Οι χριστιανοί, κόπτονται συχνά, ότι η δική τους θρησκεία είναι η “μόνη αληθινή”, δεν είναι σαν των άλλων, δεν είναι θρησκεία αλλά αυθεντικό βίωμα που απαντά στην υποτιθέμενη κλήση του Θεού στον άνθρωπο. Αγνοούν, αν δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς, όλα τα προβλήματα αυθεντικότητας και ιστορικότητας των γραφών τους και λένε “αφού εμείς βιώνουμε τον Χριστό, τι σημασία έχουν όλα αυτά; έχουμε τις “αποδείξεις” για αυτό που ψάχνουμε, γιατί τις βιώνουμε καθημερινά και αισθανόμαστε υπέροχα στην επαφή του βιώματος αυτού”.
Βέβαια το να ανακαλύπτεις κάτι προσωπικό για το οποίο έχεις ήδη πειστεί από μικρός ότι υπάρχει, αφού και άλλοι σε διαβεβαιώνουν ότι αρκετοί το έχουν “βιώσει”, είναι ένα αμφιλεγόμενο από τη φύση του θέμα. Άλλωστε με την ίδια θέρμη και οι άλλοι θεϊστές ανακαλύπτουν τον δικό τους θεό, αφού αυτόν είχαν πειστεί από μικροί να θεωρούν ως τον μόνο αληθινό, και ο κοινωνικός τους περίγυρος μόνο αυτή την προοπτική θα δεχόταν. Είναι προφανές εδώ ,ότι αυτό, αν και όσο δουλεύει,
προϋποθέτει τον έλεγχο της κοινωνίας, ώστε ο κάθε ένας πιστός από την γέννησή του να είναι μέσα στο δεδομένο για αυτούς περιβάλλον, χωρίς να αποκλείει ότι κάποιος φανατικά πιστός δεν μπορεί να το ξεπεράσει.
Το βίωμα λοιπόν προϋποθέτει, εκτός από τον περίγυρο, την τυφλή πίστη που κτίζεται με την κατήχηση σταδιακά από την κούνια. Αυτό που κάνει ο πιστός είναι να προσεύχεται και να παρακαλεί τον θεό του, και αυτός “
αν τον κρίνει άξιο”, ή “
αν η πίστη του είναι τόσο δυνατή”, “
αν η έφεσή του για απάντηση αληθινή και αυθεντική”, τότε
ίσως του “μιλήσει” και έτσι “
ίσως” γίνει η καλούμενη και “αποκάλυψη” δηλαδή θα “βιώσει την επαφή με το θείο”, που όπως διατείνονται είναι πολύ ωραία και έτσι θα προετοιμαστεί για την ένωσή του με αυτόν, όταν πεθάνει ή αναστηθεί, όπως πιστεύουν οι χριστιανοί
.
Το ότι η θρησκεία ενεργεί σαν ναρκωτικό το έχει ήδη σημειώσει ο Μαρξ, αλλά εμείς θα σταθούμε περισσότερο στις προϋποθέσεις για το “φτιάξιμο” αυτό. Επειδή βέβαια όλες αυτές οι προϋποθέσεις είναι έωλες, έχουν και την περίπτωση να μην είναι “εκ Θεού το βίωμα αλλά εκ Διαβόλου”, αν δεν πολυταυτίζεται με τα συμπεράσματα που θέλουν, αλλά ούτε με αυτό θα ασχοληθώ τώρα.
Όποιος έχει ασχοληθεί με άλλες θρησκείες, ξέρει ότι όλες, λίγο πολύ, τα ίδια λένε ή παραπλήσια, η δε προσπάθεια που κάνει ο πιστός είναι ολωσδιόλου παρόμοια. Όταν κάποιος προσεύχεται, η διαλογίζεται ή λέει μανδράς ή “κύριε ελέησον”, ή “ωμ”, ή “χάρε Κρίσνα” ή μετράει το κομπολόι, δεν κάνει τίποτα άλλο, από ένα είδος τελετουργίας με τον εαυτό του, ενώ απευθύνεται σε ένα λογιζόμενο ως “ανώτερο ον” ή σε μια ανώτερη δύναμη, που το προσωποποιεί φυσικά ανάλογα με την θρησκεία του σε κάποιον θεό ή άγιο, προφήτη, δάσκαλο ή οτιδήποτε θεωρεί ότι μπορεί να του μιλήσει με σοφία.
