,6 m
1 ὄργυια = 4 πήχεις = 6 πόδες = 96 δάκτυλοι = 1,78 m
1 πήχυς = 1,5 ποὺς = 24 δάκτυλοι = 44,4 cm
1 πούς = 16 δάκτυλοι = 29,6 cm
1 δάκτυλος = 1,85 cm

Βεβαίως ἀπὸ περιοχὴ σὲ περιοχὴ διέφεραν τὰ μεγέθη π.χ.

Πούς

ὀλυμπιακός 32,05 cm
αἰγινήτικος 33,3 cm
σάμιος 35 cm
ἀθηναϊκός 29,57 cm
ὀλυμπιακὸ στάδιο 192 m
αἰγινητικὸ-ἀττικὸ στάδιο 164 m
ἑλληνιστικὸ-ῥωμαϊκὸ στάδιο 185 m

Ἄλλα

1 κόνδυλος = 2 δάκτυλοι = 3,7 cm
1 παλαιστή = 1 δῶρον = 1 δοχμή = 1 δακτυλοδοχμή
1 παλαιστή = 4 δάκτυλοι = 7,4 cm
1 διχάς = 1 ἡμιπόδιον = 8 δάκτυλοι=14,8 cm
1 λιχάς = 10 δάκτυλοι = 18,5 cm
1 ὀρθόδωρον = 11 δάκτυλοι = 20,4 cm
1 σπιθαμή= 12 δάκτυλοι = 22,2 cm
1 πυγμή = 1,12 πόδες = 34,7 cm
1 πυγών = 1,25 πόδες = 37,0 cm
1 βῆμα = 2,5 πόδες = 0,74 m
1 ξύλον = 4,5 πόδες = 1,34 m
1 κάλαμος = 1 ἄκαινα = 1 δεκάπους = 10 πόδες = 2,96 m
1 ἄμμα = 60 πόδες = 17,76 m

1 δίαυλος = 2 στάδια = 355 m
1 ἱππικόν = 4 στάδια = 710 m
1 δόλιχος = 12 στάδια = 2150 m
1 παρασάγγης = 30 στάδια = 5,5 km

Ἐπιφάνεια

1 πλέθρον = 4 ἄρουραι = 100 ἄκαιναι = 10.000 πόδες = 876 qm
1 ἄρουρα = 25 ἄκαιναι = 2.500 πόδες = 219 qm
1 ἄκαινα = 100 πόδες = 8,76 qm
1 πούς = 0,0087 qm

Μονάδες μετρήσεως ὄγκου ὑγρῶν (παλαιό ἀττικὸ σύστημα)

Οἱ παρακάτω τιμὲς καὶ στὰ ὑγρὰ καὶ στὰ ξηρὰ εἶναι κατὰ τὸ παλαιὸ ἀττικὸ σύστημα καθῶς μεταβάλλονταν ἀναλόγως τὸν τόπο καὶ τὸν χρόνο.

1 (ἀμφορεύς) μετρητής = 12 χόες = 144 κοτύλαι = 864 κύαθοι = 8640 κοχλιάρια = 39 l
1 χοῦς = 12 κοτύλαι = 72 κύαθοι = 720 κοχλιάρια = 3,3 l
1 κοτύλη = 6 κύαθοι = 60 κοχλιάρια = 0,27 l
1 κύαθος = 10 κοχλιάρια = 0,045 l
1 κοχλιάριον = 0,0045 l
1 κοτύλη = 1 ἡμίνα
1 χήμη = 2 κοχλιάρια = 1/100 l
1 μύστρον = 2,5 κοχλιάρια = 1/80 l
1 κόγχη = 5 κοχλιάρια = 1/40 l
1 ὀξύβαφον = 1,5 κύαθοι = 1/16 l
1 τέταρτον = 1 ἡμικοτύλιον = 3 κύαθοι = 1/8 l
1 ξέστης = 12 κύαθοι = 1/2 l

Μονάδες μετρήσεως ὄγκου ξηρῶν

1 μέδιμνος = 48 χοίνικες = 96 ξέσται = 192 κοτύλαι = 1152 κύαθοι = 52 l
1 χοῖνιξ = 2 ξέσται = 4 κοτύλαι = 24 κύαθοι = 1,09 l
1 ξέστης = 2 κοτύλαι = 12 κύαθοι = 0,54 l
1 κοτύλη = 6 κύαθοι = 0,27 l
1 κύαθος = 0,045 l

1 κοχλιάριον = 0,1 κύαθοι = 1/200 l
1 ὀξύβαφον = 1,5 κύαθοι = 1/16 l
1 ἡμίεκτον = 16 κοτύλαι = 13/3 l
1 ἑκτεύς (μόδιος) = 32 κοτύλαι = 35/4 l

1 χοῖνιξ σίτου θεωρεῖτο ὄτι χρειαζόταν ἕνας ἐνήλικας ἡμερησίως.
1 μέδιμνος σίτου ἦταν ἡ ὑπὸ ἐνηλίκου μεταφερτὴ ποσότητα σίτου. Στὴν Σπάρτη 71,16 l μὲ 77,88 l.

Βάρη καὶ νομίσματα

1 τάλαντον = 60 μναῖ = 6.000 δραχμαί = 36.000 ὀβολοί = 28.8000 χαλκοῖ = 26,2 kg
1 μνᾶ = 100 δραχμαί = 600 ὀβολοί = 4.800 χαλκοῖ = 436 gr
1 δραχμή = 6 ὀβολοί = 48 χαλκοῖ = 4,36 gr
1 ὀβολός = 8 χαλκοῖ = 0,73 gr
1 χαλκοῦς = 0,09 gr

Τὸ νόμισμα χαλκοῦς ἦταν ἕνα χάλκινο νόμισμα βάρους 0,09 gr, ὁ ὀβολὸς καὶ ἠ δραχμὴ ἀργυρᾶ καὶ ἀντιστοίχου τοῦ ὀνόματος βάρους. Ἡ μνᾶ καὶ τὸ τάλαντον δὲν ἦταν ποτὲ νομίσματα.
Τὰ χρυσᾶ νομίσματα εἶχαν 10 μὲ 13 φορὲς τὴν ἀξία τοῦ ἀντιστοίχου ἀργυροῦ.

Ἄλλα νομίσματα:

1 λεπτόν = 1/7 χαλκοῖ
1 δίχαλκον = 2 χαλκοῖ
1 ἡμιωβόλιον = 4 χαλκοῖ
1 διώβολον = 2 ὀβολοί
1 τριώβολον = 3 ὀβολοί
1 τετρώβολον = 4 ὀβολοί
1 δίδραχμον = 2 δραχμαί
1 τετράδραχμον = 4 δραχμαί
1 σίγλος (περσ.) = 1,25 δραχμαί

Χρυσᾶ νομίσματα

στατήρ = δαρεικός = 20 δραχμαί (ἄργυρος)
κυζικηνός = 28 δραχμαί (ἄργυρος)

Κυριότερα τάλαντα

αἰγινήτικο τάλαντον = 37 kg
ἀττικὸ τάλαντον = 36 kg
εὐβοϊκὸ τάλαντον = 26 kg

Χρόνος

Ἡ ἡμέρα χωριζόταν ὡς:
πρῴ: ἀνατολὴ τοῦ Ἡλίου μέχρι 10 π.μ.
ἀμφὶ ἀγορὰν πλήθουσαν 10 – 12
μεσημβρία 12- 14
δείλη 14 μέχρι τὴν δύσι

Ἡ νύκτα χωριζόταν σὲ τρία μέρη:
Ἑσπέρα- μέσαι νύκτες-ὄρθρος

Ὁ μείς, μήν

1. νουμηνία
2.-10. δευτέρα-δεκάτη ἱσταμένου μηνός
11.-19. πρώτη ἐπὶ δέκα-ἐνάτη ἐπὶ δέκα
20. εἰκάς
21. δευτέρα- ἐνάτη μετ’εἰκάδα
ἢ δεκάτη-δευτέρα φθίνοντος
30.ἕνη καὶ νέα

Τα γράμματα Ύψιλον και Έψιλον, και ο μυσταγωγικός τους συμβολισμός.

Στο άρθρο που ακολουθεί θα γίνει μία απόπειρα ερμηνείας των γραμμάτων Ύψιλον και Έψιλον. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα και Αριστοτέλη τα γράμματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

Α) Ήχοι και εικόνες που οφείλονται στο φυσικό ανθρώπινο περιβάλλον, γεωγραφικός και φυσικός χώρος ( κλίμα - χλωρίδα - πανίδα).

