ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (15.78-15.148)

Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε θεὰ λευκώλενος Ἥρη,

βῆ δ᾽ ἐξ Ἰδαίων ὀρέων ἐς μακρὸν Ὄλυμπον.
80 ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἂν ἀΐξῃ νόος ἀνέρος, ὅς τ᾽ ἐπὶ πολλὴν
γαῖαν ἐληλουθὼς φρεσὶ πευκαλίμῃσι νοήσῃ,
«ἔνθ᾽ εἴην, ἢ ἔνθα», μενοινήῃσί τε πολλά,
ὣς κραιπνῶς μεμαυῖα διέπτατο πότνια Ἥρη·
ἵκετο δ᾽ αἰπὺν Ὄλυμπον, ὁμηγερέεσσι δ᾽ ἐπῆλθεν
85 ἀθανάτοισι θεοῖσι Διὸς δόμῳ· οἱ δὲ ἰδόντες
πάντες ἀνήϊξαν καὶ δεικανόωντο δέπασσιν.
ἡ δ᾽ ἄλλους μὲν ἔασε, Θέμιστι δὲ καλλιπαρῄῳ
δέκτο δέπας· πρώτη γὰρ ἐναντίη ἦλθε θέουσα,
καί μιν φωνήσασ᾽ ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
90 «Ἥρη, τίπτε βέβηκας; ἀτυζομένῃ δὲ ἔοικας·
ἦ μάλα δή σε φόβησε Κρόνου πάϊς, ὅς τοι ἀκοίτης.»
Τὴν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεὰ λευκώλενος Ἥρη·
«μή με, θεὰ Θέμι, ταῦτα διείρεο· οἶσθα καὶ αὐτή,
οἷος κείνου θυμὸς ὑπερφίαλος καὶ ἀπηνής.
95 ἀλλὰ σύ γ᾽ ἄρχε θεοῖσι δόμοις ἔνι δαιτὸς ἐΐσης·
ταῦτα δὲ καὶ μετὰ πᾶσιν ἀκούσεαι ἀθανάτοισιν,
οἷα Ζεὺς κακὰ ἔργα πιφαύσκεται· οὐδέ τί φημι
πᾶσιν ὁμῶς θυμὸν κεχαρησέμεν, οὔτε βροτοῖσιν
οὔτε θεοῖς, εἴ πέρ τις ἔτι νῦν δαίνυται εὔφρων.»
100 Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσα καθέζετο πότνια Ἥρη,
ὄχθησαν δ᾽ ἀνὰ δῶμα Διὸς θεοί· ἡ δὲ γέλασσε
χείλεσιν, οὐδὲ μέτωπον ἐπ᾽ ὀφρύσι κυανέῃσιν
ἰάνθη· πᾶσιν δὲ νεμεσσηθεῖσα μετηύδα·
«νήπιοι, οἳ Ζηνὶ μενεαίνομεν ἀφρονέοντες·
105 ἦ ἔτι μιν μέμαμεν καταπαυσέμεν ἆσσον ἰόντες
ἢ ἔπει ἠὲ βίῃ· ὁ δ᾽ ἀφήμενος οὐκ ἀλεγίζει
οὐδ᾽ ὄθεται· φησὶν γὰρ ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι
κάρτεΐ τε σθένεΐ τε διακριδὸν εἶναι ἄριστος.
τῶ ἔχεθ᾽ ὅττι κεν ὔμμι κακὸν πέμπῃσιν ἑκάστῳ.
110 ἤδη γὰρ νῦν ἔλπομ᾽ Ἄρηΐ γε πῆμα τετύχθαι·
υἱὸς γάρ οἱ ὄλωλε μάχῃ ἔνι, φίλτατος ἀνδρῶν,
Ἀσκάλαφος, τόν φησιν ὃν ἔμμεναι ὄβριμος Ἄρης.»
Ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ Ἄρης θαλερὼ πεπλήγετο μηρὼ
χερσὶ καταπρηνέσσ᾽, ὀλοφυρόμενος δ᾽ ἔπος ηὔδα·
115 «μὴ νῦν μοι νεμεσήσετ᾽, Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες,
τείσασθαι φόνον υἷος ἰόντ᾽ ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν,
εἴ πέρ μοι καὶ μοῖρα Διὸς πληγέντι κεραυνῷ
κεῖσθαι ὁμοῦ νεκύεσσι μεθ᾽ αἵματι καὶ κονίῃσιν.»
Ὣς φάτο, καί ῥ᾽ ἵππους κέλετο Δεῖμόν τε Φόβον τε
120 ζευγνύμεν, αὐτὸς δ᾽ ἔντε᾽ ἐδύσετο παμφανόωντα.
ἔνθα κ᾽ ἔτι μείζων τε καὶ ἀργαλεώτερος ἄλλος
πὰρ Διὸς ἀθανάτοισι χόλος καὶ μῆνις ἐτύχθη,
εἰ μὴ Ἀθήνη πᾶσι περιδείσασα θεοῖσιν
ὦρτο διὲκ προθύρου, λίπε δὲ θρόνον ἔνθα θάασσε,
125 τοῦ δ᾽ ἀπὸ μὲν κεφαλῆς κόρυθ᾽ εἵλετο καὶ σάκος ὤμων,
ἔγχος δ᾽ ἔστησε στιβαρῆς ἀπὸ χειρὸς ἑλοῦσα
χάλκεον· ἡ δ᾽ ἐπέεσσι καθάπτετο θοῦρον Ἄρηα·
«μαινόμενε, φρένας ἠλέ, διέφθορας· ἦ νύ τοι αὔτως
οὔατ᾽ ἀκουέμεν ἐστί, νόος δ᾽ ἀπόλωλε καὶ αἰδώς.
130 οὐκ ἀΐεις ἅ τέ φησι θεὰ λευκώλενος Ἥρη,
ἣ δὴ νῦν πὰρ Ζηνὸς Ὀλυμπίου εἰλήλουθεν;
ἦ ἐθέλεις αὐτὸς μὲν ἀναπλήσας κακὰ πολλὰ
ἂψ ἴμεν Οὔλυμπόνδε καὶ ἀχνύμενός περ ἀνάγκῃ,
αὐτὰρ τοῖς ἄλλοισι κακὸν μέγα πᾶσι φυτεῦσαι;
135 αὐτίκα γὰρ Τρῶας μὲν ὑπερθύμους καὶ Ἀχαιοὺς
λείψει, ὁ δ᾽ ἡμέας εἶσι κυδοιμήσων ἐς Ὄλυμπον,
μάρψει δ᾽ ἑξείης ὅς τ᾽ αἴτιος ὅς τε καὶ οὐκί.
τῶ σ᾽ αὖ νῦν κέλομαι μεθέμεν χόλον υἷος ἑῆος·
ἤδη γάρ τις τοῦ γε βίην καὶ χεῖρας ἀμείνων
140 ἢ πέφατ᾽, ἢ καὶ ἔπειτα πεφήσεται· ἀργαλέον δὲ
πάντων ἀνθρώπων ῥῦσθαι γενεήν τε τόκον τε.»
Ὣς εἰποῦσ᾽ ἵδρυσε θρόνῳ ἔνι θοῦρον Ἄρηα.
Ἥρη δ᾽ Ἀπόλλωνα καλέσσατο δώματος ἐκτὸς
Ἶρίν θ᾽, ἥ τε θεοῖσι μετάγγελος ἀθανάτοισι,
145 καί σφεας φωνήσασ᾽ ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«Ζεὺς σφὼ εἰς Ἴδην κέλετ᾽ ἐλθέμεν ὅττι τάχιστα·
αὐτὰρ ἐπὴν ἔλθητε, Διός τ᾽ εἰς ὦπα ἴδησθε,
ἕρδειν ὅττι κε κεῖνος ἐποτρύνῃ καὶ ἀνώγῃ.»

***

Είπε, και τον υπάκουσεν η Ήρα η λευκοχέρα
και στον υψηλόν Όλυμπον ανέβη από την Ίδην.
80 Και όπως ανθρώπου πόχει βγει του κόσμου πολλά μέρη
πετά το πνεύμα και βαθιά τού λέγει ο λογισμός του:
«Αυτού να ήμουν, είτε αυτού,» και άπειρα πλέκει ο νους του·
όμοια πετούσε η θεά, και στην κορφή του Ολύμπου
έφθασε κι ήβρε τους θεούς εκεί συναθροισμένους
85 μέσα στο δώμα του Διός· της επροσηκωθήκαν
όλοι με τα ολόγεμα ποτήρια χαιρετούσαν·
τους άλλους άφησεν αυτή και το ποτήρι εδέχθη
απ᾽ την ωραίαν Θέμιδα, που πρώτη εμπρός της ήλθε
κι ευθύς την επροσφώνησε με λόγια φτερωμένα:
90 «Ήρα, τι ήλθες τώρα εδώ και ταραγμένη δείχνεις;
Πολύ, θαρρώ, θα σ᾽ έσκιαξεν ο άνδρας σου ο Κρονίδης».
Σ᾽ αυτήν απάντησε η θεά, η Ήρα η λευκοχέρα:
«Ω θεά Θέμι, μη ερωτάς, και μόνη το γνωρίζεις
άσπλαχνην πόσον και άδικην έχει ψυχήν εκείνος
95 μην αμελήσεις τώρα συ το ισόμοιρο τραπέζι
και όπως κι οι άλλοι αθάνατοι και συ θ᾽ ακούσεις ποία
έργα κακά μας προμηνά και μας κηρύττει ο Δίας,
π᾽ ούτε θνητός ούτε θεός δεν θα χαρεί, πιστεύω,
εάν ακόμη ευφραίνεται κανείς εις το τραπέζι».
100 Είπε· κι εκάθισε η θεά, και λύπην αισθανθήκαν
όλ᾽ οι θεοί· κι εγέλασεν εκείνη με τα χείλη
αλλ΄ όμως δεν ιλάρωσε το μέτωπον επάνω
από τα μαύρα φρύδια της και αρχίνησε με πόνον:
«Ανόητοι που παίρνομε θυμόν με τον Κρονίδην·
105 και προσμαχούμε ακόμη εμείς με λόγον ή με χέρι
να τον δαμάσομε, και αυτός μακράν μας καθισμένος
δεν μας λογιάζει παντελώς, και λέγει ότ᾽ είναι πρώτος
στην δύναμιν ασύγκριτα των αθανάτων όλων.
Όθεν καθείς μας το κακό που αυτός του στείλει ας έχει·
110 κι ήδη του Άρη συμφορά, μου φαίνετ᾽ έχει γίνει·
στην μάχην ο αγαπητός Ασκάλαφος εχάθη
π᾽ ο Άρης ο τρομακτικός λέγει πως είν᾽ υιός του».
Είπε, και ο Άρης κτύπησε και με τες δυο παλάμες
τ᾽ ανδρειωμένα του μεριά και με παράπον᾽ είπε:
115 «Δεν θα μου δώσετ᾽ άδικον, ω εγκάτοικοι του Ολύμπου,
εκδικητής αν κατεβώ του υιού μου εκεί στα πλοία,
κι εάν μου μέλλει απ᾽ του Διός τον κεραυνόν να πέσω
με τους νεκρούς να κείτομαι στο αιματωμένο χώμα».
Και να του ζέψουν τ᾽ άλογα στον Φόβον και στον Τρόμον
120 είπε, και αυτός τα υπέρλαμπρα εζώνετο άρματά του.
Τότε δεινότερη χολή θενά ᾽πιανε τον Δία
ενάντια σ᾽ όλους τους θεούς και θ᾽ άναφτε ο θυμός του.
Αλλ᾽ η Αθηνά φοβούμενη μη πάθουν όλοι, αφήκε
τον θρόνον όπου εκάθονταν και στην αυλήν εχύθη.
125 Το κράνος τού αφαιρ᾽ η θεά και την λαμπρήν ασπίδα,
και απ᾽ την βαριά παλάμη του το δόρυ και το σταίνει
στην γην, μετέπειτα πικρά τον Άρην ονειδίζει:
«Ξεφρενιασμέν᾽, εχάθηκες έχεις αυτιά ν᾽ ακούεις
του κάκου, οπόταν μήτε νους, μήτ᾽ εντροπή σού εμείναν.
130 Τ᾽ είπε η θεά δεν άκουσες η Ήρα η λευκοχέρα
που ήλθε τώρα εδώ σ᾽ εμάς απ᾽ τον Ολύμπιον Δία;
Ή θέλεις αφού ξέχειλα συ πρώτος δοκιμάσεις
παθήματα, περίλυπος, στον Όλυμπο να γύρεις
και των θεών μέγα κακό των άλλων να γεννήσεις;
135 Θ᾽ αφήσει ευθύς τους Αχαιούς και τους αυθάδεις Τρώας
και θα ᾽λθει εδώ στον Όλυμπον εμάς να τρικυμίσει,
και τον καθέναν, αίτιον ή μη, θα πάρει εμπρός του.
Όθεν συ παύσε τον θυμόν για το καλόν σου αγόρι
καλύτεροί του στην ανδρειά φονεύθηκαν και άλλοι
140 και στο εξής θα φονευθούν και δυνατόν δεν είναι
κάθε θνητού να σώσομεν εμείς το γενολόγι».
Είπε, και τον ακράτητον θεόν εις το θρονί του
εκάθισεν η Αθηνά· και στο προαύλ᾽ η Ήρα
τον Φοίβον επροσκάλεσε, αντάμα με την Ίριν
145 μηνύτραν όλων των θεών, και προς εκείνους είπε:
«Σας και τους δύο θέλει ο Ζευς να πατ᾽ ευθύς στην Ίδην
και άμα εκεί φθάσετ᾽ έμπροσθεν στο πρόσωπο του Δία
εσείς θα κάμετ᾽ ό,τι αυτός θελήσει και προστάξει».

Μοναξιά ή δέσμευση;

Ο απόηχος της παράδοσης δεν έχει σβήσει. Στο παρελθόν η δέσμευση σε μία σχέση κρατούσε για πάντα υπό τα ιερά δεσμά του γάμου. Ήταν ένα συμβόλαιο με όρους που έπρεπε να τηρηθούν απαρέγκλιτα εφ’ όρου ζωής. Αυτή η αναμφισβήτητη σταθερότητα από την μία ήταν πηγή ασφάλειας, ενώ από την άλλη ισοδυναμούσε με καταναγκαστική αφοσίωση. Οι κανόνες του παιχνιδιού στο πεδίο των σχέσεων άλλαξαν χωρίς να ακυρώσουν τους παλιότερους κανόνες. Τώρα πια αναζητούμε την ασφάλεια χωρίς τους καταναγκασμούς του παρελθόντος. Καθένας μπορεί να αναρωτηθεί: «ποιο είναι το νόημα να δεσμευτώ σε μία σχέση όταν περιορίζεται η ελευθερία μου;». Σε έναν κόσμο όπου η ανεξαρτησία αποθεώνεται και η εξάρτηση είναι ταμπού, οι σχέσεις είναι ευχή και κατάρα.