Στην ουσία φέρνει τον εαυτό του σε αυτοσυγκέντρωση, κατάνυξη, ή διαλογισμό. Αυτό σημαίνει ότι έχει συνειδητά ή ασυνείδητα, κλείσει (ή προσπαθεί να κλείσει) τις περισσότερες λειτουργίες του σώματος και του μυαλού και έχει αφήσει μόνο αυτές που του χρειάζονται εκείνη την στιγμή. Θέλει απεγνωσμένα μια απάντηση μια συμβουλή και όλο του το “είναι” στρέφεται σε αυτή την αναζήτηση. Είναι απλά μια προσπάθεια συνειδητού περιορισμού των χιλιάδων σκέψεων του εγκεφάλου και προσήλωσης στο ζητούμενο και τίποτα άλλο.
Κατά την διάρκεια αυτής της τελετουργίας, ή και μετά, μπορεί να νομίσει ότι παίρνει και απαντήσεις από ένα τυχαίο συμβάν, ή όραμα που θα το μεταφράσει σαν απάντηση, το οποίο δεν είναι τίποτα άλλο από μια
ξεκάθαρη κατανόηση του μυαλού του. Άλλωστε το πως ο νους μας αποσυμβολίζει τα πράγματα και τους δίνει σημασία είναι εξαιρετικά πολύπλοκος, αλλά η Επιστήμη έχει απαντήσει σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο αυτής της λειτουργίας. Εμείς μπορούμε να κατανοήσουμε τα αποτελέσματα με μερικά απλά ίσως και φαινομενικά άσχετα στοιχεία: Ο Rudolf Arnheim, στο “Τέχνη και Οπτική Αντίληψη - Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης” (Εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1999), αναφέρει πολλά και ενδιαφέροντα για το θέμα μας των σχημάτων που βλέπουμε σαν αποτέλεσμα της όρασης και της παρατήρησης...
Η όραση παίρνει το ακατέργαστο υλικό της εμπειρίας και δημιουργεί μια διάταξη γενικών μορφών, οι οποίες ισχύουν όχι μόνο σε μια μεμονωμένη περίπτωση αλλά και σε αναρίθμητες άλλες παρόμοιες (σ. 61).
Η πρόσφατη ψυχολογική σκέψη, λοιπόν μας ενθαρρύνει στο να θεωρήσουμε την όραση ως μια δημιουργική δραστηριότητα του ανθρωπίνου νου. Η αντίληψη επιτυγχάνει στο αισθητηριακό επίπεδο αυτό που στη σφαίρα της λογικής είναι γνωστό ως κατανόηση... Η όραση είναι ενόραση (σ. 62).
Το σχήμα του αντικειμένου που βλέπουμε δεν εξαρτάται μόνον από την προβολή του στον αμφιβληστροειδή σε μια δεδομένη στιγμή. Για να ακριβολογήσουμε, η εικόνα καθορίζεται από το σύνολο των οπτικών εμπειριών που είχαμε απ' αυτό το αντικείμενο, ή απ' αυτό το είδος αντικειμένου κατά την διάρκεια της ζωής μας (σ. 63).
Σε ένα πείραμα γνωστό στους σπουδαστές της ψυχολογίας, αποδείχθηκε ότι η αντίληψη και η αναπαραγωγή ασαφών σχημάτων επηρεάζεται από προφορικές οδηγίες (σ. 65).
Η επίδραση της μνήμης αυξάνεται όταν κάποια προσωπική ανάγκη κάνει τον παρατηρητή να θέλει να δει αντικείμενα δεδομένων αισθητών ιδιοτήτων. O Gombrich λέει: “Όσο μεγαλύτερη βιολογική σχέση έχει ένα αντικείμενο μ' εμάς, τόσο περισσότερο θα είμαστε σε ετοιμότητα να το αναγνωρίσουμε -και συνεπώς θα είναι πιο ανεκτικά τα κριτήριά μας μορφολογικής συμφωνίας. Ένας άνδρας που περιμένει την φίλη του στη γωνία ενός δρόμου θα τη βλέπει σχεδόν σε κάθε γυναίκα που πλησιάζει, κι αυτή η τυραννία του μνημονικού ίχνους θα ενδυναμώνεται όσο περνάνε τα λεπτά στο ρολόι” (σ. 66).
