ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (963-1003)

ΧΟ. τί δρῶμεν; ἐν σοὶ καὶ τὸ πλεῖν ἡμᾶς, ἄναξ,

ἤδη ᾽στὶ καὶ τοῖς τοῦδε προσχωρεῖν λόγοις.
965 ΝΕ. ἐμοὶ μὲν οἶκτος δεινὸς ἐμπέπτωκέ τις
τοῦδ᾽ ἀνδρὸς οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ καὶ πάλαι.
ΦΙ. ἐλέησον, ὦ παῖ, πρὸς θεῶν, καὶ μὴ παρῇς
σαυτοῦ βροτοῖς ὄνειδος, ἐκκλέψας ἐμέ.
ΝΕ. οἴμοι, τί δράσω; μή ποτ᾽ ὤφελον λιπεῖν
970 τὴν Σκῦρον· οὕτω τοῖς παροῦσιν ἄχθομαι.
ΦΙ. οὐκ εἶ κακὸς σύ· πρὸς κακῶν δ᾽ ἀνδρῶν μαθὼν
ἔοικας ἥκειν αἰσχρά. νῦν δ᾽ ἄλλοισι δοὺς
οἷ᾽ εἰκὸς ἔκπλει, τἄμ᾽ ἐμοὶ μεθεὶς ὅπλα.
ΝΕ. τί δρῶμεν, ἄνδρες; ΟΔ. ὦ κάκιστ᾽ ἀνδρῶν, τί δρᾷς;
975 οὐκ εἶ μεθεὶς τὰ τόξα ταῦτ᾽ ἐμοὶ πάλιν;
ΦΙ. οἴμοι, τίς ἁνήρ; ἆρ᾽ Ὀδυσσέως κλύω;
ΟΔ. Ὀδυσσέως, σάφ᾽ ἴσθ᾽, ἐμοῦ γ᾽, ὃν εἰσορᾶς.
ΦΙ. οἴμοι· πέπραμαι κἀπόλωλ᾽· ὅδ᾽ ἦν ἄρα
ὁ ξυλλαβών με κἀπονοσφίσας ὅπλων.
980 ΟΔ. ἐγώ, σάφ᾽ ἴσθ᾽, οὐκ ἄλλος· ὁμολογῶ τάδε.
ΦΙ. ἀπόδος, ἄφες μοι, παῖ, τὰ τόξα. ΟΔ. τοῦτο μέν,
οὐδ᾽ ἢν θέλῃ, δράσει ποτ᾽· ἀλλὰ καὶ σὲ δεῖ
στείχειν ἅμ᾽ αὐτοῖς, ἢ βίᾳ στελοῦσί σε.
ΦΙ. ἔμ᾽, ὦ κακῶν κάκιστε καὶ τόλμης πέρα,
985 οἵδ᾽ ἐκ βίας ἄξουσιν; ΟΔ. ἢν μὴ ἕρπῃς ἑκών.
ΦΙ. ὦ Λημνία χθὼν καὶ τὸ παγκρατὲς σέλας
Ἡφαιστότευκτον, ταῦτα δῆτ᾽ ἀνασχετά,
εἴ μ᾽ οὗτος ἐκ τῶν σῶν ἀπάξεται βίᾳ;
ΟΔ. Ζεὺς ἔσθ᾽, ἵν᾽ εἰδῇς, Ζεύς, ὁ τῆσδε γῆς κρατῶν,
990 Ζεύς, ᾧ δέδοκται ταῦθ᾽· ὑπηρετῶ δ᾽ ἐγώ.
ΦΙ. ὦ μῖσος, οἷα κἀξανευρίσκεις λέγειν·
θεοὺς προτείνων τοὺς θεοὺς ψευδεῖς τίθης.
ΟΔ. οὔκ, ἀλλ᾽ ἀληθεῖς. ἡ δ᾽ ὁδὸς πορευτέα.
ΦΙ. οὔ φημ᾽. ΟΔ. ἐγὼ δέ φημι. πειστέον τάδε.
995 ΦΙ. οἴμοι τάλας. ἡμᾶς μὲν ὡς δούλους σαφῶς
πατὴρ ἄρ᾽ ἐξέφυσεν οὐδ᾽ ἐλευθέρους.
ΟΔ. οὔκ, ἀλλ᾽ ὁμοίους τοῖς ἀρίστοισιν, μεθ᾽ ὧν
Τροίαν σ᾽ ἑλεῖν δεῖ καὶ κατασκάψαι βίᾳ.
ΦΙ. οὐδέποτέ γ᾽· οὐδ᾽ ἢν χρῇ με πᾶν παθεῖν κακόν,
1000 ἕως ἂν ᾖ μοι γῆς τόδ᾽ αἰπεινὸν βάθρον.
ΟΔ. τί δ᾽ ἐργασείεις; ΦΙ. κρᾶτ᾽ ἐμὸν τόδ᾽ αὐτίκα
πέτρᾳ πέτρας ἄνωθεν αἱμάξω πεσών.
ΟΔ. ξυλλάβετέ γ᾽ αὐτόν· μὴ ᾽πὶ τῷδ᾽ ἔστω τάδε.

***

ΧΟΡ. Τί κάνομε; από σένα, βασιλιά μας,
ν᾽ αποφασίσεις αν θα φεύγομ᾽ έτσι
ή αν όπως σε παρακαλεί θα κάμεις.
ΝΕΟ. Νιώθω μια τρομερή γι᾽ αυτόν συμπόνια
κι όχι τώρα μονάχα, μ᾽ από πρώτα.
ΦΙΛ. Σπλαχνίσου με και μην αφήσεις τέτοια
στ᾽ όνομά σου ντροπή, πως μ᾽ έχεις κλέψει.
ΝΕΟ. Αχ, τί να κάμω; ανάθεμα την ώρα
πὄφευγ᾽ από τη Σκύρο· γιατί τέτοια
970 δε θα ᾽παιρνα ποτέ μου στενοχώρια.
ΦΙΛ. Εσύ κακός δεν είσαι, μ᾽ από ανθρώπους
ήρθες βέβαια κακούς δασκαλεμένος
σ᾽ αυτές τις ατιμίες· μ᾽ άφηνέ τις
σ᾽ άλλους που τους ταιριάζουνε και φεύγα,
αφού μ᾽ αφήσεις τα όπλα μου σε μένα.
ΝΕΟ. Τί να κάμομε, φίλοι; ΟΔΥ. Τί πας, άθλιε
των αθλίων, να κάμεις; δώσ᾽ μου εμένα
ευθύς τα τόξ᾽ αυτά και τράβα πίσω.
ΦΙΛ. Συφορά μου, ποιός είν᾽ αυτός; δεν είναι
ο Οδυσσέας π᾽ ακούω; ΟΔΥ. Ναι, ο Οδυσσέας,
κατάλαβέ το, εγώ που βλέπεις μπρος σου.
ΦΙΛ. Οϊμέ, πουλήθηκα και πάω χαμένος,
αυτός είναι λοιπόν που μ᾽ έχει πιάσει
και μου στέρησε τα όπλα μου. ΟΔΥ. Εγώ ο ίδιος
σα θες να ξέρεις και κανένας άλλος,
980 το ᾽μολογώ. ΦΙΛ. Δώσ᾽ μου, παιδί μου, δώσ᾽ μου
τα τόξα πίσω. ΟΔΥ. Αυτό κι αν θέλει ακόμα
ποτέ δε θα το κάμει· μα και συ ο ίδιος
πρέπει να ᾽ρθεις μαζί μ᾽ αυτά· ειδεμή,
θα σε πάρουν και με τη βία. ΦΙΛ. Εμένα;
Ξεδιάντροπε, κακούργε των κακούργων,
εμέν᾽ αυτοί θα πάρουν με τη βία;
ΟΔΥ. Αν δεν ερθείς με το καλό. ΦΙΛ. Ω χώρα
της Λήμνου, ω φοβερές φωτιές του Ηφαίστου,
μα είναι να το βαστάξετε, αν με πάρει
δια της βίας αυτός απ᾽ τα δικά σας;
ΟΔΥ. Ο Δίας, αν θες να ξέρεις, είν᾽ ο Δίας
ο κύριος αυτής της χώρας, που έτσι
τ᾽ αποφάσισε· εγώ το θέλημά του
990 απλώς υπηρετώ. ΦΙΛ. Καταραμένε,
τί κάθεται και κατεβάζει ο νους σου·
τους θεούς παίρνεις πρόφαση και κάνεις
τους θεούς ψεύτες. ΟΔΥ. Όχι, αληθινούς,
και, θες δε θες, το δρόμο αυτό θα πάρεις.
ΦΙΛ. Αυτό δε θενα γίνει. ΟΔΥ. Αυτό θα γίνει
και πάρ᾽ το απόφαση. ΦΙΛ. Δυστυχισμένος
εγώ· τότε λοιπόν φαίνεται δούλους
μας έφερ᾽ ο πατέρας μας στον κόσμο
και λεύτερους καθόλου. ΟΔΥ. Όχι, αλλά ίσους
με τους πρώτους τούς ήρωες, που μαζί των
είναι γραφτό την Τροία να κυριεύσεις
και κατασκάψεις με τη δύναμή σου.
ΦΙΛ. Ποτέ, κι αν πρέπει ό,τι κακό να πάθω,
όσο που θα πατώ σ᾽ αυτό εδώ πάνω
1000 το ψηλό το γκρεμνό. ΟΔΥ. Τί λες να κάμεις;
ΦΙΛ. Θα πέσω από το βράχο ευτύς και κάτω
στους βράχους το κεφάλι μου θα σπάσω.
ΟΔΥ. Κρατήστε τον εσείς, να μην το κάμει.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (8.212-8.291)

Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον·

τῶν δ᾽, ὅσον ἐκ νηῶν ἀπὸ πύργου τάφρος ἔεργε,
πλῆθεν ὁμῶς ἵππων τε καὶ ἀνδρῶν ἀσπιστάων
215 εἰλομένων· εἴλει δὲ θοῷ ἀτάλαντος Ἄρηϊ
Ἕκτωρ Πριαμίδης, ὅτε οἱ Ζεὺς κῦδος ἔδωκε.
καί νύ κ᾽ ἐνέπρησεν πυρὶ κηλέῳ νῆας ἐΐσας,
εἰ μὴ ἐπὶ φρεσὶ θῆκ᾽ Ἀγαμέμνονι πότνια Ἥρη
αὐτῷ ποιπνύσαντι θοῶς ὀτρῦναι Ἀχαιούς.
220 βῆ δ᾽ ἰέναι παρά τε κλισίας καὶ νῆας Ἀχαιῶν
πορφύρεον μέγα φᾶρος ἔχων ἐν χειρὶ παχείῃ,
στῆ δ᾽ ἐπ᾽ Ὀδυσσῆος μεγακήτεϊ νηῒ μελαίνῃ,
ἥ ῥ᾽ ἐν μεσσάτῳ ἔσκε γεγωνέμεν ἀμφοτέρωσε,
ἠμὲν ἐπ᾽ Αἴαντος κλισίας Τελαμωνιάδαο
225 ἠδ᾽ ἐπ᾽ Ἀχιλλῆος, τοί ῥ᾽ ἔσχατα νῆας ἐΐσας
εἴρυσαν, ἠνορέῃ πίσυνοι καὶ κάρτεϊ χειρῶν·
ἤϋσεν δὲ διαπρύσιον Δαναοῖσι γεγωνώς·
«αἰδώς, Ἀργεῖοι, κάκ᾽ ἐλέγχεα, εἶδος ἀγητοί·
πῇ ἔβαν εὐχωλαί, ὅτε δὴ φάμεν εἶναι ἄριστοι,
230 ἃς ὁπότ᾽ ἐν Λήμνῳ κενεαυχέες ἠγοράασθε,
ἔσθοντες κρέα πολλὰ βοῶν ὀρθοκραιράων,
πίνοντες κρητῆρας ἐπιστεφέας οἴνοιο,
Τρώων ἄνθ᾽ ἑκατόν τε διηκοσίων τε ἕκαστος
στήσεσθ᾽ ἐν πολέμῳ· νῦν δ᾽ οὐδ᾽ ἑνὸς ἄξιοί εἰμεν
235 Ἕκτορος, ὃς τάχα νῆας ἐνιπρήσει πυρὶ κηλέῳ.
Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥά τιν᾽ ἤδη ὑπερμενέων βασιλήων
τῇδ᾽ ἄτῃ ἄασας καί μιν μέγα κῦδος ἀπηύρας;
οὐ μὲν δή ποτέ φημι τεὸν περικαλλέα βωμὸν
νηῒ πολυκλήϊδι παρελθέμεν ἐνθάδε ἔρρων,
240 ἀλλ᾽ ἐπὶ πᾶσι βοῶν δημὸν καὶ μηρί᾽ ἔκηα,
ἱέμενος Τροίην εὐτείχεον ἐξαλαπάξαι.
ἀλλά, Ζεῦ, τόδε πέρ μοι ἐπικρήηνον ἐέλδωρ·
αὐτοὺς δή περ ἔασον ὑπεκφυγέειν καὶ ἀλύξαι,
μηδ᾽ οὕτω Τρώεσσιν ἔα δάμνασθαι Ἀχαιούς.»
245 Ὣς φάτο, τὸν δὲ πατὴρ ὀλοφύρατο δάκρυ χέοντα,
νεῦσε δέ οἱ λαὸν σόον ἔμμεναι οὐδ᾽ ἀπολέσθαι.
αὐτίκα δ᾽ αἰετὸν ἧκε, τελειότατον πετεηνῶν,
νεβρὸν ἔχοντ᾽ ὀνύχεσσι, τέκος ἐλάφοιο ταχείης·
πὰρ δὲ Διὸς βωμῷ περικαλλέϊ κάββαλε νεβρόν,
250 ἔνθα πανομφαίῳ Ζηνὶ ῥέζεσκον Ἀχαιοί.
οἱ δ᾽ ὡς οὖν εἴδονθ᾽ ὅ τ᾽ ἄρ᾽ ἐκ Διὸς ἤλυθεν ὄρνις,
μᾶλλον ἐπὶ Τρώεσσι θόρον, μνήσαντο δὲ χάρμης.
Ἔνθ᾽ οὔ τις πρότερος Δαναῶν, πολλῶν περ ἐόντων,
εὔξατο Τυδεΐδαο πάρος σχέμεν ὠκέας ἵππους
255 τάφρου τ᾽ ἐξελάσαι καὶ ἐναντίβιον μαχέσασθαι,
ἀλλὰ πολὺ πρῶτος Τρώων ἕλεν ἄνδρα κορυστήν,
Φραδμονίδην Ἀγέλαον· ὁ μὲν φύγαδ᾽ ἔτραπεν ἵππους·
τῷ δὲ μεταστρεφθέντι μεταφρένῳ ἐν δόρυ πῆξεν
ὤμων μεσσηγύς, διὰ δὲ στήθεσφιν ἔλασσεν·
260 ἤριπε δ᾽ ἐξ ὀχέων, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
Τὸν δὲ μετ᾽ Ἀτρεΐδαι, Ἀγαμέμνων καὶ Μενέλαος,
τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ Αἴαντες θοῦριν ἐπιειμένοι ἀλκήν,
τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ Ἰδομενεὺς καὶ ὀπάων Ἰδομενῆος
Μηριόνης, ἀτάλαντος Ἐνυαλίῳ ἀνδρειφόντῃ,
265 τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ Εὐρύπυλος, Εὐαίμονος ἀγλαὸς υἱός·
Τεῦκρος δ᾽ εἴνατος ἦλθε, παλίντονα τόξα τιταίνων,
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπ᾽ Αἴαντος σάκεϊ Τελαμωνιάδαο.
ἔνθ᾽ Αἴας μὲν ὑπεξέφερεν σάκος· αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἥρως
παπτήνας, ἐπεὶ ἄρ τιν᾽ ὀϊστεύσας ἐν ὁμίλῳ
270 βεβλήκοι, ὁ μὲν αὖθι πεσὼν ἀπὸ θυμὸν ὄλεσσεν,
αὐτὰρ ὁ αὖτις ἰὼν πάϊς ὣς ὑπὸ μητέρα δύσκεν
εἰς Αἴανθ᾽· ὁ δέ μιν σάκεϊ κρύπτασκε φαεινῷ.
Ἔνθα τίνα πρῶτον Τρώων ἕλε Τεῦκρος ἀμύμων;
Ὀρσίλοχον μὲν πρῶτα καὶ Ὄρμενον ἠδ᾽ Ὀφελέστην
275 Δαίτορά τε Χρομίον τε καὶ ἀντίθεον Λυκοφόντην
καὶ Πολυαιμονίδην Ἀμοπάονα καὶ Μελάνιππον.
πάντας ἐπασσυτέρους πέλασε χθονὶ πουλυβοτείρῃ.
τὸν δὲ ἰδὼν γήθησεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,
τόξου ἄπο κρατεροῦ Τρώων ὀλέκοντα φάλαγγας·
280 στῆ δὲ παρ᾽ αὐτὸν ἰὼν καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπε·
«Τεῦκρε, φίλη κεφαλή, Τελαμώνιε κοίρανε λαῶν,
βάλλ᾽ οὕτως, αἴ κέν τι φόως Δαναοῖσι γένηαι
πατρί τε σῷ Τελαμῶνι, ὅ σ᾽ ἔτρεφε τυτθὸν ἐόντα,
καί σε νόθον περ ἐόντα κομίσσατο ᾧ ἐνὶ οἴκῳ·
285 τὸν καὶ τηλόθ᾽ ἐόντα ἐϋκλείης ἐπίβησον.
σοὶ δ᾽ ἐγὼ ἐξερέω ὡς καὶ τετελεσμένον ἔσται·
αἴ κέν μοι δώῃ Ζεύς τ᾽ αἰγίοχος καὶ Ἀθήνη
Ἰλίου ἐξαλαπάξαι ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
πρώτῳ τοι μετ᾽ ἐμὲ πρεσβήϊον ἐν χερὶ θήσω,
290 ἢ τρίποδ᾽ ἠὲ δύω ἵππους αὐτοῖσιν ὄχεσφιν
ἠὲ γυναῖχ᾽, ἥ κέν τοι ὁμὸν λέχος εἰσαναβαίνοι.»

***

Αυτά ελέγαν οι θεοί· και ωστόσ᾽ όλον τον τόπον,
οπού του τείχους έκλειεν ο λάκκος προς τα πλοία,
ίπποι γεμίζαν στριμωκτά και πλήθη ασπιδοφόρα·
215 και τους εστρίμωνε ο γοργός ισόπαλος του Άρη,
ο Έκτωρ, αφού ήθελε να τον δοξάσει ο Δίας.
Και αφεύκτως τότε θα ᾽καιε τα ισόπλευρα καράβια,
αν στου Αγαμέμνονος τον νουν δεν έβαζεν η Ήρα
να κινηθεί, τους Αχαιούς ο ίδιος να εμψυχώσει.
220 Των Αχαιών εις τες σκηνές επήγε κι εκρατούσε
μέγαν μανδύαν πορφυρόν, και εις το τρανό καράβι
του Οδυσσέως έμεινε, που ευρίσκετο στην μέσην,
ώστε ν᾽ ακούεται η φωνή στο ᾽να και στ᾽ άλλο μέρος·
και στες σκηνές του Αίαντος του Τελαμωνιάδη
225 και του Αχιλλέως, που ακρινά τα πλοία τους εστήσαν,
στην δύναμίν τους ήσυχοι και στην πολλήν ανδρείαν·
και ψιλήν έσυρε φωνήν στων Δαναών τα πλήθη:
«Αίσχος, Αργείοι θαυμαστοί στην όψιν, αλλ᾽ αχρείοι!
Πού επήγαν τα καυχήματα πολεμικής ανδρείας
230 που στον αέρα ερίχνετε στην Λήμνον συναγμένοι,
τρώγοντας κρέατα πολλά βοδιών ορθοκεράτων,
πίνοντας το γλυκό κρασί στα ολόγεμα ποτήρια,
πως ένας θ᾽ αντιστέκονταν προς διακοσίους Τρώας;
Και τώρα άξιοι δεν είμασθεν δι᾽ έναν όλοι αντάμα,
235 τον Έκτορα, που ιδού φωτιά θα βάλει στα καράβια.
Απ᾽ τους μεγάλους βασιλείς τάχ᾽ άλλον, ω πατέρα,
εις τόσην ζάλην έριξες και στέρησιν της δόξης;
Και όμως κανέναν των λαμπρών βωμών σου δεν αφήκα
καθώς αρμένιζα για δω —ποτέ να μη ᾽χα φθάσει—
240 χωρίς των μόσχων τα μηριά και λίπος να σας κάψω,
δια να κερδίσ᾽ ως ήθελα την πυργωμένην Τροίαν.
Αλλά, πατέρα, στέρξε μου καν τούτην την ευχήν μου·
καν την ζωήν να σώσομεν ευδόκησε, μη θέλεις
οι Δαναοί να συντριβούν, ως βλέπεις, απ᾽ τους Τρώας».
245 Είπε, και τον λυπήθηκε, που εδάκρυζε, ο πατέρας
κι ευδόκησε απ᾽ τον όλεθρον να σώσει τον λαόν του.
Κι έστειλ᾽ απ᾽ τα πετούμενα το πλέον τελεσφόρον,
τον αετόν όπ᾽ έσφιγγε στα νύχια ελαφομόσχι,
και τ᾽ άφησε στον εύμορφον βωμόν σιμά να πέσει,
250 όπου θυσιάζαν οι Αχαιοί στον πάμφημον Κρονίδην.
Και ως είδαν κείνοι το πτηνόν σταλμένο από τον Δία,
δίψαν πολέμου αισθάνθηκαν κι εχύθηκαν στους Τρώας».
Και όλων εκεί των Δαναών κανείς δεν εκαυχήθη
πως του Τυδείδη πρότερα τους ίππους είχε στρέψει
255 πέραν του λάκκου να στηθεί, την μάχην ν᾽ απαντήσει·
εκείνος πρώτος κτύπησε πολεμιστήν των Τρώων,
Αγέλαον του Φράδμονος υιόν· και όπως τους ίππους
έστρεψ᾽ εκείνος να σωθεί τ᾽ ακόντι μες στους ώμους
του έμπηξε και απ᾽ τα στήθη του η λόγχη εβγήκε πέρα.
260 Έπεσε αυτός κι επάνω του βροντήσαν τ᾽ άρματά του.
Κατόπι του εις τον πόλεμον κατέβηκαν οι Ατρείδαι,
οι Αίαντες μ᾽ αδάμαστην ζωσμένοι ανδραγαθίαν,
ο Ιδομενεύς και ο σύντροφος εκείνου Μηριόνης,
φρικτός, ως ο Ενυάλιος· ο Ευρύπυλος ο ανδρείος,
265 ο Ευαιμονίδης, κι ένατος μ᾽ αυτούς ο Τεύκρος ήλθε
με τόξ᾽ οπισθοτέντωτο, και κάτω απ᾽ την ασπίδα
έμεινε αυτός του Αίαντος του Τελαμωνιάδη.
Και την ασπίδα έβαζ᾽ εμπρός ο Αίας· τότε ο Τεύκρος
στο πλήθος γύρω εκοίταζε· και όποιον ετόξευ᾽ άνδρα,
270 κάτω τον έριχνε και αυτός του Αίαντος οπίσω
πάλιν εκρύβετ᾽, ως παιδί στον κόλπον της μητρός του·
και ο Αίας τον εσκέπαζε με την λαμπρήν ασπίδα.
Ποιον απ᾽ τους Τρώας έριξεν ο θείος Τεύκρος πρώτον;
Πρώτ᾽ έπεσε ο Ορσίλοχος, κατόπιν κι οι ανδρειωμένοι
275Δαίτωρ, Χρομίος, Όρμενος και ισόθεος Λυκοφόντης,
ο Οφελέστης έπεσε και ο ήρως Αμοπάων
Πολυαιμονίδης κι ύστερον η ανδρειά του Μελανίππου.
Και ως είδ᾽ αυτόν που αφάνιζε τες φάλαγγες των Τρώων
του τόξου με την δύναμιν, εχάρη ο βασιλέας
280 ο Αγαμέμνων, κι έμεινε σιμά του και του είπε·
«Ω Τεύκρε Τελαμώνιε, γλυκέ μου πολεμάρχε,
καθώς το κάμνεις, τόξευε, των Δαναών να φέρνεις
χαράν και εις τον πατέρα σου που σ᾽ έχει θρέψει βρέφος
και τρυφερά σ᾽ ανάστησε στο σπίτι, αν κι ήσουν νόθος·
285 και συ μακρόθεν λάμπρυνε με δόξαν τον γονέα.
Και άκουσε πράγμα οπού θα ειπώ και άσφαλτ᾽ αυτό θα γίνει·
εάν ο Ζευς κι η Αθηνά δώσουν σ᾽ εμέ την χάριν,
την πόλιν την καλόκτιστην να πάρω της Ιλίου
σ᾽ εσέ πρώτον κατόπι μου θα δώσω εγώ βραβείον
290 ή τρίποδα ή στην άμαξαν ζεμένα δυο πουλάρια
ή κορασίδα σύντροφον της κλίνης να την έχεις».

