Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

5.2. Κοινωνία

Όταν ένα ένα τα βασίλεια των Διαδόχων ενσωματώθηκαν στη ρωμαϊκή επικράτεια, άλλο δεν έγινε ουσιαστικά από το να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο η ήδη τεράστια έκταση του ενιαίου ανθρωπογεωγραφικού χώρου. Αντίστοιχα κλιμακώθηκαν και τα κοινωνικά φαινόμενα που μας ενδιαφέρουν.

«Με την τελική επικράτηση των Ρωμαίων και τη συρρίκνωση ή κατάργηση όσων δημοκρατικών θεσμών λειτουργούσαν ακόμη, τα φτωχότερα τμήματα των κατακτημένων ελληνικών πληθυσμών δέχτηκαν μεγάλο πλήγμα. Οι μηχανισμοί που είχαν οικοδομηθεί στη διάρκεια αιώνων για την προστασία των συμφερόντων τους δε λειτουργούσαν πια. Οι ανώτερες και ευπορότερες τάξεις αντιθέτως εδραίωσαν τα κοινωνικά και τα οικονομικά τους προνόμια.»

Η διακίνηση των πληθυσμών ήταν ελεύθερη σε ολόκληρη την αυτοκρατορία· οι συναλλαγές διευκολύνονταν από το ενιαίο νόμισμα, και οι κάθε λογής επιχειρήσεις, εμπορικές, τραπεζικές, βιοτεχνικές κλπ., μπορούσαν να αποδώσουν αφάνταστα πλούτη. Αμέτρητα πλούτη είχαν συσσωρευτεί και στον αυτοκρατορικό οίκο και στα χέρια των ρωμαίων αξιωματούχων που εκμεταλλεύονταν τη βαριά φορολογία, τις έκτακτες εισφορές, τα πρόστιμα κλπ.

Η κοινωνική ζωή επικεντρωνόταν στις επιβλητικές δημόσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις. Με ιδιαίτερη φροντίδα τις οργάνωναν, σε μεγάλη κλίμακα και δίχως να υπολογίζουν έξοδα, οι αυτοκράτορες, οι τοπικοί διοικητές και άλλοι αξιωματούχοι, θέλοντας να κερδίσουν και να συντηρήσουν την εύνοια του λαϊκού πλήθους, που την εποχή εκείνη λέγεται ότι άλλο δε ζητούσε παρά «άρτον και θεάματα».

Οι θρησκευτικές γιορτές κρατούσαν, όπως πάντα, τη θέση τους· όμως ο βασικός χώρος των εκδηλώσεων είχε μετακινηθεί από τους ιερούς περιβόλους στα στάδια, όπου δε διεξάγονταν μόνο αθλητικοί αγώνες και ιπποδρομίες αλλά και αγώνες μονομάχων, θηριομαχίες και άλλα παρόμοια.[1] Αυτά τα ρωμαϊκά θεάματα, που ενθουσίαζαν τους θεατές τόσο ώστε «όλα να τα ξεχνούν και να μη ντρέπονται να κάνουν ό,τι τους κατέβαινε» (Δίων Χρυσόστομος 32.41), υιοθετήθηκαν και από τους Έλληνες, που συχνά, για να μπορούν να τα παρουσιάζουν, μετάπλαθαν τα παραδοσιακά θεατρικά τους οικοδομήματα.

Στα φαινόμενα που είχαν ξεκινήσει στην Ελληνιστική και συνεχίστηκαν εντονότερα στην Ελληνορωμαϊκή εποχή ανήκει ο θρησκευτικός συγκρητισμός:[2] ανακατώνονταν και επιδρούσαν η μια πάνω στην άλλη οι ποικίλες θρησκείες των λαών της αυτοκρατορίας, τόσο στο ιδεολογικό-δογματικό, όσο και στο πρακτικό-λατρευτικό επίπεδο. Πρώτο παράδειγμα οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, που είχαν ενσωματώσει στη θρησκεία τους πλήθος ξένα στοιχεία, όχι μόνο ελληνικά αλλά και ανατολίτικα.

Στα θρησκευτικά θέματα οι Ρωμαίοι ήταν, όπως και θα το περιμέναμε, ανεξίθρησκοι: όχι μόνο ανέχονταν αλλά και υποστήριζαν τις διάφορες εθνικές θρησκείες με τις ποικίλες λατρευτικές εκδηλώσεις τους· και αν ορισμένες υποτελείς πολιτείες αποφάσιζαν να αφιερώσουν ναούς στον Δία του Καπιτωλίου ή και στη θεά Ρώμη, αυτό δε συνέβαινε γιατί το απαιτούσαν οι κατακτητές, αλλά γιατί οι τοπικοί άρχοντες επιθυμούσαν με αυτό τον τρόπο να κερδίσουν την εύνοια της ρωμαϊκής εξουσίας.[3] Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούσε η λατρεία των αυτοκρατόρων, που ακολουθώντας ελληνιστικά πρότυπα αποθεώνονταν άλλοι μετά άλλοι και πριν από τον θάνατό τους.

Σημαντική εξάπλωση είχαν και στην Ελληνορωμαϊκή εποχή οι μυστηριακές λατρείες, τόσο οι Ελληνικές, όπως της Δήμητρας στα Ελευσίνια, όπου επιδίωξαν να μυηθούν και έγιναν δεκτοί πολλοί αυτοκράτορες, όσο και άλλων λαών, όπως τα μυστήρια του ιρανικού θεού Μίθρα και της αιγυπτιακής Ίσιδας, που ταυτιζόταν πότε με τη Δήμητρα πότε με τη θεά Τύχη. Παράλληλα, αφθονούσαν (και έκαναν χρυσές δουλειές) οι λογής λογής μάντεις, αστρολόγοι και θαυματοποιοί που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκμεταλλεύονταν τη δεισιδαιμονία τόσο του πλήθους όσο και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων.

Ως αντίδραση στη θρησκευτική ακαταστασία και τη γενικότερη ιδεολογική σύγχυση μιας κοινωνίας όπου δυσχερὴς ὁ βίος καὶ μεστὸς ἀπάτης, πονηρίας, λύπης, μυρίων ἄλλων κακῶν (Δίων Χρυσόστομος 32.15), αναπτύχτηκαν και γρήγορα κέρδισαν έδαφος θρησκευτικά κινήματα με μονοθεϊστικές αντιλήψεις και έντονο πνευματικό-φιλοσοφικό περιεχόμενο, όπως ο Ορφισμός στην εξελιγμένη μορφή του, ο Ερμητισμός, και πάνω απ᾽ όλα ο Χριστιανισμός, που η διδασκαλία του διαδόθηκε και η επίσημη αναγνώρισή του, όταν έγινε, σηματοδότησε τη μετάβαση στην επόμενη, βυζαντινή εποχή.

Η ακτινοβολία και διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής τέχνης συνεχίστηκαν και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια, εντονότερες, καθώς στον γλωσσικό και πολιτισμικό εξελληνισμό συμμετείχαν τώρα όχι μόνο οι κατακτημένοι λαοί αλλά και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι. Θα δούμε, άλλωστε, στην ελληνική γραμματεία της εποχής να διακρίνονται και αρκετοί ελληνίζοντες ξένοι, όπως ο Λουκιανός, ο Φίλων ο Ιουδαίος, ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος και άλλοι, που παραμερίζοντας τη γλώσσα τους προτίμησαν να συγγράψουν στα ελληνικά.
-------------------
1. Αντίστοιχα και στην αρχιτεκτονική η προσοχή συγκεντρώθηκε στους χώρους της άθλησης και των θεαμάτων περισσότερο παρά στους χώρους της λατρείας.

2. Η λέξη παράγεται από το ρήμα συγκεράννυμι, που σημαίνει «βάζω μαζί και ανακατεύω».

3. Ένας τέτοιος ναός, του Αυγούστου και της Ρώμης, είχε χτιστεί και πάνω στην Ακρόπολη, ακριβώς μπροστά στον Παρθενώνα.

Η εταίρα στην αρχαιότητα – σχεδόν ανεκδοτολογικές ιστορίες (μέρος γ´)

Οδαλίσκη του Edouard Manet

Μια εταίρα δεν γεννιότανε, γινόταν (ή μήπως γεννιότανε).

Προϊόν μιας εποχής στην οποία ο ελληνόφωνος κόσμος του εμπορίου σταδιακά εκχρηματιζόταν, η εταίρα, ως φιγούρα ιστορική, μάλλον πρωτοεμφανίστηκε σ’ εκείνη την πόλη στο Δέλτα του Νείλου την οποία ο Ηρόδοτος συνδέει με την ωραία Ροδώπι και μ’ έναν κύκλο γυναικών “κάρτα” επαφροδίτων.

Πράγματι, δεν είναι απίθανο ο θεσμός να γεννήθηκε στην ελληνικών συμφερόντων πόλη Ναύκρατι, σε ένα κράτος καραβιών όπως προδίδει το τοπωνύμιο. Εκεί όπου πρωτοκυκλοφόρησαν, καθώς φαίνεται, τα πρώτα ελληνικά νομίσματα σαν τις αιγινίτικες “χελώνες”. Και με τα χρήματα αυτά, μια αναδυόμενη και διαρκώς ισχυροποιούμενη τάξη μεταπρατών μπορούσε πλέον να απολαμβάνει εταίρες, “φίλες” δηλαδή, όπως και κάθε άλλο εκλεκτό αγαθό ανταποκρινόταν στα εκλεπτυσμένα της γούστα. Κι έτσι, εγκαταλείφθηκε ο παλαιότερος θεσμός της παλλακείας, που προϋπέθετε να έχει κερδηθεί μόνιμα μια γυναίκα ως “γέρας” και ανταμοιβή σε μάχη, σύμφωνα με τους κώδικες αξιών της προγενέστερα κραταιάς αριστοκρατίας του πολέμου. Τώρα πια, από τον 6ο π.Χ. αιώνα και μετά, οι επιθυμητές σεξουαλικές υπηρεσίες μπορούσαν να αγοράζονται ακόμη και τόσο βραχυπρόθεσμα όσο επέβαλλε η σύντομη παραμονή ενός εμπόρου περαστικού από το λιμάνι. Σύμφωνα με τα μέτρα της γενικής συναλλαγματικής ισοδυναμίας, γυναίκες και νομίσματα τίθεντο πλέον σε κυκλοφορία ελεύθερη.

Ωστόσο, πέρα από ιστορική φιγούρα, μια εταίρα ήταν και μια προσωπική ιστορία. Κι από την άποψη αυτή, επίσης δεν γεννιότανε, αλλά γινόταν. Όταν, λοιπόν, ο θεσμός εξαπλώθηκε στον ελληνικό κόσμο, προωθημένος μέσω του δουλεμπορίου και των κραιπαλοκώμων πρακτικών των συμποσίων, υπήρξαν διαφοροποιήσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι εταίρες αναδεικνύονταν, αμείβονταν και ζούσαν. Όπως προκύπτει, δεν ήταν όλες τόσο τυχερές ώστε να καταφέρουν να αποκτήσουν δική τους περιουσία. Όμως, τουλάχιστον, πολλές μπορούσαν να διαβιούν με πολυτέλεια, στηριγμένες στους πόρους που εξασφάλιζαν γι’ αυτές οι πλούσιοι θαυμαστές τους. Ως προς το ζήτημα αυτό, σημαντικό ρόλο έπαιζε η φήμη. Μια φήμη που ενισχυόταν όταν μια γυναίκα μπορούσε να λοιδορεί πρόθυμους εραστές, όταν έκρινε γι’ αυτούς ότι δεν θα ήταν σε θέση να της προσπορίζουν τα αγαθά που ορεγόταν. Γιατί με τέτοιους περίπου όρους σκιαγραφείται η νεαρή Θρακιώτισσα, η “φοραδίτσα” που, στην Αθήνα, χλεύαζε τον πόθο του συμποτικού ποιητή Ανακρέοντα από την Τέω της Μικράς Ασίας (fr. 72/Page).

Ιδιαιτέρως εκλεκτική και σχολαστική στο ζήτημα της φήμης της εμφανίζεται και μια άλλη όμορφη γυνίκα, τη συνάντηση της οποίας με τον Σωκράτη καταγράφει στα Απομνημονεύματα (3.11) ο Ξενοφώντας. Είχε βρεθεί στην πόλη της Αθήνας “κάνοντας παρέα με όποιον την έπειθε”, γιατί “η ομορφιά της ήταν ανώτερη από κάθε λεκτική περιγραφή.” Γι’ αυτό τον λόγο ίσως, συνήθιζε να καλεί στο σπίτι της ζωγράφους, για να απαθανατίζουν τα κάλλη της. Σε μια τέτοια περίσταση την πέτυχε και μια αντροπαρέα, στο κέντρο της οποίας βρισκόταν ο Σωκράτης. Όμως με ευφυή λεπτότητα, εκείνος κατάφερε να ροκανίσει τις βεβαιότητές της, φέρνοντάς την ενώπιον των περιορισμών που έβαζε στη ματαιοδοξία της μια κοινωνία εξεχόντως ανδροκρατική. Στο επιτυχημένο κυνήγι του πλούτου και των εραστών, η επίδειξη δεν έφτανε. Ούτε καν η εξέχουσα ομορφιά της. Αναγκαστικά, στο παιχνίδι έπρεπε να μπουν άλλες και συνθετότερες τέχνες της γοητείας.

Στο πλούσιο σπίτι αυτής της γυναίκας, λοιπόν, και ενώ εκείνη ποζάρει σε ζωγράφο, περιστοιχιζόμενη από τη μητέρα της και τις υπηρέτριές της, όλες ντυμένες με μεγάλη πολυτέλεια, διαμείβεται ο εξής διάλογος:

“Άραγε, άνδρες, πρέπει εμείς να χρωστάμε χάρη σ’ αυτήν, που μας έδειξε την ομορφιά της ή αυτή σ’ εμάς, που την παρατηρήσαμε; Μήπως, αν είναι η επίδειξη πιο ωφέλιμη για αυτήν, πρέπει αυτή να μας ευχαριστήσει, παρά εμείς εκείνην αν είναι ωφέλιμο για εμάς το θέαμα;” Κι όταν κάποιος είπε ότι σωστά είχε τεθεί το ζήτημα, ο Σωκράτης συνέχισε: “Αυτή, λοιπόν, έχει ήδη κερδίσει τον έπαινό μας και θα ωφεληθεί ακόμη περισσότερο όταν την αναφέρουμε και σε άλλους. Γιατί επιθυμούμε πια ν’ αγγίξουμε όσα είδαμε κι είναι να φεύγουμε από εδώ ερεθισμένοι, γιατί, φεύγοντας, θα νοιώθουμε πόθο γι’ αυτήν. Κι έτσι, είναι φυσικό εμείς να την λατρεύουμε κι αυτή να γίνεται αποδέκτης της λατρείας.”

Κι εκείνη απάντησε: “Μα τον Δία, αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε πρέπει εγώ να σας χρωστώ ευγνωμοσύνη που με είδατε.”

Στη συνέχεια, ο Σωκράτης την ρωτάει αν έχει περιουσία οποιασδήποτε μορφής, χωράφι, σπίτι που να αποφέρει εισοδήματα ή, τουλάχιστον, δούλους τεχνίτες. Κι, όταν εκείνη απαντάει πως όχι, παρά κερδίζει τη ζωή της απ’ τους φίλους της, ο Σωκράτης τής υποδεικνύει ότι πρέπει να εξασφαλίζει το απόκτημα των φίλων –όντως πολυτιμότερο από οποιοδήποτε κοπάδι πό πρόβατα, κατσίκια ή βόδια– χρησιμοποιώντας την κατάλληλη επινόηση (μηχανήν) που να την κάνει αποτελεσματική σαν τις αράχνες, οι οποίες κυνηγούν την τροφή τους υφαίνοντας λεπτούς ιστούς, ώστε να μπορούν να καταβροχθίζουν οτιδήποτε πέσει μέσα. Η σημειολογία του κυνηγιού (θηράσειν) αναπτύσσεται με λεπτομέρειες περισσότερες, με το επιχείρημα ότι, ακόμη και για το πιο μικρό άγρευμα, όπως για έναν λαγό, οι άνθρωποι σκαρφίζονται τεχνάσματα ποικίλα (τεχνάζουσι πολλά), εφοδιάζονται με ειδικά σκυλιά ή πουλιά και στήνουν επιδέξιες παγίδες. “Έτσι κάπως μπορείς να ενεργήσεις κι εσύ” –προτείνει ο Σωκράτης– “αν, αντί για σκύλο, αποκτήσεις κάποιον που θα εντοπίζει, ιχνηλατώντας για χάρη σου, εκείνους που αγαπούν την ομορφιά και είναι πλούσιοι κι αυτός θα μηχανεύεται πώς να τους ρίχνει στα δίχτυα σου…. Δίχτυα που τα έχεις όμορφα πλεγμένα στο σώμα σου και στην ψυχή σου, με την οποία θα μάθεις με ποιο βλέμμα μπορείς να ευχαριστείς και με ποια λόγια να ευφραίνεις… και να αγαπάς όχι μονάχα τρυφερά, μα και με ευμένεια… με λόγια και με έργα.” Κι όταν η γυναίκα διαπιστώνει ότι η ίδια δεν κατέχει τέτοιες τεχνικές και του ζητάει να της τις μάθει, παρακαλώντας τον να την επισκέπτεται συχνότερα, εκείνος την αιφνιδιάζει:

”Μα, δεν μου είναι εύκολο να βρω καιρό γιατί είμαι απασχολημένος με πολλές προσωπικές και δημόσιες υποθέσεις. Κι έχω και φίλες που, μέρα νύχτα, δεν με αφήνουνε να τις εγκαταλείπω, γιατί μαθαίνουν από μένα φίλτρα μαγικά και μαγικές επωδούς.” “Ξέρεις και τέτοια;” –ρώτησε η γυναίκα. “Μα, γιατί νομίζεις “ –είπε εκείνος – “ότι δεν φεύγουνε ποτέ από κοντά μου ο Απολλόδωρος κι ο Αντισθένης; Και για ποιον άλλον λόγο έρχονται σε μένα από τη Θήβα ο Κέβης κι ο Σιμίας; Μάθε καλά, λοιπόν, ότι αυτά δεν γίνονται χωρίς ποικίλα φίλτρα, τραγούδια μαγικά και επικλήσεις στον μαντικό τροχό της ίυγγας.” “Βρες μου μια ίυγγα” –ζήτησε εκείνη. “Μα τον Δία! –απάντησε ο Σωκράτης – δεν θέλω εσύ να ασκείς την έλξη πάνω μου, αλλά εγώ σε σένα.” “Τότε, θα έρχομαι εγώ” –υποσχέθηκε εκείνη– “μονάχα να με δέχεσαι.” “Θα σε δέχομαι” –της είπε εκείνος– “εκτός κι αν έχω σπίτι άλλην, πιο επιθυμητή από σένα.”

