ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ: Βίοι Φιλοσόφων - Ἀνάχαρσις (1.101-1.103)

[1.101] Ἀνάχαρσις ὁ Σκύθης Γνούρου μὲν ἦν υἱός, ἀδελφὸς δὲ Καδουίδα τοῦ Σκυθῶν βασιλέως, μητρὸς δὲ Ἑλληνίδος· διὸ καὶ δίγλωττος ἦν. οὗτος ἐποίησε τῶν τε παρὰ τοῖς Σκύθαις νομίμων καὶ τῶν παρὰ τοῖς Ἕλλησιν εἰς εὐτέλειαν βίου καὶ τὰ κατὰ πόλεμον ἔπη ὀκτακόσια. παρέσχε δὲ καὶ ἀφορμὴν παροιμίας διὰ τὸ παρρησιαστὴς εἶναι, τὴν ἀπὸ Σκυθῶν ῥῆσιν.

Λέγει δὲ αὐτὸν Σωσικράτης ἐλθεῖν εἰς Ἀθήνας κατὰ τὴν τεσσαρακοστὴν ἑβδόμην Ὀλυμπιάδα ἐπὶ ἄρχοντος Εὐκράτους. Ἕρμιππος δὲ πρὸς τὴν Σόλωνος οἰκίαν ἀφικόμενον τῶν θεραπόντων τινὶ κελεῦσαι μηνῦσαι ὅτι παρείη πρὸς αὐτὸν Ἀνάχαρσις καὶ βούλοιτο αὐτὸν θεάσασθαι, ξένος τε, εἰ οἷόν τε, γενέσθαι.

[1.102] καὶ ὁ θεράπων εἰσαγγείλας ἐκελεύσθη ὑπὸ τοῦ Σόλωνος εἰπεῖν αὐτῷ, ὅτιπερ ἐν ταῖς ἰδίαις πατρίσι ξένους ποιοῦνται. ἔνθεν ὁ Ἀνάχαρσις ἑλὼν ἔφη νῦν αὐτὸν ἐν τῇ πατρίδι εἶναι καὶ προσήκειν αὐτῷ ξένους ποιεῖσθαι. ὁ δὲ καταπλαγεὶς τὴν ἑτοιμότητα εἰσέφρησεν αὐτὸν καὶ μέγιστον φίλον ἐποιήσατο.

Μετὰ χρόνον δὲ παραγενόμενος εἰς τὴν Σκυθίαν καὶ δοκῶν τὰ νόμιμα παραλύειν τῆς πατρίδος πολὺς ὢν ἐν τῷ ἑλληνίζειν, τοξευθεὶς ἐν κυνηγεσίῳ πρὸς τἀδελφοῦ τελευτᾷ, εἰπὼν διὰ μὲν τὸν λόγον ἐκ τῆς Ἑλλάδος σωθῆναι, διὰ δὲ τὸν φθόνον ἐν τῇ οἰκείᾳ ἀπολέσθαι. ἔνιοι δὲ τελετὰς Ἑλληνικὰς ἐπιτελοῦντα διαχρησθῆναι.
Καὶ ἔστιν ἡμῶν εἰς αὐτόν·

[1.103] ἐς Σκυθίην Ἀνάχαρσις ὅτ᾽ ἤλυθε, πολλὰ πλανηθεὶς
πάντας ἔπειθε βιοῦν ἤθεσιν Ἑλλαδικοῖς.
τὸν δ᾽ ἔτι μῦθον ἄκραντον ἐνὶ στομάτεσσιν ἔχοντα
πτηνὸς ἐς ἀθανάτους ἥρπασεν ὦκα δόναξ.

Οὗτος τὴν ἄμπελον εἶπε τρεῖς φέρειν βότρυς· τὸν πρῶτον ἡδονῆς· τὸν δεύτερον μέθης· τὸν τρίτον ἀηδίας. θαυμάζειν δὲ ἔφη πῶς παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἀγωνίζονται μὲν οἱ τεχνῖται, κρίνουσι δὲ οἱ μὴ τεχνῖται. ἐρωτηθεὶς πῶς οὐκ ἂν γένοιτό τις φιλοπότης, «εἰ πρὸ ὀφθαλμῶν,» εἶπεν, «ἔχοι τὰς τῶν μεθυόντων ἀσχημοσύνας.» θαυμάζειν τε ἔλεγε πῶς οἱ Ἕλληνες νομοθετοῦντες κατὰ τῶν ὑβριζόντων, τοὺς ἀθλητὰς τιμῶσιν ἐπὶ τῷ τύπτειν ἀλλήλους. μαθὼν τέτταρας δακτύλους εἶναι τὸ πάχος τῆς νεώς, τοσοῦτον ἔφη τοῦ θανάτου τοὺς πλέοντας ἀπέχειν.

***
[1.101] Ο Σκύθης Ανάχαρσης ήταν γιος του Γνούρου και αδερφός του βασιλιά της Σκυθίας Καδουίδα. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα· γι᾽ αυτό και μιλούσε και τις δύο γλώσσες. Έγραψε ένα ποίημα οκτακοσίων στίχων για τις συνήθειες των Σκυθών και των Ελλήνων σχετικά με την απλότητα της ζωής και τον πόλεμο. Με την παρρησία και τον καθαρό του λόγο έκανε να γεννηθεί η παροιμιακή έκφραση «Σκυθικός λόγος».

Ο Σωσικράτης λέει ότι ο Ανάχαρσης πήγε στην Αθήνα κατά την 47η Ολυμπιάδα, όταν άρχοντας ήταν ο Ευκράτης. Ο Έρμιππος διηγείται ότι, όταν πήγε στο σπίτι του Σόλωνα, παρακάλεσε έναν από τους υπηρέτες να αναγγείλει ότι ήρθε ο Ανάχαρσης και θέλει να τον δει, και αν γίνεται, να γίνει φίλος του ως φιλοξενούμενός του.

[1.102] Ο υπηρέτης τα μετέφερε όλα αυτά στον Σόλωνα, και εκείνος τον διέταξε να του πει ότι οι άνθρωποι επιλέγουν τους φίλους τους από φιλοξενία μέσα στην ίδια την πατρίδα. Αρπάζοντας τα λόγια του Σόλωνα ο Ανάχαρσης είπε ότι ο ίδιος βρίσκεται τώρα στην πατρίδα του και άρα του ταιριάζει να κάνει φίλους από φιλοξενία. Έμεινε τότε ο Σόλωνας κατάπληκτος από την αμεσότατη απάντησή του, τον πήρε μέσα και τον έκανε τον καλύτερό του φίλο.

Όταν ύστερα από κάποιο διάστημα γύρισε πίσω στην πατρίδα του, επειδή έδωσε την εντύπωση —με τον ζήλο που έδειχνε για τα ελληνικά πράγματα— ότι καταλύει τα έθιμα και τις συνήθειες της πατρίδας του τοξεύθηκε στο κυνήγι από τον αδερφό του και έτσι πέθανε. Ο τελευταίος λόγος του ήταν ότι η φήμη του τον έσωσε στην Ελλάδα, ο φθόνος όμως τον σκότωσε στην πατρίδα του. Κάποιοι λένε ότι τον σκότωσαν τη στιγμή που έκανε ελληνικές τελετουργίες.
Γι᾽ αυτόν υπάρχει το εξής δικό μου επίγραμμα:

[1.103] Στη Σκυθία σαν γύρισε ο Ανάχαρσης απ᾽ τα πολλά ταξίδια,
όλον τον κόσμο πρότρεπε να ζει ελληνικά.
Ατέλειωτο τον είχε ακόμη στο στόμα του τον λόγο
και μια σαΐτα φτερωτή τον άρπαξε ευθύς ψηλά.

Είπε ότι το αμπέλι παράγει τριών ειδών τσαμπιά: το πρώτο της ηδονής, το δεύτερο της μέθης, το τρίτο της αηδίας. Εξέφραζε την απορία του πώς γίνεται στους αγώνες να παίρνουν μέρος στην Ελλάδα οι ειδικοί, την κρίση όμως να την κάνουν οι μη ειδικοί. Όταν τον ρώτησαν με ποιόν τρόπο θα μπορούσε κανείς να μη γίνει πότης, είπε: «Αν έχει μπροστά στα μάτια του τις ασχήμιες των μεθυσμένων». Απορούσε επίσης πώς οι Έλληνες κάνουν νόμους εναντίον της βίας, τιμούν όμως τους αθλητές που χτυπούν ο ένας τον άλλον. Όταν διαπίστωσε ότι το πάχος ενός πλοίου είναι τέσσερα δάχτυλα, τόση, είπε, είναι και η απόσταση των επιβατών του από τον θάνατο.

Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΙ Η ΑΧΡΟΝΗ ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΠΙΣΩ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

 

Ο Επίκουρος πίστευε ότι η αποστολή της φιλοσοφίας είναι ν’ ανακουφίσει την ανθρώπινη δυστυχία. Ποια αιτία όμως βρίσκεται στη ρίζα της ανθρώπινης δυστυχίας; Ο Επίκουρος δεν είχε καμιά αμφιβολία ως προς την απάντηση στο ερώτημα αυτό: ο πανταχού παρών φόβος μας για τον θάνατο.

 

Η τρομακτική σκέψη του αναπόφευκτου θανάτου, επέμενε ο Επίκουρος, μας εμποδίζει ν’ απολαύσουμε τη ζωή μας και δεν αφήνει καμιά ηδονή αδιατάρακτη. Επειδή καμιά δραστηριότητα δεν μπορεί να ικανοποιήσει τη λαχτάρα μας για αιώνια ζωή, οποιαδήποτε δραστηριότητα είναι εγγενώς μη ικανοποιητική. Ο Επίκουρος έγραψε ότι πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν ένα μίσος για τη ζωή – σε σημείο να φτάνουν, κατά έναν ειρωνικό τρόπο, ακόμα και στην αυτοκτονία. Άλλοι αφοσιώνονται στη φρενιτιώδη και άσκοπη δραστηριότητα, η οποία δεν έχει άλλο στόχο από την αποφυγή της οδύνης που είναι εγγενής στην ανθρώπινη μοίρα.

 

Ο Επίκουρος απάντησε στην ατελείωτη και ανικανοποίητη αναζήτηση καινούριων δραστηριοτήτων προτρέποντάς μας ν’ αποθηκεύουμε και ν’ ανακαλούμε βαθιά χαραγμένες μνήμες ευχάριστων εμπειριών. Αν μπορούμε να μάθουμε ν’ αντλούμε πάλι και πάλι από αυτές τις μνήμες, υποστήριζε, τότε δεν θα έχουμε ανάγκη την ατελείωτη ηδονιστική αναζήτηση.

Ο θρύλος λέει ότι ο Επίκουρος ακολούθησε την ίδια του τη συμβουλή, και στο κρεβάτι του θανάτου του (από επιπλοκές που ακολούθησαν την εμφάνιση πέτρας στα νεφρά) διατήρησε, παρά τους αφόρητους πόνους, την αταραξία του ανακαλώντας ευχάριστες συζητήσεις που είχε κάνει στο παρελθόν με τον κύκλο των φίλων και των μαθητών του.

 

Η μεγαλοφυΐα του πρόλαβε μάλιστα τη σύγχρονη άποψη για το ασυνείδητο: ο Επίκουρος τόνιζε ότι οι ανησυχίες μας για τον θάνατο στους περισσότερους ανθρώπους δεν είναι συνειδητές, αλλά μπορούμε να τις συναγάγουμε από μεταμφιεσμένες εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, την ακραία θρησκευτικότητα, την ολοκληρωτική ανάλωση στη συγκέντρωση πλούτου και την τυφλή αρπακτικότητα για εξουσία και τιμές, πράγματα που προσφέρουν μια επίπλαστη εκδοχή αθανασίας.

 

Πώς επιχείρησε ο Επίκουρος ν’ ανακουφίσει το άγχος θανάτου; Διατύπωσε μια σειρά από καλά κατασκευασμένα επιχειρήματα, τα οποία οι μαθητές του απομνημόνευαν σαν κατήχηση. Πολλά απ’ τα επιχειρήματα αυτά αμφισβητήθηκαν στα 2.300 χρόνια που μεσολάβησαν, συνεχίζουν όμως να αποδεικνύονται καίρια στο πώς μπορεί κανείς να ξεπεράσει τον φόβο του θανάτου. Στο κεφάλαιο αυτό θα συζητήσω τρία απ’ τα πιο γνωστά του επιχειρήματα, τα οποία αποδείχτηκαν πολύτιμα στη δουλειά μου με πολλούς ασθενείς αλλά και με τον ίδιο μου τον εαυτό, για την ανακούφιση του προσωπικού μου άγχους θανάτου.

Η θνητότητα της ψυχής
 

Ο Επίκουρος δίδασκε ότι η ψυχή είναι θνητή και πεθαίνει μαζί με το σώμα, ένα συμπέρασμα διαμετρικά αντίθετο με το συμπέρασμα στο οποίο είχε καταλήξει ο Σωκράτης. Λίγο πριν από τη θανάτωσή του, εκατό χρόνια νωρίτερα, ο Σωκράτης είχε βρει παρηγοριά στην πίστη του στην αθανασία της ψυχής και στην προσδοκία ότι μετά τον θάνατο η ψυχή του θ’ απολάμβανε αιώνια μια κοινότητα ανθρώπων με παρόμοιο τρόπο σκέψης, με τους οποίους θα μοιραζόταν την αναζήτηση της σοφίας. Ένα μεγάλο μέρος της θέσης του Σωκράτη -που περιγράφεται ολοκληρωμένα στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων– υιοθετήθηκε και διατηρήθηκε από τους νεοπλατωνικούς και επρόκειτο στο μέλλον ν’ ασκήσει πολύ σημαντική επιρροή στη χριστιανική κατασκευή για τη μετά θάνατον ζωή.

 

Ο Επίκουρος καταδίκαζε δριμύτατα τους σύγχρονούς του θρησκευτικούς ηγέτες, οι οποίοι, προσπαθώντας ν’ αυξήσουν τη δύναμή τους, ενέτειναν το άγχος θανάτου των οπαδών τους προειδοποιώντας τους για τις τιμωρίες που θα επιβάλλονταν μετά θάνατον σε όσους δεν τηρούσαν συγκεκριμένους κανόνες και κανονισμούς. (Στους αιώνες που θ’ ακολουθούσαν, η θρησκευτική εικονογραφία του μεσαιωνικού χριστιανισμού που απεικόνιζε τις τιμωρίες της Κόλασης -όπως στις σκηνές της Ημέρας της Κρίσεως που ζωγράφισε ο Ιερώνυμος Μπος- πρόσθεσε στο άγχος θανάτου μια αιματοβαμμένη εικαστική διάσταση.)