Περί της παιδείας του πολίτη: Ευγένεια

Υπάρχουν ψυχές συνεσταλμένες, διψασμένες για επιδοκιμασία επειδή δυσπιστούν για τον ίδιο τους τον εαυτό, ψυχές που συνδέουν, με μια ασαφή συνείδηση που έχουν για την αξία τους, την επιθυμία και την ανάγκη να ακούν να επαινείται η αξία τους αυτή από άλλους.

Είναι ματαιοδοξία; Είναι μετριοφροσύνη; Δεν ξέρω.

Ενώ, όμως, ο κενόδοξος μας προξενεί απέχθεια με την αξίωσή του να επιβάλλει στους άλλους την καλή γνώμη που ο ίδιος έχει για τον εαυτό του, αισθανόμαστε έλξη μάλλον προς εκείνους που, προκειμένου να έχουν για την αξία τους την ίδια αυτή ευνοϊκή γνώμη, περιμένουν εναγωνίως από εμάς να θελήσουμε να τους την δώσουμε.

Ένας δίκαιος έπαινος, ένας καλός λόγος θα έχει στις ψυχές αυτές το αποτέλεσμα της ηλιαχτίδας που πέφτει αιφνίδια σε έρημη ύπαιθρο.

Ο έπαινος, όπως η ηλιαχτίδα, θα τους ξαναδώσει ζωή, και μάλιστα, όντας πιο αποτελεσματικός ακόμα από εκείνη, θα μετατρέψει κάποιες φορές σε καρπούς άνθη που, χωρίς αυτόν, θα είχαν ξεραθεί.

Αντίθετα, ένας αθέλητος υπαινιγμός, μια επικριτική λέξη από αρμόδια χείλη μπορούν να μας βυθίσουν στην θλίψη αυτή στην οποία, όντας δυσαρεστημένοι με τον εαυτό μας, απελπισμένοι για το μέλλον, πιστεύουμε πως βλέπουμε να κλείνουν μπροστά μας όλοι οι δρόμοι της ζωής.

Και, όπως ο απειροελάχιστος κρύσταλλος, όταν πέσει σε υπερκορεσμένο διάλυμα, προσελκύει το τεράστιο πλήθος των διάσπαρτων μορίων και κάνει το διαφανές υγρό να μετατρέπεται διαμιάς σε μάζα αδιαφανή και στερεά, έτσι και, μόλις ο παραμικρός ψίθυρος της μομφής αυτής εισχωρήσει σε τούτες τις ψυχές, ενσκήπτουν από εδώ και από εκεί, από χίλια διαφορετικά σημεία και απ’ όλους τους δρόμους που οδηγούν στα βάθη της καρδιάς, οι συστολές που είχαν φαινομενικά υπερνικηθεί, οι απογοητεύσεις που προς στιγμήν είχαν απαλυνθεί, όλες αυτές οι περιρρέουσες θλίψεις που δεν περίμεναν παρά μια ευκαιρία για να αποκρυσταλλωθούν σε συμπαγή μάζα και να πιέσουν με όλο τους το βάρος μια αδρανή και αποθαρρημένη πλέον ψυχή.

Η κάπως αρρωστημένη αυτή ευαισθησία είναι σπάνιο πράγμα· ευτυχώς!

Ποιος όμως δεν έχει αισθανθεί κάποιες στιγμές να έχει πληγεί ο εγωισμός του και να έχει ανακοπεί διαμιάς η ορμή που θα μπορούσε να έχει αποκτήσει· ενώ, αντίθετα, κάποιες άλλες στιγμές, τον διαπερνά μια απολαυστική αρμονία, διότι μια λέξη που έχει γλιστρήσει στο αυτί του, καθώς εισχωρεί στην ψυχή και την αναταράσσει μέχρι τις πιο μύχιες πτυχές της, έχει αγγίξει την κρυμμένη αυτή χορδή που δεν μπορεί να ηχήσει χωρίς όλες οι δυνάμεις της ύπαρξης να δονούνται μαζί της και να πάλλονται σε μια ταυτοφωνία;

Να μην είναι άραγε εδώ ακριβώς, νεαροί μου μαθητές, η πιο υψηλή ευγένεια, η ευγένεια της καρδιάς, αυτή που αποκαλούσαμε προηγουμένως αρετή;

Είναι η φιλαλληλία που ασκείται στο πεδίο του εγωισμού, εκεί όπου, κάποιες φορές, το να αναγνωρίσει κανείς το κακό είναι εξίσου δύσκολο με το να θέλει να το θεραπεύσει. Βάση της είναι μια μεγάλη φυσική καλοσύνη.

Η καλοσύνη όμως αυτή ίσως να παρέμενε αναποτελεσματική αν δεν συνδυαζόταν μαζί της και η συνέργεια του πνεύματος, η λεπτότητα, καθώς και μια βαθιά γνώση της ανθρώπινης καρδιάς.

Φαίνεται επομένως ότι η ευγένεια σε όλες τις μορφές της, ως ευγένεια του πνεύματος, ευγένεια των τρόπων και ευγένεια της καρδιάς, μας εισάγει σε μια ιδανική πολιτεία, αληθινή πολιτεία του πνεύματος, όπου η ελευθερία θα είναι η απελευθέρωση της διάνοιας, η ισότητα μια δίκαιη κατανομή της εκτίμησης και της υπόληψης, η δε αδελφότητα μια λεπτή συμ-πάθεια με τις ψυχικές οδύνες της ευαισθησίας.

Θα επεκτείνει την δικαιοσύνη και την φιλαλληλία πέραν του απτού κόσμου· θα προσθέτει στην καθημερινή ζωή, στην οποία συνάπτονται χρήσιμες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, την λεπτή γοητεία ενός έργου τέχνης.

Paulo Freire: Δέκα Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν

1. Από την πρώτη επιστολή: Διαβάζοντας τη λέξη διαβάζουμε τον κόσμο!

- Διδασκαλία = ανάγνωση, αναζήτηση

- Διδάσκω πραγματικά = παίρνω κριτική θέση στη διαδικασία της ανακάλυψης

- Μελετώ = αποκαλύπτω

- Διδασκαλία = όχι απλή μεταφορά γνώσης αλλά κριτικός τρόπος κατανόησης και αντίληψης της ανάγνωσης της λέξης και του κόσμου, του κειμένου και του πλαισίου του

- Ο δάσκαλος διαθέτει τα βασικά εργαλεία (όπως ο χτίστης) στη δουλειά του

- Η κατανόηση είναι μια κατεργασία που προϋποθέτει τη συνέργεια δασκάλου μαθητή και τη σωστή χρήση των απαιτούμενων εργαλείων

- Η γνώση θα πρέπει να προβάλλεται ως διαδικασία απαραίτητη για κάτι

- Μετά πρέπει να μάθουμε πώς να μαθαίνουμε

- Αυτό προϋποθέτει αγάπη για τη γνώση

- Η μελέτη πηγή απόλαυσης και χαράς: ασφαλής δείκτης μιας φιλόδοξης εκπαίδευσης!

- Μια κριτική ανάγνωση των κειμένων και του κόσμου έχει να κάνει με αλλαγές που συντελούνται εντός τους.

2. Δεύτερη επιστολή: Μην αφήνεις να σε παραλύει ο φόβος για ό,τι σε δυσκολεύει!

- Παρακίνησε τους μαθητές σου να θέσουν σε κίνηση τη φαντασία, την περιέργεια και την κριτική σκέψη τους μπροστά σε κάθε εμπόδιο

- Ενθάρρυνέ τους να βλέπουν το κάθε εμπόδιο ως μια νέα πρόκληση

3. Τρίτη επιστολή: Αγάπησε με πάθος τη διδασκαλία σου!

- Με τη διδασκαλία συμβάλλεις στη σταδιακή αλλαγή των μαθητών

- Δίνεις νόημα στην παρουσία τους στον κόσμο

- Με τη μετάδοση της γνώσης πολεμάς κάθε αυθαιρεσία και κάθε αλαζονεία

4. Τέταρτη επιστολή: Τα προσόντα του προοδευτικού δασκάλου

- Η ταπεινοφροσύνη (συνδυασμένη με αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους): Κανείς δεν τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα αγνοεί όλα. Όλοι ξέρουμε κάτι. Όλοι αγνοούμε κάτι!

- Να είσαι πάντα έτοιμος να διδάξεις και να διδαχθείς

- Κάθε αυταρχισμός οδηγεί στην άκριτη συμμόρφωση και σημαίνει ασέβεια για τα πλάσματα –τους μαθητές μου- που μου έχουν εμπιστευτεί

- Πλάι στην ταπεινοφροσύνη πρέπει να βρίσκεται η αγάπη στους μαθητές και στην πράξη της διδασκαλίας

- Πρόκειται για ένα είδος εξοπλισμένης αγάπης χωρίς την οποία οι δάσκαλοι δεν θα μπορούσαν ν’ αντέξουν την κρατική και κοινωνική αδικία και περιφρόνηση.

- Η μαχητική αυτή αγάπη με οπλίζει με θάρρος να αγαπήσω το όραμά μου και να αγωνιστώ γι’ αυτό.

- Μια άλλη αρετή είναι η ανεκτικότητα. Χωρίς αυτήν δεν είναι εφικτό κανένα παιδαγωγικό έργο. Καμιά δημοκρατική εμπειρία. Καμιά προοδευτική εκπαιδευτική πράξη. Είμαι ανεκτικός δεν σημαίνει ότι συναινώ στο μη εφικτό. Δεν συγκαλύπτω την αυθάδεια. Ανεκτικότητα είναι η αρετή που μας μαθαίνει να ζούμε με το διαφορετικό. Μας διδάσκει να μαθαίνουμε απ’ αυτό και να το σεβόμαστε.

- Όμως προσοχή: κανένας δεν μπορεί να διδαχθεί την ανεκτικότητα σ’ ένα περιβάλλον ανευθυνότητας που δεν παράγει δημοκρατία! Η πράξη της ανοχής προϋποθέτει περιβάλλον στο οποίο μπορούν να τίθενται όρια και αρχές σεβαστές.

- Η αποφασιστικότητα: η λήψη αποφάσεων προϋποθέτει την ελευθερία. Η λήψη αποφάσεων είναι συχνά ρήξη. Πρέπει όμως να απέχει από την αυθαιρεσία. Η χαλαρότητα είναι χειρότερη από την κατάχρηση εξουσίας.

- Το ιδανικό: παίρνουμε αποφάσεις μαζί με τους μαθητές μας, αφού αναλύσουμε το πρόβλημα. Άλλες φορές η απόφαση που πρέπει να ληφθεί ανήκει στο πεδίο αρμοδιότητας του εκπαιδευτικού.

- Η αναποφασιστικότητα φανερώνει έλλειψη αυτοπεποίθησης. Αλλά η αυτοπεποίθηση είναι απαραίτητη για όποιον έχει αναλάβει ευθύνες όπως να διοικεί μια τάξη.

- Ο προοδευτικός εκπαιδευτικός βιώνει διαρκώς την ένταση μεταξύ υπομονής και ανυπομονησίας. Στην ισορροπία αυτή εντάσσεται και η λεκτική φειδώ. Να μην χάνουμε τον έλεγχο των λόγων μας. Να μην υπερβαίνουμε τα όρια του συνετού αλλά και ενεργητικού λόγου. Ο λόγος του υπομονετικού είναι πάντα κόσμιος. Ο καλοσυνάτος λόγος μπορεί να γεννήσει την ψευδαίσθηση ότι όλα επιτρέπονται. Ο νευρικός και ανεξέλεγκτος λόγος καταλήγει σε ασυνέπεια και ανευθυνότητα. Δεν αρκεί να αγαπάς. Πρέπει να ξέρεις πώς να αγαπάς.

- Ο εκπαιδευτικός πρέπει να υπερασπίζεται τη χαρά της ζωής, να προσφέρει ολοκληρωτικά τον εαυτό του στη ζωή! Να συμβάλλει στη δημιουργία ενός χαρούμενου και ευτυχισμένου σχολείου. Να εργάζεται για ένα σχολείο- περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Που μιλά, που συμμετέχει, δημιουργεί, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή. Που δεν αφήνεται στη μοιρολατρική παραίτηση «και τι μπορώ να κάνω»;

- Δεν υπάρχει ζωή και πρόοδος και εξέλιξη χωρίς αγώνα και σύγκρουση!

- Υπέρτατο, τέλος, χρέος του εκπαιδευτικού είναι να υπερασπίζεται τα δικαιώματά του: το δικαίωμα της ελευθερίας στη διδασκαλία, της κριτικής, το δικαίωμα των καλύτερων συνθηκών άσκησης του εκπαιδευτικού του έργου, το δικαίωμα να επιμορφώνεται και να αμείβεται σωστά. Το δικαίωμα να γίνονται σεβαστά από την πολιτεία τα δικαιώματά του!