Μα, τι θα είχε, τελικά, μια εταίρα να μάθει απ’ τον Σωκράτη;

Τις πιο μυστηριακές τεχνικές της θέλξεως, αυτές που αποκαλύπτει ο πλατωνικός διάλογος Μένων (80a): Να απορεί και να κάνει και τους άλλους να απορούν και, με τη συζήτηση, να “φαρμάττει” και να “κατεπᾴδει” μέχρι που να γεμίζει τον συνομιλητή με το ιερό δέος της στιγμής εκείνης που δεν αφήνει πέρασμα κι οδό διαφυγής (απορία). Τέχνη που μοιάζει μ’ εκείνην που κατέχει το σαλάχι (τῇ πλατείᾳ νάρκῃ τῇ θαλαττίᾳ) που πάντοτε ναρκώνει από κοντά όποιον το αγγίζει (τὸν ἀεὶ πλησιάζοντα καὶ ἁπτόμενον ναρκᾶν ποιεῖ). Τέχνη που εκπορθεί την ψυχή και τον λόγο, καθώς δεν αφήνει περιθώρια στον άλλο να αντιγυρίσει φθόγγο (ἀληθῶς γὰρ ἔγωγε καὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ στόμα ναρκῶ, καὶ οὐκ ἔχω ὅ,τι ἀποκρίνωμαί σοι). Τέχνη, εντέλει, που μονάχα ένας μάγος (γόης) θα μπορούσε να εφαρμόζει.

Μια εταίρα στην Αθήνα, πλήρως εξαρτημένη καθώς ήτανε από τις απαιτητικές συνθήκες διεξαγωγής των συμποσίων, έπρεπε να χειρίζεται σε όλη τους τη γκάμα τα πιο σπουδαία κόλπα.

Κόλπα της γοητείας.

Ο Ωκεανός της Ύπαρξης

Η «διατύπωση» μιας αλήθειας, ακόμα κι αν η αλήθεια είναι προϊόν ορθής και ολοκληρωμένης βιωματικής εμπειρίας, δεν είναι η αλήθεια. Είναι μόνον η λεκτική της έκφραση. Θα πρέπει κάποιος να πάει πέρα από τα λόγια, να νοιώσει αυτό που δείχνουν τα λόγια, για να κατανοήσει αν αυτό που «διαβάζει» είναι όντως αληθινό.

Το να βλέπει κάποιος μέσα από τις προσωπικές διαμορφώσεις του, σύμφωνα με τις αντιλήψεις του, ή τις γνώσεις που έχει αποθηκευμένες στην μνήμη του, δεν βλέπει αυτό που υπάρχει. Βλέπει μόνο την «τύφλα» του, τις δικές του προβολές.

Από τους ανθρώπους λείπει η σοβαρότητα, η υπευθυνότητα, η προσοχή και κυρίως η ταπεινότητα, αυτή η εσωτερική σιωπή του νου, που κρατάει την ανάσα του για να αφουγκραστεί την αλήθεια. Για αυτό οι κοινωνίες των ανθρώπων πηγαίνουν κουτρουβαλώντας και για αυτό οι αληθινές ανθρώπινες σχέσεις είναι ανύπαρκτες.

Θέλετε ένα απλό παράδειγμα; Διαβάστε το παρακάτω κείμενο, με προσοχή, παρατηρώντας τις δικές σας αντιδράσεις. Μπορείτε να δείτε πέρα από τις λέξεις, την αλήθεια του κειμένου; Αν υπάρχει ή δεν υπάρχει; Για να διαβάσεις την αλήθεια δεν αρκεί μόνο να γνωρίζεις ανάγνωση. Κυρίως πρέπει να είσαι ζωντανός, παρών, ξύπνιος… Αλλιώς…

Το Κείμενο:

Ο Θεός Είναι Παντού γιατί απλά Όλα Έγιναν από την Ουσία του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι Όλα Είναι Θεός, συμμετέχουν στην Θεία Ουσία αλλά δεν είναι ο Θεός. Το κάθε τι θα πρέπει να έρθει σε Επίγνωση της Αληθινής Φύσης του για να Νοιώσει την Θεία Ουσία, την Θεία Πραγματικότητα, που Είναι Απεριόριστη και Χωρίς Ιδιότητες και «είναι μόνο εμπειρία». Εμπειρία χωρίς «περιορισμένο παρατηρητή». Απλή, Απεριόριστη, Ανεμπόδιστη, Ουσία, που είναι πέρα από «αντιλήψεις» κι «Απλά Είναι» και κατέχει την «γνώση της παρουσίας» από μέσα, χωρίς «εξωτερική διαδικασία». Κάθε «εμπειρία» του «περιορισμένου παρατηρητή» παραμένει στην εξωτερική σφαίρα. Γιατί; Επειδή «Δεν Είναι» αλλά παράγεται από «εξωτερική δραστηριότητα». Για αυτό η Αληθινή Ουσία Είναι Απόλυτη Σιωπή.

Αλλά εμείς οι μικροί άνθρωποι κινούμαστε πάντα στην «επιφάνεια». Όσο αγνοούμε το Βάθος της Ουσίας μας κι απορροφιόμαστε σε εξωτερικές δραστηριότητες και χαρακτηριστικά ζούμε στον κόσμο της επιφάνειας, του ονείρου, μιας ζωής (δήθεν) ξεχωριστής από την Παγκόσμια Ουσία. Βλέπουμε την επιφάνεια που κυματίζει. Δεν νοιώθουμε το Βάθος που Υπάρχει σε Απόλυτη Ηρεμία. Μήτε διαισθανόμαστε που Στηρίζεται ο Ωκεανός της Ύπαρξης. Δεν υποψιαζόμαστε ότι όλα υπάρχουν στο ΤΙΠΟΤΑ. Το «αντιληπτικό τίποτα» κι όχι το διανοητικό τίποτα στο οποίο η διανόηση δίνει απόλυτη αντικειμενική αξία.

Το λάθος της σκέψης είναι ότι τα «βλέπει όλα αληθινά». Το δεύτερο λάθος της σκέψης είναι ότι «παίρνει τον εαυτό της στα σοβαρά». Και το τρίτο λάθος της σκέψης είναι ότι μέσα στην εγωιστική αυταπάτη της «θέλει να επιβάλει την αλήθεια που βλέπει σαν απόλυτη αλήθεια». Αυτό προσωπικά θα το ονόμαζα «ηλιθιότητα». Αμφιβάλετε ότι η σκέψη (η σκέψη που ενσαρκώνουν οι άνθρωποι) είναι συνώνυμο με την ηλιθιότητα; Αυτή ακριβώς η αμφιβολία το αποδεικνύει… (Ασφαλώς αστειεύομαι).

Υπομονή! Πέρα από το ΤΙΠΟΤΑ Ανατέλλει το ΑΛΗΘΙΝΟ για να τα Φωτίσει Όλα, να τα Αγκαλιάσει, για να «αποκατασταθεί» η ΕΝΟΤΗΤΑ.

Όσο Βαθαίνει η Επίγνωσή μας τόσο Κατανοούμε Τι Είναι Όλο ΑΥΤΟ.

Λοιπόν αδελφοί; Μπορείτε σε αυτό το Κείμενο να δείτε πέρα από τα λόγια; Ακόμα κι αν δεν γνωρίζουμε «καλή γραφή» ή δεν τα είπαμε «όπως πρέπει», παρόλα αυτά εσείς μπορείτε, πέρα από τα «ψελλίσματά» μας να Δείτε τι προσπαθούμε να πούμε; Να νοιώσετε στο Βάθος της Ύπαρξής σας αυτή την «απόλυτη αντιληπτική σιωπή» που μας «αναδύει στο ΕΙΝΑΙ»;

Πολλοί θα πουν, «τι ανοησίες μας λέει τώρα αυτός». Άλλοι θα πουν «άσε μας, αυτό είναι κακή απομίμηση της Βεδάντα». Άλλοι θα πουν «Ω! ακόμα ένας ψευτοδιδάσκαλος, ένας φαντασμένος που νομίζει ότι βρήκε την αλήθεια, το Θεό, την φώτιση»… Πέρα όμως από όλα τα σχόλια της προγραμματισμένης ύπαρξης ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΛΗΘΙΝΟ!

Καλημέρα Κόσμε!

Το Πρόβλημα της Σκέψης

Ποτέ δεν μίλησα (κι ούτε είναι δυνατόν να μιλήσω) για μέθοδο, ούτε καν καταχρηστικά.

Δεν υπάρχουν θεωρίες, θεωρητικές διδασκαλίες, ούτε διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσουμε… όλα αυτά είναι δημιουργήματα της ανθρώπινης σκέψης.

Αναγνωρίζουμε μόνον αυτό που υπάρχει, αυτό που «λειτουργεί» σε μας, μέσα μας, κι έξω.. και πάνω σε αυτό δρούμε…

Η «Φώτιση» για την οποία μιλούν οι άνθρωποι δεν πραγματοποιείται… δεν υπάρχει κάτι να πραγματοποιηθεί… Βιώνεται όμως όταν απομακρύνεται η άγνοια.

Αυτό ακριβώς πρέπει να αναγνωριστεί, αυτό που λειτουργεί και μας εμποδίζει να Δούμε… άγνοια, σκέψη, φόβος, προσκολλήσεις, δραστηριότητες, οτιδήποτε… όλα αυτά είναι, σε τελευταία ανάλυση, σκέψη, εγωιστικές δομές, και δραστηριότητες… κι αυτά είναι τα εμπόδια…

Φόβος! Τι είναι φόβος; Ποιος φοβάται;… Η σκέψη, το εγώ, ο φόβος, όλα είναι το ίδιο…

«Πως» θα το υπερβούμε; Ποιος ρωτά; Αυτός που θέλει να ξεπεράσει το πρόβλημα τι είναι; Σκέψη είναι πάλι…

Οποιαδήποτε προσπάθεια γίνεται, σκέψη είναι… από όπου κι αν προέρχεται, από τα βάθη του ασυνειδήτου, από την ξεχασμένη μνήμη, από εμπειρίες, από την λογική ανάλυση, από οπουδήποτε… σκέψη είναι… όλα σκέψη είναι.

Και σε τελευταία ανάλυση «ποιος» θέλει να σωθεί; Ακριβώς, αυτό, αυτός ο «ποιος», είναι το εμπόδιο.

Το βλέπουμε; Το κατανοούμε; Το πρόβλημα δεν είναι στην Φύση μας, το πρόβλημα το θέτει μονάχα η σκέψη, το εγώ, που θέλουμε να διατηρήσουμε, να διασώσουμε με κάθε θυσία, το εγώ που θέλει να υπερβεί τον περιορισμένο εαυτό του να γίνει Θεός, Αιωνιότητα, Άχρονο…

Δεν γίνεται έτσι… Όλη αυτή η ανόητη κίνηση της σκέψης πρέπει να εγκαταλειφθεί… να Αφεθούμε στο Χάος, στο Άγνωστο, σε αυτό που είναι εκμηδένιση του εγώ…

Και τότε θα ανακαλύψουμε… την στιγμή που «σβήνει» το εγώ… ότι δεν έχει «αλλάξει» τίποτα. Εξακολουθούμε να είμαστε εμείς, Παρόντες, αλλά χωρίς τους περιορισμούς, τις δραστηριότητες της σκέψης… Ελεύθεροι, Ολοζώντανοι, Πέρα από τον Χρόνο… Αυτό που Είμασταν πάντα και δεν το Βλέπαμε…

Μιλάμε συγκεκριμένα, πρακτικά… λέμε μόνο να δούμε αυτό που συμβαίνει… μιλάμε για Κατανόηση, για διάλυση της αυταπάτης… Την στιγμή που το βλέπουμε, που το κατανοούμε, εξαφανίζεται, κι υπάρχει μόνο Γνώση, Φως, Ζωή.

Τώρα προσπαθώ να σου το εξηγήσω θεωρητικά, με λόγια… Αυτό γίνεται πιο εύκολα, με στοχευμένες αναφορές σε αυτό που μας συμβαίνει, και με πρακτικές δράσεις… Να δούμε πρακτικά, να δράσουμε, να ελευθερωθούμε από τις αυταπάτες… δεν υπάρχουν θεωρίες, διδασκαλίες, πρακτικές… Υπάρχουμε μόνο εμείς, άνθρωποι, με την ίδια ανθρώπινη φύση όλοι, που λειτουργεί όπως λειτουργεί… κι όλοι με αυτό τον πρακτικό στόχο.

Ο Δρόμος του Ζεν: Ζώντας τη Στιγμή του Ζεν

Στο απέραντο υφαντό της ύπαρξης, το νήμα που διαπερνά αβίαστα την ουσία του είναι, είναι η βαθιά απλότητα που ενσαρκώνεται στον Δρόμο του Ζεν. Αυτό το αρχαίο μονοπάτι δεν είναι ένας λαβύρινθος από εσωτεριστικές πρακτικές ή ένα κρυπτικό δόγμα καλυμμένο με μυστήριο· αντιθέτως, είναι η πιο άμεση και οικεία σχέση με την ίδια τη ζωή.

Αφύπνιση των Αισθήσεων: Ο Καθρέφτης της Φύσης

Φαντάσου να στέκεσαι σε ένα λιβάδι, ο ορίζοντας ραμμένος με τις απαλές αποχρώσεις της αυγής. Το τραγούδι των πρωινών πουλιών αντηχεί στα αυτιά σου, κάθε νότα μια πρόσκληση να ανοίξεις τα μάτια σου και να δεις την απέραντη έκταση του ουρανού. Εδώ, όπως επιμένει ο Δρόμος του Ζεν, ξεκινά η φώτιση. Χρησιμοποίησε τα μάτια σου όχι απλώς για να δεις, αλλά για να αντιληφθείς τη ζωντάνια σε κάθε χορταράκι, το παιχνίδι του φωτός πάνω στις σταγόνες δροσιάς και το χαριτωμένο τόξο ενός πουλιού σε πτήση. Είναι μέσα σ’ αυτήν τη φαινομενικά ταπεινή επίγνωση που το εξαιρετικό αποκαλύπτεται.

Ο Χορός των Επιθυμιών: Ενόραση Πέρα από την Ψευδαίσθηση

Οι επιθυμίες φτερουγίζουν στη συνείδησή μας σαν πεταλούδες, τα χρώματά τους μαγευτικά αλλά παροδικά. Το Ζεν μάς διδάσκει να χρησιμοποιούμε την ενόραση για να περιηγηθούμε σ’ αυτό το εφήμερο τοπίο. Για να διακρίνουμε ανάμεσα στις επιθυμίες που φτερουγίζουν και σ’ εκείνες που ριζώνουν βαθιά μέσα μας, πρέπει να καλλιεργήσουμε έναν διεισδυτικό νου. Αυτή η ενόραση δεν αφορά την καταπίεση αλλά την κατανόηση της φύσης της επιθυμίας – να δούμε πώς αναδύεται, παίρνει μορφή και τελικά σβήνει. Αναγνωρίζοντας αυτήν την ροή χωρίς προσκόλληση, βρίσκουμε την απελευθέρωση όχι στην άρνηση, αλλά στην βαθιά κατανόηση.