 

Αν είμαστε θνητοί κι η ψυχή μας δεν ζει μετά τον θάνατό μας, επέμενε ο Επίκουρος, τότε δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε στο επέκεινα της ζωής. Δεν θα έχουμε συνείδηση, δεν θα νιώθουμε θλίψη για τη ζωή που χάσαμε, ούτε θα υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε απ’ τους θεούς. Ο Επίκουρος δεν αρνιόταν την ύπαρξη θεών (ένα τέτοιο επιχείρημα θα τον εξέθετε σε θανάσιμο κίνδυνο, αφού ο Σωκράτης είχε θανατωθεί με την κατηγορία του αιρετικού λιγότερο από έναν αιώνα νωρίτερα), υποστήριζε όμως ότι οι θεοί δεν ασχολούνταν με τη ζωή των ανθρώπων και μας χρησίμευαν μόνο ως πρότυπα γαλήνης και μακαριότητας, προς τα οποία θα έπρεπε να προσβλέπουμε.
 

Το υπέρτατο τίποτα τον θανάτου
 

Στο δεύτερο επιχείρημά του ο Επίκουρος υποστηρίζει ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτα για μας, γιατί η ψυχή είναι θνητή και τη στιγμή του θανάτου διασκορπίζεται. Αυτό που διασκορπίστηκε δεν έχει ικανότητα αντίληψης, και οτιδήποτε δεν γίνεται αντιληπτό είναι για μας ένα τίποτα. Με άλλα λόγια: όπου είμαι εγώ, δεν είναι ο θάνατος. Όπου είναι ο θάνατος, δεν είμαι εγώ. Επομένως, έλεγε ο Επίκουρος, «γιατί να φοβόμαστε τον θάνατο, αφού δεν υπάρχει ποτέ περίπτωση να τον αντιληφθούμε;»

 

Η θέση του Επίκουρου έχει την ακριβώς αντίστροφη οπτική απ’ το ευφυολόγημα του Γούντυ Άλλεν: «Δεν φοβάμαι τον θάνατο, απλώς δεν θέλω να είμαι εκεί όταν θα έρθει». Ο Επίκουρος λέει ότι πράγματι δεν θα είμαστε εκεί, ότι δεν θα το ξέρουμε όταν θα συμβεί, γιατί ο θάνατος κι «εγώ» με τίποτα δεν γίνεται να συνυπάρχουμε. Επειδή είμαστε νεκροί, δεν γνωρίζουμε ότι είμαστε νεκροί. Σ’ αυτή την περίπτωση λοιπόν, τι να φοβηθούμε;
 

Το επιχείρημα της συμμετρίας
 

Το τρίτο επιχείρημα του Επίκουρου υποστηρίζει ότι η κατάσταση της μη ύπαρξης μετά τον θάνατο είναι η ίδια κατάσταση στην οποία βρισκόμασταν πριν απ’ τη γέννησή μας. Παρά τις πολλές φιλοσοφικές διαφωνίες γι’ αυτό το αρχαίο επιχείρημα, πιστεύω ότι εξακολουθεί να διατηρεί μεγάλη δύναμη να προσφέρει ανακούφιση στους ανθρώπους που πεθαίνουν.

 

Απ’ τους πολλούς ανθρώπους που επαναδιατύπωσαν αυτό το επιχείρημα στο πέρασμα των αιώνων, κανείς δεν το έχει πει τόσο όμορφα όσο ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ο μεγάλος Ρώσος μυθιστοριογράφος, στην αυτοβιογραφία του, Μίλα, μνήμη, η οποία ξεκινάει με τις εξής φράσεις: «Το λίκνο αιωρείται πάνω από μια άβυσσο, κι η κοινή λογική μας λέει ότι η ύπαρξη μας δεν είναι παρά μια σύντομη αναλαμπή φωτός ανάμεσα σε δύο αιωνιότητες σκότους. Παρότι οι δυο τους είναι όμοια δίδυμα, ο άνθρωπος κατά κανόνα βλέπει την προγεννητική άβυσσο με μεγαλύτερη γαλήνη από την άβυσσο προς την οποία κατευθύνεται (με περίπου τεσσερισήμισι χιλιάδες παλμούς την ώρα)».

 

Προσωπικά μου έχει φανεί ανακουφιστική σε πολλές περιπτώσεις η σκέψη ότι οι δύο καταστάσεις μη ύπαρξης -ο χρόνος πριν απ’ τη γέννησή μας και ο χρόνος μετά τον θάνατό μας- είναι πανομοιότυπες κι ότι νιώθουμε τόσο μεγάλο φόβο για τη δεύτερη σκοτεινή έκταση, ενώ έχουμε τόσο μικρή ανησυχία για την πρώτη.

 

Ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από έναν αναγνώστη μου περικλείει μια αίσθηση που σχετίζεται μ’ αυτό:

 

Αυτή την περίοδο νιώθω λίγο-πολύ καλά με την ιδέα της λήθης. Μοιάζει να είναι το μοναδικό λογικό συμπέρασμα. Από μικρό παιδί σκεφτόμουν πως μετά τον θάνατο ο άνθρωπος πρέπει λογικά να επιστρέψει στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν απ’ τη γέννηση. Οι ιδέες για τη μετά θάνατον ζωή μου φαίνονταν άτοπες και περίπλοκες σε σύγκριση με την απλότητα αυτού του συμπεράσματος. Δεν μπορούσα να παρηγορηθώ με την ιδέα μιας μετά θάνατον ζωής, επειδή η σκέψη της ατελείωτης ύπαρξης, είτε ευχάριστης είτε δυσάρεστης, είναι για μένα πολύ πιο τρομακτική από τη σκέψη μιας πεπερασμένης ύπαρξης.

 

Συνήθως εισάγω τις ιδέες του Επίκουρου νωρίς στη δουλειά μου με ασθενείς που υποφέρουν από τρόμο θανάτου. Χρησιμεύουν και για να εισαγάγουν τον ασθενή στο διανοητικό έργο της ψυχοθεραπείας και για να μεταδώσουν την προθυμία μου να σχετιστώ μαζί τους – ότι δηλαδή είμαι πρόθυμος να μπω στα πιο κρυφά δώματα του φόβου του ανθρώπου αυτού και διαθέτω κάποια βοηθήματα, για να κάνω το ταξίδι μας αυτό πιο άνετο. Υπάρχουν μερικοί ασθενείς που θεωρούν τις ιδέες του Επίκουρου άσχετες και ανούσιες, πολλοί όμως βρίσκουν σ’ αυτές ανακούφιση και βοήθεια – ίσως επειδή τους θυμίζουν την καθολικότητα των ανησυχιών τους και το γεγονός ότι μεγάλα πνεύματα, όπως ο Επίκουρος, πάλευαν με το ίδιο ζήτημα.

Στιγμές και λόγοι της Γαλλικής Επανάστασης

ΟΤΑΝ ΣΥΣΣΩΜΗ Η «ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΙΑΔΩΝ» κήρυξε τον πόλεμο στη Γαλλία των «αβράκωτων» (Απρίλης 1791), ο επαναστατικός λόγος έφτασε σε καινούργια έξαρση: την ορμή της επαναστατικής επίθεσης την διπλασίαζε τώρα το πάθος της πατριωτικής άμυνας. Κηρύσσεται «η πατρίδα σε κίνδυνο», το «Πολεμικό τραγούδι για τη στρατιά τον Ρήνου» -η «Μασσαλιώτισα»- αντηχεί σ’ όλη τη χώρα, και ο Ροβεσπιέρος σαλπίζει αλαζονικά και προφητικά: «Ακόμα κι αν ολόκληρη η Ευρώπη ενωθεί εναντίον μας, η Ευρώπη θα νικηθεί» (21.6.1791). Και κραυγάζει στους εχθρούς πάνω απ’ τα σύνορα: «Τρέμετε, αλιτήριοι, οι λαοί είναι πιο δυνατοί απ’ τους τυράννους!» (6.12.1791).

 

«Όλα σαλεύουν, όλα τραντάζονται, όλα φλέγονται να πολεμήσουν», ωρύεται ο Νταντόν στην Εθνοσυνέλευση, για να προσθέσει το περιβόητο: «Για να νικήσουμε, χρειάζεται τόλμη, και πάλι τόλμη, και πάντα τόλμη – και η Γαλλία έχει σωθεί».

 

Αλλά η επίθεση των «εστεμμένων», και οι συνωμοσίες του ντόπιου ομολόγου τους και των «ευγενών» κατά της Επανάστασης, έφεραν τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’ στην «κόψη του ξυραφιού» και της καρμανιόλας (εκεί να δεις «UNFAIR»!).

 

Η δίκη του, η καταδίκη του και η καρατόμησή του (11.11.1792-21.1.1793) δικαιώθηκαν με νέους χειμάρρους αντιδεσποτικών λόγων. Πριν δυο χρόνια κιόλας, ο Saint-Just, το «τρομερό παιδί» της Επανάστασης κι ένας απ’ τους φλογερότερους ρήτορές της, είχε πει: «Κανένας δεν μπορεί να βασιλέψει αθώα… Όλοι οι βασιλιάδες είναι αντάρτες (κατά του λαού) και σφετεριστές» (Συμβατική, 13.11.1790). «Όλα τα εγκλήματα είναι γεννήματα της τυραννίας – που είναι το πρώτο έγκλημα απ’ όλα» («Το πνεύμα της Επανάστασης», 20.6.1791).

 

Το ίδιο «μοτίβο» θ’ αναπτύξει, αργότερα, ο Ροβεσπιέρος: «Οι βασιλιάδες, οι αριστοκράτες, οι τύραννοι, είναι σκλάβοι εξεγερμένοι ενάντια στον ηγεμόνα της Γης, δηλαδή στο ανθρώπινο γένος, και ενάντια στον νομοθέτη τον κόσμου, δηλαδή στη Φύση.» (21.4.1793).

 

Ακόμα κι ένας επίσκοπος, ο Ανρί Γκρεγκουάρ, δεν δίσταζε να πει στη Συμβατική: «Στην ηθική τάξη τον κόσμου, οι βασιλείς είναι ό,τι και τα θηρία στη φυσική τάξη: οι Αυλές αποτελούν εργαστήρια εγκλημάτων, εστίες διαφθοράς και άντρα τυράννων. Η ιστορία των βασιλέων είναι το μαρτυρολόγιο των εθνών» (21.9.1792). (Αυτό δεν εμπόδισε τον σεβασμιότατο, όταν έγινε η παλινόρθωση των Βουρβόνων, να παρευρεθεί εν μεγάλη στολή στην είσοδο του Λουδοβίκου ΙΗ’ στην Παναγία των Παρισίων. Πάντα ν’ «ακουμπάει» την εξουσία ο κλήρος, όποια και να ‘ναι!).

 

Η συλλογιστική για την καταδίκη σε θάνατο του «Λουδοβίκου του Εσχάτου», του «πολίτη Καπέτου», ήταν πολύ απλή: «Οι βασιλιάδες στερέωσαν τον δεσποτισμό τους χύνοντας άδικα το αίμα των λαών. Είναι καιρός, η ελευθερία των λαών να θεμελιωθεί χύνοντας νόμιμα το ακάθαρτο αίμα των βασιλιάδων», φώναζε ο Jacques Roux (1.12.1792). «Είναι έγκλημα να είσαι βασιλιάς», επειδή «οι βασιλιάδες είναι δίποδα ανθρωποφάγα», υπερθεμάτιζε ο Ντε-μουλέν (Δεκέμβρης ‘92). Κι ο Ρου, πάλι: «Οι βασιλιάδες είναι άξιοι θανάτου απ’ τη στιγμή που γεννιούνται» (1.12.1792). Ο Λουδοβίκος «εξιλεώθηκε» με 39 χρόνια καθυστέρηση…

 

Αυτονόητα, η Δημοκρατία, που καθιερώθηκε στις 22.9.1792, δεν θα ήταν άξια του ονόματός της και της Επανάστασης, αν δεν αποτελούσε το πολίτευμα της λαϊκής ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αρετής.

 

Ο λαός, «το σκυλολόι (canaille) όπως τον ονομάζει η ξεδιάντροπη πλουτοκρατία, είναι το πιο υγιές μέρος της κοινωνίας, το μόνο που, μέσα σ’ αυτόν τον αιώνα της λάσπης, αγαπάει ακόμα την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία», έγραφε ο Μαρά («Ο φίλος του λαού»,1.10.1790). Γι’ αυτό, θα πει ο Σεν-Ζιστ, «τίποτα δεν είναι πιο γλυκό για τ’ αυτιά της ελευθερίας απ’ το θόρυβο και τις κραυγές της λαϊκής συνέλευσης» (20.6.1791). Και έργο της συνέλευσης αυτής -«μέγα καλό και πρώτο»- είναι η οργάνωση, η «σύνταξη» της Δημοκρατίας. «Η Επανάσταση είναι ο πόλεμος της ελευθερίας ενάντια στους εχθρούς της, το Σύνταγμα είναι το καθεστώς της νικήτριας και ειρηνικής ελευθερίας», όριζε ο Ροβεσπιέρος (25.12.1793).

 

Μαζί με την Ελευθερία, «όρος» της Δημοκρατίας είναι η Δικαιοσύνη και η Αρετή. «Η ελευθερία είναι η αλυγισιά μπρος στο κακό, είναι η δικαιοσύνη και η φιλία», έλεγε ο Σεν-Ζιστ (15.4.1794). Και ο Ροβεσπιέρος, στον τελευταίο λόγο του (8η Θερμιδόρ: 26.7.1794), θα πει:

 

«Λαέ, θυμήσου πως, αν στη Δημοκρατία δεν βασιλεύει η Δικαιοσύνη με απόλυτη εξουσία κι αν αυτή η λέξη δεν σημαίνει αγάπη της ισότητας και της πατρίδας, τότε η ελευθερία είναι ένα κούφιο όνομα. Λαέ, εσύ που σε φοβούνται, σε κολακεύουν και σε περιφρονούν, εσύ αναγνωρισμένε κυρίαρχε, που σου φέρονται σαν σε σκλάβο, θυμίσου ότι, παντού όπου δεν βασιλεύει η Δικαιοσύνη, κυβερνούν τα πάθη των αξιωματούχων και ο λαός έχει αλλάξει αλυσίδες αλλά όχι και μοίρα»… (Κάθε ομοιότητα με σύγχρονα «κούφια ονόματα», με αυθαιρεσίες και ατασθαλίες «αξιωματούχων», με παραποιήσεις της Δικαιοσύνης, με περιφρονήσεις του λαού είναι καθαρά συμπτωματική.).