5. Πέμπτη επιστολή: Η πρώτη μέρα στο Σχολείο.

- Ο εκπαιδευτικός δεν είναι άτρωτος. Είναι άνθρωπος, όπως και ο μαθητής. Μειονέκτημα για τον εκπαιδευτικό δεν είναι η ανασφάλεια και ο φόβος, αλλά η αδυναμία του να αγωνιστεί να ξεπεράσει το φόβο. Ο φόβος της πρώτης μέρας είναι απολύτως φυσιολογικός. Η ενδεδειγμένη στάση: ειλικρίνεια! Το καλύτερο είναι να πούμε στους μαθητές μας πώς νιώθουμε τη συγκεκριμένη στιγμή, δείχνοντας πως είμαστε άνθρωποι κι έχουμε όρια.

- Όταν αντιμετωπίζουμε το φόβο, κάνουμε το πρώτο βήμα να τον μετατρέψουμε σε θάρρος.

- Από την πρώτη μέρα ο εκπαιδευτικός κατανοεί και σέβεται τις προτιμήσεις των μαθητών του, τον τρόπο που μιλούν, που αντιδρούν... Είναι όλα μέρος της πολιτισμικής τους ταυτότητας, από την οποία δεν λείπει και το στοιχείο της κοινωνικής τάξης. Ο εκπαιδευτικός παρατηρεί και καταγράφει. Μελετά και ξαναμελετά όσα καταγράφει. Βοηθά την τάξη να κατανοήσει τον εαυτό της ως κείμενο.

- Από την ώρα αυτή ο εκπαιδευτικός θεμελιώνει μια σχέση σεβασμού και αφοσίωσης με την τάξη. Δεν περιορίζεται στη μηχανιστική διεκπεραίωση της ύλης. Κατανοεί το περιβάλλον του μαθητή και μπορεί να εξηγήσει την τραγική πολλές φορές ύπαρξη πολλών μη προνομιούχων μαθητών (που δεν βλέπουν όνειρα, μόνο εφιάλτες).

- Χρειαζόμαστε λοιπόν τον επαγγελματικά ικανό και ευαίσθητο δάσκαλο. Όχι απλώς μια μητέρα που κανακεύει. Ο δάσκαλος αυτός δεν φοβάται την τρυφερότητα, δεν είναι κλειστός απέναντι στις συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων που του έχουν εμπιστευθεί. Δεν είναι άδειος από ζωή και αισθήματα. Κυριαρχείται από την αγάπη. Δεν μπορεί να διδάσκει την ύλη του σαν να μην υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο.

- Από την πρώτη μέρα στην τάξη ο δάσκαλος πρέπει να δείξει στους μαθητές του τη σημασία της φαντασίας για τη ζωή! Να τονίσει το δικαίωμα που έχουν να φαντάζονται, να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για τα όνειρά τους!

6. Έκτη επιστολή: Η σχέση με τους μαθητές: θεμελιώδης, περίπλοκη και δύσκολη!

- Βάση: ο συγκροτημένος και συνεπής λόγος. Η λογοδοσία.

- Οι μαθητές πρέπει να μάθουν:

1. ότι είναι θεμιτό ν’ αλλάζει κανείς θέση, όταν αλλάζουν τα δεδομένα,

2. να αναζητούν τους λόγους που τους έκαναν ν’ αλλάξουν

- Μόλις οι εκπαιδευτικοί αρχίσουν τη διαδικασία της λογοδοσίας, σιγά-σιγά θ’ αρχίσουν να κάνουν το ίδιο και οι μαθητές.

- Τι μπορεί να πει όμως κανείς για το δάσκαλο που διδάσκει και απαιτεί συνέπεια, είναι όμως ο ίδιος ασυνεπής;

- Ο δάσκαλος έχει πολλά να διδάξει στα παιδιά, πέρα από τη διδακτέα ύλη

- Οι μαθητές δοκιμάζουν συχνά τον δάσκαλο. Ο δάσκαλος πρέπει να δεχτεί ότι κάποιος μπορεί να τον αμφισβητήσει.

- Είναι δικαίωμα του μαθητή να αμφισβητεί και να εκφράζει δημόσια την αμφιβολία του. Είναι καθήκον του δασκάλου να αποδεικνύει κάθε στιγμή την αλήθεια των λόγων του. Και να ελέγχει την αστήρικτη κριτική.

- Ο δάσκαλος οφείλει να είναι ταπεινός. Να δέχεται ότι δεν είμαστε τέλειοι ούτε αλάθητοι.

- Εξαιρετικά ωφέλιμο: ν’ αφιερώνουμε λίγο χρόνο κάθε δυο μέρες και να καταγράφουμε με τους μαθητές μας αναλυτικά και κριτικά τη γλώσσα και την πρακτική μας. Στιγμές που μας κέντρισαν θετικά ή αρνητικά. Μαθαίνουμε έτσι να παρατηρούμε, να αναλύουμε και εδραιώνουμε μια ειλικρινή συνεργασία.

7. Έβδομη επιστολή: Από το μιλάω στους μαθητές μου, στο μιλάω με τους μαθητές μου!

- Τήρηση κανόνων – αποστασιοποίηση από το «όλα επιτρέπονται» που ενισχύει τον αυταρχισμό

- Η έλλειψη πειθαρχίας δυναμώνει το φόβο απέναντι στην ελευθερία

- Ο δημοκρατικός δάσκαλος δεν υιοθετεί την απειθαρχία, την ασυνέπεια, το «άς το έτσι για να δούμε τι θα συμβεί»

- Μιλώντας στους μαθητές και με τους μαθητές συμβάλλουμε στη διαμόρφωση υπεύθυνων και με κριτική σκέψη πολιτών.

- Η δημοκρατία, όπως κάθε όραμα, δεν φτιάχνεται με διακηρύξεις αλλά με περίσκεψη και καλλιέργεια. Δεν είναι ο λόγος μου που δηλώνει ότι είμαι δημοκράτης, ότι δεν είμαι ρατσιστής, αλλά οι πράξεις μου. Οι πράξεις μου μαρτυρούν αν είμαι πιστός στο λόγο μου.

8. Όγδοη επιστολή: Πολιτισμική ταυτότητα και παιδεία

- Είμαστε προγραμματισμένοι να μαθαίνουμε. Η μάθηση και η αναζήτηση αποτελούν μέρος της ύπαρξής μας στον κόσμο.

- Είμαστε προορισμένοι να δημιουργούμε πολιτισμό. Η παιδεία είναι η κατεξοχήν πολιτισμική έκφραση. Είναι η περηφάνια του ανθρώπου γι’ αυτό που αποκτά, πέρα απ’ αυτό που κληρονομεί.

- Η γνήσια παιδεία αντιμάχεται την ισχυρή μας τάση να θεωρούμε ότι αυτό που είναι διαφορετικό από μας είναι κατώτερο.

9. Ένατη επιστολή: ανάμεσα στο θεωρητικό και στο πραγματικό πλαίσιο

- Είμαστε τα μόνα όντα με την ικανότητα να είμαστε ταυτόχρονα και τα αντικείμενα και τα υποκείμενα των σχέσεων που συνυφαίνουμε με τους άλλους.

- Δημιουργούμε την ιστορία κι αυτή μας δημιουργεί και μας ξαναδημιουργεί

- Ξεκινώντας από ένα αναγκαίο θεωρητικό πλαίσιο, πρέπει να αποστασιοποιούμαστε ταυτόχρονα απ’ αυτό και να σκεφτόμαστε την πράξη. Είναι αδύνατο να διδάξω την ύλη χωρίς να γνωρίζω πώς σκέφτονται οι μαθητές μου στο πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής. Χωρίς να γνωρίζω τι ξέρουν ανεξάρτητα από το σχολείο, ώστε να τους βοηθήσω να γνωρίσουν καλύτερα αυτά που ήδη ξέρουν και να τους διδάξω αυτά που δεν ξέρουν.

10. Δέκατη επιστολή: και πάλι για το ζήτημα της πειθαρχίας

- Μας λείπει η πειθαρχία στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο, στην κυκλοφορία. Η ανομία και η έλλειψη ευθύνης είναι ασέβεια για τον άλλο. Ασέβεια για τη δημοκρατία, αφού μόνο με την υπευθυνότητα πολεμάμε την αδικία και την ανευθυνότητα του συστήματος.

- Χωρίς πειθαρχία δεν δημιουργεί κανείς πνευματικό έργο. Ποια είναι όμως η υγιής πειθαρχία; Πως θα βρούμε την ισορρόπηση ανάμεσα στην εξουσία και την ελευθερία, πώς θα ξεπεράσουμε μικρόψυχες πολιτικές, πώς θα πούμε όχι στα ατομικιστικά συμφέροντα και πώς θ’ αφήσουμε στην άκρη τις αυταπάτες του σχολαστικού παιδαγωγού; Απαιτώντας ηθικές αρχές πώς θα απομακρυνθούμε από την ασχήμια του πουριτανισμού και θα στοχεύσουμε στην ομορφιά και στην καθαρότητα; Δεχόμενοι την επιστημονική υπευθυνότητα, πώς θα απορρίψουμε τις στρεβλώσεις του επιστημονισμού;

- Στους σκοπούς αυτούς πρέπει να αφοσιωθούμε και όχι στη μονοδιάστατη λογική της μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές.

- Μόνο εφόσον οι μαθητές γίνουν σκεπτόμενα υποκείμενα και αναγνωρίσουν ότι είναι εξίσου σκεπτόμενα υποκείμενα με τους δασκάλους, είναι δυνατόν να γίνουν παραγωγικά υποκείμενα του νοήματος ή της γνώσης του αντικειμένου. Στη διαλεκτική αυτή κίνηση η διδασκαλία και η μάθηση γίνονται γνώση και εκ νέου γνώση. Οι μαθητές γνωρίζουν αυτό που δεν γνώριζαν και οι δάσκαλοι κατακτούν εκ νέου αυτό που γνώριζαν ήδη.

- Ναι, ονειρεύομαι, επειδή ως ιστορική οντότητα αν δεν ονειρεύομαι, δεν μπορώ να είμαι οντότητα.

- Ονειρεύομαι, γιατί ο στόχος μου είναι ψηλός: να συμβάλω στη δημιουργία του ελεύθερου πολίτη, όπως τον οραματίστηκε ο Αριστοτέλης, και η ιδιότητα του πολίτη προϋποθέτει πειθαρχία και ελευθερία. Η ιδιότητα του πολίτη δεν αποκτιέται τυχαία. Είναι μια διεργασία που ποτέ δεν τελειώνει και που πάντα πρέπει ν’ αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν. Ονειρεύομαι, γιατί κάθε δημοκρατική εκπαίδευση είναι εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη. Του υπεύθυνου, του έντιμου, του συνεπούς και γι’ αυτό ευτυχισμένου πολίτη! Ο σεβασμός στους μαθητές μου προκύπτει από τη λογοδοσία μου στο ζήτημα της προσφοράς μου στην ιδιότητα του πολίτη.

Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω, τα οποία θεωρώ απαραίτητα για τον προοδευτικό δάσκαλο, είναι προσόντα που αποκτώνται σταδιακά, μέσα από την καθημερινή πρακτική. Επιπλέον, αναπτύσσονται μέσα από την πρακτική, παράλληλα με την πολιτική απόφαση ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι εξαιρετικής σημασίας.

Έτσι, τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω δεν μπορούμε να τα έχουμε εκ γενετής ούτε μπορούν να μας δοθούν με διάταγμα ή ως δώρο. Επίσης, η σειρά με την οποία τα παρουσιάζω εδώ δεν αφορά την αξία τους. Είναι όλα εξίσου αναγκαία για μια προοδευτική εκπαιδευτική πράξη.

Θα αρχίσω με την ταπεινοφροσύνη, χωρίς να υπονοείται με κανένα τρόπο η έλλειψη αυτοσεβασμού, η μοιρολατρία ή η δειλία. Αντίθετα, η ταπεινοφροσύνη προϋποθέτει θάρρος, αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους.

Η ταπεινοφροσύνη μας βοηθά να καταλάβουμε μια προφανή αλήθεια: κανείς δεν τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα αγνοεί όλα. Όλοι ξέρουμε κάτι. Όλοι αγνοούμε κάτι.

Κάποιος χωρίς ταπεινοφροσύνη δεν μπορεί καν να ακούσει με σεβασμό εκείνους που θεωρεί πολύ κατώτερους του δικού του επιπέδου ικανοτήτων

Μολονότι αναγνωρίζω ότι αυτές οι σκέψεις περί προσόντων είναι ανολοκλήρωτες, θα ήθελα επίσης να αναφέρω με συντομία τη χαρά της ζωής, που τη θεωρώ θεμελιώδη αρετή για τη δημοκρατική εκπαιδευτική πρακτική.