Ο Εσωτερικός Νους: Ο Τόπος Γέννησης της Σκέψης

Βυθίσου βαθύτερα στα ρεύματα του νου, και θα συναντήσεις το παράδοξο των σκέψεων. Εμφανίζονται, συχνά απρόσκλητες, φυτρώνοντας σαν αγριολούλουδα στο εύφορο έδαφος της συνείδησης. Ο Δρόμος του Ζεν μάς προτρέπει να χρησιμοποιήσουμε τον εσωτερικό μας νου για να παρατηρήσουμε αυτή τη γένεση. Από πού προέρχονται οι σκέψεις; Πού πηγαίνουν; Παρατηρώντας χωρίς κρίση, αρχίζουμε να βλέπουμε ότι οι σκέψεις, όπως τα σύννεφα, περνούν πάνω από τον ουρανό του νου. Η διαύγεια δεν προκύπτει από τον έλεγχο, αλλά από μια αβίαστη επίγνωση πως οι σκέψεις είναι παροδικά φαινόμενα που παίζουν στον καμβά του άπειρου.

Η Εσωτερική Όραση: Η Ενότητα της Πραγματικότητας

Πέρα από τον νου κατοικεί η εσωτερική όραση του πνεύματος – μια όραση που υπερβαίνει τις δυαδικότητες της ύπαρξης. Εδώ, το Ζεν μάς προσκαλεί να αντιληφθούμε την ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, μια ενότητα που αψηφά τη διάσπαση που επιβάλλεται από τη συμβατική αντίληψη. Η εσωτερική όραση αποκαλύπτει πως η πολλαπλότητα των μορφών και των φαινομένων είναι απλώς εκφράσεις μιας μοναδικής ουσίας. Οι διαχωρισμοί που αντιλαμβανόμαστε είναι απλά κατασκευάσματα· η αληθινή φύση της πραγματικότητας είναι μια αδιάσπαστη συνέχεια του είναι. Σ’ αυτήν την συνειδητοποίηση, το πνεύμα βρίσκει το σπίτι του, βλέποντας τον εαυτό όχι ως απομονωμένη οντότητα, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος του κοσμικού χορού.

Άμεση Όραση: Η Αποκάλυψη της Αληθινής Φύσης

Στην κορύφωση αυτού του ταξιδιού βρίσκεται η επίτευξη της ΑΜΕΣΗΣ ΟΡΑΣΗΣ, η αδιαμεσολάβητη σύλληψη της ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΣΟΥ ΦΥΣΗΣ. Αυτή η όραση διαπερνά τα πέπλα της ψευδαίσθησης και της πολιτισμικής διαμόρφωσης, αποκαλύπτοντας τη ΜΙΑ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ. Εδώ, σ’ αυτήν τη διαχρονική στιγμή, ο Δρόμος του Ζεν ολοκληρώνεται. Αυτή είναι η ΑΙΩΝΙΑ πραγματικότητα, η θεμελιώδης ουσία που διαπερνά όλη την ύπαρξη. Αναγνωρίζοντας αυτό, κατανοούμε ότι το να ζούμε σύμφωνα με αυτή την όραση σημαίνει να ζούμε σε αρμονία με το ίδιο το ύφασμα του σύμπαντος.

Ζεν στην Καθημερινή Ζωή: Η Απρόσκοπτη Ενσωμάτωση

Το Ζεν δεν είναι μια αφηρημένη φιλοσοφία, αλλά μια πρακτική βαθιά συνδεδεμένη με τα θεμέλια της καθημερινής ζωής. Μας καλεί να ενσωματώσουμε αυτές τις συνειδητοποιήσεις σε κάθε βήμα, κάθε αναπνοή, κάθε αλληλεπίδραση. Το να περπατάμε, να κοιτάμε, να αντιλαμβανόμαστε, να βιώνουμε – αυτά δεν είναι αποκομμένες πράξεις, αλλά ιερές τελετουργίες που μας φέρνουν πιο κοντά στην ουσία του Ζεν. Αυτό το μονοπάτι δεν αφορά την αποκήρυξη του κόσμου, αλλά την εμπλοκή μας με αυτόν σε μια κατάσταση αφυπνισμένης παρουσίας.

Η Αιώνια Σοφία: Ζώντας τη Στιγμή του Ζεν

Τελικά, ο Δρόμος του Ζεν είναι ένα κάλεσμα να επιστρέψουμε στη φυσική μας κατάσταση. Δεν μας ζητά κάτι εξαιρετικό, παρά μόνο να ανοίξουμε τα μάτια μας, το νου μας, την καρδιά μας. Το να κοιτάμε, να αναγνωρίζουμε και να ζούμε – αυτές είναι απλές αλλά βαθιές πράξεις. Με αυτόν τον τρόπο, συμμετέχουμε στον μυστικιστικό χορό της ύπαρξης, βρίσκοντας την ειρήνη όχι στη φυγή, αλλά στην πλήρη αποδοχή της παρούσας στιγμής.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο Δρόμος του Ζεν αποκαλύπτεται όχι ως ένα απόκρυφο μυστικό, αλλά ως η φωτεινή αλήθεια της ύπαρξής μας. Είναι η απαλή υπενθύμιση ότι η ζωή, με όλη της την ομορφιά και τις ατέλειες, είναι ο απόλυτος δάσκαλος. Το να ακολουθείς τον Δρόμο του Ζεν σημαίνει να περπατάς χέρι-χέρι με το αιώνιο, να βλέπεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια του πνεύματος και να ζεις κάθε στιγμή ως έκφραση του απείρου. Γι’ αυτό, μην κλείνεις τα μάτια σου, γιατί βλέποντας τον κόσμο, αντικρίζεις το θείο υφαντό του Ζεν – πάντα παρόν, πάντα εξελισσόμενο, πάντα φωτεινό.

Να αναμένετε το καλύτερο

Δεν εγκαταλείπετε την προ­σκόλληση έτσι ώστε να σας συμβεί κάτι καλό. Την εγκαταλεί­πετε έτσι ώστε το καλύτερο κομμάτι σας, η ψυχή σας, να μπο­ρέσει να ενωθεί μαζί σας. Από μόνη της, η απελευθέρωση λίγου θυμού, λίγου φόβου, λίγης κακίας μπορεί να φαίνεται επουσιώδης. Ας δούμε λίγο την ακόλουθη κατάσταση.

 
Φαντα­στείτε πως κάποτε ζούσατε σε ένα μικρό, στενόχωρο σπίτι. Έχετε συνηθίσει τόσο πολύ σε αυτόν τον κλειστοφοβικό χώρο που σχεδόν ποτέ δεν βγαίνετε έξω. Κι όμως, υπάρχουν κάποιες στιγμές ανεμελιάς κατά τις οποίες σκέφτεστε πως θα ήταν ωραία αν μπορούσατε να ζήσετε σε έναν πιο ευρύχωρο κόσμο. Έτσι, ανοίγετε την πόρτα και καθώς βγαίνετε έξω αντικρίζετε ένα απέραντο τοπίο, γεμάτο φως, που απλώνεται στο άπειρο προς όλες τις κατευθύνσεις.

Σκέφτεστε πως εδώ είναι η χαρά και η αγάπη. Εδώ είναι η αληθινή πληρότητα. Περιπλανιέστε έξω, θέλοντας να μείνετε για πάντα σ’ αυτή τη χώρα του φωτός. Κι όμως, μετά από λίγο σας κουράζει όλη αυτή η αγάπη και η χαρά. Με κάποιο τρόπο ο χώρος έξω είναι υπερβολικά μεγάλος και ο ορίζοντας υπερ­βολικά μακρινός. Σας λείπει το γνώριμο σπίτι σας και η επιθυμία σας γι’ αυτό σας τραβά πίσω. Επιστρέφετε, λοιπόν, και νιώθετε ασφαλείς που γυρίσατε. Ξαναρχίζετε τη γνώριμη ζωή σας.

Για λίγο είστε και πάλι ικανοποιημένοι, αλλά δεν παύετε να θυμάστε τον απέραντο, απεριόριστο χώρο έξω. Για άλλη μια φορά βγαίνετε έξω κι αυτή τη φορά μένετε περισσότερο. Η αίσθηση της αγάπης και της χαράς δεν σας κουράζει τόσο πολύ. Ο χώρος έξω παραμένει απέραντος, μα αυτή τη φορά δεν σας τρομάζει τόσο πολύ. Το φως που λάμπει παντού δεν είναι τόσο εκτυφλωτικό και αυτή τη φορά αποφασίζετε να μείνετε εκεί για πάντα.

Αυτή είναι μια παραβολή σχετικά με το εγώ και την ψυχή. Το εγώ είναι το ασφαλές σας σπίτι, η ψυχή είναι ο απέραντος χώρος έξω από αυτό. Κάθε φορά που νιώθετε έστω και μία στιγμή χαράς και αγάπης, ελευθερίας και ευδαιμονίας, έχετε βγει έξω, στη χώρα του φωτός.

Νιώθετε τόσο υπέροχα ώστε θα θέλατε η εμπειρία αυτή να μην πάψει ποτέ, όπως ακριβώς δυο τρελά ερωτευμένοι που δεν θέλουν ποτέ να χωρίσουν. Όμως το εγώ, το ασφαλές σας καταφύγιο, σας καλεί πίσω. Αυτό το μοτίβο του πήγαινε-έλα είναι ο τρόπος με τον οποίο εγκατα­λείπετε σταδιακά την προσκόλληση.

Χρειάζεται επανειλημμέ­νη έκθεση στην απεριόριστη ψυχή για να πειστείτε πως είναι αληθινή. Η παλιά σας συνήθεια θα συνεχίσει να σας τραβά πίσω. Με τον καιρό, τα ταξίδια σας έξω θα διαρκούν περισσότερο και θα νιώθετε πιο άνετα. Αρχίζει να σας διαποτίζει η ψυχή σας καθώς ενώνεστε μαζί της, αρχίζετε να καταλαβαί­νετε πως μπορείτε να ζήσετε μέσα σε αυτή την απεριόριστη κατάσταση μόνιμα. Γίνεται κάτι πιο φυσιολογικό ακόμα κι από το καταφύγιό σας, επειδή ο απεριόριστος εαυτός σας είναι και ο αληθινός εαυτός σας.

Υπό αυτό το πρίσμα, η προσμονή του καλύτερου δεν έχει να κάνει με ευσεβείς πόθους και αισιοδοξία. Αφορά την αναγνώριση εκ των προτέρων πως ο σκοπός σας μπορεί να επι­τευχθεί. Βιώνετε την απεριόριστη ψυχή, έστω και αμυδρά, μέσα από κάθε της παρόρμηση. Αυτό αναιρεί την επικρατού­σα αντίληψη στην ψυχολογία πως η ευτυχία είναι μια παροδι­κή κατάσταση, την οποία γνωρίζει κάποιος τυχαία. Βρίσκω αυτή την αντιμετώπιση απαράδεκτη.

Το να δηλώνεις πως η αγάπη και η χαρά, τα βασικά συστατικά της ευτυχίας, είναι περιστασιακά είναι μια διδασκαλία γεννημένη από την απελπισία.

Κρατήστε στον νου σας την εικόνα του ασφαλούς σπι­τιού και της χώρας του φωτός που το περιβάλλει. Κανείς δεν θα σας εξαναγκάσει ποτέ να εγκαταλείψετε τον περιορισμένο χώρο που κατέχετε, αλλά πάντα θα έχετε την επιλογή να αναζητήσετε το άπειρο, επειδή αυτό είστε στην πραγματικότητα.

Η εξέλιξη με απλά λόγια

«Τίποτα στη Βιολογία δεν έχει νόημα, παρά μόνο υπό το φως της εξέλιξης» -Theodosius Dobzhansky

Στην επιστήμη της Βιολογίας, με τον όρο εξέλιξη εννοούμε την αλλαγή που παρατηρείται στους πληθυσμούς οργανισμών με το πέρασμα του χρόνου και από γενιά σε γενιά. Οι απόγονοι διαφέρουν από τους γονείς τους με διάφορους τρόπους. Όταν αυτές οι διαφορές είναι χρήσιμες, ο απόγονος έχει μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης και αναπαραγωγής και καθιστά τα διαφορετικά χαρακτηριστικά του ποιο κοινά στην επόμενη γενιά.

Με αυτό τον τρόπο, οι διαφορές μπορούν να συσσωρευτούν κατά τη διάρκεια του χρόνου, ένα γεγονός που οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές σε έναν πληθυσμό ή ακόμα και στη δημιουργία νέων διακριτών ειδών (ειδογένεση).

Εξελικτικές θεωρούνται ειδικά οι αλλαγές που κληροδοτούνται μέσω του γενετικού υλικού από γενιά σε γενιά, και διακρίνονται από άλλες όπως η οντογένεση ή γενικά η ανάπτυξη ενός οργανισμού ατομικά. Η εξέλιξη αποτελεί φαινόμενο που υλοποιείται σταδιακά και σε μεγάλο βάθος χρόνου. Με λίγες εξαιρέσεις, απαιτείται το πέρασμα αρκετών γενεών για εξελικτικές αλλαγές μεγάλης κλίμακας, όπως για παράδειγμα η εξέλιξη των πτηνών από τα ερπετά. Λαμβάνει επίσης χώρα με διαφορετικούς ρυθμούς ανάλογα με το είδος και το περιβάλλον του.

Όλοι οι οργανισμοί που ζουν σήμερα κατάγονται από έναν και μοναδικό πρόγονο, από τον οποίο κληρονόμησαν ένα σχεδόν πανομοιότυπο γενετικό λεξικό και στις 64 λέξεις του DNA. Πολυάριθμες διαδικασίες, όπως οι μεταλλάξεις, η γονιδιακή ροή με μεταφορά γονιδίων ανάμεσα στους πληθυσμούς και ο γενετικός ανασυνδυασμός, συμβάλλουν σε γενετικές αλλαγές και έχουν οδηγήσει στις πολλές διαφορετικές μορφές ζωής που υπάρχουν πάνω στη Γη. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι όλες αυτές οι διαδικασίες δεν επιβάλλονται από κάποιο "σκοπό" ή "σχέδιο", αλλά ότι η πολυπλοκότητα προκύπτει "αυθόρμητα" με την επιλεκτική συσσώρευση αλλαγών σε μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η γνώση του μηχανισμού που διέπει τη διαδικασία της εξέλιξης οφείλεται στο έργο του Κάρολου Δαρβίνου και του Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας. Αν και ο Δαρβίνος δεν ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα της εξέλιξης, με αφετηρία την περίφημη μελέτη "Περί της καταγωγής των ειδών" (1859), προσέφερε μια ολοκληρωμένη σύνθεση της θεωρίας της φυσικής επιλογής που αποτέλεσε επανάσταση για την ανθρώπινη σκέψη. Κατά τη δεκαετία του 1930, η φυσική επιλογή συνδυάστηκε με τη θεωρία του Μέντελ για την κληρονομικότητα και δημιούργησαν την σύγχρονη θεωρία της εξέλιξης, γνωστή και ως "Εξελικτική Σύνθεση" ή Νεο-Δαρβινισμός, όπου οι "μονάδες" της εξέλιξης (γονίδια) συνδυάστηκαν με τον "μηχανισμό" της (φυσική επιλογή).

Η σύγχρονη συνθετική θεωρία, ως ένας γενικά αποδεκτός τρόπος προσέγγισης των προβλημάτων της εξέλιξης, γεννήθηκε ουσιαστικά το 1937 με τη δημοσίευση του βιβλίου «Η γενετική και η καταγωγή των ειδών» του μεγάλου πληθυσμιακού γενετιστή Theodosius Dobzhansky. Η θεωρία αυτή έχει δύο βασικά σημεία:Η πηγή ποικιλότητας είναι η μετάλλαξη και η εξελικτική αλλαγή είναι το αποτέλεσμα της τροποποίησης των γονιδιακών συχνοτήτων σε έναν πληθυσμό.

Η κατεύθυνση της εξελικτικής αλλαγής καθορίζεται από τη δράση της φυσικής επιλογής πάνω στη γενετική ποικιλότητα (στις μεταλλάξεις) με την επιβίωση του καταλληλότερου, σε δοσμένο περιβάλλον, φορέα της ποικιλότητας (ατόμου).

Η εμφάνιση της ζωής στην Γη

Αν και η προέλευση της ζωής είναι ένα από τα μεγάλα μυστήρια στον κόσμο, δεν πρέπει να συγχέεται με την θεωρία της εξέλιξης, η οποία μελετά τον τρόπο που μεταβάλλονται οι ζωντανοί οργανισμοί στον χρόνο. Αφήνοντας κατά μέρος τη μακρινή πιθανότητα η ζωή να έφθασε στη Γη με ένα μετεωρίτη από κάπου αλλού μέσα στον Γαλαξία (πανσπερμία), στη δεκαετία του 1920 οι Oparin & Haldane πρότειναν ότι η ζωή ξεκίνησε στη Γη μετά από μια περίοδο μακροχρόνιας αβιοτικής χημικής εξέλιξης (αβιογένεση).