Το ότι η εμφάνιση στο όνειρο ή στο “όραμα” οικείων μορφών είναι θέμα του μυαλού και είναι ανεξάρτητο “εξωτερικής επέμβασης”, φαίνεται επίσης από το ότι οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν στα όνειρά τους μορφές που απέδιδαν σε ένα από τους 12 θεούς τους ή τις αμέτρητες άλλες θεότητές τους. Ένας χριστιανός βλέπει τον Χριστό, την Παναγία ή τον τάδε άγιο, ένας μουσουλμάνος τον προφήτη, ή τους δικούς τους άγιους, κάποιος άλλος τον πατέρα του ή ένα αγαπημένο ή ακόμα και γνωστό πρόσωπο (τον δάσκαλό του, έναν πολιτικό ή οποιονδήποτε γνωστό ζωντανό ή και νεκρό). Ο κάθε ένας μορφοποιεί τα πάντα ανάλογα με τις απαντήσεις που θέλει το υποσυνείδητό του να του δώσει και με τις εικόνες που του είναι ποιο οικείες ή πιο κατάλληλες ανά περίπτωση, δηλαδή με φορέα μια μορφή που είναι η κατάλληλη για αυτό.
Όσοι έχουν την εμπειρία της φροντίδας ενός υπερήλικα, ξέρουν ότι συχνά τα όνειρα, οι σκέψεις και ο λόγος σε αυτούς τους ανθρώπους, συγχέονται πολύ εύκολα μεταξύ ονείρου, σκέψης-φαντασίας και πραγματικότητας, χωρίς να είναι προφανής ή ξεκάθαρη η διάκριση.
Σε πειράματα που έγιναν (αναφέρθηκε και παραπάνω από τον Arnheim) έβαλαν δύο ομάδες ανθρώπων να δουν μια ταινία γεμάτη από παράσιτα σαν αυτά που βλέπαμε στις αναλογικές τηλεοπτικές οθόνες όταν δεν υπάρχει σταθμός, στην πρώτη δεν είπαν τίποτα, ζήτησαν μόνο να αναφέρουν στο τέλος ότι εικόνες δουν, ενώ στην δεύτερη είπαν ότι υπάρχουν οπωσδήποτε κάποιες εικόνες που φαίνονται αν προσέξει κανείς με προσοχή. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να σας πω ποια ήταν τα αποτελέσματα. Όλη η πρώτη ομάδα δεν είδε τίποτα, ενώ η δεύτερη σε μεγάλο ποσοστό περίγραψε συγκεκριμένες εικόνες και συγκεκριμένες φιγούρες που νόμιζε ότι “είδε” στα παράσιτα της ταινίας.
Σ' αυτή τη σχετική και μικρή ταινιούλα, με τίτλο “Ανθρώπινη σκέψη, κοινά σφάλματα”, έχει κάποια από τα στοιχεία που μπορούν να μας βοηθήσουν στην κατανόηση της ανθρώπινης σκέψης και οπτικής.
Το θέμα αυτό μπορούμε να το κατανοήσουμε καλύτερα ίσως σαν θέμα ψυχολογίας. Όταν μας προβληματίζει κάτι, και στο μυαλό μας έχουμε βασανιστικά ερωτήματα, δεν σημαίνει ότι το μυαλό μας επίσης, δεν δημιουργεί και αρκετές απαντήσεις. Μόνο που αυτές είναι στο υποσυνείδητο και θέλουν τον χρόνο τους για να ωριμάσουν και να φανερωθούν. Το ποια θα προκρίνουμε και ποιο θα είναι το αίτιο-σύμβολο που θα νομίσουμε ότι είναι η απάντηση, μπορεί να φαίνεται τυχαίο ή στιγμιαίο, ανάλογο και με άλλα ερεθίσματα, άλλα μέσα μας έχει ήδη δομηθεί. Στα όνειρα για παράδειγμα, γίνεται με την μορφή μιας οικείας φιγούρας όπως ήδη είπαμε, στον ξύπνιο μας από σχετικές καταστάσεις–σύμβολα, οράματα, ή τυχαίους θορύβους και εικόνες που μόνο εκείνη την στιγμή συνειδητοποιούμε ως σχετικές με το θέμα μας και που μας φαίνονται σαν η μόνη σωστή απάντηση, ή μας οδηγούν σε αυτή. Φυσικά οι φιγούρες αυτές δεν υπάρχουν, απλά τα μάτια μας μορφοποιούν τα πάντα, ακόμα και τον θόρυβο σε εικόνες αφού έχουν προγραμματιστεί από την φαντασία μας και την ιδεολογία μας, έτσι το μυαλό είναι αυτό που τις κάνει να έχουν κάποιο συγκεκριμένο νόημα για την δεδομένη περίπτωση. Το ίδιο συμβαίνει και στον ξύπνιο μας. Βλέπουμε μια εικόνα στην τηλεόραση που αναφέρεται σε αυτό ακριβώς που σκεπτόμαστε, και έτσι παίρνουμε την απάντησή μας. Φυσικά οι εικόνες στατιστικά είναι χιλιάδες, αλλά μόνο εκείνη την στιγμή το μυαλό μας δίνει την σημασία της σχετικότητας, για να δέσει την “αφήγησή” του.
