Παρασκευή 20 Αυγούστου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (844-886)

ΑΝ. ἀφέλκομαι δύστηνος, ὦ ξένοι, ξένοι.
845 ΟΙ. ποῦ, τέκνον, εἶ μοι; ΑΝ. πρὸς βίαν πορεύομαι.
ΟΙ. ὄρεξον, ὦ παῖ, χεῖρας. ΑΝ. ἀλλ᾽ οὐδὲν σθένω.
ΚΡ. οὐκ ἄξεθ᾽ ὑμεῖς; ΟΙ. ὢ τάλας ἐγώ, τάλας.
ΚΡ. οὔκουν ποτ᾽ ἐκ τούτοιν γε μὴ σκήπτροιν ἔτι
ὁδοιπορήσῃς· ἀλλ᾽ ἐπεὶ νικᾶν θέλεις
850 πατρίδα τε τὴν σὴν καὶ φίλους, ὑφ᾽ ὧν ἐγὼ
ταχθεὶς τάδ᾽ ἔρδω, καὶ τύραννος ὢν ὅμως,
νίκα· χρόνῳ γάρ, οἶδ᾽ ἐγώ, γνώσῃ τάδε,
ὁθούνεκ᾽ αὐτὸς αὐτὸν οὔτε νῦν καλὰ
δρᾷς οὔτε πρόσθεν εἰργάσω, βίᾳ φίλων
855 ὀργῇ χάριν δούς, ἥ σ᾽ ἀεὶ λυμαίνεται.
ΧΟ. ἐπίσχες αὐτοῦ, ξεῖνε. ΚΡ. μὴ ψαύειν λέγω.
ΧΟ. οὔτοι σ᾽ ἀφήσω, τῶνδέ γ᾽ ἐστερημένος.
ΚΡ. καὶ μεῖζον ἆρα ῥύσιον πόλει τάχα
θήσεις· ἐφάψομαι γὰρ οὐ τούτοιν μόναιν.
860 ΧΟ. ἀλλ᾽ ἐς τί τρέψῃ; ΚΡ. τόνδ᾽ ἀπάξομαι λαβών.
ΧΟ. δεινὸν λέγεις. ΚΡ. καὶ τοῦτο νῦν πεπράξεται.
ἢν μή μ᾽ ὁ κραίνων τῆσδε γῆς ἀπειργάθῃ.
ΟΙ. ὦ φθέγμ᾽ ἀναιδές, ἦ σὺ γὰρ ψαύσεις ἐμοῦ;
ΚΡ. αὐδῶ σιωπᾶν. ΟΙ. μὴ γὰρ αἵδε δαίμονες
865 θεῖέν μ᾽ ἄφωνον τῆσδε τῆς ἀρᾶς ἔτι,
ὅς μ᾽, ὦ κάκιστε, ψιλὸν ὄμμ᾽ ἀποσπάσας
πρὸς ὄμμασιν τοῖς πρόσθεν ἐξοίχῃ βίᾳ.
τοιγὰρ σὲ καὐτὸν καὶ γένος τὸ σὸν θεῶν
ὁ πάντα λεύσσων Ἥλιος δοίη βίον
870 τοιοῦτον οἷον κἀμὲ γηρᾶναί ποτε.
ΚΡ. ὁρᾶτε ταῦτα, τῆσδε γῆς ἐγχώριοι;
ΟΙ. ὁρῶσι κἀμὲ καὶ σέ, καὶ φρονοῦσ᾽ ὅτι
ἔργοις πεπονθὼς ῥήμασίν σ᾽ ἀμύνομαι.
ΚΡ. οὔτοι καθέξω θυμόν, ἀλλ᾽ ἄξω βίᾳ
875 κεἰ μοῦνός εἰμι τόνδε καὶ χρόνῳ βραδύς.

ΟΙ. ἰὼ τάλας. [αντ.]
ΧΟ. ὅσον λῆμ᾽ ἔχων ἀφίκου, ξέν᾽, εἰ
τάδε δοκεῖς τελεῖν.
ΚΡ. δοκῶ. ΧΟ. τάνδ᾽ ἄρ᾽ οὐκέτι νέμω πόλιν.
880 ΚΡ. τοῖς τοι δικαίοις χὠ βραχὺς νικᾷ μέγαν.
ΟΙ. ἀκούεθ᾽ οἷα φθέγγεται; ΧΟ. τά γ᾽ οὐ τελεῖ
‹. . .› ΚΡ. Ζεύς ταῦτ᾽ ἂν εἰδείη, σὺ δ᾽ οὔ.
ΧΟ. ἆρ᾽ οὐχ ὕβρις τάδ᾽; ΚΡ. ὕβρις, ἀλλ᾽ ἀνεκτέα.
ΧΟ. ἰὼ πᾶς λεώς, ἰὼ γᾶς πρόμοι,
885 μόλετε σὺν τάχει, μόλετ᾽· ἐπεὶ πέραν
περῶσ᾽ οἵδε δή.

***
ΑΝ. Σέρνομαι η δύστυχη, φιλόξενοί μου ξένοι.
ΟΙ. Πού πας, κορίτσι μου;
845 ΑΝ. Όπου η βία με πάει.
ΟΙ. Δώσ᾽ μου το χέρι σου.
ΑΝ. Δεν έχω δύναμη.
ΚΡ. Εσείς, δεν θα την πάρετε αυτή αποδώ;
ΟΙ. Τάλας εγώ, τάλας εγώ.
ΚΡ. Ποτέ σου πια δεν θα ᾽χεις τα δυο σου δεκανίκια.
Αλλά επειδή το θες, να βγαίνεις πάντα νικητής,
850 νικώντας την πατρίδα, τους δικούς σου, που με δική τους
εντολή κάνω αυτά που κάνω, σ᾽ αφήνω τώρα
να νικήσεις, κι ας ήμουν της Θήβας βασιλιάς.
Όμως, καθώς ο χρόνος θα κυλάει, το ξέρω·
θα καταλάβεις μόνος σου και τα στραβά που κάνεις
κι αυτά που έκανες στο παρελθόν, περιφρονώντας
τους δικούς σου, μόνο από πείσμα, πείσμα που έγινε
855 στο μεταξύ η καταστροφή σου.
ΧΟ. Σταμάτα, ξένε.
ΚΡ. Μη με κρατάς, σου λέω.
ΧΟ. Όχι, δεν θα σ᾽ αφήσω, τώρα που πια στερήθηκα
τα δυο κορίτσια του.
ΚΡ. Τότε λοιπόν μεγάλο ενέχυρο στην πόλη σου
θα βάλεις, γιατί δεν πρόκειται να μείνω
μόνο μ᾽ αυτές τις δυο στο χέρι.
ΧΟ. Πού πάει τώρα ο νους σου;
860 ΚΡ. Κι αυτόν εδώ θα τον συλλάβω, μαζί μου θα τον πάρω.
ΧΟ. Αυτό δεν γίνεται με τίποτε.
ΚΡ. Κι όμως θα γίνει, φτάνει να μη σταθεί ο βασιλιάς
της χώρας σας εμπόδιό μου.
ΟΙ. Στόμα ξεδιάντροπο. Τολμάς αλήθεια χέρι να βάλεις πάνω μου;
ΚΡ. Φωνάζω να σωπάσεις.
ΟΙ. Ποτέ οι θεοί του τόπου μην αφήσουν
865 άφωνη την κατάρα μου, παγκάκιστε,
που ανυπεράσπιστο με βρήκες και μου παίρνεις
το τρίτο μάτι μου, μετά τα δυο που μόνος μου τα τύφλωσα.
Να δώσει ο Ήλιος, που τα πάντα βλέπει
πάνω στη γη, το σόι σου κι εσύ να μαραθείτε στην υπόλοιπη
870 ζωή σας, σαν τα δικά μου γηρατειά.
ΚΡ. Το βλέπετε κι εσείς, οι κάτοικοι της χώρας.
ΟΙ. Εμένα βλέποντας κι εσένα, κρίνουν·
σ᾽ έργα κατάφωρα αμύνομαι με λόγια.
ΚΡ. Άλλο δεν γίνεται να συγκρατήσω τον θυμό μου,
875με βία θα τον σύρω, κι ας είμαι μόνος και βαρύς στα χρόνια.
ΟΙ. Ιώ, τάλας εγώ.
ΧΟ. Μεγάλο θράσος κουβαλάς στα μέρη μας,
αν το φαντάζεσαι πως ό,τι λες θα γίνει.
ΚΡ. Ναι, το φαντάζομαι.
ΧΟ. Τότε κι εγώ δεν θα ᾽μουν πια πολίτης αυτής της πόλης.
880 ΚΡ. Όσο κρατεί το δίκιο, νικάει τον ψηλό ο κοντός.
ΟΙ. Ακούτε τί μας λέει;
ΧΟ. Δεν θα το κατορθώσει ωστόσο.
ΚΡ. Αυτό ο Δίας το ξέρει, όχι εσύ.
ΧΟ. Ύβρις ο λόγος σου.
ΚΡ. Ύβρις, που πρέπει όμως να την υποστείς.
885 ΧΟ. Όλοι στο πόδι, λαός της πόλης κι άρχοντες,
αυτοί περνούν τα αξεπέραστα.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 8. Οι Μούσες

8.1. Τα προοίμια


Η Μούσα (αλλιώς: θεά, Μοῦσαι) δεν εμπνέει απλώς τον ποιητή των ομηρικών επών· του υπαγορεύει τι και πώς να τραγουδήσει και να διηγηθεί. Αυτή την εξάρτηση του ραψωδού από τις Μούσες προβάλλουν προγραμματικά τα προοίμια των δύο επών, και μάλιστα στον εναρκτήριο στίχο τους. Το κρίσιμο εντούτοις ερώτημα είναι αν στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με τυπική σύμβαση, που την επιβάλλει η αρχαϊκή επική παράδοση, ή για πραγματική οφειλή του ποιητή. Η πρώτη εκδοχή δεν αποκλείει εντελώς τον δημιουργικό ρόλο του, ενώ η δεύτερη σχεδόν τον μηδενίζει. Εκτός και αν η συγκεκριμένη παρουσία και παρέμβαση των Μουσών στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ευνοεί μια τρίτη, ενδιάμεση υπόθεση, η οποία παρακάμπτει (ή τουλάχιστον μετριάζει) το προηγούμενο δίλημμα.

Από τη στατιστική απογραφή των σχετικών δεδομένων προκύπτει ο υποβαθμισμένος ρόλος των Μουσών, τόσο στην Ιλιάδα όσο και προπαντός στην Οδύσσεια. Δέκα είναι όλες κι όλες οι επώνυμες ιλιαδικές αναφορές και μόλις επτά οι οδυσσειακές. Αλλά και επί της ουσίας ο ποιητικός ρόλος των Μουσών στα δύο ομηρικά έπη αποδείχνεται μάλλον περιορισμένος.

Στην Ιλιάδα ρυθμιστική παρέμβαση των Μουσών έχουμε μόνο στον πρώτο και στον όγδοο στίχο του προοιμίου, όπου η οὐλομένη μῆνις του Αχιλλέα ορίζεται ως κεντρικό θέμα του έπους, ενώ η ἔρις Αγαμέμνονα και Αχιλλέα σηματοδοτεί την αφηγηματική αρχή του. Οι άλλες αναφορές επιμένουν κατά κανόνα στη μνημονική υποστήριξη των Μουσών, όπου ο ποιητής δηλώνει αμηχανία να συντάξει μακρούς καταλόγους κυρίων ονομάτων και πλοίων. Τυπικό παράδειγμα η εκτενέστερη μέσα στο έπος επίκληση των Μουσών στους στίχους 484-493 της δεύτερης ραψωδίας, η οποία προλογίζει τον «Νεῶν Κατάλογον». Εδώ μάλιστα γενικεύεται με απόλυτο τρόπο η παντογνωσία των Μουσών σε αντίθεση προς την ομολογημένη ολική άγνοια των ραψωδών, η οποία αναπληρώνεται από τη δική τους γνώση.

Καταλογική εξάλλου υποστήριξη των Μουσών επικαλείται ο ποιητής της Ιλιάδας και στις επόμενες τέσσερις περιπτώσεις: Β 760-762, Λ 218-220, Ξ 508-510 και Π 112-113. Απομένουν δύο ακόμη αναφορές, από τις οποίες η μία (Α 604) παρουσιάζει τις Μούσες να τραγουδούν, με τη μουσική υποστήριξη του Απόλλωνα, στο ολύμπιο συμπόσιο των θεών· η άλλη (Β 592-598) ιστορεί, με παρενθετική συντομία, την τιμωρία από τις Μούσες του αοιδού Θάμυρη (τύφλωση και αφαίρεση της μουσικής δωρεάς), επειδή ισχυρίστηκε πως μπορεί να τις ανταγωνιστεί και να τις νικήσει. Η απορριπτική αυτή συμπεριφορά των Μουσών απέναντι σ᾽ έναν υπεροπτικό ραψωδό δείχνει ότι κρατούν το παιχνίδι της μουσικής στο χέρι τους· αυτές προσφέρουν τη μουσική τέχνη στον αοιδό, με το δικαίωμα της αποστέρησής της, όταν κρίνουν ότι υπήρξε εκ μέρους του ανταγωνιστική κατάχρηση. Ανάλογες είναι και οι σχετικές αναφορές της Οδύσσειας.