Είτε είμαστε πρόθυμοι να ξεπεράσουμε παραλείψεις ή ασυνέπειες είτε όχι, με ταπεινοφροσύνη, με στοργική αγάπη, με θάρρος, ανοχή, ικανότητα, αποφασιστικότητα, υπομονή – ανυπομονησία και λεκτική φειδώ, συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός ευτυχισμένου, χαρούμενου σχολείου.

Εργαζόμαστε για ένα σχολείο – περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Είναι ένα σχολείο που σκέφτεται, συμμετέχει, δημιουργεί, μιλά, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή.

Δεν είναι ένα σχολείο που σιωπά και παραιτείται. Πράγματι, ο εύκολος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τα εμπόδια που ορθώνονται από την κυβερνητική περιφρόνηση και την αυθαιρεσία των αντιδημοκρατικών αρχών είναι η μοιρολατρική παραίτηση, στην οποία πολλοί από εμάς καταφεύγουμε.

«Και τι μπορώ να κάνω; Είτε με αποκαλούν δάσκαλο είτε στοργική μητέρα, εγώ πάλι είμαι κακοπληρωμένος, αγνοημένος και παραμελημμένος. Ας είναι, λοιπόν».

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η πιο βολική θέση, αλλά είναι και η θέση αυτού που παραιτείται από τον αγώνα, που παραιτείται από την ιστορία. Είναι η θέση εκείνων που αποκηρύσσουν τη σύγκρουση, η έλλειψη της οποίας υπονομεύει την αξιοπρέπεια της ζωής.

Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή ή ανθρώπινη ύπαρξη χωρίς αγώνα και σύγκρουση. Η σύγκρουση ενυπάρχει στη συνείδησή μας. Αν αρνηθούμε τη σύγκρουση παραβλέπουμε τις πιο θεμελιακές όψεις της φυσικής και της κοινωνικής μας εμπειρίας.

Προσπαθώντας να αποφύγουμε τη σύγκρουση, συντηρούμε το στάτους κβο. Δεν βλέπω, συνεπώς, άλλη εναλλακτική λύση για τους εκπαιδευτικούς από την ενότητα μέσα στην ποικιλομορφία των ενδιαφερόντων τους για να υπερασπίσουν τα δικαιώματά τους.

Αυτά τα δικαιώματα περιλαμβάνουν το δικαίωμα της ελευθερίας στη διδασκαλία, το δικαίωμα να λένε τη γνώμη τους.

Οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί πρέπει να πείσουν τον εαυτό τους ότι δεν είναι μόνο δάσκαλοι – κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί – δεν είναι μόνο ειδικοί της διδασκαλίας. Είμαστε πολιτικοί αγωνιστές, επειδή είμαστε δάσκαλοι. Η δουλειά μας δεν τελειώνει στη διδασκαλία των μαθηματικών, της γεωγραφίας, του συντακτικού, της ιστορίας. Η δουλειά μας είναι να διδάξουμε αυτά τα πράγματα με σοβαρότητα και επιδεξιότητα, αλλά και να συμμετέχουμε, να αφιερωθούμε στον αγώνα για να νικηθεί η κοινωνική αδικία.

Paulo Freire, Δέκα Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν

Πάντα φοβίζει αυτός που “κουβαλάει” το αυθεντικό, το ατόφιο και το ανόθευτο

Σε μικρότερη ηλικία όταν άκουγα να αποκαλούν κάποιον δύσκολο χαρακτήρα… φυλαγόμουν!

Σχημάτιζα στο μυαλό μου την εικόνα ενός παράξενου ατόμου που μπορούσε να παρεξηγήσει το παραμικρό, με συνέπεια να δίνω εξηγήσεις για κάτι που δεν έκανα και τον είχε ενοχλήσει!

Για να αποφύγω, λοιπόν τα μπερδέματα προτιμούσα να απομακρύνομαι! Να μην έχω πολλές επαφές!

Αυτό μέχρι την στιγμή που κάποιος τον οποίο εκτιμούσα πάνω στην κουβέντα, με μεγάλη σοβαρότητα και αγάπη μου είπε ότι είμαι δύσκολος άνθρωπος!

Στην αρχή χαμογέλασα πιστεύοντας πως κάνει πλάκα! Όταν όμως διαπίστωσα πως το εννοεί ξαφνιάστηκα!!!

Δεν περίμενα ποτέ πως θα έδινα μια τέτοια εντύπωση, αφού δεν ήμουν δύστροπη, ούτε είχα κακές προθέσεις απέναντι σε κανέναν!

Του ζήτησα να μου εξηγήσει τον λόγο!

Δεν ένοιωθα προσβεβλημένη, απλά απορούσα τι τρομερό έκανα που τον ώθησε να το σκεφτεί!

Απάντησε πως είμαι απόλυτος και κάθετος στις απόψεις μου, δίχως να δίνω δεύτερη ευκαιρία στον άλλον!

Δεν δεχόμουν με τίποτα να κάνω ένα βήμα πίσω όταν όλοι βάζουν λίγο νερό στο κρασί τους!

Τότε συνειδητοποίησα ότι οι άνθρωποι αποκαλούν έτσι, έναν άλλον μόνο και μόνο επειδή δεν ήθελε να τους μοιάσει!!!

Από κείνη την στιγμή, άρχισα να βλέπω με άλλο μάτι αυτά τα άτομα Επιδίωκα να τα γνωρίσω διότι πολύ απλά συμφωνούσα με το σκεπτικό τους!

Κατανόησα πως αρκεί η ακλόνητη πίστη σε αρχές και αξίες για να κάνει κάποιον να φαντάζει διαφορετικός!

Να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους επειδή δεν μπαίνει σε καλούπια!

‘Εχει δικούς του νόμους και κανόνες που του «επιβάλλουν» η συνείδηση και η καρδιά του!

Συμπεριφέρεται όπως θέλει χωρίς να υπολογίζει κόστος!

Πίνει το κρασί του ανέρωτο αφήνοντας τους άλλους να ανησυχούν αφού δεν μπορούν να τον διαχειριστούν!

Είναι απρόβλεπτος και αυτό φοβίζει!!!

Εκείνον δεν τον απασχολούν τέτοια θέματα! Κοιτάζει την ζωή από άλλη οπτική γωνία!

Φροντίζει οι σχέσεις του να είναι ξεκάθαρες!

Οριοθετεί τις δικές του κόκκινες γραμμές που αν τις περάσεις σε βγάζει έξω από την ζωή του με συνοπτικές διαδικασίες!

Δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε καν στον ίδιο του τον εαυτό, τον οποίο κρίνει αυστηρά!

Γι' αυτό δεν λέει πολλά! Προτιμά να «μιλά» με πράξεις!

Δεν περιαυτολογεί, ούτε περηφανεύεται για κάποια επιτυχία!

Παραμένει σεμνός γνωρίζοντας πως την «ουσία» δεν την πανηγυρίζεις Την βιώνεις σιωπηλά για να καταλάβεις στο έπακρο την σημασία της!

Δίνει την εντύπωση του απροσπέλαστου γιατί είναι πολύ προσεχτικός!

‘Εχει πληγωθεί πολλές φορές και δεν θέλει να επαναλάβει το ίδιο λάθος, δεύτερη φορά!

Αποφεύγει τον συνωστισμό!

Οι «τενεκέδες» κάνουν πολύ θόρυβο και του χαλούν την ησυχία, που επιτρέπει να «ακούει» τις σιωπές, των ανθρώπων για να βγάζει ασφαλή συμπεράσματα!!!

Τον εξιτάρει το «πολύ» και όχι το «πολλοί»!

Αν καταφέρεις να «μπεις» στην καρδιά του θα διαπιστώσεις πως όλα τα συναισθήματα «Χτυπάνε» κόκκινο!!!!!

Ερωτεύεται, αγαπάει, θυμώνει, απογοητεύεται, χαίρεται σε υπερθετικό βαθμό!!! Τα «χλιαρά» και τα «μέτρια» δεν τον αφορούν!

‘Εχει πάντα αποθέματα αγάπης τα οποία ξοδεύει αλόγιστα, μα ποτέ δεν σπαταλάει άσκοπα!!! Και αυτή την ειδοποιό διαφορά την γνωρίζει άριστα!

Αυτός είναι ο λόγος που κόβει αμέσως κάθε επικοινωνία, μόλις αισθανθεί εκμετάλλευση και αλαζονεία και ας τον κατηγορούν πως είναι σκληρός, απόλυτος και κάθετος!

Κρίνει τους άλλους από αυτό που έχουν «μέσα» τους! Όχι από κείνο που πλασάρουν!

Αδιαφορεί επιδεικτικά για το «φαίνεσθαι» και οτιδήποτε «εμπεριέχει» υποκρισία!

Δε τον απασχολεί η γνώμη κανενός ούτε επιζητά την αποδοχή!

Του αρκεί που λειτουργεί με δικαιοσύνη προσέχοντας μην αδικήσει κάποιον!

Ακόμα όμως και να συμβεί αυτό άθελα του έχει την λεβεντιά να ζητήσει συγνώμη, αναγνωρίζοντας αμέσως το λάθος!

Αν κάποιοι ονομάζουν αυτόν τον άνθρωπο, δύσκολο, περίεργο και παράξενο, εγώ απλώς τον αποκαλώ… Υπέροχο!!!

Πάντα το «ανόθευτο» και το «ατόφιο» που «κουβαλάει», οδηγούν στην πεμπτουσία της ζωής!

Λυτρώνει η παρουσία του! Με «γεμίζει» φως! Ελπίδα πως τίποτα δεν έχει χαθεί!

Αδιαφορώ για την προδοσία!

Η σκιά του πάντα προσφέρει μια ασφαλή «πατρίδα»!

‘Οσο υπάρχει …

Μπορούν να συγχωρεθούν όλες οι αμαρτίες αυτού του κόσμου και να «σηκωθεί» ψηλότερα! Να εξαγνιστούν όλοι αυτοί που δεν τον δέχονται, γιατί η αυθεντικότητα αποκαλύπτει περίτρανα την δική τους “γύμνια”!!!

Η συνύπαρξη μαζί του είναι ευλογία!

«Παρηγορεί» τους αναστεναγμούς κλείνοντας για πάντα τις λαβωματιές!

«Ξυπνάει» την δοτικότητα! Την «ξεσηκώνει να «συναντήσει» την γενναιοδωρία , για να σου χαριστούν όσα ποθείς και ονειρεύεσαι!!!

«Καθρεφτίζει» την ψυχή του, στην δική σου!

«Αιχμαλωτίζει» σ’ ένα βλέμμα, ολάκερη την πλάση, που «φωνάζει» πως αφού το αδάμαστο από το οποίο είναι φτιαγμένος συνεχίζει να απαξιώνει το κακό, όσες φορές και να βάλουν φωτιά σε τούτο τον κόσμο, άλλες τόσες θα αναγεννιέται από τις στάχτες του!!!

ΚΟΜΦΟΥΚΟΣ: Αυτοί που θέλουν να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους.

Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην Κίνα την εποχή περίπου του Βούδα στην Ινδία και του Πυθαγόρα στην Ελλάδα, το 552 π.Χ.

Όπως οι περισσότεροι από τους πραγματικά μεγάλους ηγέτες των αρχών και της ηθικής δεν έγραψε τίποτα. Η διδασκαλία του καταγράφηκε (από τους οπαδούς του) σε τέσσερα κύρια έργα έναν αιώνα μετά το θάνατό του, που ονομάζονται τα Σου (τα τέσσερα Κλασικά). Απ’ αυτά, η κύρια εργασία πάνω στην ηθική είναι το Λούεν Γιου.

Ο Κομφούκιος ήταν άνθρωπος, όχι θεός. Δεν ανέπτυξε ούτε θεωρητικά, ούτε καθολικά αποφθέγματα. Δεν διατύπωσε υποδείγματα για την ανθρώπινη φύση ή για θεϊκές εντολές. Απέφυγε ν’ ασχοληθεί με το μυστικισμό και τα πνευματικά ζητήματα και συγκεντρώθηκε περισσότερο στις απτές καθημερινές δραστηριότητες, τις περιπλοκές και τα διλήμματα της ζωής.

Αναφέρεται συχνά ως ο μεγαλύτερος διδάσκαλος στην κινέζικη ιστορία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στις ανθρωπιστικές του διδασκαλίες και τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα. Μπορεί στην ουσία να ειπωθεί ότι ήταν περισσότερο ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής από έναν θρησκευτικό ηγέτη. Τα μεγαλύτερα ενδιαφέροντά του ήταν να παρακινήσει τους ανθρώπους να έχουν το κουράγιο να είναι ο εαυτός τους και ν’ αποκτήσουν τη σύνεση, να αποτελέσουν ένα ενεργό κομμάτι της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Στην ουσία, ο σκοπός της αυτοπραγμάτωσης, σύμφωνα με τον Κομφούκιο, ήταν να μας βοηθήσει ν’ ανακαλύψουμε το μέρος που μας αναλογεί στη διαδικασία σύνθεσης και εναρμονισμού του κόσμου.