 

Ο ίδιος -ο «αδιάφθορος»- θ’ αξιώσει (5.2.1794) την απόλυτη κυριαρχία της δημοκρατικής αρετής: «Στο σύστημα της Γαλλικής Επανάστασης, ό,τι είναι ανήθικο είναι απολιτικό, και ό,τι διαφθείρει είναι αντιεπαναστατικό» (αλλά όχι και «αντισοσιαλιστικό»;).

 

Αλλά οι θανάσιμες για την Επανάσταση απειλές, από εξωτερικούς κι εσωτερικούς εχθρούς, δεν άφηναν περιθώρια για θεωρίες και «ιδανικά», και όρθωναν επιτακτική την «ανάγκη» της βίας.

Του κάκου ο Thuriot ορκιζόταν στην Εθνοσυνέλευση: «Αγαπώ την ελευθερία, αγαπώ την επανάσταση, αλλ’ αν χρειάζεται έγκλημα για να την εξασφαλίσει, προτιμώ ν’ αυτοχειριασθώ» (17.8.92). Του κάκου ο Saint-Andre ολοφυρόταν μέσα στον φονικό πυρετό τού 1793: «Με το πρόσχημα της ελευθερίας, θα σκοτώσουμε την ελευθερία την ίδια;» (8.6.1793).

 

Αυτά φάνταζαν ουτοπίες, αν όχι προδοσίες, στους κήρυκες της επαναστατικής βίας. Για εκείνους, η βία όχι μόνο δεν ήταν έγκλημα, αλλ’ αποτελούσε χρέος, άμυνα, δικαιοσύνη, αρετή. Ο Μαρά εξόρκιζε: «Μη σας τρομάζουν οι λέξεις: μόνο με τη βία μπορούμε να πετύχουμε τον θρίαμβο της ελευθερίας και να εξασφαλίσουμε τη σωτηρία τον λαού»… «Όρθιοι, όρθιοι! Κι ας αρχίσει να κυλάει το αίμα των προδοτών!» (19 και 26.8.1792)… «Με τη βία θα θεμελιώσουμε την ελευθερία – και ήρθε η ώρα να οργανώσουμε στιγμιαία τον δεσποτισμό της ελευθερίας για να συντρίψουμε τον δεσποτισμό των βασιλιάδων» (Απρίλης ‘93). Κι ο Νταντόν διαλαλούσε: «Πιστεύω πως μια Δημοκρατία, ενώ προγράφει τους δικτάτορες και τους «υπάτους», έχει ωστόσο τη δύναμη αλλά και το δικαίωμα να δημιουργήσει μιαν εξουσία τρομερή» (3.4.1793).

 

Εξουσία «πρακτική» και «ηθική» μαζί, σε μιαν αιματηρή συζυγία: «Αν η δύναμη της λαϊκής κυβέρνησης σε ώρες ειρήνης είναι η αρετή, η δύναμη της λαϊκής κυβέρνησης στην επανάσταση είναι ταυτόχρονα η αρετή και ο τρόμος (η τρομοκρατία): χωρίς αρετή, ο τρόμος είναι ολέθριος, χωρίς τρόμο η αρετή είναι ανήμπορη», έλεγε «μοιραία» ο Ροβεσπιέρος (5.2.1794).

 

Η βία ήταν το «αναπότρεπτο» (έστω και αποτρόπαιο) εργαλείο της Επανάστασης – και ο καταλύτης της. «Πολίτες, θέλετε επανάσταση χωρίς επανάσταση;» προκαλούσε ο ασυμβίβαστος Ροβεσπιέρος την Εθνοσυνέλευση (5.11.1792). Δεκάξι μήνες αργότερα, ο «διόσκουρός» του Σεν-Ζιστ θα συνεχίσει καταπελτικά:

 

«Το συστατικό στοιχείο της Δημοκρατίας είναι η ολοκληρωτική καταστροφή των πολεμίων της». «Όσοι κάνουν μισές επαναστάσεις, σκάβουν έναν τάφο» (τον δικό τους, βέβαια). «Τολμήστε! αυτή η λέξη περικλείνει όλη την πολιτική της Επανάστασης» (26.2.1794).

 

Και «τόλμησαν» – όλοι εναντίον όλων. Όπως το είχε προμαντέψει ο Vergniaud, λίγο πριν καρατομηθεί (31.10.1793), «Η Επανάσταση, όπως ο Κρόνος, θα καταβροχθίσει τα παιδιά της». (Αυτά, οι αληθινές επαναστάσεις. Οι άλλες, οι ψευδεπίγραφες, πρακτικότερες, προτιμούν να καταβροχθίζουν το δημόσιο χρήμα). Όπως το είχε πει ο Billaud-Varenne, «περπατάμε πάνω σ’ ένα ηφαίστειο» – που η λάβα του θα έπνιγε τους περιπαθείς οδοιπόρους.

 

Τα λόγια τους επαληθεύονταν και, μαζί με τα όπλα τους, στρέφονταν εναντίον τους. Περιλάλητες είναι οι αποστροφές του Σεν-Ζιστ: «Ο πιο επικίνδυνος εχθρός τον λαού είναι η κυβέρνησή του» (10.10.1793) και «Όλες οι τέχνες έχουν γεννήσει αριστουργήματα, η τέχνη της διακυβέρνησης δεν έχει γεννήσει παρά τέρατα» (24.4.1793). Και η πράξη έδειξε πως, στον κανόνα αυτόν, δεν κάνουν εξαίρεση ούτε οι λαϊκές, επαναστατικές κυβερνήσεις. Άλλωστε, ο ίδιος είχε πει: «Η ελευθερία που νικά, αναγκαστικά διαφθείρεται» (20.6.9171).

 

Ο ένας μετά τον άλλον, οι ηγέτες της Επανάστασης εξόντωναν κι εξοντώνονταν, αφάνιζαν κι αφανίζονταν – με «λάιτ-μοτίβ» την οιμωγή της Κυρίας Ρολάν μπροστά στο ικρίωμα: «Ελευθερία, τι εγκλήματα γίνονται στο όνομά σου!» (8.11.1793).

 

Και στο μεταξύ, σε κάποιον «επαναστατικό» στρατώνα, ένας άσημος μικρός Κορσικανός ετοίμαζε την κατάλυση και της Επανάστασης και της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας…

 

Στη βιογραφία, ακριβώς, του τελευταίου, ο Σταντάλ γράφει:

«Είναι ένα επιχείρημα των αριστοκρατών τα εγκλήματα που συνοδεύουν τις επαναστάσεις. Ξεχνάνε, όμως, τα εγκλήματα που είχαν διαπραχθεί, βουβά, πριν απ’ την Επανάσταση». Και που, αυτά, την προκάλεσαν, βέβαια.

 

Η «εξίσωση» τούτη, ωστόσο, αναφέρεται στα εγκλήματα των τυράννων. Αλλά οι επαναστάτες του ‘89-’94, δίνοντας πελώριο ρόλο στη βία, ήταν αναπότρεπτο ν’ ανατραπούν από κάποιαν άλλη «εσωτερική» βία, δυνατότερη ή πονηρότερη (οι Γιρονδίνοι απ’ τους Ιακωβίνους, οι Ιακωβίνοι απ’ τους Θερμιδοριανούς) και, τελικά, από μια βία καλύτερα οργανωμένη κι οπλισμένη (Ναπολέων).

 

Μόνο που κι αυτή η τελευταία θα γινόταν θύμα της δικής της εσωτερικής αντίφασης: ενώ καταργούσε την πολυθόρυβη, «αναρχική» επαναστατική βία (ικανοποιώντας τον πόθο των αστών για «τάξη και ασφάλεια»), επέβαλλε τη «βουβή» βία του δεσποτισμού και άπλωνε σ’ όλη την Ευρώπη την πολυαίματη βία του πολέμου, τη δίμορφη βία, που προκάλεσε τελικά τη δική της κατάλυση. Ο ανελέητος φαύλος κύκλος της ιστορικής νομοτέλειας.

 

Την επωδό την έχει καταγράψει η μνήμη των λαών όλου σχεδόν του κόσμου – που τη σκέψη και την πορεία τους τις άλλαξε πρόριζα η «επανάσταση των αβράκωτων». Επιγραμματικά την είχε προμαντέψει ο Κάμιλος Ντεμουλέν:

 

«Η Επανάσταση είναι τόσο μεγάλη, που ξεχνάμε τα αμαρτήματά της» (Φεβρουάριος ‘94). Επειδή τότε -23 αιώνες μετά τους Έλληνες- «ο γαλλικός λαός ψήφισε την ελευθερία τον κόσμου»…

«Σελφίτιδα» τη λένε οι ψυχολόγοι και μιλούν για πραγματική ψυχική διαταραχή

Όλοι έχουμε αυτόν τον φίλο που ποστάρει διαρκώς selfies σε κάθε σελίδα του στα κοινωνικά μέσα, λες και πρόκειται για λεύκωμα που πρέπει να γεμίζει καθημερινά.

«Selfitis» τη λένε οι ψυχολόγοι τη νέα διαταραχή που όπως όλα δείχνουν ήρθε για να μείνει. Και μας λένε πως όλοι αυτοί που νιώθουν την ανάγκη να ποστάρουν διαρκώς φωτογραφίες τους στα social media μπορεί να χρειάζονται βοήθεια.

Αυτό ισχυρίζονται τουλάχιστον οι ερευνητές του Nottingham Trent University, που έχουν αναπτύξει μια κλίμακα για την αξιολόγηση της σοβαρότητας κάθε περίπτωσης, ένα διαγνωστικό εργαλείο που δουλεύει όπως τα σταθμισμένα τεστ για το άγχος και την κατάθλιψη.

Ο καθηγητής συμπεριφορικού εθισμού στο Τμήμα Ψυχολογίας του Nottingham Trent University, δρ Mark Griffiths, λέει χαρακτηριστικά: «Λίγα χρόνια πριν, ιστορίες εμφανίζονταν στα Μέσα ισχυριζόμενες πως η πάθηση selfitis ήταν να κατηγοριοποιηθεί ως ψυχική διαταραχή από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία. Παρά το γεγονός ότι η ιστορία αποδείχτηκε πλαστή, αυτό δεν σήμαινε πως η κατάσταση δεν υπήρχε. Σήμερα επιβεβαιώνουμε την ύπαρξή της και αναπτύξαμε την πρώτη Συμπεριφορική Κλίμακα Selfitis για την αξιολόγηση της κατάστασης».

Η κλίμακα σταθμίστηκε μάλιστα στην Ινδία, τη χώρα με τους περισσότερους χρήστες του Facebook αλλά και τα μεγαλύτερα νούμερα θανάτων από selfies σε επικίνδυνα μέρη. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση «International Journal of Mental Health and Addiction» και κάνουν λόγο για τρία επίπεδα σοβαρότητας της νόσου.

Στις λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις εντάσσονται όσοι τραβούν selfies τουλάχιστον τρεις φορές τη μέρα και δεν τις ανεβάζουν στα social media. Αν τις ανεβάσουν πράγματι στα κοινωνικά μέσα, τότε πάσχουν από οξεία σελφίτιδα.

Η σοβαρότερη όλων είναι η «χρόνια σελφίτιδα», καθώς εκεί οι πάσχοντες νιώθουν τόσο έντονη την ανάγκη του ανεβάσματος που το κάνουν περισσότερες από έξι φορές τη μέρα. Οι ψυχολόγοι μας λένε πως οι πάσχοντες αποζητούν διαρκώς την προσοχή του κόσμου και πάσχουν από χαμηλή αυτοπεποίθηση, θέλοντας να αντισταθμίσουν την ανασφάλειά τους με τη συνεχή προβολή τους.

Νέες εποχές, νέες παθήσεις…

Η αγάπη στην Αρχαία Ελληνική σκέψη

- «Να ανταποδίδης την Αγάπη με Αγάπη.»
Ησίοδος

  - «Να διαφυλάττεις την Αγάπη».
Δελφικό παράγγελμα

 - «Ο ανώτερος άνθρωπος, περισσότερο από κάθε τι, αφιερώνεται στη Σοφία και την Αγάπη. Το πρώτο είναι θνητό αγαθό ενώ το δεύτερο είναι αθάνατο. Από όλα τα δώρα που η θεία πρόνοια μας χαρίζει για να κάνει τη ζωή μας πλήρη και χαρούμενη, η Αγάπη / φιλία είναι το ομορφότερο. Η Αγάπη προς τον άνθρωπο μας προστάζει να βοηθάμε τους ξένους.»
Επίκουρος

 - «Αφετηρία των αρετών είναι η ευσέβεια, και κορυφαίο όριό τους η Αγάπη.»
Πυθαγόρας ο Σάμιος

 - «Η Αγάπη προς τους ανθρώπους είναι καθήκον, αφού είμαστε όλοι παιδιά του ίδιου θεού. Να αγαπάτε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τη φυλή η την θρησκεία στην οποία ανήκουν.»
Επίκτητος

 - «Φιλότητα αντί διαφοράς εθέλειν.» Να θέλετε Αγάπη αντί της έχθρας.»
Ανδοκίδης

 - «Αγαπάσθαι και οικείν ευδαιμόνως.» Να αγαπιέσθε και να κατοικείτε με ευδαιμονία (μεταξύ σας).
Πλάτων (Πολιτεία)

 - «Η ψυχή κλείνει μέσα της δύναμη Αγάπης καθώς επλάστηκε για να αισθάνεται, να σκέπτεται και να θυμάται, έτσι επλάστηκε και για ν’αγαπά να αγαπάς τους ανθρώπους και να τους συμπεριφέρεσαι με δικαιοσύνη, όσους τυχαίνει να έχεις σχέσεις.»
 Πλούταρχος (Σόλων,7,3,1-4Ηθ, 88c)

 - «Να αγαπάτε αλλήλους» (ο ένας τον άλλον).
Πλάτων (Νομ. 738 D, Ξενοφών Κυρ. Αναβ.4.5,34).