Το οδυσσειακό προοίμιο παραλλάσσει ελαφρώς τα «μουσικά» σήματα του ιλιαδικού προοιμίου. Η Μούσα τώρα (όχι η θεά) καλείται να διηγηθεί (όχι να τραγουδήσει) τα πάθη ενός πολύτροπου ήρωα, που, μολονότι παραμένει ανώνυμος, η ταυτότητά του εύκολα εικάζεται από τα διάσημα έργα και πάθη του. Μετονομασμένη εξάλλου η Μούσα στον στίχο 10 σε θεά και θυγατέρα του Διός, καλείται να επιλέξει η ίδια από πού θα αρχίσει την εξιστόρηση. Πράγμα που σημαίνει ότι, όπως στο προοίμιο της Ιλιάδας, έτσι κι εδώ, στη Μούσα αναθέτει ο ποιητής τόσο την εξαγγελία του επικού του θέματος όσο και την αφηγηματική του αφετηρία. Με τα δεδομένα αυτά ενισχύεται η εντύπωση ότι η Μούσα υπαγορεύει το ποίημα, και ο ποιητής το υποδέχεται, για να το μεταδώσει στο ακροατήριό του.

Στον κορμό της Οδύσσειας εντοπίζονται άλλες έξι σχετικές αναφορές, οι οποίες, εκτός από τις δύο τελευταίες, ορίζουν τις σχέσεις Μούσας και αοιδού (θ 63, 73, 481, 488, ω 60 και 62). Οι τέσσερις, συγκεντρωμένες στην όγδοη ραψωδία, αφορούν τη μουσική κάλυψη του τυφλού αοιδού Δημοδόκου. Τον διδακτικό εξάλλου ρόλο ενός θεού, που εμπνέει τα κάθε λογής τραγούδια του, επικαλείται και ο, αυτοδίδακτος κατά τα άλλα, Φήμιος μπροστά στον Οδυσσέα, για να σώσει το κεφάλι του μέσα στο άγριο μακελειό της μνηστηροφονίας (χ 447-448). Τέλος, οι αναφορές της εικοστής τέταρτης ραψωδίας ανακαλούν στον κάτω κόσμο τον επικήδειο θρήνο των Μουσών στην πρόθεση του νεκρού Αχιλλέα, που δεν αφήνει κανέναν παριστάμενο ασυγκίνητο (ω 60-61). Αυτή είναι η μουσική σοδειά των δύο ομηρικών επών, από την οποία προκύπτουν δύο πορίσματα:

(1) Πέρα από τη μνημονική υποστήριξη που παρέχουν οι Μούσες στον ποιητή, υποδηλώνεται ότι αυτές τον καθιερώνουν με το θεολογικό και μουσικό τους κύρος, ενώ συγχρόνως τον περιβάλλουν με τη συμπάθειά τους, εφόσον δεν τις ανταγωνίζεται.

(2) Στις Μούσες οφείλει ο αοιδός την έμπνευσή του: αυτές του υποβάλλουν το θέμα της αοιδής που καλείται να τραγουδήσει. Οι Μούσες τού μαθαίνουν κάθε λογής τραγούδια, ωσότου γίνει, αν γίνει κάποτε, αυτοδίδακτος.

Το κρίσιμο ερώτημα παρά ταύτα παραμένει: είναι ο αοιδός (κατά προέκταση ο ραψωδός και ο ποιητής) φερέφωνο και παίγνιο των Μουσών, όπως ισχυρίζεται ο Πλάτων στον διάλογό του Ίων, επιχειρώντας να του αφαιρέσει κάθε ποιητική πρωτοβουλία και αυτονομία; Η απάντηση στην προκλητική αυτή ερώτηση κρύβεται ίσως στα προοίμια των ομηρικών επών, εκεί δηλαδή που τυπολογικά προβάλλεται η επικυριαρχία των Μουσών πάνω στον ποιητή και στο ποίημα.

Όταν τα όνειρά σου καίγονται, μάθε να ζωγραφίζεις με τη στάχτη

Ονειρεύομαι μια ζωή πολύχρωμη σε έντονες αποχρώσεις. Τα μέτρια ποτέ δεν τα μπορούσα. Το γκρι το αντιπαθούσα. Των άκρων ήμουνα πάντα…

Για να καταφέρεις να δημιουργήσεις κάτι ξεχωριστό, θα πρέπει να είσαι προετοιμασμένος για τα πάντα. Θα πρέπει να είσαι αποφασισμένος να θυσιάσεις τα πάντα! Κι όταν το όνειρό σου εκπληρωθεί, δε θα σε νοιάζει ο μακρύς και δύσκολος δρόμος που διέσχισες. Θα σκουπίσεις τα χέρια σου πάνω στο λευκό σου ρούχο και θα είσαι έτοιμος να αγκαλιάσεις τη ζωή με χέρια καθαρά, αλλά κυρίως με μυαλό και ψυχή καθαρή.

Τι γίνεται όμως όταν το όνειρό σου κοιμάται τόσο βαθιά και δεν καταφέρνεις να το ξυπνήσεις προκειμένου να το ζήσεις; Έφτασες μεσάνυχτα στο σπίτι που κοιμόταν για να του χτυπήσεις την πόρτα και αντίκρυσες παντού φλόγες! Καίγονταν τα πάντα και μαζί μ’ αυτά και το όνειρό σου. Είχες κάνει τόσο δρόμο για να φτάσεις μέχρι εκεί… Δρόμο με σαρκοβόρα φυτά και μάγισσες, αλλά τίποτα δε σε σταμάτησε! Τα φυτά ροκάνιζαν την αντοχή σου και οι μάγισσες σε δελέαζαν με μαγικά κόλπα ώστε να πραγματοποιήσεις αυτό που επιθυμείς χωρίς κόπο. Εσύ όμως κοίταγες πάντα ψηλά έχοντας στον νου σου μόνο τον στόχο σου. Κι αυτό ήταν που σου έδινε δύναμη.

Και τώρα το μόνο που έμεινε ήταν στάχτη! Τίποτα δε θύμιζε σε αυτό το θλιβερό τοπίο το πολύχρωμο όνειρό σου. Γκρι η στάχτη… Το χειρότερό σου… Κι εκεί που ήσουν έτοιμος να φύγεις, να εγκαταλείψεις την προσπάθεια και να ονειρεύεσαι μοναχά όταν κοιμάσαι, άρχισε να βρέχει… Οι στάχτες πήραν ένα βαθύ μαύρο χρώμα. Έβγαλες αμέσως το πινέλο από την τσάντα σου, έκοψες ένα λευκό χαρτί από το τετράδιό σου και άρχισες να φτιάχνεις υπέροχα σχέδια με τη μαύρη στάχτη! Ήδη είχες αρχίσει να σχεδιάζεις τον επόμενό σου στόχο…

Ποιος είπε ότι αν γκρεμιστεί ένα όνειρο, γκρεμίζεται κι όλη η ζωή σου; Στο χέρι σου είναι, είτε να το ξαναχτίσεις από την αρχή, είτε να βρεις νέα υλικά και να δημιουργήσεις κάτι καινούριο και μάλιστα πολύ καλύτερο! Η πτώση από τα σύννεφα σίγουρα ποτέ δεν άρεσε και σε κανέναν. Όμως αυτό δε θα σε πτοήσει από το να ξανά ονειρευτείς και να ξανασκαρφαλώσεις στον ουρανό!

Βρες το πιο λευκό σύννεφο, ζωγράφισε πάνω του με το πινέλο σου και γράψε και την ευχή σου. Κι όταν θα γίνει βροχή, φρόντισε να είσαι έξω. Να μην κρύβεσαι. Και φυσικά χωρίς ομπρέλα! Μη φοβάσαι να βραχείς. Μη φοβάσαι να «τσαλακωθείς». Το όνειρό σου μόνο έτσι θα πραγματοποιηθεί. Όταν αντιληφθεί ότι τα έχεις δώσει όλα και έχεις ξεπεράσει τον εαυτό σου για χάρη του. Από τη στάχτη σου, να ξαναγεννιέσαι και θα ξαναγεννιούνται και τα άπιαστα όνειρά σου.

Πιάσε τα χρώματα με τα χέρια σου και πέτα το πινέλο! Ξεκίνα να ζωγραφίζεις ό,τι πιο τρελό μπορείς να φανταστείς…

Ζητήματα ελέγχου

Η ανάγκη μας για ασφάλεια και έλεγχο είναι ενστικτώδης. Σε άλλα είδη, η επιβίωση σε κάνει να τρέχεις όταν εμφανίζεται η τίγρη, αλλά εμείς οι άνθρωποι κουβαλάμε το βάρος της κάπως πιο σοφιστικέ ύπαρξής μας.

Μπορούμε να προβλέψουμε το ρίσκο και να σχεδιάσουμε τη διαφυγή μας πολύ πριν γεννηθεί καν η τίγρη. Μπορεί να μελετήσουμε το έδαφος και να εντοπίσουμε κάθε πιθανή απειλή, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των υποθετικών.

Μπορούμε να πάρουμε προληπτικά μέτρα, να υψώσουμε τείχη και να εγκαταστήσουμε κάμερες παρακολούθησης.
 
Ο έλεγχος στη ζωή μας

Επιπλέον, μπορούμε να επεκτείνουμε τα σχέδιά μας ώστε να περιλαμβάνουν και τους αγαπημένους μας - γιατί η δική τους ασφάλεια είναι κομμάτι της δικής μας συναισθηματικής ασφάλειας. Αυτού του είδους οι ανθρώπινες δεξιότητες επιβίωσης είναι ο λόγος για τον οποίο βρισκόμαστε ακόμα εδώ, ενώ πολλά άλλα ήδη όχι.

Μπορούμε να πάρουμε στα χέρια μας τον έλεγχο -ή τουλάχιστον να πιστεύουμε ότι τον έχουμε-, ενώ το καλύτερο που μπορούν να κάνουν τα άλλα είδη είναι να αντιδρούν κατάλληλα όταν ξεκινούν τα προβλήματα.

Δεν είναι κακό να κάνουμε σχέδια και να προσπαθούμε να έχουμε τον έλεγχο. Ο τρόπος που αντιδρούμε όταν συμβαίνει κάτι αναπάντεχο είναι το σημείο όπου χάνουμε τον έλεγχο.

Όταν αλλάζουν τα πράγματα, αντιδρούμε προσπαθώντας να τα ελέγξουμε ακόμα περισσότερο, ώστε να επιστρέψουμε στον δρόμο που είχαμε πάρει.

Αυτό που πρέπει, αντιθέτως, να κάνουμε είναι να κοιτάμε την κάθε κατάσταση με μια νέα, φρέσκια προοπτική και να προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τα νέα γεγονότα προς όφελός μας, παρότι ξέφυγαν από τον έλεγχό μας.

Τι έλεγχο μπορείς να έχεις σε ακραίες καταστάσεις;

Στην ταινία «Η ζωή είναι ωραία», ο Ρομπέρτο Μπενίνι υποδύεται έναν Εβραίο πατέρα που συλλαμβάνεται μαζί με τον γιο του στη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και μεταφέρεται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Παρά τη μιζέρια, τις ασθένειες και τον θάνατο που τους περιβάλλει, ο πατέρας πείθει τον γιο του ότι το στρατόπεδο στην πραγματικότητα είναι ένα περίπλοκο παιχνίδι στο οποίο κάποιες συγκεκριμένες ενέργειες θα τους δίνουν πόντους, κι όποιος φτάσει πρώτος στους χίλιους θα κερδίσει ένα τανκς.

Στο πλαίσιο του «παιχνιδιού», οι φρουροί είναι σκληροί γιατί θέλουν το τανκς για τον εαυτό τους, και ο αριθμός των παιδιών που μειώνεται (τα οποία στην πραγματικότητα δολοφονούνται στους θαλάμους αερίων) σημαίνει ότι απλώς κρύβονται για να κερδίσουν παραπάνω πόντους. Ο πατέρας συνειδητοποιεί ότι ο πόνος στον οποίο εκτίθεται ο γιος του είναι αναπόφευκτος. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει είναι να είναι χαρούμενος και να βοηθήσει το παιδί του να επιβιώσει.

Κατά καιρούς, όλοι αντιμετωπίζουμε κάποια αναπόφευκτη δυσκολία. Όταν η ζωή γίνεται δύσκολη, κάποιοι από μας πιστεύουν ότι έχασαν το παιχνίδι και κέρδισε η ζωή. Η ζωή, όμως, δεν προσπαθεί να σας κερδίσει. Το παιχνίδι είναι δικό σας.

Όλοι μας παίρνουμε στα χέρια μας κάποια φύλλα -άλλα καλά, άλλα όχι και τόσο. Αν επικεντρωθείτε στο κακό φύλλο, τότε θα κολλήσετε και θα κατηγορείτε το παιχνίδι. Χρησιμοποιήστε το καλό φύλλο, και τα πράγματα θα βελτιωθούν: θα αλλάξετε φύλλο και θα προχωρήσετε μπροστά.

Το είδωλό μου ως προς την ευτυχία, ο Δαλάι Λάμα, είναι ένα φωτεινό παράδειγμα αυτού του είδους αφοσίωσης. Εξορίστηκε από τη χώρα του. Ο λαός του υφίσταται βία και χρόνια γεμάτα στερήσεις. Κι όμως, με τη σοφία και τη γαλήνη του, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του, αποδεχόμενος ότι δεν είχε τον έλεγχο σε όλα. Έτσι, έγινε πρεσβευτής της αλήθειας για ολόκληρο τον κόσμο.

Η επίγνωση ότι έχουμε πολύ περιορισμένο έλεγχο δεν πρέπει να μας απελπίζει.

Αν την αντιμετωπίσουμε άμεσα, θα μας οδηγήσει σε ένα ρεαλιστικό μονοπάτι με προορισμό την ευτυχία. Όλα ξεκινούν από την κατανόηση της πραγματικής φύσης του ελέγχου.