Σύμφωνα με την θεωρία της αβιογένεσης, η ζωή δημιουργήθηκε από τις όποιες φυσικές και χημικές συνθήκες επικρατούσαν στον πλανήτη κατά τη νεαρή ηλικία του. Η ανακάλυψη αυτών των συνθηκών είναι δύσκολη, κυρίως επειδή η Γη στην οποία ζούμε σήμερα δεν διατηρεί σχεδόν κανένα ίχνος από εκείνη την εποχή. Παρόλα αυτά, το 1953 οι Stanley Miller και Harold Urey προσομοίωσαν τη υπόθεση των Oparin & Haldane, διοχετεύοντας ηλεκτρικό ρεύμα μέσα σε ένα θάλαμο που περιείχε έναν συνδυασμό μεθανίου, αμμωνίας, υδρογόνου και νερού. Μετά από μια εβδομάδα συνεχούς λειτουργίας, παρατήρησαν ότι το 10-15% του άνθρακα στο σύστημα είχε σχηματίσει οργανικές ενώσεις, από τις οποίες το 2% ήταν αμινοξέα, τα οποία είναι απαραίτητα για την παρασκευή πρωτεϊνών στα ζωντανά κύτταρα.

Το διάσημο πείραμα των Miller & Urey προσέφερε σημαντικές ενδείξεις υπέρ της αβιογένεσης, αλλά δεν έδωσε όλες τις απαντήσεις. Τι ακριβώς συνέβηκε και ήρθαν σε επαφή ανόργανα χημικά στοιχεία μαζί, ώστε να σχηματίσουν ζωντανούς οργανισμούς; Εδώ έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση ανάλογη με αυτή του αβγού και της κότας: για να λειτουργήσει το DΝΑ χρειάζεται πρωτεΐνες, ωστόσο τα προγράμματα για τη σύνθεση αυτών των πρωτεϊνών δίνονται από το DΝΑ. Ποιο δημιουργήθηκε λοιπόν πρώτο;

Η ανακάλυψη στη δεκαετία του 1960 ότι το RNA (στενός εξάδελφος του DNA) θα μπορούσε να αναδιπλωθεί, όπως μια πρωτεΐνη, αν και όχι σε τέτοιες πολύπλοκες δομές, υπέδειξε μια απάντηση στο πρόβλημα. Αν το RNA θα μπορούσε να καταλύσει αντιδράσεις καθώς επίσης και να αποθηκεύσει πληροφορίες, μερικά μόρια RNA θα μπορούν να είναι σε θέση να φτιάξουν περισσότερα μόρια RNA. Και αν αυτό συνέβαινε, οι RNA αντιγραφείς δεν θα είχαν καμία ανάγκη τις πρωτεΐνες. Θα μπορούσαν να κάνουν μόνοι τους τα πάντα.

Φυσικά, παραμένουν πολλά ερωτήματα. Από πού προέκυψαν οι πρώτοι αντιγραφείς; Με τι έμοιαζε η πρώτη ζωή; Πώς έγινε η μετάβαση στο DNA και τις πρωτεΐνες, και πώς συνέβη η ανάπτυξη του γενετικού κώδικα; Ποτέ κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα, αλλά διερευνώνται νέες λεωφόροι πολλά υποσχόμενες. Οι περισσότεροι βιολόγοι πιστεύουν πως πρέπει να υπήρχε κάτι σαν ένα κύτταρο από την αρχή, για να περιέχει τον αντιγραφέα-πολλαπλασιαστή και να διατηρεί μαζί τα μέρη που το απαρτίζουν. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα μπορούν να ανταγωνίζονται για τους πόρους και να εξελίσσονται με διαφορετικούς τρόπους.

Η γέννηση των ειδών

Για πολλά χρόνια μετά την επιστημονική επανάσταση του Δαρβίνου, οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα βιολογικά είδη της Γης γεννήθηκαν από την αργή αλλαγή των γενετικών εφοδίων: μια ύπαρξη μεταμορφωνόταν σιγά σιγά σε μια άλλη. Αργότερα, επιστήμονες της γενετικής, όπως ο Theodosius Dobzhansky και ο Ernst Mayr, διατύπωσαν μια νέα σημαντική υπόθεση. Υποστήριξαν ότι για τη δημιουργία ενός νέου είδους θα έπρεπε προηγουμένως να έχει μεσολαβήσει μια μεγάλη περίοδος γεωγραφικής απομόνωσης.

Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί ως εξής: ένα τμήμα από τον πληθυσμό κάποιου είδους απομονώνεται εξαιτίας των γεωγραφικών εμποδίων, όταν, για παράδειγμα, η εισβολή της θάλασσας μετατρέπει σε νησιά κάποια μέρη της ξηράς ή όταν δημιουργούνται βουνά και έρημοι. Ο αποκομμένος πληθυσμός εξακολουθεί φυσικά να εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, αυτή τη φορά όμως προς διαφορετική βιολογική κατεύθυνση. Πρώτα απ' όλα γιατί οι συνθήκες στο νέο περιβάλλον είναι διαφορετικές, κυρίως όμως γιατί έχει αλλάξει το γενετικό υλικό. Όταν χωρίζονται δύο τμήματα του ίδιου πληθυσμού, χωρίζονται αυτόματα και τα γονίδιά τους. Για να ολοκληρωθεί η γέννηση ενός νέου είδους χρειάζονται 20.000 - 50.000 χρόνια. Εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, η ζωή του νέου είδους δε διαρκεί περισσότερο από εφτά με οχτώ εκατομμύρια χρόνια.

Το ζήτημα της εμφάνισης νέων ειδών (ειδογένεση) έχει προκαλέσει διαμάχες μεταξύ παλαιοντολόγων και γενετιστών ως προς τον βηματισμό της εξέλιξης, αν γίνεται δηλαδή με άλματα και όχι βαθμιαία. Το 1993 οι Eldredge & Gould δημοσίευσαν την θεωρία της "εστιγμένης ισορροπίας", όπου υποστήριξαν ότι η εξέλιξη συνέβη κατά τη διάρκεια σύντομων περιόδων μεγάλων αλλαγών (πχ. καταστροφές όπως η πτώση ενός μετεωρίτη) με ενδιάμεσες μεγάλες περιόδους σταθερότητας. Αυτό εξηγεί την απουσία ενδιαμέσων μορφών από το απολιθωματικό αρχείο. Οι ενδιάμεσες μορφές εμφανίστηκαν για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε η πιθανότητα να μετατραπούν σε απολιθώματα ήταν πολύ χαμηλή.

Ο στόχος της φυσικής επιλογής

Ποια είναι όμως πραγματικά η μονάδα ή ο στόχος της φυσικής επιλογής το γονίδιο, το άτομο ή ο πληθυσμός; Ο Δαρβίνος θεωρούσε ότι η φυσική επιλογή επιδρά επάνω στα άτομα, αν και είχε πλήρη συναίσθηση ότι η αλτρουιστική συμπεριφορά αποτελούσε ένα αγκάθι στη θεωρία του. Πώς εξηγείται λοιπόν η αυτοθυσία ορισμένων προκειμένου να σωθούν οι υπόλοιποι; Πώς εξηγείται η συμπεριφορά του μικρού σκίουρου που βγάζει μια κραυγή και ενώ ενημερώνει τους υπόλοιπους για τον απειλητικό θηρευτή, ταυτόχρονα προδίδει τη θέση του; Και ακόμη περισσότερο, πώς εξηγείται το γεγονός ότι στα κοινωνικά έντομα (μέλισσες, σφήκες, τερμίτες) οι εργάτριες δεν αποκτούν ποτέ απογόνους αλλά φροντίζουν με αυταπάρνηση τις αδελφές τους;

Μεγάλη συμβολή στην επίλυση του προβλήματος του αλτρουισμού είχε ο William Hamilton με τις εργασίες του για την εγκλείουσα αρμοστικότητα, αυτό που αργότερα ονομάσθηκε επιλογή συγγενών. Με απλά λόγια, το άτομο με αλτρουιστική συμπεριφορά ευνοεί την αναπαραγωγή άλλων ατόμων εις βάρος του. Αν τα άλλα αυτά άτομα είναι συγγενείς του, τότε διά μέσου αυτών τα γονίδιά του (και εκείνα που τον τρέπουν στην αλτρουιστική συμπεριφορά) αναπαράγονται όχι μόνο μέσω των άμεσων απογόνων του αλλά εμμέσως με την αναπαραγωγή των βιολογικά συγγενών του που φέρουν ως έναν βαθμό όμοια με αυτό γονίδια.

Μερικοί εξελικτικοί επιστήμονες πρότειναν ότι η επιλογή μπορεί να ενεργήσει επίσης και σε πιο υψηλά επίπεδα: στους πληθυσμούς (επιλογή ομάδας), ή ακόμα και στα ίδια τα είδη (επιλογή ειδών). Η σχετική σημασία του ατόμου εναντίον αυτών των υψηλότερων τάξεων επιλογής αποτελεί σήμερα αντικείμενο μεγάλης αμφισβήτησης.

Το 1976 ο Richard Dawkins με το "Εγωιστικό Γονίδιο" τεκμηρίωσε την γονιδιο-κεντρική άποψη για την εξέλιξη και σηματοδότησε την είσοδο της εξελικτικής βιολογίας στην πολιτισμική ανάλυση. Ο ίδιος γράφει: "Η ζωική συμπεριφορά, είτε αλτρουιστική είτε εγωιστική, βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο των γονιδίων μόνο υπό μια έμμεση, αλλά και πάλι πολύ ισχυρή, έννοια. Υπαγορεύοντας τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζονται οι μηχανές επιβίωσης και τα νευρικά τους συστήματα, τα γονίδια ασκούν την ύστατη εξουσία πάνω στη συμπεριφορά. Όμως οι λεπτό προς λεπτό αποφάσεις δράσης λαμβάνονται από το νευρικό σύστημα. Τα γονίδια είναι οι πρωτογενείς σχεδιαστές πολιτικής, οι εγκέφαλοι τα επιτελικά στελέχη..."

Εξέλιξη εκτός της φυσικής επιλογής

Εκτός της φυσικής επιλογής, που δεν αμφισβητείται ως βασικός μηχανισμός της εξέλιξης, έχουν προταθεί και αναγνωριστεί και άλλοι μηχανισμοί εξέλιξης που δεν την περιλαμβάνουν. Συνήθως, αυτό που αποτελεί αντικείμενο διαμάχης είναι η βαρύτητα που έχουν αυτοί οι μηχανισμοί, στο συνολικό φαινόμενο της εξέλιξης. Ας γνωρίσουμε μερικούς από αυτούς.

Η "γενετική παρέκκλιση" αφορά την τυχαία σχετική αλλαγή της γονιδιακής συχνότητας, δηλαδή της συχνότητας με την οποία εμφανίζεται ένα αλληλόμορφο γονίδιο σε έναν πληθυσμό. Με τον όρο τυχαία, εννοούμε την αλλαγή που δεν οφείλεται σε φυσική επιλογή. Αποτελεί σημαντική εξελικτική διαδικασία που οδηγεί σε τυχαία αύξηση ή ελάττωση των αλληλόμορφων γονιδίων από γενιά σε γενιά, στην τυχαία εγκαθίδρυση ή και απώλειά τους. Είναι εντονότερη όσο μικρότεροι είναι οι πληθυσμοί. (Σημ. Αλληλόμορφαείναι τα γονίδια που δρουν για το ίδιο γνώρισμα αλλά με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα αν υπάρχουν δύο διαφορετικά γονίδια που ελέγχουν το χρώμα του άνθους ενός φυτού, τότε μεταξύ τους είναι αλληλόμορφα.)

Η "γονιδιακή ροή" αφορά την ανταλλαγή αλληλόμορφων γονιδίων ανάμεσα σε γειτονικούς πληθυσμούς. Η ροή λαμβάνει χώρα είτε με μετακίνηση ατόμων μεταξύ δύο πληθυσμών μέσω της μετανάστευσης, είτε με μεταφορά γαμετών. Αποτελεί συντηρητικό παράγοντα που αποτρέπει την απόκλιση μερικώς απομονωμένων πληθυσμών και συμβάλει σημαντικά στη σταθερότητα των διαδεδομένων ειδών. Διαφέρει ανάλογα με τον πληθυσμό και το είδος και μειώνει τις διαφορές των γενετικών δεξαμενών.

Η "συνεξέλιξη" ή "συμβίωση" αφορά την ταυτόχρονη εξέλιξη μη συγγενών οργανισμών λόγω κάποιου ιδιαίτερου δεσμού που υπάρχει μεταξύ τους. Για παράδειγμα άνθη και έντομα, που τα πρώτα γονιμοποιούνται από τα δεύτερα και τα δεύτερα τρέφονται από τα πρώτα, παράσιτα και ξενιστές, στις περιπτώσεις εκείνες της αναγκαίας συμβίωσης, καθώς και οποιαδήποτε άτομα (οργανισμοί) μιας συμβιωτικής σχέσης.

Εξέλιξη και συμπεριφορά

Ένας τομέας που αναπτύσσεται ιδιαίτερα γρήγορα και στον οποίο η δαρβινική επιλογή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, είναι η οικολογία της συμπεριφοράς και η εφαρμογή της θεωρίας των παιγνίων στις στρατηγικές συμπεριφοράς. Οι βέλτιστοι τρόποι συμπεριφοράς, και ειδικότερα οι μακράς διάρκειας, έχουν γίνει γνωστές ως "Εξελικτικά Σταθερές Στρατηγικές", μια έννοια που εισήγαγε πρώτος ο John Maynard Smith για τις στρατηγικές που αν υιοθετηθούν από τα περισσότερα μέλη ενός πληθυσμού δεν μπορούν να υπερνικηθούν από κάποια εναλλακτική στρατηγική.

Ένας από τους επιστήμονες που εντυπωσιάστηκαν από την θεωρία των παιγνίων και το "Δίλημμα του Φυλακισμένου" στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ήταν ο μαθηματικός και πολιτικός επιστήμονας Robert Axelrod. Ο Axelrod βρήκε στο Δίλημμα του Φυλακισμένου μία πιθανή απάντηση στο ερώτημα που τον απασχολούσε: υπό ποιες συνθήκες δύο θεμελιωδώς εγωιστικά όντα μπορούν να επιλέξουν να συνεργαστούν;

Για να απαντήσει στο ερώτημα δημιούργησε το "Επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου", όπου το παίγνιο δεν παίζεται μια φορά αλλά πολλές. Σε αυτή την παραλλαγή οι παίκτες έχουν τη δυνατότητα να μάθουν από τα λάθη τους και να επανορθώσουν, ανοίγοντας έτσι ένα παράθυρο στην αμοιβαία συνεργασία. Το 1979 κάλεσε τους σημαντικότερους θεωρητικούς των παιγνίων να υποβάλλουν στρατηγικές, υπό τη μορφή προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Υποβλήθηκαν 14 στρατηγικές από ψυχολόγους, μαθηματικούς, κοινωνιολόγους και πολιτικούς επιστήμονες.

O Axelrod έβαλε τις διάφορες στρατηγικές να αναμετρηθούν μεταξύ τους. Νικητής του διαγωνισμού αναδείχθηκε ο μαθηματικός και ψυχολόγος Anatol Rapoport με τη στρατηγική "Tit for Tat" ή αλλιώς "Μία Σου και Μία Μου". Η στρατηγική αυτή είναι πολύ απλή: Ο παίκτης ξεκινά συνεργαζόμενος με τον αντίπαλο και κατόπιν πράττει ότι έπραξε και ο αντίπαλος στον προηγούμενο γύρο. Συνεργάστηκε, θα συνεργαστεί. Πρόδωσε, θα τον προδώσει κι εκείνος στον επόμενο γύρο.

Το 1981 ο Axelrod μαζί με τον εξελικτικό βιολόγο William Hamilton δημοσίευσαν ένα άρθρο στο περιοδικό Science για την εξέλιξη της συνεργασίας. Σε αυτό απέδειξαν ότι η συνεργασία είναι μια εξελικτικά σταθερή στρατηγική, δηλαδή μια συμπεριφορά που επιτρέπει να διαχυθούν τα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα είδος να επικρατήσει και να επιβιώσει. Οι ζωντανοί οργανισμοί που συνεργάζονται μεταξύ τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπαραχθούν και επομένως να περάσουν τα γονίδιά τους στην επόμενη γενιά.

Κοινωνιοβιολογία

Η σύνδεση της βιολογίας με την κοινωνιολογία και συγκεκριμένα η υπαγωγή της δεύτερης στην πρώτη, ήταν πρόταση του E.O. Wilson στο βιβλίο του "Κοινωνιοβολογία: Η Νέα Σύνθεση" (1975). Ο Wilson υποστηρίζει ότι πολλά καθολικά γνωρίσματα της συμπεριφοράς των ζώων αλλά και της ανθρώπινης συμπεριφοράς (ειδικά η σεξουαλική συμπεριφορά), καθώς επίσης και οι διαφορές μεταξύ των ατόμων και μεταξύ των εθνικών ομάδων, έχουν μια γενετική βάση. Αυτά τα γνωρίσματα και οι διαφορές πρέπει να έχουν εξελιχθεί στους προγόνους μας μέσω της φυσικής επιλογής.

Το βιβλίο ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων. Ιδιαίτερα εχθρικοί ήταν οι αριστερών πεποιθήσεων συνάδελφοι του Wilson στο Χάρβαρντ, καθώς θεώρησαν ότι το πόνημά του στηρίζει τον γενετικό ντετερμινισμό. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν όμως η κοινωνιοβιολογία βρήκε τη θέση της στο επιστημονικό γίγνεσθαι και σήμερα αποτελεί έναν από τους περισσότερα υποσχόμενους κλάδους της επιστημονικής σκέψης.

Γήρανση και θάνατος

Η γήρανση δεν είναι τίποτα άλλο από ένα εκφυλιστικό φαινόμενο, που αρχίζει μετά το τέλος της αναπαραγωγικής ηλικίας. Η εξήγηση αυτού του φαινόμενου είναι ότι τα γονίδια και οι μηχανισμοί που προκαλούν τον σωματικό εκφυλισμό ξεφεύγουν από τη δράση της φυσικής επιλογής, αφού έχουν ήδη μεταβιβαστεί στην επόμενη γενιά με την αναπαραγωγή. Κάθε ζωντανός οργανισμός επενδύει περισσότερη ενέργεια για την αναπαραγωγή του παρά για τη διατήρηση του σώματός του, το οποίο εγκαταλείπει η φυσική επιλογή μόλις κλείσει το αναπαραγωγικό παράθυρό του (από την εφηβεία ως την παύση της έμμηνης ρήσης στις γυναίκες).

Για παράδειγμα, η χορεία του Huntington είναι μια εκφυλιστική ασθένεια που εκδηλώνεται σε άτομα μεταξύ περίπου 30 και 50 ετών συνήθως και οδηγεί στο θάνατο. Η υπεύθυνη γονιδιακή παραλλαγή μπορεί λοιπόν να μεταβιβαστεί έγκαιρα. Το γιατί το γονίδιο αυτό διατηρείται στους πληθυσμούς δεν οφείλεται μόνο στο ότι εκδηλώνεται αφότου έχει αναπαραχθεί ο φορέας του, αλλά ίσως στο ότι στην αρχή της ζωής προσφέρει και κάποιο πλεονέκτημα και τελικά υποκρύπτει κάποια εξελικτική χρησιμότητα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εξέλιξη επηρεάζει την επιβίωση των αντιγράφων των γονιδίων μας και όχι την μακροβιότητα ή την αθανασία μας.

Αν υπάρχει κάτι "αθάνατο" πάνω στη Γη αυτό είναι τα γονίδια. Εμφανίστηκαν πριν 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια και είναι σίγουρο ότι θα υπάρχουν και μετά την εξαφάνισή μας ως είδος, γιατί "η ζωή βρίσκει πάντοτε τον δρόμο".

Περί θανάτου και άλλων δαιμονίων

Έχουμε συνηθίσει να ευχόμαστε τη μακροημέρευση των αγαπημένων μας, να συγκλονιζόμαστε από τον χαμό τους, να επιθυμούμε να τους κρατήσουμε στη ζωή. Υπάρχει όμως και ο αντίποδας. Ανθρωποι για τους οποίους θα ευχόμασταν να είχαν πεθάνει.

H Χ. έχει δέκα χρόνια κατάκοιτο τον πατέρα της. Η ζωή της μοιράζεται ανάμεσα στη δουλειά της και στη φροντίδα του. Είναι ήδη πολύ μεγάλος σε ηλικία, και η Χ. έχει χάσει τα καλύτερά της χρόνια.

Η μητέρα της Ε. έχει περάσει τα 90 και παρ’ όλα αυτά έχει περισσότερες αντοχές από εκείνη. Για τη φροντίδα της αναγκάζεται να ταξιδεύει 350 χιλιόμετρα κάθε Σαββατοκύριακο για να τη βλέπει· το βιώνει ως εγκλωβισμό.

Η Κ. μετά τριάντα χρόνια δύσκολου γάμου αποφάσισε να χωρίσει. Ο σύζυγός της νόσησε και χρειάζεται αποκλειστική φροντίδα. Εκείνη υπαναχώρησε. Τον φροντίζει, αισθάνεται τρομερά ένοχη για τα ανάμεικτα συναισθήματα που νιώθει.

Σας έχει τύχει ποτέ να ευχηθείτε τον θάνατο κάποιου; Σίγουρα δεν είναι κάτι που το ομολογούμε.

Εχουμε, άλλωστε, όλοι συνηθίσει να ευχόμαστε τη μακροημέρευση των αγαπημένων μας ανθρώπων, να συγκλονιζόμαστε από τον άκαιρο χαμό τους, να επιθυμούμε πάση θυσία να τους κρατήσουμε λίγο παραπάνω στη ζωή. Υπάρχει πάντα όμως και ο αντίποδας. Ανθρωποι για τους οποίους θα ευχόμασταν να είχαν πεθάνει. Οσο δύσκολο και καθόλου πολιτικώς ορθό και αν ακούγεται, η ανθρώπινη φύση διαθέτει και το ένστικτο της συντήρησης και της καταστροφής. Καμιά φορά το ένα προϋποθέτει το άλλο.

Το γήρας είναι από μόνο του μια δύσκολη και απαιτητική συνθήκη. Οπως και το βρεφικό στάδιο, έτσι και η προχωρημένη τρίτη ηλικία έχει απαιτητικές ανάγκες φροντίδας από τους οικείους. Ιδίως στην Ελλάδα, που δεν είναι καθόλου διαδεδομένο ούτε και «σωστό» να μπαίνουν οι ηλικιωμένοι σε οίκους ευγηρίας, η οικογένεια είναι αυτή που ως επί το πλείστον φροντίζει τον γέροντα ή και πάσχοντα, με μεγάλο ψυχικό και υλικό κόστος.

Εδώ ανακύπτουν δύο ζητήματα. Η γονεϊκότητα, αυτή η ισχυρή ταυτότητα στο ανθρώπινο είδος, θα έπρεπε να έχει συγκεκριμένη αποστολή και μεγάλη ένταση στον ρόλο της τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια. Γινόμαστε γονείς, φροντίζουμε, στηρίζουμε, βρισκόμαστε σε άμεση σύνδεση με τα παιδιά μας, ψυχική και πρακτική κυρίως τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια τους. Μετά, βαθμηδόν, ο ρόλος και οι ανάγκες αλλάζουν. Πάντα ένας γονιός έχει την έγνοια και την αγάπη για τα παιδιά του, χρειάζεται όμως να αποσυρθεί για να υπάρξει ο χώρος να ανοίξουν τα παιδιά τα δικά τους φτερά, να κάνουν τα λάθη τους. Να προχωρήσουν βρίσκοντας τον δικό τους εαυτό και αν το επιθυμήσουν σε βάθος χρόνου τη δική τους οικογένεια. Επειτα από πολλά χρόνια αμοιβαίας αγάπης, από απόσταση, μπορεί να συναντηθούν ξανά οι γονείς με τα παιδιά, υπό άλλο πρίσμα πια. Τα παιδιά φροντίζουν τους ηλικιωμένους γονείς τους και έχουν κατορθώσει εκείνα να γίνουν οι γονείς των γονιών τους.

Δυστυχώς, όμως, στην Ελλάδα έχουμε κυρίως δεμένες οικογένειες. Εδώ υπάρχει συνεχώς η φαντασίωση ότι τα παιδιά είναι πάντα παιδιά. Οι γονείς όταν γίνονται γονείς δεν φροντίζουν να ανεξαρτητοποιήσουν τα παιδιά τους, γιατί δεν είναι και οι ίδιοι ανεξάρτητοι, δεν φροντίζουν να είναι συναισθηματικά και ψυχικά παρόντες όταν πρέπει, να δώσουν αξίες, στηρίγματα και περίσσια αγάπη στα παιδιά τους όταν πρέπει. Και έτσι έπειτα, όταν εκείνα ανθούν με ή χωρίς εμφανείς ελλείψεις, ο γονιός κρατάει πάντα τη θέση του. Διεκδικεί πάντα κάτι από το παιδί του, από τον χώρο του, από τον χρόνο του, από τα νιάτα του, από τα ενδιαφέροντά του, από την ερωτική του ζωή. Παρεμβαίνει στην επιλογή συντρόφων, παρεμβαίνει στην επιλογή συζύγου, και συμμετέχει καθολικά στην οικοδόμηση του νέου σπιτιού του παιδιού του. Δεν κάνει ποτέ πίσω. Είναι πανταχού παρών, με ή χωρίς τις καλύτερες των προθέσεων.

Οταν έρχεται το προχωρημένο γήρας, κανείς δεν έχει ξεχωρίσει από τη συγχώνευση. Παιδιά και γονείς έχουν ζήσει σε στενή επαφή το μεγαλύτερο μέρος του βίου τους και κανείς πλέον δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του χωρίς τον άλλον. Δεν έχει μεσολαβήσει ενδιάμεση σημαντικότερη σχέση από την ήδη πολύ σημαντική σχέση γονιού-παιδιού. Η σχέση με τον εαυτό. Και αυτό κάνει το τέλος ακόμα πιο οδυνηρό. Και την παράταση του τέλους. Γιατί τα παιδιά δεν έχουν γίνει αρκετά ενήλικοι, οι γονείς τους δεν μπορούν να τους φροντίσουν γιατί έχουν παλινδρομήσει σε βρεφική κατάσταση. Οι ψυχικές ανακινήσεις είναι έντονες και καθηλωτικές σε τέτοιες καταστάσεις, ιδίως σε αυτές που χρονίζουν.

Και έρχεται το δεύτερο ζήτημα, που είναι ακόμα πιο δύσκολο. Εδώ εντάσσεται και η άλλη μεγάλη σχέση της ζωής μας, η συζυγική.

Τι είδους σχέση έχουμε με τον άνθρωπο που γερνάει, με τον άνθρωπο που νοσεί χρονίως. Οι δύσκολες σχέσεις φέρνουν δύσκολους θανάτους. Βασανισμένους. Η ανελευθερία της σχέσης προσβλέπει στη λύτρωση του θανάτου. Εκεί το πάσχον υποκείμενο φέρνει πάνω του τη δικαίωση της αρρώστιας και του γήρατος, αλλά δεν φέρνει πάντοτε τη λήθη για όσα διημείφθησαν στο παρελθόν. Ο δύσκολος άνθρωπος στα καλά του αναδεικνύεται δύσκολος και στα δύσκολα· και οι οικείοι του διχάζονται και βυθίζονται μέσα στην αμφιθυμία. Από τη μία η ιερότητα της φροντίδας, από την άλλη η ανάμνηση της ζωής, που εν μέρει και εξαιτίας του δεν έγινε πηγή χαράς αλλά δυστοκίας.

Καμιά φορά ο θάνατος είναι λύτρωση. Και ίσως είναι και ένα δώρο των γονιών προς τα παιδιά. Συμβολικά, άλλωστε, για να βρει τον δρόμο του ένα παιδί, πρέπει να «σκοτώσει» τον πατέρα.

"Το όραμα", Ποιμάνδρης - Ερμής ο Τρισμέγιστος

Κάποτε που άρχισα να σκέφτομαι για τα όντα κι η σκέψη μου περιπλανήθηκε πολύ στα μεγάλα ύψη, ενώ οι σωματικές μου δυνάμεις έπεσαν σε λήθαργο, θαρρείς και βυθίστηκαν σε βαθύ ύπνο, όπως ύστερα από πολύ φαγητό ή από βαριά δουλειά, νόμιζα πως είδα μπροστά μου ένα τεράστιο και πέρα από κάθε μέτρο ον, που με φώναξε με το όνομά μου και μου είπε:

Τι θέλεις να ακούσεις, να δεις και με τη νόηση να γνωρίσεις και να κατανοήσεις;

Κι εγώ του είπα: Κι εσύ ποιος είσαι;

-Εγώ, είπε, είμαι ο Ποιμάνδρης*, ο αυθεντικός νους. Ξέρω τι ζητάς και βρίσκομαι μαζί σου παντού.

Κι εγώ του είπα: Θέλω να μάθω για τα όντα και να κατανοήσω τη φύση τους, θέλω να γνωρίσω το θεό. Κι είπα πάλι: Πόσο θα ᾽θελα να σε ακούσω.

- Σκέψου τα όσα θέλεις να μάθεις κι εγώ θα σε διδάξω.

Και λέγοντας αυτά άλλαξε όψη η κατάστασή μου. Και ξαφνικά άνοιξαν μπροστά μου τα πάντα. Και βλέπω ένα όραμα, χωρίς όρια· όλα έγιναν φως, ένα γαλήνιο και χαρούμενο φως. Και έρωτας μεγάλος με κατέλαβε γι᾽ αυτό που είδα. Κι ύστερα από λίγο σκοτάδι κατέβαινε από τη μια μεριά. Κι ήταν φοβερό και τρομερό. Και στριφογύριζε σαν σπείρα. Κι έμοιαζε με (φίδι). Ύστερα το σκοτάδι έγινε κάτι υγρό, ανείπωτα ταραγμένο, που ανάδινε καπνό, σαν να έβγαινε από φωτιά και ακούστηκε ένας απερίγραπτα θρηνητικός ήχος. Σε λίγο βοή ασυνάρτητη ακούστηκε, σαν να ήταν βοή φωτιάς.

Και από το φως λόγος άγιος γέμισε τη φύση και ολοκάθαρη φωτιά ξεπήδησε από την υγρά φύση, ψηλά, πάνω στα ύψη. Κι ήταν κάτι ανάλαφρο μαζί και οξύ και δραστικό. Κι ο αέρας, που ακολούθησε το πνεύμα που ανέβαινε από τη γη και το νερό ώς τη φωτιά, ήταν ανάλαφρος· κι έμοιαζε σαν να κρέμεται από τη φωτιά. Η γη και το νερό είχαν μπερδευτεί τόσο πολύ, ώστε να μην ξεχωρίζει η (γη) από το νερό. Και κινούνταν για να κάνουν να ακουστεί ο πνευματικός λόγος.

Και τότε ο Ποιμάνδρης μου είπε: Κατάλαβες τι σημαίνει αυτό το όραμα;

Κι εγώ του αποκρίθηκα: Κατάλαβα.

- Το φως εκείνο είπε, είμαι εγώ ο Νους, ο θεός σου, εκείνος που υπήρχε πριν από την υγρά φύση και το σκοτάδι και ο φωτεινός Λόγος που εκπορεύεται από το Νου είναι υιός Θεού.

Κι είπα: Τι σημαίνει αυτό.

-Μάθε το λοιπόν: Αυτό που είδες και άκουσες είναι Λόγος Κυρίου και ο Νους Θεός Πατέρας. Και δεν χωρίζεται το ένα από το άλλο. Η ένωσή τους είναι η ζωή.

-Ευχαριστώ, του αποκρίθηκα. - Αλλά τότε κατανόησε το φως και μάθε να το αναγνωρίζεις.

Και με τούτα τα λόγια με κοίταξε κατάματα αρκετή ώρα έτσι που με την ιδέα αυτή έτρεμα. Και όταν κούνησα το κεφάλι μου βλέπω στο νου μου ότι το φως αποτελούνταν από αναρίθμητες δυνάμεις. Κι έγινε ένας άπειρος κόσμος, όπου υπερίσχυε η φωτιά με πολύ μεγάλη δύναμη και έκανα προσπάθεια για να σταθώ στη θέση μου. Και να τι ξεχώρισα με τη σκέψη μου από όσα είδα με το λόγο του Ποιμάνδρη.

Και ο πατέρας όλων, ο Νους, που είναι ζωή και φως, γέννησε τον άνθρωπο, ίσον με τον εαυτόν του, τον οποίο και αγάπησε ως γέννημα δικό του. Κι ήταν πανέμορφος ο άνθρωπος γιατί είχε την εικόνα του πατέρα του. Επειδή ο θεός αγάπησε την ίδια του τη μορφή, του παρέδωσε όλα του τα δημιουργήματα.
Και ο άνθρωπος αφού κατενόησε την κτίση του Δημιουργού μέσα στη φωτιά, σκέφτηκε να δημιουργήσει και αυτός.

Και ο πατέρας του συγχώρησε αυτό που έκανε στη σφαίρα της δημιουργίας στην οποία είχε κάθε εξουσία. Κατανόησε του αδελφού τα δημιουργήματα και αγάπησαν αυτόν και ο καθένας του μετέδιδε τις γνώσεις της δικής του τάξης. Και αφού κατανόησε την ουσία τους και αφού μετάλαβε της φύσης τους, θέλησε να σπάσει την περιφέρεια των κύκλων, για να κατανοήσει τη δύναμη αυτού που κυριαρχεί μέσα στη φωτιά.

Και τότε ο άνθρωπος που είχε την εξουσία πάνω στον κόσμο των θνητών και των αλόγων ζώων που βγήκε από την αρμονία, σκέφτηκε να διαρρήξει το πλαίσιο που τα περιβάλλει. Και είδε στην κατώτερη φύση την ωραία μορφή του θεού και όταν είδε το απέραντο κάλλος (και) όλη την ενεργητικότητα των διοικητών να ενώνονται στη μορφή του θεού, εκείνος μειδίασε από αγάπη, γιατί είδε την υπέροχη μορφή του ανθρώπου να αντανακλάται στο νερό και στη σκιά του πάνω στη γη. Κι αυτός βλέποντας την όμοια με αυτόν μορφή στο νερό τον αγάπησε και θέλησε να κατοικήσει σ᾽ αυτό. Και αμέσως η βουλή έγινε ενέργεια και κατοίκησε στην άλογο μορφή. Τότε η φύση, αφού πήρε τον αγαπημένο της, μπλέχτηκε μαζί του και ενώθηκαν κανονικά. Γιατί ήταν ερωτευμένοι.

Και για το λόγο αυτό ο άνθρωπος είναι διπλός από όλα τα ζώα της γης: θνητός κατά το σώμα και αθάνατος στην ουσία του ανθρώπου. Παρόλο που στην ουσία είναι αθάνατος και έχει εξουσία σε όλα, πάσχει ως θνητός και υπόκειται στην Ειμαρμένη. Παρόλο που είναι υπεράνω της αρμονίας έγινε δούλος της αρμονίας· και καθώς ήταν σερνικοθήλυκος αφού προερχόταν από αρσενικοθήλυκο πατέρα και άυπνος από άυπνο έτσι και μένει.
Ποιμάνδρης § 1-7, 12-15
-----------------------
*Ο τίτλος Ποιμάνδρης (=ποιμὴν ἀνδρῶν)του πρώτου έργου της συλλογής οφείλεται στο υπερφυσικό ον που αποκαλύπτεται μέσα σ᾽ αυτό. Στο πρώτο απόσπασμα που ανθολογείται εδώ ο ανώνυμος αφηγητής βλέπει σε ένα όραμα τον Ποιμάνδρη, ο οποίος ταυτίζεται με τον Νου, να του αναπτύσσει τη διδασκαλία του για την δημιουργία του κόσμου.

ΤΑΛΩΣ

Ήταν τότε που οι θεοί ζευγάρωναν με τις κόρες των ανθρώπων* και οι γενιές των ημιθέων βασίλευαν στη γη. Ήταν τότε που το σφυρί του Ηφαίστου χάλκευε τους τρομερούς κεραυνούς του πατέρα των θεών, του Δία, πάνω στο αμόνι του σιδηρουργείου του. Κάποτε το αίμα του προκατόχου και πατέρα του Δία, του Κρόνου, είχε στάξει στα νερά της Κύπρου μετά από τον ακρωτηριασμό του από το γιο του, και από τις σταγόνες αυτές γεννήθηκε η Αφροδίτη, αδερφή και σύζυγος του Ηφαίστου. Το DNA, τότε, των θεών δεν ήταν βεβαρημένο. Η αιμομιξία δεν ήταν αμαρτία. Αυτό το αίμα των θεών, τον ιχώρ, έβαλε ο Ήφαιστος στη φλέβα του γιγάντιου μεταλλικού άνδρα που έφτιαξε στο εργαστήριο του, για να του δώσει ζωή.

Ο Τάλως, το ανθρωπόμορφο αυτόματο, δεν ήταν το πρώτο κατασκεύασμα του Ηφαίστου. Ο Όμηρος μας λεει πως είχε φτιάξει χρυσές υπηρέτριες, που μπορούσαν να κινούνται, να μιλούν και να σκέφτονται σαν ανθρώπινα πλάσματα:

“…υπό δ΄ αμφίπολοι ρώοντο άνακτι χρύσειαι, ζωήσι νεήνισσιν εϊκυίαι της εν μεν νοός εστί μετά φρεσίν, εν δε και αυδή και σθένος…“

ΕΝΑ ΡΟΜΠΟΤ ΓΙΑ ΤΟ ΜΙΝΩΑ

Σκοπός της κατασκευής του Τάλου ήταν ο εφοδιασμός του Μίνωα, ετεροθαλή αδελφού του Ήφαιστου, με ένα γιγάντιο ανθρωπόμορφο άρμα μάχης που τριγυρνώντας την Κρήτη τρεις φορές την ημέρα θα εξόντωνε τα εχθρικά πλοία και τους εισβολείς, τσακίζοντας τους με τα μεταλλικά του άκρα ή ψήνοντάς τους ζωντανούς. Κατά μία άλλη εκδοχή, κατασκευαστής του Τάλου ήταν ο Δαίδαλος, όπου εξορισμένος στην Κρήτη από τον Άρειο πάγο λόγο του φόνου του ανιψιού του Τάλου ή Κάλου, τον κατασκεύασε για τον Μίνωα και τον ονόμασε έτσι από τύψεις. (Ο Τάλως ή Κάλως είναι ο εφευρέτης του πριονιού, του κεραμικού τροχού και του διαβήτη). Ο Δαίδαλος επίσης κατασκεύασε τον Λαβύρινθο (ΛΑ-ΒΡΙΛ-ΝΘΟΣ), ένα ομοίωμα αγελάδας για την Πασιφάη, γυναίκα του Μίνωα, μικρές ξύλινες κούκλες με αυτόματη κίνηση και μεταλλικά κινούμενα αγάλματα σε ανθρώπινο μέγεθος που φύλαγαν τον Λαβύρινθο (“κινούνταν με υδράργυρο”). Δικές του εφευρέσεις είναι επίσης η σφήνα, ο πέλεκυς και ο γνώμονας.

Η ΠΕΡΙΠΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΙΓΑΝΤΑ

Για το μέγεθος του Τάλου ο Απολλόδωρος γράφει: “…Ούτως ο Τάλως τρις εκάστης ημέρας την νήσον περιτροχάζων ετήρει….”, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…τρις περί χαλκείοις Κρήτην ποσί δινεύοντα……”. Η Κρήτη έχει γραμμικό μήκος 254 χιλιόμετρα και περίμετρο 980 χιλιόμετρα. Συνεπώς ο Τάλως στην διάρκεια της ημέρας (12 ώρες ) έκανε 980 Χ 3=2940 χιλιόμετρα μέσα σε 12 ώρες, δηλαδή είχε μέση ωριαία ταχύτητα 245 χλμ/ώρα! Ο Απολλόδωρος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος και ο Λουκιανός αναφέρουν ότι ο Τάλως ήταν καμωμένος από χαλκό. Πιθανόν ήταν από μπρούτζο (κράμα χαλκού-κασσίτερου) καθώς ο σκέτος χαλκός είναι αρκετά μαλακός. Στοιχεία γι' αυτό έχουμε και λόγω του χρώματος του Τάλου που εικονίζετε σε αγγεία ως χρυσοπράσινος, που είναι το χρώμα του μπρούτζου, ενώ ο Απολλώνιος λέει: “…και ήταν φτιαγμένος από το είδος εκείνο του χαλκού και ήταν όλος χάλκινος…”

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΤΑΛΟΥ….

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος γράφει στα αργοναυτικά του: ” …και κάτω (από του ποδιού) τον τένοντα και στου αστράγαλου τη μεριά, είχε μια φλέβα με αίμα, που φτενή πέτσα την σκέπαζε, αυτή που χώρισμα ήταν της ζωής και του θανάτου….” Ο Απολλόδωρος λεει: “…είχε μια φλέβα μονάχα από τον αυχένα ως τους αστραγάλους. Στο τέρμα δε, τη φλέβα αυτή καρφί χάλκινο την διαπερνούσε…..”,και ο Ζηνόβιος: “….είχε μια φλέβα αυτός που άρχιζε από τον αυχένα, και στους αστραγάλους έφτανε ως κάτω. Και στο δέρμα πάνω που τη φλέβα σκέπαζε, χάλκινο καρφί ήταν περασμένο…..”. Τι περιείχε αυτή η φλέβα; Απολλόδωρος: “…χύθηκε έξω όλος ο ιχώρ και αυτός πέθανε…”, Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…και από μέσα κύλησε ο ιχώρ, όμοιος με αναλυτό μολύβι…”. Όμως σαν λιωμένο μολύβι κυλά ο υδράργυρος. Ο υδράργυρος εξαιτίας του ότι είναι (ως μέταλλο) ρευστός και παραλληλίζετε στην ελεύθερη επιφάνειά του με το οριζόντιο επίπεδο, είναι εξαιρετικά χρήσιμος στην κατασκευή οργάνων προσανατολισμού (πυξίδες, γυροσκόπια), δηλαδή συστημάτων αυτόματης ισορροπίας. Στον άνθρωπο, αισθητήριο όργανο της αντίληψης της θέσης ή της στάσης του σώματος είναι η αιθουσαία μοίρα, η κεντρική μοίρα του εσωτερικού αυτιού. Είναι τυχαίο ότι η φλέβα του Τάλου (η ελεύθερη επιφάνεια του υδραργύρου) ξεκινά όπως και η αιθουσαία μοίρα από το ίδιο σημείο πλάγια από τον αυχένα; Αν ο ιχώρ είναι το περιεχόμενο μιας φλέβας (στήλης) που άρχιζε από τον αυχένα του Τάλου και έφτανε στον αστράγαλό του, τότε, κάτω από τον τένοντα του ποδιού και παράλληλα με την φλέβα υπήρχε και μία δεύτερη φλέβα που είχε μέσα της το “αίμα” και κατάληγε και αυτή στο χάλκινο καρφί (=διπλή βαλβίδα πλήρωσης και κένωσης), τότε ποια η πιθανή σύνθεση αυτού του αίματος; Στα ιατρικά λεξικά η λέξη ιχώρ αναφέρεται ως ένα δύσοσμο και υποπράσινο υγρό που παράγεται κατά την νέκρωση και αποσύνθεση των ιστών. Οι ιδιότητές του θυμίζουν τα γαστρικά υγρά που περιέχουν υδροχλωρικό οξύ. Όμως για την κίνηση ενός γίγαντα ύψους 30 μέτρων με ταχύτητα 245 χλμ/ώρα απαιτείται κάποιο άλλο πιο ισχυρό οξύ για την κατασκευή συσσωρευτών. Την ιδιότητα των δύσοσμων ατμών έχουν οι ατμοί του θειικού οξέως ( H2SO4). Το οξύ αυτό χρησιμοποιείται στην κατασκευή συσσωρευτών. Η τοποθέτηση ενός συσσωρευτή στήλης που αρχίζει από τον αυχένα και καταλήγει στον αστράγαλο είναι εργονομικά σωστή.

ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΤΕΧΝΗΤΟ ΑΥΤΟΒΟΥΛΟ…

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα γράφει για τις χρυσές θεραπαινίδες του Ηφαίστου: “…της εν μεν νοός εστί μετά φρεσί, εν δε και αυδή….” (που είχαν λογική και κρίση και ομιλία). Για την κίνηση ενός τέτοιου κατασκευάσματος απαιτείται η όρθια στάση και η κρίση. Δηλαδή η δημιουργία υπολογιστικών συστημάτων με κρίση, ικανών να διαχειρίζονται τα διάφορα υποσυστήματα του αυτόματου και να τον θέτουν σε κίνηση. Παρόλη την εξέλιξη της σύγχρονης ρομποτικής, και ενώ έχουν κατασκευαστεί σε τέλειο βαθμό τα επιμέρους όργανα, δεν είναι δυνατή ακόμα η όρθια στάση και το βάδισμα ενός σύγχρονου ρομπότ, διότι οι υπολογιστές που τα χειρίζονται δεν έχουν κρίση (ευφυΐα). Ο Απολλόδωρος μας αναφέρει πως κάποιοι χαρακτήριζαν τον Τάλω ως ταύρο διότι είχε ‘κέρατα’. Ίσως αυτά να ήταν κεραίες εκπομπής και λήψης οδηγιών από τον Μίνωα. (κεραία-κέρας..) Ο Τάλως εκτελούσε και χρέη δικαστή περιφερόμενος σε πόλεις και χωριά, φέροντας μαζί του τους νόμους του Μίνωα γραμμένους σε χάλκινες πλάκες. Ήταν πρωτίστως μια πανίσχυρη μηχανή αποτροπής βίας, που μετατρέπονταν σε πολεμική μηχανή όταν αυτό ήταν αναπόφευκτο. Οι Κρήτες σαν λαός ήταν πολύ ειρηνικός. Πουθενά σε όλη την Κρήτη δεν υπάρχει αναπαράσταση πολεμικών μαχών σε αγγεία και τοιχογραφίες. Η παρουσία του γίγαντα Τάλου απέτρεπε τους ναυτικούς να αποβιβαστούν στην Κρήτη. Ο Ορφέας στα αργοναυτικά μας λεει: “….όσες στην Κρήτη έπαθαν συμφορές κι υπέφεραν, το χάλκινο γίγαντα τηρώντας…..”, αναφέρεται βέβαια στον εκ θαύματος γλύτωμα της ‘αργούς’ από τους λίθους του Τάλου. Τα ξένα καράβια δεν διανοούνταν να πλησιάσουν περισσότερο τα κρητικά παράλια από όσο ήταν το βεληνεκές των λίθων που σφεντόνιζε ο Τάλως εναντίων τους. Αν κάνουμε ένα μικρό παραλληλισμό με τη σφυροβολία τότε θα πρέπει ο Τάλως να πετούσε βράχους 126 κιλών από ύψος 33,70 μέτρων! Σε κάποιες αναπαραστάσεις ο τάλως φαίνετε να πετάει άλλοτε λίθους και άλλοτε ήλιους και άστρα…. Τον Τάλω φαίνεται πως τραβούσε και η φωτιά… Ο Σιμωνίδης μας λεει: “έπεφτε στη φωτιά, έκαιγε τους εχθρούς, γελώντας με σαρδόνιο γέλιο… μες τη φωτιά πηδούσε έτσι που ήταν χάλκινος, πάνω στο στήθος του τους τσάκιζε, ενώ έχασκαν με στόμα ανοιχτό από απορία”. Ο Χρήστος Λάζος υποστηρίζει πως ο Τάλως διέθετε αυτοθέρμανση. Οι Κρητικοί για να τους αναγνωρίσει ο Τάλως και να μην τους περάσει για εισβολείς έκαναν μια χειρονομία προς αυτόν. Ύψωναν το χέρι τους με ανοιχτό το μικρό δάκτυλο και τον δείκτη σχηματίζοντας το κερασφόρο χέρι.

ΕΤΣΙ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΤΑΛΩΣ

Το Τέλος του Τάλου ήρθε με την αποβίβαση των Αργοναυτών στην Κρήτη. Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…ο Τάλως ο χαλκόφτιαχτος, πάνω από βράχο ατράνταχτο σφεντόνιζε λιθάρια, όταν εκείνοι σίμωναν στου Δίκταιου τον όρμο, να τους εμποδίσει στη στεριά να δέσουν παλαμάρια….”. Απολλόδωρος: “….λεν κάποιοι πως ο Ποίας αυτός είχε τοξέψει απάνω στον αστράγαλο και έτσι είχε πεθάνει…”. Στόχος του Ποίαντα ήταν το χάλκινο καρφί που υπήρχε στον αστράγαλο και συγκρατούσε τον ιχώρ, το κλειδί δηλαδή της ζωής του Τάλου. Πάντως είναι απίθανο ένα απλό βέλος να μπορέσει να διαπεράσει την θωράκιση του Τάλου και να τον συντρίψει. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος μας λεει σχετικά: “….καθώς βαριά λιθάρια μας σφεντόνιζε εμποδίζοντας μας το ακρωτήριο να σιμώσουμε, σε βράχο μυτερό χτύπησε ο αστράγαλός του”. Η Μήδεια στάθηκε πάνω στο κατάστρωμα της Αργούς “…και συγκεντρώνοντας μες το μυαλό της τις δυνάμεις του κακού, με μάτια εχθρικά του χάλκινου του Τάλου των ματιών μαγνήτισε τις κόγχες και απάνω στην κορύφωση της καταστροφικής της έκστασης, απόλυσε εναντίον του από μέσα τις καταστροφικές σκεπτομορφές, άγρια τρίζοντας τα δόντια μες το παραλήρημα της….”. Κατόπιν ο Τάλως φαίνεται να τρελαίνεται και άρχισε να τρέχει στα βράχια. Ο αστράγαλος του χτύπησε σε κάποιο μυτερό λιθάρι και ο ιχώρ χύθηκε όλος σαν λιωμένο μολύβι. Χωρίς ενέργεια και ισορροπία γκρεμοτσακίστηκε στα βράχια. Το Αιγαίο σκέπασε και αυτόν όπως και τόσους άλλους μύθους….

-------------------------

*Η Π.Δ. έκλεψε και αυτόν τον Ελληνικό μύθο (ἰδόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων ὅτι καλαί εἰσιν, ἔλαβον ἑαυτοῖς γυναῖκας ἀπὸ πασῶν, ὧν ἐξελέξαντο.) Γεν.6,2.