Στο κεφάλαιο V της Μεγάλης Μάθησης, ο Κομφούκιος λέει:

Όσοι θέλουν να δείξουν τον λεπτό τους χαρακτήρα στον κόσμο θα πρέπει πρώτα να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους. Αυτοί που θέλουν να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους θα πρέπει πρώτα να ρυθμίσουν τα του οίκου τους. Αυτοί που θέλουν να ρυθμίσουν τα του οίκου τους, θα πρέπει πρώτα να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους.

Συνεχίζει:

Αυτοί που θέλουν να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους θα πρέπει πρώτα να επεκτείνουν τις γνώσεις τους. Η επέκταση των γνώσεων εξαρτάται από την έρευνα των πραγμάτων. Όταν εξετάζονται τα πράγματα, η γνώση επεκτείνεται. Όταν επεκτείνεται η γνώση, επιτυγχάνεται η ασφάλεια της επιθυμίας και το μυαλό εξευγενίζεται. Όταν εξευγενίζεται το μυαλό, καλλιεργείται η ανθρώπινη υπόσταση.

Η προσωπικότητα δεν ήταν για τον Κομφούκιο μια κατάσταση τελειότητας, αλλά περισσότερο μια συνεχώς μεταβαλλόμενη, πολύ ανθρώπινη κατάσταση, ακολουθούμενη συχνά από ανησυχία. Έλεγε για τον εαυτό του, “Το να μην αφοσιώνομαι στην αρετή, να μην εξηγώ στον εαυτό μου καθαρά τι μελετώ, να μην πραγματοποιώ αυτό που θεωρώ καθήκον μου, να μην απασχολούμαι με τα ίδια μου τα λάθη: Αυτές είναι οι ανησυχίες μου”. (Λουέν Γιου, VII, 3).

Ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της, στην ποιητική μας μνήμη

Αλλά το εύθραυστο οικοδόμημα του έρωτα τους θα καταστρεφόταν μια και καλή, γιατί το οικοδόμημα στεκόταν στο ένα και μοναδικό υποστύλωμα της πίστης της και οι έρωτες είναι σαν τις αυτοκρατορίες: μόλις εξαφανίζεται η ιδέα πάνω στην οποία χτίστηκαν, εξαφανίζονται και αυτοί μαζί της.

Ήθελε να γίνει ένα μαζί του. Έτσι τον διαβεβαίωνε πεισματικά, κοιτάζοντας τον μες στα μάτια, ότι δεν ένιωθε ηδονή, παρ’ όλο που το χαλί ήταν μουσκεμένο απ’ τον οργασμό της: «Δεν ζητάω την ηδονή, ζητάω την ευτυχία, κι η ηδονή χωρίς ευτυχία δεν είναι ηδονή».

Μ’ άλλα λόγια, χτυπούσε στο κιγκλίδωμα της ποιητικής του μνήμης. Το κιγκλίδωμα όμως ήταν κλειστό. Δεν υπήρχε θέση γι’ αυτήν στην ποιητική μνήμη του Τόμας. Δεν υπήρχε θέση γι’ αυτήν παρά μόνον πάνω στο χαλί.

Έχω ήδη πει ότι οι μεταφορές είναι επικίνδυνες. Ο έρωτας αρχίζει από μια μεταφορά. Μ’ άλλα λόγια: ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της, στην ποιητική μας μνήμη.

IMMANUEL KANT: Ας εξεταστεί το ερώτημα: όταν πιέζομαι, μπορώ να δώσω μια υπόσχεση με την πρόθεση να μηv την τηρήσω;

Ας εξεταστεί π.χ. το ερώτημα: όταν πιέζομαι, μπορώ να δώσω μια υπόσχεση με την πρόθεση να μηv την τηρήσω; Θα κάνω διάκριση ανάμεσα στις δυο σημασίες που μπορεί να έχει αυτό το ερώτημα: Το να δίνω μια ψεύτικη υπόσχεση α) είναι συνετό; β) είναι σύμφωνο με το καθήκον; Το πρώτο χωρίς αμφιβολία συμβαίνει συχνά. Βλέπω καθαρά ότι δεν αρκεί να ξεγλυστρήσω από μια παρούσα δυσκολία με μια τέτοια απάτη, αλλά πρέπει να προσέξω μήπως απ’ αυτό το ψέμα προκύψουν αργότερα πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες απ’ αυτές που τώρα γλυτώνω- αφού παρ’ όλη την πονηριά που πιστεύω πως έχω, δεν μπορώ τόσο εύκολα να προβλέψω όλες τις συνέπειες, πρέπει να σκεφτώ ότι αν χάσω την εμπιστοσύνη των άλλων, μπορεί να πάθω πολύ μεγαλύτερο κακό από εκείνο που προσπαθώ τώρα να αποφύγω- πρέπει να σκεφτώ μήπως είναι συνετότερο, εάν συμμορφωθώ με ένα καθολικό γνώμονα και συνηθίσω να μη δίνω ποτέ υπόσχεση που δεν έχω πρόθεση να τηρήσω. Αλλά είναι σαφές ότι ένας τέτοιος γνώμονας βασίζεται πάντα στο φόβο των συνεπειών. Το να είμαι ειλικρινής από καθήκον, είναι εντελώς άλλο πράγμα από το να είμαι ειλικρινής από φόβο για τα βλαβερά επακόλουθα.

Για να ανακαλύψω με τον πιο σύντομο και ασφαλή τρόπο την απάντηση στο ερώτημα, εάν μια ψεύτικη υπόσχεση είναι σύμφωνη με το καθήκον, θα αναρωτηθώ: Θα ήμουν ευχαριστημένος, αν ο υποκειμενικός μου γνώμονας (το να ξεφεύγω από τη δυσκολία με μια ψεύτικη υπόσχεση) ίσχυε ως καθολικός νόμος τόσο για εμένα όσο και για τους άλλους; Θα μπορούσα να πω στον εαυτό μου: «καθένας ας δίνει μια ψεύτικη υπόσχεση όταν βρεθεί σε δύσκολη θέση, μια και δεν μπορεί να ξεφύγει με άλλο τρόπο»; Θα έβλεπα τότε ότι μπορεί να προτιμώ το ψέμα, όχι όμως και να γίνει το ψέμα ένας καθολικός νόμος. Γιατί κάτω από έναν τέτοιο νόμο δεν θα δίνονταν πια υποσχέσεις, εφόσον θα ήταν μάταιο να εκθέσω τις προθέσεις μου ως προς τις μελλοντικές μου πράξεις σ’ εκείνους που δεν θα με πίστευαν, και αν αυτοί κάποτε απερίσκεπτα μου έδειχναν εμπιστοσύνη, θα με αντάμειβαν αργότερα με το ίδιο νόμισμα λοιπόν αυτός ο υποκειμενικός μου γνώμονας γινόταν καθολικός νόμος, αναγκαστικά θα αυτοκαταστρεφόταν.

Δεν χρειάζομαι λοιπόν καμιά εξαιρετική οξυδέρκεια, για να διακρίνω το τί πρέπει να κάνω για να είναι η θέλησή μου ηθικά καλή. Όσο άπειρος και αν είμαι ως προς τα πράγματα του κόσμου και ανίκανος να προβλέψω όλα τα ενδεχόμενα περιστατικά, αρκεί μόνο να αναρωτηθώ: Μπορείς να θέλεις να γίνει ο υποκειμενικός σου γνώμονας ένας καθολικός νόμος; Εάν όχι, τότε ο γνώμονας πρέπει να απορριφτεί, όχι γιατί μπορεί να βλάψει κι εσένα και τους άλλους, αλλά γιατί δεν μπορεί να υψωθεί σε αξίωμα μιας ενδεχόμενης καθολικής νομοθεσίας, και η λογική μου επιβάλλει άμεσο σεβασμό προς μια τέτοια νομοθεσία.

IMMANUEL KANT, Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών

Τι είπε ο Πλάτωνας για την αγάπη;

Η Αγάπη φέρνει ειρήνη ανάμεσα στους ανθρώπους, γαλήνη στην ταραγμένη θάλασσα, ύφεση στους ανέμους, και γλυκόν ύπνο στους δυστυχείς.

Είναι αυτή πού διώχνει από μας το αίσθημα της εχθρότητας και μας γεμίζει με κείνο της φιλίας. Αυτή οργανώνει τις φιλικές συγκεντρώσεις, τις γιορτές, τούς χορούς και τις θυσίες, μπαίνοντας επικεφαλής τους.

Δίνει πραότητα και μα­λακώνει την τραχύτητα του χαρακτήρα.

Χαρίζει την καλή θέληση και απομακρύνει την εχθρότητα αγαπητή στον αγαθό, θαυμαζόμενη κι απ’ τούς σοφούς κι από τούς θεούς, φθονούμενη απ’ όσους ατύχησαν, και κτήμα των τυχερών, είναι o γονιός της ευμάρειας, της τρυ­φερότητας, της κομψότητας, της χάρης, της επιθυμίας και της μετάνοιας’ στοργική στους καλούς κι’ αποστρεφόμενη τούς κακούς στη δουλειά, στο φόβο, στην επιθυμία, οδηγός στο λόγο, συμπαραστάτης, υποστηριχτής κι’ άριστος σωτήρας το στολίδι και των θεών και των ανθρώπων ο καλλίτερος και πιο όμορφος ηγέτης, πού έπρεπε ν’ ακολουθεί κάθε άνθρωπος, υμνώντας τις αρετές της και τρα­γουδώντας το μελωδικό της τραγούδι, πού καταπραΰνει το πνεύμα όλων και των θεών και των ανθρώπων.

Η συμπεριφορά των επικούρειων στις κοινωνικές τους εκδηλώσεις

Από την εποχή που έζησε ο Επίκουρος έχουν περάσει σχεδόν 2.350 χρόνια. Οι επικούρειοι εκείνης της περιόδου ζούσαν κατά ομάδες σε κοινότητες οι οποίες λειτουργούσαν ως εκπαιδευτικές σχολές που έφεραν το όνομα “Κήπος“.

Από τα πρώτα μαθήματα κιόλας οι δάσκαλοι φρόντιζαν να διδάσκουν στους μαθητές τους ότι η ηδονή είναι το πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό, δίδοντας παράλληλα προτεραιότητα στην εκπλήρωση εκείνων των επιθυμιών που είναι όντως αναγκαίες για την ευδαιμονία τους. Όσοι αποδέχονταν την επικούρεια διδασκαλία ενθαρρύνονταν να δηλώνουν δημόσια την ταυτότητά τους, να χτίζουν ισχυρές φιλίες μεταξύ τους και να ασκούν το “λάθε βιώσας”, δηλαδή να ζουν ήσυχα και αθόρυβα αποτραβηγμένοι από την πολιτική και το πλήθος της πόλης.

Οι επικούρειοι της ελληνιστικής περιόδου ακολουθούσαν συγκεκριμένους κανόνες στη συμπεριφορά τους όταν συμμετείχαν σε κοινωνικές εκδηλώσεις όπως αθλητικές, καλλιτεχνικές οι θρησκευτικές. Όταν κατέβαιναν στην αγορά απέφευγαν να συμμετέχουν σε ανούσιες και αδιέξοδες πολιτικές συζητήσεις όπου συνήθως επικρατούσε η χυδαιότητα παρά μόνο σε φιλοσοφικές. Ομοιάζοντας με τους κυνικούς έδιναν πολύ μικρή σημασία στην εξωτερική εμφάνισή τους και ξεχώριζαν για το ατημέλητο ύφος τους.

Πολλές φορές αυτό το γεγονός προκαλούσε τα ειρωνικά σχόλια άλλων φιλοσόφων που άνηκαν σε ελιτίστικες σχολές όπως της Ακαδημαϊκής και της Περιπατητικής. Στους επικούρειους άρεσαν τα θεάματα και παρακολουθούσαν τα θεατρικά έργα των τραγικών αλλά και των ποιητών χωρίς όμως να ασχολούνται με αυτά αφού θεωρούσαν ότι πρωτίστως είχαν ψυχαγωγικό χαρακτήρα και δευτερευόντως διδακτικό. Όποτε έβρισκαν ευκαιρία έπαιρναν μέρος στα συμπόσια στα οποία ευθυμούσαν αλλά δεν μεθούσαν.
Κατά την ρωμαϊκή περίοδο κάποια πράγματα δείχνουν να αλλάζουν με πρωτεργάτη τον Φιλόδημο, ο οποίος εκφράζει έναν κοσμοπολίτη επικούρειο που συμμετέχει σε συζητήσεις και συνδιαλέγεται με την πνευματική ελίτ, είναι καλοντυμένος και κοσμογυρισμένος, ενώ διδάσκει ο ίδιος εκτός από φιλοσοφία και τις παραμελημένες από τους παλιότερους επικούρειους τέχνες όπως την ποίηση. Κυρίαρχη θρησκευτική γιορτή της εποχής ήταν τα Ελευσίνια μυστήρια καθώς και άλλες μικρότερες στις οποίες οι επικούρειοι έπαιρναν μέρος μιας και δεν αρνούνται τις παραδοσιακές θρησκευτικές τελετουργίες όπως τις δεήσεις και τις προσευχές.