Τι μπορούμε να ελέγξουμε;

Πιστεύουμε ότι τα έχουμε όλα υπό έλεγχο -τα χρήματα, τους φίλους, την καριέρα μας. Ειλικρινά, όμως, πόσο έλεγχο έχετε πραγματικά σε όλα αυτά τα πράγματα;

Υπάρχει κάτι που μπορούμε να ελέγξουμε πλήρως;

Ναι, δύο πράγματα: τις πράξεις μας και τη συμπεριφορά μας!

Πώς να παραμείνεις ψύχραιμος όταν οι καταστάσεις πιέζουν

Σίγουρα έχεις θαυμάσει και έχεις ζηλέψει όλους εκείνους τους ατάραχους τύπους διανύοντας καταστάσεις που σου φάνταζαν ιδιαίτερα πιεστικές ή πραγματικά χαοτικές.

Εκείνο το επείγον ιατρικό περιστατικό που διαδραματίστηκε μπροστά στα μάτια σου, η καθόλου ρεαλιστική προθεσμία παράδοσης του έργου στο γραφείο, η δημόσια ομιλία μπροστά σε χιλιάδες θεατών, η συνέντευξη για την πολυπόθητη θέση, το οικογενειακό αδιέξοδο, η νυχτερινή οδήγηση στην κλειστή στροφή της επαρχιακής οδού που λίγο έλειψε να καταλήξει σε τραγωδία και τόσες άλλες στιγμές που είναι λες και η ψυχραιμία επιλέγει το που θα πάει.

Πόσες δεν είναι εκείνες οι φορές που με πείσμα επέμεινες «ψυχραιμία», «θα παραμείνω ψύχραιμος» χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα;

Καταστάσεις πίεσης

Το πώς αντιδρά ο καθένας σε καταστάσεις πίεσης είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Κάποια γενετική προδιάθεση στο στρες, η προσωπικότητα, γνωστικοί παράγοντες όπως τα αντιληπτικά φίλτρα του καθενός, προκαταλήψεις, επαναλαμβανόμενα μοτίβα σκέψεων, προηγούμενα βιώματα και διαφορετικές κοινωνικές διαστάσεις είναι μόνο μερικά από τα εμπλεκόμενα, στην εκάστοτε αντίδραση, στοιχεία.

Κάθε στρεσογόνα κατάσταση επιδρά στο σώμα σου πυροδοτώντας ένα χείμαρρο από ορμόνες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Έτσι η υπερδιέγερση ισοδυναμεί με την προετοιμασία για δράση έναντι ενός επερχόμενου κινδύνου.

Πρόκειται για έναν, κατά τα άλλα, υγιέστατο εσωτερικό συναγερμό που αναδύεται από τα αρχέγονα ένστικτά σου και σε προετοιμάζει για μάχη ή φυγή θεωρώντας πως η ζωή σου βρίσκεται υπό απειλή.

Ο συγκεκριμένος μηχανισμός ανταπόκρισης στο στρες διατίθεται στο «βασικό εξοπλισμό» του καθενός και πολλές φορές είναι υπερευαίσθητος.

Στην πραγματικότητα και στην καθημερινότητά σου δεν τίθεται θέμα ζωής ή θανάτου έτσι ώστε να πυροδοτηθεί η συγκεκριμένη αντίδραση. Έτσι ο συναγερμός είναι πολλές φορές λανθασμένος και παραπλανητικός προς το νου.

Θυμήσου το συναγερμό εκείνου του αυτοκινήτου που χτυπούσε κάθε βράδυ επί μήνες με ένα απλό φύσημα του αέρα ή όταν κάποιος το άγγιζε κατά λάθος. Δεν μπορούσες να κοιμηθείς για βράδια ώσπου ο ιδιοκτήτης αποφάσισε να το κάνει λιγότερο ευαίσθητο και ουσιαστικά ασφαλές για τον ίδιο και τους γύρω του.

Το άγχος στην καθημερινότητα των ανθρώπων

Σήμερα που το άγχος κλείνει το μάτι στην καθημερινότητα της πλειονότητας των ανθρώπων, η διαχείρισή του αποτελεί πολύτιμη δεξιότητα καθώς επιδρά στα εκάστοτε αποτελέσματα. Σίγουρα η καθαρή σκέψη, η συγκέντρωση, η εύρεση αποτελεσματικών λύσεων δεν πηγαίνουν χέρι χέρι με το άγχος.

Επιπλέον, η κατάχρηση μια τέτοιας λειτουργίας έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα επιζήμια για την ψυχική και σωματική υγεία.

Για την καλύτερη δυνατή διαχείριση καταστάσεων που σε οδηγούν σε σημεία υπερβολικής χρήσης της φυσικής θέσης μάχης ή φυγής φρόντισε να έχεις στο «βαλιτσάκι» σου τα κατάλληλα εργαλεία. Ίσως με κάποια από αυτά να μην είσαι εξοικειωμένος ή η λειτουργία τους να σου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Θυμήσου τη σχέση κόστους-αξίας για την οποία πολλές φορές έχουμε μιλήσει.

Είναι θέμα απόφασης, εξάσκησης και επιλογής.

Εργαλεία διαχείρισης άγχους:

Αρνήσου το ρόλο του θύματος

Αναλαμβάνοντας το ρόλο του θύματος σε οποιαδήποτε κατάσταση τοποθετείς τον εαυτό σου στην πλευρά του αδύναμου και του ανήμπορου και μια τέτοια οπτική δε θα σε οδηγήσει σε ουσιαστική δράση.

Ύψωσε το ανάστημά σου και στάσου πάνω από την κατάσταση. Κυριολεκτικά πάνω από την κατάσταση. Όρισε όσα μπορείς να ορίσεις και κάνε τον υπέροχο νου σου σύμμαχο για τα υπόλοιπα.

Κατανόησε πώς και γιατί επηρεάζεσαι από τα γεγονότα

Ξέρω, είναι δύσκολη μια τέτοια είδους κατανόηση όταν βρίσκεσαι μέσα στη δίνη του χάους. Μπορείς, όμως, να κάνεις την προσπάθειά σου. Αν δεν τα καταφέρεις πάρε το χρόνο που χρειάζεσαι αφού παρέλθει η καταιγίδα. Είναι μια επένδυση για το μέλλον. Θα σου χρησιμεύσει για την επόμενη φορά και όχι μόνο.

Ονόμασε και μετονόμασε τα συναισθήματά σου

Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να ονοματίσεις τα συναισθήματά σου. Ξεκαθαρίζουν πολλά πράγματα έτσι. Έπειτα προσπάθησε να μετασχηματίσεις τα ονόματα των συναισθημάτων και να μεταλλάξεις τα σήματα που πυροδοτούν λανθασμένες σειρήνες.

Θυμάσαι εκείνη τη συνέντευξη που σε γέμισε άγχος και φόβο για το αποτέλεσμα;

Είμαι σίγουρη πως τα πράγματα θα ήταν καλύτερα μέσα σου αν είχες ονομάσει το άγχος και το φόβο σου ως ενθουσιασμό και ανυπομονησία. Μια διαφορετική οπτική αλλάζει την αντίληψη και κατά συνέπεια τη στάση σου.

Είναι ένας εξαίσιος τρόπος να πείσεις την αμυγδαλή σου πως δεν πρόκειται για μια κατάσταση μάχης ή φυγής αλλά για μια κατάσταση επαγρύπνησης, προσοχής, απόσυρσης ή ακόμα και διασκέδασης. Χρησιμοποίησε μέρη του εγκεφάλου σου που μπορείς να ελέγξεις για να επιδράσεις σε εκείνα στα οποία η πρόσβαση είναι δύσκολη.

Έχεις την επιλογή. Η απογοήτευση μπορεί να γίνει σφοδρή επιθυμία, η στεναχώρια προβληματισμός, η αναστάτωση περιέργεια, η πίεση δέσμευση. Βρες ποιες λέξεις σου ταιριάζουν και υιοθέτησέ τες στο λεξιλόγιό σου.

Παρέμεινε στο τώρα

Ο ανθρώπινος νους είναι σχεδιασμένος να αναμένει, να προβλέπει και να προλαμβάνει τον κίνδυνο. Κάτι τέτοιο δημιουργεί μια ροή απειλών σε ένα κύκλωμα που είναι δύσκολο να διακοπεί. Ξεφορτώσου τον εξοπλισμό υστερίας του εγκεφάλου σου αρνούμενος να δώσεις τη χειρότερη δυνατή ερμηνεία στα γεγονότα.

Απέφυγε τις καταστροφικές σκέψεις αναγνωρίζοντας τα πραγματικά γεγονότα και τα στοιχεία που έχεις. Κάνε έναν κατάλογο και δώσε λογικές εξηγήσεις που με τη σειρά τους θα κατευνάσουν τα αρχέγονα ένστικτα. Οι πιο ψύχραιμοι είναι εκείνοι που επικεντρώνονται στο ζήτημα με αμεσότητα.

Επικεντρώσου σε ό,τι μπορείς να ελέγξεις αυτή τη στιγμή. Σπάσε το πρόβλημα σε μικρότερα κομμάτια, δημιούργησε εύκολους στόχους και κάνε συνετά βήματα. Κάθε φορά που λύνεις ένα από τα μικρότερα προβλήματα απελευθερώνεται ντοπαμίνη από τον εγκέφαλο, ανεβάζει τη διάθεσή σου και νιώθεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.

Αυτό θα σε φέρει σε κατάσταση ψυχραιμίας πολύ γρηγορότερα από το να προσπαθείς να διαχειριστείς όλες τις πλευρές μαζί.

Ενεργοποίησε τον έλεγχο της παρόρμησης

Η μεγάλη πρόκληση είναι να αποφύγεις να αποκριθείς συναισθηματικά όταν τα «κουμπιά» σου παραμένουν πατημένα. Όταν η αρχέγονη καλωδίωση θέλει μια ηφαιστειακή έκρηξη φόβου και πανικού, μπορείς να την υπερπηδήσεις ελέγχοντας την παρόρμηση.

Χρησιμοποιείς αυτό το μηχανισμό αυτό καθημερινά. Τον χρησιμοποιείς για να μην πεις ό,τι σκέφτεσαι για κάποιον, να μην ουρλιάξεις όταν μια διένεξη σε εξοργίζει, να μην «σπάσεις» όταν πλησιάζεις τα όρια.

Το έχεις κάνει και μπορείς να το ξανακάνεις. Αναγνώρισε το έναυσμα του στρες ή του φόβου και ανέπτυξε σενάρια μη αντίδρασης σε αυτό. Κλείσε το «εγώ» το οποίο καλλιεργεί τα συναισθήματα που οδηγούν και επισπεύουν παράφρονες αντιδράσεις. Δε θα πέσεις στα γόνατα. Θα σταθείς ψηλότερα από το εγώ σου και θα ορίσεις εσύ τον νου και τα συναισθήματα.

Εξασκήσου στην υπομονή

Η υπομονή είναι ο δράκος που σκοτώνει το φόβο και το στρες. Σου δίνει χρόνο να σκεφτείς το δρόμο προς μια λύση. Η μη αντίδραση είναι εφικτή όταν έχουμε την ικανότητα να πάμε ένα βήμα πίσω από ένα λανθασμένο συναγερμό και να βάλουμε παύση σε μια αντίδραση. Πάρε βαθιές αναπνοές χαλαρώνοντας τους τεταμένους μύες και κρατώντας τον απατηλό συναγερμό από το να ριζωσει στο μυαλό σου.

Η συνειδητή βαθιά αναπνοή θα αποσυμφορήσει το νευρικό σύστημα από την κορτιζόλη και θα ενεργοποιήσει το παρασυμπαθητικό σύστημα, επαναφέροντας τους φυσιολογικούς χτύπους της καρδιάς και χαλαρώνοντας το στομάχι.

Όσο πιο πολύ η καταστροφική σκέψη αφήνεται να περιελίσσεται χωρίς αντίρρηση, γίνεται αντιληπτή ως πραγματική και σε οδηγεί σε υστερικές σκέψεις και δράσεις.

Θυμήσου την αντοχή σου

Θυμήσου παρόμοιες καταστάσεις που έχεις ξεπεράσει στο παρελθόν. Ανακάλεσε δύσκολες στιγμές που έχουν παρέλθει με επιτυχία. Είναι σίγουρο πως θα δώσεις ένα χέρι βοηθείας στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής σου.

Μπορείς, ακόμα, να ακολουθήσεις και κάποιες στρατηγικές γενικής προετοιμασίας σε περιόδους που δεν διανύεις στρεσογόνες καταστάσεις έτσι ώστε να είσαι προετοιμασμένος όταν φτάνουν τέτοιες στιγμές.

Τέτοιες στρατηγικές είναι η ένταξη της σωματικής άσκησης στη ζωή σου που έχει πολλαπλά οφέλη, σωματικά, πνευματικά, ψυχικά. Ο καλός ύπνος, η ενυδάτωση, η καλή διατροφή και οι στιγμές ποιοτικής χαλάρωσης αποτελούν εξαιρετικά ανταποδοτικές δράσεις.

Η συνετή διαχείριση του χρόνου σου θα ενισχύσει την αντοχή σου στις καθημερινές υποχρεώσεις. Μην αναλαμβάνεις περισσότερα από όσα μπορείς και φρόντισε να κρατάς θέση για ευχάριστες συνευρέσεις με φίλους, οικογένεια και δραστηριότητες που γεμίζουν τις μπαταρίες σου όπως το αγαπημένο σου χόμπι, μια βραδιά στον κινηματογράφο, μουσικές στιγμές.