Μία σχέση έχει πλέον την φιλοδοξία να υπηρετεί ταυτόχρονα δύο κώδικες: από τη μία η ασφάλεια της δέσμευσης και από την άλλη, η ελεύθερη διάθεση του εαυτού. Η βασική επιδίωξη είναι να είμαστε «ελεύθεροι μαζί». Καθώς η μοναξιά στοιχειώνει την ύπαρξη, αυξάνεται η λαχτάρα για την ασφάλεια της συνύπαρξης. Άνδρες και γυναίκες αναζητούν διακαώς την συντροφικότητα ως αντίδοτο στην μοναχική συνείδηση. Η μοναξιά γεννά ανασφάλεια και μία σχέση μοιάζει πολλά υποσχόμενη ώστε να καλύψει αυτό το κενό. Για να φέρει, όμως, η σχέση την αναμενόμενη ικανοποίηση, αρκεί να μην είναι τροχοπέδη στην ελευθερία έκαστου παρτενέρ. Θέλουμε να έρθουμε κοντά, όχι όμως ασφυκτικά κοντά. Γιατί τότε η αφοσίωση φλερτάρει επικίνδυνα με την καταπίεση. Χρειάζονται κάποιες αποστάσεις ασφαλείας για να γλιτώσει κανείς από τις παρενέργειες μία σχέσης που από καταφύγιο μεταλλάσσεται σε εγκλεισμό. Είναι σαν να παίζουμε με την φωτιά. Όσο καθόμαστε κοντά της μας ζεσταίνει. Αν όμως δεν κρατήσουμε τις ασφαλείς αποστάσεις κινδυνεύουμε να καούμε.

Ακροβατώντας, μεταξύ της ανάγκης για ασφάλεια και της επιθυμίας για ελευθερία αναζητείται μία ισορροπία ανάμεσα στο συνδέομαι και αποσυνδέομαι. Σε μία προσπάθεια να τετραγωνιστεί ο κύκλος των συγκρουόμενων επιθυμιών συνάπτονται υβριδικές σχέσεις που αντιστέκονται στην σταθερότητα του χθες. Πρόκειται για τις «σχέσεις τσέπης», του είδους εκείνου που μπορεί κανείς να βγάζει όποτε χρειάζεται, αλλά να καταχωνιάζει βαθιά όταν του είναι πλέον άχρηστες. Στις σχέσεις τσέπης συσφίγγονται οι δεσμοί και συγχρόνως κρατούνται χαλαροί, ώστε να μπορούν να λυθούν πάλι χωρίς πολλή καθυστέρηση αν χρειαστεί. Οι σχέσεις τσέπης γεφυρώνουν το χάσμα που υπάρχει στο δίλημμα «μένω ή φεύγω;». Δεν χρειάζεται να διαλέξω ή να πάρω θέση αφού μπορώ να κάνω και τα δύο ανάλογα με τις διαθέσεις της στιγμής. Όλο αυτό το πηγαινέλα μου επιτρέπει να έχω και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Εκπληρώνω την επιθυμία να έχω μία συντροφιά χωρίς τις υποχρεώσεις μίας σταθερής σχέσης που σκοντάφτουν πάνω στην ελευθερία μου. Είναι σαν να πίνω καφέ χωρίς καφεΐνη ή μπύρα χωρίς αλκοόλ.

ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΣΕΠΗΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΤΗΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΩ ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ, ΧΩΡΙΣ ΟΜΩΣ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΜΟΝΟΣ Η ΜΟΝΗ.

Μου επιτρέπεται έτσι να είμαι «πάνω στον φράχτη» και δεν πατάω με τα δύο πόδια στο στέρεο έδαφος της μίας ή της άλλης πλευράς, είτε της μοναξιάς είτε της δέσμευσης. Γιατί όταν δεσμεύομαι σε μία σχέση κλείνω την πόρτα σε άλλους ευχάριστους ρομαντικούς δεσμούς ενδεχομένως πιο συναρπαστικούς από αυτόν που βιώνω στο παρόν. Περιμένω ότι ο επόμενος παρτενέρ που θα μου χτυπήσει το κουδούνι είναι πιο πολλά υποσχόμενος από αυτόν που ήδη βρίσκεται μπροστά μου. Οι σχέσεις τσέπης μου δίνουν την ευκαιρία να μην λέω όχι στην συσσώρευση πολλαπλών ανέμελων εμπειριών. Χάρη στο χαλαρό πνεύμα που τις διαπνέει μπορώ να ξεφορτωθώ ελαφρά τη καρδία τον παρτενέρ μόλις εκείνος αρχίσει να μου γίνεται βάρος, ώστε να κυνηγήσω χωρίς περισπασμούς το επόμενο ειδύλλιο.

Στις σχέσεις τσέπης δεν χρειάζεται να κοπιάσω ή να αφιερώσω τον πολύτιμο χρόνο μου. Γλιτώνω να αντιμετωπίσω τις δυσκολίες και τις δοκιμασίες που αναπόφευκτα προκύπτουν στη δημιουργία και την διατήρηση μίας κανονικής σχέσης. Σε μία σταθερή συναισθηματική δέσμευση αυξάνεται το ρίσκο να βιώσω τον πόνο αν επέλθει η διακοπή της. Στις σχέσεις τσέπης, από την άλλη, αποφεύγω να επενδύω συναισθηματικά και αυτό μου μετριάζει την οδύνη της απώλειας.

Η απώλεια μίας σχέσης είναι μία εμπειρία θανάτου «δεύτερου βαθμού», η οποία συχνά μετατρέπεται σε συχνά επαναλαμβανόμενο και απείρως επαναλήψιμο συμβάν. Όταν αντιστέκομαι σθεναρά στα μακρόπνοα σενάρια το πέρασμα στην διακοπή της σχέσης γίνεται ανεμπόδιστα και δίχως δεύτερη σκέψη. Αλώβητος – η από τις αγιάτρευτες πληγές ενός επώδυνου χωρισμού μπορώ να προχωρήσω παρακάτω στην δημιουργία μίας νέας σχέσης καταδικασμένη να έχει την ίδια κατάληξη με τις προηγούμενες. Αντί να συνάπτω μία σταθερή σχέση με έναν παρτενέρ, διατηρώ σταθερή σχέση με την εμπειρία θανάτου δευτέρου βαθμού. Μόνο που στις σχέσεις τσέπης ακόμα και αυτή γλιστράει από πάνω μου, χωρίς να την βιώνω με ιδιαίτερο συναισθηματικό κόστος.

Οι σχέσεις τσέπης έχουν παρόμοια δράση με ένα παυσίπονο. Ανακουφίζουν τις παρενέργειες μίας σταθερής συναισθηματικής δέσμευσης. Η ανακούφιση που προσφέρουν είναι μάλιστα διπλή: τόσο όσο βρίσκομαι εντός σχέσης, όσο βρίσκομαι και εκτός της. Όσο είμαι μέσα σε μία σχέση τσέπης και για όσο αυτή διαρκεί, έχω μία διέξοδο στην ταλάντευση που με ταλανίζει μεταξύ της ανάγκης μου για ασφάλεια και τον διακαή μου πόθο για την προσωπική μου ελευθερία. Όταν πάλι είμαι εκτός της σχέσης το συναισθηματικό κόστος υπολογίζεται από μηδαμινό έως αμελητέο. Η ζημιά δεν είναι δα και τόσο μεγάλη. Στο παρελθόν η δέσμευση σε μία σχέση διαρκούσε «μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος». Στην ρευστή μοντέρνα ζωή τηρούνται αντίστοιχα με ευλάβεια οι απειράριθμοι κύκλοι «θανάτου – αναγέννησης – θανάτου». Αυτή η αέναη επανάληψη ενισχύει την ανθεκτικότητα στον βαθύ πόνο. Το πιτσίλισμα γίνεται πιο ασφαλές από ό,τι το κολύμπι στα βαθιά νερά. Οι σχέσεις τσέπης λειτουργούν επιπλέον και σαν συμπλήρωμα διατροφής. Ενισχύουν μεν τις ελλείψεις του οργανισμού, λειτουργούν δε ως υποκατάστατα. Από την άλλη, έχουμε τους καλούς σεφ οι οποίοι επιμένουν, ότι για να γίνει νόστιμο ένα φαγητό είναι απαραίτητη η ποιότητα των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν κατά την ετοιμασία του. Γιατί τα πράγματα να μην είναι ίδια και στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων;

Η υποχρέωση που νιώθει ο κόσμος να στέκεται αρωγός σε όσους βρίσκονται σε ανάγκη

Δεν είναι περίεργο που αποδίδουμε μεγαλύτερη σημασία σε παράγοντες που τραβούν την προσοχή μας. Επιπλέον, τους αποδίδουμε αιτιότητα. Κατά συνέπεια, για κάθε σκέψη που γίνεται, η κατευθυνόμενη προσοχή προσδίδει στα στοιχεία που βρίσκονται στο επίκεντρο ένα συγκεκριμένο είδος αρχικού βάρους.

Τους δίνει θέση ως αιτίες, γεγονός που με τη σειρά του τους δίνει θέση ως απαντήσεις σε ένα από τα πιο στοιχειώδη ανθρώπινα ερωτήματα: Γιατί;

Δεδομένου ότι συνήθως αφιερώνουμε ειδική προσοχή στις πραγματικές αιτίες γύρω μας, αν διαπιστώσουμε ότι δίνουμε αυτού του είδους την προσοχή σε κάποιον παράγοντα, είναι πιθανότερο να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για αιτία. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις πληρωμές σε χρήμα.

Επειδή το χρήμα κυριαρχεί σε τόσο μεγάλο βαθμό στις συναλλαγές –«Θα σου δώσω το χ ποσό, όταν εσύ κάνεις το ψ»–, έχουμε την τάση να συμπεραίνουμε ότι η πληρωμή προκαλεί την ενέργεια, όταν, στην πραγματικότητα, συχνά πρόκειται για κάποιον άλλον, λιγότερο εμφανή, παράγοντα. Οι οικονομολόγοι, συγκεκριμένα, είναι επιρρεπείς σε αυτή την τάση, επειδή στην προσοχή και στις αναλύσεις τους δεσπόζουν οι νομισματικές πλευρές μιας κατάστασης.

Έτσι, λοιπόν, όταν ο οικονομολόγος Φίλιξ Όμπερχολτσερ Γκι (Felix Oberholzer-Gee) από τη Σχολή Επιχειρήσεων του Χάρβαρντ (Harvard Business School) πλησίασε ανθρώπους σε διάφορες τοποθεσίες οι οποίοι περίμεναν σε ουρές αναμονής και τους πρόσφερε χρήματα για να τον αφήσουν να προηγηθεί, διαπίστωσε ότι βάσει ενός αμιγώς οικονομικού μοντέλου μπορούσε να προβλέψει ότι όσο περισσότερα χρήματα πρόσφερε, τόσο περισσότεροι άνθρωποι συμφωνούσαν να πάρουν μέρος στη συναλλαγή.

Τα ευρήματά του έχουν ως εξής: οι μισοί από εκείνους στους οποίους πρόσφερε ένα δολάριο τον άφησαν να προηγηθεί· το 65% τον άφησε όταν πρόσφερε τρία δολάρια και τα ποσοστά αποδοχής εκτοξεύτηκαν στο 75 και 76% όταν πρόσφερε τα μεγαλύτερα ποσά των πέντε και δέκα δολαρίων.

Σύμφωνα με την κλασική οικονομική θεωρία, η οποία καθιερώνει την ιδιοτέλεια ως την πρωταρχική αιτία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα μεγαλύτερα κίνητρα έπεισαν τον κόσμο να αποδεχτεί τη συμφωνία για να βελτιώσει τα οικονομικά του. Πώς μπορούσε να αμφισβητήσει κάτι τέτοιο όποιος παρακολουθούσε τη συναλλαγή;

Τα εξαιρετικά φανερά κίνητρα δικαιολογούσαν τα αποτελέσματα χάρη στην άμεση σχέση τους με το προσωπικό οικονομικό όφελος, σωστά; Τίποτα το εντυπωσιακό δεν συνέβη εδώ, σωστά; Εντάξει, σωστά, εκτός από ένα επιπλέον εύρημα το οποίο αμφισβητεί όλο αυτό το σκεπτικό: σχεδόν κανένας δεν δέχτηκε να πάρει τα χρήματα.

«Θεούλη μου», πρέπει να μονολόγησε ο Όμπερχολτσερ-Γκι, «αυτό είναι παράξενο.» Πράγματι, τα δεδομένα του παρουσίασαν διάφορες αλλοπρόσαλλες πλευρές, τουλάχιστον για τους υπέρμαχους της ιδέας ότι η απόλυτη αιτία της ανθρώπινης δράσης είναι το προσωπικό οικονομικό όφελος.

Για παράδειγμα, παρότι το μεγαλύτερο οικονομικό κίνητρο αύξησε τη συμμόρφωση του κόσμου με την επιθυμία του ερευνητή να προηγηθεί στη σειρά αναμονής, δεν αύξησε τον αριθμό εκείνων που πήραν τα χρήματα· οι καλύτερες προσφορές έκαναν τον κόσμο να θυσιάζει ολοένα περισσότερο τη θέση του στην ουρά, αλλά χωρίς να δέχεται να πάρει τη μεγαλύτερη αποζημίωση.

Για να μπορέσει ο Όμπερχολτσερ-Γκι να εξηγήσει τα ευρήματά του, απομακρύνθηκε από τον συλλογισμό των εμφανών οικονομικών παραγόντων και προσέγγισε έναν κρυφό παράγοντα: την υποχρέωση που νιώθει ο κόσμος να στέκεται αρωγός σε όσους βρίσκονται σε ανάγκη.

Η υποχρέωση πηγάζει από τον κανόνα παροχής βοήθειας, τον οποίο οι συμπεριφορικοί επιστήμονες ενίοτε αποκαλούν κανόνα κοινωνικής ευθύνης. Σύμφωνα με αυτόν, πρέπει να συντρέχουμε όσους χρειάζονται βοήθεια ανάλογα με τις ανάγκες τους. Αρκετές δεκαετίες έρευνας αποδεικνύουν ότι, σε γενικές γραμμές, όσο περισσότερο χρειάζεται κάποιος τη βοήθειά μας, τόσο μεγαλύτερη είναι η υποχρέωση που νιώθουμε να του την παρέχουμε, τόσο περισσότερες ενοχές αισθανόμαστε αν δεν βοηθήσουμε και τόσο πιθανότερο είναι να βοηθήσουμε. Υπό αυτό το πρίσμα, τα αινιγματικά ευρήματα καθίστανται πέρα για πέρα λογικά.

Οι προσφορές για πληρωμή έδωσαν το ερέθισμα για συμμόρφωση, επειδή αφύπνισαν τους παραλήπτες ως προς τον βαθμό της παρούσας ανάγκης. Αυτό το περιστατικό εξηγεί γιατί το μεγαλύτερο οικονομικό δέλεαρ αύξησε τη συναίνεση, παρότι ο περισσότερος κόσμος δεν ήταν πρόθυμος να το εισπράξει: τα περισσότερα χρήματα σήμαιναν μεγαλύτερη ανάγκη από την πλευρά του αιτούντος («Αν αυτός ο τύπος είναι διατεθειμένος να πληρώσει πολλά προκειμένου να περάσει μπροστά από εμένα, μάλλον είναι πραγματικά αναγκαίο να φτάσει μπροστά γρήγορα»).

Θα ήταν αφελές να υποστηριχτεί ότι οι οικονομικοί παράγοντες είναι λιγότερο καθοριστικοί για την ανθρώπινη δράση. Παρ’ όλα αυτά, θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι απλώς και μόνο επειδή είναι τόσο ορατοί (και ως εκ τούτου τραβούν την προσοχή), συχνά δεν είναι τόσο καθοριστικοί όσο φαίνονται.

Αντιθέτως, υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες –κοινωνικές υποχρεώσεις, προσωπικές αξίες, ηθικά πρότυπα–, οι οποίοι απλώς και μόνο επειδή δεν γίνονται αμέσως αντιληπτοί, συχνά είναι περισσότερο καθοριστικοί από όσο φαίνεται. Στοιχεία όπως τα χρήματα, που προσελκύουν την προσοχή στο πλαίσιο των ανθρώπινων συναλλαγών, δεν φαίνονται απλώς πιο σημαντικά, αλλά και πιο αιτιώδη.