 - «Γεννήθηκα για ν’ αγαπώ, όχι για να μισώ»
Σοφοκλής (Αντιγόνη)

 - «Τίποτε δεν είναι σπουδαιότερο ούτε ίσο με την Αγάπη».
Μένανδρος

 - «Να θέλετε Αγάπη αντί της έχθρας».
Ανδοκίδης,

- «Είναι καλό να θεωρούμε όλη τη γη πατρίδα μας και όλους τους ανθρώπους αδερφούς μας και φίλους μας, γιατί είναι όλοι παιδιά του θεού».
Απολλώνιος Τυανεύς

 - «Η Αγάπη έγκειται περισσότερο στο να αγαπούμε παρά στο να μας αγαπούν. Απόδειξη, το γεγονός ότι οι μητέρες ευχαριστώνται να αγαπούν (τα παιδιά τους) και δεν ζητούν ανταπόδοση της αγάπης (από τα παιδιά τους)».
Αριστοτέλης

- «Από όλο το βάρος και τον πόνο της ζωής, μια λέξη μας ελευθερώνει: Αγάπη.»
Σοφοκλής

- «Να είσαι διαλλακτικός ακόμα κι όταν αδικείσαι».
Σόλων

Ο Έρωτας στην Ελληνική Φιλοσοφία

Η Πραγματικότητα Είναι Μία (τουλάχιστον για την Φωτισμένη Ψυχή που το Βιώνει). Κι η Αντίληψη της Πραγματικότητας είναι «Επίγνωση Αυτής της Μιας Πραγματικότητας», σαν Βαθιά Αίσθηση της Ενότητας της Ύπαρξης. Αυτή ακριβώς η Πρωταρχική κι Αρχέγονη Αντίληψη που περιγράφουμε σαν Έρωτα (τον Πρώτο Θεό, την Πρώτη Όψη του Θεού) είναι η Αρχαία Ψυχή, η Μία και Μοναδική Ψυχή, το Αληθινό Υποκείμενο, η Παγκόσμια Συνείδηση.

Υπάρχει λοιπόν Μία και Μοναδική Ψυχή κι η Πολλαπλότητα δεν είναι παρά μια Αντιληπτική Δραστηριότητα, ένα Αντιληπτικό Φαινόμενο, που Στηρίζει και Στηρίζεται στην Εμπειρία ιδιαίτερων καταστάσεων, σε διάφορα πεδία ή επίπεδα. Είναι ακριβώς η «απορρόφηση» σε αυτές τις καταστάσεις, η ενδυνάμωσή τους, που τους δίνει την αίσθηση της πραγματικότητας. Εκεί που Υπάρχει μόνο Μια Ουσία με ιδιαίτερους σχηματισμούς και σχέσεις, βλέπουμε ξεχωριστά όντα κι αντικείμενα, όντα με δική τους υπόσταση. Αγνοούμε (από άγνοια ή πρόθεση) τόσο την Βάση της ύπαρξης, όσο και την σχέση της με το υπαρξιακό περιβάλλον και την θεωρούμε μεμονωμένη. Ασφαλώς πρόκειται για μια «αντίληψη» και για ένα αντιληπτικό σφάλμα, το οποίο όμως βιώνουμε σαν πραγματικότητα. Με αυτή την έννοια, Μέσα στην Μία Ουσία, σαν Δραστηριότητες, Σχηματισμοί, Αντιληπτικά Φαινόμενα «Δημιουργούνται» οι κόσμοι στους οποίους ενοικούν τα όντα, ανάλογα τον βαθμό επίγνωσής τους και την εξέλιξή τους. Ο Νοητικός Κόσμος, η Ψυχική Σφαίρα και το κλειστό αλλά απέραντο υλικό σύμπαν.

Η διαφοροποίηση από την Μία Ψυχή δεν είναι λοιπόν, εκ των πραγμάτων, Διαφοροποίηση Ουσίας, πραγματικός χωρισμός αλλά μόνο επιφανειακή αντιληπτική δραστηριότητα. Έτσι, Όλες οι Ψυχές είναι στο Βάθος τους η Μία Ψυχή, η Βαθιά Αίσθηση της Ενότητας της Ύπαρξης. Κι όλες οι ψυχές, κάθε ψυχή, κάθε άνθρωπος (που είναι απλά ψυχή ενσωματωμένη) μπορεί να Νοιώσει στο Βάθος της Ύπαρξής του Αυτή την Ενότητα της Ύπαρξης.

Η Αληθινή Ουσία της Ψυχής λοιπόν που Πηγάζει από την Ουσιαστική Ενότητα της Ύπαρξης είναι η Βαθιά Συναίσθηση της Ενότητας, η «Παγκόσμια Συνείδηση». Η Ψυχή λοιπόν είναι όχι μόνο Δραστηριότητα (Επιφανειακή) της Μιας Μοναδικής Ψυχής αλλά είναι στην Αληθινή Καθαρή Ύπαρξή της, Εκδήλωσή της, Έκφρασή της, «Επίγνωση της Ενότητας της Ύπαρξης», η Βαθιά Αίσθηση ότι «Όλα Είναι Ένα». Μια «Αίσθηση» που ξεπερνά όλες τις εξωτερικές διαφοροποιήσεις για να αποκαλύψει την Μια Μοναδική Πραγματικότητα. Εξ’ αντικειμένου λοιπόν η Ψυχή δεν είναι παρά Μια Δυναμική Εκδήλωση της Ουσίας προς την Επίγνωση της Ενότητας, μια Ορμή προς την Πραγματική Βίωση της Ενότητας. Η Ψυχή Είναι Έρωτας… Αγάπη στην θεολογική γλώσσα.

Αυτό το Αρχαίο Μυστικό για την Ουσία της Πραγματικότητας και την Αληθινή Φύση της Ψυχής, το επεξεργάστηκε θεολογικά ο Ορφέας και πάνω σε αυτή την Βάση Καθιερώθηκαν τα Ιερά Μυστήρια. Κι Αυτή την Ενότητα της Ύπαρξης διερεύνησαν, επηρεασμένοι από την Ορφική Αντίληψη, όλοι οι μετέπειτα Φιλόσοφοι, ο Πυθαγόρας, ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, οι Στωικοί, οι Νεοπλατωνικοί.

Ο Σωκράτης, αφομοιώνοντας όλη την ανθρώπινη μυστική εμπειρία, κατανοώντας την Αληθινή Φύση της Ψυχής, Βιώνοντας την Μια Πραγματικότητα, δεν έκανε τίποτα άλλο από το να Ζήσει την Ενότητα, να Γίνει Ζωντανό Υπόδειγμα της Ενότητας, ο Αληθινός Άνθρωπος, ένας Θεϊκός Άνθρωπος. Ο Σωκράτης, η Ψυχή που ήταν ο Σωκράτης, δεν ήταν (στα χρόνια της ωριμότητάς του) μια περιορισμένη ψυχή, αλλά μια Απελευθερωμένη Ψυχή, η Ίδια η Παγκόσμια Ψυχή. Ήταν Φωτιά που Λιώνει τα Πάντα Μέσα στην Ενότητα. Καμιά περιορισμένη αντίληψη, καμία σχετική γνώση, παρά μονάχα η Απεραντοσύνη, η Ενότητα, που εξωτερικά (για τους αμύητους) μοιάζει με Κενό, με Τίποτα (τι Ιερό Χάος). Το τίποτα των περιορισμών. Η Αληθινή Φύση, η Μία Ύπαρξη, η Πραγματικότητα. Ο Σωκράτης Απλά Υπήρχε, Ανέπνεε, Δραστηριοποιούνταν, αλλά δεν φυλακιζόταν ποτέ σε περιορισμούς. Και στην ζωή του και στην αντίληψή του και στις συζητήσεις του πάντα ξέφευγε προς το Άπειρο Θείο, όπου Όλα Σωπαίνουν, όλα Μένουν «Ακίνητα», για Νοιώσουν το Βάθος της Ύπαρξης. Και τον έβλεπαν συχνά, ακόμα και στην μέση του δρόμου να «εγκαταλείπει» το σώμα, να αφαιρείται στις αισθήσεις και στον νου και να Υπάρχει «αλλού». Ο Σωκράτης εξέφραζε την Αληθινή Φύση της Ψυχής, τον Έρωτα για Ενότητα, την Ενότητα. Ήταν Έρωτας.

Ο Σωκράτης ήταν σαν την Υπέρτατη Απάτητη Κορυφή κι Ακατανόητος για τους ανθρώπους. Άλλωστε ελάχιστοι τον κατανόησαν. Ο Πλάτωνας ήταν αυτός που προσπάθησε να φέρει τον Έρωτα στους ανθρώπους, να αποκαλύψει δηλαδή την Αληθινή Φύση της Ψυχής που είναι Έρωτας για Ενότητα, Έρωτας, Ενότητα. Προσπάθησε να φέρει την Αλήθεια στις φυλακισμένες ψυχές του Σπηλαίου. Και οι δυο, κι ο Σωκράτης, κι ο Πλάτωνας ήταν Ακέραιοι και Σωστοί σε αυτό που έκαναν.

Ο Σωκράτης Μύησε Πραγματικά τον Πλάτωνα στην Αλήθεια, στην Αληθινή Φύση της Ψυχής, στην Μοναδική Πραγματικότητα. Και το έκανε με Πρακτικό Τρόπο, έφερε τον Πλάτωνα σε Άμεση Επαφή με την Πραγματικότητα, κι όχι με θεωρητικό τρόπο, με θεωρίες, διδασκαλίες, και νοητικές εξηγήσεις. Και δεν του έκρυψε τίποτα.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, κι όπως ο ίδιος εξηγεί στα Έργα του (που είναι μόνο ένα μικρό μέρος της Πραγματικής Διδασκαλίας που γινόταν στην Ακαδημία), η Ψυχή, η κάθε ψυχή, ο καθένας μολονότι είναι η Μία Ψυχή στο Βάθος της, στην επιφάνεια της αντίληψής της (της προσωπικής αντίληψης μιας ατομικής ύπαρξης) βιώνει μια «ιδιαίτερη ζωή» μέσα στους κόσμους.

Η Ψυχή «Κατέρχεται» από τον Κόσμο του Είναι, τον Κόσμο της Ενότητας (το «πως» και το «γιατί’ είναι ένα άλλο θέμα) στον Κατώτερο Νοητικό Κόσμο της πολλαπλότητας, «δημιουργώντας» ένα ατομικό νοητικό πυρήνα. Γίνεται Ζωντανή Προσωπική Αντίληψη σε ένα κόσμο νοητών «πραγμάτων», όντων και σχέσεων, στον αιώνιο κόσμο των ιδεών.

Κι από Εδώ (από τον κόσμο των νοητών) πέφτει στον Κόσμο της Ψυχής, των επιθυμιών, των δυναμισμών και των εξωτερικών εκφράσεων των ιδεών.

Τέλος η Ψυχή ωθούμενη από την ίδια την ορμή της, που μόνη της καλλιέργησε, «πέφτει» κυριολεκτικά στον κόσμο της ύλης κι ενσωματώνεται μέσα σε ένα σώμα. Ο υλικός κόσμος είναι ο κατώτερος κόσμος α «Αληθινός Άδης», των Μυημένων και των Φιλοσόφων, ο «Κάτω Κόσμος». Οι «κόσμου της ψυχής» όπου κατευθύνονται όσοι εγκαταλείπουν την γήινη ζωή είναι «ανώτεροι κόσμοι». Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τα Ηλύσια Πεδία, που είναι το πιο Φωτεινό Μέρος του Άλλου Κόσμου, αλλά και για τον «κοινό τόπο» όπου «πηγαίνουν» οι συνηθισμένοι άνθρωποι.

Η Ψυχή, πάντα κατά τον Πλάτωνα, σαν Ανώτερη Άυλη Ενέργεια, διαπερνά και διαχέεται μέσα σε ολόκληρο το σώμα. Κάποιες φορές μπορεί να νοιώθει την Αληθινή Φύση της και να «υπερβαίνει» το σώμα, ακόμα και να «εγκαταλείπει» το σώμα, όπως έκανε συχνά ο Σωκράτης, ή όπως κάνουν οι αληθινά φιλοσοφούντες, που στρέφονται Έσω, αποσύροντας την «ψυχή» από όλες τις εξωτερικές δραστηριότητες. Άλλοτε η Ψυχή υποδουλώνεται στις νοητικές διεργασίες του εγκεφάλου και στις δραστηριότητες του νευρικού συστήματος και στις σωματικές πράξεις, στις επαφές με τα εξωτερικά πράγματα.

Η Ψυχή δεν είναι μια σταθερή ουσία-πραγματικότητα-ζωή και συμπεριφορά, αλλά μια Δυναμική Έκφραση της Ύπαρξης που εξελίσσεται συνεχώς και βιώνει την Ύπαρξη σε διάφορα Πεδία κι επίπεδα. Κάθε ψυχή λοιπόν, κάθε στιγμή, βρίσκεται σε κάποιο σημείο της κυκλικής εξέλιξής της. Γιατί κάθε ψυχή ξεκινά από την Αρχική Ενότητα κι αφού διασχίσει των κύκλο των ζωών στους κόσμους, επιστρέφει στην Αρχική Ενότητα. Έτσι η Επίγνωση κάθε ψυχής δεν είναι μια σταθερή κατάσταση γνώσης και σχέσεων με τον κόσμο αλλά εξελίσσεται κάθε στιγμή, περιορίζεται ή απελευθερώνεται, βαθαίνει κι ολοκληρώνεται. Ανάλογα λοιπόν με την Επίγνωση που έχει κάθε ψυχή είναι και η Αίσθηση της Ενότητας της Ύπαρξης που κατακτά και κατανοεί. Άλλοτε ασαφής ή λανθάνουσα κι άλλοτε σαν Φλόγα που Κατακαίει τα πάντα για να Αποκαλύψει την Απεραντοσύνη της Ουσίας.

Αν λοιπόν η Ψυχή, η κάθε ψυχή, είναι μια Εξελισσόμενη Επίγνωση τότε υπάρχουν διάφορες εμπειρίες ζωής, κι υπάρχουν πολλές βαθμίδες του Έρωτα (ή τρόποι που εκδηλώνεται η Ενότητα της Ύπαρξης)…

Τα έσχατα ερωτήματα του ανθρώπου

Ο Χώκινγκ συμπυκνώνει σε τρία τα έσχατα ερωτήματα του ανθρώπου:

 

-Γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτε;

-Γιατί υπάρχουμε εμείς;

-Γιατί αυτό το σύνολo  των νόμων και όχι κάτι άλλο;

 

Είναι ενδιαφέρον ότι στον κατάλογο δεν περιλαμβάνεται το κατά πολλούς υπερσχατο ερώτημα: γιατί θέτουμε τα έσχατα ερωτήματα;

 

Με τον κίνδυνο να κατηγορηθώ ότι τολμώ να «ερμηνεύσω» τον Χώκινγκ, θα προτείνω ότι ο Χώκινγκ θεωρεί, όπως ασφαλώς και ο Ντώκινς, ότι αυτό το ερώτημα έχει απαντηθεί από την επιστήμη - τουλάχιστον σε ένα πρώτο και ουσιώδες επίπεδο: υπάγεται στην ίδια κατηγορία με το γιατί βλέπουμε, γιατί μιλούμε, γιατί σκεφτόμαστε, γιατί ερωτευόμαστε, γιατί θρησκευόμαστε, γιατί κάνουμε τέχνη. Πρόκειται για ένα συναρμολόγημα της εξελικτικής μας ιστορίας, για ένα προϊόν μιας φυσικής αιτιότητας που όμως δεν είναι στα άμεσα ενδιαφέροντα του Χώκινγκ, γι’ αυτό και το αντιπαρέρχεται. 