Θετικοί εσωτερικοί διάλογοι

Έχουμε συζητήσει πολλές φορές στο παρελθόν για τη σπουδαιότητα των εσωτερικών διαλόγων. Πρόσθεσε λίγη ακόμα θετική αύρα και διατήρησε το σεβασμό που τους πρέπει.

Τέλος κάνε δύο ερωτήσεις στον εαυτό σου. Ποιο είναι το χειρότερο σενάριο που μπορεί να γίνει πραγματικότητα; Πώς θα σου φαίνεται και πώς θα έχει επηρεάσει τη ζωή σου σε πέντε χρόνια;

Όταν ρωτώ τους ανθρώπους ποιο είναι το πιο πολύτιμο αγαθό που επιθυμούν στη ζωή τους λαμβάνω ποικίλες απαντήσεις. Ωστόσο, κάθε μια από αυτές έχει έναν απώτερο σκοπό. Έτσι, πίσω από τα χρήματα, τα υλικά αγαθά, την επαγγελματική καταξίωση, την ομορφιά ή ό τι άλλο σημαντικό για τον καθένα, βρίσκεται απλά η γαλήνη.

Ο μόνος τρόπος για να βρεθείς εκεί είναι μέσα από την ηρεμία, τον παράγοντα του ήρεμου νου που, μέσα από διαφορετικές οπτικές, μετασχηματίζει τους φόβους, τα προβλήματα, το χάος, σε υγιείς καταστάσεις, αποκρίσεις και λύσεις.

Εντουάρντο Γκαλεάνο: Ο Διάβολος είναι…

Ο Διάβολος είναι μουσουλμάνος

Ο Δάντης ήξερε πως ο Μωάμεθ ήταν τρομοκράτης. Γι’ αυτό και τον τοποθέτησε σε έναν από τους κύκλους της Κόλασης, να τον σουβλίζουν αιώνια. Ο ποιητής γράφει στη Θεία Κωμωδία: «Τον είχαν τρυπήσει, από το πιγούνι μέχρι κάτω χαμηλά…»

Στο Βατικανό, οι πάπες είχαν διαπιστώσει πως οι μουσουλμανικές ορδές που ταλαιπωρούσαν τη χριστιανοσύνη δεν ήταν πλάσματα από σάρκα και οστά, αλλά ένας τεράστιος στρατός από δαίμονες που θέριευε, όσο κι αν δεχόταν επίθεση με λόγχες, σπαθιά και αρκεβούζια.

Γύρω στο 1564, ο δαιμονολόγος Γιόχαν Βίερ είχε υπολογίσει τους διαβόλους που είχαν πλήρη απασχόληση στη γη, και δούλευαν για το χαμό των χριστιανικών ψυχών: ήταν εφτά εκατομμύρια τετρακόσιοι εννέα χιλιάδες εκατόν είκοσι εφτά διάβολοι, και δρούσαν χωρισμένοι σε εβδομήντα εννέα λεγεώνες.

Από εκείνη την καταγραφή είχαν κυλήσει πολλά κοχλάζοντα νερά κάτω από τις γέφυρες της Κόλασης. Πόσοι να είναι σήμερα οι απεσταλμένοι της;

Η τέχνη της υποκριτικής δυσκολεύει την καταμέτρηση. Αυτοί οι κατεργάρηδες εξακολουθούν να φορούν σαρίκι για να κρύβουν τα κέρατά τους, και μακριά καφτάνια, για να κρύβουν την ουρά του δράκου, τα φτερά της νυχτερίδας και τη βόμβα κάτω από τη μασχάλη.

Ο Διάβολος είναι Εβραίος

Ο Χίτλερ δεν επινόησε τίποτα. Εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια οι Εβραίοι είναι οι ασυγχώρητοι δολοφόνοι του Ιησού, και οι υπαίτιοι για όλα τα δεινά.

Πώς είπατε; Ο Ιησούς ήταν Εβραίος; Και οι δώδεκα Απόστολοι και οι τέσσερις Ευαγγελιστές; Τι λέτε; Δεν είναι δυνατόν. Δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία, η αλήθεια αποκαλύφθηκε: ο Διάβολος υπαγορεύει μαθήματα στις συναγωγές, και οι Εβραίοι συνεχίζουν όπως πάντα να ιεροσυλούν στην όστια, να δηλητηριάζουν το αγιασμένο ύδωρ και να προκαλούν πτωχεύσεις και επιδημίες.

Μολονότι η Αγγλία τους έδιωξε το 1290, χωρίς να αφήσει ούτε έναν, αυτό δεν εμπόδισε τον Μάρλοου και τον Σαίξπηρ, που πιθανόν να μην είχαν δει ποτέ τους Εβραίο, να δημιουργήσουν πρόσωπα πιστά στην καρικατούρα του αιμοδιψούς παράσιτου και του φιλοχρήματου τοκογλύφου.

Αυτοί οι καταραμένοι, που κατηγορήθηκαν ότι υπηρετούσαν το Κακό, διέσχισαν τους αιώνες από διωγμό σε διωγμό και από σφαγή σε σφαγή. Μετά την Αγγλία τους έδιωξε η Γαλλία, η Αυστρία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, καθώς και πολλές ελβετικές, γερμανικές και ιταλικές πόλεις. Στην Ισπανία έζησαν δεκατρείς αιώνες. Φεύγοντας, πήραν μαζί τα κλειδιά των σπιτιών τους. Μερικοί τα έχουν ακόμα.

Η τεράστια σφαγή που οργάνωσε ο Χίτλερ ήταν το αποκορύφωμα μιας παλιάς ιστορίας.

Το κυνήγι των Εβραίων ήταν πάντα ευρωπαϊκό σπορ.

Τώρα οι Παλαιστίνιοι, που δεν το εξασκούσαν ποτέ, πληρώνουν τα σπασμένα.

Ο Διάβολος είναι μαύρος

Όπως η νύχτα και η αμαρτία, έτσι και ο μαύρος εχθρεύεται το φως και την αθωότητα.

Στο πασίγνωστο ταξιδιωτικό βιβλίο του, ο Μάρκο Πόλο αναφέρθηκε στους κατοίκους της Ζανζιβάρης: «Είχαν μεγάλο στόμα, πολύ χοντρά χείλη και μύτη πιθήκου. Ήταν γυμνοί και τελείως μαύροι, έτσι ώστε, αν τους έβλεπε κανείς σε οποιοδήποτε άλλο μέρος της γης, θα νόμιζε ότι ήταν διάβολοι».

Τρεις αιώνες αργότερα στην Ισπανία, ο Εωσφόρος, βαμμένος μαύρος, έκανε την εμφάνισή του στις θεατρικές σκηνές και τις εξέδρες στα πανηγύρια. Η Αγία Θηρεσία δεν μπόρεσε ποτέ να τον ξεφορτωθεί. Μια φορά στάθηκε πλάι της, «ήταν ένας απαίσιος μικρός νέγρος». Άλλη φορά τον είδε να ξεπηδά από την κόκκινη φλόγα ενός μαύρου κορμιού, που έτυχε να καθίσει πάνω στο προσευχητάρι της και της έκαψε τις προσευχές.

Στην Αμερική, η οποία έκανε εισαγωγή χιλιάδες σκλάβους, γνώριζαν πως στις φυτείες ο Σατανάς χτυπούσε τα τύμπανα για να καλέσει σε ανυπακοή, κι έβαζε στα κορμιά των αμαρτωλών παιδιών του τη μουσική, τα κουνήματα και το τρέμουλο. Ακόμα και ο φτωχός και ταλαίπωρος γκάουτσο Μαρτίν Φιέρο ένιωθε καλύτερα σε σύγκριση με τους μαύρους.

«Αυτούς τους έφτιαξε ο Διάβολος για προσάναμμα στην Κόλαση», έλεγε.

Ο Διάβολος είναι γυναίκα

Το βιβλίο Malleus Maleficarum, που επίσης αποκαλείται Το σφυρί των μαγισσών, συμβούλευε τον ανήλεο εξορκισμό του δαίμονα που έχει στήθη και μακριά μαλλιά.

Το έγραψαν δύο Γερμανοί ιεροεξεταστές, ο Χάινριχ Κράμερ και ο Γιάκοπ Σπρένγκερ, κατά παραγγελία του πάπα Ιννοκέντιου Η’, και αποτελεί τη νομική και θεολογική βάση για τα δικαστήρια της Ιεράς Εξέτασης.

Οι συγγραφείς αποδείκνυαν πως οι μάγισσες, που ήταν το χαρέμι του Σατανά, εκπροσωπούσαν την πραγματική φύση της γυναίκας, γιατί «κάθε είδος μαγείας προέρχεται από τη σαρκική λαγνεία, που στις γυναίκες είναι ακόρεστη». Και προειδοποιούσαν ότι η επαφή με τα ωραία αυτά πλάσματα, που μάγευαν τους άντρες ήταν μιαρή και θανατηφόρα, κι ότι τους προσέλκυαν (σφύριγμα φιδιού, ουρά σκορπιού), επιδιώκοντας το χαμό τους.

Αυτό το εγχειρίδιο εγκληματολογίας συμβούλευε να υπόκεινται σε βασανιστήρια όλες οι ύποπτες για μαγεία. Αν ομολογούσαν, τους άξιζε η φωτιά. Αν δεν ομολογούσαν, επίσης, γιατί μόνο μια μάγισσα με τη βοήθεια του εραστή της, του Διαβόλου, μπορούσε να υπομείνει παρόμοιο μαρτύριο χωρίς να λυθεί η γλώσσα της.

Ο πάπας Ονώριος Γ’ ήταν κατηγορηματικός:

«Οι γυναίκες δεν πρέπει να μιλούν. Στα χείλη τους υπάρχει το στίγμα της Εύας, που ήταν η αιτία για το χαμό των ανδρών».

Οχτώ αιώνες αργότερα, η Καθολική Εκκλησία συνεχίζει να τους αρνείται τον άμβωνα.

Ο ίδιος πανικός κάνει τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές να ακρωτηριάζουν τα γεννητικά όργανα των γυναικών και να τους σκεπάζουν τα πρόσωπα.

Και οι ορθόδοξοι Εβραίοι ξεκινούν τη μέρα τους μουρμουρίζοντας, όλο ανακούφιση που ξέφυγαν τον κίνδυνο: «Ευχαριστώ, Κύριε, που δεν με έκανες γυναίκα».

Ο Διάβολος είναι φτωχός

Στις σημερινές πόλεις, τα τεράστια κλουβιά με τους φυλακισμένους του φόβου, τα φρούρια ονομάζονται σπίτια, και τα ρούχα μοιάζουν με στολές.

Κατάσταση πολιορκίας. Μην εμπιστεύεστε, μην εφησυχάζετε, μην αφαιρείστε. Οι αφέντες του κόσμου κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Οι ίδιοι, που ατιμώρητα βιάζουν τη φύση, αρπάζουν χώρες, κατακλέβουν μισθούς και δολοφονούν πλήθη, μας προειδοποιούν να είμαστε προσεκτικοί. Οι επικίνδυνοι παραμονεύουν κουλουριασμένοι στα άθλια περίχωρα της πόλης, αναμασώντας το φθόνο και καταπίνοντας την οργή τους.

Οι φτωχοί: οι κακομοίρηδες, βορά των πολέμων, οι έγκλειστοι των φυλακών, τα διαθέσιμα εργατικά χέρια, τα χέρια μιας χρήσης.

Η πείνα, που σκοτώνει σιωπηλά, σκοτώνει όσους δεν έχουν φωνή. Οι ειδικοί, οι πτωχολόγοι, μιλούν αντί γι’ αυτούς, για να μας ενημερώσουν πού δεν δουλεύουν, τι δεν τρώνε, πόσο δεν ζυγίζουν, πόσο ψηλοί δεν είναι, τι δεν έχουν, τι δεν σκέφτονται, τι δεν ψηφίζουν, τι δεν πιστεύουν.

Μας απομένει μόνο να μάθουμε για ποιον λόγο οι φτωχοί είναι φτωχοί. Μήπως γιατί η πείνα τους μας θρέφει, και η γύμνια τους μας ντύνει;

Ο Διάβολος είναι ξένος

Το ενοχόμετρο δείχνει ότι ο μετανάστης ήρθε να μας κλέψει τη δουλειά, και το κινδυνόμετρο ανάβει κόκκινο.

Αν είναι φτωχός, νέος και όχι λευκός, ο παρείσακτος που έρχεται από το εξωτερικό χαρακτηρίζεται από την πρώτη στιγμή άθλιος, ανυπάκουος, απειθάρχητος. Ούτως ή άλλως, κι αν δεν είναι φτωχός, ούτε νέος, ούτε μελαψός, πάλι οφείλουμε να είμαστε καχύποπτοι, γιατί έρχεται διατεθειμένος να δουλέψει διπλάσιες ώρες για τα μισά λεφτά.

Ο πανικός για την απώλεια εργασίας είναι ένας από τους ισχυρότερους φόβους μεταξύ των φόβων που μας κυβερνούν τη σημερινή εποχή του φόβου, και ο μετανάστης είναι ο πρώτος που θα κατηγορηθεί ότι φέρει την ευθύνη της ανεργίας, τη μείωση του ημερομίσθιου, τη δημόσια ανασφάλεια και άλλα φοβερά δεινά.

Παλιά, η Ευρώπη άδειαζε στον Νότο στρατιώτες, βαρυποινίτες και πεινασμένους χωρικούς. Εκείνοι οι πρωταγωνιστές της αποικιοκρατικής περιπέτειας πέρασαν στην Ιστορία ως ταξιδιωτικοί πράκτορες του Θεού. Ήταν ο πολιτισμός που είχε βαλθεί να σώσει τον κόσμο από τη βαρβαρότητα.