Και η αντιλαμβανόμενη αιτιότητα, ιδίως όταν αυτή γίνεται αντιληπτή μέσω της κατευθυνόμενης προσοχής, έχει μεγάλη σημασία για τη δημιουργία επιρροής –αρκετά μεγάλη, ώστε να ευθύνεται για πρότυπα ανθρώπινης διαγωγής που μπορεί να είναι από περίεργα έως ανησυχητικά.

Να κοιτάς τη ζωή σου με ειλικρίνεια και θάρρος

Κοίτα τη ζωή σου με ειλικρίνεια και θάρρος, δες όσα σου έχει χαρίσει. Μη γίνεσαι εγωιστής, παραδέξου πόσο ευλογημένος είσαι που ξυπνάς κάθε πρωί, μη το ξεχνάς, μη το θεωρείς δεδομένο, δεν είναι και δεν θα είναι ποτέ. Κάθε μέρα να ευγνωμονείς που υπάρχεις σε αυτό τον κόσμο, να το δείχνεις με το χαμόγελο σου και να φροντίζεις να είναι αληθινό, να προέρχεται από την ψυχή σου.

Μέσα σε ένα κόσμο που πρωταγωνιστεί το ψέμα, η κακία, η μιζέρια εσύ φρόντισε να είσαι η άλλη μεριά του νομίσματός, η αλήθεια, η καλοσύνη, η χαρά και ας μη ταιριάζεις με τους υπόλοιπους, τίποτα πιο όμορφο από το αληθινό.

Να σηκώνεσαι με φόρα από το κρεβάτι σου κάθε πρωί, με όρεξη, με χαμόγελο, έτοιμος να ζήσεις, να αρπάξεις την κάθε ευκαιρία, να χαρίσεις σε εσένα και σε όσους αγαπάς χαμόγελα. Αυτό είναι η ζωή, χαρούμενες στιγμές, γεμάτες από ξεγνοιασιά και ευγνωμοσύνη που είμαστε ακόμη εδώ. Στιγμές αξέχαστες που δείχνουν πόσο ευλογημένοι αισθανόμαστε για αυτά που έχουμε. Θέλει θάρρος και ειλικρίνεια για να παραδεχτείς πόσο τυχερός είσαι που έχεις ένα σπίτι, υλικά για να μαγειρέψεις, ανθρώπους για να μοιραστείς την χαρά και τον πόνο σου. Πράγματα, απλά, καθημερινά που είναι τόσο σημαντικά και καθόλου δεδομένα. Αν κοιτάξεις γύρω σου, στο δρόμο, θα δεις ανθρώπους που πεινάνε, που δεν έχουν έναν άνθρωπο, ο καθένας μας κρύβει μία ιστορία, αναλογίσου και συνειδητοποίησε το.

Να χαίρεσαι λοιπόν αυτά που έχεις, να δείχνεις ευγνωμοσύνη, μη γίνεσαι αχάριστος, βάλε το θάρρος στη ζωή σου και κάνε όσα θέλεις, μη φοβηθείς στιγμή, μη τα παρατήσεις επειδή όλα σου φαίνονται μάταια. Ξέρεις θα πέσεις πολλές φορές σε αυτήν την παγίδα, κάθε φορά όμως να ρίχνεις μία μάτια στην ψυχή σου, στη ζωή σου, να κοιτάς πόσο γεμάτος είσαι από ευλογία, όλα αυτά που ήρθαν στο δρόμο σου, τους ανθρώπους σου και αυτά που κατέκτησες. Όλα αυτά σου δίνουν δύναμη να προσπαθείς, σου θυμίζουν την αξία που έχει η ζωή, το πόσο όμορφη είναι μέσα στις ατέλειες και στις δυσκολίες της.

Πάντα σου δίνει κάτι όμορφο μέσα στην ασχήμια που επικρατεί και είναι το φως μέσα στη μαυρίλα που σε οδηγεί σε όσα θέλεις να κατακτήσεις και θα τα κατακτήσεις έχοντας το θάρρος, την δύναμη να αντέξεις ότι έρθει στο δρόμο σου. Δόξα τω θεώ είσαι ευλογημένος με τόσο απόθεμα δύναμης που δεν έχεις φανταστεί. Για αυτό σου λέω, μη διστάσεις ποτέ, μη γίνεις εγωιστής, αχάριστος, δέξου ό,τι τελειώνει και καλωσόρισε ό,τι έρχεται.

Ζήσε την ζωή σου με χαρά και αγάπη, έχοντας πάντα στο μυαλό σου πως όλα στο τέλος θα πάνε καλά και αν δεν πάνε θα τα κάνουμε εμείς να πάνε. Και ας σε πουν τρελό, ονειροπόλο, εσύ πάντα να προσπαθείς για το καλύτερο, για το αδύνατο, για ένα καλύτερο κόσμο, να ξέρεις ότι εσύ προσπάθησες και να είσαι ευτυχισμένος με αυτό που κατάφερες. Μέσα σε αυτήν την ασχήμια που μας περιβάλλει, να κρατήσεις το χαμόγελο σου ζωντανό και να νιώσεις ευλογημένος γιατί αυτό είσαι και ας δυσκολεύεσαι ώρες, ώρες να το παραδεχτείς και ας σε τρώει η μιζέρια και η αχαριστία.

Όταν κοιτάζεις την ζωή σου με ειλικρίνεια και θάρρος θα καταλάβεις πως όντως είσαι και θα νιώσεις ευτυχισμένος, έτοιμος να συνεχίσεις να προσπαθείς για όλα αυτά που έχεις στο μυαλό σου.

Η μεγαλύτερη φυλακή είναι να ζεις με το φόβο για το τι θα πουν οι άλλοι

Πόσες γενιές άραγε μεγάλωσαν με τη φράση «Πρόσεχε! Τι θα πουν οι άλλοι γι’ αυτό;» Οι άλλοι…Εκείνοι που μάθαμε να φοβόμαστε για το τι θα πουν για εμάς και δυστυχώς τους επιτρέψαμε να έχουν μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή μας από εμάς τους ίδιους! Εκείνοι για τους οποίους, κατά βάθος, υποχρεώνουμε τον εαυτό μας να προβάλλει μια τέλεια και αψεγάδιαστη ζωή. Εκείνοι που πασχίζεις να μην απογοητεύσεις. Εκείνοι για τους οποίους προσπαθείς να είσαι, ή έστω να φαίνεσαι, ο σωστός…ο φυσιολογικός…ο καθώς πρέπει.

Εκείνοι οι άλλοι…πάντα θα έχουν κάτι να πουν, να κρίνουν, να σχολιάσουν για σένα. Ακόμη κι αν τους δίνεις τον καλύτερό σου εαυτό, ακόμη κι αν τους τρέφεις με τις δικές σου επιτυχίες, ακόμη κι αν τους χαρίσεις στο τέλος όλη σου τη ζωή κάνοντας επιλογές που δεν σου ταιριάζουν μόνο και μόνο για να χωρέσεις στα δικά τους καλούπια. Ναι, ακόμη και τότε, θα έχουν κάτι να πουν!

Από την ανάγκη μας να ενταχθούμε κάπου, από το φορτίο του φόβου που κουβαλάμε για το τι θα σκεφτούν οι γύρω μας, δημιουργήθηκαν οι ταμπέλες. Αυτές που με περίσσεια ευκολία κολλάμε ο ένας στον άλλον! Η ταμπέλα του σωστού, του επιτυχημένου, του μορφωμένου, του πνευματικού, του ετεροφυλόφιλου, του καλού παιδιού…και χιλιάδες άλλες. Μέσα στη μάχη αυτή όλοι κάνουν τα πάντα για να ξεχωρίσουν και να φορέσουν τις σωστές ταμπέλες πάνω τους. Τις κοινωνικά αποδεκτές! Υπάρχουν όμως και οι άλλες ταμπέλες. Οι λίγο πιο επικίνδυνες! Εκείνες που προέρχονται από μια κοινωνία που είναι έτοιμη ανά πάσα στιγμή να κρίνει, να λιθοβολήσει ελαφρά τη καρδία, οτιδήποτε δεν χωράει στα ήδη στημένα καλούπια τους…σε ό,τι λιγότερο, σε ό,τι αλλοπρόσαλλο, ή απλώς διαφορετικό! Αυτά τα ταμπελάκια κανείς δεν θέλει να τα έχει κολλημένα πάνω του, γιατί άλλωστε ‘’Τι θα σκεφτούν οι άλλοι γι’ αυτό;’’

Η ιστορία όμως δεν σταματά εκεί, καθώς όλα συνδέονται μεταξύ τους. Από το φόβο να μην έχουμε τη λάθος ταμπέλα πάνω μας βάζουμε, πολύ συχνά, σώμα και ψυχή να ζει μέσα σε μια ατσάλινη πανοπλία έτσι ώστε να μην μπορεί κανείς να δει τον αληθινό εαυτό που κρύβεται από πίσω. Έναν εαυτό που είναι προορισμένος να περιέχει τα πάντα αρμονικά μέσα του. Ανασφάλεια με δύναμη, κακία με καλοσύνη, φως με σκοτάδι…όλα μέσα στην ίδια σάρκα!

Η πανοπλία αυτή, που τρέχουμε να κρυφτούμε μέσα της, έχει αναλάβει έναν ψεύτικο ρόλο προστάτη. Κρατά την ανασφάλεια, τα τρωτά, τα ευάλωτα, και τα λίγο πιο εύκολα παρεξηγήσιμα κομμάτια του χαρακτήρα μας προστατευμένα…κρατά στο σκοτάδι όλα εκείνα που δεν πρέπει να φανούν προς τα έξω. Και κάπως έτσι η ζωή συνεχίζεται με ορισμένους από τους μεγαλύτερους πόθους μας, από τα πιο έντονα θέλω μας και τα πιο δυνατά καρδιοχτύπια μας να μην βλέπουν ποτέ το φως της μέρας. Κρυμμένα πίσω από την φυλακή της πανοπλίας. Η μεγαλύτερη λοιπόν, και η πιο θλιβερή, φυλακή είναι να ζεις με το φόβο για το τι θα πουν οι άλλοι, και να επιτρέπεις σε αυτόν το φόβο να μην σε αφήνει να ζεις τη ζωή σου όπως πραγματικά θα ήθελες!

Είναι άδικο να ορίζουμε τον εαυτό μας με βάση τα λόγια των άλλων! Μην φοβάσαι πια για το «Τι θα πουν οι άλλοι»…να θυμάσαι πως οι γύρω σου πάντα θα έχουν κάτι να πουν! Μην ακινητοποιείς άλλο την εξέλιξη της ζωής σου στη σκέψη: «Πώς θα το σχολιάσουν οι άλλοι;» ή «θα το εγκρίνουν;» γιατί μην ξεχνάς πως δεν μπορείς να ορίσεις τα στόματα των τρίτων, πάντα θα έχουν λόγους για να ανοίξουν και να κρίνουν εσένα και τις επιλογές σου, και τις περισσότερες φορές δεν θα έχει να κάνει καν με σένα.

Δεν μπορούμε, και δεν πρέπει, να χτίζουμε τις ζωές μας με βάση την άποψη των γύρω μας! Όσο σημαντική κι αν είναι η άποψή τους. Το θέμα δεν είναι να εγκρίνουν οι άλλοι τη ζωή σου, έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν θα καταφέρεις να τους κρατάς όλους ευχαριστημένους. Το θέμα είναι να βρίσκουμε εμείς οι ίδιοι ουσία στη δική μας ζωή. Να βγάζουν νόημα για την δική σου ψυχή οι επιλογές σου, η στάση σου, η καθημερινότητα σου… η ζωή σου.

Να έχουν οι επιλογές σου το δικό σου αποτύπωμα. Να έχει ο δρόμος που περπατάς τα δικά σου βήματα, όχι των άλλων! Γιατί η ζωή άλλωστε είναι δική σου, όχι των άλλων!

Έρευνα: Τα ψάρια έχουν φωνές και επικοινωνούν μεταξύ τους

Φλυαρία στον βυθό; Μπορεί η ησυχία που επικρατεί κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας να μας πείθει για το αντίθετο, όμως τα ψάρια τελικά, μιλούν και πιθανώς επικοινωνούν μεταξύ τους.

Τα αποτελέσματα μελέτης των επιστημόνων του Cornell University, οι οποίοι αποφάσισαν να ασχοληθούν με το θέμα, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς υποστηρίζουν ότι περίπου τα 2/3 από τις 175 οικογένειες των ψαριών που υπάρχουν είναι πιθανό να επικοινωνούν με ήχο.

Η σχετική δημοσίευση, η οποία έγινε στο περιοδικό Ichthyology & Herpetology, παρουσιάζει ανάλυση που δείχνει πως η φωνητική ομιλία των ψαριών έχει τουλάχιστον 33 εξελικτικά στάδια.

«Αυτό σημαίνει πως έχουν κάτι να πουν”, γράφει το Science Alert, όπου ένας από τους επικεφαλής της έρευνας, ο dr. Andrew Bass δήλωσε ότι τα ψάρια εξελίχθηκαν πάρα πολύ και ποικιλοτρόπως, μέσα στους αιώνες –καθώς προσαρμόζονταν στα νέα δεδομένα.

Μάλιστα η ομιλία των ψαριών ή ηχητική τους συμπεριφορά φαίνεται ότι αποτελεί πανάρχαια υπόθεση, καθώς ανακαλύφθηκε πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια, όταν βάσει των στοιχείων που υπάρχουν “τα ζώα ξηράς με ραχοκοκαλιά άρχισαν να ακούγονται για πρώτη φορά”.

Και, όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους, η συμπεριφορά των ψαριών στην ομιλία δεν είναι πανομοιότυπη σε όλα τα είδη. Άλλα μιλούν περισσότερο και άλλα λιγότερο, άλλα πιο δυνατά και άλλα χαμηλόφωνα…

Ο dr Rice επισημαίνει ότι η συγκεκριμένα έρευνα αναφέρεται μόνο στις ομάδες των ψαριών που «φωνάζουν», εννοώντας ότι μπορεί να υπάρχουν και άλλες κατηγορίες ψαριών που μιλούν χωρίς να γίνοyn αντιληπτά από τους επιστήμονες.

Όσο για τη… θεματολογία με την οποία ασχολούνται τα ψάρια, οι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να τσακώνονται για την τροφή, όταν διεκδικούν την ίδια περιοχή, ακόμη και για το σεξ…

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ακόμη ότι έχουν χορωδίες αυγής και σούρουπου, όπως οι μοναδικές συναυλίες των πουλιών ειδικά το χάραμα…

«Τα ψάρια κάνουν τα πάντα. Αναπνέουν, πετούν, τρώνε τα πάντα. Σε αυτό το σημείο, τίποτα δεν θα με εξέπληξε για τους ήχους που μπορούν να κάνουν. Σίγουρα έχουν φωνές», κατέληξε ο dr. Rice.

Η νέα έρευνα γυρίζει σελίδα στην ιστορία και τα χαρακτηριστικά ενός θαυμαστού πληθυσμού, που, όπως όλα δείχνουν, έχει ακόμη πολλά να μας πει…

Κάρλος Καστανέντα: Μάγοι και σοφοί – Οι αρχιτέκτονες του παντός

Οι Τολτέκοι και η μυστική παράδοσή τους.

Σύμφωνα με τον Καστανέντα, η λέξη Τολτέκος δεν αναφέρεται απλά στους δημιουργούς του αρχαίου εκείνου πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην κεντρική Αμερική, αλλά δηλώνει συνάμα και ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό της φυλής αυτής, όπως δημοκράτης ή φιλόσοφος.

Οι Τολτέκοι αντιπροσωπεύουν φυσικά τον πολιτισμό των ιθαγενών του κεντρικού και νότιου Μεξικού, αλλά ο ίδιος ο Καστανέντα προσθέτει πως υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα, οι ιθαγενείς αυτοί να ήταν φορείς μιας πολύ παλαιότερης-και άγνωστης πια-παράδοσης που έφτασε στην Αμερική με τη μετανάστευσή τους δια μέσου του Βερίγγειου Πορθμού πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια.

Γράφει λοιπόν:

«Τολτέκος είναι αυτός που γνωρίζει τα μυστικά της Δεύτερης Όρασης και του Ονειρέματος. Σχετίζεται με μια μικρή ομάδα ανθρώπων που γνώριζαν πώς να διατηρούν ζωντανή μια παράδοση πιο παλιά από το 3000 π.Χ. Το έθνος των Τολτέκων συντηρεί μια παράδοση, που χωρίς αμφιβολία είναι πολύ παράδοξη για το σημερινό δυτικό κόσμο. Ο Δον Χουάν μου έχει διηγηθεί επανειλημμένα για τους παλιούς μάγους, εκείνους τους Ανθρώπους της Γνώσης που οι Ισπανοί κατακτητές δεν μπόρεσαν να καταστρέψουν, διότι δεν ήξεραν τίποτα για την ύπαρξή τους, ούτε γνώριζαν για τις αδιανόητες ιδέες του κόσμου τους. Υπάρχει ακόμη μια ομάδα στην περιοχή Chiapas στο νότιο Μεξικό. Αποτελείται από 14 μέλη. Αν και ο βασικός πυρήνας είναι οκτώ άτομα, είναι όλοι τους αναντικατάστατοι στο έργο που κάνει ο καθένας τους. Αν ο καθένας τους είναι αρκετά άψογος, ένας πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων μπορούν να βοηθηθούν. Το «8» είναι μαγικός αριθμός…»

Ο Δον Χουάν Μάτους, έλεγε πως οι Ναγκουάλ-οι Τολτέκοι μάγοι που επέζησαν από τις αναταραχές που προκάλεσαν οι Ισπανοί Κονκισταδόρες-απομονώθηκαν από τον κόσμο και από τους μαθητές τους χρησιμοποιώντας τις μαγικές τους τεχνικές, στα τέλη του 16ου αιώνα. Οι μάγοι που επιβίωσαν, ήταν αυτοί που είδαν την ευκαιρία να «κρυφτούν» (με την τεχνική της παραφύλαξης) από τους κατακτητές σαν μια μαγική πρόκληση: «Ξέρουμε πως τίποτα δεν μπορεί να γεμίσει περισσότερο με πάθος το πνεύμα ενός Πολεμιστή, όσο η πρόκληση να αντιμετωπίσει απίθανους ανθρώπους σε θέσεις εξουσίας».

Οι καινούργιοι σοφοί, συνεχίζει ο Δον Χουάν, δεν ενδιαφέρονται τόσο για τη Δύναμη όσο για την Γνώση που μπορούν να κερδίσουν για τον κόσμο γύρω τους: ο λόγος ύπαρξης όλων των ευαίσθητων ανθρώπων είναι να γοητευτούν από την Γνώση.

Κατά κάποιο τρόπο, οι σοφοί αυτοί άνθρωποι έχουν τη δύναμη να σβήσουν πολλές από τις μνήμες της εκπαίδευσης των μαθητών τους ή-για να το πούμε καλύτερα-να τους απελευθερώσουν από την εκπαίδευσή τους, όταν οι μαθητές βρίσκονται σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο γνώσης. Οι μνήμες που παράγονται σε αυτό το υψηλό επίπεδο, δεν είναι συνήθως διαθέσιμες από τη συνείδηση.

Αυτή η ανικανότητα του να θυμηθεί κανείς, υψώνει μπροστά στον Πολεμιστή ένα ανυπέρβλητο φράγμα και του δημιουργεί την ανάγκη να προσπαθήσει να θυμηθεί και να θέλει να συνεχίσει παραπέρα. Μόνο μετά από πολλά χρόνια προσπαθειών και πειθαρχίας, μπορούν οι Πολεμιστές να θυμηθούν ξανά την εκπαίδευσή τους. Μέχρι τότε οι σκέψεις και διαδικασίες που είχαν διδαχθεί έχουν αποκτήσει μια υποκειμενικότητα που σημαίνει πως ο αρχικός σκοπός των σοφών έχει επιτευχθεί.

ΤΟΝΑΛ ΚΑΙ ΝΑΓΚΟΥΑΛ: ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

«Είμαστε φωτεινά όντα. Είμαστε δέκτες αντιλήψεων. Είμαστε μια συνείδηση. Δεν είμαστε αντικείμενα. Είμαστε απεριόριστοι.» Δον Χουάν

Οι έννοιες του Τονάλ και του Ναγκουάλ αποτελούν την βασική έκφραση του δυϊσμού στη μυστική παράδοση των Τολτέκων μάγων και η σύνθεσή τους-ή μάλλον η επίγνωση της σύνθεσής τους-αποτελούν τα Πάντα.

Το Ναγκουάλ είναι πέρα και έξω από τις λέξεις. Όλες οι πιθανές ασκήσεις, οντότητες και εαυτοί, επιπλέουν μέσα του αιώνια σαν βαρκούλες, ειρηνικά και αναλλοίωτα. Μετά η ενοποιητική δύναμη της ζωής συνδέει κάποια από αυτά και δημιουργεί έτσι ένα πλάσμα, μια ύπαρξη. Η ύπαρξη αυτή χάνει τις αισθήσεις της και τυφλώνεται από τη λάμψη και τις φωνές του Τονάλ, εκεί που υφίστανται όλοι οι ενοποιημένοι οργανισμοί.

Αυτή η ενοποίηση είναι η Φυσαλίδα της Αντίληψης. Το μυστικό του διπλού βρίσκεται μέσα στη φυσαλίδα αυτή. Μέσω του Ναγκουάλ η ενότητα των αισθήσεων μπορεί να επαναπροσδιοριστεί σε οποιαδήποτε μορφή και να συναρμολογηθεί αυτόματα οπουδήποτε. Με άλλα λόγια, κάποιος μπορεί να αντιλαμβάνεται το «εδώ» και το «εκεί» ταυτόχρονα. Το Ναγκουάλ επιβεβαιώνεται με τη Θέληση και το Τονάλ με τη Λογική.

Το Τονάλ δνε είναι παρά μια αντανάκλαση αυτού του απερίγραπτου αγνώστου που διακρίνεται από την τάξη, ενώ το Ναγκουάλ δεν είναι παρά η αντανάκλαση αυτού του απερίγραπτου κενού που περιέχει τα πάντα.

Ο Καστανέντα περιγράφει στα βιβλία του ένα σύμπαν πολωμένο ανάμεσα σε δύο άκρα: τη Δεξιά Πλευρά και την Αριστερή Πλευρά. Η Δεξιά αντιστοιχεί σε αυτό που ο Δον Χουάν ονόμαζε Τονάλ και η Αριστερή στο Ναγκουάλ. Αναφερόμαστε σε ένα «μικροκοσμικό» και σε ένα «μακροκοσμικό» σχήμα.

Ακολουθούν τα δύο ημισφαίρια της Φυσαλίδας της Αντίληψης, που αντιστοιχούν στο ενεργειακό σώμα. Ο μάγος «καθαρίζει» από τα «σκουπίδια» ένα μέρος της Φυσαλίδας και έπειτα αναδιοργανώνει ό,τι απομένει, στην άλλη πλευρά. Εργάζεται «χωρίς οίκτο» και μαθαίνει, ώσπου όλο το όραμα του κόσμου γι αυτόν να απομείνει στο ένα ημισφαίριο.

Το καθαρό ημισφαίριο αναμορφώνεται από κάτι που οι Μάγοι ονομάζουν Θέληση. Η μεγάλη δυσκολία είναι πως από τος σημείο αυτό και μετά, η γλώσσα δεν μπορεί να μας βοηθήσει καθόλου. Από το σημείο αυτό και μετά είναι το ίδιο σώμα που πρέπει να δράσει, να πάρει την κατάσταση στα «χέρια» του, το μυαλό δεν μπορεί να συλλάβει τίποτε πέρα από κει.

Είναι φανερό πια, νομίζω, πως κάθε φορά που γίνεται λόγος για το ενεργειακό σώμα του ανθρώπου δεν αναφερόμαστε στο ανθρώπινο σώμα που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, αλλά σε ένα άλλο: στο πραγματικό μας σώμα σύμφωνα με τους μάγους.

Αυτό το πραγματικό σώμα είναι ένα φωτεινό αυγό, που η συνοχή του κρατιέται απ΄π ένα σημείο συναρμολόγησης. Ένα σημείο που συναρμολογεί τη στατική πραγματικότητα γύρω από τον ένοικο αυτού του φωτεινού αυγού. Το σημείο αυτό είναι κλειδωμένο και δεν κινείται. Ότνα κινείσαι μέσα στο φωτεινό αυτό αυγό, είναι σαν να πεθαίνεις, γιατί ο κόσμος θα πάψει να σε βλέπει όπως σε είχε συνηθίσει. Θα είσαι νεκρός γι αυτούς.

Οι μάγοι της γραμμής των Τολτέκων δεν πεθαίνουν στην πραγματικότητα-ό,τι κι αν σημαίνει «πραγματικότητα»-μετατοπίζουν απλώς τη θέση τους μέσα στο φωτεινό αυγό και αντιμετωπίζουν μια άλλη πραγματικότητα. Το κυριότερο μέλημά τους είναι να Ανακεφαλαιώσουν τη ζωή τους και να προσφέρουν την Ανακεφαλαίωση αυτήν ως υποκατάστατο αντί για την συνείδησή τους στον Αετό.

Μια σημαντική πρακτική εξάσκηση των μάγων λοιπόν είναι η εξάσκηση της μνήμης που βοηθάει στο να μπορούν να είναι σε θέση, όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, να κάνουν μία πλήρη και απόλυτη Ανακεφαλαίωση της ζωής τους. Να ξεγελάσουν τον Αετό, να του προσφέρουν ένα υποκατάστατο της συνείδησής τους και να γλιστρήσουν προς την αριστερή του πλευρά.

Η διδασκαλία του Δον Χουάν προσπαθεί να μεταμορφώσει το σώμα σε ένα ζωντανό σκάνερ, που θα ανιχνεύει τους παράξενους σχηματισμούς ύλης που περιφέρονται στο μαγικό σύμπαν. Εκτός από τον Αετό, στο σύμπαν περιφέρονται και οι μυστηριώδεις Γρήγορες Σκιές, οντότητες που η σύλληψή τους μπορεί να γίνει μόνο με τη βοήθεια της ανθρώπινης ανατομίας, οντότητες που μπορούν κάτω από ορισμένες συνθήκες να γίνουν Σύμμαχοί μας.

Πρόκειται για Ανιχνευτές-Εισβολείς από αδιανόητους κόσμους που χρησιμοποιούν τη συνειδητότητα σα θάλασσα για τις εξερευνήσεις τους. Τα ανθρώπινα όνειρα-όπου μπορούν να γίνουν αντιληπτά τα ανόργανα αυτά πλάσματα-θα πρέπει να μοιάζουν σαν νησάκι στο πέλαγος γι αυτούς. Από τη στιγμή που βρίσκεις μια τέτοια οντότητα μέσα σε κάποιο όνειρο, μπορείς να την πείσεις να σε ταξιδέψει στον κόσμο της, χρησιμοποιώντας με τον τρόπο αυτό την ενέργειά της. Αυτός είναι ο τρόπος για να ταξιδέψει κανείς σε ένα δίδυμο με το δικό μας σύμπαν. Μαγικό, αδιανόητο και άφατο.

Εκτός από τις Γρήγορες Σκιές όμως στο μαγικό αυτό σύμπαν, μπορεί να βρει κανείς και τις τρομερές οντότητες που λέγονται Βολαδόρες και είναι οι συνοδοί του Αετού.

Οι Βολαδόρες είναι ένα είδος ανόργανων οντοτήτων του σύμπαντος, που τρέφονται με την ανθρώπινη συνείδηση. Οι ακόλουθοι αυτοί του Αετού, τρέφονται με την καθημερινή ανθρώπινη εγωιστική αναπόληση και την ανθρώπινη μεμψιμοιρία. Παρόλα αυτά ο άνθρωπος μπορεί να τους διώξει, αν αναπτύξει ένα συγκεκριμένο είδος επίγνωσης μέσω της πειθαρχίας, που για τους Βολαδόρες είναι γευστικά αδιάφορη.

Η επίγνωση που κατάφερε να αναπτύξει ο Καστανέντα κάλυπτε ολόκληρο το σώμα του, ενώ η επίγνωση της Τάισα Αμπελάρ-που ανήκε στην ομάδα του-που απλωνόταν από τα πόδια μέχρι την κνήμη της, επέτρεπε να αντιλαμβάνεται φανταστικούς κόσμους.

Οι Βολαδόρες είναι ουσιαστικά, σχηματισμοί απρόσωπης ενέργειας και εξαιρετικά αρπακτικοί όπως όλα τα πλάσματα του σύμπαντος. Το σημαντικό είναι πως η ιστορία με τους Βολαδόρες δεν αποτελεί κάποιο είδος μεταφοράς: πρόκειται-όπως υποστηρίζει και η ίδια η Αμπελάρ-για ένα πραγματικό γεγονός. Έχει μάλιστα στην κατοχή της τρεις φωτογραφίες (οι δυο αποτελούν μεγεθύνσεις της πρώτης), όπου απεικονίζεται ένα από τα αρπακτικά αυτά πλάσματα να αιωρείται σαν μαύρη σκιά πάνω από τα βουνά του Μεξικού.

Η σκιά της φωτογραφίας τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια ενός ανοιξιάτικου φεστιβάλ, όπου πήραν μέρος χιλιάδες Θιβετιανοί Βουδιστές και Χριστιανοί, και έδειχνε να ανήκει σε άνθρωπο, με τα χέρια ενωμένα και τα γόνατα λυγισμένα στη στάση της προσευχής. Φαίνεται πως η ποσότητα της επίγνωσης που δημιουργήθηκε στο χώρο εκείνο, ήταν τόσο μεγάλη που το αρπακτικό εκείνο πλάσμα έγινε ορατό στο φωτογραφικό φιλμ.

Ορατίου Οι Ωδές – Β΄-10

Ορθότερα θα ζήσεις, Λικίνιε*, εάν δεν αναζητείς διαρκώς
και επίμονα το πέλαγος, ούτε εάν πλέεις πάρα πολύ κοντά
στην επικίνδυνη ακτή, όταν τρέμεις τις θύελλες
και παίρνεις προφυλάξεις.

Όποιος αγαπά τη χρυσή μεσότητα
αποφεύγει ασφαλής τους ρύπους ενός
παλαιού οικήματος, αποφεύγει με φρόνηση
την έπαυλη, που προκαλεί τον φθόνο.

Συχνότερα τραντάζεται από τους ανέμους το πελώριο
πεύκο, με σφοδρότερη πτώση καταρρέουν οι πανύψηλοι
πύργοι, τα υψηλότερα όρη πλήττουν
οι κεραυνοί.

Ελπίζει στις δυσχέρειες, φοβάται στις ευνοϊκές
στιγμές την εναλλαγή της τύχης ο καλά προετοιμασμένος
νους. Τους δύσμορφους χειμώνες επαναφέρει
Ο Δίας, ο ίδιος

τους εκδιώκει. Εάν τώρα κυριαρχεί το κακό,
δεν θα είναι πάντα έτσι. Κάποτε με την κιθάρα
συνεγείρει την σιωπηλή Μούσα ο Απόλλωνας
και δεν εντείνει διαρκώς το τόξο.

Στις στεναχώριες να είσαι θαρραλέος
και ισχυρός· ο ίδιος με σοφία θα συστέλλεις
τα ιστία, όταν θα φουσκώνουν υπερβολικά
από τον ευνοϊκό άνεμο.
-------------------
* Ο Λεύκιος Λικίνιος Μουρήνας (ύπατος το 23 π.Χ.) ανήκε στη μερίδα των δημοκρατικών. Ήλθε σε σύγκρουση με τον Οκταβιανό Αύγουστο, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το αξίωμά του, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο με την κατηγορία της συμμετοχής σε συνωμοσία και θανατώθηκε, ενώ επιχειρούσε να εγκαταλείψει την Ιταλία.

Η διαστροφικότητα δεν προέρχεται από ψυχική διαταραχή αλλά από ψυχρό ορθολογισμό

Η διαστροφικότητα δεν προέρχεται από ψυχική διαταραχή αλλά από ψυχρό ορθολογισμό και, παράλληλα, από την αδυναμία του ατόμου να θεωρήσει τους άλλους ανθρώπινα όντα. Ορισμένα από αυτά τα άτομα διαπράττουν παρανομίες για τις οποίες δικάζονται, τα περισσότερα όμως κάνουν χρήση της γοητείας τους και της ικανότητας προσαρμογής που διαθέτουν προκειμένου ν’ ανοίξουν δρόμο στην κοινωνία, αφήνοντας πίσω τους πληγωμένους ανθρώπους και ρημαγμένες ζωές.

Ψυχίατροι, δικαστές, εκπαιδευτές, όλοι έχουμε πέσει στην παγίδα διεστραμμένων ατόμων που θεωρούνταν θύματα. Μας είχαν δείξει ό,τι ακριβώς περιμέναμε από τέτοια άτομα, με στόχο να μας σαγηνέψουν ευκολότερα, κι εμείς τους είχαμε αποδώσει νευρώσεις. Όταν, αργότερα, αποκάλυψαν το αληθινό τους πρόσωπο, καθιστώντας σαφείς τους εξουσιαστικούς τους στόχους, αισθανθήκαμε εξαπατημένοι, εξευτελισμένοι, ακόμη και ταπεινωμένοι. Αυτό ερμηνεύει την επιφυλακτικότητα των ειδικών όταν πρόκειται να αποκαλύψουν τέτοια άτομα. «Προσοχή, είναι διεστραμμένος!» λένε οι ψυχίατροι μεταξύ τους, που σημαίνει «Είναι επικίνδυνος» αλλά και «Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Παραιτούμαστε έτσι από οποιαδήποτε παροχή βοήθειας προς τα θύματα. Φυσικά, ο χαρακτηρισμός «διαστροφή» είναι πολύ σοβαρός· χρησιμοποιούμε συνήθως τον όρο για πράξεις μεγάλης ωμότητας, αδιανόητες ακόμη και για τους ψυχιάτρους, όπως είναι οι κατά συρροή δολοφονίες.

Ωστόσο, είτε μιλάμε για ανεπαίσθητες επιθετικές ενέργειες, με τις οποίες άλλωστε θ’ ασχοληθούμε εδώ, είτε για κατά συρροή δολοφονίες, πρόκειται για «σαρκοφαγία», για μια πράξη δηλαδή που ιδιοποιείται τη ζωή. Ο όρος «διεστραμμένος» σκανδαλίζει, ενοχλεί. Αντιστοιχεί σε μια αξιολογική κρίση και οι ψυχαναλυτές αρνούνται να διατυπώνουν αξιολογικές κρίσεις. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι πρέπει να δέχονται τα πάντα; Η άρνησή τους να ορίσουν τη διαστροφή συνιστά πολύ σοβαρότερη πράξη, γιατί έτσι το θύμα εγκαταλείπεται απροστάτευτο, αβοήθητο, ευάλωτο, στο έλεος του επιτιθέμενου.

Στην κλινική μου εμπειρία ως ψυχοθεραπεύτριας έχω αν κούσει την οδύνη των θυμάτων και την αδυναμία τους να προστατευτούν. Θα καταδείξω, λοιπόν, ότι η πρώτη ενέργεια των σαρκοβόρων αυτών είναι να παραλύσουν τα θύματά τους, ώστε να μην μπορούν να προστατευτούν. Αργότερα, ακόμη και την προσπαθήσουν να καταλάβουν τι τους συμβαίνει, δεν έχουν τα να προστατευτούν. Επίσης, αναλύοντας τη διαστροφική επικοινωνία, θα επιχειρήσω να αποκαλύψω τη διαδικασία που μέσα συνδέει τον επιτιθέμενο με το θύμα της επίθεσης, προκειμένου να βοηθήσω τα θύματα ή τα μελλοντικά θύματα να ξεφύγουν από τα δίχτυα του θύτη. Συμβαίνει συχνά να ζητούν βοήθεια τα θύματα και να μη βρίσκουν ανταπόκριση. Είναι σύνηθες να συμβουλεύουν οι ψυχαναλυτές τα θύματα διαστροφικής επίθεσης να αναζητήσουν τη δική τους ευθύνη για την επίθεση την οποία υπέστησαν ή υφίστανται. Τους καθοδηγούν ώστε να κατανοήσουν ότι την επιδίωξαν, ακόμη και ασυνείδητα. Πράγματι, η ψυχανάλυση εξετάζει μόνο το ενδοψυχικό, δηλαδή αυτό που συμβαίνει στο μυαλό του ατόμου, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον αγνοεί, επομένως, το πρόβλημα του θύμα τος, το οποίο θεωρείται ο μαζοχιστής συνένοχος. Ενίοτε, οι ψυχοθεραπευτές, στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν τα θύματα, λόγω του δισταγμού τους να χρησιμοποιήσουν τους όρους «επιτιθέμενος» και «θύμα επίθεσης», ενισχύουν τις ενοχές του θύματος και συνεπώς, επιτείνουν τη διαδικασία εξόντωσής του. Θεωρώ ότι οι κλασικές θεραπευτικές μέθοδοι δεν επαρκούν για να βοηθήσουν τα θύματα.

Προτείνω, λοιπόν, μέσα προσαρμοσμένα στην κάθε περίπτωση, που θα λαμβάνουν υπόψη την ιδιομορφία της διαστροφικής επίθεσης. Δεν πρόκειται να δικάσουμε εδώ τους διεστραμμένους – εξάλλου, είναι σε θέση να υπερασπιστούν τον εαυτό τους θαυμάσια αλλά να συνειδητοποιήσουμε τη βλαβερότητα, την επικινδυνότητά τους για τους άλλους, ώστε να επιτρέψουμε στα θύματα ή στα μελλοντικά θύματα να προστατευτούν. Ακόμη κι αν θεωρήσουμε -και δικαίως- τη διαστροφή ως αμυντική λειτουργία (άμυνα κατά της ψύχωσης ή της κατάθλιψης), τα διεστραμμένα άτομα δεν απαλλάσσονται των ευθυνών τους. Υπάρχουν ανώδυνοι χειρισμοί που αφήνουν απλώς μια γεύση πικρίας ή ντροπής, στην περίπτωση της εξαπάτησης, αλλά και χειρισμοί πολύ σοβαρότεροι, που πλήττουν ακόμη και την ταυτότητα του θύματος και αποτελούν ζήτημα ζωής ή θανάτου. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα διεστραμμένα άτομα είναι επικίνδυνα τόσο άμεσα, για τα θύματά τους, όσο και έμμεσα, για το περιβάλλον, γιατί το ωθούν να απεμπολήσει τις σταθερές του και να θεωρήσει ότι μπορεί να υιοθετήσει έναν τρόπο σκέψης πιο ελεύθερο, εις βάρος των άλλων.

Η Βιομηχανία της Ελευθερίας

Ιδέες για την ελευθερία στον 21ο αιώνα.

Υπάρχει ένα πράγμα για το οποίο κάθε επαναστάτης και ιδεολόγος στην Γη, στο παρελθόν και παρόν, έχει αγωνιστεί ανά τους αιώνες, η Ελευθερία. Υπάρχουν λίγα πράγματα (αν υπάρχουν) τόσο ευρέως αποδεκτά τόσο καθολικά καλά, όπως η ιδέα ή το αίσθημα της ελευθερίας. Είτε πρόκειται για φιλελεύθερους, κομμουνιστές, ριζοσπάστες ισλαμιστές, κάποιο περιθωριακό κίνημα ή το κατεστημένο των κυβερνήσεων, όλοι ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται για κάποιου είδους ελευθερία, τουλάχιστον για τους ίδιους και την μεριά τους.

Η ερμηνεία αυτής της λέξης, σίγουρα ποικίλει με την πάροδο του χρόνου, αλλά είναι συντριπτικά αποδεκτή ως η υψηλότερη των ηθικών στόχων κι αυτό δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ωστόσο, με τα χρόνια η ιδέα του τι σημαίνει ελευθερία έχει περιοριστεί κι επί του παρόντος η ερμηνεία της, φαίνεται αφημένη στα χέρια της Δύσης. Οι υποστηρικτές ενός πολυπολικού κόσμου δεν έχουν παρουσιάσει ακόμα ένα σαφές όραμα της ελευθερίας τους, το οποίο θα ήταν βεβαίως, προς τα συμφέροντά τους, την επόμενη φορά που η κεντρική “εκλεγμένη” εξουσία θα προσπαθήσει να προκαλέσει μια «χρωματιστή επανάσταση», με τους γνωστούς δόλιους τρόπους της.

Η “μονοπολικότητα” της όποιας, ιδέας για την ελευθερία, δεν υπήρχε από πάντα, επομένως υπάρχει περιθώριο για κάποια ευελιξία. Κατά την διάρκεια του “ψυχρού πολέμου” οι κομμουνιστές Σοβιετικοί, προσπάθησαν απολύτως προπαγανδιστικά να πουλήσουν ένα όραμα ελευθερίας από την επιθυμία, την έλλειψη στέγης, την ανεργία και άλλα «μειονεκτήματα» του καπιταλισμού. Αυτό το είδος της “ελευθερίας από θέληση”, πολέμησε κατά της “ελευθερίας του λόγου/έκφρασης” για αρκετό καιρό. Αυτή η κομμουνιστική προσπάθεια πώλησης μιας μονοκομματικής μορφής ελευθερίας τελικά απέτυχε (απέτυχε;) αλλά σίγουρα ήταν ένα δελεαστικό όραμα στα μάτια των μη εχόντων, που πυροδότησε επαναστατική δράση σε όλον τον φτωχόκοσμο. Ο Στάλιν τους έκανε όλους φτωχούς κι επαίτες και καθάρισε με την πλέμπα, κρατώντας τον πλούτο και την χλιδή για τους δικούς του.

Το φιλελεύθερο όραμα της ελευθερίας που “νίκησε” την ΕΣΣΔ των κομμουνιστών, μας έχει δώσει πολλά μεγάλα πράγματα, όπως την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων και κάτι το οποίο συχνά ξεχνάμε να εκτιμήσουμε όπως το “αθώος μέχρι να αποδειχθεί ένοχος”, αλλά όσο περνάει ο καιρός σε αυτή την άποψη, έχει αρχίσει να παίρνει μια στροφή προς το χειρότερο και είναι από πολλές οπτικές γιατί η σιωπηλή, οικονομικά αδύναμη πλειοψηφία, αισθάνεται παγιδευμένη μέσα στο πλασματικά ευχάριστο, δυτικό δυστοπικό βιότοπό της. Κανένα εναλλακτικό όραμα δεν έχει σταθεί για να αμφισβητήσει την αντίληψή μας για την ελευθερία, κάτι που έχει οδηγήσει φυσικά στην αποσύνθεση της έννοιας, κατά την διάρκεια των δεκαετιών. Υπάρχει εναλλακτικό όραμα άραγε; Φυσικά υπάρχει.

Η ελευθεριότητα, «παιδικοποιεί» την κοινωνία.

Κατά το πέρασμα των γενεών, η ιδέα της ιερότητας του ατόμου και των αναφαίρετων δικαιωμάτων του, έχει μετατραπεί σε μια οπτική «δεν μπορείτε να μου πείτε τι να κάνω». Ο χθεσινός άσχετος καλοβολεμένος, έχει γίνει σήμερα ένας τρελός που ουρλιάζει, γιατί αισθάνεται τα δικαιώματά του να έχουν παραβιαστεί, επειδή του έβαλαν ένα κομμάτι κοτόπουλο λιγότερο στον κουβά παραγγελίας από το τοπικό φαστ φουντ drive-thru.

Έχουμε την ελευθερία των “δημοσιογράφων” να μπορούν να φτιάχνουν φρικτά σκληρά memes με την Βασίλισσα της Αγγλίας, τον Πρόεδρο των ΗΠΑ ή οποιοδήποτε άλλο σημαντικό πρόσωπο. Μπορούμε να κάψουμε την σημαία/εθνικά σύμβολα ελεύθερα. Κανείς δεν μπορεί να μας πει να σταματήσουμε να τρώμε πρόχειρο φαγητό, ακόμη και όπως εμείς οδηγούμαστε με σιγουριά στον διαβήτη ή χειρότερα και ενώ κάνουμε την βόλτα μας γύρω στα walmart με ένα ειδικά διαμορφωμένο Scooter για ακραία παχύσαρκους. Οι άνδρες δεν μπορούν να σταματήσουν από το πρόχειρο σεξ, ούτε να εμποδιστούν από το να ντυθούν ως γυναίκες πόρνες, ως μέρος μιας “παρέλασης περηφάνιας”. Για πολλούς αυτά είναι μια επίδειξη των δυτικών ελευθεριών τους, όπως τις καταλαβαίνουν σήμερα. Έχουμε έρθει να πιστεύουμε ότι αν κανείς δεν μπορεί να μας πει “όχι” ή ακόμη και να ασκήσει πίεση σε μας να στο να μην κάνουμε κάτι, τότε και μόνο τότε είμαστε ελεύθεροι.

Αυτή η ερμηνεία δημιουργεί έναν κατασταλτικό εφιάλτη, στον οποίο τα «ενήλικα παιδιά» κάνουν ξεσπάσματα, όπως αντίστοιχα τα μωρά, που πρέπει όλοι οι υπόλοιποι να ανεχτούμε. Δεν έχουμε την ελευθερία να σηκωθούμε και να υπερασπιστούμε τους ηγέτες μας, τους ήρωες ή ακόμα και την προσωπική μας τιμή. Δεν είμαστε ελεύθεροι να ενεργούμε σαν το ότι εθνικά μας σύμβολα είναι ιερά. Δεν μπορούμε να κάνουμε τους ανθρώπους να σταματήσουν να τρώνε, να φύγουν από το διαδίκτυο και να επιστρέψουν στην κοινωνία, να ξεκινήσουν οικογένειες, ούτε μπορούμε να πούμε στους ανθρώπους να κρατήσουν τις σεξουαλικές τους επιθυμίες για τον εαυτό τους. Η ανικανότητα της Σιωπηλής Πλειοψηφίας, να απορρίψει τις ενέργειες της ουρλιάζουσας υστερικά μειονότητας, τους στέρησε την ελευθερία τους.

Τα παιδιά που ποτέ δεν ακούν πλέον την λέξη “όχι”, καθώς μεγαλώνουν γίνονται άθλιοι μη-ενήλικες, με τους οποίους ποτέ δεν θα θέλατε πολλή επαφή. Αλλά η κοινωνία ποτέ δεν ακούει την λέξη “όχι”, αυτό έχει επίσης ένα πολύ παρόμοιο αποτέλεσμα. Η ελευθεριότητα, το όραμα της ελευθερίας που ήταν το αποκορύφωμα του Διαφωτισμού, έχει στον πυρήνα της το ότι κανείς δεν μπορεί να σας αναγκάσει να κάνετε τίποτα, ειδικά η κυβέρνηση (δηλαδή την ελευθερία από αυτό ή το άλλο). Στο πλαίσιο του 17ου αιώνα ίσως η αγροτιά έπρεπε να αρχίσει να βλέπει περισσότερη αξία από μόνη της, αλλά το παράδοξο είναι ότι, το να αναγκαστείς να κάνεις πράγματα για το γενικότερο καλό ή τουλάχιστον να κρατήσεις το στόμα σου κλειστό δημοσίως για χάρη της κοινωνικής αρμονίας, είναι αυτό που μετατρέπει τα αγόρια σε άνδρες και τα παιδιά σε ενήλικες. Η ελευθερία όπως έχει μεταλλαχθεί στην μεταψυχροπολεμική εποχή (όχι πριν), έχει γίνει η ελευθεριότητα να είναι κάποιος, ένα ενήλικο κακομαθημένο παιδί.

Επιπλέον, η ιδέα ότι μπορούμε να πούμε και να κάνουμε ό, τι μας αρέσει, αρκεί να μην προκαλέσει σωματική βλάβη σε έναν άλλο είναι παράφρων συλλογιστική που βασίζεται σε μια πολύ απομονωμένη άποψη του ατόμου στην κοινωνία. Οι πράξεις και οι πεποιθήσεις των γύρω μας επηρεάζουν πάρα πολύ την ζωή μας. Το διαζύγιο είναι ένα «ιδιωτικό θέμα», αλλά τα ποσοστά διαζυγίου και τα ποσοστά φυλάκισης ανηλίκων από διαλυμένα σπίτια, αυξάνονται και κανένας δεν θέλει να ζήσει σε εγκληματικές γειτονιές.

Οι πράξεις των γύρω σας έχουν πολλή σημασία. Τι θα ήταν πιο ευχάριστο – να ζεις σε μια πόλη με οικογένειες που κάνουν ό,τι μπορούν για να μεγαλώσουν καλά παιδιά ή να περιτριγυρίζεσαι από μερικά εκατομμύρια διαλυμένα σπίτια; Μια αλυσίδα είναι μόνο τόσο ισχυρή, όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της και στην Δύση, η Ελευθερία έχει δώσει την ευκαιρία στον κάθε κρίκο-σύνδεσμο να γυαλίσει τον εαυτό του στην τελειότητα ή να σκουριάσει, αναλόγως όπως του αρέσει. Αυτή είναι η στιγμή της ευκαιρίας για την Παγκόσμια Ανατολή να κηρύξει ένα νέο όραμα. Ζώντας σε έναν κόσμο όπου πιστεύουμε ότι “Το δικαίωμά μου να ταλαντεύεται η γροθιά μου, τελειώνει όπου αρχίζει η μύτη σου”, οδηγεί σε μας να πρέπει να ανεχτούμε εκατοντάδες ηλίθιους τριγύρω, αρκεί να μην υπάρχει καμία φυσική επαφή μεταξύ μας. Πολλοί από εμάς έχουν βαρεθεί αυτόν τον χορό της τρέλας που έρχεται μέσα σε ένα δέκατο έκτο της ίντσας, κοντά στην μύτη μας.

Ένα εναλλακτικό όραμα της ελευθερίας

Έτσι, αν όχι η ελευθεριότητα, τότε πως αλλιώς θα μπορούσε να μοιάζει η ελευθερία; Αν η ελευθερία δεν είναι η ανικανότητα των άλλων να μας σταματήσουν από το να ενεργούμε όπως μας αρέσει, να μας μαλώνουν ή να προσπαθούν να διορθώσουν την συμπεριφορά μας, τότε ακριβώς πώς θα ήταν αυτή η αίσθηση; Η αρχή αυτής της αναζήτησης πρέπει να ξεκινήσει από την εξέταση των πραγμάτων από ένα κοινωνικό/ομαδικό επίπεδο και όχι μεμονωμένα.

Έχουμε όλοι πάει σε κοινωνικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν πολλή ανθρώπινη αλληλεπίδραση και ο καθένας μπορεί να αισθανθεί αν υπάρχει μια ισχυρή θέση πλειοψηφίας στην αίθουσα. Ένα δείπνο μπορεί σχεδόν να σχηματίσει έναν προσωρινό μικρόκοσμο, με μια ξεχωριστή κουλτούρα που περικλείεται μέσα στο δωμάτιο. Είτε πρόκειται για μια συγκέντρωση των Vegan για ένα πάρτι γενεθλίων ή ένα δείπνο ευχαριστιών ή ψηφοφόρων, μια οριστική μίνι-κουλτούρα θα τεθεί σε λειτουργία στην εκδήλωση.

Η προσωπική σας εμπειρία εκείνης της βραδιάς, θα πάει πολύ διαφορετικά με βάση τις πεποιθήσεις σας, σε σύγκριση με τον πολιτισμό της πλειοψηφίας. Εάν αισθάνεστε ότι η συλλογή των αυγών κοτόπουλου είναι σκληρότητα και ότι η έκτρωση ανθρώπινων μωρών είναι ένα δικαίωμα, θα είστε πολύ ευτυχέστεροι στο Σαν Φρανσίσκο, ή σε μια ημέρα της Γαλοπούλας στην Αλαμπάμα. Αντιστρόφως, η συζήτηση με βάση την Αγία Γραφή ενώ επιδεικνύεται ένα γυαλιστερό περίστροφο Smith & Wesson, δεν είναι μια καλή ιδέα, οπουδήποτε, επίσης είναι σχεδόν θανατηφόρο να είστε ΠΑΟΚ και να το βροντοφωνάξετε σε μιά μάζωξη του Άρη.

Εάν έχετε ισχυρές πεποιθήσεις προς την μία πλευρά της όποιας πολιτικής, τότε σίγουρα θα αισθάνεστε πολύ ελεύθεροι και άνετοι σε ένα παρόμοιο γεγονός και όμως εντελώς καταπιεσμένοι και περιφρονημένοι σε ένα άλλο – αλλά παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν μηχανισμοί σε ισχύ για να σας αφαιρέσουν το αίσθημα της ελευθερίας σας. Τίποτα δεν σας σταματά από το να λέτε τις πεποιθήσεις σας και να διαφωνείτε με όσους διαφωνείτε, αλλά αυτό έρχεται με κοινωνικό κόστος και τον κίνδυνο να σας αποφεύγουν.

Το αίσθημα ελευθερίας μας, ανεξάρτητα από το ποιες είναι οι πεποιθήσεις μας, δεν βασίζεται σε κάποιο αντικειμενικό σύνολο πλαισίων ελέγχου του Διαφωτισμού, αλλά στο επίπεδο συμφωνίας μας με τους ανθρώπους και τις πολιτικές γύρω μας. Κανείς δεν θα σας πυροβολήσει για την ψήφο σας για τον x υποψήφιο, αλλά θα αισθανθείτε την ελευθερία της έκφρασης, μόνο σε ένα περιβάλλον με άλλους που ψηφίζουν για τον ίδιο εν λόγω υποψήφιο ή αν απλά δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα. Παρουσία εκείνων που ψηφίζουν για τον υποψήφιο Υ με μεγάλη θέρμη, θα είστε ένα ανεπιθύμητο πρόσωπο.

Η αληθινή ελευθερία επιτυγχάνεται μόνο όταν κάποιος βρίσκεται σε γενική κατάσταση συμφωνίας με τους γύρω του.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάποιος θα μπορούσε να αισθάνεται την ελευθερία κάτω από διάφορα διαφορετικά συστήματα και περιβάλλοντα, που θα φαινόντουσαν κατασταλτικά για άλλους και ως απόθεμα αξιών του 17ου αιώνα. Εάν κάποιο είδος εργάτη στα χωράφια, πιστεύει ότι είναι ελεύθερος, δεν είναι επειδή τελικά εξαπατήθηκε από την κρατική προπαγάνδα, αλλά επειδή συμφωνεί με την εν λόγω προπαγάνδα. Αντίθετα, ένας εργάτης στην Φλόριντα, θα μπορούσε να αισθανθεί το ίδιο επίπεδο ελευθερίας, καθώς έχει καταφύγει σε ένα έθνος που του παρέχει έναν τρόπο ζωής με τον οποίο συμφωνεί.

Οι περισσότερες παραδοσιακές θρησκείες είναι πολύ περιοριστικές, αλλά οι πιστοί αισθάνονται πολύ πιο ελεύθεροι περιτριγυρισμένοι από άλλους πιστούς, που ζουν κάτω από τους νόμους που αντανακλούν την πίστη τους. Μερικοί μπορούν να αισθανθούν μια πολύ μεγαλύτερη ελευθερία σε ένα έθνος με την αστυνομικά προστατευόμενη ηθική στους δρόμους, παρά την απαγόρευση της δημόσιας κατανάλωσης αλκοόλ και της μίνι φούστας.

Αυτή η ελευθερία υπό συμφωνία, την οποία θα μπορούσαμε ίσως να ονομάσουμε Svoboda, Soglasie ή κάτι άλλο με Ανατολική ηχώ (κάθε έννοια πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο όρο, αλλιώς δεν υφίσταται), θα μπορούσε να είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο στα χέρια των εθνών στην πολυπολική/πλευρά μη ελευθεριότητας των πραγμάτων.

Ως έχει τώρα, κάθε προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας ισχυρότερης κουλτούρας ή αποκατάστασης των παραδόσεων που χάνονται στον απόηχο του Διαφωτισμού, θεωρούνται ως τρομακτικά κατασταλτικές, επειδή μας λένε “όχι” ή προσπαθούν να μας αναγκάσουν να κάνουμε φρικτά πράγματα όπως το να αποκτήσουμε παιδιά. Αλλά όταν αλλάζουμε την έννοια της ελευθερίας μας να είναι υπό συμφωνία, οτιδήποτε ταιριάζει στην Σιωπηλή Πλειοψηφία, θα πρέπει ξαφνικά να γίνει μια έκφραση της καθαρής ελευθερίας.

Σε μια στιγμή, όσοι αναγκάζονται να παρακολουθούν και να ανέχονται τον πάντα παρών εκφυλισμό που δεν “τους βλάπτει”, θα έχουν την δυνατότητα να το απορρίψουν αυτό, κάτι το οποίο είναι η δική του μορφή ελευθερίας. Για να είμαστε σαφείς, αυτό δεν αποτελεί υπεράσπιση του μπολσεβικισμού, στον οποίο δύο λύκοι που ψηφίζουν για να έχουν τα πρόβατα για δείπνο, θεωρείται καλό πράγμα. Αυτή η έκκληση για συμφωνία, δεν αποτελεί έκκληση για εξαναγκασμό με την βία. Μια ελευθερία υπό συμφωνία, μπορεί να λειτουργήσει μόνο εάν η συμφωνία συμβεί με την ελεύθερη βούληση της σιωπηλής πλειοψηφίας. Γκλόμπς και πλαστές υπογραφές (δηλαδή με την βία και όχι από επιλογή), θα δημιουργήσουν μόνο περισσότερη καταπίεση στο στυλ «αρχές του 20ου αιώνα», κάτι που έχει γίνει σχεδόν καρικατούρα στην ωμότητά του.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μπορούμε να δούμε υπαινιγμούς αυτού του οράματος της ελευθερίας, ακόμη και στην αμερικανική ιστορία, όπου στο παρελθόν τα δύο μεγάλα κόμματα/ιδεολογίες, τελικά συμφώνησαν σε ορισμένους βασικούς πυλώνες: ότι η Εκδήλωση του Πεπρωμένου, ο πόλεμος της ανεξαρτησίας, οι ιδρυτές πατέρες και το Σύνταγμα των ΗΠΑ, ήταν όλα καθαρά καλά και τίμια θέματα. Αυτή η βασική συμφωνία έδωσε στην Αμερική μεγάλη κοινωνική σταθερότητα σε σύγκριση με πολλά άλλα έθνη και επέτρεψε σε αγάλματα διάφορων διαφορετικών θέσεων και ιδεολογιών, να σταθούν όρθια σε αρμονία μέχρι πολύ πρόσφατα. Η συζήτηση γύρω από κοινές βασικές αρχές φαίνεται εκπληκτικά ανοικτή, αστική και γεμάτη ελευθερία του λόγου, σε σύγκριση με ιδεολογικές μάχες μηδενικού αθροίσματος.

Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Αμερική, είναι ότι η Αριστερά και η Δεξιά δεν μοιράζονται πλέον ιερές αγελάδες. Η κοινωνία μπορεί να έχει μικρές διαφωνίες, αλλά ουσιαστικά και ριζικά διαφορετικές βασικές αξίες, θα οδηγήσουν σε συγκρούσεις και σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, να χάσει την «ελευθερία» της.

Θα οδηγούσε η επίτευξη συμφωνίας εντός της κοινωνίας, για την δημιουργία ενός αισθήματος ελευθερίας, στην δυστυχία ορισμένων πνευματικών μειονοτήτων;

Πρώτον, ανεξάρτητα από την εκάστοτε ουτοπική φαντασίωση στην οποία μπορούμε να πιστεύουμε, η χορήγηση ενός συγκεκριμένου συνόλου ελευθεριών, δεν θα εγγυηθεί ένα αίσθημα ελευθερίας για όλους και αυτή την στιγμή σε ολόκληρη την Δύση και πέρα από αυτήν, υπάρχει σαφής κατανόηση ότι τα συμφέροντα των μικρών μειονοτήτων, έχουν επιβληθεί ριζικά στην πλειοψηφία των πολλών.

Δεύτερον, αυτή η έννοια της ελευθερίας μέσω συμφωνίας, λειτουργεί μόνο εάν η συμφωνία είναι πραγματική και δεν είναι εξαναγκαστική. Η έκκληση για μεγαλύτερη συμφωνία εντός της κοινωνίας, είναι μια προσπάθεια να φέρει τους ανθρώπους κοντά σε ένα κοινώς αποδεκτό όραμα, χρησιμοποιώντας τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, ως όχημα για την παράδοσή του. Αυτή η ιδέα δεν είναι μια έκκληση για κάψιμο μαγισσών και εξαναγκασμό μέσα από ξιφολόγχες, αν και σίγουρα θα απεικονίζεται ως τέτοια από το γνωστικά ασύμφωνο πλήρωμα, που αγαπά να σκόπιμα παρεξηγεί οτιδήποτε γραμμένο κατά του status quo τους.

Στις περισσότερες ανατολικές κοινωνίες, υπάρχει μια τάση να υπάρχει ένα μεγάλο πολιτικό κόμμα (Ρωσία, Καζακστάν, Κίνα) με μικρότερα κόμματα σε τροχιά. Η Παγκόσμια Ανατολή βασίζεται σε αυτή την ιδέα ενός πιο μοναδικού κοινωνικού οράματος. Τώρα ήρθε η ώρα να αποκαλύψουμε ότι αυτός ο τρόπος ύπαρξης, μπορεί να δώσει στην Σιωπηλή Πλειοψηφία αυτών των περιοχών, ένα μεγάλο αίσθημα ελευθερίας, που η Ελευθεριότητα δεν μπορεί να τους προσφέρει.