Οι επικούρειοι θεωρούν ότι είναι καλύτερα να ακολουθήσει ο άνθρωπος τους μύθους για τους θεούς που του αφήνουν μέσω της λατρείας κάποιες ελπίδες για τον εξευμενισμό τους, παρά την ειμαρμένη που δέχεται μια ανεξιλέωτη αναγκαιότητα και δεν παρακάμπτεται ούτε με δεήσεις. Όμως δεν πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή ούτε φοβούνται τους θεούς, διότι αυτές οι αντιλήψεις πηγάζουν από εσφαλμένες ερμηνείες των φαινομένων σχετικά με τη φύση του θείου και του θανάτου, του καλού και του κακού.

«ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ, ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ, Τ ΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ, ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ»

«Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος δεν είναι αντιληπτός, το μεν καλό εύκολα αποκτιέται, το δε κακό εύκολα υπομένεται.»
(Φιλόδημος Γαδαρηνός)

Οι επικούρειοι γνωρίζουν ότι στην πραγματικότητα οι θεοί δεν δημιούργησαν τίποτα (στην ουσία είναι και οι ίδιοι δημιουργήματα) αφού τίποτα δεν γεννιέται από το τίποτα, δεν επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα, δεν τιμωρούν και δεν επιβραβεύουν. Αν οι θεοί άκουγαν ή απαντούσαν στις προσευχές του πλήθους, τότε οι άνθρωποι θα πέθαιναν πολύ γρήγορα ή θα πάθαιναν μεγάλες καταστροφές, επειδή στις προσευχές τους, οι περισσότεροι, εύχονται να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα.

«Το μακάριο και άφθαρτο ον, ούτε το ίδιο έχει προβλήματα, ούτε σε άλλους προκαλεί. Έτσι δεν οργίζεται με κανέναν και δεν χαρίζεται σε κανένα. Γιατί όλα αυτά είναι γνωρίσματα αδυνάμων όντων.»
(Επίκουρος Κύριαι Δόξαι 1).

Πολλά πράγματα δεν έχουν αλλάξει στους αιώνες που πέρασαν. Οι σημερινοί επικούρειοι όπως και οι παλιότεροι, υμνούν την ομορφιά της ζωής ενώ συνεχίζουν και στις μέρες μας να παίρνουν μέρος στις κάθε είδους κοινωνικές εκδηλώσεις της πόλης τους. Συμμετέχουν στην γιορτινή ατμόσφαιρα, στα διάφορα οικολογικά events, βγαίνουν με φίλους, ασχολούνται ενεργά με τις τέχνες, διασκεδάζουν και ανταλλάσσουν ευχές, τότε τα Ελευσίνια, τώρα τα Χριστούγεννα. Δεδομένων των συνθηκών οι σημερινοί επικούρειοι είναι πιο εξωστρεφείς, ανακατεύονται με το πλήθος, γίνονται ένα με αυτό, αλλά πάντα παραμένουν ξεχωριστοί, διαφορετικοί.

Είναι χαρούμενοι που έχουν την ευκαιρία να ζήσουν αφού ξέρουν ότι ο χρόνος που τους δόθηκε είναι περιορισμένος, γεννιόνται και ζούνε μόνο μια φορά και κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει το μέλλον του. Έτσι δίνουν στην ζωή την αξία που της ταιριάζει γιατί όπως έλεγε και ο Λουκρήτιος: Μόνο αν γλεντήσουμε την ζωή δεν θα φοβόμαστε τον θάνατο, γιατί θα είμαστε χορτάτοι από εμπειρίες και ευγνωμοσύνη απ’ όσα ζήσαμε.

«Γεννηθήκαμε μια φορά και δεν γίνεται να γεννηθούμε και δεύτερη, κι είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξουμε ξανά στον αιώνα τον άπαντα. Εσύ όμως, ενώ δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία γι’ αργότερα. Κι η ζωή κυλά με αναβολές και χάνεται, κι ο καθένας μας πεθαίνει μες τις έγνοιες.»
(Επικούρου προσφώνησις 14)

Το κουτσομπολιό έχει γίνει η βασική μορφή επικοινωνίας στην ανθρώπινη κοινωνία

Το κουτσομπολιό είναι η χειρότερη μαύρη μαγεία, επειδή αποτελείται από καθαρό δηλητήριο. Μάθαμε πώς να κουτσομπολεύουμε μέσω κάποιας συμφωνίας. Όταν ήμαστε παιδιά, ακούγαμε τους μεγάλους να κουτσομπολεύουν ασταμάτητα γύρω μας, εκφράζοντας ανοιχτά τη γνώμη τους για διάφορους άλλους ανθρώπους. Είχαν κάτι να πουν ακόμη και για άτομα εντελώς άγνωστα. Με τις γνώμες αυτές μεταφερόταν το συναισθηματικό δηλητήριο από τον έναν στον άλλον κι εμείς μάθαμε ότι αυτός είναι ο φυσιολογικός τρόπος επικοινωνίας.

Το κουτσομπολιό έχει γίνει η βασική μορφή επικοινωνίας στην ανθρώπινη κοινωνία. Το χρησιμοποιούμε για να νιώσουμε κοντά ο ένας στον άλλον, επειδή αισθανόμαστε καλύτερα βλέποντας ότι υπάρχουν και άλλοι που υποφέρουν όσο εμείς. Εκείνοι που βασανίζονται στην κόλαση δεν θέλουν να είναι μόνοι. Ο φόβος και η οδύνη αποτελούν βασικά συστατικά του ονείρου του πλανήτη: είναι τα μέσα με τα οποία το όνειρο μας κρατάει δέσμιους.

Αν παρομοιάσουμε το ανθρώπινο μυαλό μ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, τότε το κουτσομπολιό θα μπορούσε να συγκριθεί μ’ έναν ιό. Ένας τέτοιος ιός είναι γραμμένος στην ίδια γλώσσα με όλους τους υπόλοιπους κώδικες του υπολογιστή, έχει, όμως, επιζήμια πρόθεση. Ο βλαβερός αυτός κώδικας εγκαθίσταται στο πρόγραμμα του υπολογιστή σας εκεί που δεν το περιμένετε και, συνήθως, χωρίς να το γνωρίζετε. Ύστερα απ’ αυτή την εισβολή, ο υπολογιστής σας δεν λειτουργεί όπως πριν ή παύει να λειτουργεί τελείως, επειδή οι κώδικές του περιπλέκονται, στέλνοντας αναρίθμητα αντικρουόμενα μηνύματα.

Το κουτσομπολιό κάνει την ίδια ακριβώς δουλειά. Για παράδειγμα, πρόκειται να παρακολουθήσετε έναν κύκλο σπουδών και αυτό είναι κάτι το οποίο περιμένατε εδώ και πολύ καιρό. Λίγη ώρα πριν μπείτε στην τάξη, γνωρίζετε κάποιον που παρακολούθησε στο παρελθόν το ίδιο μάθημα κι ο οποίος σας λέει, “Α, ο καθηγητής που θα έχετε είναι τελείως άσχετος. Ούτε ήξερε τι μας έλεγε. Και είναι και διεστραμμένος, γι’ αυτό έχετε το νου σας!”.

Στο μυαλό σας αποτυπώνονται αμέσως και τα λόγια αυτού του ανθρώπου και ο συναισθηματικός κώδικας που τα συνόδευε, χωρίς, όμως, να γνωρίζετε τα αληθινά κίνητρά του. Το άτομο που σας έδωσε αυτή την πληροφορία μπορεί να είχε πάρει κακούς βαθμούς από τον συγκεκριμένο καθηγητή ή να είχε καταλήξει σε εσφαλμένα συμπεράσματα εξαιτίας δικών του φοβιών και προκαταλήψεων, αλλά επειδή έχετε μάθει από παιδί να αποδέχεστε κάθε είδους πληροφορία, ένα μέρος του εαυτού σας πηγαίνει στην τάξη πεπεισμένο ότι τα όσα άκουσε αληθεύουν. Κατά τη διάρκεια της παράδοσης, το δηλητήριο σάς διαποτίζει σιγά-σιγά και δεν συνειδητοποιείτε ότι βλέπετε πλέον τον καθηγητή μέσα από τα μάτια του ατόμου που σας τον κακολόγησε. Κατόπιν, αρχίζετε να μεταδίδετε κι εσείς σε άλλους συμμαθητές σας το κουτσομπολιό και σιγά-σιγά όλοι μέσα στην τάξη θεωρούν τον καθηγητή αδαή και διεστραμμένο. Στο μεταξύ, εσείς, προκατειλημμένος πλέον, έχετε απογοητευτεί από το μάθημα και θέλετε να τα παρατήσετε στη μέση. Ρίχνετε την ευθύνη στον καθηγητή, στην ουσία, όμως, φταίει το κουτσομπολιό.

Να τι προβλήματα μπορεί να προκαλέσει ένας τόσος δα ιός. Μια μικρή λανθασμένη πληροφορία έχει τη δύναμη να γκρεμίσει τις γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους, μολύνοντας όποιον αγγίζει, ώστε να μεταδώσει κι αυτός με τη σειρά του τον ιό στους άλλους. Φανταστείτε ότι κάθε φορά που ακούτε ένα κουτσομπολιό, εκείνος που σας το λέει τοποθετεί μέσα στον εγκέφαλό σας έναν ιό και σαν αποτέλεσμα χάνετε λίγο-λίγο την πνευματική σας διαύγεια. Εσείς, σε μια προσπάθεια να ξεμπερδέψετε τη σύγχυσή σας και να ανακουφιστείτε από το συσσωρευμένο δηλητήριο, μεταφέρετε με τη σειρά σας μερικούς απ’ αυτούς τους ιούς-κουτσομπολιά σε κάποιον άλλον.

Φανταστείτε τώρα αυτή τη διεργασία σαν μια ατέλειωτη αλυσίδα που ενώνει όλους τους ανθρώπους πάνω στη γη. Το αποτέλεσμα είναι ένας κόσμος γεμάτος ανθρώπους που έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες μόνο μέσα από υπολογιστές, στους οποίους έχει εισβάλει ένας δηλητηριώδης και άκρως μεταδοτικός ιός. Αυτός ο ιός είναι και πάλι ό,τι ονόμαζαν οι Τολτέκοι μιτότε – δηλαδή η Βαβέλ των χιλιάδων διαφορετικών φωνών που μιλούν όλες μαζί μέσα στο ανθρώπινο μυαλό.

Χειρότεροι, όμως, είναι οι κακοί μάγοι -οι αντίστοιχοι “χάκερς” των υπολογιστών που σπέρνουν εσκεμμένα τον ιό. Θυμηθείτε κάποια φορά στο παρελθόν που εσείς ή κάποιος γνωστός σας εξοργιστήκατε με κάποιον και θελήσατε να τον εκδικηθείτε. Για να πάρετε εκδίκηση, είπατε κάτι γι’ αυτόν τον άνθρωπο ή στον ίδιο ή πίσω από την πλάτη του, με την πρόθεση να τον πληγώσετε ή να ρίξετε δηλητήριο για το άτομό του. Όταν είμαστε παιδιά το κάνουμε αυτό συχνά και άσκεφτα, μεγαλώνοντας, όμως, οι προσπάθειές μας να μειώσουμε τους άλλους γίνονται πολύ πιο υπολογισμένες. Κατόπιν λέμε ψέματα στον εαυτό μας, καθώς ισχυριζόμαστε ότι το άτομο που έγινε στόχος της κακίας μας άξιζε να τιμωρηθεί.

Όταν βλέπουμε τον κόσμο μέσα από το φάσμα ενός ιού των υπολογιστών, είναι εύκολο να δικαιολογήσουμε ακόμα και την πιο άκαρδη συμπεριφορά. Εκείνο που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι κάνοντας κατάχρηση του λόγου μας πέφτουμε ακόμα πιο βαθιά στην κόλαση.

Η ιστορία της λέξης συνέπεια

Συνέπεια είναι λέξη σύνθετη, από τις συν + έπος.