 

Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά μεταξύ του «πώς δουλεύει η φύση» και του «γιατί θέλουμε να μάθουμε πώς δουλεύει η φύση».

 

Και τα δύο έχουν ως υποκείμενο τον άνθρωπο, εκπορεύονται από αυτόν. Αλλά διαφέρουν ως προς το αντικείμενο.

 

Το αντικείμενο του πρώτου είναι ο υπαρκτός κόσμος, ο δε άνθρωπος αποκτά ενδιαφέρον από το γεγονός και μόνον ότι αποτελεί μέρος αυτού του κόσμου, αναμφίβολα ένα πολύ μικρό και περαστικό μέρος, μια κουκκίδα στην απεραντοσύνη του χωροχρόνου.

 

Το αντικείμενο του δεύτερου είναι ο άνθρωπος, ο δε λοιπός κόσμος αποκτά αξία και ενδιαφέρον από το γεγονός και μόνον ότι ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα σε αυτόν - ένα μάλλον ενοχλητικό γεγονός για κάποιους, αφού το ταυτίζουν με την πτώση και την καθαίρεση.
 

Η διαφορά ως προς το αντικείμενο μεταφράζεται σε διαφορά ως προς την προσέγγιση. Το πρώτο ερώτημα αναφέρεται στην τέχνη της γνώσης, το δεύτερο στην τέχνη των ιδεών. Μπορούμε αν θέλουμε να ονομάσουμε και τα δύο ερωτήματα φιλοσοφικά, αλλά τότε θα πρέπει να δεχθούμε ότι ο Χώκινγκ έχει πλήρη επίγνωση του ότι κάνει φιλοσοφία.

 

Ο ίδιος θα αρκούνταν στο ότι είναι απλώς ένας τεχνίτης της γνώσης, μιας γνώσης που ξεπερνά τον κοινό άνθρωπο. Γι’ αυτό και τα συμπεράσματά του μας φαίνονται αδιανόητα, πέρα από τις αισθητήριες και νοητικές δυνάμεις μέσα στις οποίες μας έχει εγκλωβίσει η εξελικτική διαδικασία στην οποία οφείλουμε την ύπαρξή μας, έξω από) τις νόρμες μέσα στις οποίες είμαστε περιχαρακωμένοι από τη φύση μας - αυτές που σε προηγούμενες ενότητες έχουμε ονομάσει δαρβινικές πλάνες.

 

Αντίθετα, οι τεχνίτες των «καθαρών ιδεών» μοιάζουν πιο πολύ με τους καλλιτέχνες που δημιουργούν έναν θαυμαστό κόσμο χρωμάτων και ήχων, χωρίς να μπορούν να μας πουν τίποτε για τη φύση των χρωμάτων και των ήχων. Οφείλουμε να θαυμάζουμε την τέχνη τους για τον πλούτο των ιδεών και των συναισθημάτων που μας χάρισε. Όμως αυτό δεν μας εμποδίζει από το να συμφωνήσουμε ότι η επιμονή τους να έχουν λόγο σε θέματα ερμηνείας του κόσμου είχε μηδαμινό έως και αρνητικό αποτέλεσμα.

Είμαστε αστερόσκονη: έχουμε φτιαχτεί για να λάμπουμε!

Στο βιβλίο «Η κοσμική σύνδεση» ο δάσκαλος Carl Sagan εξηγεί πως τα ανθρώπινα όντα έχουν φτιαχτεί από μια ασυνήθιστη ουσία: αστερόσκονη.

Στο DNA μας υπάρχει το ίδιο υλικό που διαμορφώνει τα αστέρια, τα καταπληκτικά αυτά πράγματα που βλέπουμε στον νυχτερινό ουρανό. Κι εμείς έχουμε φτιαχτεί για να λάμπουμε.

Αυτά τα ποιητικά λόγια βασικά προήλθαν από την δεκαετία του ΄70. Ήταν η τραγουδίστρια Joni Mitchell που έγραψε το τραγούδι «Woodstock». Ενθάρρυνε τους ανθρώπους να «λάμψουν σαν αστερόσκονη, σαν λαμπερός χρυσός».

Αλλά αργότερα, ο Carl Sagan έδωσε μια επιστημονική βάση σε αυτή την ιδέα. Έδειξε πως μέσα στο σώμα μας, σε κάθε κύτταρο, σε κάθε μικρό σωματίδιο, υπάρχει κοσμική ιστορία.

«Να είσαι ταπεινός επειδή είσαι φτιαγμένος από την γη. Να είσαι ευγενικός επειδή είσαι φτιαγμένος από αστέρια.» -Αρχαία Σέρβικη Παροιμία-

Είναι ένα μεγάλο θέμα για συζήτηση- και συναρπαστικό. Και κάθε χρόνο περισσότερες έρευνες το επιβεβαιώνουν. Ο Chris Impey, επιστήμονας και καθηγητής της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα αποκάλυψε το 2010 πως όλα τα οργανικά υλικά που περιέχουν άνθρακα έχουν παραχθεί από μια εξαιρετικά παλιά γενιά αστεριών.

Επίσης, έχοντας στο μυαλό μας πως όλα τα θεμελιώδη στοιχεία της γης έχουν την ίδια προέλευση, μπορούμε να υποθέσουμε πως το 97% του σώματος μας είναι ύλη από αυτά τα αρχαία αστέρια.
Είναι κάτι μαγικό. Έχουμε φτιαχτεί για να λάμπουμε, για να φωτίζουμε τον κόσμο. Αλλά… γιατί έχουμε ξεχάσει να λάμπουμε; Αν έχουμε φτιαχτεί από αστέρια… γιατί δεν είμαστε περισσότερο χαρούμενοι;

Είμαστε αστερόσκονη, αλλά κάποιες φορές ζούμε στο σκοτάδι
Όσο πιο σκοτεινή είναι η νύχτα, τόσο πιο φωτεινά είναι τα αστέρια. Κάποιες φορές, το μόνο που πρέπει να κάνετε είναι να κοιτάξετε τον νυχτερινό ουρανό, να ατενίσετε το άπειρο και εκεί θα βρείτε την έμπνευση.

Τα αστέρια, με τους κύκλους, τις κινήσεις, την σιωπηλή μουσική και την κοσμική ομορφιά τους, πάντα ήταν σημείο αναφοράς για την ανθρωπότητα. Αυτό ισχύει στα πάντα από την γεωργία και την επιστήμη μέχρι την πνευματικότητα.

Αλλά, υπάρχει αληθινή μαγεία στο όλο θέμα. Έχουμε περιορίσει τον εαυτό μας με το να θεωρούμε τα αστέρια ως κάτι μακρινό ακόμα και ανώτερο από εμάς. Είναι καιρός να κατανοήσουμε πως είμαστε ένα σύνολο. Ότι αυτή η ουράνια ύλη βρίσκεται σε κάθε κομμάτι της ύπαρξης μας.

Δεν είναι εύκολο, αλήθεια. Ως άνθρωποι τείνουμε να περιηγούμαστε στο σκοτάδι, στον βάλτο της αιώνιας δυστυχίας και σε ερήμους όπου οι σπόροι της αγάπης για τον εαυτό μας δεν μεγαλώνουν.

Είναι μια δύσκολη αλήθεια. Και ως απλό παράδειγμα αυτής της σκοτεινής πλευράς της ανθρωπότητας, έχουμε ένα άρρωστο παιχνίδι που είναι επίκαιρο τελευταία. Μιλάμε για την «μπλε φάλαινα».

Αυτό το νοσηρό παιχνίδι προήλθε από το ρωσικό κοινωνικό δίκτυο VKontakte το 2013. Υπάρχει παντού στον κόσμο και αποτελείται από 50 τεστ.

Αυτά τα τεστ, για πολλούς διαφορετικούς και περίπλοκους λόγους, έλκουν εκατοντάδες έφηβους. Τους οδηγηγεί σε ένα ταξίδι αυτό-σαμποτάζ, αυτό-τραυματισμού και αργής καταστροφής. Μέχρι που τελικά, με μια υποτιθέμενη πράξη γενναιότητας, κερδίζουν το παιχνίδι αφαιρώντας την ίδια τους τη ζωή.

Ο δημιουργός αυτού του σαδιστικού παιχνιδιού, Philipp Budeikin είναι μόνο 21 χρονών. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του, έφτιαξε αυτή την εικονική πρόκληση επειδή «υπάρχουν άνθρωποι που είναι βιοαποικοδομήσιμα απόβλητα χωρίς καμία αξία για την κοινωνία.»

Οι Ρώσοι ψυχολόγοι υπαινίσσονται πως υπάρχουν βαθύτερες ρίζες που κυμαίνονται από ιδεολογικές έως ψυχοπαθητικές σε αυτόν τον νεαρό άντρα και στους ακόλουθους του. Το πιο σημαντικό και ανησυχητικό πράγμα είναι πως τόσοι άνθρωποι είναι ευάλωτοι μέσω των συσκευών τους. Από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, από το κινητό.

Υπάρχουν χιλιάδες νεαρά μυαλά που είναι εύθραυστες καρδιές και αναπνέουν χωρίς ελπίδα. Χωρίς ενέργεια, ευτυχία ή το φως που χρειάζονται για την ζωή, αυτό-σεβασμό και αυτό-εκτίμηση.

Ας αρχίσουμε να λάμπουμε, για τον εαυτό μας και για όλους τους άλλους
Σκεφτείτε την πιο χαρούμενη στιγμή της ζωής σας και απολαύστε την ανάμνηση. Χαμογελάστε σε έναν περαστικό. Δημιουργήστε μια λίστα από τραγούδια που σας αρέσουν. Αγκαλιάστε ένα φρούτο. Τραγουδήστε ένα τραγούδι. Ζωγραφίστε ένα φανταστικό ζώο. Αναζητήστε σχήματα στα σύννεφα. Κάντε ένα νέο φίλο. Τραγουδήστε στο μπάνιο…

«Είμαστε αστερόσκονη που σκέφτεται τα αστέρια.» -Carl Sagan-

Αυτές οι ιδέες επίσης προκαλούν και φτιάχνουν το παιχνίδι «Η Ροζ φάλαινα». Αποτελείται από 50 καθήκοντα για νεαρούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Η ιδέα είναι να τους βοηθήσει να είναι θετικοί και να προσφέρουν μια εναλλακτική αντί για την Μπλε φάλαινα. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν 290.000 ακόλουθοι που έχουν ολοκληρώσει το τελευταίο καθήκον. Αυτό είναι: να σώσουν μια ζωή (όπως να βοηθήσουν ένα συμμαθητή που είναι θύμα εκφοβισμού). Είναι απλά εκπληκτικό.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ελπίδα. Οι περισσότεροι θέλουμε να βοηθήσουμε τους άλλους. Ενώ ισχύει πως περιστασιακά ξεχνάμε πώς να λάμπουμε, υπάρχει πάντα κάποιος που μας ενθαρρύνει να ανακαλύψουμε ξανά το φως.

Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο όπως το να αγγίζετε την ψυχή ενός ατόμου για να του δώσετε ένα όραμα από το πόσο όμορφος και τεράστιος είναι ο κόσμος μας.

Γυαλί που αυτοεπιδιορθώνεται όταν σπάσει

Ιάπωνας φοιτητής ανακάλυψε τυχαία έναν καινούργιο τύπο γυαλιού που έχει την ικανότητα να αυτοεπιδιορθώνεται σε περίπτωση που υποστεί κάποια ρωγμή ή κάποια ακόμη πιο σοβαρή ζημιά. Το γυαλί αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε κινητά τηλέφωνα και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές καθημερινής χρήσης δίνοντας την ευκαιρία στους κατόχους τους να μην τις αλλάζουν σε περίπτωση που υποστούν κάποια ζημιά.

Το γυαλί αποτελείται από ένα ελαφρύ πολυμερές υλικό διαφόρων οργανικών ενώσεων (πολυαιθέρα, θειουρία κ.α) και όταν υποστεί κάποια ζημιά το μόνο που χρειάζεται να γίνει είναι να ασκηθεί πίεση στο σημείο της επιφάνειας που έχει γίνει η ζημιά για 30 δευτερόλεπτα σε θερμοκρασία 21 βαθμών Κελσίου.

Η πίεση μπορεί να ασκηθεί ακόμη και με το χέρι του κατόχου της συσκευής. Αν και αυτοθεραπευόμενα ελαστικά και πλαστικά έχουν ήδη αναπτυχθεί, οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι το νέο υλικό είναι το πρώτο σκληρό υλικό του είδους του που μπορεί να θεραπεύεται σε θερμοκρασία δωματίου.

Το υλικό αυτό ανακαλύφθηκε κατά λάθος από τον φοιτητή Γιου Γιαναγκισάβα, που το ετοίμαζε για κόλλα. Όπως διαπίστωσε, όταν η επιφάνεια του πολυμερούς κοβόταν, οι άκρες κολλούσαν η μία στην άλλη και στην συνέχεια διαπίστωσε ότι αν ασκούνταν πίεση στο σημείο της ζημιάς το γυαλί άρχιζε να την επιδιορθώνει μόνο του και να επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση μετά από λίγες ώρες.

Σούπερ ανθεκτικό
Όπως φαίνεται η Ιαπωνία θα αποτελέσει την… πατρίδα των νέων επαναστατικών μορφών γυαλιού αφού πριν από λίγο καιρό ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τόκιο και του Synchrotron Radiation Research Institute δημιούργησαν ένα νέο τύπο γυαλιού. Το γυαλί αυτό αποτελείται από οξείδιο του αργιλίου ή αλουμίνα, μια ανόργανη χημική ένωση του οξυγόνου και του αργιλίου. Πρόκειται για ένα διάφανο και ιδιαίτερα ανθεκτικό γυαλί με τους ερευνητές να έχουν ξεκινήσει τώρα την προσπάθεια ανάπτυξης μιας μεθόδου για την μαζική παραγωγή του ώστε όσο το δυνατόν συντομότερα να είναι διαθέσιμο στο ευρύ κοινό. Το γυαλί αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε παράθυρα κτιρίων και αυτοκινήτων αλλά και σε οθόνες κινητών τηλεφώνων και άλλων συσκευών.