Τώρα, το ταξίδι γίνεται αντίστροφα.

Όσοι έρχονται, ή προσπαθούν να έρθουν, από τον Νότο στον Βορρά, είναι πρωταγωνιστές των αποτυχημένων εκείνων αποικιοκρατικών πειραμάτων, και θα περάσουν στην ιστορία σαν αγγελιοφόροι του Διαβόλου. Είναι η βαρβαρότητα που ορμάει στον Πολιτισμό.

Ο Διάβολος είναι ομοφυλόφιλος

Στην Ευρώπη της Αναγέννησης, η πυρά ήταν ο προορισμός για τα τέκνα της Κολάσεως, τα οποία άλλωστε ήταν δημιουργήματά της. Η Αγγλία τιμωρούσε με φριχτό θάνατο όσους είχαν σεξουαλικές σχέσεις με ζώα, Εβραίους ή άτομα του ίδιου φύλου.

Οι ομοφυλόφιλοι στην Αμερική, με εξαίρεση τα βασίλεια των Αζτέκων και των Ίνκα, ήταν ελεύθεροι. Ο κατακτητής Βάσκο Νούνιεθ ντε Μπαλμπόα έλυνε τα πεινασμένα σκυλιά πάνω στους Ινδιάνους που επιδίδονταν με απόλυτη φυσικότητα σ’ εκείνη την ανωμαλία. Ο ίδιος πίστευε πως η ομοφυλοφιλία ήταν μεταδοτική. Πέντε αιώνες αργότερα, άκουσα να λέει το ίδιο και ο αρχιεπίσκοπος του Μοντεβιδέο.

Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Νίξον ήξερε πως αυτή η διαστροφή ήταν μοιραία για τον πολιτισμό.

«Ξέρετε τι έπαθαν οι Έλληνες; Η ομοφυλοφιλία τούς κατέστρεψε! Αυτό είναι βέβαιο. Ο Αριστοτέλης ήταν ομοφυλόφιλος. Όλοι το γνωρίζουμε. Το ίδιο και ο Σωκράτης. Και ξέρετε τι έπαθαν οι Ρωμαίοι; Οι τελευταίοι έξι αυτοκράτορες ήταν αδερφές…».

Ο Αδόλφος Χίτλερ, που είχε αναλάβει να εκπολιτίσει τον κόσμο, είχε πάρει δραστικά μέτρα για να σώσει τη Γερμανία από τον κίνδυνο αυτό. Οι εκφυλισμένοι ένοχοι του απεχθούς εγκλήματος εναντίον της φύσης ήταν υποχρεωμένοι να φορούν ένα ροζ τρίγωνο. Πόσοι πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Κανείς δεν έμαθε.

Το 2001, η γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να συμπεριλάβει τους ομοφυλόφιλους στα θύματα του Ολοκαυτώματος. Η παράλειψη αυτή άργησε μισό και πλέον αιώνα.

Ο Διάβολος είναι Τσιγγάνος

Ο Χίτλερ πίστευε πως η πληγή των Τσιγγάνων ήταν μια απειλή, και δεν ήταν ο μόνος.

Εδώ και αιώνες πολλοί πιστεύουν, κι εξακολουθούν να πιστεύουν, πως η φυλή αυτή με το σκούρο δέρμα και το σκοτεινό παρελθόν έχει το έγκλημα μέσα στο αίμα της: καταραμένοι, αιώνια περιπλανόμενοι, με μοναδικό τους σπίτι το δρόμο, βιαστές μικρών κοριτσιών, σαλταδόροι, επιδέξια χέρια με την τράπουλα και το μαχαίρι.

Σε μια μόνο νύχτα, τον Αύγουστο του 1944, δυο χιλιάδες οχτακόσιοι ενενήντα εφτά Τσιγγάνοι, γυναίκες, παιδιά, άνδρες, έγιναν καπνός στις αίθουσες αερίου του Άουσβιτς.

Το ένα τέταρτο των Τσιγγάνων της Ευρώπης χάθηκε εκείνα τα χρόνια.

Ποιος ρώτησε να μάθει γι’ αυτούς;

Ο Διάβολος είναι Ινδιάνος

Οι κατακτητές διαπίστωσαν ότι ο Σατανάς, που τον είχαν διώξει από την Ευρώπη, είχε βρει καταφύγιο στα νησιά και τις ακτές της Καραϊβικής, μέρη που είχε φιλήσει με το πύρινο στόμα του.

Εκεί ζούσαν κάτι κτήνη, που αποκαλούσαν παιχνίδι τη σαρκική αμαρτία και επιδίδονταν αχαλίνωτα σε αυτήν, αγνοούσαν τις δέκα εντολές, τα εφτά μυστήρια και τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα, περιφέροντα γυμνοί και είχαν τη συνήθεια να τρώει ο ένας τον άλλο.

Η κατάκτηση της Αμερικής ήταν ένας επίπονος, δύσκολος εξορκισμός. Τόσο βαθιά είχε ριζώσει το Κακό σ’ εκείνα τα μέρη, που ακόμα και όταν οι Ινδιάνοι έμοιαζαν να προσεύχονται γονατιστοί μπροστά στην Παναγία, στην πραγματικότητα λάτρευαν το φίδι που πατούσε το πόδι της. Και όταν φιλούσαν τον Σταυρό, ευχαριστούσαν τη βροχή που πότιζε τη γη.

Οι κατακτητές είχαν αναλάβει να επιστρέψουν στον Θεό όσα είχε σφετεριστεί ο Διάβολος: το χρυσάφι, το ασήμι κι όλα τα άλλα πλούτη. Δεν ήταν εύκολο να τα πάρουν πίσω. Πάλι καλά που είχαν κάποια βοήθεια από εκεί ψηλά. Όταν μια φορά ο ιδιοκτήτης της Κόλασης είχε στήσει ενέδρα σε ένα γκρεμό για να εμποδίσει τη διέλευση των Ισπανών προς το Σέρο Ρίκο του Ποτοσί, ένας αρχάγγελος κατέβηκε από τα ύψη και τον έσπασε στο ξύλο.

Εντουάρντο Γκαλεάνο, ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία

Χαμογελάτε σε κάθε ευκαιρία

Υπάρχει κάποια αλήθεια ακόμα και στην άδικη κριτική. Έτσι κι αλλιώς, χρειάζεται μακροθυμία έναντι όσων μας κακολογούν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι οι άνθρωποι δίνουν σκληρή μάχη κι ότι όσοι κακολογούν τους άλλους αυτοδηλητηριάζονται. "Nemo malux felix" έλεγε ο Ρωμαίος σατυρικός ποιητής Γιουβενάλης: κανείς κακός δεν είναι ευτυχισμένος.

Ανθρωπολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι αισιόδοξοι άνθρωποι, όσοι είναι επιρρεπείς στην ευτυχία, επιδεικνύουν θετικό πνεύμα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες -ακόμα και μετά από φυσικές καταστροφές, θεομηνίες και επιδημίες, οι αισιόδοξοι παραμένουν αισιόδοξοι. Αντιθέτως, οι απαισιόδοξοι δραματοποιούν όλες τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Μπορεί η ευτυχία να γίνει αντικείμενο μάθησης; Ίσως. Χαμογελάτε σε κάθε ευκαιρία -όχι γιατί η ζωή είναι εύκολη ή όπως ακριβώς θα θέλατε να είναι, αλλά επειδή έχετε επιλέξει να είστε ευτυχισμένοι και ευγνώμονες για όλα τα καλά πράγματα που έχετε και για όλα τα προβλήματα που ξέρετε ότι δεν έχετε.

Η ζωή παραείναι σύντομη (το "σώμα αυτό δεν είναι σπίτι, είναι πανδοχείο", έλεγε ο Σενέκας) και έχεις σημαντικά πράγματα να κάνεις. Διάλεγε με προσοχή τις εικόνες και τις ιδέες στις οποίες εκτείθεται το μυαλό σου. Aν δεν τις διαλέξεις εσύ, κάποιος άλλος θα τις διαλέξει - και τα κίνητρά του μπορεί να είναι ποταπά. Είναι εύκολο να ολισθήσει κανείς στη χυδαιότητα. Αναλογιστείτε πόσες ώρες την ημέρα χάνουν οι άνθρωποι βλέποντας ανοησίες στην τηλεόραση, παίζοντας παιχνίδια στον υπολογιστή και στο κινητό τους. Σκοτώνοντας την ώρα τους, σκοτώνουν τη ζωή τους.

Μερικοί άνθρωπο, έλεγε ο Επίκτητος, είναι τυφλοί στην ομορφιά του κόσμου. Μερικοί, όταν πηγαίνουν σ' ένα πανηγύρι, αντί να διασκεδάσουν με το θέαμα, εμπλέκονται σε αγοραπωλησίες. Μερικοί σπαταλούν τις διακοπές τους οργανώνοντάς τες, προσπαθώντας να αποφασίσουν πού θα πάνε, με ποιον και πώς. Ας μην είμαστε από αυτούς. Οι Στωικοί μάς συμβουλεύουν να διατηρούμε το μέτρο και την κομψότητα. Και μας λένε: Όπως σ' ένα συμπόσιο, ακόμα κι αν είσαι πολύ πεινασμένος και θέλεις να πάρεις το μεγαλύτερο κομμάτι, πρέπει να σκέφτεσαι τους τρόπους σου. Να απολαμβάνεις λοιπόν τη ζωή σαν μια λιχουδιά που προσφέρεται, αλλά να μην ξεχνάς ότι χρειάζεται ευγένεια και λεπτότητα. Το καλύτερο σημάδι των καλών τρόπων είναι να μη θυμώνεις με τους κακούς τρόπους των συνανθρώπων σου.

Να αγαπάμε την αμεριμνησία, δηλαδή διατηρώντας την ικανότητα της αποδέσμευσης από ένα αγαπημένο πρόσωπο όταν αυτό χάνεται. Έτσι, δεν βαραίνουμε τους ανθρώπους γύρω μας, δεν τους πνίγουμε με τα αισθήματά μας και, κατά συνέπεια, προστατευόμαστε από την κατάρρευση. Λέει ο Λέοναρντ Κοέν στο τραγούδι "Anthem": every heart, every heart to love will come but like a refugee". Η ευτυχία έγκειται στην αυτάρκεια, όχι στην εξάρτηση

ΚΟΜΦΟΥΚΟΣ: Να μην πραγματοποιώ αυτό που θεωρώ καθήκον μου, να μην απασχολούμαι με τα ίδια μου τα λάθη

Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην Κίνα την εποχή περίπου του Βούδα στην Ινδία και του Πυθαγόρα στην Ελλάδα, το 552 π.Χ.

Όπως οι περισσότεροι από τους πραγματικά μεγάλους ηγέτες των αρχών και της ηθικής δεν έγραψε τίποτα. Η διδασκαλία του καταγράφηκε (από τους οπαδούς του) σε τέσσερα κύρια έργα έναν αιώνα μετά το θάνατό του, που ονομάζονται τα Σου (τα τέσσερα Κλασικά). Απ’ αυτά, η κύρια εργασία πάνω στην ηθική είναι το Λούεν Γιου.

Ο Κομφούκιος ήταν άνθρωπος, όχι θεός. Δεν ανέπτυξε ούτε θεωρητικά, ούτε καθολικά αποφθέγματα. Δεν διατύπωσε υποδείγματα για την ανθρώπινη φύση ή για θεϊκές εντολές. Απέφυγε ν’ ασχοληθεί με το μυστικισμό και τα πνευματικά ζητήματα και συγκεντρώθηκε περισσότερο στις απτές καθημερινές δραστηριότητες, τις περιπλοκές και τα διλήμματα της ζωής.

Αναφέρεται συχνά ως ο μεγαλύτερος διδάσκαλος στην κινέζικη ιστορία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στις ανθρωπιστικές του διδασκαλίες και τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα. Μπορεί στην ουσία να ειπωθεί ότι ήταν περισσότερο ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής από έναν θρησκευτικό ηγέτη. Τα μεγαλύτερα ενδιαφέροντά του ήταν να παρακινήσει τους ανθρώπους να έχουν το κουράγιο να είναι ο εαυτός τους και ν’ αποκτήσουν τη σύνεση, να αποτελέσουν ένα ενεργό κομμάτι της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Στην ουσία, ο σκοπός της αυτοπραγμάτωσης, σύμφωνα με τον Κομφούκιο, ήταν να μας βοηθήσει ν’ ανακαλύψουμε το μέρος που μας αναλογεί στη διαδικασία σύνθεσης και εναρμονισμού του κόσμου.

Στο κεφάλαιο V της Μεγάλης Μάθησης, ο Κομφούκιος λέει:

Όσοι θέλουν να δείξουν τον λεπτό τους χαρακτήρα στον κόσμο θα πρέπει πρώτα να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους. Αυτοί που θέλουν να βάλουν πειθαρχία στην κατάστασή τους θα πρέπει πρώτα να ρυθμίσουν τα του οίκου τους. Αυτοί που θέλουν να ρυθμίσουν τα του οίκου τους, θα πρέπει πρώτα να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους.