Β) Ήχοι και εικόνες που προεκλίθησαν από τις δραστηριότητες (έργα) του ανθρώπου (εργαλεία-όπλα- εκμετάλλευση φυσικών πηγών κ.α.).

Γ) Ήχοι και εικόνες που οφείλονται στις υποστάσεις τους.

Το γράμμα Ύψιλον συνδέεται τόσο με τα Υγρά και την βροχή, όσο και με την λέξη που αναφωνούσαν οι μύστες στα Ελευσίνια : “ΥΕ - ΚΥΕ”. Το ΥΕ (βρέξε) απευθυνόταν στο Δία, ενώ το ΚΥΕ (κυοφόρησε) στη Δήμητρα...

Το γράμμα Ύψιλον είναι το 20ο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου και το 22ο του αρχαίου Ελληνικού (το οποίο είχε 28 γράμματα ένα για κάθε σεληνιακό μήνα). Τα τέσσερα γράμματα τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί στο νέο αλφάβητο των 24 γραμμάτων είναι, το Στίγμα (ς) το Δίγαμμα (F) – και τα δύο - στην 6 (στ) θέση, το Kόππα (Q) στην 18η, και το Σανπί στην 27η.

Το γράμμα Ύψιλον ως σχήμα υποδεικνύει την κοιλότητα, όπου συγκρατούνται τα υγρά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο λέξεις που περιέχουν το γράμμα αυτό, σχετίζονται με το κοίλο ή το κυρτό σχήμα είτε με τα υγρά, όπως λ.χ Υγρό, Ύδωρ, Υάδες (βροχή), Υδρία, Υδρα Ύδρευσις, Ρύσις, Ρυνική κοιλότητης, Κύπελλο, Χύτρα, Υδρώτας, ψύχος, ψυχή, κύπελλο κ.λ.π . Φυσικά δεν είναι τυχαίο πως το γράμμα Ύψιλον το συναντάμε και ως Μινωικό ιδεόγραμμα όπου επίσης σήμαινε Υγρό.

Ας δούμε τώρα τι μας αποκαλύπτει η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία και μυσταγωγία σχετικά με το Ύψιλον. Σύμφωνα με την ‘μυστική’ διδασκαλία του Πυθαγόρα, οι δύο κεραίες του γράμματος ( Υ ) συμβολίζουν τις δύο διαφορετικές οδούς της αρετής και την κακίας. Η προς τα δεξιά κεραία οδηγεί στην Αρετή στα Ηλύσια Πεδία, στην πύλη της Σελήνης που είναι στραμμένη προς τον Ήλιο και χαρίζει την Απολλώνια νίκη, την Ευδαιμονία, και έχει ως έπαθλο τον στέφανο της Αρετής. Η αριστερή στην Κακία στην Άβυσσο, στην πηγή της λήθης, στις πύλες της σελήνης που στρέφονται στην Γη, στα πεδία της Περσεφόνης η οποία μας προετοιμάζει για την κάθοδο προς την Ύ-λη.

Ο Πρόκλος αναφέρει ότι το γράμμα Ύψιλον αντιστοιχεί στον αριθμό 400 και ότι η λέξη Ψυχή βρίσκεται ανάμεσα στο ψυχρό Ψ και στο θερμό γράμμα Χ, γεγονός που δείχνει ότι η ψυχή είναι μία μεσότης μεταξύ δύο μερών του ‘κοσμικού νού και της ‘μεριστής ουσίας’, και ότι η ουσία της ψυχής ανατείνει σε δύο μέρη. Για αυτό αποκάλεσαν το γράμμα αυτό Φιλόσοφο...!

Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποστηρίξουμε πως το Ύψιλον συμβολίζει την κάθοδο του πνεύματος στην Ύλη, καθώς η ατομική ψυχή αποσπάται από την κοσμική, και εξατομικεύεται εισερχόμενη σε υλική ύπαρξη. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα η ψυχή προσομοιάζεται με την σταγόνες της βροχής που φεύγουν από την πηγή τους, το σύννεφο.

Όπως ανέφερα παραπάνω, κατά την διάρκεια των Ελευσινίων μυστηρίων οι μύστες αναφωνούσαν : “ΥΕ (βρέξε) - ΚΥΕ(κυοφόρησε) ”. Βλέπουμε πως το Ύψιλον σχετίζεται και συνδιάζεται με το γράμμα Έψιλον (εκτός του ότι είναι τα δύο μοναδικά ψιλά γράμματα της αλφαβήτου), ένα άλλο εξαιρετικά συμβολικό και σημαντικό γράμμα. Το Έψιλον όπως γνωρίζουμε βρισκόταν στην κορυφή του αετώματος της κεντρικής ανατολικής πύλης του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς , μαζί με το “ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ” στην κάτω αριστερή γωνία, και το “ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ” στην κάτω δεξιά του ιδίου αετώματος.

Το Έψιλον είναι το πέμπτο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου. Είναι προφανές πως το Δελφικό Έψιλον σχετιζόταν με την μύηση και την ‘φώτιση’ του ανθρώπου, ο οποίος αναγνώριζε στο σχήμα του:

Α) την ένωση στον μικρόκοσμο του ανθρώπου, της ύλης της ψυχής και του πνεύματος και στον μακρόκοσμου της θεϊκής κοσμογονικής Τριαδικότητας (τρεις παράλληλες γραμμές ενωμένες),αλλά και ως αριθμού:

Β) τα πέντε κοσμογονικά στοιχεία Γη, Αέρας, Νερό, Πυρ και τον Αιθέρα (πεμπτουσία).

To Έψιλον ως αριθμός (πέντε) λέγεται και ‘φύσις’, διότι με τον πολλαπλασιασμό με τον εαυτό του, τελειώνει πάντα στον εαυτό του. Κατά τον ίδιο τρόπο και η φύση – πού από το σπόρο μετά από διάφορες μεταμορφώσεις, αποδίδει πάλι σπόρο – πάντα τελειώνει στον εαυτό της. Όταν δε το πέντε (Ε) προστίθεται στον εαυτό του, γεννά εκ περιτροπής ή τον εαυτό του ή την δεκάδα, κι αυτό γίνεται επ’ άπειρον. Η ένωση λοιπόν της Πεντάδος (Έψιλον) με τον εαυτό της δεν γεννά τίποτε ατελές ή αλλιώτικο, αλλ’ έχει καθορισμένες μεταβολές. Γεννά ή τον αριθμό τού είδους της ή τον τέλειο αριθμό. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το κοινόν με τον Απόλλωνα, γιατί ο Θεός υμνείται ως ζωοδότης αιώνιος, και άφθαρτος από την ίδια του την φύση.

Το Έψιλον ως σχήμα έχει τρείς παράλληλες γραμμές συμβολίζοντας το Τρισυπόστατου του Θείου ενωμένα ( ώσις πρό τό ΕΝ - ώθηση προς τή Θεία Νόηση), ίσως γι’ αυτό αφιερώθηκε, μαζί με τα παραγγέλματα ‘Γνώθι σ’αυτόν’ και ‘Μηδέν Άγαν’, που αφορούν την συνειδητή ανθρώπινη προσπάθεια υπέρβασης του εγωκεντρισμού και της προσκόλλησης στα ανθρώπινα πάθη.

Αυτό το στοιχείο της Ένωσης του Ανθρώπου με το Θείο, συνηγορεί προς την ονομασία ‘Γάμος’ (ένωση), που έδωσαν στο Έψιλον, οι Πυθαγόρειοι. Περιττό να αναφερθεί πως ο Ιερός γάμος ήταν ένα από τα σημαντικά δρώμενα των Ελευσινίων μυστηρίων. Από τα παραπάνω μπορούμε να αντιληφθούμε πως σχετίζονται τα γράμματα και οι φράσεις που αυτά συνθέτουν με τις Ελευσίνιες τελετουργίες... Το Έψιλον συμβόλιζε το Θείο ενώ το ύψιλον την κάθοδο του Θείου σπινθήρα στην ύλη.

Ας συνεχίσουμε όμως μόνο με το Ύψιλον πρός το παρόν.

Στην Αλχημεία το γράμμα Ύψιλον αντιπροσωπεύει τον Ερμαφρόδιτο συμβολίζοντας το θετικό και το αρνητικό, το άρρεν και το Θήλυ. Αστρολογικά το γράμμα Υ συνδέεται με ζώδιο του Υδροχόο και την Θεά Ήρα, καθώς ο Υδροχόος είναι γνωστός και ως «αστήρ της Ήρας».