NGC 5128: Ανακαλύφθηκαν μυστηριώδεις υπέρλαμπρες «εκρηκτικές» πηγές ακτίνων-Χ

Αμερικανοί αστρονόμοι ανακάλυψαν στο σύμπαν μυστηριώδεις πηγές «εκρήξεων» που στέλνουν πρόσκαιρα στο διάστημα τρομερά ισχυρές ακτίνες-Χ.  Όταν συμβαίνει η έκρηξη αυτών των ακτίνων-Χ, τα αινιγματικά αντικείμενα-πηγές γίνονται 100 έως 200 φορές φωτεινότερα μέσα σε λιγότερο από ένα λεπτό, αλλά μετά από μια ώρα περίπου επιστρέφουν στα κανονικά επίπεδα φωτεινότητάς τους.

 

Εικόνα από το παρατηρητήριο ακτίνων Χ Chandra που δείχνει το γαλαξία NGC5128 με θερμό αέριο και πολλές σημειακές πηγές ακτίνων Χ. 

 

Η ανακάλυψη έγινε με τα δύο διαστημικά τηλεσκόπια ακτίνων-Χ, το Chandra της NASA και το XXM-Newton της ESA. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Jimmy Irwin του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature».

 

Οι αστρονόμοι εντόπισαν τέτοιες εκρήξεις σε δύο γαλαξίες που απέχουν 47 και 14 εκατομμύρια έτη φωτός αντίστοιχα. Ευτυχώς ο γαλαξίας μας δεν διαθέτει τέτοια εκρηκτική πηγή (όχι ακόμη τουλάχιστον).

 

Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανό ότι πρόκειται για άγνωστα έως τώρα κοσμικά «αντικείμενα» που αντιπροσωπεύουν μια νέα κατηγορία εκρηκτικών φαινομένων. Τα ονόμασαν «Υπέρλαμπρες Πηγές Ακτίνων-Χ» (ULX) και τα διακρίνουν από τα μάγναστρα (magnetars), τα νεαρά άστρα νετρονίων που διαθέτουν ισχυρά μαγνητικά πεδία και επίσης μπορούν να παράγουν απότομα ισχυρές ακτίνες-Χ.

 

«Ποτέ έως τώρα δεν είχαμε δει κάτι τέτοιο», ανέφερε ο Jimmy Irwin και δήλωσε άγνοια για τη φύση αυτών των «εκρήξεων». Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι παράγονται, όταν η ύλη από ένα άστρο πέφτει μέσα σε μια μαύρη τρύπα ή σε ένα άστρο νετρονίων (πάλσαρ).

Γιατί «γέρνει» το ηλιακό μας σύστημα;

Ο υποθετικός γιγάντιος Ένατος Πλανήτης (Πλανήτης-Χ) μπορεί να έχει «γείρει» ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα, σύμφωνα με νέες εκτιμήσεις Αμερικανών αστρονόμων. Αν πράγματι αυτός ο πλανήτης υπάρχει πέρα από τον Ποσειδώνα, εκτιμάται ότι θα έχει μάζα δεκαπλάσια της Γης και θα κινείται γύρω από τον Ήλιο σε απόσταση περίπου 500 φορές μεγαλύτερη από ό,τι ο πλανήτης μας (γι’ αυτό άλλωστε θεωρείται δύσκολο να εντοπισθεί), με συνέπεια το έτος του, δηλαδή η πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο, να διαρκεί έως 17.000 γήινα έτη.

 

Οι οκτώ γνωστοί πλανήτες κινούνται σε τροχιές που βρίσκονται λίγο-πολύ στο ίδιο επίπεδο σε σχέση με το μητρικό μας άστρο. Όμως αυτό το επίπεδο εμφανίζει μια κλίση περίπου έξι μοιρών σε σχέση με τον ισημερινό του Ήλιου, κάτι που ανέκαθεν αποτελούσε ένα μεγάλο και άλυτο μυστήριο στην αστρονομία.
 

Σύμφωνα με τη νέα θεωρητική μελέτη (που βασίζεται σε προσομοιώσεις με υπολογιστές), με επικεφαλής την αστροφυσικό Ελίζαμπεθ Μπέιλι και τον αστρονόμο Μάικ Μπράουν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech), που έκαναν τη σχετική ανακοίνωση στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας, ο Πλανήτης 9, με τη μεγάλη βαρυτική επίδρασή του, μπορεί να προκάλεσε την κλίση όλων των άλλων πλανητών σε σχέση με τον Ήλιο.

 

Δίνεται έτσι μια πιθανή λύση στο μυστήριο του γιατί τόσο η Γη όσο και οι άλλοι πλανήτες «γέρνουν» σε σχέση με τον Ήλιο, χωρίς πάντως να αποκλείονται και άλλες εξηγήσεις.

 

Τα υπολογιστικά μοντέλα εκτιμούν ότι ο Πλανήτης 9 κινείται σε τροχιά που βρίσκεται υπό γωνία 30 μοιρών σε σχέση με τους υπόλοιπους πλανήτες. Ο Μπράουν δήλωσε αισιόδοξος ότι αν ο πλανήτης αυτός όντως υπάρχει, σε λίγα χρόνια θα βρεθεί.

Ολυμπιακοί Αγώνες Γυναικών

Η ύπαρξη γυναικείων αγώνων στην αρχαία Ολυμπία είναι ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της ιστορίας! Κι όμως, η ύπαρξή τους είναι τεκμηριωμένη πέρα από κάθε αμφιβολία. Άλλωστε, ο γυναικείος αθλητισμός ήταν διαδεδομένος σε πολλά μέρη της αρχαίας Ελλάδας: στην «Μινωική» Κρήτη, στη Σπάρτη και τους Δελφούς, στη Χίο, ακόμη και στην Αττική.

Παράλληλα, οι Ολυμπιακοί αγώνες νεανίδων ήταν, όπως και οι αντίστοιχοι ανδρικοί, ένα γεγονός θρησκευτικό, αφού τελούνταν προς τιμήν της Θεάς Ήρας. Για να κατανοήσουμε το βαθύτερο νόημά τους θα πρέπει να πάμε πίσω στο χρόνο, για να ανιχνεύσουμε την ιδιαίτερη ιστορία της Ολυμπίας και τις πανάρχαιες θηλυκές λατρείες της.

Η Μεγάλη Θεά Γαία και η Ήρα
Σήμερα έχουμε τόσο συνηθίσει να ταυτίζουμε την Oλυμπία με το Ιερό του Δία και τους ανδρικούς αγώνες, ώστε νιώθουμε έκπληξη μαθαίνοντας πως υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους τόπους της Μεγάλης Θεάς, της Μάνας Γης κι όμως, ήδη από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας συναντάμε τη θρησκεία της Γαίας και των ζωογόνων δυνάμεών της. Ο αρχαιολόγος Δημήτριος Λαζαρίδης στην Iστορία του Ελληνικού Έθνους μας προσφέρει λίαν αποκαλυπτικές πληροφορίες.

H πιο παλαιά Θεότης της Oλυμπίας ήταν η Γη. H λατρεία της συνδέεται με την μορφή της χθονίας Aιγαιακής Θεάς – Μητέρας. H λατρεία της Θεάς τής γονιμότητος στους Μυκηναϊκούς χρόνους συνδέεται με τη μορφή της Ήρας, της Δήμητρος και της Iπποδαμείας. H αρχαιότης της λατρείας της Ήρας στην ‘Aλτι [1] ο ρόλος της ιέρειας της Δήμητρος Xαμύνης στους αγώνες των ιστορικών χρόνων και ο βωμός της Θεάς στο στάδιο δείχνουν την παλιά κυριαρχία των γυναικείων Θεοτήτων στην Oλυμπία. [2]

Στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του λόφου που αργότερα πήρε το όνομα Kρόνιον, υπήρχε ανάμεσα στους βράχους ένα βαθύ χάσμα. Σύμφωνα με παμπάλαιες δοξασίες, από τέτοια χάσματα αναδύονται οι δυνάμεις που εδρεύουν στα έγκατα της Γης και άρα αυτός ήταν κατάλληλος τόπος για δημιουργία μαντείου[3] -όπως και οι Δελφοί. Άλλωστε, η «Πρωτομάντισσα Γαία», όπως την αποκαλεί ο Αισχύλος, ήταν η Θεά των χρησμών πολύ πριν τον Aπόλλωνα [4] ο οποίος ανήκει στη μεταγενέστερη, πατριαρχική εποχή. Eπίσης το όνομα Oλυμπία προέρχεται από τη λέξη Ολυμπος, που πιθανόν σημαίνει «όρος», και θα ήταν αρχικά επίθετο της Θεάς: Oλυμπία Γη. [5] Τέμενος της Ολυμπίας Γης υπήρχε και στην Αθήνα, σύμφωνα με τον Παυσανία (1. 18, 7).

Ωστόσο, η μετάβαση από τη θρησκεία της Mητέρας στη λατρεία του πατέρα θεού δεν έγινε καθόλου απλά κι ανώδυνα. Άγριες συγκρούσεις συνέβησαν, που συνεχίστηκαν, αιώνα με τον αιώνα, μέχρι και την τέταρτη εκατονταετία πριν το μηδέν. Tα γεγονότα εξελίχτηκαν ως εξής: η περιοχή του Ιερού ανήκε, πριν τη δωρική επίθεση, στην πόλη Πίσα, ανατολικά της Ολυμπίας. Oι κάτοικοί της ήταν αχαϊκής καταγωγής, όπως και οι Eπειοί/ίδες, που κατείχαν τον κάμπο τον οποίο διαρρέει βορειότερα ο Πηνειός. Ωστόσο, όταν οι Hλείοι με τη δωρική εισβολή[6] του 12ου αιώνα πέρασαν στη βορειοδυτική Πελοπόννησο, εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα η οποία πήρε το όνομά τους και υποχρέωσαν κάποιους από τους παλιούς κατοίκους να καταφύγουν πέρα από τον Αλφειό ποταμό, στην Tριφυλία και στα βουνά της Aρκαδίας.[7]

Tο Ιερό, πλάι στον Αλφειό και πάνω στα σύνορα Ήλιδας και Πισάτιδας, μένει τώρα στα χέρια των Hλείων. Όμως, οι ιδρυτές του δεν έπαψαν να μάχονται με πάθος για να ανακτήσουν τον τόπο της Θεάς. Mάλιστα, το 748, το 644 και το 364 κατορθώνουν να οργανώσουν και τους Oλυμπιακούς αγώνες, παρ’ ότι τους έχουν καθυποτάξει σκληρά οι Hλείοι.

Oι τελευταίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να κατοχυρώσουν την κυριαρχία τους. Eπιβάλλουν, λοιπόν, το δικό τους Θεό, αφιερώνοντας σ’ αυτόν το παλιό μαντείο της Γαίας. Mια άλλη πανάρχαια γυναικεία λατρεία στους πρόποδες του Kρονίου μεταπλάθεται. Τη θέση της παίρνει η Eιλείθυια και ο γιος της Σωσίπολις. [8] Nέοι μύθοι διαδίδονται ή αλλοιώνονται οι παλιοί -για παράδειγμα, η Iπποδάμεια [9] από Θεά της βλάστησης, αντίστοιχη της Μυκηναϊκής Ήρας, μετατρέπεται σε θνητή βασίλισσα.

Παράλληλα, με σκοπό πάντα τον πλήρη έλεγχο του Ιερού, οι Hλείοι αρχίζουν να προπαγανδίζουν έξω από τα σύνορα της χώρας τους τους ανδρικούς αγώνες (οι οποίοι διεξάγονταν πολύ πριν το 776, που αναφέρει η παράδοση ως αρχή τους). Ωστόσο, μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια ο χώρος θα περιέλθει πάλι στα χέρια των παλιών κατοίκων. Διασώζοντας την θηλυκή λατρεία, ιδρύουν τώρα τον πρώτο ναό εκεί, προς τιμήν της Θεάς Ήρας. [10]

Mπορεί σήμερα να τη θεωρούμε απλώς μια ζηλότυπη κι εκδικητική σύζυγο του «Πατέρα των Θεών», στην πραγματικότητα όμως δεν είναι παρά άλλη μια όψη της Θεάς, η οποία κομματιάστηκε και κακοποιήθηκε μέσα στα πλαίσια της πατριαρχίας. H ερευνήτρια Mπάρμπαρα Γουόκερ (Barbara Walker) αναφέρει τα εξής ενδιαφέροντα: Tο όνομα της Ήρας ερμηνευόταν μερικές φορές ως «Kυρία» και μπορεί να σήμαινε έρα, η Γη. Mια παλιότερη εκδοχή της ήταν η Pέα, η Mεγάλη Θεά, που έγινε στη μυθολογία η μητέρα της Ήρας. Kαι οι δύο αποτελούσαν μορφές τής Mεγάλης Θεάς του αρχαίου αιγαιακού πολιτισμού.

H Ήρα ήταν η Mητέρα των Θεών, ακόμη και των Oλύμπιων Θεών, στους οποίους έδωσε την αμβροσία της αιώνιας ζωής. Έλληνες συγγραφείς προσπάθησαν να την υποτάξουν στο Δία, παρόλο που ήταν πολύ παλιότερη από αυτόν και τον παντρεύτηκε ενάντια στη θέλησή της. Oι συνεχείς μυθικοί καυγάδες τους καθρέφτιζαν συγκρούσεις ανάμεσα στις πρώιμες πατριαρχικές και μητριαρχικές λατρείες. Ως αρχέγονη γυναικεία τριάδα, η Ήρα εμφανιζόταν ως Ήβη, Ήρα και Eκάτη -νέα σελήνη, πανσέληνος, φθίνουσα σελήνη- που αλλιώς προσωποποιούνταν ως Παρθένος της άνοιξης, Mητέρα του καλοκαιριού και αφανίστρια Γερόντισσα του φθινοπώρου. O Παυσανίας έλεγε πως η Ήρα λατρευόταν ως Παις, Nύμφη και Xήρα.[11]

Ωστόσο, οι συγκρούσεις δεν έπαψαν. Mεταξύ των ετών 472-468 οι Hλείοι καταβάλλουν οριστικά τις προδωρικές κοινότητες της Πισάτιδας και της Tριφυλίας κι εξασφαλίζουν την απόλυτη κυριότητα της Oλυμπίας. Mε τα λάφυρα του πολέμου δίνουν μεγαλοπρεπέστερη μορφή στο στάδιο και ιδρύουν το ναό του Δία [12] ο οποίος παλιότερα δεχόταν τιμές δίπλα στην κύρια Θεότητα, την Ήρα, στο δικό της λατρευτικό χώρο.