Συνεχίζει:

Αυτοί που θέλουν να καλλιεργήσουν την ανθρώπινη υπόστασή τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν τον εξευγενισμό του μυαλού τους θα πρέπει πρώτα να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους. Αυτοί που θέλουν να πετύχουν την ειλικρίνεια των επιθυμιών τους θα πρέπει πρώτα να επεκτείνουν τις γνώσεις τους. Η επέκταση των γνώσεων εξαρτάται από την έρευνα των πραγμάτων. Όταν εξετάζονται τα πράγματα, η γνώση επεκτείνεται. Όταν επεκτείνεται η γνώση, επιτυγχάνεται η ασφάλεια της επιθυμίας και το μυαλό εξευγενίζεται. Όταν εξευγενίζεται το μυαλό, καλλιεργείται η ανθρώπινη υπόσταση.

Η προσωπικότητα δεν ήταν για τον Κομφούκιο μια κατάσταση τελειότητας, αλλά περισσότερο μια συνεχώς μεταβαλλόμενη, πολύ ανθρώπινη κατάσταση, ακολουθούμενη συχνά από ανησυχία. Έλεγε για τον εαυτό του, “Το να μην αφοσιώνομαι στην αρετή, να μην εξηγώ στον εαυτό μου καθαρά τι μελετώ, να μην πραγματοποιώ αυτό που θεωρώ καθήκον μου, να μην απασχολούμαι με τα ίδια μου τα λάθη: Αυτές είναι οι ανησυχίες μου”. (Λουέν Γιου, VII, 3).

Ο Εκατονταετής Πόλεµος και η Ιωάννα της Λωραίνης

Ο Εκατονταετής Πόλεµος, ένας πόλεµος που για την ιστορική ακρίβεια διήρκεσε 116 χρόνια, υπήρξε ίσως ο µεγαλύτερος σε διάρκεια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η διαµάχη αυτή ξεκίνησε από µια απλή διαφωνία περί διαδοχής και εξελίχθηκε σε έναν µακροχρόνιο γαλλο-αγγλικό πόλεµο που διήρκεσε από το 1337 µέχρι το 1453. Στον πόλεµο αυτό αναδείχθηκαν τα νέα συστήµατα στρατιωτικής σύνθεσης και στρατιωτικού εξοπλισµού καθώς και µια µοναδική ιστορική µορφή, αυτή της δεκαεπτάχρονης Ιωάννας της Λωραίνης.

Η κληρονομική διαδοχή

​Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και για να αποφευχθεί η αβεβαιότητα της διαδοχής στο θρόνο, καθιερώθηκε η νοµική κατοχύρωση της κληρονοµικής µοναρχίας. Το βασίλειο µεταβιβαζόταν στο νόµιµο κληρονόµο και µε αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε κενό εξουσίας. «Ο βασιλεύς απέθανε, ζήτω ο βασιλεύς», έλεγαν χαρακτηριστικά οι νοµοµαθείς, επιβεβαιώνοντας ξεκάθαρα την αρχή, σύµφωνα µε την οποία µετά τον θάνατο ενός µονάρχη την εξουσία αναλάµβανε αυτόµατα ο διάδοχός του.

Αφορμές και αιτίες του πολέμου

​Όλα άρχισαν όταν το 1328 ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος ο Δ’, γιος του Φιλίππου του Ωραίου, πέθανε άτεκνος. Το γαλλικό θρόνο διεκδίκησε τότε ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ’, γιος της Ισαβέλλας της Γαλλίας, αδελφής του Καρόλου Δ’, που σύµφωνα µε τη µεσαιωνική νοµοθεσία, ήταν η καθ’ όλα νόµιµη διάδοχος του θρόνου. Οι Γάλλοι όμως δεν ήθελαν η χώρα τους να υπαχθεί στον βασιλιά της Αγγλίας, έτσι επικαλέστηκαν το Σαλικό δίκαιο, που απέκλειε τις γυναίκες από τη διαδοχή.

Το θρόνο, τελικά, πήρε ο Φίλιππος Βαλουά, ο πλησιέστερος εξάδελφός τους, ο οποίος και ανακηρύχθηκε αµέσως βασιλιάς, ως Φίλιππος ΣΤ’ (1328-1350), και ίδρυσε τη βασιλική δυναστεία των Βαλουά.

Όμως το 1337 ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ’, εγγονός του Φιλίππου του Ωραίου, διακήρυξε τα δικαιώματά του στο θρόνο της Γαλλίας.

Βέβαια υπήρχαν και σοβαρότεροι λόγοι, όπως η επιδίωξη της Γαλλίας να απομακρύνει τους Άγγλους από την Ακουιτανία αλλά και η επιδίωξη της Αγγλίας να εξασφαλίσει την κατάκτηση της Νορμανδίας, του Ανζού και άλλων περιοχών. Και τα δύο κράτη επίσης επιδίωκαν την κυριαρχία στην πλούσια περιοχή της Φλάνδρας.

Ο εκατονταετής πόλεμος

​Την εποχή εκείνη το βασίλειο της Γαλλίας αριθμούσε δεκαπέντε εκατοµύρια κατοίκους και ήταν το πιο πυκνοκατοικηµένο κράτος της Ευρώπης. Από την άλλη µεριά, η Αγγλία είχε µόνο τέσσερα εκατοµύρια. Τη Γαλλία, όμως, την υπεράσπιζε ένας αρχαϊκός στρατός οπλισμένων ιπποτών, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον υπερσύχρονο στρατό των Άγγλων. Έτσι, οι Βαλουά υπέστησαν μια σειρά από οδυνηρές ήττες (το 1346 στο Κρεσύ και το 1356 στο Πουατιέ), οι οποίες αποδυνάμωσαν τελείως τη γαλλική ιπποσύνη. Αργότερα, ο Κάρολος Ε’ της δυναστείας των Βαλουά μαζί με τον στρατηγό Ντυ Γκεκλέν άλλαξαν τη σε βάρος της Γαλλίας κατάσταση. Ωστόσο, και πάλι τα πράγματα άλλαξαν όταν στον θρόνο ανέβηκε ο Κάρολος Στ’, που ήταν σχιζοφρενής. Έτσι, η βουργουνδική αριστοκρατία, η οποία δεν χαρακτηριζόταν για τα πατριωτικά της αισθήματα, προτίμησε να συμμαχήσει με τους πέραν της Μάγχης εχθρούς της Γαλλίας, τους Άγγλους. Στις 25 Οκτωβρίου του 1415, οι τελευταίοι ιππότες που έμειναν πιστοί στους Βαλουά συνετρίβησαν στο Αζενκούρ.

Μετά τη συντριβή των Γάλλων στο Αζενκούρ ακολούθησε η συνθήκη του Τρουά (1420) . Σύμφωνα μ’ αυτήν, η κόρη του Γάλλου βασιλιά δόθηκε ως νύφη στον βασιλιά Ερρίκο Ε΄ της Αγγλίας. Παράλληλα δινόταν στο σύζυγό της η ολοκληρωτική κατοχή της Νορμανδίας και της Ακουιτανίας και το δικαίωμα του να είναι διάδοχος στο Γαλλικό στέμμα μετά το θάνατο του Καρόλου ΣΤ’, ενώνοντάς το με την Αγγλία σε μία μοναρχία. Ο νόμιμος Γάλλος διάδοχος Κάρολος Ζ’ κηρύχθηκε νόθος και κατέφυγε στον Λίγηρα.

​Το πλουσιότερο τμήμα της Γαλλίας, από τον Σομ μέχρι και τον Λίγηρα, βρέθηκε υπό την κατοχή των Άγγλων, ενώ η Βουργουνδία παρέμεινε αυτόνομη. Αυτή η διαμορφωθείσα πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου αρεστή στην κοινή γνώμη, και η καρδιά των απλών ανθρώπων άρχισε να «πάλλεται γαλλικά»! Το λάθος των Άγγλων διεκδικητών του θρόνου ήταν ότι δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους αυτή την εμφάνιση και εξάπλωση του πατριωτικού αισθήματος.

​ ​Αυτόν τον νέο εθνικό πατριω­τισμό εξέφρασε η Ιωάννα της Λωραίνης.

​Ιωάννα της Λωραίνης – Jeanne d’Arc

Αγία της Καθολικής Εκκλησίας, εθνική ηρωίδα και προστάτιδα της Γαλλίας. Η Ζαν Ντ’ Αρκ (Jeanne d’Arc), γνωστότερη στην Ελλάδα ως Ιωάννα της Λοραίνης, γεννήθηκε το 1412 στο χωριό Ντονρεμύ της βορειοανατολικής Γαλλίας, στα σύνορα της Καμπανίας και της Λορένης. Μεγάλωσε στο αγρόκτημα της οικογένειάς της, χωρίς να μάθει ποτέ γραφή και ανάγνωση.

Ήταν μόλις 12 ετών όταν άρχισε για πρώτη φορά ν’ ακούει φωνές, που την καλούσαν να σώσει τη Γαλλία από τη διάλυση. Όπως υποστήριζε, είχε Θεία αποστολή να απελευθερώσει τη χώρα της από τους Άγγλους και να βοηθήσει τον διάδοχο του γαλλικού χρόνου, Κάρολο, να στεφθεί βασιλιάς. Ήταν τα χρόνια του Εκατονταετούς Πολέμου Αγγλίας-Γαλλίας, με τις γαλλικές δυνάμεις να γνωρίζουν συντριπτικές ήττες.

Η Ιωάννα χαρακτηριζόταν -ήδη από παιδί- από εξαιρετική ευσέβεια και ευλάβεια, την ώρα που ισχυριζόταν ότι επικοινωνούσε απευθείας με τους αγίους, εγείροντας από νωρίς τη μήνη της καθολικής εκκλησίας, ιδιαίτερα εξαιτίας της δήλωσής της ότι επικοινωνούσε με τον Θεό.

Τα γεγονότα

Το 1429, κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς πολέμου, οι Άγγλοι, με τη βοήθεια των συμμάχων τους από τη Βουργουνδία, κατέλαβαν το Παρίσι και όλες τις γαλλικές περιοχές της βόρειας Γαλλίας. Η αντίσταση που συνάντησαν ήταν ελάχιστη, λόγω της έλλειψης ηγεσίας και της ηττοπάθειας που διακατείχε τους Γάλλους την εποχή εκείνη.

​Ο Ερρίκος Ε’ της Αγγλίας απαιτούσε το γαλλικό θρόνο.

Παρότι αρχικά δεν την έπαιρνε κανένας στα σοβαρά, η Ζαν Ντ’ Αρκ επέμεινε και τελικά -με τη βοήθεια και κάποιων θεϊκών σημαδιών- κατάφερε να πείσει τον Κάρολο να της δώσει στρατεύματα για ν’ αντιμετωπίσει τον εχθρό. Στη μάχη της Ορλεάνης το Μάιο του 1429 πέτυχε μια θαυμαστή νίκη έναντι των Άγγλων εισβολέων, τους οποίους συνέχισε να καταδιώκει κατά μήκος της Λοραίνης. Η φήμη της έγινε τόσο τρομακτική, ώστε συχνά οι εχθροί τρέπονταν σε φυγή πριν ακόμα πολεμήσουν. Οι Γάλλοι νικούσαν παντού, έδιωξαν τους Άγγλους από τη χώρα (εκτός απ’ το Καλέ, στην παραλία της Μάγχης).

Στις 17 Ιουλίου 1429, ο Κάρολος στέφθηκε βασιλιάς της Γαλλίας, ως Κάρολος Ζ’. Κατά την ενθρόνιση, στη Ζαν Ντ’ Αρκ δόθηκε μία τιμητική θέση δίπλα στον βασιλιά, ενώ αργότερα της απονεμήθηκε κι ένας τίτλος ευγενείας για τις υπηρεσίες της στη χώρα.

Ένα χρόνο αργότερα συνελήφθη από τους Βουργούνδιους, οι οποίοι πολεμούσαν στο πλευρό των Βρετανών, ενώ υπερασπιζόταν την Καμπανία, κοντά στο Παρίσι. Πωλήθηκε στους Άγγλους και δικάστηκε από εκκλησιαστικό δικαστήριο ως μάγισσα και αιρετική. Κύριο επιχείρημα υπήρξε η ανδρική ενδυμασία της, κάτι που θεωρείτο έγκλημα ενάντια στο Θεό. Καταδικάστηκε σε θάνατο και στις 30 Μαΐου 1431 κάηκε στην πυρά στην πόλη Ρουέν.

Το 1456 η υπόθεση επανεξετάστηκε και το δικαστήριο την έκρινε αθώα. Το 1909 η Ζαν Ντ’ Αρκ οσιοποιήθηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και το 1920 ανακηρύχθηκε Αγία από τον Πάπα Βενέδικτο τον 15o. Η μνήμη της τιμάται τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης Orléans.

Εθνική ηρωίδα

Η Ιωάννα της Λωραίνης κατάφερε εκπληκτικά πράγματα στη σύντομη ζωή της των 19 χρόνων. Ενσάρκωσε ιδανικά τη θρησκευτική ευλάβεια με την ανδρεία και την ταπεινότητα, αφιερώνοντας τον εαυτό της σε έναν σκοπό που θα άλλαζε τον ρου της γαλλικής ιστορίας…

​Η αγία πολεμίστρια έμελλε να γίνει συνώνυμο με το πνεύμα ενός λαού, με τα σύμβολά της να μετατρέπονται σε σύμβολα ενός έθνους σε κάθε κατοπινή πολεμική πρόκληση που αντιμετώπισε.
Ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκολ χρησιμοποίησε το σύμβολό της, τον Σταυρό της Λωραίνης, ως σύμβολο της ελεύθερης Γαλλίας.