Το γράμμα Ύψιλον συμβολίζει επίσης το σταυροδρόμι ή το τρίστρατο κατά την Λαϊκή παράδοση. Τα τρίστρατα στις εσωτερικές παραδόσεις των αρχαίων λαών έχουν σχέση με τις π - ύλες (πέρασμα στην ύλη) , μεταβάσεις δηλαδή συνείδησης από ένα επίπεδο σε άλλο, με Θεούς που κρατούν κλειδιά για να ανοίξουν αυτές τι πύλες, όπως η Εκάτη η Άρτεμις, η Περσεφόνη που άνοιγε με τα κλειδιά τις τέσσερις εποχές, τα Ηλιο- στάσια και τις Ιση- μερίες.

Ο Πλάτωνας αναφέρει στον Γοργία πως στα τρίστρατα δικάζουν οι Θεοί τους ανθρώπους μετά τον θάνατο, κρατώντας τα κλειδιά των Ουράνων πυλών. Εκεί αναμένουν ο Μίνωας ο Ραδάμανθης και ο Αιακός για να δικάσουν τους νεκρούς και να τους οδηγήσουν ανάλογα με τις πράξεις τους στους δύο δρόμους, σε αυτόν που οδηγεί στα Ηλύσια πεδία και στον άλλο που οδηγεί στα Τάρταρα.

Τα τρίστρατα και οι διχάλες έχουν σχέση με τον Θεό Ερμή, τον προστάτη των Φιλοσόφων με το κηρύκειο του, το οποίο συμβολίζει την ζεύξη των αντιθέτων, και το οποίο κρατά ως Ψυχοπομπός, επαναφορέας των ψυχών στην πηγή από την οποία προήλθαν.

Το δισκοπότηρο ή ποτήριον ιεράς κοινωνίας στα μινωικά λατρευτικά δρώμενα, επίσης έχει το σχήμα του Ύψιλον, και συμβολίζει τα ύδατα της ζωής, την πηγή της ζωής και την Αθανασία, το κύπελλο του μυστικού Δείπνου. Το ποτήριον ιεράς κοινωνίας συμβολίζει το ύδωρ - νερό, το οποίο είναι ένα θηλυκό στοιχείο, γι αυτό και ανευρίσκεται κατά κόρον στα μινωικά ανάκτορα, και ειδικά στα λουτρά καθαρμών μέσα στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο που υπάρχει σε αυτά. Το δισκοπότηρο μοιάζει με την μήτρα της γυναίκας και ως εκ τούτου θεωρείται ότι είναι το σύμβολο της αναπαραγωγικής λειτουργίας των θηλέων και της πηγής της ζωής. Πρόκειται για ένα σφαιρικό σύμβολο γονιμότητας, δώρο μιας γυναίκας για κυοφορία και δημιουργία της ζωής.

Το δισκοπότηρο επίσης έχει το σχήμα του Ύψιλον, και συμβολίζει τα ύδατα της ζωής, την πηγή της ζωής και την Αθανασία, το κύπελλο του μυστικού Δείπνου.

Το δισκοπότηρο συμβολίζει το ύδωρ - νερό, το οποίο είναι ένα θηλυκό στοιχείο. Το δισκοπότηρο μοιάζει με την μήτρα της γυναίκας και ως εκ τούτου θεωρείται ότι είναι το σύμβολο της αναπαραγωγικής λειτουργίας των θηλέων και της πηγής της ζωής. Πρόκειται για ένα σφαιρικό σύμβολο γονιμότητας, δώρο μιας γυναίκας για κυοφορία και δημιουργία της ζωής.

Σε όλες τις θρησκείες το Δισκοπότηρο είναι το σύμβολο που ενώνει το φυσικό μας κόσμο με το Θείο Πνεύμα, για τον λόγο αυτό σωστά το αποκαλούμε το δοχείο της ανάμειξης, καθώς μέσα σε αυτό ενώνεται η ατομική ψυχή με την κοσμική, το εφήμερο με το αιώνιο.

Το μυστήριο του Δισκοπότηρου βρίσκεται κρυμμένο μέσα μας. Είναι αυτό που προκαλεί την επιθυμία αναζήτησης του πνευματικού μας λίκνου, και της πληρότητας. Η αναζήτηση του δισκοπότηρου συμβολίζει την ενάρετη ζωή, την αναζήτηση της αρμονίας, την επιστροφή στον Παράδεισο, το πνευματικό κέντρο του ανθρώπου και του σύμπαντος, ακολουθώντας το συμβολικό δρόμο της μύησης μέσω δοκιμασιών και αντιμετώπισης θανάτου στην έρευνα για το κρυμμένο νόημα και το μυστήριο της ζωής.

Στον Χριστιανισμό, το δισκοπότηρο είναι το σύμβολο της Θείας Κοινωνίας όπως ήταν το κρασί που συμβολίζει το αίμα του Χριστού, ενώ στην Αλχημεία το Άγιο Δισκοπότηρο αφορά την αναζήτηση της Φιλοσοφικής Λίθου, συμβολίζοντας την ένωση με το θείο και τη μεταμόρφωση των στοιχείων. Αναζητώντας και Φιλοσοφώντας λοιπόν, ίσως καταφέρουμε να κατακτήσουμε την ΕΥ- δαιμονία, την οποία πολλοί αναζήτησαν ελάχιστοι όμως κατέκτησαν...!

Nietzsche: Θέληση για Δύναμη – Η εύρεση ενός δρόμου προς την απόλυτη Ελευθερία

Ο Νίτσε έλεγε ότι για να γίνεις αυτό που είσαι, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να μάθεις ποιος είσαι.

Το "γνώθι σαυτόν", όμως, ν' ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το να ξεχνά κανείς τον εαυτό του, να τον παρανοεί, να τον μειώνει, να περιορίζει τους ορίζοντες του και να τον καθιστά μέτριο θα ήταν η συνταγή για την καταστροφή του. Ενώ παράλληλα τονίζει ότι αγαπάει ό,τι μας κάνει μεγαλύτερους από αυτό που είμαστε.

Η φιλοσοφία του δεν είναι οδηγός που επιβάλλει τη σκέψη του, αλλά που ενθαρρύνει την ανεξάρτητη σκέψη.

Η επιρροή του έφερε χαλάρωση των παγιωμένων ιδεών και την ιδέα της απόλυτης ελευθερίας.

Θα 'ρθει μια εποχή που οι άνθρωποι θα πάψουν να φοβούνται τη γνώση, που δε θα μεταμφιέζουν την αδυναμία σε «ηθικό νόμο», που θα βρουν το θάρρος να σπάσουν τα δεσμά του «πρέπει».

Η υπέρβαση όλων των αξιών είναι η φόρμουλά μου, για την υπέρτατη επανεξέταση εκ μέρους της ανθρωπότητας.

Κάθε αληθινή πίστη είναι αλάνθαστη. Εκτελεί όσα ο πιστός ελπίζει να βρει σε αυτή, αλλά δεν προσφέρει τη βάση για την εδραίωση μιας αντικειμενικής αλήθειας.

Αν θες να επιτύχεις ηρεμία και ευτυχία, έχε πίστη.

Αν θες να γίνεις οπαδός της αλήθειας... ψάξε!

Δεν είναι η αλήθεια ιερή, ιερή είναι η αναζήτηση της αλήθειας του καθενός μας! Μπορεί να υπάρχει πιο ιερή πράξη από την αυτοαναζήτηση;

Αυτός που αναζητάει την αλήθεια πρέπει να υποστεί μια προσωπική ψυχολογική ανάλυση - την ονομάζει «ηθική ανατομία»... Και για να το κάνει αυτό, πρέπει πρώτα ν΄ απομακρυνθεί από την εποχή του και τη χώρα του και τότε να εξετάσει τον εαυτό του από μακριά!

Ο ίδιος ο εαυτός σου είναι θέληση για δύναμη. Η αποστολή σου είναι να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Ένα είδος αυτογνωσίας που δεν είναι απλά πνευματική ή αφηρημένη. Η γνώση έχει τις ρίζες της στο σώμα.

Η αυτογνωσία είναι η απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερης γνώσης σχετικά με το ανθρώπινο σώμα, το σώμα σου, ανατομία-ψυχολογία.

Η ανθρωπότητα είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί και προτείνει το ιδανικό της υπέρβασης του εαυτού. Ένα ιδανικό που αποκαλεί «ο Υπεράνθρωπος». Όχι καταφεύγοντας σε ένα μεταφυσικό βασίλειο έξω από το ανθρώπινο, αλλά εντός των ανθρώπινων δυνατοτήτων.