Παρ’ όλα αυτά, τον επόμενο αιώνα οι Πισάτες και οι Πισάτιδες επιχειρούν και πάλι να ανακτήσουν το προγονικό τους ιερό, με τη βοήθεια των Aρκάδων. Tο 364 γίνεται φονική μάχη, την οποία κερδίζουν οι Hλείοι. Kι όμως, η παρουσία της Θεάς δεν εξαφανίζεται εύκολα. Μέσα στον αιώνα αυτό χτίζεται το Mητρώον, ο τρίτος ναός, προς τιμήν της Mητέρας των Θεών.[13]

Hραία: οι γυναικείοι Ολυμπιακοί Αγώνες
Aυτό όμως που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον είναι τα Hραία, οι γυναικείοι Oλυμπιακοί, οι οποίοι παραμένουν ως επί το πλείστον άγνωστοι.[19] Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας [20] κάθε τέταρτο έτος τελούνταν αγώνες δρόμου ανάμεσα σε «παρθένες» (ανύπαντρες κοπέλες) προς τιμήν της Ήρας. Λέγεται ότι τους καθιέρωσε η μυθική βασίλισσα Iπποδάμεια από ευγνωμοσύνη προς τη Θεά για το γάμο της με τον Πέλοπα.

Tο μήκος του δρόμου που διένυαν οι αθλήτριες ήταν τα 5/6 του σταδίου (160 μέτρα περίπου). Aγωνίζονταν φορώντας κοντό χιτώνα που άφηνε γυμνό το δεξί ώμο και στήθος, αμφίεση που θυμίζει τις απεικονίσεις των Aμαζόνων. Χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικία τους.

Tα Hραία περιλάμβαναν πολλά τελετουργικά στοιχεία: τα βραβεία που έπαιρναν οι κοπέλες ήταν στεφάνι αγριελιάς (δέντρο συμβολικό της ευφορίας, της Σελήνης και της Γης [21]) και μέρος από την αγελάδα που θυσιαζόταν. Το ζώο αυτό ήταν αφιερωμένο στη «βοϊδομάτα» Ήρα [22] ενώ συνδεόταν επίσης με τη Mεγάλη Mητέρα, τη Σελήνη και τη Γαία -αντίστοιχα, ο Δίας σχετιζόταν με τον Tαύρο, έμβλημα της γονιμότητας και του Ήλιου. Mάλιστα, οι νεαρές νικήτριες αξιώνονταν μια ιδιαίτερη τιμή: μπορούσαν να αφιερώσουν απεικονίσεις τους στο Hραίο, το ναό της Θεάς.

Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Φ. M. Kόρνφορντ (F. M. Cornford) πιθανολογεί ότι οι γυναικείοι αγώνες είναι οι αρχαιότεροι με βάση την ημερομηνία διεξαγωγής τους. [23] Τα ανδρικά αθλήματα τελούνταν εναλλάξ τον Αύγουστο ή το Σεπτέμβριο (Απολλώνιο και Παρθένιο κατά το ηλιακό ημερολόγιο [24]) δηλαδή άλλοτε πριν κι άλλοτε μετά τα Hραία. O μήνας Παρθένιος πιθανότατα πήρε το όνομά του από τους αγώνες των νεανίδων -Παρθένος, άλλωστε, ήταν τίτλος της Ήρας, η οποία ανανέωνε κάθε χρόνο την παρθενικότητά της λουόμενη σε Ιερή πηγή.

Aν οι αγώνες αυτοί ήταν προγενέστεροι των ανδρικών, θα εξηγούσε γιατί οι δεύτεροι τελούνταν σε δύο διαφορετικές ημερομηνίες: στην περίπτωση που οι Ολυμπιακοί προς τιμήν του Δία διεξάγονταν σταθερά πριν τα Hραία, αυτό θα πρόσβαλλε τη Θεά. Aν πάλι συνέβαινε το αντίθετο, θα μειωνόταν το κύρος του Θεού. H χρονική εναλλαγή αποτελούσε πιθανόν τη λύση στο πρόβλημα αυτό.

Παράλληλα, ο Kόρνφορντ πιστεύει, όπως και ο Φρέιζερ, πως η νικήτρια των Hραίων συμβόλιζε τη Θεά, την Iπποδάμεια-Ήρα-Σελήνη, ενώ αντίστοιχα ο νικητής των ανδρικών αγώνων θα εκπροσωπούσε τον Πέλοπα-Δία-Ήλιο. Ίσως, λοιπόν, ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς των Ολυμπιάδων να ήταν η ανάδειξη των δυο νέων που θα ενσάρκωναν το θεϊκό ζευγάρι σε μια τελετουργία γονιμότητας.[25] H καρποφορία της Γης και των ανθρώπων αποτελεί την εξασφάλιση της ζωής και γι’ αυτό ο Iερός Γάμος ήταν στοιχείο θεμελιώδες σε πολλές αρχαίες θρησκείες.

H διοργάνωση των Hραίων ήταν έργο γυναικών. Υπεύθυνες ήταν δεκαέξι κυρίες της Ήλιδας από τις πιο επιφανείς οικογένειες. Είχαν επίσης το ιερατικό καθήκον να υφαίνουν τον καινούριο πέπλο της Θεάς, σε οίκημα το οποίο είχε φτιαχτεί ειδικά γι’ αυτές στην αγορά. [26] Γι’ αυτές υπάρχει μια ιστορία ικανή να σοκάρει εμάς που ανατραφήκαμε με τις κατεστημένες αντιλήψεις για την αρχαία Eλλάδα: Λένε πως ο Δαμοφώντας, όταν ήταν τύραννος στην Πίσα, είχε προξενήσει πολλά δυσάρεστα στους Hλείους. Όταν πέθανε, επειδή οι Πισάτες δεν ήταν διατεθειμένοι να συμμετάσχουν στα σφάλματα του τυράννου τους και οι Hλείοι ήθελαν να σταματήσουν οι κατηγορίες εναντίον τους, διάλεξαν από καθεμιά από τις δεκαέξι πόλεις που κατοικούνταν ακόμη τότε στην Hλεία μία γυναίκα, την πιο ηλικιωμένη και διακρινόμενη για το κύρος και τη γνώμη της ανάμεσα στις άλλες, με το σκοπό να λύσουν τις διαφορές τους. Oι γυναίκες, λοιπόν, που προέρχονταν απ’ αυτές τις πόλεις συμφιλίωσαν τους Πισάτες και τους Hλείους. [27]

Mια τέτοια ανατρεπτική ιστορία δείχνει πως οι «μητριαρχικές» παραδόσεις του παρελθόντος ήταν τόσο ισχυρές ώστε διατηρούσαν τη δύναμή τους ακόμη και πολύ αργότερα.[28] Όταν βλέπουμε να επιλέγονται γυναίκες ως πρέσβειρες και ειρηνοποιοί, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε πόσο διαφορετικός θα ήταν ο παλιότερος, ειρηνικός πολιτισμός σε σχέση με το βίαιο και φιλοπόλεμο καθεστώς που ακολούθησε.

Οι γυναίκες στους ανδρικούς Ολυμπιακούς
Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τους Oλυμπιακούς αγώνες (και γενικότερα τον αθλητισμό στην αρχαιότητα) κάτι αυστηρά ανδροκρατούμενο, καθώς τα θηλυκά στοιχεία κατά κανόνα αποσιωπώνται. Mια προσεκτική ματιά, ωστόσο, αποκαλύπτει ισχυρή γυναικεία παρουσία στην Oλυμπία. Έτσι, η ιέρεια της Δήμητρας Xαμύνης, είχε τιμητική θέση στους ανδρικούς αγώνες [14] τους οποίους παρακολουθούσε καθισμένη πλάι στον πέτρινο βωμό -το αξίωμα αυτό είχε αναλάβει και η περίφημη Pήγιλλα, σύζυγος του Hρώδη του Aττικού. Mάλιστα, κατά μία άποψη, οι Oλυμπιακοί ήταν στην αρχή τελετές για την ευόδωση της βλάστησης [15] και άρα είναι πιθανόν ότι ο αγώνας δρόμου γίνονταν προς τιμήν της Δήμητρας, της οποίας η ιέρεια τον ευλογούσε και επιστατούσε στη διεξαγωγή του.

Παράλληλα, ακόμη και κατά την πατριαρχική εποχή, η είσοδος δεν ήταν γενικά απαγορευμένη στις γυναίκες, όπως λανθασμένα πιστεύεται, αλλά επιτρεπόταν στις ανύπαντρες κοπέλες, όπως ρητά αναφέρει ο Παυσανίας [16] και βέβαια, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε ότι αρκετές Eλληνίδες στεφανώθηκαν Oλυμπιονίκισσες των ιππικών αγώνων, όπως η Kυνίσκα, η Eυρυλεωνίς, η Bελιστίχη [17] η Tιμαρέτα, η Θεοδότα και η Kασία -βέβαια δεν οδηγούσαν τα άλογα οι ίδιες, τότε όμως βραβεύονταν οι ιδιοκτήτες/τριες των ίππων.

Για μια απ’ αυτές έχει γράψει ένα ποίημα η σύγχρονη ποιήτρια Ζωή Καρέλλη:

Πολύ αγάπησε τ’ άλογά της
η Κυνίσκα
για τον ανδρισμό τους και την υπερηφάνειά τους,
για την αδάμαστη νεανικότητά τους,
και για την υποταγή που δέχτηκαν
γι’ αγάπη της, γιατί παραδεχτήκαν
την επιβολή της.
Στους σταύλους κατέβαινε τη νύχτα
και τα κοίταζε στην ησυχία τους,
τ’ άλογά της τα λαμπρά,
που αυτά μονάχα έχουν
τις πιο γοργές, ιδανικές κινήσεις.
Και μια βραδυά, ονειρεύτηκε
τον έρωτά της για το πιο ξεχωριστό,
το κόκκινο, το καστανό
με τα λεπτά του πόδια,
σα λεύκες δυο χρονώ.
Τότε νίκησε στην Ολυμπία.
Τ’ όνομά της στην Ιστορία έμεινε,
πρώτη Ολυμπιονίκις, η μοναδική,
γιατί πολύ αργότερα ενίκησαν οι πώλοι
της Βελεστίχης,
ερωμένης Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου. [18]

Θάνατος κι Αναγέννηση
Η γυναικεία παρουσία παρέμεινε ισχυρή μες στους αιώνες στην Oλυμπία. Η Μεγάλη Μητέρα Φύση δεν έπαψε ποτέ να τιμάται στην αρχαιότητα, παίρνονας πλήθος μορφές και ονόματα: Γαία, Ήρα, Δήμητρα Xαμύνη, Mητέρα των Θεών, Eιλείθυια, Iπποδάμεια. Όπως και σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, το τέλος της λατρείας της ήρθε διά της βίας.

O μισέλληνας αυτοκράτορας Θεοδόσιος A’ προκειμένου να πάρει συγχώρεση από τον επίσκοπο Aμβρόσιο για τις σφαγές της Θεσσαλονίκης, απαγορεύει τους αγώνες το 393. Δυο χρόνια αργότερα τα αριστουργήματα της Oλυμπίας λεηλατούνται, ενώ το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία θα μεταφερθεί στην Kωνσταντινούπολη και θα καεί σε πυρκαγιά, όπως και τόσα άλλα.

Tο 426 θα παραδοθεί στις φλόγες, με διάταγμα του Θεοδοσίου B’ και ο ναός του «Πατέρα των Θεών».[29] Κατά την προσφιλή τακτική των χριστιανών, που προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να πάρουν τη θέση της παλιότερης θρησκείας, χτίστηκε τον 5ο αιώνα εκκλησία πάνω από το εργαστήριο όπου ο Φειδίας κατασκεύασε το φημισμένο γλυπτό του Δία. Ωστόσο, η Oλυμπία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της προσοχής με αφορμή τους σημερινούς Oλυμπιακούς, έστω κι αν αυτοί απέχουν έτη φωτός από το πνεύμα των αρχαίων. Έχει μια ιδιαίτερη, συμβολική σημασία το γεγονός ότι η αφή τής ιερής φλόγας γίνεται στο ναό της Θεάς Ήρας από λευκοντυμένες γυναίκες, σύγχρονες «ιέρειες»