Πόσους γιους έχει ο Θεός;

Ο Θεός έχει μόνο ένα γιο (τον Ιησού)

ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν οὐ κρίνεται· ὁ δὲ μὴ πιστεύων ἤδη κέκριται, ὅτι μὴ πεπίστευκεν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. • Ιω 3,18

ἐν τούτῳ ἐφανερώθη ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐν ἡμῖν, ὅτι τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἀπέσταλκεν ὁ Θεὸς εἰς τὸν κόσμον ἵνα ζήσωμεν δι' αὐτοῦ. • Α Ιω 4,9

Ο Θεός έχει πολλούς γιους

Οι γιοι του Θεού έκαναν σεξ με γυναίκες και γέννησαν γίγαντες

δόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων ὅτι καλαί εἰσιν, ἔλαβον ἑαυτοῖς γυναῖκας ἀπὸ πασῶν, ὧν ἐξελέξαντο. καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός· οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας, ἔσονται δὲ αἱ ἡμέραι αὐτῶν ἑκατὸν εἴκοσιν ἔτη. οἱ δὲ γίγαντες ἦσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις· καὶ μετ᾿ ἐκεῖνο, ὡς ἂν εἰσεπορεύοντο οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἐγεννῶσαν ἑαυτοῖς· ἐκεῖνοι ἦσαν οἱ γίγαντες οἱ ἀπ᾿ αἰῶνος, οἱ ἄνθρωποι οἱ ὀνομαστοί. • Γεν 6,2-4

Και ο βασιλιάς της Σιών που τον εγκατέστησε ο Θεός ήταν γιος του Θεού

Ἐγὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ' αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ διαγγέλλων τὸ πρόσταγμα Κυρίου. Κύριος εἶπε πρός με· υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε. • Ψλμ 2,6-7

Και ο Αδάμ ήταν γιος του Θεού

[…] υἱός Ἰωσήφ, τοῦ Ἠλί, […] τοῦ Ἐνώς, τοῦ Σήθ, τοῦ Ἀδάμ, τοῦ Θεοῦ. • Λκ 3,23.38

Και οι χριστιανοί είναι παιδιά του Θεού

ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ • Ιω 1,12

Κάνουν οι άγγελοι σεξ;

Αναλόγως ποιον θα ρωτήσετε.

Ναι, οι άγγελοι κάνουν σεξ (ειδικά με γυναίκες με διαφορετική σάρκα), αν και πολλοί πιστοί θεωρούν πως οι γιοι του Θεού αυτοί ήταν απλοί άγγελοι.

δόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων ὅτι καλαί εἰσιν, ἔλαβον ἑαυτοῖς γυναῖκας ἀπὸ πασῶν, ὧν ἐξελέξαντο. καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός· οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας, ἔσονται δὲ αἱ ἡμέραι αὐτῶν ἑκατὸν εἴκοσιν ἔτη. οἱ δὲ γίγαντες ἦσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις· καὶ μετ᾿ ἐκεῖνο, ὡς ἂν εἰσεπορεύοντο οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἐγεννῶσαν ἑαυτοῖς· ἐκεῖνοι ἦσαν οἱ γίγαντες οἱ ἀπ᾿ αἰῶνος, οἱ ἄνθρωποι οἱ ὀνομαστοί. • Γεν 6,2-4

ἀγγέλους τε τοὺς μὴ τηρήσαντας τὴν ἑαυτῶν ἀρχὴν, ἀλλὰ ἀπολιπόντας τὸ ἴδιον οἰκητήριον εἰς κρίσιν μεγάλης ἡμέρας δεσμοῖς ἀϊδίοις ὑπὸ ζόφον τετήρηκεν· ὡς Σόδομα καὶ Γόμορρα καὶ αἱ περὶ αὐτὰς πόλεις τὸν ὅμοιον τούτοις τρόπον ἐκπορνεύσασαι καὶ ἀπελθοῦσαι ὀπίσω σαρκὸς ἑτέρας, πρόκεινται δεῖγμα, πυρὸς αἰωνίου δίκην ὑπέχουσαι. • Ιουδ 1,6-7

Κάποιοι άνθρωποι δεν θεωρούν τους αγγέλους σεξουαλικά ακαταμάχητους.

Ἦλθον δὲ οἱ δύο ἄγγελοι εἰς Σόδομα ἑσπέρας· Λὼτ δὲ ἐκάθητο παρὰ τὴν πύλην Σοδόμων. ἰδὼν δὲ Λώτ, ἐξανέστη εἰς συνάντησιν αὐτοῖς καὶ προσεκύνησε τῷ προσώπῳ ἐπὶ τὴν γῆν. καὶ εἶπεν· ἰδοὺ κύριοι, ἐκκλίνατε εἰς τὸν οἶκον τοῦ παιδὸς ὑμῶν καὶ καταλύσατε καὶ νίψασθε τοὺς πόδας ὑμῶν, καὶ ὀρθρίσαντες ἀπελεύσεσθε εἰς τὴν ὁδὸν ὑμῶν. καὶ εἶπαν· οὐχί, ἀλλ᾿ ἐν τῇ πλατείᾳ καταλύσομεν. καὶ κατεβιάζετο αὐτούς, καὶ ἐξέκλιναν πρὸς αὐτὸν καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. καὶ ἐποίησεν αὐτοῖς πότον, καὶ ἀζύμους ἔπεψεν αὐτοῖς, καὶ ἔφαγον. πρὸ τοῦ κοιμηθῆναι δέ, οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως οἱ Σοδομῖται περικύκλωσαν τὴν οἰκίαν ἀπὸ νεανίσκου ἕως πρεσβυτέρου, ἅπας ὁ λαὸς ἅμα. • Γεν 19,1-4

Όχι, οι άγγελοι δεν κάνουν σεξ πουθενά, ούτε στον ουρανό, ούτε στη Γη.

ὅταν γὰρ ἐκ νεκρῶν ἀναστῶσιν, οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται, ἀλλ' εἰσὶν ὡς ἄγγελοι οἱ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. • Μκ 12,25

Περί Βωμών

Τέμενος βωμός τε θυήεις

Το πρώτο και πιο σημαντικό φυσικό στοιχείο της Ελληνικής λατρείας είναι ο βωμός χωρίς τον οποίο δύσκολα υφίσταται λατρεία [1]. Ο βωμός αποτελεί την θεμελίωση της αναγνώρισης του θείου και την απόδοση λατρείας σε αυτό εκ μέρους του ανθρώπου σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με το ιερό, το οποίο μπορεί να είναι ένα δέντρο, μια πηγή, ή ο ίδιος ο τόπος, όμως η απόδοση λατρείας σε αυτό πραγματοποιείται μέσω του βωμού. Ο βωμός στην πραγματικότητα είναι η πύλη που φτιάχνει ο άνθρωπος ώστε να επικοινωνήσει με το θείο και γι' αυτό λαμβάνει και ο ίδιος ο βωμός τον χαρακτήρα του ιερού [2].

Αν και αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας, ο βωμός μετά την καθιέρωση του, δεν ανήκει πια αποκλειστικά στον κόσμο των ανθρώπων, αλλά αποτελεί μια γέφυρα που συνδέει τον κόσμο αυτό με τον κόσμο των Θεών. Μεταφορικά θα λέγαμε πως είναι μια γέφυρα από την γη στον Όλυμπο, δηλαδή από τα ανθρώπινα πεδία στα θεϊκά.

Συχνά έχουμε αναφορές πως τον βωμό τον καθιερώνει η ίδια η θεότητα, ή κάποιος ήρωας [3], ή επιφανής άνθρωπος. Στην πρώτη περίπτωση πρέπει να αναγνωρίσουμε στα περιστατικά Θεοφάνεια στον τρόπο εύρεσης και καθιέρωσης του ιερού μέρους, στις άλλες δύο επεδράμουν οι εγγενείς ικανότητες ιδιαιτέρων ανθρώπων και το μέρος αναγνωρίζεται ως ιερό. Σε κάθε περίπτωση ο βωμός μετά την καθιέρωσή του παραμένει αμετακίνητος [4]. Είναι πια το θεμέλιο της γέφυρας και αν μετακινηθεί αυτή θα χαθεί. Έτσι γνωρίζουμε από την αρχαιολογία, πολλά παραδείγματα όπου ο ίδιος ο ναός ή άλλα κτήρια του ιερού μεταβάλουν την χωροταξική τους θέση, ενώ ο βωμός παραμένει πάντα στην αρχική που καθιερώθηκε [5].

Οι βωμοί δύναται να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τον τύπο λατρείας, σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: οικιακούς [6], ιερών, και πολιτειακούς [7], ανάλογα με τον τύπο των προσφορών σε αιματηρούς, εμπύρους ή άπυρους, αναίμακτους, ανάλογα με το πεδίο, σε χθόνιους, ολυμπίους ή για τους νεκρούς [8], όπου σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις έχουμε σημαντικές διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά τους είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά [9].

Συνήθως οι βωμοί είναι αφιερωμένοι σε συγκεκριμένη θεότητα [10], συχνά και σε ομάδα θεών σχετιζόμενων μεταξύ τους (εικόνα 5) ενώ δεν είναι και σπάνιες οι περιπτώσεις βωμών αφιερωμένων στους Ολυμπίους γενικά ή στο Πάνθεον [11]. Τεχνικά ο βωμός μπορεί να ποικίλει σε υλικό κατασκευής ή σε σχήμα και μέγεθος [12] αν και για πρακτικούς λόγους προτιμάται κάποιο φυσικό υλικό με αντοχή, συνήθως πέτρωμα και το τραπεζοειδές σχήμα, όχι μόνο γιατί εξυπηρετεί καλύτερα τις εργασίες που τελούνται πάνω στον βωμό (απόθεση προσφορών, άναμμα φωτιάς και ψήσιμο θυσιαζόμενων μερών), αλλά και γιατί συμβολικά υπενθυμίζει την μυθική κατάσταση κατά την οποία οι άνθρωποι ήταν ομοτράπεζοι των θεών [13]. Επίσης συνηθίζεται να υπάρχει στο πάνω μέρος του βωμού, στο κέντρο, κοίλωμα με εγκοπή - η εσχαρίς - όπου τοποθετείται το σκεύος - το επίπυρον - πάνω στο οποίο καίει η πυρά. Οι λαμβάνοντες μέρος στην τελετή στέκονται κυκλικά γύρω από τον βωμό - ειδικά σε περιπτώσεις ακραίων, ή αγροτικών ιερών - ή και αμφιθεατρικά ειδικά όταν έχουμε και τέμενος - ναό το οποίο τοποθετείται μπροστά από τον βωμό πολλές φορές εφαπτόμενο με αυτόν. Ο βωμός γίνεται να είναι και περαιτέρω ανυψωμένος με κλίμακες δημιουργώντας έτσι θέσεις για τους ιερείς (πρόθεσις). Ο προσανατολισμός του, σχετίζεται με τον Ναό και συνήθως είναι ανατολικομεσημβρινός (Α - Βωμός - είσοδος Ναού - Δ).

Τέλος πολύ βασικό για την λατρεία σε σχέση με τον βωμό, είναι η στάση μας έναντι αυτού. Ο βωμός πρέπει να συντηρείται σε καλή κατάσταση και να μένει αμόλυντος αφού και το παραμικρό μίασμα θα κόψει αυτόν τον δεσμό με το θείο καθιστώντας αυτόν ανενεργό, ένα απλό κατασκεύασμα χωρίς θρησκευτική λειτουργία. Σε τέτοια περίπτωση ο βωμός μπορεί να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση μόνο μετά την επιτυχή τέλεση καθαρμού, για την οποία όμως απαιτείται η δράση ανθρώπων ιδιαιτέρων ικανοτήτων [14]. Για τον λόγο αυτό πρέπει να είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι και προσεχτικοί όταν προσερχόμαστε στον χώρο του βωμού.

-------------------------

Παραπομπές

[1] Και από μόνη της η φράση «υπέρ βωμών και εστιών» είναι ικανή για να δείξει την ύψιστη σημασία την οποία έχουν οι βωμοί για την ελληνική κοινωνία. Σκηνές λατρείας σε βωμούς και ο Γανυμήδης προσφέρει οίνο στον Δία πάνω από βωμό. Από την παλαιότητα μάλιστα των ευρημάτων - όπως την τελευταία χρονολόγηση του βωμού στο Λύκαιον όρος σε 5000 χρόνια από σήμερα - μπορούμε να πούμε πως τα πρώτα στοιχεία που έχουμε για Ολύμπια λατρεία συνδιάζονται με την ύπαρξη βωμού (επίσης νεολιθικοί βωμοί και μυκηναϊκοί με επιγραφές στην γραμμική Β')
[2] Έτσι η ιερότητα του βωμού προστατεύει π.χ. τους ικέτες μόλις τον ακουμπήσουν. Βλ. Περίπτωση Κυλώνειου άγους.
[3] Ομοίως για το τέμενος ή ναό.
[4] Walter Burkert «Αρχαία Ελληνική Θρησκεία» (Αθήνα), 1993. Αυτό βέβαια δεν ισχύει απόλυτα για τους οικιακούς βωμίσκους της οικογενειακής λατρείας, όπως επίσης και για τις περιπτώσεις βωμών σε κτήρια της πολιτείας - όχι ιερά - όπου ο βωμός σχετίζεται άμεσα με το δημόσιο κτήριο.
[5] Συνήθως ο βωμός καθιερώνεται με την πρώτη θυσία (ή προσφορές) που τελείται σε αυτόν.
[6] Βλ. Περί οικιακών βωμών.
[7] Τα περισσότερα δημόσια κτήρια στην πόλη διέθεταν τον δικό τους βωμό, και μέσα στην αγορά υπήρχε πλήθος πολιτειακών βωμών που συνέδεαν την κοινωνική/πολιτική δραστηριότητα των πολιτών με το θείο.
[8] Αν και διαδραματίζουν τον ανάλογο ρόλο, στην περίπτωση των υποχθονίων και νεκρών δεν μιλάμε για βωμό και το ρόλο του βωμού αναλαμβάνει ο λάκκος ή βόθρος ή εσχάρα μέσα στην οποία ρίχνονται οι προσφορές.
[9] Λέγοντας εσωτερικά αναφερόμαστε σε εκείνα τα χαρακτηριστικά που αν και βασικά για την λατρεία είναι δύσκολο να τα κατανοήσουμε παρατηρώντας μόνο την εξωτερική τους έκφανση την οποία μελετά η αρχαιολογία. Έτσι σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να καταφύγουμε στην λογοτεχνία και φιλοσοφία.
[10] Πολύ συχνά γνωρίζουμε σε ποια θεότητα είναι αφιερωμένος ο βωμός από εγχάρακτη επιγραφή πάνω του ή από τον καλλιτεχνικό διάκοσμο.
[11] Ο βωμός των 12 θεών στην Αθηναϊκή αγορά, ο βωμός στο Πάνθεον της Ρώμης.
[12] Χαρακτηριστικά παραδείγματα από τα άκρα του φάσματος των δυνατών διαφοροποιήσεων αποτελούν οι φυσικοί βωμοί που δημιουργούνται από τις αποθέσεις της στάχτης των θυσιαστηρίων όπως ο βωμός του Διός στην Ολυμπία ή στο Λύκαιον και τα μνημειώδη κατασκευάσματα όπως ο βωμός της Περγάμου ή αυτός του Ιέρωνος Β' των Συρακουσών.
[13] Ησίοδος «Έργα και Ημέραι» όπου έχουμε και την αρχετυπική περιγραφή της θυσίας με τον Προμηθέα να προετοιμάζει και να εκτελεί. Για μια πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη βλ. Jean-Pierre Vernant & Marcel Detienne «La cuisine de sacrifice en pays grec» (Paris), 1979.
[14] Ιστορικό παράδειγμα η περίπτωση του Κυλώνειου άγους όπου οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να φέρουν από την Φαιστό τον ιερέα Επιμενίδη για να καθαρθεί το μίασμα από την πόλη, βλ. άρθρο Wikipedia, Μυθικό παράδειγμα το μίασμα των βωμών από το άταφο σώμα του Πολυνείκη στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Καλείται ο ίδιος ο θεός Διόνυσος προστάτης της πόλης για να καθάρει από το μίασμα.

O HΓΕΤΗΣ ΠΟΥ ΟΝΕΙΡΕΥΤΗΚΕ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΣΤΑ ΑΣΤΡΑ!

Εις το παράδοξο και μανιακό αίμα της Ολυμπιάδος απέδιδε ο κατόπιν αρχηγός της ανθρωπότητος τον χαρακτήρα του. Το ότι πέρασε σ’ αυτά τα μέρη ο Αλέξανδρος μια εποχή της λιγοστής ζωής του, ότι λούστηκε στα νερά της λίμνης και κυνήγησε στο Δρίσκο, αρκούν για να κάνουν ιστορικά τα Γιάννενα. Διότι υπήρξε ο μεγαλύτερος και ευγενέστερος από τους κατακτητές όλων των εποχών, ο μόνος που δεν έφερε καταστροφές. Έκαμε έργο πολεμικό κι ειρηνικό συγχρόνως.