Ώστε να μπορούν οι άνθρωποι -που μέχρι τότε βυθισμένοι στην αμάθεια διαχειρίζονταν άσχημα και βίαια τις ζωές τους- να ζουν καλύτερα

Θα πω μια άποψη για την αρχαία φιλοσοφία, ενός διανοούμενου που γράφει από τη σκοπιά κάποιου που βρίσκεται έξω από τον χώρο της φιλοσοφίας – του Λουκιανού από τα Σαμόσατα. Ο σατιρικός αυτός συγγραφέας του 2ου αιώνα μ.Χ., στον διάλογό του Δραπέται, βάζει τη Φιλοσοφία να υπενθυμίζει στον πατέρα της Δία τον λόγο που την έστειλε στη Γη: ώστε να μπορούν οι άνθρωποι -που μέχρι τότε βυθισμένοι στην αμάθεια διαχειρίζονταν άσχημα και βίαια τις ζωές τους- να ζουν καλύτερα. Αρχικά, λέει, επισκέφθηκε την Ινδία, τους Βραχμάνες, κατόπιν την Αιθιοπία, την Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα και τέλος τη Θράκη, τον άγριο Βορρά. Τελικά έφθασε στους Έλληνες, όπου πίστευε πως θα εκτελούσε με ευκολία την αποστολή της. Όπως αποδείχτηκε όμως, τα πράγματα ήταν δυσκολότερα από ό,τι περίμενε.

Ύστερα από ένα ενθαρρυντικό ξεκίνημα, εμφανίστηκαν οι Σοφιστές και ανακάτεψαν τη φιλοσοφία με τις σοφιστείες. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι εκτέλεσαν τον Σωκράτη! H Φιλοσοφία συνέχισε παραπονούμενη για την όχι και τόσο υπέροχη διαμονή της στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, λέει, την εκτιμούν αν και δεν την πολυκαταλαβαίνουν. και υπάρχουν γνήσιοι φιλόσοφοι που αγαπούν και αναζητούν την αλήθεια, κι έτσι το όλο εγχείρημά της αξίζει τον κόπο. Υπάρχουν όμως και ψευτοφιλόσοφοι, που στοχεύουν μόνο στα λεφτά και τη φήμη, κι αυτοί την καθιστούν ανυπόληπτη και την κάνουν έξω φρένων. Και τώρα χρειάζεται λίγη θεϊκή βοήθεια για να βελτιώσει την κατάσταση.

Στον ελληνορωμαϊκό κόσμο η φιλοσοφία, καλώς ή κακώς, καθιερώθηκε ως ξεχωριστό γνωστικό πεδίο, με τις δικές του πρακτικές, τα δικά του κείμενα, τους δικούς του θεσμούς. Για τους λειτουργούς και για το ακροατήριό της είχε πολύ πιο επιτακτικό χαρακτήρα από ό,τι έχει για μας σήμερα. Η φιλοσοφία ήταν τότε για τον κόσμο μια φυσική προέκταση της συνηθισμένης καλής εκπαίδευσης, δεδομένης της σπουδαιότητας του καλώς ζήν και του σημαντικού ρόλου της φιλοσοφίας ως προς αυτό. Σε εμάς σήμερα -σε αντίθεση με τους αρχαίους— υπάρχει μια ένταση ανάμεσα στην ιδέα ότι η φιλοσοφία μάς δίνει τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τους εαυτούς μας και τον κόσμο και στην ιδέα ότι η φιλοσοφία είναι μια αυστηρή και διανοητικά απαιτητική ενασχόληση. 

O σημαντικός ρόλος στη ζωή τον οποίο κατείχε η φιλοσοφία στην αρχαιότητα έχει υποκατασταθεί από μια ποικιλία ενδιαφερόντων και επιδιώξεων· όμως η φιλοσοφία μετράει ακόμη, εξακολουθεί να έχει σημασία, και μπορούμε ακόμη με πολλούς τρόπους να συσχετίσουμε τα ενδιαφέροντά μας με εκείνα των αρχαίων και να διαπιστώσουμε πως η μελέτη τους οδηγεί με τον φυσικότερο τρόπο σε άμεση δέσμευση. Το παλιό πρόβλημα της Φιλοσοφίας παραμένει και, ελλείψει θεϊκής βοήθειας, θα πρέπει τη δουλειά να την κάνουμε εμείς και, για χάρη μας, να αναζητούμε την αλήθεια και να ξεσκεπάζουμε το ψεύδος.

Η επιστήμη, καθώς υπερεξειδικεύεται, χάνει σιγά σιγά την ζωή της

Φαίνεται ότι η επιστήμη, καθώς υπερεξειδικεύεται, χάνει σιγά σιγά την ζωή της.

Πώς λοιπόν και επιτρέπουμε να συμβαίνει αυτό; Αυτό συμβαίνει, αν δεν απατώμαι, επειδή είμαστε θύματα μιας μεγάλης αυταπάτης. Χωρίς να το συνειδητοποιούμε εξομοιώνουμε την πνευματική εργασία με την χειρωνακτική.

Έχουν ήδη περάσει εκατόν πέντε χρόνια από τότε που ο θεμελιωτής της πολιτικής οικονομίας, ο Άνταμ Σμιθ, έκανε την ακόλουθη παρατήρηση: Αν, σ’ ένα εργοστάσιο καρφιτσών, ένας μόνον εργάτης ήταν επιφορτισμένος να ισιώνει το σύρμα, να το κόβει, να το λευκαίνει, να σχηματίζει την μύτη και την κεφαλή, μετά βίας θα κατασκεύαζε είκοσι καρφίτσες την ημέρα. Αν όμως η εργασία κατανεμηθεί σε δέκα εργάτες και ο καθένας τους επιφορτισθεί με μία μόνον ενέργεια, τότε οι εργάτες αυτοί θα παράγουν άνετα σαράντα οκτώ χιλιάδες καρφίτσες την ημέρα, δηλαδή τέσσερις χιλιάδες οκτακόσιες ο καθένας. Η βιομηχανία επιτυγχάνει θαυμαστά αποτελέσματα με την κατανομή της εργασίας. Ο κάθε εργάτης πρέπει να έχει μια «ειδικότητα», θα είναι δε τόσο ικανότερος όσο νωρίτερα την έχει επιλέξει.

Ο λόγος είναι ότι αυτό που απαιτείται από την χειρωνακτική εργασία είναι προπάντων το να είναι γρήγορη, δεν είναι δε γρήγορη παρά μόνον αν είναι μηχανική. Γιατί η μηχανή δουλεύει γρηγορότερα από τον άνθρωπο; Διότι διαιρεί την εργασία, διότι σε κάθε μέρος της εργασίας αντιστοιχεί ένας ειδικός μηχανισμός. Κι εμείς, που όταν δουλεύουμε με τα χέρια μας παίρνουμε ως μοντέλο την μηχανή, δεν έχουμε τίποτε καλύτερο να κάνουμε από το να κατανέμουμε την εργασία όπως την κατανέμει αυτή. Και θα δουλεύουμε εξίσου γρήγορα και εξίσου καλά όταν θα είμαστε κι εμείς, με την σειρά μας, μηχανές.

Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά στον κόσμο του πνεύματος.

Κι ενώ δεν αποκτούμε την χειρωνακτική δεινότητα παρά υπό την προϋπόθεση ότι επιλέγουμε ένα ειδικό επάγγελμα και κάνουμε τους μυς μας να συστέλλονται σε μία μόνον επαναλαμβανόμενη κίνηση, δεν τελειοποιούμε, αντίθετα, κάποια από τις πνευματικές ικανότητές μας παρά υπό την προϋπόθεση ότι αναπτύσσουμε όλες τις άλλες. Από μόνη της, δεν μπορεί να κάνει τίποτα.

Χωρίστε την από το περιβάλλον της και δεν θα αργήσει να εξανεμιστεί, όμοια με τις χημικές εκείνες ουσίες που εξατμίζονται μόλις τις απομονώνουμε. Βέβαια, είναι πάντα μία αυτή που κυριαρχεί και που διακρίνουμε, όμως δεν στέκεται τόσο ψηλά παρά μόνον επειδή την στηρίζουν οι άλλες.

Θα την συγκρίνω με τον καλό εκείνο μουσικό που συναντούμε κάποιες φορές σε μια μέτρια ορχήστρα. Δεσπόζει και επιτυγχάνει να μην ακούμε παρά μόνον αυτόν. Ίσως όμως αποτύχει σ’ ένα σόλο, καθώς χρειάζεται την υποστήριξη από το σύνολο.

Αυτό ακριβώς, είναι που διακρίνει την ευφυΐα από το ένστικτο και τον άνθρωπο από το ζώο. Όλη η διαφορά του ζώου έγκειται σ’ αυτό, στο ότι είναι σαν τον ειδικό – κάνει πολύ καλά ό,τι κάνει, αλλά δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο.

Η μέλισσα, για να κατασκευάσει την κηρύθρα της, έχει επιλύσει ένα δύσκολο πρόβλημα τριγωνομετρίας. Θα επιλύσει όμως άλλα; Αυτός που δέχεται, όπως τολμά να υποστηρίζει ένας σύγχρονος φυσιοδίφης, ότι το ζώο κι εμείς καταγόμαστε από κοινό πρόγονο, δεν θα μπορεί άραγε να πει ότι η ευφυΐα μας έχει γίνει αυτό που είναι από τις ποικίλες συνήθειες που έχει σταδιακά αποκτήσει, ενώ η συνήθεια του ζώου έχει σιγά σιγά περιοριστεί και ατροφήσει στα στενά όρια μιας ειδικότητας;

Αφού, λοιπόν, η ποικιλία των ικανοτήτων μας είναι αυτό που μας διακρίνει, ας παραμείνουμε άνθρωποι.

Αν το μαθηματικό μυαλό συνίσταται στο να σκέφτεται κανείς σωστά και να εκφράζει με σαφήνεια αυτό που σκέφτεται, ποιος φιλόλογος δεν θα ήταν υποχρεωμένος να είναι και λίγο μαθηματικός; Είναι άραγε η φιλολογία κάτι άλλο από γεωμετρία χωρίς σχήματα, μεταφυσική χωρίς χονδροειδείς υπερβολές;

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Η αρετή είναι επιλογή. Το ίδιο και η κακία

Ο Αριστοτέλης αφιερώνει το 5ο κεφάλαιο των Ηθικών Νικομαχείων στο να ανασκευάσει την πλατωνική θέση «Ουδείς εκών κακός». Για τον ίδιο, οι επιλογές ανάμεσα στο καλό και το κακό υπάρχουν, καθώς «ο άνθρωπος είναι η αρχή των πράξεών του». (1112b31-32)

Όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης, η βούλησή μας αποβλέπει σε έναν σκοπό, ο οποίος αποτελεί το αντικείμενό της. Αν η αρετή εξαρτάται από εμάς και το ίδιο ισχύει και για την κακία. Οι επιλογές υπάρχουν, στο μέτρο που εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους: «Όσες ενέργειές μας εξαρτάται από εμάς να τις πράξουμε, από εμάς εξαρτάται και να μην τις πράξουμε, και σε όσες μπορούμε να πούμε όχι μπορούμε να πούμε και ναι. Αν λοιπόν εξαρτάται από εμάς το να πράττουμε το καλά και κακά πράγματα, το ίδιο εξαρτάται και να μην τα πράττουμε, και αν από αυτά εξαρτάται αν πράττουμε καλά ή κακά, από εμάς εξαρτάται να είμαστε καλοί ή κακοί». (1113b7-14)

Ο Αριστοτέλης προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Μπορεί να είναι κάποιος ευτυχισμένος ή κακός χωρίς τη θέλησή του; Η απάντηση είναι αρνητική. Κανείς δεν είναι ευτυχισμένος χωρίς τη θέλησή του, η κακία είναι εκούσια (μακάριος μὲν γὰρ οὐδεὶς ἄκων, ἡ δὲ μοχθηρία ἑκούσιον). Η μόνη αντίρρηση είναι αν δεχτούμε ότι δεν είμαστε η αιτία των πράξεών μας. Μπορεί να πράττουμε από άγνοια;

Ο Αριστοτέλης δεν παύει να επαναλαμβάνει ότι ο άνθρωπος ευθύνεται για την άγνοιά του. Απόδειξη ότι είναι υπεύθυνος για την άγνοιά του είναι ότι τιμωρείται από τους νομοθέτες, σε σημείο που να επιβάλλεται διπλάσια ποινή. Όσο είναι εκούσιες οι αρετές τόσο είναι και οι κακίες. Εξάλλου, ό,τι συμβαίνει με τα σωματικά ελαττώματα, άλλα προέρχονται από εμάς (μη εκγύμναση ή παραμέληση σώματος) και άλλα όχι (εκ γενετής αρρώστιες ή αναπηρίες κτλ.) το ίδιο συμβαίνει και με τα ψυχικά. Έχουν την αιτία τους στον άνθρωπο. «Γιατί η αρετή να είναι σε μεγαλύτερο βαθμό εκούσια από την κακία;».

Οι αρετές είναι μεσότητες και έξεις (συνήθειες) και οι πράξεις μας προέρχονται από εμάς, σαν να προστάζει ο ορθός λόγος, γι’ αυτό «έχουν την αρχή τους σε εμάς τους ίδιους και είναι εκούσιες». (1115b29-31)

Ο Αριστοτέλης επιστρέφει την ευθύνη στον άνθρωπο. Χωρίς δικαιολογίες. Η αρετή είναι εκλογή. Το ίδιο και η κακία. Εν κατακλείδι, επιλέγουμε τον εαυτό μας. Πας εκών κακός.