Ο άνθρωπος βρίσκεται μεταξύ ζώου και υπεράνθρωπου. Η πρόκληση είναι να γίνεις υπεράνθρωπος, όχι να παραμείνεις άνθρωπος ή να εκπέσεις σε ζώο.

Καθήκον μας είναι να τελειοποιήσουμε τη φύση, να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας, την κουλτούρα μας, την οικογένεια, τον σαρκικό πόθο μας, την ωμή κτηνώδη μας φύση, να γίνουμε αυτοί που είμαστε, να γίνουμε ό,τι είμαστε.

Οι μεγάλοι διανοητές πάντα επιλέγουν τη συντροφιά του εαυτού τους και σκέφτονται τις δικές τους σκέψεις, ανενόχλητοι από τον όχλο.

Αντιπαθώ τους άλλους που μου κλέβουν την μοναχικότητά μου χωρίς να μου προσφέρουν αληθινή συντροφιά.

Ξέρω τη μοίρα μου. Κάποια μέρα το όνομά μου θα συνδεθεί με κάτι φοβερό. Μια άνευ προηγουμένου κρίση στη γη. Την πιο βαθιά αλλαγή συνειδήσεων, ενάντια σε όσα πίστευαν μέχρι πρότινος. Ενώ εσείς βλέπετε ιδανικά, εγώ βλέπω τι είναι ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο.

Η μεγαλύτερη αρετή του σπουδαίου στοχαστή είναι η μεγαλοψυχία με την οποία, σαν γνώστης, χωρίς φόβο, συχνά με κάποια αμηχανία, συχνά εν μέσω χλευασμών, προσφέρει τον εαυτό του και τη ζωή του ως υπέρτατη θυσία.

Ο χρόνος του Νεύτωνα είναι Θεός

ΜΕΧΡΙ τον Νεύτωνα, και με εξαίρεση τους ειδωλολάτρες που είναι οι πιο λογικοί απ’ όλους τους θρησκευόμενους, οι άνθρωποι αναζητούν τον Θεό πέρα από τη φύση, σε μια περιοχή καθαρά πνευματική, που δεν έχει μέσα της ίχνος ύλης.

Ο Νεύτων, αν και Εβραίος, δεν έχει καμιά σχέση με τον ιουδαϊκό ευσεβισμό και δεν μελετάει τη Βίβλο. Μελετάει, όμως, τη φύση και λέει πως αυτή είναι η δική του Βίβλος. Οταν, μάλιστα, διατυπώσει τους νόμους της βαρύτητας θα τολμήσει να πει πως βρήκε ένα μαθηματικό τρόπο για την επιστημονική διατύπωση της πνευματικής και ως εκ τούτου αόρατης οντότητας, που οι άνθρωποι ονομάζουν Θεό.

Ο ΑΪΝΣΤΑΙΝ με τη θεωρία της σχετικότητας θα φτάσει πάρα πολύ κοντά στο ιδανικό του Νεύτωνα, που ήταν η αντικατάσταση της θεολογίας με την επιστήμη. Αλλά οι μαθηματικοί του τύποι έχουν δύο αναγκαίους για τη θεωρία του όρους, το χώρο και το χρόνο, ενώ μια εξίσωση που θα εξέφραζε με μαθηματικό τρόπο την έννοια της θεότητας θα έπρεπε να έχει στο δεύτερο σκέλος της έναν μόνο, πάρα πολύ απλό και στοιχειώδη όρο.

ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ, τρελοί και γνωστικοί, δεν θα παραιτηθούν ποτέ από την προσπάθεια να καταλήξουν κάποτε σε έναν και μοναδικό μαθηματικό τύπο, που να εμπεριέχει το τεράστιο πλήθος όλων των μαθηματικών εξισώσεων, διά των οποίων διατυπώνονται με τους τρόπους και τις μεθόδους των μαθηματικών, της βασίλισσας των επιστημών, όλοι οι φυσικοί νόμοι. Σε μια τέτοια περίπτωση, η μία και μοναδική εξίσωση, που θα εξέφραζε τον ένα και μοναδικό, βασικό, ουσιώδη και πρωταρχικό φυσικό νόμο, σίγουρα θα παρέπεμπε σ’ αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν Θεό.

Ο ΑΪΝΣΤΑΙΝ διατύπωσε και με δημοσιογραφικό τρόπο, ας το πούμε έτσι, το παλιό, το νευτώνειο, αλλά και το νεότερο, το δικό του ιδανικό. Οταν ρωτήθηκε αν πιστεύει στον Θεό απάντησε ναι, αλλά με την προϋπόθεση πως θα ορίσουμε τον Θεό σαν το άθροισμα των νόμων της φύσης. Με τον τρόπο του Αϊνστάιν στον Θεό πιστεύουν και οι… άθεοι.

Ο ΝΕΥΤΩΝ, που κατέβασε τον Θεό από το χώρο του πνευματικού στο χώρο του υλικού, σκόνταψε σε δύο έννοιες που είναι μεν ιδιότητες της ύλης αλλά δεν είναι υλικές καθεαυτές Ούτε χώρος καθεαυτός υπάρχει ούτε χρόνος καθεαυτός υπάρχει. Το μέτρο δεν μετράει χώρο, αλλά έκταση, δηλαδή το συγκεκριμένο χώρο που καταλαμβάνει ενα συγκεκριμένο αντικείμενο. Και το ρολόι δεν μετράει χρόνο, αλλά διάρκεια, δηλαδή το χρόνο που παρεμβάλλεται, που εγκλωβίζεται ανάμεσα σε μια αρχή και ένα τέλος. Ο χρόνος δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Το ίδιο και ο χώρος, που κάλλιστα θα μπορούσαμε να τον φανταστούμε εντελώς άδειο, κάπου πέρα από το πέρας του Σύμπαντος.

ΑΝ ο χρόνος και ο χώρος δεν έχουν αρχή και τέλος τότε έχουν τις δύο κύριες ιδιότητες που οι άνθρωποι αποδίδουν στον άναρχο και άπειρο Θεό. Συνεπώς, λέει ο Νεύτων, ο Θεός είναι μείγμα χρόνου και χώρου. Ο δρόμος για τον Αϊνστάιν έχει ήδη ανοίξει από τότε. Η θεωρία της σχετικότητας θα εξαρτήσει απολύτως το χώρο από το χρόνο (και αντιστρόφως), θα κάνει δηλαδή σχετικές τις δύο έννοιες. Τώρα, πλέον, μιλούμε για χρονοχώρο και όχι για χρόνο και χώρο χωριστά. Το ρολόι μετράει και χώρο, το μέτρο μετράει και χρόνο. Στην οριακή ταχύτητα του φωτός ο χρόνος σταματάει. Συνεπώς, αν φανταστούμε τον πέρα από το Σύμπαν χώρο γεμάτο φως και τίποτα άλλο, τότε καταλήγουμε στη χριστιανικά ορθόδοξη άποψη πως ο Θεός είναι φως και τίποτα άλλο.

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ είναι μια αποπνευματοποιημένη και ηθικοποιημένη παραλλαγή της αρχαίας ηλιολατρείας και του μιθραϊσμού. Πράγμα που συμβολοποιείται και με το φωτοστέφανο των αγίων. Εδώ, το φως βγαίνει μέσα από τον άγιο, δεν έρχεται από κάποια φωτιστική πηγή έξω απ’ αυτόν. Αυτό σημαίνει πως ο άγιος έχει μέσα του το φωτοδότη Θεό, και συνεπώς δεν έχει ανάγκη είτε από τον έξω απ’ τον κοινό πιστό ευρισκόμενο Θεό, είτε από τη ΔΕΗ για να τον φωτίσει. Η αυτοτροφοδοσία του αγίου με φως είναι ο λόγος που στις βυζαντινές αγιογραφίες δεν υπάρχουν σκιές. Για να υπάρξει σκιά, το φως πρέπει να έρχεται από μια φωτιστική πηγή έξω από το φωτιζόμενο αντικείμενο. Ο ηλεκτρικός λαμπτήρας, όπως και ο αγιογραφημένος άγιος, δεν έχει σκιές όταν είναι αναμμένος.

ΚΑΤΑ τον Νεύτωνα, ναι μεν ο Θεός δεν δημιούργησε το χρόνο και το χώρο, αφού ο ίδιος είναι χρόνος και χώρος δημιούργησε όμως την ύλη. Η θεωρία του μπιγκ-μπανγκ για τη δημιουργία του κόσμου, η επιστημονική άποψη δηλαδή σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν προέκυψε από μια πρωταρχική ενεργειακή έκρηξη, έρχεται να δώσει επιστημονική υπόσταση σε πανάρχαιους μύθους, που θέλουν την ενέργεια, που θα μπορούσες να την ονομάσεις και Θεό, να προηγείται της ύλης και να τη δημιουργεί.

ΚΑΛΗ χρονιά, καλόν αιώνα για όσους γεννήθηκαν σήμερα και φτάσουν μέχρι το τέλος του, και καλή χιλιετία για την ανθρωπότητα, που μετράει την ηλικία της με αιώνες. Κυρίως όμως… καλά κρασιά σε καλό τραπέζι.

Tο Mαντείο της Δωδώνης

«Δία της Δωδώνης, πρωτοκύβερνε, Πελασγικέ, που
μένεις μακριά, την παγερή αφεντεύοντας Δωδώνη,
και τρογύρα χαμοκοιτάμενοι, ανιπτόποδες, ζουν οι
Σελλοί οι δικοί σου προφήτες
»
(Oμήρου Iλιάς)

Με αυτά τα λόγια απευθύνεται ο Αχιλλέας στον Δία της Δωδώνης, στο αρχαιότερο Ελληνικό μαντείο, εκεί όπου τη θέληση του θεού ερμηνεύουν οι υποφήτες Σελλοί, που αντλούν τη δύναμή τους από την επαφή τους με τη γη. Φαίνεται μάλιστα ότι φορέας της έκφρασης του θεού ήταν κυρίως η ιερή βελανιδιά (φηγός), η οποία με το θρόισμα των φύλλων της έδινε τις απαντήσεις στους θνητούς που είχαν έλθει από παντού να συμβουλευθούν τον αθάνατο θεό (Hσίοδος απ. 240 M.-W.). Ανάμεσά τους και ξακουστοί ήρωες, όπως ο Οδυσσέας, που κατέφυγε στη Δωδώνη για να γνωρίσει τη θέληση του θεού σχετικά με την επιστροφή του στην Iθάκη (Oμ. Oδ. ξ 327-330=τ 296-299), η Iώ, που έφτασε στις δρύες που μιλούν, προσπαθώντας να ξεφύγει από την οργή της Hρας (aισχ. Προμηθεύς 832 κε.), ο Iάσονας, που ύστερα από σύσταση της aθηνάς κρέμασε ένα κλαδί βελανιδιάς στην πλώρη του πλοίου του (Απολλόδωρος 1.19.16) κ.ά.

Mια συμπληρωματική εικόνα του μαντείου παραδίδει ο Ηρόδοτος (Iστορίαι 2, 54 κε.) αναφέροντας δύο εκδοχές σχετικά με την ίδρυσή του: από τη μία διήγηση, που άκουσε από τους ιερείς της Αιγύπτου, πληροφορήθηκε ότι οι Φοίνικες απήγαγαν από τις Θήβες δύο ιέρειες και πούλησαν τη μία στη Λιβύη και την άλλη στην Ελλάδα, και πως είναι αυτές που πρώτες ίδρυσαν τα αντίστοιχα μαντεία. Στην άλλη διήγηση, που υποστηρίζει ότι την άκουσε από τις ιέρειες της Δωδώνης, λεγόταν ότι δύο μαύρα αγριοπερίστερα (πέλειαι ή πελειάδες) πέταξαν από την Αίγυπτο, το ένα προς τη Λιβύη και το άλλο προς τη Δωδώνη. Το τελευταίο κάθισε πάνω σε μια βελανιδιά και μίλησε με ανθρώπινη φωνή ότι έπρεπε να ιδρυθεί στον τόπο αυτόν μαντείο του Δία. Συνδυάζοντας τις δύο αυτές εκδοχές, που τις επικυρώνει με την αυθεντία των λόγων των ιερέων, ο ιστορικός επιχειρεί και τη δική του ερμηνεία, υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες θα πρέπει να ταυτίστηκαν με μαύρα περιστέρια επειδή ήταν μαύρες, λόγω της αιγυπτιακής καταγωγής τους, και επειδή μιλούσαν μια ξένη άγνωστη γλώσσα, ακατανόητη, όπως εκείνη των περιστεριών.

O ενδιαφέρων αυτός χειρισμός των μυθολογικών δεδομένων, που αφήνει ανοιχτό το θέμα των πηγών του Ηροδότου και συνιστά την πρώτη ίσως απόπειρα για μια ορθολογικού τύπου ερμηνεία, συνεχίστηκε και κατά την ύστερη αρχαιότητα. O Στράβωνας (Γεωγραφικά 7. απ. 1), π.χ., θεωρεί ότι το όνομα πέλειαι προέρχεται από τη γλώσσα των Mολοσσών και Θεσπρωτών, οι οποίοι ονομάζουν πελείους τους γέροντες και πελείας τις γραίες. O Φιλόστρατος (Eικόνες 2.33) αναφέρεται στον Eλλό, μυθικό πρόγονο των Eλλών ή Σελλών, που επιχείρησε να κόψει την ιερή βελανιδιά, ιεροσυλία την οποία απέτρεψε το περιστέρι που φώλιαζε στο δέντρο, ενώ ο Πλούταρχος (Πύρρος I, 1) ανάγει την ίδρυση του μαντείου στον Δευκαλίωνα και την Πύρρα.

Η ακαταμάχητη γοητεία των μύθων

H ίδια τάση εκλογίκευσης της εικόνας του μαντείου παρατηρείται και στους νεότερους ερευνητές. Για τον Σωτήρη Δάκαρη, του οποίου η προσφορά στην έρευνα της Δωδώνης είναι ανεκτίμητη, δύο διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις συναντώνται στον λατρευτικό ορίζοντα του Iερού: η λατρεία της μητέρας-Γης, η οποία προϋπήρχε, και η λατρεία του Δία, που ήρθε από τον βόρειο ινδοευρωπαϊκό χώρο. Την ίδια ερμηνευτική πορεία συνεχίζει και η Xρ. Τζουβάρα - Σούλη, ενώ αντίθετα για τον H.W. Parke όλα τα στοιχεία του μαντείου μαρτυρούν μια εκτεταμένη διάδοση των λατρειών του μεσογειακού χώρου.

Η ακαταμάχητη γοητεία των μυθολογικών αναφορών σχετικά με τον ρόλο του μαντείου, που είχε ήδη καλυφθεί από τις συνεχείς προσχώσεις του όρους Tόμαρος, προσείλκυσε το ενδιαφέρον των πρώτων περιηγητών. O W.M. Leak (1809) αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στα ερείπια της Δωδώνης και της Kαστρίτσας, στη λίμνη των Iωαννίνων, ενώ ο C. Lincoln (1832) τοποθέτησε, ορθά, το μαντείο στην περιοχή της Δωδώνης. Ο Hπειρώτης την καταγωγή έμπορος και πολιτικός K. Kαραπάνος, με συνεργάτη τον μηχανικό Μ. Μινέικο, το 1873 - 75 πραγματοποίησε τις πρώτες ουσιαστικά αρχαιολογικές έρευνες στον χώρο, αφού εξασφάλισε την επίσημη άδεια από την Πόλη. Oι ανασκαφές του K. Καραπάνου αποκάλυψαν πλούσια αναθήματα, επιγραφές, ψηφίσματα κ.ά. και επικύρωσαν την ταύτιση των αρχαίων καταλοίπων με το μαντείο της Δωδώνης. Όμως, όταν το 1899 ο a. Schiff επισκέφτηκε την περιοχή, βρήκε τα πάντα σκεπασμένα από τις επιχώσεις. Mετά την απελευθέρωση, η εν Αθήναις αρχαιολογική Eταιρεία ανέλαβε το ανασκαφικό έργο στη Δωδώνη, για ένα μικρό διάστημα με τον καθηγητή Γ. Σωτηριάδη (1913) και στη συνέχεια με τον καθηγητή Δ. Ευαγγελίδη (1929 - 32), ο οποίος μετά τον πόλεμο συνεργάστηκε με τον καθηγητή Σ. Δάκαρη (1950 - 59). aπό το 1959 έως τον θάνατό του το 1996 κύριος ερευνητής της Δωδώνης αναδεικνύεται ο καθηγητής Σ. Δάκαρης, το έργο του οποίου συνεχίζουν οι συνεργάτιδές του και μέλη του Tομέα aρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Iωαννίνων Xρ. Tζουβάρα - Σούλη, a. Bλαχοπούλου-Oικονόμου και K. Γραβάνη, υπό την αιγίδα πάντοτε της εν aθήναις aρχαιολογικής Eταιρείας.