Έπος είναι ο λόγος, από το λέγω.
Παράγεται από θέμα Fεπ του λέγω, αόρ. είπον ε-FεF-πον, έειπον, είπον.
Έπος είναι η ομιλία που γίνεται με λέξεις – οχήματα εννοιών: Η λογική στο ομηρικό έπος έχει τις παρακάτω σημασίες:
Λόγος, λέξη.
Λόγος τιμής: η υπόσχεση, το «διαρκέσαι ἔπος»
Συμβουλή, γνώμη
Χρησμός
Άσμα αοιδού «επέα»
Επιθυμία, προσταγή
Λόγος, σε αντιδιαστολή προς το έργο
Το δέον γενέσθαι «Ἔργο τε ἔπος τε»
Περιεχόμενο του λόγου, η είδηση
Πράγμα «ρηίδιον ἔπος»… εύκολο πράγμα
Στην ουσία είναι ο λόγος που είμαστε εμείς, αν δηλαδή είμαστε οι λέξεις μας και η λογική μας με τις συνακόλουθες πράξεις μας.
Έπος είναι ο λόγος
Από τη φράση «του λόγου μου», λόγου χάρη, «του λόγου σου», «του λόγου του».
Με το ε, από την επίδραση του εγώ, εσύ, εκείνος φθάνουμε στο ε-λόγου μου, ε-λόγου σου, ε-λόγου του, που σημαίνει εγώ/εσύ/αυτός (και στον πληθυντικό ελόγου μας, ελόγου σας, ελόγου τους).
Ακόμα λόγος είναι αιτία.
Λόγω, εξαιτίας «λόγω θαλασσοταραχής», σκοπός, «ο λόγος», «για ποιο λόγο;» η αναλογία, στα μαθηματικά, η λογοδοσία, η δικαιολογία, το κήρυγμα, «ο λόγος», «λόγο θα μας βγάλει», η διάδοση, «λόγια».
Είναι μια λέξη που υπεισέρχεται και στους λεπτότερους μηχανισμούς της ανθρώπινης συναλλαγής.

Έπος λοιπόν: Fεπος: ο λόγος από το θέμα Fεπ, του ρήματος λέγω.
Από της συν + έπος παράγονται:
Ο πιστός στα λόγου του ή στις ιδέες του, ακόμα ο λογικά σύμφωνος.
Συνέπεια: η ιδιότητα του συνεπούς· η αλληλουχία στα νοήματα· λέμε κατά συνέπεια, δηλαδή επομένως.
Α-συνεπής: είναι ο χωρίς λογική· ο ανακόλουθος.
Α-συνέπεια: είναι η ασυμφωνία· η δυσαρμονία μεταξύ λόγων και έργων, η ανακολουθία.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

1.7.4. Η ακμή και το τέλος της γεωμετρικής κεραμικής

Τα εντυπωσιακότερα αγγεία του γεωμετρικού ρυθμού κατασκευάστηκαν στην Αθήνα κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ.· η χρήση τους ήταν ταφική, στοιχείο που καθορίζει συχνά και τον διάκοσμο τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα μεγαλύτερα από τα αγγεία αυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν ως τεφροδόχοι, αλλά ως ταφικά μνημεία (σήματα). Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι διαστάσεις τους είναι σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματικά εντυπωσιακές. Τα σχήματα παραπέμπουν πάντοτε στο κρασί και το συμπόσιο, είναι δηλαδή αμφορείς (για τη μεταφορά του κρασιού) ή κρατήρες (για την ανάμειξη του κρασιού με νερό). Ξέροντας ότι το συμπόσιο είναι κατεξοχήν αριστοκρατική δραστηριότητα, είναι εύκολο να κατανοήσουμε την εντύπωση που δημιουργούσαν τέτοια λαμπρά αγγεία στημένα επάνω από τους τάφους των επιφανέστερων και πλουσιότερων πολιτών και των οικογενειών τους.

Ο διάκοσμος των πραγματικά μνημειακών αυτών αγγείων είναι γεωμετρικός, με γραμμικά κοσμήματα οργανωμένα σε επάλληλες ζώνες, ανάμεσα στις οποίες μπορεί να παρεμβάλλονται σειρές από ομοιόμορφα ζώα. Αλλά το πιο αξιοπρόσεκτο στοιχείο είναι οι συχνά πολυπρόσωπες αφηγηματικές παραστάσεις, τοποθετημένες πάντοτε στο σημείο όπου πέφτει πρώτα το μάτι του θεατή, ανάμεσα στις λαβές. Τα θέματα είναι κυρίως παρμένα από τα ταφικά έθιμα, όπως επιβάλλει η χρήση των αγγείων. Ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα είναι ο λεγόμενος αμφορέας του Δίπυλου, στον οποίο εικονίζεται η πρόθεση, δηλαδή η έκθεση του νεκρού στο κοινό που εκδηλώνει το πένθος του. Οι ανθρώπινες μορφές αποδίδονται με τον σχηματικό τρόπο που χρησιμοποιεί η γεωμετρική τέχνη: το κεφάλι και τα άκρα εικονίζονται σε κατατομή ενώ το σώμα κατενώπιον. Έτσι ο καλλιτέχνης (που τον ονομάζουμε συμβατικά «ζωγράφο του Διπύλου»), συνδυάζοντας τις χαρακτηριστικότερες όψεις, δημιουργεί μια εικόνα απλή και αναγνωρίσιμη που μπορεί εύκολα να επαναληφθεί, όπως ένα ιερογλυφικό σύμβολο. Δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει ότι το σώμα της νεκρής (πρόκειται για γυναίκα ντυμένη με ποδήρη χιτώνα) φαίνεται κάθετο προς την κλίνη στην οποία είναι ξαπλωμένο ούτε ότι το ύφασμα που το καλύπτει εικονίζεται λίγο ψηλότερα σαν ένα ορθογώνιο με δύο μικρές προεξοχές και αβακωτό διάκοσμο. Γύρω από την κλίνη εικονίζονται άνθρωποι (οι περισσότεροι άνδρες), που θρηνούν με τα χέρια στο κεφάλι. Η σχηματοποίηση των μορφών κάνει την παράσταση ευανάγνωστη. 

Σε έναν μεγάλο κρατήρα ενός άλλου, πιθανότατα λίγο νεότερου, Αθηναίου αγγειογράφου βλέπουμε την εκφορά ενός νεκρού άνδρα, δηλαδή τη μεταφορά του στον τόπο ταφής, με άμαξα που τη σέρνουν δύο άλογα. Η σκηνή πλαισιώνεται από δύο σειρές ανδρών που ακολουθούν την πομπή θρηνώντας. Βλέπουμε ότι τα σώματα των ζώων ενώνονται, ενώ τα κεφάλια και τα σκέλη τους ξεχωρίζουν· με τον τρόπο αυτό δηλώνεται ότι είναι τοποθετημένα παράλληλα, το ένα ακριβώς δίπλα στο άλλο. Λίγο πιο κάτω υπάρχει μια ζώνη με πομπή αρμάτων με πολεμιστές. Τα σώματα των ανδρών καλύπτονται από τις μεγάλες τους ασπίδες με το χαρακτηριστικό σχήμα.

Την εποχή αυτή όμως συναντούμε στα γεωμετρικά αγγεία και άλλες παραστάσεις, όπως μάχες ή κυνήγια άγριων ζώων. Δεν αποκλείεται κάποιες από τις σκηνές αυτές να είναι παρμένες από μύθους γνωστούς από την επική ποίηση, αν και η απουσία σαφών εικονογραφικών στοιχείων δεν επιτρέπει να το πούμε με βεβαιότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις πάντως μια τέτοια ερμηνεία φαίνεται πολύ πιθανή. Έτσι η παράσταση ενός άνδρα που κρατάει από το χέρι μια γυναίκα δίπλα σε ένα πολεμικό πλοίο με κωπηλάτες, η οποία διακοσμεί ένα λουτήριον του τέλους του 7ου αιώνα π.Χ., φέρνει αμέσως στον νου την πιο γνωστή μυθική απαγωγή, εκείνη της Ελένης από τον Πάρη.

ΔΕΣ: Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

7.8. Ο Πλάτων, οι Ιδέες και τα μαθηματικά

Ο Πλάτων φτάνει στις Ιδέες στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι υπάρχουν απόλυτες ηθικές αξίες - στη φιλοσοφία, η θέση αυτή ονομάζεται «ηθικός ρεαλισμός». Γρήγορα ωστόσο συνειδητοποιεί ότι η θεωρία των Ιδεών ταιριάζει απόλυτα με τη μαθηματική σκέψη. Θα εκμεταλλευτεί λοιπόν όσο κανένας άλλος τη σχέση μαθηματικών και φιλοσοφίας.

Τα μαθηματικά ασκούν ιδιαίτερη γοητεία σε κάθε φιλόσοφο που τάσσεται υπέρ της προτεραιότητας της νόησης - και, αντιστρόφως, προβληματίζουν τους εμπειριστές. Ο οπαδός του ορθολογισμού θαυμάζει την αυστηρότητα και τη συνέπεια της μαθηματικής σκέψης, κυρίως όμως εντυπωσιάζεται όταν διαπιστώνει ότι οι μαθηματικές κατασκευές βρίσκουν εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Στην εποχή του Πλάτωνα είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα η γεωμετρία (είχαν γραφεί ήδη οι πρώτες αξιωματικές θεμελιώσεις, που ενσωματώθηκαν αργότερα στα Στοιχεία του Ευκλείδη) και είχαν κάνει τα πρώτα τους βήματα η μαθηματική αστρονομία και η θεωρία της μουσικής.

Οι μαθηματικές επιστήμες έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της πλατωνικής πολιτείας. Όσοι από τους φύλακες επιλεγούν για ανώτερες σπουδές θα αφιερώσουν δέκα χρόνια της ζωής τους στη συστηματική εκμάθηση πέντε κλάδων των μαθηματικών: της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της στερεομετρίας, της αστρονομίας και της θεωρίας της μουσικής. Η εξοικείωση με τη μέθοδο των μαθηματικών θα αποτελέσει απαραίτητο εφόδιο για τη βαθμιαία εισαγωγή τους στη φιλοσοφία. Υποθέτουμε ότι κάτι ανάλογο γινόταν πράξη στην πλατωνική Ακαδημία, αν αληθεύει η πληροφορία ότι η επιγραφή στην είσοδό της ήταν το γνωστό μηδεὶς ἀγεωμέτρητος εἰσίτω.

Στην ουσία ο Πλάτων ζητά από τους μελλοντικούς φιλοσόφους να διδαχθούν δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι μαθηματικοί περνούν από τα αξιώματα στα θεωρήματα: πώς από το γενικό εξάγεται το ειδικότερο. Για παράδειγμα, πώς από τον ορισμό του τριγώνου αποδεικνύεται ότι το άθροισμα των γωνιών του είναι δύο ορθές. Αυτή η ασφαλής μετάβαση από τη μία αληθή πρόταση στην άλλη είναι απαραίτητη και στη φιλοσοφία. Το δεύτερο είναι ο ιδεατός χαρακτήρας των μαθηματικών οντοτήτων. Όσοι ξέρουν γεωμετρία, γνωρίζουν επακριβώς τι είναι τρίγωνο και τι είναι κύκλος, αφού γνωρίζουν τους ορισμούς τους· δεν περιμένουν να το μάθουν κοιτώντας γύρω τους τα τριγωνικά ή τα κυκλικά αντικείμενα ούτε απογοητεύονται επειδή δεν βλέπουν στον αισθητό τους περίγυρο κανένα τέλειο τρίγωνο και κύκλο. Το μαθηματικό τρίγωνο είναι Ιδέα, διακηρύσσει ο Πλάτων. Ως Ιδέα είναι νοητή και σταθερή, ανεξάρτητη από τα ατελή αισθητά τρίγωνα, μία και μοναδική απέναντι στην πολλαπλότητα των αισθητών τριγώνων.

Οι μαθηματικές Ιδέες είναι το καλύτερο παράδειγμα πλατωνικών Ιδεών. Ακόμη και ο αμύητος στα μαθηματικά αντιλαμβάνεται ότι ο ορισμός του τριγώνου δεν εξαρτάται από τα τριγωνικά αντικείμενα του περιβάλλοντός μας. Άρα το απόλυτο Τρίγωνο κατά κάποιον τρόπο υπάρχει. Ενώ είναι πολύ δύσκολο να πειστεί κάποιος ότι μια πράξη του είναι δίκαιη μόνο αν έχει κάποια σχέση με την απόλυτη Ιδέα της δικαιοσύνης, η οποία είναι αμφιλεγόμενη, είναι έτοιμος να δεχτεί ότι ένα ορατό αντικείμενο είναι τριγωνικό αν έχει τρεις γωνίες και τρεις πλευρές, αν έχει δηλαδή κάποια σχέση με το απόλυτο Τρίγωνο.