Πρώτος αυτός έδειξε πραγματική αγάπη για τους λαούς που νίκησε,βοήθησε τον νικημένο να γίνει νικητής μέσα στο κοσμοπολίτικο κράτος του.

Αν δεν πέθαινε τόσο γρήγορα, θα οργάνωνε Ελληνικά όλη την Ασία, στην οποία είχε επιβληθεί όχι με τα όπλα παρά μόνο με την προσωπικότητα του. Όταν έπιασε αιχμάλωτο το χαρέμι του Δαρείου, αντίκρυσε τη βασίλισα που ήταν τόσο ωραία που την ονόμασε ο ίδιος “βάσανο οφθαλμών”. Οι υπασπιστές τον παρακίνησαν να την πάρει στην σκηνή του, μα ο Αλέξανδρος αποκρίθηκε ότι “βασιλικότερο να νικά κανείς τον εαυτό του παρά τους εχθρούς” και δεν την άγγιξε.

Κατακτητή-φιλόσοφο μόνο η Ελλάς μπορούσε να παραγάγει.

Ο Αλέξανδρος είναι το τελειότερο άνθος της αρχαιότητος, αυτός που μπόρεσε με την ένταση της μεγαλοφυΐας του να απλωθεί και να καταντήσει μοίρα των λαών.

Η δημιουργική δύναμις του Ελληνισμού ρίχνει μαζί του όλη την ορμή της στην Ανατολή, με την αδηφαγία του πεινασμένου που βρίσκει πολλή και εύκολη τροφή. Σε πενήντα χρόνια μέσα, από την μαγεία του Αλεξάνδρου, παρουσιάζονται τόσα πρωτότυπα μυαλά όσα ποτέ αργότερα δεν θα συγκεντρωθούν, ωσάν η ένωσις της Ανατολής με την Δύση να ερέθισε πάλι το νου της φυλής. Μα το πυροτέχνημα σβύνει γρήγορα. Τον ερχόμενο αιώνα δεν υπάρχει πλέον ένας σημαντικός Έλλην. Η Ανατολή τους έχει καταπιεί όλους.

Ο Αλέξανδρος έκανε καλό σε ξένους λαούς με την δαπάνη της Ελλάδος, που εφθάρει. Τα παιδιά της μετανάστευσαν σχεδόν όλα στα βάθη της Ανατολής, κι όταν ήλθαν οι Ρωμαίοι,κατέκτησαν την Ελλάδα χωρίς αντίσταση, αφού δεν υπήρχαν πολίτες να την υπερασπιστούν. Όλη η γη ήταν τότε ύπο τους Έλληνες, μα για την παλαιά Ελλάδα, τη γριά μητρόπολη, κανείς δεν ενδιαφέρθηκε.

Ο Αριστοτέλης διηγείται ότι κάποια μέρα που δίδασκε τον Αλέξανδρο την ύπαρξη απειρίας κόσμων στον ουρανό, τον είδε να δαγκώνει τα χείλια του. Τον ερώτησε γιατί πικραίνετε κι εκείνος του απάντησε: “Διότι αυτούς δεν μπορώ να τους κατακτήσω!”.  Αν του ήταν δυνατό, θα σκορπούσε τον Ελληνισμό ως τα άστρα, τόσο πιο εύκολα όσο δυνατότερα τραβούν τους Έλληνες τα ξένα μέρη.

Η αρπαγή της Ωρείθυας από τον Βορέα

Η Ωρείθυια ήταν κόρη του Ερεχθέως, βασιλιά των Αθηνών και της Διογενίας ή Πραξιθέας. Ανάμεσα στα αδέλφια της Ωρειθυίας συγκαταλέγονται ο Κέκρωπας ο νεότερος, ο Άλκωνας, ο Ορνέας, ο Θέσπιος, ο Ευπάλαμος, ο Πάνδωρος, ο Μητίωνας, η Μερόπη, η Κρέουσα, η Πρόκρις και η Πρωτογένεια.

Το όνομά της σημαίνει «αυτή που τρέχει σαν τρελή στο βουνό» («η εν τω όρει ως μανιώδης τρέχουσα»)...

Η νεαρή κοπέλα ήταν θλιμμένη γιατί ο πατέρας της αποφάσισε να μην την παντρέψει ποτέ για να τον φροντίσει όταν θα γεράσει αρκετά και θα είναι ανήμπορος. Για αυτό το λόγο της απαγόρευσε να βγαίνει από το παλάτι - φοβούμενος μήπως ερωτευτεί κάποιο νέο - και την έκλεισε σε ένα από τα πιο ψηλά δωμάτια του παλατιού...

Όταν ο Βορέας ο θεός του βόρειου ανέμου είδε την κοπέλα την ερωτεύτηκε αμέσως τόσο πολύ που αποφάσισε να παρουσιαστεί μπροστά στον πατέρα της για να του ζητήσει το χέρι της. Ο Βορέας ήταν η προσωποποίηση του Βόρειου ανέμου, ενώ κατά τον Ελλάνικο ήταν η προσωποποίηση του όρους Βόρα της Μακεδονίας. Ήταν γιός της Ηούς (Αυγής) και του Αστρέα. Κατοικούσε στη Θράκη, άλλοτε στην οροσειρά του Αίμου,άλλοτε στο όρος Βόρας (Καιμακτσαλάν) και άλλοτε κάπου κοντά στον Στρυμόνα. Ως προσωποποίηση του βορείου ανέμου ήταν αδελφός του Ζέφυρου (δυτικού), του Εύρου (νοτιοανατολικού) και του Νότου (νότιου). Παρουσιάζονταν ως γενειοφόρος με φτερά στα χέρια και τα πόδια. Ο Ερεχθέας προσποιήθηκε πως χάρηκε πολύ που ένας θεός θέλησε να παντρευτεί την κόρη του όμως στην ουσία δεν ήθελε να αποχωριστεί την Ωρείθυια. Σκεπτόμενος όμως την οργή του θεού σε μια αρνητική απάντηση του αλλά και στην προσπάθεια να κερδίσει λίγο χρόνο, δέχθηκε την πρόταση του Βορέα με τον όρο να έρθει πάλι σε ένα μήνα για να προετοιμάσει την κόρη του για τον γάμο.

Σ' αυτό το διάστημα ο Βορέας επισκεπτόταν την κοπέλα η οποία τον ερωτεύτηκε τόσο πολύ, όσο την είχε ερωτευτεί εκείνος, κι ανυπομονούσε να περάσει ο καιρός για να γίνει ο γάμος. Όταν πέρασε ο ένας μήνας που είχε ορίσει ο Ερεχθέας, ο Βορέας παρουσιάστηκε ξανά στον βασιλιά για να ζητήσει την Ωρείθυια. Όμως, έλαβε μια ακόμη αναβολή από τον Ερεχθέα κι όταν αυτή έληξε έλαβε κι άλλη κι άλλη.

Ο Βορέας τότε κατάλαβε πως ο Ερεχθέας δεν είχε σκοπό να του δώσει την κόρη του και θύμωσε τόσο πολύ με την συμπεριφορά του που αποφάσισε να κλέψει την κοπέλα προκειμένου να την παντρευτεί. Έτσι ο Βορέας την απήγαγε την ώρα που μάζευε λουλούδια πάνω στην Ακρόπολη ή κοντά στον Ιλισό....

Ο Βορέας τη μετέφερε στον «Βράχο του Σαρπηδόνα», κοντά στον ποταμό Εργίνο, στη Θράκη. Εκεί την τύλιξε μέσα σε ένα σύννεφο και ενώθηκε βίαια μαζί της.

Το ζευγάρι απέκτησε δίδυμους γιους, τους δυο Βορεάδες Αργοναύτες, τον Ζήτη και τον Κάλαϊ, καθώς και τους Αίμο, το Βούτη, το Λυκούργο, δύο κόρες, τη Χιόνη (θεά του χιονιού και μητέρα του Εύμολπου από τον Ποσειδώνα) και την Κλεοπάτρα (γυναίκα του Φινέα και μητέρα του Πλέξιπου και του Πανδίωνα).Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Βορέα γαμπρό τους, κι όταν βρέθηκαν στα δύσκολα, μπροστά στον απειλητικό στόλο του Ξέρξη, τον παρακάλεσαν να τους βοηθήσει. Εκείνος ανταποκρίθηκε άμεσα, και κατέστρεψε με μιας τετρακόσια περσικά καράβια. Γι' αυτόν τον λόγο οι Αθηναίοι τού έχτισαν έναν όμορφο ναό στις όχθες του Ιλισσού. Υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στο Βορέα, στη Μεγαλόπολη και στους Θούριους. Πέρα από το σπήλαιο στον Αίμο, όπου κατοικούσε, υπήρχε άντρο του στη Σκυθία και κοίτη του στον Καύκασο.

Η αρπαγή της από τον Βορέα έγινε θέμα πολλών αγγειογράφων και ενέπνευσε τον Σοφοκλή και τον Αισχύλο να γράψουν σχετικά δράματα, από τα οποία όμως δεν σώζονται παρά μερικά αποσπάσματα. Ο Αισχύλος έγραψε ένα σατυρικό δράμα σχετικά με το περιστατικό, την «Ωρείθυια», το οποίο έχει χαθεί. Ο Πλάτων αναφέρει κάπως ειρωνικά ότι ίσως υπάρχει μία λογική εξήγηση της ιστορίας: η Ωρείθυια μπορεί να έπεσε και να σκοτώθηκε στα βράχια του Ιλισού όταν φύσηξε μια δυνατή ριπή βοριά, και έτσι να ειπώθηκε ότι «την πήρε ο Βορέας». Προσθέτει και μια άλλη εκδοχή, κατά την οποία η αρπαγή της Ωρειθυίας έγινε όχι στον Ιλισό αλλά στον Άρειο Πάγο.

Το σχετικό χωρίο:

Φαίδρος - Για πες μου, Σωκράτη, δε λέει μια παράδοση πως κάπου από δω βέβαια,
από τον Ιλισό ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια;

Σωκράτης - Ναι, το λέει η παράδοση.

Φαίδρος - Λοιπόν, σίγουρα από δω; Και δες, το ρυάκι φαίνεται να κυλά με τα χαριτωμένα και καθαρά και διάφανα νερά, ότι πρέπει να παίζουν οι κορασίδες στις όχθες του.

Σωκράτης - Όχι, αλλά παρακάτω, περίπου δύο ή τρεις σταδίους, εκεί απ΄όπου περνάμε στο ναό της Άγρας· μάλιστα κάπου εκεί βρίσκεται κι ένας βωμός του Βορέα.

Φαίδρος - Δεν το συγκρατώ στο νου μου και πολύ καλά· αλλά, για τ΄όνομα του Δία πες μου, Σωκράτη, εσύ έχεις πειστεί ότι αυτό το μυθολόγημα είναι αληθινό;

Σωκράτης - Αλλά, αν δεν του έδινα πίστη, όπως κάνουν οι σοφοί, δε θα΄κανα τίποτε το παράλογο· μάλιστα, επιστρατεύοντας σοφιστικά επιχειρήματα θα ισχυριζόμουν ότι το φύσημα του Βοριά έσπρωξε την Ωρείθυια, την ώρα που η κόρη έπαιζε μαζί με τη Φαρμακεία, πάνω στους κοντινούς βράχους, κι αφού βρήκε το θάνατο μ΄ αυτό τον τρόπο, είπαν ότι αρπάχτηκε από τον Βορέα και πάει ή από την περιοχή του Αρείου Πάγου· γιατί ακούστηκε και αυτό...
Εγώ όμως δε διαθέτω γι΄αυτό ελεύθερο χρόνο, ούτε στιγμή!

Ποιοί είμαστε οι Έλληνες;

Ποιοί είμαστε οι Έλληνες; --- Ποιά η φυλετική μας καταγωγή; --- Είμεθα πανάρχαιοι Πελασγοί! --- Είναι δε μεγάλη τιμή για μας διότι οι προπάτορές μας υπήρξαν το δυναμικότερο γένος της ιστορίας. --- Παρόλο που φέρουμε διάφορες ονομασίες κατά το φύλο (Αχαιοί, Ίωνες, Αιολείς, Αρκάδες, Μινωίτες, Μυκηναΐοι, Μακεδόνες κλπ) τρία υπήρξαν τα κύρια γενικά ονόματα του γένους των Ελλήνων: Πελασγοί (εκ του Πελασγού), Γραικοί (εκ του Γραικού) και Έλληνες (εκ του Έλληνος). Και θα ήτο περιττόν να τονίζουμε την καταγωγή μας αν οι «καλοθελητές» δεν προέβαιναν στον άγριο τεμμαχισμό και ακρωτηριασμό του ενδόξου Γένους μας, με σκοπό να το αφανίσουν αριθμητικά και να το κάνουν νήπιο ηλικιακά.

ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΕΣΜΕΝ

Ο Πελασγός

Ήτο υιός του Διός και της Νιόβης, αυτόχθων πάππος του Θεσσαλού [Και όχι Ινδοευρωπαίος εκ του πουθενά, ή εξ Ασίας και Αφρικής όπως ισχυρίζονται ορισμένοι αμαθείς ή κακόβουλοι κονδυλοφόροι]. Η ετυμολογία του Πελασγός προέρχεται α/ εκ του πάλαι + γέγαα =γίνομαι παλιός β/ εκ του «Πέληον Αργος»=παλαιός γέρων (εξ ου και Αργος Πελασγικόν) γ/ εκ του πελαργός=ταξιδευτής δ/ εκ του περάω=περνώ θάλασσαν (μετανάστης, θαλασσοπόρος) ε/ εκ του πλάζω=περιπλανώμαι δια θαλάσσης (λαός της θάλασσας) στ/ εκ του πέλας=πλησίον+άγω (οδηγώ, ηγούμαι μεταφέρω στους γειτονικούς λαούς). Όλα τα ετυμολογικά στοιχεία του ονόματος Πελασγός οδηγούν στον πανάρχαιο, ανήσυχο και τολμηρό λαό της θάλασσας που μεταναστεύει και ταξιδεύει (όπως ο πολύπλαγκτος Οδυσσεύς). Οι πρώτοι Πελασγοί ήσαν Αρκάδες που επέζησαν από τον Κατακλυσμό και από εκεί ορμώμενοι προσήγγισαν στις γειτονικές ακτές (Ιταλία, Μικρά Ασία, Μεσόγειο κλπ)

Ο Γραικός

Ητο προκατακλυσμιαίος ήρως, υιός του Θεσσαλού και δισέγγονος του Πελασγού που ήκμασε προ του Κατακλυσμού του Δευκαλίωνος. Ετυμολογείται εκ του «γραίος =γεραιός ή γηραιός εκ της γης + ρέω ή γη + έρα» [Ο Κωνστ. Οικονόμου εξ Οικονόμων στο «Περί γνησίας Προφοράς» σελ.335 γράφει: «Γραικός είναι άνθρωπος τον μεν σώμα στερρός, κραταιός, το δε γένος γηραιός, ήτοι παλαιός, αρχαιόγονος, πρεσβυγενής και γεράσμιος». Για τον Έλληνα γράφει ότι είναι εκ του έλα, είλη, ήλιος, σέλας πάντα σημαίνονται το ταχυκίνητον και πολυέλικτον φως» (Αεροπορική Ιδέα, άρθρο Αννας Τζιροπούλου-Ευσταθίου τ. 40 2004)]. Πάντως η κοιτίδα μας είναι η Θεσσαλία με επίκεντρο τον Όλυμπο.

Ο Έλλην

Ητο υιός του Δευκαλίωνος και είναι μετεξέλιξη εκ της γενιάς των Πελασγών και Γραικών «Έλλην, γόνω μεν ην Διός, λόγω δε Δευκαλίωνος».

Και η χώρα που κατοικούσαν οι Έλληνες ωνομάσθη Ελλάς, «πρότερον Πελασγία καλουμένη» [Ηρόδ. Β! 56] Ετυμολογικές εκδοχές α/ Ελλάς= η φωτεινή καθέδρα, (σελ+ελλά) β/ Ελλάς=ο φωτεινός λίθος (σέλ+λας). Κατά τον Αριστοτέλη το όνομά της πήρε από την Δωδώνη της Ηπείρου, όπου ζούσαν οι Σελλοί και οι καλούμενοι τότε Γραικοί και νυν Έλληνες. Το Πάριον Μάρμαρον γράφει: «Έλληνες ωνομάσθησαν, το πρότερον Γραικοί καλούμενοι». Η ονομασία "Πελασγοί" είναι γενική και περιλαμβάνει μια ευρύτερη ομάδα που ξεκίνησε μεν από την ίδια περιοχή με κέντρο το Αιγαίο Πέλαγος (την Ελληνική Χερσόνησο και τις πέριξ του Αιγαίου ακτές) αλλά ξαπλώθηκε σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου, στην Ευρώπη και στον κόσμο ολόκληρο και συν τω χρόνω πήρε διαφορετικά ονόματα. Και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι Πελασγοί με διάφορα ονόματα είναι διεσπαρμένοι σε κάθε γωνιά του πλανήτου.