Μπορεί λοιπόν να μην έχει ώς τώρα δοθεί οριστική απάντηση στο ερώτημα για την έναρξη και την πρώιμη φύση της λατρείας στη Δωδώνη, το βέβαιο πάντως είναι ότι η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα πλήθος από αξιόλογα ευρήματα, που πιστοποιούν τη συνεχή λατρεία στον χώρο ήδη από την εποχή του Xαλκού. Όσο και αν είναι δύσκολο στο σύντομο αυτό σχεδίασμα να συνοψίσουμε τον όγκο αυτών των ευρημάτων, ωστόσο επιβάλλεται να αναφερθούμε σε ορισμένες ενδεικτικές πτυχές, που αναδεικνύουν τον ιδιόμορφο χαρακτήρα της μαντικής διαδικασίας. Oι χάλκινοι λέβητες πάνω σε τρίποδες, που χρονολογούνται ήδη από το α΄ μισό του 8ου αι. π.X., οδηγούν στην υπόθεση για έναν πρώτο περίβολο, που περιέκλειε την ιερή βελανιδιά, κύκλο με μαντικό χαρακτήρα, αφού ο συνεχής ήχος τους, όταν κάποιος χτυπούσε έναν από αυτούς, εκλαμβανόταν σαν εκδήλωση της θεϊκής βούλησης. Αξίζει επίσης να αναφερθούν τα μολύβδινα χρηστήρια ελάσματα: τα αρχαιότερα, σε κορινθιακό αλφάβητο, ανάγονται ήδη στον 6ο αι. π.X. και φέρουν εγχάρακτες ερωτήσεις δημόσιου και κυρίως ιδιωτικού χαρακτήρα. Χαρακτηριστική μεταξύ των άλλων είναι η αγωνιώδης ερώτηση του Λυσανία στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. (SIG, III, αρ. 1116): O Λυσανίας ερωτά τον Δία Nάιο και τη Διώνη αν το παιδί που έχει στα σπλάχνα της η aννύλα, η γυναίκα του, είναι δικό του ή όχι.

Όσο για τα αρχιτεκτονικά λείψανα στο Iερό, αυτά τοποθετούνται σχετικά αργά, δηλαδή στα τέλη του 5ου ή τις αρχές του 4ου αι. π.X., με ένα μικρό ναόσχημο οικοδόμημα, καθώς έως τότε η λατρεία γινόταν στο ύπαιθρο ως «τοίχους μη έχοντα» και ο θεός κατοικούσε «εν πυθμένι φηγού». Στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.X. οι αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στον ναό του Δία συνοδεύονται με την αντικατάσταση του περιβόλου των λεβήτων από έναν λίθινο ισοδομικό περίβολο και την αλλαγή της χρησμοδοσίας, η οποία γινόταν πλέον από τον ήχο που παρήγαγε το χάλκινο ανάθημα των Kερκυραίων, ένα αγαλματίδιο παιδιού που κρατούσε μάστιγα από χάλκινους αστραγάλους. Tην εποχή αυτή το Iερό απέκτησε μνημειακότητα, με την κατασκευή του εξωτερικού περιβόλου, της ακρόπολης, του ναού της Θέμιδας, της Αφροδίτης και του αρχαιότερου ναού της Διώνης. Κατά τον επόμενο αιώνα (3ος αι. π.Χ.), ο οποίος ξεκίνησε με τη δυναμική παρουσία του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου, η οικοδομική ανάπτυξη ολοκληρώνεται με κτίρια πολιτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως το βουλευτήριο, το πρυτανείο, το θέατρο, το στάδιο και ναούς, όπως του Ηρακλή και της Διώνης. Ο ναός του Δία, γνωστός ως «ιερά οικία», ανακατασκευάζεται και αποκτά μνημειακή μορφή. H εικόνα θα πρέπει να ήταν εντυπωσιακή για τον επισκέπτη που έφτανε στο Iερό από την κύρια νότια πύλη, πλαισιωμένος με μνημειακές στοές κατά μήκος των εσωτερικών πλευρών του περιβόλου, και αντίκριζε την αμφιθεατρική διάταξη του συνόλου με τον ναό του Δία και την «υψίκομο δρυ» στο κέντρο της σύνθεσης.

H μαντική διαδικασία στη Δωδώνη

H μακραίωνη παρουσία του χρηστηρίου του Δία στον χώρο της Δωδώνης, ιερό που πρέπει να σίγησε επί Θεοδοσίου του Mεγάλου, αν και τα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής του 6ου αι. μ.X. μαρτυρούν τη λατρευτική συνέχεια κατά τους χριστιανικούς χρόνους, δεν μπορεί να εξαντληθεί με τη συγκεκριμένη παρουσίαση.

Ωστόσο, επιβάλλεται να θιγούν ορισμένα στοιχεία τα οποία συμβάλλουν στην πληρέστερη αντίληψη της μαντικής διαδικασίας. O κυρίαρχος ρόλος του Δία και τη Διώνης, η παρουσία των Σελλών, το θρόισμα των φύλλων της φηγού, το πέταγμα και οι κρωγμοί των περιστεριών, ο ήχος των λεβήτων που περιέβαλλαν την ιερή βελανιδιά, οι ερωτήσεις των μολύβδινων ελασμάτων, ο ήχος της μάστιγας από το αφιέρωμα των Kερκυραίων, οι χρησμοί με κλήρωση κ.ά. απαρτίζουν ένα σύνθετο σχήμα με πολλαπλές αναλογίες, συμμετρίες, αλληλοσυσχετισμούς και αντιθέσεις.

Tο πτερωτό βασίλειο κατέχει εξέχοντα ρόλο στη μαντική διαδικασία, με την εξαίρεση του αετού, που, κατά περίεργο τρόπο, δεν φαίνεται να συμμετέχει. H μόνιμη εμφάνιση του αετού στο πλευρό του Δία της Δωδώνης, όπως προκύπτει κυρίως από τα αρχαιολογικά δεδομένα, έχει οδηγήσει σε ταύτιση του Δία με το σύμβολό του, σε σημείο που να έχουν λησμονηθεί ή παραμερισθεί τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του βασιλιά των πτηνών. Σύμφωνα με τη θρησκευτική αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, ο αετός είναι ο αγγελιαφόρος, ο μεσολαβητής της θέλησης του Δία, ενώ στα χαρακτηριστικά του θα πρέπει να προσθέσουμε και εκείνα που σχετίζονται με τον ρόλο του στην ανατροφή του Δία, με τη θεϊκή διατροφή, τον ουρανό, τη φωτιά, δηλαδή λειτουργίες στενά συνδεδεμένες με τον πολιτισμό.

αντίθετα, κυρίαρχη θέση στο μαντικό σύμπλεγμα της Δωδώνης κατέχουν τα περιστέρια, τα οποία είναι αναπόσπαστα δεμένα με τον ακατανόητο χαρακτήρα των θεϊκών χρησμών (ο σκοτεινός χαρακτήρας των περιστεριών τονίζεται και από την παράδοση που θέλει τις πέλειες μαύρες). Oι πέλειες, οι οποίες εκφράζουν ανάλογες λειτουργίες με αυτές του αετού, κατοχή δηλαδή της γνώσης και των μυστικών της θεϊκής διατροφής, καλύπτουν, με τη σειρά τους, την απόσταση ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους.

Απέναντι λοιπόν στη συνεχή κίνηση των πτηνών προβάλλει η σταθερά ριζωμένη στη γη φηγός, που κυριαρχεί στη μαντική διαδικασία διερμηνεύοντας με το θρόισμα των φύλλων της τα θεϊκά λόγια. Πρόκειται για ένα δένδρο που καλύπτει πολλαπλές λειτουργίες του γήινου κόσμου. Αναπόσπαστα δεμένη με τη γη, εκφράζει ό, τι έχει σχέση με την αυτοχθονία, ενώ οι καρποί της δίνουν το στίγμα του τρόπου διατροφής που προηγήθηκε από το στάδιο της μαγειρεμένης τροφής και τη χρήση της φωτιάς. H πρώιμη παρουσία της στον ελληνικό πολιτισμό δηλώνεται και σε μύθους που τη συνδέουν άλλοτε με τον Απόλλωνα και τον έρωτά του για τη Nύμφη Δρυόπη, και άλλοτε με τους Δρύοπες, οι οποίοι εθεωρούντο από τους πρώτους κατοίκους της Ελλάδας. Παράλληλα, η φηγός αποτελεί τον κατ' εξοχήν συνδετικό κρίκο του γήινου κόσμου με τον θεϊκό, αφού είναι εκείνη που, περισσότερο από όλα τα άλλα δένδρα, έλκει προς τη γη τον κεραυνό, κύριο γνώρισμα του Δία. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο κατ' εξοχήν μαντικός χαρακτήρας της στη Δωδώνη έφερε σε δεύτερη μοίρα τα υπόλοιπα γνωρίσματά της, πράγμα που συνέβη και με τα υπόλοιπα συστατικά στοιχεία του μαντείου.

Οι λέβητες, π.χ., έχουν συνδεθεί ήδη από τους αρχαίους σχολιαστές με τη μαντική λειτουργία, λόγω του ιδιότυπου ηχητικού τρόπου μετάδοσης της θεϊκής βούλησης. Πολύ περισσότερο που ο περίβολος από λέβητες πάνω σε τρίποδες έχει οριοθετήσει τον πρώιμο μαντικό χώρο. Δεν πρέπει όμως να λησμονεί κανείς ότι οι λέβητες έχουν συγκεκριμένες λειτουργίες στο ανθρώπινο κοινωνικό και θρησκευτικό πεδίο. Το περίεργο σε ό, τι αφορά τον χώρο της Δωδώνης είναι ότι ενώ οι μυθικές διηγήσεις δεν αναφέρονται καθόλου στη χρήση των λεβήτων σε σχέση με τη διατροφή, παρ' όλα αυτά δίνουν κάποιες πληροφορίες για μια περίεργη τιμωρία των προφητισσών, που τις έριξαν στη φωτιά ή στο ζεματιστό νερό των λεβήτων. H διαδικασία αυτή θυμίζει έντονα τελετές αναγέννησης ή ξανανιώματος, οι οποίες οδηγούν στον υπερκερασμό της ανθρώπινης φύσης, λειτουργία κατά κάποιον τρόπο αντίστοιχη με τη μαντική.

Tέλος, οι προφήτισσες του μαντείου, οι πέλειες, κατέχουν με τη σειρά τους μια αμφίσημη θέση στο πλαίσιο του Iερού. Tο όνομά τους παραπέμπει άλλοτε στις πέλειες - περιστέρια (με τα οποία ορισμένες φορές ταυτίζονται) και άλλοτε στις νεαρές (πελειάδες) ή γριές (πέλειες) που διασφαλίζουν την επικοινωνία μεταξύ φύσης και θεών, εφόσον οι πελειάδες φέρνουν το νέκταρ και την αμβροσία στον Δία. O,τι και αν συμβαίνει, ο χαρακτήρας τους είναι σκοτεινός, πράγμα που συμβαδίζει και με τον χαρακτήρα των υποφητών του μαντείου, των Σελλών. Oι τελευταίοι έχουν συνδεθεί άλλοτε με αντιλήψεις περί αυτοχθονίας (το όνομα Eλλοί συνδέεται με τους πρώτους κατοίκους και, κατά μια εκδοχή, παραπέμπει στην απαρχή του ονόματος Έλληνες) και άλλοτε με κοινωνικές πρακτικές που σχετίζονται με τη μαντική διαδικασία και την επαφή τους με τη γη.

Το θεϊκό ζευγάρι

O σταθερός, ωστόσο, κόσμος της γης και ο αέναα κινούμενος κόσμος των πτηνών τελούν υπό την κυριαρχία του Δία, κατόχου της απόλυτης εξουσίας και γνώσης. Στη βασιλεία του όμως αυτή ο Δίας συνοδεύεται και από τη Διώνη, η οποία, με τις δικές της ιδιότητες (εκπρόσωπος της γνώσης και της γονιμότητας) και τη θεϊκή της υπόσταση, ολοκληρώνει το σχήμα του θεϊκού ζευγαριού που εποπτεύει όλα τα προβλήματα της φυσικής και ανθρώπινης τάξης.

Συμπερασματικά, μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι η εικόνα του μαντείου, έτσι όπως εμφανίζεται πίσω από τα μυθολογικά και λατρευτικά σχήματα, γίνεται κατανοητή μόνον όταν όλα τα στοιχεία που έχουν προκύψει από την αρχαιολογική έρευνα πάρουν τη θέση που τους ταιριάζει στο ιδιόμορφο αυτό οικοδόμημα, το οποίο καλύπτει ολόκληρο το σύμπαν (χώρος των θεών, των πτηνών, της φύσης, των ανθρώπων) και αντανακλά τα κυριότερα προβλήματα αυτού του κόσμου. Οι πολλαπλές συνδέσεις των στοιχείων του μαντείου (Δίας-Διώνη, Σελλοί-Πέλειαι, Διώνη-Πέλειαι, Δίας-αετός-περιστέρια, Δίας-φηγός, φηγός-πτηνά, φηγός-λέβητες, λέβητες-προφήτισσες κ.ά.) οδηγούν στη διαπίστωση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μοναδικό δημιούργημα του ανθρώπινου πνεύματος, ένα Iερό που αντανακλά τον περιοριστικό χαρακτήρα της ανθρώπινης γνώσης και την ανάγκη για επικοινωνία με το θείο. H αγωνία αυτή έχει εκφραστεί με τον πιο αριστοτεχνικό τρόπο στις ερωτήσεις που σώζονται στα μολύβδινα ελάσματα.

Η ΜΑΧΗ ΑΧΙΛΛΕΑ - ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑΣ

Η Απόλυτη Σύγκρουση που γέννησε μια Αιώνια Αγάπη....
Στέκονται οι νέοι και κοιτούν τον γέρο-Όμηρο να πλησιάζει την ιστορία του στην έλευση των Αμαζόνων...

Και το μυαλό του σταματάει...

Τα μάτια του σα να βρίσκουν το φώς τους και κοιτούν αυτή τη μεγάλη στιγμή που χάραξε μια αιώνια ιστορία...

Οι νέοι παρακολουθούν τα μάτια του γερο-Ομήρου να δακρίζουν μελαγχολικά...

Ήταν εκείνη η στιγμή που ο καθένας θα μπορούσε κατάρες να στείλει στις Μοίρες για τους δρόμους που χάραξαν σε αυτούς τους δύο νέους... ΄Ηταν εκείνη η στιγμή που ακόμη και οι σκληρόκαρδοι Θεοί δάκρισαν και λύγισαν μπροστά στο θέαμα... Ήταν εκείνη η στιγμή που ακόμη και ο Άδης δίστασε για μια στιγμή να κάνει το χρέος του...
Η μάχες έξω από τα μεγαλειώδη τοίχη της Τροίας έφταναν στην αποκορύφωση τους... Ο νεαρός Αχιλλέας δόξαζε την αθανασία του ονόματος του και στο πλάϊ του τόσοι άλλοι έλληνες βασιλιάδες...

Μα την "ηρεμία" της μάχης, καλπασμοί αλόγων και κραυγές εξωτικές έμελε να ταράξουν...
"Oι Αμαζόνες...." πρόλαβε να φωνάξει κάποιος έλληνας πολεμιστής πρίν, μια από αυτές, του πάρει για λάφυρο το κεφάλι...
Μάχη βγαλμένη από τις Τιτανομαχίες... Ήρωες να πέφτουν άψυχοι και γενναίοι και από τις δυο πλευρές...
Μέχρι που κανείς τίποτα δεν έβλεπε από την σκόνη που σηκώθηκε... Παρά μόνο αλαλασμούς και άγριες κραυγές άκουγε...
Ώσπου τα πάντα έπαψαν... Σιγή παντού... Ο Μέγας Άρης την σκόνη έδιωξε να δει κι ο ίδιος τι συμβαίνει...

Δυο νέοι έστεκαν αντιμέτωποι... Δυο νέοι που ήταν έτοιμοι ο ένας να διεκδικήσει την ζωή του άλλου...
Ο Αχιλλέας, ο Βασιλιάς των Μυρμηδόνων και η Πενθεσίλεια η Βασίλισσα των Αμαζόνων...
Έστεκαν ακίνητοι. Μόνο τα μεγάλα και όμορφα μάτια τους συναντιόντουσαν...
Ήταν σα να περίμεναν αιώνες οι ψυχές του τη στιγμή αυτή... μόνο που δεν ήξεραν για ποιό λόγο...
Οι ασπίδες έπεσαν... Τα σπαθιά σηκώθηκαν... Τα βλέμματα χτύπησαν πρώτα... Και μετά... τα σώματα...
Εχθροί και σύμμαχοι παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα μια στιγμή που όμοιά της μόνο στους μύθους γνώριζαν...