Ποιο είναι το στρατηγικό πλαίσιο της προώθησης ενός διαφορετικού τύπου ελευθερίας;

Ως έχει σήμερα η ιδέα ενός πολυπολικού κόσμου, πολλαπλών μεγάλων πολιτισμών, είναι μια ιδέα για τους διανοούμενους και θα πρέπει να έρθει με μια προειδοποιητική σφραγίδα ότι είναι μόνο για εκείνους ηλικίας 35 ετών και άνω που διαβάζουν τακτικά. Οι νέοι άνδρες του κόσμου κάθε γενιάς, θα είναι πάντα σε κάποιο είδος μάχης για την ελευθερία ενάντια στο status quo, γι’ αυτό είναι σημαντικό να τους δώσουμε κάτι “για να αγωνιστούν υπέρ του”. Οι μεγάλες ιδέες δεν μπορούν να έρθουν σε ύπαρξη, χωρίς την υποστήριξη της σιωπηλής πλειοψηφίας. Αν οι ιδέες του παραδοσιακού και της πολυπολικότητας παραμείνουν ζωντανές μόνο στο εσωτερικό των ίντερνετ φόρουμ και της συζήτησης μεταξύ των ανδρών με φανταχτερά πτυχία, σε υπέροχα σκούρα κοστούμια, αυτό δεν πάει πουθενά.

Επιπλέον, ένας βασικός παράγοντας στις επαναστάσεις χρώματος, είναι το επιχείρημα ότι η μόνιμη κυβέρνηση, παραβιάζει την ελευθερία με το να μην είναι 100% υποτακτική στην Δύση. Επί του παρόντος δεν υπάρχει μεγάλο αντεπιχείρημα, δεν υπάρχει αντι-ελευθερία. Από μια καθαρή άποψη αυτοσυντήρησης, πολλά έθνη πρέπει να πείσουν τις μάζες τους ότι είναι μεν ελεύθερες, αλλά από ένα διαφορετικό σύνολο προτύπων με το οποίο αυτές πρέπει και να συμφωνήσουν. Εδώ κάνει παιχνίδι η υψηλή τέχνη της προπαγάνδας.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

5.2. Η κορυφαία στιγμή της αρχαίας ελληνικής τέχνης: Η μνημειακή διαμόρφωση της Ακρόπολης της Αθήνας, τα χρυσελεφάντινα αγάλματα του Φειδία και ο Κανών του Πολυκλείτου

5.2.1. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή

Μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων η Αθήνα, αν και κατεστραμμένη, βρέθηκε να είναι η πιο ισχυρή από όλες τις Ελληνικές πόλεις. Αυτό το χρωστούσε κυρίως στο ναυτικό της, που είχε παίξει καθοριστικό ρόλο για τη νίκη των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας τον Σεπτέμβριο του 480 π.Χ., η οποία ανάγκασε τον Ξέρξη να επιστρέψει ντροπιασμένος στην Περσία. Τον επόμενο χρόνο στη μάχη των Πλαταιών ηττήθηκε οριστικά ο περσικός στρατός που είχε μείνει στην Ελλάδα με αρχηγό τον Μαρδόνιο. Δύο χρόνια αργότερα οι Αθηναίοι τέθηκαν επικεφαλής μιας μεγάλης συμμαχίας ελληνικών πόλεων, κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου και τη Μικρά Ασία· η συμμαχία συνέχισε τον πόλεμο εναντίον των Περσών, μεταφέροντάς τον στα μικρασιατικά παράλια και στην ανατολική Μεσόγειο, έχοντας ως διακηρυγμένο στόχο να εξαλείψει οριστικά την περσική απειλή. Κέντρο της συμμαχίας ήταν η Δήλος, το μικρό νησί των Κυκλάδων στο κέντρο του Αιγαίου, όπου βρισκόταν το σημαντικότερο ιερό των Ιώνων. Εκεί βρισκόταν το κοινό ταμείο της συμμαχίας, δηλαδή τα χρήματα που συνεισέφεραν κάθε χρόνο οι σύμμαχοι για την κοινή πολεμική προσπάθεια. Η ηγεσία της συμμαχίας ανήκε όμως αναμφισβήτητα στους Αθηναίους, οι οποίοι αποφάσιζαν και διεξήγαν τις πολεμικές επιχειρήσεις όλο και περισσότερο μόνοι τους, χωρίς τη συμβολή των υπόλοιπων συμμάχων. Το 454 π.Χ. οι Αθηναίοι πήραν την απόφαση να μεταφέρουν το ταμείο της συμμαχίας στην πόλη τους, κάτι που τους έδινε τη δυνατότητα να διαχειρίζονται τα χρήματα χωρίς να χρειάζεται να δίνουν λογαριασμό στους συμμάχους. Έτσι η συμμαχία μετατράπηκε σε ηγεμονία, καθώς η χρηματική συμβολή που κατέβαλλαν οι σύμμαχοι στο κοινό ταμείο μετατράπηκε σε φόρο που ήταν πλέον υποχρεωμένοι να πληρώνουν στην Αθήνα.

Καθοριστική για τη μεταφορά του συμμαχικού ταμείου στην Αθήνα ήταν η παρέμβαση του Περικλή, ο οποίος έπεισε τους Αθηναίους να χρησιμοποιήσουν το κεφάλαιο που είχε συγκεντρωθεί, και μπορούσαν πλέον να το διαχειρίζονται ελεύθερα, για να υλοποιήσουν ένα εξαιρετικά φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα. Η πρώτη και σημαντικότερη απόφαση ήταν να αναδιαμορφώσουν το σημαντικότερο ιερό της πόλης, την Ακρόπολη, που την είχαν πυρπολήσει οι Πέρσες το 480 π.Χ., και να κατασκευάσουν νέους ναούς στη θέση των κατεστραμμένων, με πρώτο τον μεγάλο εκατόμπεδο ναό της Αθηνάς, ο οποίος χτιζόταν ακόμη όταν ο στρατός του Ξέρξη κατέλαβε την Αθήνα και έκαψε την Ακρόπολη. Τους ταλαιπωρημένους από τη φωτιά σφονδύλους των κιόνων του ναού αυτού τους εντοίχισαν οι Αθηναίοι στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης, ώστε βλέποντάς τους να θυμούνται τη βεβήλωση που είχε υποστεί το ιερό της Αθηνάς. Με τα χρήματα που είχαν πλέον στη διάθεσή τους θέλησαν να ανεγείρουν στην ίδια θέση έναν μεγαλύτερο και λαμπρότερο ναό για τη θεά, αυτόν που ονομάζουμε σήμερα Παρθενώνα. Πόση σημασία απέδιδαν οι Αθηναίοι στις νίκες τους εναντίον των Περσών, ιδιαίτερα μάλιστα στον Μαραθώνα, όπου πολέμησαν μόνοι, χωρίς βοήθεια από τους άλλους Έλληνες, φαίνεται από το γεγονός ότι αφιέρωσαν στην Ακρόπολη σχεδόν 40 χρόνια μετά τη μάχη, γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα, ένα τεράστιο χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς (είχε ύψος 9 m μαζί με τη βάση), έργο του Φειδία. Το άγαλμα αυτό, σύμφωνα με την επιγραφή που το συνόδευε, είχε γίνει με το δέκατο από τα λάφυρα της μάχης του Μαραθώνα. Η θεά εικονιζόταν όρθια με κράνος, ασπίδα και δόρυ. Το λοφίο του κράνους και η αιχμή του δόρατος του αγάλματος φαίνονταν από το Σούνιο, όταν η ατμόσφαιρα ήταν διαυγής.

Εκτός από την ανοικοδόμηση και τη νέα διαμόρφωση της Ακρόπολης, το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή περιελάμβανε την κατασκευή και άλλων ναών σε ιερά της Αττικής, ενός νέου τελεστηρίου για την τέλεση των Μυστηρίων της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα, ένα στεγασμένο ὠδεῖον δίπλα στο Διονυσιακό θέατρο, στους νότιους πρόποδες της Ακρόπολης, για τις μουσικές εκδηλώσεις, καθώς και άλλα δημόσια κτήρια. Προβλεπόταν επίσης η κατασκευή μεγάλων και πολυδάπανων αγαλμάτων των θεών, την πρώτη θέση ανάμεσα στα οποία είχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, έργο του Φειδία, που στήθηκε μέσα στον Παρθενώνα. Σκοπός του σχεδίου αυτού δεν ήταν μόνο να στολίσει την Αθήνα και να προβάλει τη δύναμή της κάνοντάς την τη λαμπρότερη πόλη της Ελλάδας, αλλά και να δώσει δουλειά στους τεχνίτες, τους επαγγελματίες και τους εργάτες της πόλης και να την καταστήσει κέντρο των τεχνών. Έτσι. η Αθήνα απέκτησε τα μνημεία για τα οποία είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ακόμη και σήμερα.

Στην πρόταση του Περικλή για την κατασκευή μεγάλων και πολυτελών δημόσιων κτηρίων αντιτάχθηκαν με μένος οι πολιτικοί του αντίπαλοι, που ανήκαν στην αριστοκρατική παράταξη. Υποστήριζαν ότι ήταν δείγμα αλαζονείας και προσβολή απέναντι στις συμμαχικές πόλεις, που πλήρωναν για τη συνέχιση του πολέμου κατά των Περσών, να δαπανούν οι Αθηναίοι τα χρήματά τους για να λαμπρύνουν την πόλη τους με πολυτελείς κατασκευές, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τη δύναμη και τον πλούτο που είχαν αποκτήσει με τη συνδρομή των συμμάχων τους. Ο Πλούταρχος (Περικλής 12-13) στη βιογραφία του Περικλή μάς παραδίδει τη συζήτηση που έγινε στις συνελεύσεις και τα επιχειρήματα που ακούστηκαν από τις δύο πλευρές και μας δίνει ταυτόχρονα πληροφορίες για την κατασκευή των πιο σημαντικών από τα οικοδομήματα του προγράμματος:

«Όμως εκείνο που ευχαρίστησε περισσότερο τους Αθηναίους και στόλισε την πόλη τους κάνοντας τους υπόλοιπους ανθρώπους να εντυπωσιαστούν πάρα πολύ —και που παραμένει η μόνη χειροπιαστή μαρτυρία ότι δεν είναι ψέμα η δύναμη εκείνη που λέγεται πως είχε κάποτε η Ελλάδα ούτε η παλαιά της ευδαιμονία— ήταν η κατασκευή των μνημείων που ήταν αφιερωμένα στους θεούς. Από όλα τα έργα της πολιτικής του Περικλή αυτό ήταν που φθονούσαν περισσότερο οι εχθροί του· φώναζαν λοιπόν στις συνελεύσεις κατηγορώντας ότι ντροπιάζεται και κακολογείται ο λαός, επειδή μετέφερε στη δική του πόλη από τη Δήλο τα χρήματα των Ελλήνων, τη στιγμή που το καλύτερο επιχείρημα που θα μπορούσαν να αντιτάξουν, ότι δηλαδή πήραν τα κοινά χρήματα για να τα φυλάξουν σε ασφαλές μέρος επειδή φοβούνταν τους βαρβάρους, τους το στέρησε ο Περικλής, έτσι ώστε η Ελλάδα να δίνει την εντύπωση ότι υφίσταται μια βάναυση προσβολή και μιαν απροκάλυπτη τυραννία, καθώς βλέπει πως με τα χρήματα που είναι υποχρεωμένη να συνεισφέρει για τον πόλεμο εμείς στολίζουμε με χρυσάφι και λαμπρύνουμε την πόλη μας, σαν μια φιλάρεσκη γυναίκα, καλλωπίζοντάς την με πολύτιμες πέτρες και με αγάλματα και με πολυδάπανους ναούς.

Ο Περικλής όμως ανέπτυσσε στον λαό την άποψη ότι δεν υπάρχει λόγος να δίνουν λογαριασμό στους συμμάχους για τα χρήματα, όταν αυτοί πολεμούν για να τους υπερασπίζονται και κρατούν μακριά τους βαρβάρους, τη στιγμή που εκείνοι δεν συνεισφέρουν ούτε άλογο, ούτε πλοίο, ούτε στρατιώτη, παρά μόνο χρήματα. Τα χρήματα αυτά δεν ανήκουν σε αυτούς που τα δίνουν, αλλά σε αυτούς που τα παίρνουν, εφόσον παρέχουν τις υπηρεσίες για τις οποίες τα έλαβαν. Αφού λοιπόν η πόλη είναι πλέον εφοδιασμένη με όλα όσα χρειάζεται για τον πόλεμο, πρέπει να δαπανά τα έσοδα της για τα έργα αυτά, που θα της φέρουν δόξα αθάνατη όταν τελειώσουν, ενώ όσο κατασκευάζονται θα διατηρούν την ευημερία, καθώς θα φέρουν πολλές και διάφορες δουλειές και θα δημιουργήσουν ποικίλες ανάγκες, οι οποίες θα αναζωογονήσουν όλα τα επαγγέλματα και θα κινητοποιήσουν όλες τις παραγωγικές δυνάμεις, παρέχοντας αμειβόμενη εργασία σε ολόκληρη την πόλη, η οποία θα καταφέρει έτσι από μόνη της να στολίζεται και ταυτόχρονα να τρέφεται.

Σε όσους είχαν την κατάλληλη ηλικία και σωματική δύναμη οι εκστρατείες έδιναν την ευκαιρία να ωφεληθούν οικονομικά από το δημόσιο ταμείο. Επειδή όμως ο Περικλής δεν ήθελε το πλήθος των μεροκαματιάρηδων που δεν υπηρετούσε στο στρατό να μένει χωρίς εισόδημα, ούτε όμως και να πληρώνεται χωρίς να εργάζεται, πρότεινε με αποφασιστικότητα στον λαό την ανάληψη μεγάλων κατασκευών και τον σχεδιασμό πολύπλοκων και μακροπρόθεσμων έργων, ώστε να μπορούν όσοι έμεναν στην πόλη να ωφελούνται και να έχουν μερίδιο από τη δημόσια περιουσία. Πρώτες ύλες των έργων αυτών ήταν η πέτρα, ο χαλκός, το ελεφαντόδοντο, ο χρυσός, ο έβενος, το κυπαρίσσι· υπήρχαν επίσης οι επαγγελματίες που ήξεραν να τις κατεργάζονται (χτίστες, πηλοπλάστες, χαλκουργοί, λιθοξόοι, βαφείς, χρυσοχόοι, τεχνίτες ελεφαντοστού, ζωγράφοι, διακοσμητές, γλύπτες) και εκείνοι που μπορούσαν να τις στείλουν και να τις μεταφέρουν στη θάλασσα (έμποροι, ναύτες και κυβερνήτες) και στη στεριά (αμαξοποιοί και ζευγίτες και αμαξάδες και σχοινοποιοί και λιναράδες και δερματάδες και οδοποιοί και μεταλλουργοί). Όπως λοιπόν ο στρατηγός έχει το στράτευμά του, έτσι κάθε επάγγελμα διέθετε ένα οργανωμένο πλήθος τεχνιτών και εργατών, το οποίο γινόταν η συγκροτημένη ομάδα και το σώμα που το υπηρετούσε. Έτσι μπορεί να πει κανείς ότι οι ανάγκες μοίραζαν και διέχεαν την ευημερία σε όλες τις ηλικίες και τις τάξεις.

Τα μνημεία λοιπόν υψώνονταν και είχαν επιβλητικό μέγεθος και απαράμιλλη ομορφιά και χάρη, καθώς οι τεχνίτες συναγωνίζονταν μεταξύ τους να κάνουν όσο μπορούσαν ωραιότερα τα δημιουργήματά τους. Αλλά το πιο εκπληκτικό από όλα ήταν η ταχύτητα της εκτέλεσης. Γιατί αυτά τα έργα, που το καθένα τους φαινόταν ότι θα χρειαζόταν πολλές γενιές για να ολοκληρωθεί, τελείωσαν όλα στη διάρκεια της πολιτικής σταδιοδρομίας ενός ανθρώπου. Λένε ότι όταν κάποτε ο Αγάθαρχος περηφανευόταν επειδή έφτιαχνε τις ζωγραφιστές μορφές του γρήγορα και χωρίς κόπο άκουσε τον Ζεύξη να του λέει: «Εγώ όμως χρειάζομαι πολύν χρόνο.» Πραγματικά η ευχέρεια και η ταχύτητα στην εκτέλεση δεν προσδίδει σε ένα έργο επιβλητικότητα μόνιμη ούτε τέλεια ομορφιά· ο χρόνος που επενδύει ο καλλιτέχνης για την κατασκευή του μαζί με την προσπάθεια είναι το στοιχείο που χαρίζει στο δημιούργημα διάρκεια και δύναμη. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που κάνει τα έργα του Περικλή τόσο θαυμαστά, ότι κατασκευάστηκαν σε σύντομο διάστημα για να διαρκέσουν στον χρόνο. Πραγματικά το καθένα τους ήδη από τότε ήταν σαν αρχαίο, όμως η λαμπρή του όψη το κάνει να μοιάζει ακόμη και σήμερα καινούργιο και φρεσκοτελειωμένο. Έτσι τα έργα αποπνέουν μια νεότητα που διατηρεί την όψη τους ανέπαφη από τον χρόνο, σαν να έχουν κρατήσει μέσα τους μιαν αειθαλή φρεσκάδα και μιαν αγέραστη ψυχή.

Όλα τα διηύθυνε και όλα τα παρακολουθούσε για λογαριασμό του ο Φειδίας, παρόλο που τα έργα είχαν δοθεί σε μεγάλους αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες. Έτσι τον εκατόμπεδο Παρθενώνα τον κατασκεύασαν ο Καλλικράτης και ο Ικτίνος. Το τελεστήριο της Ελευσίνας άρχισε να το χτίζει ο Κόροιβος, που έστησε τους κίονες στο δάπεδο και τους ένωσε με τα επιστύλια. Όταν εκείνος πέθανε, ο Μεταγένης από την Ξυπετή τοποθέτησε το διάζωμα και τους επάνω κίονες, ενώ το οπαίο επάνω από το ανάκτορο το ολοκλήρωσε ο Ξενοκλής από τον Χολαργό. Όσο για το Μακρό Τείχος, που ο Σωκράτης λέει ότι άκουσε ο ίδιος τον Περικλή να εισηγείται την κατασκευή του, αυτό ανέλαβε να το χτίσει ο Καλλικράτης.

Το Ωδείο, που η εσωτερική του διάταξη περιλαμβάνει πολλά έδρανα και πολλούς στύλους, ενώ η στέγη του είναι επικλινής και κατωφερική και καταλήγει σε ένα κορυφαίο σημείο, λέγεται ότι μοιάζει με τη σκηνή του βασιλιά [Ξέρξη] και ότι έγινε κατά το πρότυπό της.

Τα Προπύλαια της Ακρόπολης οικοδομήθηκαν σε μια πενταετία με αρχιτέκτονα τον Μνησικλή, ενώ ένα παράδοξο τυχαίο περιστατικό, που συνέβη όσο χτίζονταν, απέδειξε ότι η θεά [Αθηνά] όχι μόνο δεν αδιαφορούσε, αλλά συνεργαζόταν και βοηθούσε να τελειώσει το έργο. Ο πιο εργατικός και πρόθυμος τεχνίτης γλίστρησε και έπεσε από ψηλά και βρισκόταν σε κακή κατάσταση, τόσο που οι γιατροί προεξοφλούσαν το τέλος του. Καθώς λοιπόν ο Περικλής ήταν στενοχωρημένος, η θεά εμφανίστηκε στο όνειρό του και διέταξε μια θεραπεία, που εφαρμόζοντάς την ο Περικλής γιάτρεψε γρήγορα και εύκολα τον άνθρωπο. Γι᾽ αυτό και έστησε χάλκινο άγαλμα της Υγείας Αθηνάς στην Ακρόπολη κοντά στο βωμό που υπήρχε, όπως λένε, από παλιότερα.»

Τα έργα του προγράμματος του Περικλή αποτελούν σταθμό για την αρχαία Ελληνική τέχνη όχι μόνο επειδή άνοιξαν νέους δρόμους και αποτέλεσαν πρότυπα για τη μετέπειτα καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και επειδή σε αυτά συνεργάστηκαν ή μαθήτευσαν καλλιτέχνες από όλη την Ελλάδα, οι οποίοι διέδωσαν στη συνέχεια παντού τις εμπειρίες που απέκτησαν. Τα μεγάλα έργα της Αθήνας (που κατασκευάστηκαν από το 450 ως το 405 π.Χ.) είναι η κύρια αιτία για την οποία οι τέχνες γνώρισαν εξαιρετική άνθηση στην Ελλάδα το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. Στα χρόνια αυτά διαμορφώθηκε μια νέα αισθητική και αναπτύχθηκαν δυναμικές τεχνοτροπικές τάσεις, οι οποίες γρήγορα εξαπλώθηκαν δίνοντας νέα πνοή στις τέχνες. Είναι επομένως σκόπιμο να αναφέρουμε τα πιο σημαντικά από τα έργα αυτά.

Στην Ακρόπολη, εκτός από τον Παρθενώνα, τον οποίο θα εξετάσουμε διεξοδικότερα, κατασκευάστηκε μια νέα μνημειακή είσοδος στη δυτική πλευρά, τα Προπύλαια, με σχέδιο του αρχιτέκτονα Μνησικλή στα χρόνια 437-432 π.Χ.. Το κτήριο έχει δύο προσόψεις δωρικού ρυθμού στην ανατολική και τη δυτική πλευρά με πλάτος λίγο μεγαλύτερο από 18 m. Κοντά στην ανατολική πρόσοψη και σε απόσταση 15,25 m από τη δυτική υπάρχει εγκάρσιος τοίχος με πέντε πύλες, από τις οποίες η κεντρική έχει πλάτος 4 m· από εκεί περνούσαν τα αμάξια, οι ιππείς καθώς και τα ζώα που οδηγούνταν στην Ακρόπολη για να θυσιαστούν. Οι στενότερες πλαϊνές είσοδοι βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο και προορίζονταν για όσους ανέβαιναν πεζοί στην Ακρόπολη. Εξαιτίας της κλίσης του εδάφους η δυτική πρόσοψη βρίσκεται χαμηλότερα από την ανατολική. Ο στεγασμένος χώρος ανάμεσα στις προσόψεις έχει μνημειακή διαμόρφωση με δύο σειρές από τρεις ψηλούς ιωνικούς κίονες, που στηρίζουν την οροφή από μαρμάρινες πλάκες με φατνώματα. Στη βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων (αριστερά ανεβαίνοντας) υπάρχει μια μεγάλη αίθουσα με προστώο και δύο παράθυρα δεξιά και αριστερά από την είσοδο. Εκεί ήταν εκτεθειμένοι σημαντικοί πίνακες ζωγραφικής και γι᾽ αυτό η αίθουσα είναι γνωστή ως Πινακοθήκη. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, που ξέσπασε το 431 π.Χ., είναι πιθανότατα η αιτία για την οποία οι εργασίες στα Προπύλαια δεν ολοκληρώθηκαν, με αποτέλεσμα η νότια πτέρυγα να παραμείνει αδιαμόρφωτη. Μια σαφής ένδειξη ότι το έργο διακόπηκε πριν τελειώσει είναι ότι οι λίθοι στους τοίχους διατηρούν ακόμη τους αγκώνες ανύψωσης.

Το οικοδομικό πρόγραμμα της Ακρόπολης περιελάμβανε ακόμη δύο ναούς, τον ναό της Αθηνάς Νίκης και το Ερεχθείο, των οποίων όμως η κατασκευή αναβλήθηκε λόγω του πολέμου. Οι εργασίες επαναλήφθηκαν μετά την ειρήνη του Νικία το 421 π.Χ. και τα δύο αυτά κτίσματα θα τα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

13.7. «Όλα έχουν ειπωθεί»: διαβάζοντας τα κείμενα και γράφοντας υπομνήματα

Ένας δρόμος που ακολούθησε η φιλοσοφία ήταν η στροφή προς τα μέσα, στον ίδιο τον εαυτό της. Επέστρεψε στο ένδοξο παρελθόν της, στους ιδρυτές των φιλοσοφικών σχολών: στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, στον Χρύσιππο και στους διαδόχους τους.

Αυτό που για τους Επικούρειους ήταν αυτονόητη αξία, αμέσως μετά τον θάνατο του Επίκουρου, είχε αρχίσει να ισχύει και για τις άλλες Σχολές: η αυθεντία του ιδρυτή, δηλαδή η πεποίθηση ότι η αλήθεια είχε ειπωθεί από τον ιδρυτή της Σχολής και είχε αποκαλυφθεί στα κείμενά του. Οι συνεχιστές του έργου του δεν έπρεπε να μιμηθούν το παράδειγμα του Αριστοτέλη, που είχε ασκήσει κριτική στον δάσκαλό του Πλάτωνα, ή των Ακαδημεικών που είχαν καταλήξει στον σκεπτικισμό. Ολόκληρη η (παλιά) σοφία βρίσκεται ήδη στα όσα είπαν και έγραψαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι. Δεν υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω εμβαθύνσεις, ούτε είναι δυνατές μεταγενέστερες βελτιώσεις. Το μόνο που χρειάζεται, και δεν είναι λίγο ούτε εύκολο, είναι να αναβαπτιστούν οι νεότεροι στις αρχαίες πηγές, να εξηγηθούν οι φιλοσοφικές γραφές.

«Πίσω στα κείμενα!» θα μπορούσε να ήταν το σύνθημα της εποχής. Κάθε Σχολή πήρε τα θεμελιώδη κείμενά της και τα έφερε στο κέντρο της φιλοσοφικής της δραστηριότητας. Γενιές δασκάλων και μαθητών διάβαζαν και σχολίαζαν φιλοσοφικά κείμενα, προσπαθώντας να βρουν αυτό που «πραγματικά» είπε ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης στον τάδε διάλογο ή στη δείνα πραγματεία, στο ένα ή στο άλλο χωρίο, για το ένα ή το άλλο ζήτημα.

Καθώς είχαν περάσει πολλοί αιώνες από τότε που γεννήθηκε η φιλοσοφία και είχαν γραφεί δεκάδες φιλοσοφικά βιβλία για κάθε πιθανό (και απίθανο) πρόβλημα, ο φιλοσοφικός προβληματισμός δεν μπορούσε να έχει την «αθωότητα» των απαρχών του. Ούτε να προσποιείται ότι την έχει. Η φιλοσοφική συζήτηση ξεκινούσε πλέον όχι από ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, αλλά από μια δοσμένη απάντηση σ᾽ αυτό το πρόβλημα.

Κάθε ζήτημα είχε καλυφθεί από τις ερμηνείες του, που ήταν αρκετές (ανάλογα με τη Σχολή), κάποτε περίτεχνες, με ειδική ορολογία - και πάντως γνωστές. Όποιος φιλοδοξούσε να ασχοληθεί με ένα ζήτημα προφανώς δεν μπορούσε να αγνοήσει την προεργασία που είχε ήδη γίνει. Ήταν δυνατόν να παρέκαμπτε κάποιος τον πλατωνικό Τίμαιο ή τη στωική θεωρία για την πρόνοια, αν ήθελε να μιλήσει για τη δημιουργία του κόσμου; Τον πλατωνικό Παρμενίδη, για να μιλήσει για το ον και το θείο; Τον πλατωνικό Φαίδρο, για να υπερασπιστεί την αθανασία της ψυχής; Την αριστοτελική λογική, αν προσπαθούσε να διατυπώσει έγκυρους συλλογισμούς;

Ο δάσκαλος και οι μαθητές δεν συζητούσαν χαλαρά και ελεύθερα, ή έστω με τον τρόπο που γνωρίζουμε από τους πλατωνικούς διάλογους. Δεν αναλάμβαναν να λύσουν από κοινού, με συλλογισμούς και επιχειρηματολογία, ένα φιλοσοφικό πρόβλημα. Σαν να ένιωθαν δεσμευμένοι από το κύρος του ιδρυτή της Σχολής και το βάρος της ιστορίας, επέλεγαν να εξηγήσουν πρώτα αυτά που έγραψε ο ιδρυτής σχετικά με το συγκεκριμένο πρόβλημα.

Ο καθηγητής φιλοσοφίας αποδεχόταν την αυθεντία του σχετικού κειμένου και με τα γραπτά σχόλιά του αναδείκνυε τη φιλοσοφική σημασία του και το καθιστούσε προσιτό στους μαθητές του. Ήταν και τα κείμενα του Πλάτωνα αλλά και του Αριστοτέλη που έμοιαζαν αμφίσημα και σκοτεινά, απροσπέλαστα στον αβοήθητο μαθητή. Έτσι διαμορφώθηκε το περιεχόμενο του μαθήματος της φιλοσοφίας: ανάγνωση και εξήγηση, με τα απαραίτητα ενδοσχολικά βοηθήματα.

Κι αν οι μεγάλοι φιλόσοφοι δεν είχαν προνοήσει να δώσουν ευθείες ή σαφείς απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα που απασχολούσαν τους φιλοσόφους των αυτοκρατορικών χρόνων, δεν υπήρχε πρόβλημα. Διαβάζοντας ξανά τα κείμενά τους, βρίσκοντας σκόρπια στοιχεία από δω κι από κει, συνδυάζοντάς τα υπό το φως του δικού του ερωτήματος, ο αναγνώστης του 2ου και του 3ου αιώνα μ.Χ. κατόρθωνε να ανασυστήσει τις απαντήσεις του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη. Έβρισκε αυτό που (θα) ήθελε να πει ο αρχαίος φιλόσοφος, αλλά για διάφορους λόγους δεν είπε.

Επιπλέον οι Πλατωνικοί, π.χ., εντόπιζαν τα στοιχεία που υπάρχουν απομονωμένα ή σε λανθάνουσα μορφή στο πλατωνικό έργο και τα συστηματοποιούσαν, ώστε να ενταχθούν στους υπάρχοντες κλάδους και στα τρέχοντα προβλήματα της φιλοσοφίας. Έτσι η πλατωνική φιλοσοφία απέκτησε μια (αληθινή ή επίπλαστη;) ενότητα, που πιθανότατα δεν την αισθάνεται κάποιος όταν διαβάζει κάθε πλατωνικό διάλογο χωριστά.

Ζήτημα προς ζήτημα, έργο προς έργο, χωρίο προς χωρίο, στίχο προς στίχο, οι υπομνηματιστές της εποχής εκείνης έκαναν συχνά κάτι περισσότερο από έναν σχολιασμό κατάλληλο για σχολική χρήση. Ουσιαστικά, μέσα από την εξήγηση των παλιών κειμένων και στο όνομά τους, οι φιλόσοφοι δεν δίσταζαν να πουν αυτό που ήθελαν οι ίδιοι να πουν και όχι αναγκαστικά εκείνο που «πραγματικά» είχε πει ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης. Ωστόσο, το ανέσυραν με επιδεξιότητα και το ενίσχυαν με την απαραίτητη τεκμηρίωση: τα προσεκτικά διαλεγμένα χωρία από τα κείμενα των ἀρχαίων (όπως τους αποκαλούσαν πλέον) φιλοσόφων.