Τις εξεγέρσεις τις γεννάει η πρόοδος

Μια κοινωνία φθείρεται τόσο περισσότερο, όσο περισσότερα προβλήματα επιλύει και η μακροζωία της τόσο περισσότερο εξασφαλίζεται όσα λιγότερα επιλύει. Μια περίφημη ενέργεια του Τοκβίλ – και σ’ αυτήν την περίπτωση η μεταγενέστερη ιστορία τον δικαίωσε – είναι το ότι παρατήρησε ότι μια κοινωνία μάχεται τόσο περισσότερο εναντίον της εξουσίας, όσο το επίπεδο ικανοποιήσεως των αναγκών της είναι περισσότερο υψηλό. Με άλλα λόγια, οι διεκδικήσεις γίνονται περισσότερο επιθετικές όταν έχουν ήδη στεφθεί από μεγάλη επιτυχία, και κυρίως όταν η ελπίδα να κατακτηθούν συνεχώς μεγαλύτερα πλεονεκτήματα δεν φαίνεται μάταιη, γεγονός το οποίο προϋποθέτει μια ουσιώδη εμπειρία ευημερίας και ελευθερίας … Εν ολίγοις δεν είναι η στασιμότητα και η οπισθοδρόμηση που γεννούν τις εξεγέρσεις, αλλά η πρόοδος, επειδή αυτή δημιούργησε τα αγαθά, χάρη στα οποία οι εξεγέρσεις δεν είναι πια μάταιες.

Αυτός ο «νόμος» του Τοκβίλ χρειάζεται μια μικρή παραλλαγή, επειδή φυσικά υπάρχουν εξεγέρσεις που ξεκινούν από την αθλιότητα, αν και, ιδίως στον τρίτο κόσμο, οι επαναστάσεις συχνά αρχίζουν με την έναρξη του εκσυγχρονισμού και της βελτιώσεως και από την πεποίθηση ότι υπάρχουν τα μέσα για να ζήσει ο κόσμος καλύτερα. Οφείλουμε όμως να παραδεχθούμε ότι ο νόμος μοιάζει περισσότερο έγκυρος, όσο οι κοινωνίες είναι πιο περίπλοκες και συνομιλούν χωρίς φόβο με ένα κράτος και μια διοίκηση που είναι υπερτροφικά, που θεωρούνται ή είναι αποτελεσματικά και αγκυροβολημένα στη δημοκρατική παράδοση. Αυτό συμβαίνει επειδή ο νόμος απαιτεί να μπορεί η πολιτική θέληση της κοινωνίας να αντιπαρατεθεί στο κράτος, δηλαδή στην πραγματικότητα να γίνει πιο ισχυρή από αυτό.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.23.1-4.24.2)


[4.23.1] Ἀλέξανδρος δέ, ἄγων τοὺς ὑπασπιστὰς καὶ τῶν ἑταίρων ἱππέων ὅσοι μὴ σὺν Ἡφαιστίωνι ἐτετάχατο καὶ τῶν πεζεταίρων καλουμένων τὰς τάξεις καὶ τοὺς τοξότας καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας καὶ τοὺς ἱππακοντιστάς, προὐχώρει ἐς τὴν Ἀσπ‹ασ›ίων τε καὶ Γουραίων χώραν καὶ Ἀσσακηνῶν. [4.23.2] πορευθεὶς δὲ παρὰ τὸν Χόην καλούμενον ποταμὸν ὀρεινήν τε ὁδὸν καὶ τραχεῖαν καὶ τοῦτον διαβὰς χαλεπῶς τῶν μὲν πεζῶν τὸ πλῆθος βάδην ἕπεσθαί οἱ ἐκέλευσεν, αὐτὸς δὲ ἀναλαβὼν τοὺς ἱππέας ξύμπαντας καὶ τῶν πεζῶν τῶν Μακεδόνων ἐς ὀκτακοσίους ἐπιβιβάσας τῶν ἵππων ξὺν ταῖς ἀσπίσι ταῖς πεζικαῖς σπουδῇ ἦγεν, ὅτι τοὺς ταύτῃ οἰκοῦντας βαρβάρους ξυμπεφευγέναι ἔς τε τὰ ὄρη τὰ κατὰ τὴν χώραν ἐξηγγέλλετο αὐτῷ καὶ ἐς τὰς πόλεις ὅσαι ὀχυραὶ αὐτῶν ἐς τὸ ἀπομάχεσθαι. [4.23.3] καὶ τούτων τῇ πρώτῃ καθ᾽ ὁδὸν πόλει ᾠκισμένῃ προσβαλὼν τοὺς μὲν πρὸ τῆς πόλεως τεταγμένους ὡς εἶχεν ἐξ ἐφόδου ἐτρέψατο καὶ κατέκλεισεν ἐς τὴν πόλιν, αὐτὸς δὲ τιτρώσκεται βέλει διὰ τοῦ θώρακος ἐς τὸν ὦμον· τὸ δὲ τραῦμα οὐ χαλεπὸν αὐτῷ ἐγένετο· ὁ γὰρ θώραξ ἔσχε τὸ μὴ οὐ διαμπὰξ διὰ τοῦ ὤμου ἐλθεῖν τὸ βέλος· καὶ Πτολεμαῖος ὁ Λάγου ἐτρώθη καὶ Λεοννάτος.
[4.23.4] Τότε μὲν δὴ ἵνα ἐπιμαχώτατον τοῦ τείχους ἐφαίνετο ἐστρατοπεδεύσατο πρὸς τῇ πόλει· τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ὑπὸ τὴν ἕω, διπλοῦν γὰρ τεῖχος περιεβέβλητο τῇ πόλει, ἐς μὲν τὸ πρῶτον ἅτε οὐκ ἀκριβῶς τετειχισμένου οὐ χαλεπῶς ἐβιάσαντο οἱ Μακεδόνες, πρὸς δὲ τῷ δευτέρῳ ὀλίγον ἀντισχόντες οἱ βάρβαροι, ὡς αἵ τε κλίμακες προσέκειντο ἤδη καὶ ὑπὸ τῶν βελῶν πάντοθεν ἐτιτρώσκοντο οἱ προμαχόμενοι, οὐκ ἔμειναν, ἀλλὰ κατὰ τὰς πύλας ὡς ἐπὶ τὰ ὄρη ἐκπίπτουσιν ἐκ τῆς πόλεως. [4.23.5] καὶ τούτων οἱ μὲν ἐν τῇ φυγῇ ἀποθνήσκουσιν, ὅσους δὲ ζῶντας ἔλαβον αὐτῶν, ξύμπαντας ἀποκτείνουσιν οἱ Μακεδόνες, ὅτι ἐτρώθη ὑπ᾽ αὐτῶν Ἀλέξανδρος ὀργιζόμενοι· οἱ πολλοὶ δὲ ἐς τὰ ὄρη, ὅτι οὐ μακρὰν τῆς πόλεως τὰ ὄρη ἦν, ἀπέφυγον. τὴν πόλιν δὲ κατασκάψας ἐς Ἄνδακα ἄλλην πόλιν ἦγε. ταύτην δὲ ὁμολογίᾳ ἐνδοθεῖσαν κατασχὼν Κρατερὸν μὲν ξὺν τοῖς ἄλλοις ἡγεμόσι τῶν πεζῶν καταλείπει αὐτοῦ ἐξαιρεῖν ὅσαι ἂν ἄλλαι πόλεις μὴ ἑκοῦσαι προσχωρῶσι καὶ τὰ κατὰ τὴν χώραν ὅπως ξυμφορώτατον ἐς τὰ παρόντα κοσμεῖν.
[4.24.1] Αὐτὸς δὲ ἄγων τοὺς ὑπασπιστάς τε καὶ τοὺς τοξότας καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας καὶ τὴν Κοίνου τε καὶ Ἀττάλου τάξιν καὶ τῶν ἱππέων τὸ ἄγημα καὶ τῶν ἄλλων ἑταίρων ἐς τέσσαρας μάλιστα ἱππαρχίας καὶ τῶν ἱπποτοξοτῶν τοὺς ἡμίσεας ὡς ἐπὶ τὸν ποταμὸν τὸν † Εὐας.... πόλεως προὐχώρει, ἵνα ὁ τῶν Ἀσπασίων ὕπαρχος ἦν· καὶ διελθὼν πολλὴν ὁδὸν δευτεραῖος ἀφίκετο πρὸς τὴν πόλιν. [4.24.2] οἱ δὲ βάρβαροι προσάγοντα αἰσθόμενοι Ἀλέξανδρον ἐμπρήσαντες τὴν πόλιν ἔφευγον πρὸς τὰ ὄρη. οἱ δ᾽ ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον εἴχοντο τῶν φευγόντων ἔστε ἐπὶ τὰ ὄρη, καὶ φόνος πολὺς γίγνεται τῶν βαρβάρων, πρὶν ἐς τὰς δυσχωρίας φθάσαι ἀπελθόντας.

***
[4.23.1] Ο Αλέξανδρος οδηγώντας τους υπασπιστές και όσους εταίρους ιππείς δεν είχαν ταχθεί με τον Ηφαιστίωνα και τις φάλαγγες των λεγομένων πεζεταίρων και τους τοξότες και τους Αγριάνες και τους ιππακοντιστές προχώρησε προς την περιοχή των Ασπ‹ασ›ίων και των Γουραίων και των Ασσακηνών. [4.23.2] Αφού βάδισε μέσα από έναν ορεινό και ανώμαλο δρόμο κατά μήκος του ποταμού που λεγόταν Χόης και τον πέρασε με δυσκολία, διέταξε τις δυνάμεις του πεζικού να τον ακολουθούν με αργό βηματισμό. Ο ίδιος πήρε μαζί του όλους τους ιππείς και ανέβασε στα άλογα οκτακόσιους περίπου από τους πεζούς Μακεδόνες με τις ασπίδες τους· άρχισε να προχωρεί με ταχύτητα, επειδή τον πληροφόρησαν ότι οι βάρβαροι που κατοικούσαν εκεί είχαν καταφύγει στα βουνά της περιοχής και σε όσες πόλεις τους ήταν οχυρές, για να πολεμήσουν από αυτές. [4.23.3] Επιτέθηκε στην πρώτη από τις πόλεις που συνάντησε στον δρόμο του και έτρεψε αμέσως σε φυγή με έφοδο τους βαρβάρους που είχαν παραταχθεί μπροστά από την πόλη· τους έκλεισε μέσα στην πόλη, τραυματίσθηκε όμως ο ίδιος στον ώμο από βέλος που διαπέρασε τον θώρακά του. Το τραύμα του δεν ήταν σοβαρό, γιατί ο θώρακας εμπόδισε το βέλος να διαπεράσει πέρα-πέρα τον ώμο του. Τραυματίσθηκαν επίσης ο Πτολεμαίος, ο γιος του Λάγου, και ο Λεοννάτος.
[4.23.4] Τότε, λοιπόν, ο Αλέξανδρος στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη, στο μέρος του τείχους που φαινόταν πιο ευπρόσβλητο. Την επόμενη μέρα, μόλις χάραζε, επειδή ήταν περιτειχισμένη η πόλη με διπλό τείχος, οι Μακεδόνες παραβίασαν χωρίς δυσκολία το πρώτο, γιατί πραγματικά ήταν πρόχειρα χτισμένο. Στο δεύτερο όμως τείχος οι βάρβαροι αντιστάθηκαν για λίγο, αλλά όταν τοποθετήθηκαν πλέον οι σκάλες και τραυματίζονταν από όλες τις μεριές με τα βέλη όσοι μάχονταν στις επάλξεις, δεν παρέμειναν στη θέση τους, αλλά διέφυγαν από τις πύλες προς τα βουνά, έξω από την πόλη. [4.23.5] Από τους βαρβάρους άλλοι σκοτώθηκαν κατά τη φυγή, ενώ όσους συνέλαβαν ζωντανούς οι Μακεδόνες τους σκότωσαν όλους, οργισμένοι, επειδή είχαν τραυματίσει τον Αλέξανδρο. Οι περισσότεροι όμως βάρβαροι διέφυγαν προς τα βουνά, επειδή αυτά ήταν κοντά στην πόλη τους. Ο Αλέξανδρος αφού κατέσκαψε την πόλη αυτή, προχώρησε προς τα Άνδακα, μια άλλη πόλη. Και την πόλη αυτή, που παραδόθηκε ύστερα από συμφωνία, κατέλαβε ο Αλέξανδρος. Άφησε εκεί τον Κρατερό μαζί με τους άλλους αρχηγούς του πεζικού, για να καταλάβουν όσες άλλες πόλεις δεν προσχωρούσαν με τη θέλησή τους και για να τακτοποιήσουν τα ζητήματα της περιοχής, όπως καλύτερα συνέφερε κατά την παρούσα περίσταση.
[4.24.1] Ο ίδιος οδηγώντας τους υπασπιστές και τους τοξότες και τους Αγριάνες και τις φάλαγγες του Κοίνου και του Αττάλου και το άγημα του πεζικού και τέσσερις περίπου ιππαρχίες από τους λοιπούς εταίρους και τους μισούς ιπποτοξότες προχώρησε προς τον ποταμό †Ευασ… πόλη, όπου ήταν ο ύπαρχος των Ασπασίων. Αφού διάνυσε μεγάλην απόσταση, έφθασε τη δεύτερη μέρα στην πόλη. [4.24.2] Όταν αντιλήφθηκαν οι βάρβαροι ότι πλησίαζε ο Αλέξανδρος, πυρπόλησαν την πόλη τους και έφυγαν προς τα βουνά. Οι στρατιώτες του Αλεξάνδρου ακολούθησαν από κοντά μέχρι τα βουνά τους βαρβάρους που έφευγαν και σκότωσαν πολλούς, πριν προλάβουν να αποχωρήσουν στα δύσβατα μέρη.