Έτρεξε ο Αχιλλέας... Έτρεξε η Πενθεσίλεια... Και τα μέταλλα των σπαθιών τους συναντήθηκαν...
Νόμιζες ότι ο κρότος της επαφής τους ενόχλησε την γή κι εκείνη ταρακουνήθηκε...
Ακόμη και οι Θεοί έμειναν σαν κοινοί θνητοί να παρακολουθούν αυτό το θέαμα...
Ιδρώτας... Πείσμα... Θάρρος... Τέχνη...
Μια απόλυτη σύγκρουση δύο λαμπρών πολεμιστών...
Τα δόντια σφυγμένα... Καμιά κραυγή...
Πότε γινόντουσαν ένα σώμα και πότε χώριζαν για να χτυπηθούν...
Ακόμη κι ο Θεός του Έρωτα θα ζήλευε αυτές τις στιγμές...
Θεοί! Ποτέ κανείς δεν είδε κάτι τέτοιο.... Θεός ή θνητός...
Τα σώματα τους γέμιζαν ουλές, το αίμα έτρεχε και ήταν θεϊκό...
Οι ψυχές χτυπιόντουσαν κι αυτές πάνω από τα σώματα τους...
Βήματα προς τα πίσω...
Χτύπημα των σπαθιών...
Ξανά ένα σώμα...
Ξανά και ξανά...
Μέχρι που ο θείκός Αχιλλέας έμπηξε στο στήθος της Πενθεσίλειας την μύτη του σπαθιού του...
Η Βασίλισσα έβγαλε μια σπαρακτική κραυγή...
Γούρλωσε τα πανέμορφα μάτια της κοιτόντας μέσα στα μάτια του Αχιλλέα...
Ο Κόσμος ολόγυρα σκοτείνιασε... έμειναν μόνοι τους... λίγα δευτερόλεπτα που κράτησαν αιώνες...
Του Αχιλλέα η καρδιά ράγισε ολοκληρωτικά... Ο Έρωτας του την διαπέρασε...
Μα ήταν αργά...

Οι πολεμιστές τριγύρω κοιτούσαν σαν χαμένοι...
Κανένας δεν ζητωκραύγαζε...
Γονάτισε ο Αχιλλέας... και ένιωσε την αγάπη να τον έχει νικήσει...
Τα δάκρυα των ματιών του ενώθηκαν με τα δάκρυα στο πρόσωπο της Βασίλισσας...
Καμιά παράκληση προς τους Θεούς δεν ήταν δυνατή πίσω στην ζωή να την φέρουν...
Η ψυχή του έφευγε αγκαλιά με την ψυχή της πολεμίστριας...
Παρηγοριά πουθενά...

Δυο βλέμματα που ποτέ δεν αποχωρίστηκαν μεταξύ τους...
Δυο ψυχές που ξεκίνησαν το ταξίδι τους...
Μόνο τα κενά σώματα έμειναν στο πεδίο της μάχης...
Πόνος και οργή...
Πόνος και αγάπη...
"Θα συναντηθούμε ξανά... κάτω από άλλες συνθήκες... Αυτές που θα έπρεπε να είχαμε βρεθεί από πριν... Βασίλισσα μου..."
Ήταν τα λόγια που κατάφερε να βγάλει με μια πνοή ο Αχιλλέας...
Σήκωσε το σώμα της και το παρέδωσε στις Αμαζόνες...

Με σκημένο το κεφάλι, με το σώμα από την κούραση να μη τον κρατά, αποχώρισε με μια μόνο ευχή... Σύντομα να έρθει η στιγμή που θα την ξαναδεί σε έναν κόσμο όπου ο πόλεμος δεν θα υπάρχει πια...
Σε έναν κόσμο όπου τα σώματα τους θα γίνουν ένα ξανά χωρίς πανοπλίες και σπαθιά...
Και σα να μη του χάλασαν την ευχή οι Θεοί... δεν πέρασε καιρός... και τον έστειλαν την αγαπημένη του να βρεί...
στα σκοτεινά δωμάτια του Άδη... Εκεί που οι δυό τους θα πλημύριζαν με Φώς το Βασίλειο των Σκιών... 

Ο Ηράκλειτος... είπε... ότι όλα είναι γέννημα της Φωτιάς.
Η ζωή προέρχεται από το Πύρ...
Έτσι κι εδώ... μια Απόλυτη Σύγκρουση γέννησε την Απόλυτη Αγάπη...
Έφτανε μονάχα μια στιγμή για να γεννηθεί μια Αγάπη που κράτησε αιώνια...

Μώμος:Ο Θεός της χλεύης και του σαρκασμού

Μώμος είναι το όνομα αρχαίου θεού της Ελληνικής μυθολογίας, που εκδιώχθηκε από τον Όλυμπο, επειδή αμφισβήτησε τον Δία.
 
Είναι ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας.
 
Τον παρίσταναν να κρατά ένα ραβδί που η πάνω άκρη του κατέληγε σε κεφάλι γυναίκας...

Η ελληνική μυθολογία λέει ότι καθώς οι άνθρωποι έγιναν πολλοί και βάραιναν τη Γη εκείνη παραπονέθηκε στο Δία να την ελαφρύνει λίγο. Ο Δίας προκάλεσε έναν πόλεμο, τον Θηβαϊκό, στον οποίο σκοτώθηκαν πολλοί άνθρωποι και έτσι η θεά Γαία ελάφρυνε. Το πρόβλημα όμως επανεμφανίστηκε αργότερα και ο Δίας ζήτησε τη συνδρομή και άλλων θεών.
 
Τότε ο Μώμος, γιος της Νύχτας, - κατά άλλους της Θέμιδος και του Ύπνου, κατά άλλους πατρός αγνώστου, τον συμβούλεψε να γεννήσει μια πανέμορφη κόρη και να παντρέψει τη Νηρηίδα Θέτιδα με θνητό.
 
Ο Δίας ακολούθησε τις συμβουλές του και έτσι γέννησε από τη Λήδα, την Ελένη και πάντρεψε τη Θέτιδα με τον Πηλέα. Αυτά τα δύο γεγονότα έγιναν αιτία να ξεσπάσει ένας μεγάλος πόλεμος πολύ πιο φονικός από τον προηγούμενο που θα γινόταν γνωστός ως Τρωικός πόλεμος.

Αναφέρεται από τον Λουκιανό στο έργο του «Θεών εκκλησία» να κατακρίνει τον Δία για παρανομίες με αποτέλεσμα να νοθεύεται το συνέδριο, με το να ενώνεται με θνητές γυναίκες.
 
Ο θεός αυτός κατέκρινε επίσης τον Ήφαιστο, επειδή, όταν έφτιαξε τον άνθρωπο, δεν κατασκεύασε παράθυρα στο στήθος του, ώστε να βλέπει ο κόσμος τι σκέπτεται και αν λέει ψέματα ή αλήθεια. Λέγεται ότι πέθανε από τη λύπη του, επειδή δεν κατόρθωσε να βρει καμία ατέλεια στην Αφροδίτη.
Στη φαντασία των ανθρώπων αναποδογυρίζει απότομα τις τύχες τους.

Τους ρίχνει απ' την ευτυχία στη δυστυχία, μετατρέπει τις επιτυχίες τους σε αποτυχίες και τους «θριάμβους» τους σε απόγνωση.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΩΝ ΜΩΜΟΓΕΡΩΝ

Μωμόγερος είναι σύνθετη λέξη που προέρχεται από το μώμος και το γέρος. Μώμος μπορεί να είναι ο προσωποποιημένος θεός της μομφής, ο ανόητος, ο μωρός.
 
Άρα μωμόγερος είναι ο γέρων ο νωδός, ο εσχατόγηρος, αλλά και ο μεταμφιεσμένος για τις θεατρικές παραστάσεις τις πρωτοχρονιάς, όπως και το γεροντικό φάντασμα που είναι απεχθές στην όψη. (Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου).

Το έθιμο των μωμόγερων συνεχίζει να αναβιώνεται από την απαρχή της δημιουργίας του λαϊκού θεάτρου και σύμφωνα με διάφορους μελετητές περιγράφονται πολλές παραλλαγές αυτού του εθίμου αφού το συναντάμε με διαφορετική υπόθεση αλλά και πρωταγωνιστές.
 
Η θεατρική αυτή παράσταση (λαϊκό δρώμενο) διαδραματιζόταν το δωδεκαήμερο από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα φώτα.
 
Στο διάστημα αυτό ο θίασος των μωμόγερων επισκεπτόταν τα νοικοκυριά με στόχο να τρομοκρατήσει και τελικά να απομακρύνει τα κακά πνεύματα προετοιμάζοντας έτσι το εξαγνισμένο σπίτι να υποδεχτεί ένα καλότυχο νέο χρόνο.