Είναι προφανές ότι τέτοιες εμπειρίες μπορεί να έχει ο κάθε ένας είτε είναι θρήσκος είτε όχι.
Το πρόβλημα είναι ότι ο θρήσκος, την εμπειρία αυτή την αποδίδει ευθέως στον θεό του (δεν μπορεί καν να φανταστεί και άλλο αίτιο, αφού σε αυτόν κατά βάση απευθύνεται), αλλά το χειρότερο είναι ότι αν είναι φανατικός ή νεοφώτιστος, πάντως οπωσδήποτε με την προτροπή του ιερατείου του,
προσπαθεί την δική του κατανόηση στο βίωμα αυτό να το περάσει σαν απόλυτη αλήθεια και στους άλλους.
Σήμερα η επιστήμη της νευροφυσιολογίας έχει βρει το σημείο του εγκεφάλου που δίνει πληροφορίες, που κανονικά δραστηριοποιούνται κάτω από έντονη διανοητική προσπάθεια ή διανοητικό/σωματικό στρες. Μάλιστα, ενεργοποιώντας τα σημεία αυτά δίνει ο ερευνητής κατά βούλησή του στους εθελοντές-δοκιμαζόμενους την εικόνα μορφών στον χώρο που δεν υπάρχουν. Αυτά δηλαδή που συνήθως φαίνονται σαν οπτασίες ή άγγελοι ή οικείες μορφές. Η ψυχολογία-ψυχανάλυση έχει επίσης φθάσει σε ένα εξαιρετικό σημείο κατανόησης των ονείρων σαν μια εξωτερίκευση του υποσυνείδητου. Πράγματα και καταστάσεις που είναι θαμμένες ή κρυμμένες μέσα μας, εμφανίζονται περισσότερο ή λιγότερο συμβολικά μέχρι να συνειδητοποιηθούν και να βγουν τελείως στο φως της συνείδησής μας (δεν είναι τυχαίο το φαινόμενο της ονείρωξης ειδικά στους έφηβους, που δεν έχουν βρει φυσιολογική διέξοδο αλλά και στους φανατικούς πιστούς που καταπιέζουν τα σεξουαλικά ένστικτα στον ξύπνιο τους). Υποτίθεται ότι και η ύπνωση μπορεί και δουλεύει με αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα. Το θέμα είναι ότι πολλά βιώματα που στο παρελθόν δεν είχαμε καμιά δυνατότητα να κατανοήσουμε και τα αποδίδαμε εύκολα σε θεϊκή συμβολή ή παρέμβαση, σήμερα είναι κατανοητά και αξιοποιήσιμα σε μεγάλο βαθμό, σαν εκφράσεις του ψυχισμού μας και κυρίως εξωτερίκευση υποσυνείδητων καταστάσεων.
Από την άλλη, μπορεί ένας θρήσκος να πει ότι η θρησκεία του έχει -υποτίθεται- τις δικές της λύσεις (άσχετα πως τις λέει η επιστήμη) για όλα αυτά τα θέματα (φυσικά ξέρουμε ότι και οι άλλες θρησκείες ισχυρίζονται το ίδιο, άσχετα αν τις νοηματοδοτούν με διαφορετικούς τρόπους). Μόνο που οι λύσεις ή τα συμπεράσματα που βγαίνουν από αυτές, εξαρτώνται από πολλούς και αστάθμητους παράγοντες που και οι ίδιοι οι θεϊστές προβάλλουν για να προλάβουν την συχνή αποτυχία τους, όπως σωστή κατήχηση, αληθινή πίστη, έφεση, αυθεντικότητα διάθεσης, αληθινή αγάπη για τον θεό τους, διάθεση του θεού τους (αν τον κρίνει άξιο, όπως λένε οι χριστιανοί) κ.λπ. κ.λπ., οι παράγοντες αυτοί όμως δεν είναι αποδεκτοί από τους άλλους θεϊστές που βάζουν δικούς τους αντίστοιχα παράγοντες και καθόλου αποδεκτοί από τους μη θεϊστές, άρα δεν έχουν παγκόσμια και καθολική ισχύ. Αντίθετα η επιστήμη είναι το μοναδικό σίγουρο και κοινό όπλο που έχουμε σαν ανθρωπότητα για την κατανόηση και ίσως επίλυση αυτών των καλούμενων ψυχικών φαινομένων και βιωμάτων.
Κάποτε κλήθηκε ο Ιπποκράτης στα Άβδηρα να εξετάσει για
τρέλα τον Δημόκριτο, διότι υπήρχαν παράπονα για αυτόν ότι δεν φέρεται
φυσιολογικά, και ότι γελάει με παράξενο τρόπο, κάθε φορά που αντίκριζε
ανθρώπους. Ακολουθεί μέρος της
«εξέτασης».
«Εσύ νομίζεις πως δύο είναι οι αιτίες του γέλιου μου, τα
καλά και τα άσχημα.Εγώ όμως γελώ με
ένα μόνο, τον άνθρωπο, τον γεμάτο ανοησία, κενό από οτιδήποτε σωστό, που όλα του
τα σχέδια μοιάζουν με του μικρού παιδιού και που υποφέρει τους αβάσταχτους
μόχθους χωρίς να υπάρχει καμιά
ωφέλεια.
Πόσο γέλιο προκαλεί την επίμοχθη και κρυφή γη να αγαπούν
και να υβρίζουν τη φανερή. Άλλοι αγοράζουν σκυλιά, άλλοι άλογα κι άλλοι βάζοντας
σύνορα σε μια μεγάλη περιοχή την ονομάζουν ιδιωτική τους περιουσία.
Άλλοι πάλι που θέλουν να έχουν στην
κατοχή τους μεγάλη έκταση, δεν το μπορούν μόνοι τους. Τότε σπεύδουν να παντρευτούν γυναίκες που ύστερα
από λίγο καιρό τις διώχνουν, τις αγαπούν, τις μισούν, κάνουν παιδιά επειδή τα
θέλουν κι ύστερα τα διώχνουν τελείως. Τι είναι αυτή η κενή από περιεχόμενο και
αλόγιστη βιασύνη που σε τίποτα δεν διαφέρει από τη
μανία;
Πολεμούν τους ομοφύλους τους και δεν επιθυμούν την ησυχία.
Στήνουν ενέδρες στους βασιλιάδες, διαπράττουν φόνους, σκάβουν τη γη ζητώντας
ασήμι κι όταν το βρουν θέλουν να αγοράσουν γη κι όταν αγοράσουν τη γη πουλούν
τους καρπούς της και πουλώντας τους καρπούς της πάλι παίρνουν ασήμι. Πώς
βρίσκονται συνέχεια σε μεταβολή, πώς μεταβάλλουν συνέχεια την κατάστασή
τους.
Σκοτώνουν ο ένας τον άλλον, δεν σέβονται τους νόμους,
αδιαφορούν για τη δύσκολη κατάσταση των φίλων και της πατρίδας τους, πλουτίζουν
με πράγματα ανάξια που δεν έχουν ψυχή, δίνουν όλη την περιουσία τους για να
αγοράσουν ανδριάντες, γιατί τους φαίνεται πως τα αγάλματα μιλούν, αλλά τους
ανθρώπους που μιλούν λέγοντας την αλήθεια τους μισούν. Ζητούν ότι τους είναι δύσκολο, γιατί όταν κατοικούν στη
στεριά ποθούν τη θάλασσα κι όταν μένουν σε νησί ποθούν την ηπειρωτική χώρα κι
όλα τα διαστρέφουν με βάση τη δική τους επιθυμία. Φαίνονται πως επαινούν την
ανδρεία στον πόλεμο, αλλά κάθε μέρα νικιούνται από την ακολασία, τη φιλαργυρία
κι όλα τα άλλα πάθη από τα οποία πάσχουν. Είναι όλοι τους Θερσίτες της
ζωής.
Αυτοί, όμως, σαν να βάδιζαν σε σταθερό και σίγουρο δρόμο,
ξεχνούν τις συμφορές που τους βρίσκουν συνεχώς και με διάφορους τρόπους
επιθυμούν αυτά που φέρνουν λύπη, επιζητούν εκείνα που τους βλάπτουν και
ρίχνονται σε μεγάλες συμφορές. Γιατί λοιπόν, Ιπποκράτη, μέμφθηκες το γέλιο μου;
Γιατί κανένας δεν γελά με τη δική του ανοησία, αλλά καθένας κοροϊδεύει την
ανοησία του άλλου. Το γέλιο μου
κατακρίνει την απερισκεψία των ανθρώπων, το ότι δεν έχουν ούτε μάτια ούτε
αυτιά.»