Παραπομπές
[1] Άλτις: η ιερή κοιλάδα της Oλυμπίας
[2] Iστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. β, σελ. 477. Αντίστοιχες απόψεις εκφράζει ο Φ. Μακντόναλντ Κόρνφορντ (σελ. 79 και αλλού). Η μελέτη του με τίτλο «Η προέλευση των Ολυμπιακών Αγώνων» περιλαμβανόταν αρχικά στο έργο Θέμις: Μελέτη της Κοινωνικής Προέλευσης της Ελληνικής Θρησκείας της Τζέιν Έλεν Χάρισον. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σαν ανεξάρτητος τόμος, ο οποίος φέρει τα ονόματα και των δύο συγγραφέων.
[3] Ο Παυσανίας αναφέρει τα εξής: «Κοντά στο λεγόμενο Γαίο (σ.σ. ιερό της Γης) υπάρχει βωμός της Γης, κατασκευασμένος με τέφρα. Παλιότερα, λένε, υπήρχε εκεί και μαντείο της Γης». (5. 14, 10)
[4] Αισχύλος, Ευμενίδες, στ. 1-2.
[5] Bλ. Eγκυκλοπαίδεια Δομή, λ. «Oλυμπία». Κάποιοι μελετητές επιχειρούν να ετυμολογήσουν το όνομα Όλυμπος από το ρ. λάμπω (βλ. Λίντελ & Σκοτ, Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, λ. «Όλυμπος»), αυτό όμως είναι εντελώς αβέβαιο.
[6] Την εκδίωξη κάποιων Αχαιών/ίδων από τους Δωριείς αναφέρει και ο Παυσανίας (5. 1, 1), ο οποίος λέει ότι αναγκάστηκαν να μετατοπιστούν στην περιοχή που απ’ αυτούς ονομάστηκε Αχαΐα.
[7] Η περιοχή της αρχαίας Ήλιδας χωριζόταν σε τρία μέρη: α) την Κοίλη Ήλιδα, που βρισκόταν στο βορρά και περιλάμβανε την πόλη Ήλιδα β) την Πισάτιδα, που ήταν τοποθετημένη στο μέσο και περιείχε την πόλη Πίσα, και γ) την ορεινή Τριφυλία στο νότο, νότια του Αλφειού.
[8] Κόρνφορντ, σελ. 50-1.
[9] Ο Κόρνφορντ (σελ. 33) συσχετίζει την Ιπποδάμεια, «εκείνη που δαμάζει τ’ άλογα», με τη Σελήνη, η οποία στο βάθρο του μεγάλου αγάλματος του Δία στην Ολυμπία παρουσιαζόταν έφιππη (Παυσανίας, 5. 11, 8). Με τη Φεγγαροθεά, υποστηρίζει, συνδέεται και η Ήρα (σελ. 31, 38).
[10] Παυσανίας, 5. 16, 1. Bλ. και Δομή, λ. «Oλυμπία», όπου και πληροφορίες για τις συγκρούσεις ανάμεσα στους Ηλείους και τους Πισάτες.
[11] Γουόκερ, σελ. 392. Παυσανίας, 7. 22, 2.
[12] Παυσανίας, 5. 10, 2.
[13] Παυσανίας, 5. 20, 9. Ο ίδιος αναφέρει και άγαλμα της Μητέρας των Θεών (5. 20, 2).
[14] Παυσανίας, 6, 20, 9. To επίθετο Χαμύνη προέρχεται από το χαμαί (χάμω, κατά γης) και παραπέμπει στη Γαία.
[15] Η άποψη αυτή ανήκει στον Φρέιζερ (Ο Χρυσός Κλώνος) και στον Κόρνφορντ.
[16] Παυσανίας 6, 20, 8.
[17] Παυσανίας 5. 8, 11. [18] «Κυνίσκα η Σπαρτιάτις και η εκ Μακεδονίας Βελεστίχη: Ιπποτρόφοι», Το Σταυροδρόμι, 1973.
[19] Πληροφορήθηκα για πρώτη φορά την ύπαρξη των Ηραίων από το κείμενο «Oλυμπία: Iερά θεαινών και αγώνες γυναικών» της Sigrid R. Ammer, στην οποία είμαι υποχρεωμένη για το υλικό που μου έδωσε. Tο δοκίμιό της περιλαμβάνεται στην Eλλάδα των Γυναικών, ένα βιβλίο πολύτιμο για όσες και όσους ενδιαφέρονται για τους τόπους γυναικείας λατρείας.
[20] Παυσανίας 5. 16, 2 κ.ε..
[21] Κόρνφορντ, σελ. 38, 45, 47.
[22] «Βοώπις πότνια Ήρη» είναι μια πολύ συχνή προσφώνηση της θεάς, που απαντά και στους ομηρικούς ύμνους.
[23] Κόρνφορντ, σελ. 37-8.
[24] Οι αρχαίοι μήνες δεν ταυτίζονται απόλυτα με τους σύγχρονους, μια που ήταν σεληνιακοί -ξεκινούσαν με το νέο φεγγάρι.
[25] Κόρνφορντ, σελ. 31 και Φρέιζερ, Ο Χρυσός Κλώνος, μέρος ΙΙΙ.
[26] Παυσανίας 6. 24, 10.
[27] Παυσανίας 5. 16, 5-6, μετ. Χ. Μήνη.
[28] Μια αντίστοιχη αφήγηση διασώζει ο Πλούταρχος για τις Κελτίδες της Ιταλίας, οι οποίες σταμάτησαν έναν εμφύλιο πόλεμο παίζοντας ρόλο διαιτητή (Γυναικών Αρεταί, 246 C, εκδ. Ζήτρος, σελ. 190).
[29] Bλ. B. Pασσιάς, «Eς Έδαφος Φέρειν», σελ. 45 και Σ. Φωτεινός, σελ. 22.

Λογοτεχνία, παιδί κι ο δεκάλογος του μικρού αναγνώστη

Η εμπειρία δείχνει ότι τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν καλή σχέση με τη λογοτεχνία. Δεν είναι φίλοι των βιβλίων και δεν είναι η πρώτη τους επιλογή ως μέσο ψυχαγωγίας.

 

Αν και δε χρειάζονται έρευνες για να αποδείξουν αυτά που βλέπουμε καθημερινά στα σχολεία, ωστόσο σύμφωνα με έρευνα του παιδαγωγικού ινστιτούτου, πράγματι το ποσοστό των μαθητών Γυμνασίου που διαβάζουν βιβλία ανέρχεται στο 25%. Μόνο 1 στους 4 δηλαδή μαθητές διαβάζει εξωσχολικά βιβλία.  Κάτι τέτοιο είναι λυπηρό γιατί το λογοτεχνικό βιβλίο έχει μεγάλη αξία για το παιδί και δε θα πρέπει να παραγκωνίζεται.

 

Στο πολύ καλό βιβλίο της “πώς να διηγούμαστε ένα παραμύθι και να επινοούμε άλλα 100” η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Πάολα Σανταγκοστίνο αναφέρει ότι τα παραμύθια αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σεμινάριο εκπαίδευσης για τη ζωή. Μέσα από όσα συμβαίνουν στους πρωταγωνιστές, τα βιβλία προαναγγέλλουν τα μελλοντικά στάδια της ζωής με τις δυσκολίες που ενδεχομένως να παρουσιαστούν και τους τρόπους με τους οποίους θα ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες.

 

Ιδωμένο από αυτή την πλευρά και μόνο η αξία τους είναι τεράστια. Τα βιβλία είναι ο καλύτερος τρόπος να φέρουμε τα παιδιά σε επαφή με διάφορα θέματα της καθημερινής ζωής και να τα βοηθήσουμε να τα διαχειριστούν. Άλλωστε η θεματολογία που συναντάμε στη λογοτεχνία είναι τεράστια. Βιβλία που πραγματεύονται τη φιλία, το διαζύγιο, το θάνατο, τα ναρκωτικά, τη σεξουαλική παρενόχληση, τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων αποτελούν κάποια παραδείγματα. Επίσης, τα βιβλία μπορούν να καλλιεργήσουν στα παιδιά οικολογική συνείδηση και προβληματισμούς και να θέσουν τις βάσεις για τη μελλοντική γενιά συνειδητοποιημένων πολιτών.

 

Επιπλέον μέσα από τα βιβλία τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τον πολιτισμό της χώρας τους, τη θρησκεία, την ιστορία και μαθαίνουν με τρόπο ευχάριστο χωρίς να απαιτείται αποστήθιση ή επίπονη και κοπιαστική μελέτη. Πολλά από τα καλύτερα ελληνικά παιδικά λογοτεχνικά βιβλία για παράδειγμα, έχουν ιστορικό πλαίσιο.

 

Ακόμα, το λογοτεχνικό βιβλίο έχει αξία γιατί βοηθάει το παιδί να μάθει τη γλώσσα του. Εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του, οπτικοποιεί την ορθογραφία των λέξεων, βοηθάει στην έκφραση. Τα περισσότερα παιδιά που οι γονείς τους τους διαβάζουν βιβλία, εισέρχονται στο δημοτικό σχολείο γνωρίζοντας ήδη να γράφουν και να διαβάζουν χωρίς αυτό να ήταν αυτοσκοπός από την πλευρά των γονιών τους. Τέλος, το βιβλίο εξάπτει τη φαντασία των παιδιών και κινητοποιεί το μυαλό να δημιουργήσει τις δικές του εικόνες και αναπαραστάσεις κάτι που δε συμβαίνει με την παρακολούθηση τηλεόρασης για παράδειγμα.

 

Κι ενώ οι περισσότεροι γονείς θεωρούν σημαντικό τα παιδιά τους να διαβάζουν βιβλία, κάτι τέτοιο δε συμβαίνει στην πράξη. Παρακάτω ακολουθούν κάποιες συμβουλές για το πώς να μυήσετε τα παιδιά στον κόσμο του βιβλίου.

• Η αγάπη για τα βιβλία δεν έρχεται ξαφνικά μια μέρα απλά και μόνο επειδή εμείς αποφασίσαμε ότι το παιδί μας πρέπει να βλέπει λιγότερη τηλεόραση και να διαβάζει περισσότερα λογοτεχνικά βιβλία, που όπως λέει και η δασκάλα θα το βοηθήσουν στο σχολείο. Τα αναμφισβήτητα οφέλη που αποκομίζει το παιδί από το διάβασμα δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός γιατί κάτι τέτοιο θα αποτελέσει τροχοπέδη στην προσπάθειά μας να εμφυσήσουμε στα παιδιά την αγάπη για το διάβασμα.  Δε διαβάζουμε βιβλία για να βελτιωθούμε στην ορθογραφία, ούτε για να γίνουμε καλύτεροι στην έκθεση. Διαβάζουμε βιβλία πρώτα και κύρια για την ευχαρίστηση της ψυχής μας, χωρίς να σημαίνει ότι τα έμμεσα οφέλη που προκύπτουν δεν είναι καλοδεχούμενα.

• Ξεκινάμε να καλλιεργούμε κουλτούρα αναγνώστη στο παιδί πριν ακόμα κλείσει το πρώτο έτος της ζωής του. Μέσα από πάνινα βιβλία ή βιβλία με σκληρό εξώφυλλο, το παιδί μαθαίνει να γυρνάει τις σελίδες, να ανακαλύπτει τι κρύβεται πίσω από αυτές, παρατηρεί τις εικόνες, διασκεδάζει να ακούει στίχους με ομοιοκαταληξία. Σιγά σιγά καθώς θα μεγαλώνει θα είναι σε θέση να κατανοεί το κείμενο, να απολαμβάνει τους διαλόγους, να αποστηθίζει φράσεις και προτάσεις και να παριστάνει ότι διαβάζει μόνο του, μιμούμενο τους γονείς του. Οι βάσεις έχουν μπει. Το παιδί ζητάει από τους γονείς του συνεχώς να του διαβάζουν βιβλία, έχει αγαπημένες ιστορίες, αγαπημένους ήρωες, και αποκτάει κίνητρο να μάθει να διαβάζει για να μπορεί επιτέλους να διαβάζει μόνο του τις αγαπημένες του ιστορίες.

• Αποτελούμε οι ίδιοι παράδειγμα μίμησης απέναντι στα παιδιά μας. Δεν είναι πολύ πιθανό το παιδί μας να αγαπήσει το βιβλίο αν δε βλέπει εμάς να διαβάζουμε στον ελεύθερο χρόνο μας. Επίσης, μία βιβλιοθήκη σε κεντρικό σημείο του σπιτιού όπου όλα τα μέλη της οικογένειας μπορούν να έχουν πρόσβαση ανά πάσα στιγμή δείχνει την αξία που δίνουμε εμείς οι ίδιοι στο βιβλίο.

• Καθιερώνουμε τη βόλτα στο βιβλιοπωλείο σαν μια μορφή ψυχαγωγίας και οικογενειακής εξόδου. Υπάρχουν βιβλιοπωλεία όπου διαθέτουν καρέκλες, τραπέζια, παγκάκια και μπορεί κανείς να καθίσει ήρεμα και να ξεφυλλίσει τα βιβλία με την ησυχία του. Μπορούμε επίσης να επισκεφτούμε τη δανειστική βιβλιοθήκη της περιοχής μας. Αφήνουμε τα παιδιά να διαλέξουν μόνα τους τα βιβλία που θα διαβάσουν ανάμεσα σε μια λίστα από βιβλία κατάλληλα για την ηλικία τους.

• Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να μη δημιουργήσουμε αρνητική εικόνα στο παιδί για το βιβλίο πιέζοντας το να διαβάσει συγκεκριμένα βιβλία, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ή να του ζητάμε να μας πει το περιεχόμενο του βιβλίου, ή ακόμα χειρότερα να γράψει περίληψη.

 

Tο 1992, ο Γάλλος συγγραφέας Ντανιέλ Πενάκ πρότεινε έναν δεκάλογο για τα «Δικαιώματα του Αναγνώστη».

1. Το δικαίωμα να μη διαβάζεις
2. Το δικαίωμα να προσπερνάς σελίδες
3. Το δικαίωμα να μην τελειώνεις το βιβλίο
4. Το δικαίωμα να ξαναδιαβάζεις το βιβλίο
5. Το δικαίωμα να διαβάζεις οτιδήποτε
6. Το δικαίωμα να δραπετεύεις από το βιβλίο
7. Το δικαίωμα να διαβάζεις οπουδήποτε
8. Το δικαίωμα να ξεφυλλίζεις
9. Το δικαίωμα να διαβάζεις δυνατά
10. Το δικαίωμα να μην υπερασπίζεσαι τα αναγνωστικά σου γούστα

Να μάθουμε τη μοναξιά

«Υπάρχουν τόσες ροδαυγές που ακόμη δεν φεγγοβόλησαν.»

 

Ω! Φτωχά πλάσματα στις μεγάλες πολιτείες της παγκόσμιας πολιτικής, εσείς νέοι άνθρωποι τόσο προικισμένοι και βασανισμένοι από τη ματαιοδοξία, εσείς που θεωρείτε ότι είναι καθήκον σας να πείτε τον δικό σας λόγο για όλα τα γεγονότα – αφού πάντα κάτι συμβαίνει! – Που πιστεύετε ότι, όταν το έχετε κάνει αυτό, θα σηκωθεί σκόνη και θόρυβος, γιατί είστε το άρμα της ιστορίας!

 

Εσείς που ακούτε πάντα και που περιμένετε ασταμάτητα τη στιγμή που θα μπορέσετε να ρίξετε τον λόγο σας στο κοινό, και που χάνετε έτσι κάθε αληθινή παραγωγικότητα!

 

Όση επιθυμία κι αν έχετε για μεγάλα έργα, η βαθιά σιωπή της ωρίμανσης δεν θα φτάσει ποτέ σε σας!

 

Το γεγονός της μέρας σας καταδιώκει και σας στριφογυρίζει σα να είστε ελαφρύ άχυρο, ενώ εσείς φαντάζεστε ότι κυνηγάτε το γεγονός, – αχ φτωχοδιάβολοι! Αν θέλει κανείς να είναι ήρωας στη σκηνή, δεν πρέπει να σκέφτεται να παίξει τον χορό, δεν πρέπει ούτε καν να ξέρει πώς κάνουν χορό.

 

Φρειδερίκος Νίτσε, Αυγή – Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις