Έτσι μ᾽ αυτά· μα όταν κακό σού θέλει ένας θεός, ποτέ δε θα μπορούσες να σωθείς, μ᾽ όση δύναμη κι αν έχεις. Την άλλη μέρα, που ήτανε να γίνουν με του ήλιου την ανατολή οι αγώνες με τα γρήγορα τ᾽ άλογα, και κείνος 700 με πολλούς άλλους μπήκε αρματοδρόμους. Ένας ήταν Αχαιός, ένας Σπαρτιάτης, δυο Λίβυες οδηγούσαν στα ζεμένα πάνω άρματά τους, πέμπτος μεταξύ των ο Ορέστης με θεσσαλικές φοράδες, και με ξανθά πουλάρια Αιτωλός έκτος, ο έβδομος Μάγνης, ο όγδοος μ᾽ άλογ᾽ άσπρα απ᾽ την Αινία, κι ένατος από την πόλη τη θεόχτιστη των Αθηνών, και τέλος ένας Βοιωτός το δέκατο είχεν άρμα. Ακίνητοι στη θέση που οι ορισμένοι 710 κριτές βάλαν με κλήρο τον καθένα με τ᾽ άρμα του, μεμιάς, μόλις ακούστη το σύνθημα της σάλπιγγας, χυμήξαν παρακινώντας τ᾽ άλογα και σειόντας τα χαλινάρια κι ευθύς γιόμισε όλο το στάδιο από των βροντερών αρμάτων τον κρότο και μαζί σύννεφο η σκόνη σηκώνονταν ψηλά κι όλοι, μια μάζα, δε χαριτώναν τις κεντιές, ζητώντας να προσπεράσουν τ᾽ αλλουννού τ᾽ αξόνια κι απ᾽ τ᾽ αλογίσιο φρούμασμα έξω νά ᾽βγουν· γιατί μ᾽ αφρούς τούς γέμιζαν τις πλάτες και τους τροχούς φυσομανώντας τ᾽ άτια. Εκείνος, οδηγώντας το άρμα πάντα 720 κοντά κοντά στην τελευταία κολόνα, την έπαιρνε ξυστά με του αξονιού του τη μύτη κι άφηνε λάσκα το απ᾽ έξω δεξί άλογό του, ενώ έσφιγγε τα γκέμια του άλλου πού ήταν προς το μέρος της στήλης. Κι ως εδώ στέκανε καλά όλ᾽ οι δίφροι· μα ξαφνικά, τ᾽ άλογα του Αινιάνα αφηνιάζουν, δεν ακούν πια γκέμι, και πάνω στην καμπή του έχτου των δρόμου προς τον έβδομο, πέφτουν με τα μούτρα στο Βαρκαίο επάνω τ᾽ άρμα, και πια τότε μετά το ένα κακό κι οι άλλοι από πίσω σύντριβε ο ένας τ᾽ αλλουνού τ᾽ αμάξι και σωριάζονταν, που όλος ο στίβος γύρω 730 της Κρίσας γιόμισε ιππικά ναυάγια.
Καινούριο ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος, το μυθιστόρημα[1] πιστεύουμε ότι σχηματίστηκε προς το τέλος του 2ου και τις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα για να ικανοποιήσει ως αφήγημα τις ανάγκες ενός όλο και μεγαλύτερου αναγνωστικού κοινού. Όμως από τα πρώτα αλεξανδρινά μυθιστορηματικά έργα (π.χ. από το φανταστικό ταξίδι στα νησιά του Ισημερινού, όπως το είχε περιγράψει ο Ιάμβουλος από τη Συρία, και από την ερωτική ιστορία του Νίνου και της Σεμίραμης στα παλάτια της Βαβυλώνας, όπως τη διηγόταν ένας άγνωστός μας συγγραφέας) δε σώθηκαν παρά αποσπάσματα.
Αν επιχειρούσαμε να ορίσουμε το μυθιστόρημα ως λογοτεχνικό είδος, θα λέγαμε ότι αποτελεί μακρόπνοη διήγηση όπου τα πρόσωπα, οι τόποι και τα γεγονότα μπορεί ή να είναι όλα τελείως φανταστικά, ή να είναι άλλα φανταστικά άλλα πραγματικά πρόσωπα, γεγονότα και τόποι που ο συγγραφέας τα συσχετίζει και τα παρουσιάζει με περισσότερη ή λιγότερη ελευθερία. Το μυθιστόρημα, όπως από την αρχή παρουσιάστηκε, είναι εξαιρετικά σύνθετο είδος: μέσα του συνδυάζονται στοιχεία από το έπος, την τραγωδία και την κωμωδία, την ερωτική ποίηση, την ιστορία, τη βιογραφία, τη ρητορεία, την εθνογραφία, τις ταξιδιωτικές περιγραφές κ.ά.
Η τυπική για τα μυθιστορήματα υπόθεση έχει ως αφετηρία έναν κεραυνοβόλο και αμοιβαίο έρωτα, που όμως δεν ευοδώνεται, καθώς από κακή τύχη (ναυάγιο, αρπαγή, πειρατεία κ.τ.ό.) ο νέος και η κόρη βρίσκονται ο ένας μακριά από τον άλλον. Ακολουθούν πλήθος περιπέτειες, δοκιμασίες, κίνδυνοι, αγώνες και αγωνίες, ώσπου με τη βοήθεια των θεών η δύναμη της αγάπης τους και η πίστη τους ανταμείβονται: ξαναβρίσκονται, αναγνωρίζονται και ολοκληρώνουν τον έρωτά τους. Κατά κανόνα τα ονόματά τους συνθέτουν τον τίτλο του μυθιστορήματος.
Στον 1ο μ.Χ. αιώνα ανήκουν Τὰ περὶ Χαιρέαν καὶ Καλλιρρόην του Χαρίτωνα από την Αφροδισιάδα της Καρίας. Το μυθιστόρημα τοποθετείται στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Η Καλλιρρόη είναι τάχα κόρη του γνωστού μας Ερμοκράτη, στρατηγού των Συρακούσιων, και ο Χαιρέας γιος ενός πολιτικού αντιπάλου του - αλλά βέβαια ολόκληρη η υπόθεση, όπου παρεμβαίνουν ο Έρωτας, η Αφροδίτη και η Τύχη, είναι φανταστική.
Προς το τέλος του 1ου μ.Χ. αιώνα φαίνεται να έχουν γραφτεί Τὰ κατ᾽ Ἄνθειαν καὶ Ἁβροκόμην ἐφεσιακά του Ξενοφώντα από την Έφεσο, ένα τυπικό στην υπόθεσή του μυθιστόρημα, όπου μέσα του συναντούμε αφομοιωμένα θέματα γνωστά μας από την τραγωδία: ο γιδοβοσκός, π.χ., που του δίνουν την Άνθεια γυναίκα, αλλά δεν την αγγίζει γιατί σέβεται την προτέραν εὐγένειαν, συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ο χωρικός σύζυγος της Ηλέκτρας στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη.
Περιθωριακό ήταν το θέμα του έρωτα στο ταξιδιωτικό μυθιστόρημα του Αντώνιου Διογένη (1ος/2ος μ.Χ. αι.) Τὰ ὑπὲρ Θούλην[2] ἄπιστα, που μας σώθηκε σε περίληψη. Με αλλεπάλληλες περιπέτειες, συναντήσεις, διηγήσεις και αναδιηγήσεις ο Αντώνιος είχε καταφέρει σε 24 βιβλία να καταγράψει όλα τα απίστευτα που οι ήρωες του είδαν και έζησαν στις περιπλανήσεις τους όχι μόνο στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη αλλά και στις θάλασσες του Βορρά, ακόμα και στο φεγγάρι. Δίκαια το μυθιστόρημα θεωρήθηκε υπόδειγμα τερατολογίας, και ο Λουκιανός δεν έχασε την ευκαιρία να το παρωδήσει.
Μόνο σε περίληψη μας σώζονται τα Βαβυλωνιακά του Ιάμβλιχου από τη Συρία, που έζησε προς τα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα. Η υπόθεση τοποθετείται στη Μεσοποταμία, όπου ο κακός βασιλιάς της Βαβυλώνας θέλει να παντρευτεί την όμορφη Σινωνίδα, που ωστόσο αγαπά τον Ροδάνη. Έτσι αρχίζουν μια σειρά από περιπέτειες, στην ξηρά και στα ποτάμια τούτη τη φορά, όπου συνεργούν αγριομέλισσες, κοράκια, μαγικά φίλτρα, θαυματουργές ιάσεις, χρυσάφια και φαντάσματα - στοιχεία που πολύ θυμίζουν ανατολίτικα παραμύθια.
Σύγχρονος του Ιάμβλιχου ήταν ο Αχιλλέας Τάτιος από την Αλεξάνδρεια, που έγραψε ένα από τα πιο γνωστά στον καιρό του μυθιστορήματα, Τὰ κατὰ Λευκίπην καὶ Κλειτοφῶντα. Η υπόθεση δεν παρουσιάζει πρωτοτυπία· διαφορετικός είναι όμως ο τρόπος της αφήγησης: ο συγγραφέας έχει τάχα φτάσει στη Σιδώνα της Φοινίκης, στον ναό της Αστάρτης, όπου θαυμάζει, και περιγράφει αναλυτικά, ένα ζωγραφικό πίνακα με την αρπαγή της Ευρώπης. Εκεί γνωρίζει έναν όμορφο νέο, τον Κλειτοφώντα, που του διηγείται ολόκληρο το μυθιστόρημα. Αυτός ο έμμεσος τρόπος αφήγησης, η έκφραση της εικόνας και πολλά ακόμα στοιχεία στο μυθιστόρημα του Αχιλλέα Τάτιου μαρτυρούν τη συγγένεια που φυσικό ήταν να υπάρχει ανάμεσα στα μυθιστορήματα και στα έργα της δεύτερης σοφιστικής.
Στα κατὰ Λευκίππην καὶ Κλειτοφῶντα οι ήρωες δεν ήταν εξαρχής υποδειγματικοί εραστές· οι περιπέτειες ήταν που βάθυναν τον έρωτα και στέριωσαν την πίστη τους. Αντίθετα, στο μυθιστόρημα Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην του Λόγγου από τη Λέσβο (2ος/3ος μ.Χ. αι.) ο δεκαπεντάχρονος βοσκός και η δεκατριάχρονη βοσκοπούλα είναι, στο ειδυλλιακό περιβάλλον της Μυτιλήνης όπου ζουν, πέρα για πέρα αυθόρμητοι, απλοί και απονήρευτοι. Αυτή τους την αθωότητα διατηρούν, και αυτή τους προστατεύει σε ολόκληρη τη διήγηση, ώσπου ύστερα από πολλές περιπέτειες να σμίξουνε ξανά και να ευτυχήσουν.
ΗΛΙΟΔΩΡΟΥ ΑΙΘΙΟΠΙΚΑ
Το διασημότερο μυθιστόρημα των ελληνορωμαϊκών χρόνων ήταν, δίκαια, τα Αἰθιοπικά του Ηλιόδωρου από την Έμεσα της Φοινίκης (3ος/4ος μ.Χ. αι.). Πρωταγωνίστρια η Χαρίκλεια, κόρη του βασιλικού ζεύγους της Αιθιοπίας, που όμως είχε γεννηθεί λευκή και η μητέρα της την έστειλε να μεγαλώσει στους Δελφούς. Εκεί γνώρισε τον Θεσσαλό αθλητή Θεαγένη, απόγονο τάχα του Αχιλλέα, τον αγάπησε, φύγαν μαζί για την Αιθιοπία, αλλά τους έπιασαν ληστές στις εκβολές του Νείλου. Εδώ, στη μέση της υπόθεσης, αρχίζει το μυθιστόρημα, που συνεχίζεται με χίλιες μύριες περιπέτειες, ώσπου η Χαρίκλεια να αναγνωριστεί από τους γονείς της, να παντρευτεί τον αγαπημένο της και να ανακηρυχτούν και οι δύο ιερείς του Απόλλωνα Ηλίου.
Αυτή η απροσδόκητη ιεροσύνη, η επιμονή του συγγραφέα να συζητά θέματα θεϊκής πρόνοιας και δικαιοσύνης, η αναμφισβήτητη ορθοφροσύνη και ευσέβεια όχι μόνο των πρωταγωνιστών αλλά και άλλων προσώπων - όλα τοποθετούν τα Αἰθιοπικά σε ένα χαρακτηριστικό για την εποχή τους κλίμα βαθιάς θρησκευτικότητας. Δεν απορούμε όταν νεότεροι συγγραφείς υποστήριξαν ότι ο Ηλιόδωρος έγινε αργότερα χριστιανός, και μάλιστα επίσκοπος.
Αναμφισβήτητα, ο Ηλιόδωρος είχε ταλέντο: επινόησε την πλοκή, ταχτοποίησε την ύλη, ζωντάνεψε τα πρόσωπα, δημιούργησε δραματικές καταστάσεις - όλα με αξιοπρόσεχτη αφηγηματική μαστοριά. Είναι πραγματικά κρίμα που η αττικιστική γλώσσα και το συνακόλουθο επίπλαστο ύφος εμείωναν την αξία ενός έργου που ωστόσο η επιτυχία του και η επίδρασή του ήταν για πολλούς αιώνες μεγάλη. ------------------------------ 1. Η ονομασία είναι νεότερη, αλλά παραπέμπει στον αρχαιοελληνικό όρο μυθιστορία.
2. Η Θούλη των Αρχαίων ταυτίζεται πότε με την Ισλανδία, πότε με τη Νορβηγία.
Η δύναμη, είτε πραγματική είτε σαν ψευδαίσθηση, είναι αυτή που μας βοηθάει να σταθούμε στα πόδια μας. Μαθαίνοντας και αναλύοντάς τη, βλέπουμε πως χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Στην ποιοτική και την ποσοτική. Η πραγματική δύναμη έρχεται μέσα από την ποιότητα, καθώς πάντα είναι ανώτερη της ποσότητας. Για ακόμα μία φορά πίσω από κάθε σχετική θεωρία, κρύβεται ο αγαπημένος μουσάτος ψυχολόγος της καρδιάς μας, μα φυσικά δε θα μπορούσε να είναι άλλος πέρα από τον Σίγκμουντ Φρόιντ.
Μας έδωσε να καταλάβουμε ότι η αληθινή και ατόφια δύναμη προέρχεται μέσα από τα τρωτά μας σημεία, δηλαδή τις αδυναμίες μας. Αυτές οι αδυναμίες είναι πάσης φύσεως και κύριο μέλημά μας είναι να τις αναγνωρίσουμε. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν, κοιτάξαμε ποτέ να εμβαθύνουμε σε αυτές ή απλά φοβόμαστε να τις κοιτάξουμε; Η αλήθεια είναι πως ο περισσότερος κόσμος φοβάται να αντικρίσει και να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του, γιατί έχει στο πίσω μέρος του μυαλού του την αποτυχία, τη σύγχυση και τις θεωρεί ένα δύσβατο βουνό.
Αδυναμίες υπάρχουν από απλές, για παράδειγμα η ευαισθησία, έως οι πολύ συνθέτες, όπως το να μην μπορείς να αντιμετωπίσεις τους υφιστάμενούς σου. Το μυστικό είναι να τις δούμε σαν φίλες, ή ακόμα καλύτερα σαν ερωμένες και να κοιτάξουμε να τις αποδεχτούμε σαν κομμάτι μας. Τότε, όλη η δυσκολία θα γίνει απόλαυση και ο δρόμος θα γίνει βάτος σαν να περπατάμε σε ένα ήσυχο μονοπάτι στη μέση του βουνού. Η αντιμετώπιση των αδυναμιών, μας οδηγεί σε αποτελέσματα που άλλοτε χρειάζονται προσπάθεια για να τελειοποιηθούν και άλλοτε είναι ατόφια.
Για να τις αντιμετωπίσουμε θα πρέπει να ελαχιστοποιήσουμε την αναβλητικότητά μας διότι αυτός είναι ο χειρότερος εχθρός των ανθρώπων σε οποιονδήποτε τομέα. Ένα σημαντικό βήμα για την αποτροπή αυτής, είναι να το δουλέψουμε το να εντάξουμε στην καθημερινότητά μας τον προγραμματισμό, που θα έχει ως βάση την αντίληψη και την εξάσκηση των αδυναμιών μας. Σε αυτό το κομμάτι, όλα βρίσκονται πίσω από την εξοικείωσή μας με αυτές, καθώς εκείνη μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε τα πράγματα από άλλη οπτική γωνία, μια που να μας προσφέρει απλόχερα την απάντηση σε αυτά που μας προβληματίζουν χρόνια.
Όταν φτάσουμε στο σημείο να έχουμε εξοικειωθεί και αντιμετωπίσει τις αδυναμίες μας, είτε με αποτελεσματικότητα είτε με εν μέρει διόρθωσή τους, τότε αισθανόμαστε το έναυσμα μέσα μας για το κάτι παραπάνω, μια προτροπή και ώθηση προς τα μπροστά. Δεν είναι λίγες οι φορές που διακρίνουμε αδυναμίες που δεν μπορούν να βελτιωθούν ή να διορθωθούν. Εκεί έρχεται να μας ταρακουνήσει και να μας βοηθήσει η εναρμόνιση του Εγώ μας, με αυτές. Το παν είναι η αρμονία μέσα μας, με οτιδήποτε κι αν ασχολούμαστε. Να μάθουμε να ζούμε με αδυναμίες σαν να είναι τα πιο δυνατά κομμάτια μας. Τα αναπόσπαστα.
Το όλο θέμα γυρνάει όμως γύρω από το πόσο το θέλουμε για τον εαυτό μας αυτό, το πόσο είμαστε διατεθειμένοι να το δουλέψουμε και κατά πόσο επιζητούμε την ηρεμία και την πραγματική δύναμη. Αυτό είναι το πρωταρχικό βήμα και μετά ακολουθούν τα υπόλοιπα, διακρίνεται παντού στη ζωή ότι με θέληση γίνονται σχεδόν όλα, αλλά με μέθοδο τα πάντα .Τότε και μόνο τότε θα έχουμε την πραγματική δύναμη στα χέρια μας. Δύναμη που θα μας οδηγεί σαν το αστέρι του νότου τους ναυτικούς στο νότιο ημισφαίριο, κάνοντάς μας ισχυρούς σαν μέγας οδηγός, απλά και πιστά να μας ακολουθεί και να την ακολουθούμε. Ας το ψάξουμε μέσα μας, είναι από τα λίγα πράγματα που μας δίνουν το πραγματικό νόημα της ζωής και την πραγματική ισχύ.
Υπάρχει λάθος και σωστό στον χωρισμό; Πολλές φορές λέμε πως στον χωρισμό φαίνεται ο χαρακτήρας του άλλου αλλά αυτό που βολικά ξεχνάμε είναι ότι σ’ έναν χωρισμό δε βλέπουμε τον χαρακτήρα του άλλου αλλά μια πιεσμένη και στρεσαρισμένη version του εαυτού του. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν για να μην κριθούμε; Μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό;
Υπάρχουν τόσες αιτίες χωρισμού και όσες είναι οι αιτίες, είναι και οι τρόποι που μπορεί ένα ζευγάρι να χωρίσει. Κι όσο κι αν φαίνεται περίεργο υπάρχουν και ήρεμοι χωρισμοί. Σπάνια συμβαίνει, αφού συνήθως το αίμα μας βράζει αλλά εάν είστε τυχεροί θα έχετε την τιμή ενός ήρεμου και ώριμου χωρισμού. Θα αναφερθούμε όμως στις δύσκολες, ψυχοφθόρες και συνήθως εξαιρετικά κουραστικές καταστάσεις που μετά από καμιά δεκαετία ελπίζουμε να θυμόμαστε και να γελάμε.
Όσο κι αν πληγώνει ο λόγος του χωρισμού, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι εάν η διαδικασία είναι εξίσου άσχημη με τον λόγο είναι ακόμα χειρότερα. Καμιά φορά δεν αναγνωρίζουμε το άτομο που έχουμε απέναντί μας, αφού δεν πιστεύαμε ποτέ ότι το ταίρι μας θα έκρυβε μια τέτοια πλευρά του χαρακτήρα του από εμάς. Και βιαζόμαστε να κρίνουμε και ίσως άθελά μας να ξεκινάμε έναν άσχημο ψυχολογικό πόλεμο με το άτομο που έχουμε απέναντί μας για να δούμε ποιος θα πληγώσει ποιον πιο πολύ, καταλήγοντας σε ισοπαλία με τις δύο ομάδες να μαζεύουν τα κομμάτια τους. Θα έπρεπε να παίρνουμε τόσο σοβαρά τους χωρισμούς; Πώς μπορούμε να το αποφύγουμε όλο αυτό;
Δύο αρχές είναι από τις πιο σημαντικές στη ζωή, ο σεβασμός κι ο αυτοσεβασμός. Πρέπει να ξέρουμε να σεβόμαστε ακόμα και τα άτομα που αντιπαθούμε αλλά και τον εαυτό μας. Κανένας δεν είναι ιδιοκτησία μας αλλά κι εμείς δεν είμαστε ιδιοκτησία κανενός. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ανεχτούμε τα καμώματα κάποιου που θέλει να μας μειώσει κατά τη διαδικασία αυτή. Εάν εμείς είμαστε υπαίτιοι του χωρισμού πρέπει να βάλουμε στην άκρη τον εγωισμό μας και να το παραδεχτούμε και στο ταίρι αλλά και στον εαυτό μας. Επιβάλλεται να μπούμε στη θέση του ατόμου που πληγώσαμε και να είμαστε προετοιμασμένοι για την αντίδραση που θα λάβουμε, έντονη ή μη. Εξάλλου είδαμε πώς κατέληξε το πρώτο άτομο που είπε «νίπτω τας χείρας μου». Καλό είναι να μην πούμε οτιδήποτε μπορεί να πληγώσει το άλλο άτομο και ας ανεχτούμε και λίγο κλάμα και φωνή –μέχρι ένα επιτρεπτό όριο βέβαια. Ούτως ή άλλως το άτομο απέναντί μας θρηνεί ένα τέλος.
Όταν τώρα εμείς είμαστε που μας χωρίζουν γίνεται το πράγμα λίγο περίπλοκο, διότι καμιά φορά ίσως και να μην είχαμε ιδέα ότι το ταίρι μας δεν ένιωθε καλά ή είχε τέτοιες σκέψεις. Στην περίπτωση που το ξέραμε, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να βλέπεις ένα άτομο να αποχωρεί απ’ τη ζωή σου σε στιγμή που ίσως εσύ δε θέλεις. Λογικό είναι να «κλωτσήσουμε» (ψυχολογικά μιλώντας), να φωνάξουμε και να κλάψουμε, όμως εάν το σκεφτούμε με ηρεμία, τι θα μας προσφέρει όλο αυτό; Πολύ πιθανόν τίποτα. Ίσως και να τσακωθούμε τόσο πολύ με το άτομο που έχουμε απέναντί μας, όσο δεν τσακωθήκαμε σε ολόκληρη τη σχέση. Βεβαίως και θα εκφράσουμε τα συναισθήματά μας και τη λύπη μας αλλά πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού πρέπει να έχουμε τον εαυτό μας. Άμα δε μας θέλουν μια, δε τους θέλουμε εκατό! Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κάποιο με το έτσι και το θέλω να μείνει μαζί μας και στο κάτω-κάτω άμα δεν τρελαίνεται για πάρτι μας πολύ νερόβραστο θα καταλήξει το αίσθημα και η ζωή είναι μικρή για άνοστο έρωτα και φαΐ.
Οι χωρισμοί είναι σαν το πένθος. Κάθε άνθρωπος θα αντιμετωπίσει διαφορετικά τα συναισθήματά του και οι υπόλοιποι δεν έχουμε δικαίωμα να κρίνουμε ή να σχολιάσουμε κακόβουλα τις κινήσεις ενός ανθρώπου που ζει το δικό του ερωτικό προσωπικό δράμα. Οι άνθρωποι θα φανούν από άλλα πράγματα, πιο ουσιαστικά και πιο βαθιά, όχι από έναν χωρισμό κι αυτό κατά βάθος –πολύ βάθος καμιά φορά– όλοι το ξέρουμε, απλώς επιλέγουμε να το αγνοούμε γιατί μας απαλύνει τον πόνο. Αντί να ρίχνουμε τον απέναντι για να νιώσουμε εμείς καλύτερα, ας σταθούμε στα δικά μας πόδια, ώστε να καταφέρουμε επιτέλους να πάμε στο επόμενο κεφάλαιο. Μόνο κακό δε μου ακούγεται αυτό εμένα.
Όταν βρισκόμαστε απέναντι από τον χωρισμό είτε είναι η διακοπή γάμου ή μιας μεγάλης σχέσης, οι ψυχολογικές και συναισθηματικές διαδικασίες που ακολουθούν είναι ίδιες με της απώλειας-πένθους. Οι αλλαγές που θα φέρει στη ζωή μας είναι μεγάλες και χρειάζεται χρόνος για να μπορέσει το άτομο να βρει ξανά τα πατήματά του και τις σταθερές του.
Χωρισμός
Το σημαντικότερο είναι η μορφή της σχέσης, δηλαδή το αν βγούμε από μια καλή, μέτρια ή κακοποιητική σχέση. Καμιά φορά μπορεί να μας επιβληθεί βίαια ο χωρισμός γιατί ο σύντροφος αποφασίζει να φύγει αναπάντεχα, έτσι στην κάθε μορφή αντιστοιχεί κι η ανάλογη δυσκολία.
Πόσο πονάει ο χωρισμός και γιατί;
Με τον άνθρωπο που βρισκόμαστε μέσα στη σχέση έχουμε δημιουργήσει δεσμούς, συνήθειες, καθημερινότητα, όνειρα. Έχουμε επενδύσει σε αυτή τη σχέση και αναπτύσσουμε χωρίς μεγάλη προσπάθεια προσδοκίες.
Όταν έρθει το τέλος εκτός από το σύντροφο, βιώνουμε και την απώλεια όλων των παραπάνω.
Χάνεται ο δεσμός, έρχεται η μοναξιά, αλλάζουν οι συνήθειές μας και η καθημερινότητά μας και βρισκόμαστε απέναντι στη διαπραγμάτευση των ονείρων μας που πριν τα θεωρούσαμε δεδομένα.
Σε περίπτωση διαζυγίου οι αλλαγές είναι μεγαλύτερες με θέματα που αφορούν παιδιά, περιουσία, οικονομικά, στέγη και συχνά υπάρχουν σοβαρές συγκρούσεις.
Πολύ συχνά ο χωρισμός μεταφράζεται ως πόνος και ακόμη συχνότερα ως σωματικός πόνος.
Είναι γεγονός ότι ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται ως πραγματικό τον πόνο της ψυχής και αντιδρά με σωματικά συμπτώματα.
Ανακαλύπτουμε ένα νέο εαυτό μέσα απο το χωρισμό
Πολύ συχνά ακούμε από τα ζευγάρια που βιώνουν το χωρισμό να λένε, ότι με άλλο άνθρωπο παντρεύτηκαν ή είχαν σχέση και με άλλον άνθρωπο χωρίζουν.
Γιατί να συμβαίνει αυτό;
Στον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει και στα γονίδιά μας βρίσκουμε τα βασικά στοιχεία που δομούν το χαρακτήρα μας, τα εξωτερικά ερεθίσματα που λαμβάνουμε από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον μας βάζουν λιθαράκια για τη συνεχή εξελιξή μας.
Αυτό που μεταμορφώνει έναν άνθρωπο είναι η συμπεριφορά του απέναντι στους άλλους καθώς και τα αισθήματά του. Κι έτσι καταλήγουμε στο ότι οι άνθρωποι δεν αλλάζουν, η συμπεριφορά τους αλλάζει. Αν κάποιος μας συμπεριφερθεί με άσχημο τρόπο η αιτία είναι όσα νιώθει για εμάς και ποια είναι η θέση του στη ζωή μας.
Ο χωρισμένος άνθρωπος είναι πληγωμένος, ιδιαίτερα όταν η απόφαση του χωρισμού δεν του ανήκει, και ξαφνικά δεν τον αναγνωρίζουμε γιατί έχει βγάλει ό,τι άσχημο μπορεί να κουβαλά και το βγάζει από τον πόνο.
Υπερνικά το άσχημο συναίσθημα και έτσι σκοπός του είναι να πληγώσει. Έτσι απέναντί μας έχουμε μια άλλη μορφή, όχι αυτόν που αγαπήσαμε, ερωτευτήκαμε και κάναμε όνειρα για κοινή ζωή.
Κι έτσι αναπόφευκτα μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο κι όσο αρνητικές πληροφορίες μας στέλνει, τόσο πιο αγνώριστος γίνεται και μας δημιουργεί την ανάγκη να υψώσουμε το εγώ μας και να στείλουμε πίσω περισσότερα άσχημα από αυτά που λάβαμε.
Και ξαφνικά γίναμε δύο ξένοι γεμάτοι θυμό και ένταση με αλλοιωμένα πρόσωπα χωρίς να αναγνωρίζουμε ο ένας τον άλλον.
Τα στάδια του χωρισμού
Τα στάδια του χωρισμού όπως είπαμε είναι ίδια με τα στάδια της απώλειας-πένθους:
Το άτομο που χωρίζει ανάλογα με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του περνάει τα στάδια με την αντίστοιχη διάρκεια και βαρύτητα.
Η άρνηση είναι μια διαδικασία όπου το άτομο δεν μπορεί να αποδεχτεί το γεγονός, πολλές φορές κρύβει ελπίδα αυτό το στάδιο.
Στην ψυχολογία είναι ένας σημαντικός μηχανισμός άμυνας.
Έπειτα ακολουθεί ο θυμός, η ψυχολογία της οργής.
Έχει παραδεχτεί το άτομο το χωρισμό και ξεκινάει τα ξεσπάσματα. Τα συναισθήματα σε αυτό το στάδιο έχουν απίστευτες εναλλαγές. Θυμώνει με το σύντροφό του αλλά και με τον εαυτό του!
Διαπραγμάτευση είναι το στάδιο του επαναπροσδιορισμού του χωρισμού, όπου ίσως σκεφτεί κάποιος την επανασύνδεση.
Το άτομο ξεκινά τους συμβιβασμούς και υπάρχει ο κίνδυνος του συναισθηματικού πισωγυρίσματος! Όσο γρηγορότερα βγει το άτομο από αυτό το στάδιο, τόσο ευκολότερα θα καταλήξει στην αποδοχή!
Και προχωρά στο στάδιο της κατάθλιψης, ίσως το δυσκολότερο στάδιο του χωρισμού.
Το στάδιο με τους μεγάλους φόβους της μοναξιάς, της απαξίωσης του εαυτού και της αδυναμίας. Στο στάδιο αυτό νιώθει την απώλεια ως την μεγαλύτερη αλήθεια.
Στο τελικό στάδιο της αποδοχής το άτομο έχει σταθεί όρθιο, έχει αναγνωρίσει και έχει αποδεχτεί το τέλος. Αρχίζει τα μελλοντικά βήματα καθώς αφήνει πίσω το παρελθόν. Συχνά ξεκινά και η αναζήτηση νέου συντρόφου.
Εργαλεία για να γίνει πιο ανώδυνος ένας χωρισμός είναι η ενασχόληση μας με τη δουλειά μας, η απόκτηση νέου χόμπι, το περπάτημα στον καθαρό αέρα, οι καλές παρέες, νέοι στόχοι και αποφυγή απομόνωσης.
Ο πόνος είναι προσωρινός. Ρωτήστε τον εαυτό σας αν θα θυμόσαστε αυτή την κατάσταση σε ένα χρόνο. Τότε θα δείτε πόσο σημαντική είναι. Μοιάζει αδύνατο τη στιγμή που το βιώνεις αλλά ο χρόνος έρχεται και κάνει τη δουλειά του!
Και μην ξεχνάμε ότι έχουμε πάντα τη δυνατότητα να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός φίλου, αν διαπιστώσουμε ότι δε μπορούμε να πάμε μόνοι μας παρακάτω!
Η ρόδινη αναπόληση (Rosy retrospection) αναφέρεται στην τάση μας να θυμόμαστε το παρελθόν με περισσότερη συγκίνηση από ότι το παρόν, αν και όλα παρέμειναν ίδια. Είναι μια γνωστική μεροληψία που συμβαδίζει παράλληλα με την έννοια της νοσταλγίας, αν και η τελευταία δεν συνεπάγεται πάντα μια προκατειλημμένη ανάμνηση. Η φράση προέρχεται από το αγγλικό ιδίωμα, «γυαλιά με τριαντάφυλλο», όπου οι άνθρωποι βλέπουν τα πράγματα του παρελθόντος πολύ καλύτερα (ρόδινα) από ό, τι ήταν, μέσω ενός παραμορφωτικού καθρέπτη.
Και φυσικά μία προκατειλημμένη αντίληψη του παρελθόντος σε σχέση με το παρόν, μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβείς αξιολογήσεις και των δύο χρονικών περιόδων. Και να βλέπουμε το παρελθόν ως καλύτερο από ότι ήταν. Με μια παραμορφωμένη άποψη του παρελθόντος ως σημείο αναφοράς, η σημερινή προοπτική γίνεται επίσης παραμορφωμένη, αντιληπτή ως χειρότερη από ό, τι μπορεί να είναι στην πραγματικότητα.
Οι πολιτικές συνέπειες μιας τέτοιας προκατειλημμένης γνώμης μπορεί να είναι τεράστιες.
Πρόσφατα, με το δημοψήφισμα του Brexit το 2016 πολλοί θυμόντουσαν ότι το παρελθόν (χωρίς την ΕΕ) ήταν υπέροχο. Το δημοψήφισμα το έβλεπαν ως μία προσπάθεια να επανακτήσουν την υπέροχη ανεξαρτησία τους, όπου ζούσαν την παλιά καλή εποχή. Οι μισοί Βρετανοί ενήλικες άνω των 50 ανέφεραν ότι η ζωή στο παρελθόν ήταν προτιμότερη από τη ζωή σήμερα.
Γιατί συμβαίνει
Η γνωστική μεροληψία ρόδινη αναπόληση Rosy retrospection είναι ένα προϊόν του πώς οι εγκέφαλοί μας επεξεργάζονται τη μνήμη με την πάροδο του χρόνου. Ένας λόγος για τον οποίο οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ενήλικες έχουν μια πιο ρόδινη εικόνα του παρελθόντος, μπορεί να οφείλεται στο ότι αυτές οι χρονικές περίοδοι συμπίπτουν με περισσότερο συναισθηματικές σημαντικές αναμνήσεις. Μάλιστα οι πιο ζωντανές μακροχρόνιες αναμνήσεις προέρχονται συχνά από τις ηλικίες μεταξύ 10 και 30 ετών, με μια συγκέντρωση αναμνήσεων προσωπικών γεγονότων που συμβαίνουν κατά τη δεκαετία των ’20, όταν συμβαίνουν πολλές από τις σημαντικές στιγμές της ζωής.
Ένας γνωστικός απολογισμός του χάσματος αναμνήσεων δείχνει μεγαλύτερα επίπεδα ορμονών και νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη, οι οποίες ενεργοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό σε νεότερα άτομα, και παίζουν κρίσιμο ρόλο στον σχηματισμό επεισοδιακής μνήμης. Οι νέοι τείνουν επίσης να είναι πιο αισιόδοξοι για το μέλλον. Όταν σκέφτονται το παρελθόν, οι άνθρωποι μπορεί να μην βασίζονται απαραίτητα στην ανάμνηση των ακριβών γεγονότων και περιστάσεων του ίδιου του παρελθόντος του, αλλά από το πώς ένιωσε κάποιος εκείνη την εποχή, κάτι που μπορεί να είναι μια ζωντανή ανάμνηση αισιοδοξίας και ορμονικής ενηλικίωσης.
Εκτός από την ηλικία, η έρευνα έχει δείξει ότι οι αρνητικές αυτοβιογραφικές αναμνήσεις – το σύστημα μνήμης που αποτελείται από προηγούμενες εμπειρίες που δημιουργούν μια προσωπική αφήγηση της ζωής – είναι πιο περίπλοκες και εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου σε σχέση με τις θετικές. Αυτό σημαίνει ότι, όταν αξιολογείτε το παρελθόν, θετικά γεγονότα σε σχέση με αρνητικά είναι δυσανάλογα πιο προσιτά από ό, τι όταν αξιολογούν το παρόν.
Γιατί είναι σημαντικό
Η ρόδινη αναπόληση είναι μια υπενθύμιση ότι αυτό που είναι ζωντανό στη μνήμη δεν είναι πάντα αληθινό. Οι πεποιθήσεις μας για τον κόσμο, για το παρελθόν και για τη σημερινή κοινωνία καθοδηγούν τις αποφάσεις και τις προτιμήσεις μας για το μέλλον.
Παρόλο που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα οι μηχανές χρόνου, μια λανθασμένη προτίμηση για τις παλιές καλές μέρες μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες σε οργανωτικούς και πολιτικούς τομείς, καθώς οι αποφάσεις σχετικά με το μέλλον είναι συχνά συνάρτηση κάποιας αξιολόγησης που έγινε στο παρελθόν ή στο παρελθόν.
Επιπλέον, μια ανακριβής άποψη των γεγονότων του παρελθόντος μπορεί να οδηγήσει στην άδικη κρίση των μελλοντικών γεγονότων. Και χωρίς να αποθηκεύσετε αρνητικές εμπειρίες, μπορεί να μην ενσωματώσετε εποικοδομητικά σχόλια.
Οι ρόδινοι μηχανισμοί μπορούν δυνητικά να βοηθήσουν ώστε να εξηγήσουν γιατί οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν μερικές φορές τα ίδια λάθη του παρελθόντος.
Πώς να το αποφύγετε
Αν και μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί η αίσθηση του συναισθήματος ότι κάτι είναι αλήθεια, η αληθινή κριτική του ρόδινου παρελθόντος, απαιτεί μια συνειδητή συζήτηση.
Υπενθύμιση παλιών φωτογραφιών
Είτε βλέπετε τις παλιές φωτογραφίες από το κολέγιο στο κινητό σας, είτε με έναν παππού και γιαγιά σε ένα άλμπουμ φωτογραφιών, η εμπειρία της αναμνήσεως από τις παλιές φωτογραφίες μπορεί να ενσταλάξει την αίσθηση ότι τα πράγματα ήταν καλύτερα τότε. Μπορεί να ήταν πιο διασκεδαστικά, ή χωρίς φροντίδα, ή απλά πιο εύκολα, αλλά φαίνονται πάντα «καλύτερα».
Αυτό που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη σε αυτές τις καταστάσεις είναι ότι οι προσωπικές φωτογραφίες λαμβάνονται συχνά σε καλές στιγμές: διακοπές, πάρτι και διακοπές. Γίνεται εύκολο να ξεχνάμε ότι και τα πράγματα μπορεί να ήταν δύσκολα. Υπάρχουν πιθανότατα λιγότερες φωτογραφίες κακών ημερών και όταν ξεφυλλίζεις ένα παλιό άλμπουμ, μπορεί να μην είναι ξεκάθαρο ότι υπήρχαν τότε πόλεμοι, διαμαρτυρίες και προσωπικός αγώνας κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων, όπως και σήμερα.
Όπως φαίνεται στην έρευνα, οι φωτογραφίες δεν χρησιμοποιούνται απαραίτητα για να αναζωογονήσουν τις παλιές αναμνήσεις, αλλά για να βοηθήσουν στην κατασκευή μιας ψευδούς ανάμνησης ορισμένων γεγονότων στα οποία ίσως ήμασταν μέρος.
Αν και η ανάμνηση των παλιών φωτογραφιών μπορεί να είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα, η πράξη είναι πιθανό να δώσει μια ρόδινη απόχρωση στην αναδρομή μας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να σχετίζονται με μια εμπειρία όπου κάποιος αντανακλά τις «καλές παλιές μέρες» ενώ θρηνεί τη σημερινή κοινωνία. Σκεφτείτε τον νοσταλγικό θείο σε ένα δείπνο σχολιάζοντας πώς «τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν παλιά». Φαίνεται ότι ανεξάρτητα από την τρέχουσα τρέχουσα κατάσταση, οι άνθρωποι θα πιστεύουν πάντα ότι οι καιροί ήταν καλύτεροι στο παρελθόν.
Στην περίπτωση του νοσταλγικού θείου, ίσως είναι η ανάμνηση μιας νεαρής ενηλικίωσης χωρίς ανησυχίες και ευθύνες και νε μία πλούσια ζωή με ευχαρίστηση, που ζωγραφίζει μια ρόδινη εικόνα του παρελθόντος. Εν τω μεταξύ, τα πρωινά νέα δείχνουν παγκόσμιους πολέμους και εσωτερικές διαμαρτυρίες Αν και είναι πιθανό ότι υπήρχαν παρόμοιοι πόλεμοι και διαμαρτυρίες όταν ήταν αυτοί νεότεροι, αυτά δεν είναι τα γεγονότα που συνδέουν με τις νεότερες μέρες τους. Αυτή η ασυμφωνία στη μνήμη δημιουργεί την παραμορφωμένη αντίληψη.
-Τι να κάνω Δάσκαλε όταν αισθάνομαι εγκλωβισμένος;
–Να κλάψεις. Αυτοί που ποτέ δεν κλαίνε, στεγνώνουν οι ψυχές τους. Τα δάκρυα, ξεπλένουν τις οπτικές δροσίζοντας τις καρδιές. Μετά από ένα καλό κλάμα, βλέπεις καλύτερα, καθαρότερα και μακρύτερα. Μια δροσερή καρδιά, βλέπει αυτά που τα θολωμένα μάτια δεν μπορούν.
Να μείνεις ακίνητος. Ίσως έχει φτάσει η στιγμή για μια ενδοσκόπηση. Είσαι δραστήριος; Είσαι αποτελεσματικός; Είσαι γαλήνιος σε αυτό που κάνεις; Συμβαδίζουν οι πράξεις σου με τα πιστεύω σου; Νοιώθεις ότι τρέχεις άσκοπα ή ότι κάνεις ενσυνείδητη δημιουργία;
Να ουρλιάξεις. Δεν φταις πάντα αν το περιβάλλον γύρω σου έχει γίνει δυσλειτουργικό. Η κραυγή καθαρίζει τις βλέννες από τα πνευμόνια και η καλύτερη αναπνοή θα σου δώσει μεγαλύτερη ισορροπία. Αν περιβάλλον δεν μπορείς να αλλάξεις, ούτε να το αλλάξεις, μήπως πρέπει να αλλάξεις το πώς βλέπεις το περιβάλλον σου;
Να γονατίσεις. Ίσως έχει φτάσει η ώρα να αναλογιστείς την πίστη σου. Η ζωή, είναι ένα θαύμα. Η πίστη, συνδέει τα θαύματα με τη ζωή σου. Η λογική, βλέπει μόνο εγκλωβισμούς. Είσαι ευγνώμων για ότι μέχρι σήμερα έχεις; Έχεις υποδεχτεί με ταπεινότητα τις επιτυχίες σου; Εμπιστεύεσαι τη ροή ώστε να έρθουν γεγονότα και καταστάσεις που θα σε ωφελήσουν; Επιτρέπεις στο εαυτό σου να λαθέψει ώστε από τις εμπειρίες σου να καλυτερεύεις;
Να ξανασηκωθείς. Αυτό είναι το χρέος σου. Οι άνθρωποι επιβίωσαν στις χειρότερες καταστάσεις, επειδή συνέχισαν να δημιουργούν. Την εσωτερική σου φλόγα, κανείς δεν μπορεί να στη σβήσει. Μη μετράς τη ζωή σου από τα κατορθώματά σου, αλλά από τη στάση που σε αυτή κρατάς.
Επέτρεψε στον άνθρωπο που κρύβεται μέσα στο κορμί σου να αναπνεύσει. Ακόμα και οι μηχανές, δεν δουλεύουν στο φουλ συνέχεια, επειδή θα καούν.
Αυτό που συνήθως θεωρούμε χαρά, δεν είναι χαρά. Το πολύ-πολύ να είναι διασκέδαση. Είναι απλώς ένας τρόπος για να αποφεύγει κανείς τον εαυτό του. Είναι ένας τρόπος για να μεθάς, είναι ένας τρόπος για να πνίγεσαι μέσα σε κάτι, ώστε να μπορέσεις να ξεχάσεις τη δυσαρέσκειά σου, την ανησυχία σου, τις έγνοιες σου, την αγωνία σου.
Έτσι, κάθε είδους διασκέδαση θεωρείται ότι είναι χαρά. Δεν είναι! Οτιδήποτε έρχεται απ’ έξω, δεν είναι χαρά – και δεν μπορεί να είναι χαρά. Οτιδήποτε εξαρτάται από κάτι, δεν είναι χαρά – και δεν μπορεί να είναι χαρά. Η χαρά βγαίνει από τον ίδιο σου τον πυρήνα. Είναι απόλυτα ανεξάρτητη από οποιαδήποτε εξωτερική περίσταση. Και δεν είναι διαφυγή από τον εαυτό. Είναι μια πραγματική αντιμετώπιση του εαυτού. Η χαρά εμφανίζεται μόνο όταν έχεις έρθει στο σπίτι. Έτσι, οτιδήποτε είναι γνωστό ως χαρά, είναι ακριβώς το αντίθετο, το διαμετρικά αντίθετο – δεν είναι χαρά. Για την ακρίβεια, επειδή δεν είσαι χαρούμενος, αναζητάς τη διασκέδαση. Μόνο ο άνθρωπος που δεν είναι χαρούμενος έχει ανάγκη τη διασκέδαση. Όσο μεγαλύτερη έλλειψη χαράς έχει ο κόσμος, τόσο περισσότερο χρειαζόμαστε την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, το λούνα παρκ και χίλια δυο άλλα πράγματα. Χρειαζόμαστε όλο και περισσότερο αλκοόλ, χρειαζόμαστε όλο και περισσότερο από κάθε είδους ναρκωτικά. μόνο και μόνο για να αποφύγουμε τη δυστυχία που είμαστε, για να μην αντικρίζουμε την αγωνία που είμαστε, ώστε να την ξεχνάμε με κάποιο τρόπο. Με το να την ξεχνάμε όμως, δεν επιτυγχάνεται τίποτα. Έτσι, χαρά είναι το να μπεις μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό. Στην αρχή αυτό είναι δύσκολο, επίπονο. Στην αρχή θα πρέπει να αντικρίσεις τη δυστυχία. Το μονοπάτι είναι πολύ ανηφορικό. Όσο περισσότερο όμως μπαίνεις μέσα σου, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανταμοιβή. Από τη στιγμή που έχεις μάθει πώς να αντικρίζεις τη δυστυχία σου, αρχίζεις να γίνεσαι χαρούμενος, επειδή καθώς την αντικρίζεις, η δυστυχία εξαφανίζεται κι αρχίζεις να γίνεσαι όλο και πιο ολοκληρωμένος. Μια μέρα, η δυστυχία βρίσκεται εκεί και την αντικρίζεις και ξαφνικά κάτι σπάει. Μπορείς να δεις τη δυστυχία διαχωρισμένη από σένα και τον εαυτό σου διαχωρισμένο από τη δυστυχία. Ήταν απλώς μια αυταπάτη, μια ταύτιση μέσα στην οποία είχες μπλεχτεί. Τώρα γνωρίζεις ότι εσύ δεν είσαι αυτό και τότε υπάρχει ένα ξέσπασμα χαράς, μια έκρηξη χαράς.
Πολυτέλεια πιθανόν είναι η δυνατότητα να απολαμβάνει κανείς όσα επιθυμεί. Αρκεί να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός κατά την επιλογή εκείνων που επιθυμεί…
«Η πολυτέλεια είναι μια νοητική κατάσταση. Είναι το πώς διάγεις τη ζωή σου και πώς εκπληρώνεις τις επιθυμίες των άλλων αλλά και τις δικές σου».
Η άποψή μου επικεντρώνεται στο θέμα της πολυτέλειας μέσα από την οπτική του εαυτού αλλά και των άλλων. Ένας άνθρωπος δεν επιλέγει αποκλειστικά για τον εαυτό του να καταναλώσει πολυτελή προϊόντα αλλά πρόκειται περισσότερο για μια συμπεριφορά με κοινωνικό προσανατολισμό. Για παράδειγμα, γιατί κάποιος φοράει το καλό του κοστούμι (ή φόρεμα) όταν πρόκειται να πάει σε μια σημαντική συνάντηση ή σε μια συνέντευξη; Γιατί βεβαιωνόμαστε ότι δεν θα φορέσουμε κάποιο φθηνό άρωμα όταν πρόκειται να πάμε σε ένα ραντεβού; Όταν μιλάμε για πολυτέλεια, βλέπουμε ότι το κομμάτι της προσωπικής απόλαυσης είναι συνυφασμένο με κοινωνικά κίνητρα.
Ωστόσο, οι ερωτήσεις που μου έκαναν με έκαναν πραγματικά να σκεφτώ τον ορισμό της πολυτέλειας.
Η έννοια της πολυτέλειας είναι παρούσα από την αρχή του πολιτισμού σε διάφορες μορφές. Ο ρόλος της ήταν τόσο σημαντικός στις αρχαίες δυτικές κι ανατολικές αυτοκρατορίες όσο και στις μοντέρνες κοινωνίες. Με τον ξεκάθαρο διαχωρισμό των κοινωνικών τάξεων στους προγενέστερους πολιτισμούς, η κατανάλωση πολυτελών αγαθών ήταν περιορισμένη στην ελίτ. Αυτό σημαίνει ότι η έννοια της πολυτέλειας ήταν ξεκάθαρη. Πολυτέλεια θεωρείτο οτιδήποτε μπορούσαν να έχουν μόνο οι πλούσιοι και όχι οι φτωχοί .
Με τον σταδιακό εκδημοκρατισμό, πολλές νέες κατηγορίες προϊόντων έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στο κομμάτι της αγοράς που εύστοχα ονομάστηκε – προσβάσιμη πολυτέλεια ή πολυτελής μάζα. Αυτοί οι τύποι πολυτέλειας στοχεύουν ειδικά τη μεσαία τάξη ( που μερικές φορές αποκαλείται και επίδοξη-φιλόδοξη τάξη). Καθώς η πολυτέλεια εισχωρούσε στις μάζες, η έννοιά της έγινε ακόμα πιο δύσκολο να ορισθεί.
Στο σύγχρονο μάρκετινγκ ο καθηγητής Bernard Dubois ορίζει το «πολυτελές» ως την προσφορά μιας συγκεκριμένης (δηλαδή με υψηλότερη τιμή) σειράς για μία κατηγορία οποιουδήποτε προϊόντος ή υπηρεσίας. Εντούτοις, παρά τη σημαντική γνώση που έχει συσσωρευθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη καταφέρει να συμφωνήσουν σε ένα κοινό ορισμό της έννοιας του πολυτελούς.
Αν και η λέξη πολυτελές χρησιμοποιείται στην καθημερινότητα για να αποδώσει έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, ο υποκείμενος ορισμός συσχετίζεται με τον συγκεκριμένο καταναλωτή και κατάσταση. Αν κερδίζεις λιγότερο από ένα δολάριο τη μέρα, ένα παγωτό θα είναι μια μεγάλη πολυτέλεια για σένα. Από την άλλη μεριά, αν πηγαίνεις σε ένα πάρτι μαζί με κάποιους κοινωνικά μεγαλόσχημους, ένα αυτοκίνητο 100,000 δολαρίων μπορεί να μην είναι πολυτέλεια. Η λέξη luxury (πολυτέλεια στα αγγλικά) προέρχεται από τη λατινική λέξη “luxus” που σημαίνει « απαλός ή υπερβολικός τρόπος ζωής, απόλαυση, πλούτος ή χλιδή». Ωστόσο, το πολυτελές είναι μία έννοια αρκετά περίπλοκη να ορισθεί λόγω της έντονης συμμετοχής του ανθρώπινου στοιχείου και της υποκειμενικής αξιακής της αναγνώρισης.
Πολλές ακόμη απόπειρες έχουν γίνει για να ορισθεί η πολυτέλεια με βάση την τιμή και την ποιότητα, θεωρώντας τα προϊόντα που έχουν υψηλότερη τιμή ως πολυτελή. Με τον ίδιο τρόπο, ερευνητές χρησιμοποίησαν ως βάση ορισμού την μοναδικότητα. Όμως με την αυξανόμενη καλυτέρευση της ποιότητας των προϊόντων των συμβατικών μαρκών της αγοράς και λόγω της μαζικής παραγωγής πολυτελών προϊόντων, είναι ακόμα πιο δύσκολο να χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε από τις παραπάνω διαστάσεις για να την ορίσουμε.
Ο καθηγητής Jean–Noel Kapferer κάνει μια βιωματική προσέγγιση και ορίζει ως πολυτελή τα αντικείμενα τα οποία προσδίδουν μεγαλύτερη απόλαυση με το να ευχαριστούν όλες τις αισθήσεις ταυτόχρονα. Πολλοί άλλοι ερευνητές επικεντρώνονται στη διάσταση της αποκλειστικότητας και ισχυρίζονται ότι η πολυτέλεια προκαλεί μία αίσθηση του ανήκειν σε μια ελίτ. Ωστόσο, κρατώντας μια τσάντα Louis Vuitton σε κεντρικές περιοχές μιας οποιασδήποτε μεγάλης πόλης του κόσμου δεν θα σε κάνει να νιώσεις έτσι. Σε ένα από τα παλαιότερα άρθρα μου έκανα την εξής ερώτηση σε κάποιους καταναλωτές: Αν πολλοί άνθρωποι μπορούν να έχουν κάτι πολυτελές, αυτό εξακολουθεί να είναι πολυτελές; Εκείνοι απάντησαν ξεκάθαρα ότι οι μάρκες Louis Vuitton και Gucci έχουν αρχίσει να χάνουν τη «λάμψη» τους στο μυαλό τους.
Αυτή η συζήτηση επισημαίνει την ακραία υποκειμενικότητα και την πολυδιάστατη φύση της έννοιας της πολυτέλειας. Οι προσπάθειες ορίζουν ως διαστάσεις της πολυτέλειας την υψηλή τιμή, την υψηλή ποιότητα, την μοναδικότητα, την αποκλειστικότητα κλπ.
Όμως, ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο «τι είναι πολυτέλεια»
Κανείς όμως δεν πρόκειται να σου αποκαταστήσει τα χρόνια σου, κανείς δεν θα σου τα επιστρέψει. Η ζωή θα ακολουθήσει το δρόμο που άρχισε και δεν πρόκειται ούτε να αναστρέψει, αλλ’ ούτε και να περιορίσει την πορεία της. Δεν θα κάνει θόρυβο, δεν θα σου θυμίσει πόσο γρήγορη είναι. Θα γλιστρήσει σιωπηλή` δεν πρόκειται να γίνει μεγαλύτερη με βασιλικές διαταγές ή λαϊκές επιδοκιμασίες.
Όπως άρχισε την πρώτη μέρα, έτσι θα εξακολουθήσει` πουθενά δεν θα αλλάξει τη διαδρομή της, πουθενά δεν θα καθυστερήσει.
Και τελικά ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Εσύ θα έχεις απορροφηθεί από τις ασχολίες σου και η ζωή θα προχωρεί ακάθεκτη` και κάπου στο μεταξύ θα έρθει ο θάνατος, για τον οποίο, είτε το θέλεις είτε όχι, θα πρέπει να βρεις κάποιον ελεύθερο χρόνο.
Πάντοτε να κατακρίνεις τον εαυτό σου. Αυτό θα φέρει τη μεταμόρφωση. Η γενική τάση του ανθρώπινου νου είναι να ρίξει το φταίξιμο σε κάποιον άλλο. Αυτός είναι ένας τρόπος για να προστατέψεις τον εαυτό σου, τότε όμως παραμένεις ο ίδιος. Παρατήρησέ το! Γνωρίζουμε, από την ιστορία τουλάχιστον πέντε χιλιάδων χρόνων, ότι αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς. Παίρνει διαφορετικά ονόματα, αλλά συνεχίζεται το ίδιο πράγμα. Στην αρχή, οι άνθρωποι έλεγαν: “Τί να κάνουμε εμείς; Στην πραγματικότητα ο Θεός τα κάνει όλα. Οτιδήποτε συμβαίνει, το κάνει εκείνος. Εμείς δεν έχουμε τη δυνατότητα να το αλλάξουμε.” Αυτό είναι ένα κόλπο, για να ρίξεις όλη την ευθύνη στους ώμους του Θεού. Τότε, εσύ ελευθερώνεσαι. Τότε, αν είσαι κλέφτης, τί μπορείς να κάνεις εσύ; Και αν είσαι δολοφόνος, τί μπορείς να κάνεις εσύ; Είναι ο θεός εκείνος που αποφασίζει. Το λένε επί πέντε χιλιάδες χρόνια – ότι ούτε ένα φύλλο δεν κουνιέται, χωρίς την εντολή του Θεού. Αυτή η ιδέα κράτησε την ανθρωπότητα φτωχή, πεινασμένη, άσχημη, βρώμικη. Αυτή η ίδια η ιδέα: “τί να κάνουμε εμείς, αφού ο Θεός τα κάνει όλα;” έχει δημιουργήσει πνευματική τεμπελιά, έναν πολύ βαθύ ύπνο. Η Ανατολή έχει ζήσει σε βαθύ ύπνο, με έναν εντελώς αβοήθητο τρόπο. Αυτό όμως έχει συμβεί και σε άλλες χώρες επίσης, με διαφορετικά ονόματα. Στην αρχή ήταν πάντοτε ο Θεός. Ύστερα, σιγά – σιγά, οι άνθρωποι άρχισαν ν’ αναρωτιούνται αν υπάρχει Θεός ή όχι. Σιγά – σιγά, η ύπαρξη του Θεού αμφισβητήθηκε, χρειαζόμασταν όμως έναν αποδιοπομπαίο τράγο, για να πετάξουμε τις ευθύνες μας πάνω του. Τότε εμφανίστηκε η ιδέα της μοίρας, η ιδέα των προηγούμενων ζωών, του κάρμα – ότι έχει κάνει κάτι στην προηγούμενη ζωή και τώρα το κάθε τι είναι προδιαγεγραμμένο από αυτό που έκανες και εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, γιατί είσαι παγιδευμένος από τις προηγούμενες ζωές σου. Τώρα, δεν μπορείς να πας πίσω και ν’ αλλάξεις τις προηγούμενες ζωές σου, οπότε τα πάντα είναι προκαθορισμένα από τη μοίρα. Βλέπεις τι έγινε; Από τη στιγμή που ο Θεός δεν είναι πια εκεί, χρειάζεσαι κάτι άλλο – τη θεωρία του κάρμα, της μοίρας, του κισμέτ, της τύχης. Σιγά – σιγά, αυτά τα πράγματα έγιναν επίσης άχρηστα. Τότε εμφανίστηκαν καινούργιες ιδέες, το παιχνίδι όμως παραμένει το ίδιο. Τότε ο Δαρβίνος είπε ότι είναι η εξέλιξη, οι εξελικτικές δυνάμεις. Ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος, είναι απλώς κομμάτι των εξελικτικών δυνάμεων, οι οποίες είναι τρομακτικές. Ο άνθρωπος απλώς κινείται μέσα σ’ αυτές τις δυνάμεις. Αυτές οι δυνάμεις είναι οι καθοριστικοί παράγοντες. Εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο. Είσαι απλώς ένα υποπροϊόν. Οτιδήποτε κι αν είσαι, βρίσκεσαι στο έλεος των εξελικτικών δυνάμεων. Τώρα αυτό είναι ένα άλλο όνομα για το Θεό, ένα άλλο όνομα για το κάρμα, ένα άλλο όνομα για τη μοίρα. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Απλώς μια επιστημονική εξήγηση, αλλά το ψυχολογικό κόλπο παραμένει το ίδιο. Ύστερα, ήρθε ο Καρλ Μαρξ και είπε: Δεν είναι η εξέλιξη, είναι η οικονομική δομή της κοινωνίας, η οποία προδιαγράφει τα πάντα. Δεν είναι η συνειδητότητα που καθορίζει την κοινωνία και τη δομή της, αλλά το αντίστροφο: Είναι η κοινωνία και η οικονομική της δομή εκείνη που καθορίζει τη συνειδητότητα, οπότε εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτα άμεσα, εκτός αν αλλάξει η κοινωνία. Είναι το ίδιο: Αν δεν αλλάξει ο νους του Θεού, αν δεν αλλάξει η μοίρα… Τώρα είναι η οικονομική δομή. Και είναι αναπόφευκτο. Εσύ δεν μπορείς να πας εναντίον αυτής της κατάστασης. Το κάθε τι είναι προδιαγεγραμμένο. Ύστερα ήρθε ο Σίγμουντ Φρόυντ και είπε ότι το ασυνείδητο είναι εκείνο που καθορίζει τα πάντα, η ενστικτώδης σου φύση. Όλες αυτές είναι εξηγήσεις για το ίδιο κόλπο και το κόλπο είναι αυτό: ρίξε το φταίξιμο σε κάποιον, ώστε να μπορείς να νιώσεις καλά και να μπορείς να συνεχίζεις έτσι όπως είσαι, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη να περάσεις από καμία αλλαγή. Αυτό το σούφικο τάγμα, που ονομάζεται οι “Φταίχτες”, λέει: “Εγώ είμαι υπεύθυνος. Όλο το φταίξιμο είναι δικό μου”. Άφησε για μια στιγμή αυτή τη σκέψη να βυθιστεί μέσα στην καρδιά σου: “Εγώ είμαι υπεύθυνος.” Τότε, ξαφνικά αρχίζουν να σου συμβαίνουν δύο πράγματα. Το πρώτο: Αν είμαι εγώ υπεύθυνος, τότε η αλλαγή είναι εφικτή. Το δεύτερο: Αν είμαι εγώ υπεύθυνος, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να κατηγορώ τους άλλους και να τσακώνομαι συνεχώς. Και τότε, δεν υπάρχει νόημα στο να περιμένεις ολόκληρο τον κόσμο ν’ αλλάξει. Ακόμα κι αν ολόκληρος ο κόσμος αλλάξει – που δεν θ’ αλλάξει – εσύ δεν θα είσαι εδώ. Κάτι πρέπει να γίνει αυτήν ακριβώς τη στιγμή, αμέσως, επειδή η ζωή σου είναι πολύ μικρή. Δεν μπορείς να περιμένεις αιωνίως να έρθει ο κομμουνισμός, να συμβεί η αταξική κοινωνία ή να έρθει η δευτέρα παρουσία του Χριστού ή να έρθει ο Κρίσνα να σε ελευθερώσει. Όλα αυτά είναι ανοησίες! Το βασικό κόλπο όμως παραμένει το ίδιο: “Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος. Εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα.” Πάρε την ευθύνη στους δικούς ώμους. Στην αρχή, πονάει. Πονάει επειδή όταν βλέπεις τη βλακεία της συμπεριφοράς σου, ότι η δυστυχία σου δημιουργείται από τον εαυτό σου, πονάει. Πάντοτε σε κάνει να νιώθεις καλά και όμορφα, όταν είναι κάποιος άλλος υπεύθυνος για την δυστυχία σου. Τη στιγμή που βλέπεις ότι εσύ ο ίδιος χαστουκίζεις το πρόσωπό σου και δεν σε χαστουκίζει κανένας άλλος, τότε φαίνεται εντελώς βλακώδες να το συνεχίζεις. Αν το απολαμβάνεις, τότε μην παραπονιέσαι.
Κάποιες επίμονες ιδέες σχετικά με τον έρωτα, κυρίως την αντίληψη του ερωτικού συναισθήματος ως αυταπάτης, προσφιλή στην πεσιμιστική παράδοση των Γάλλων ηθοστοχαστών, σύμφωνα με την οποία ο έρωτας δεν είναι παρά «η διακοσμητική επίφαση μέσω της οποίας προωθείται το πραγματικό τού φύλου» ή που θεωρεί ότι «η επιθυμία και η σεξουαλική ζήλια αποτελούν το υπόβαθρο του έρωτα».
Αυτή η ηθοστοχαστική αντίληψη ανήκει σε μια σκεπτικιστική παράδοση. Η φιλοσοφία αυτή ισχυρίζεται ότι στην πραγματικότητα ο έρωτας δεν υπάρχει και ότι δεν είναι παρά το ευτελές ένδυμα της επιθυμίας. Το μόνο που υπάρχει είναι η επιθυμία. Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεώρηση ο έρωτας δεν είναι παρά μια φαντασιακή κατασκευή επικολλημένη στη σεξουαλική επιθυμία. Αυτή η αντίληψη, η οποία έχει μια μακρά ιστορία, μας παροτρύνει να δυσπιστούμε ως προς τον έρωτα. Εγγράφεται ήδη στη λογική των μέτρων ασφάλειας, γιατί αυτό που λέει συνίσταται στο εξής: «Ακούστε, αν έχετε σεξουαλικές επιθυμίες, πραγματοποιήστε τες. Αλλά δεν χρειάζεται να παίρνουν τα μυαλά σας αέρα με την ιδέα ότι πρέπει να αγαπήσετε κάποιον. Αφήστε τα όλ’ αυτά και πηγαίνετε κατευθείαν στον στόχο!» Σ’ αυτή την περίπτωση όμως θα πω απλώς ότι ο έρωτας έχει απαξιωθεί -ή, αν θέλετε, αποδομηθεί-στο όνομα του πραγματικού της σεξουαλικότητας.
Γνωρίζω, πιστεύω, όπως περίπου όλος ο κόσμος, τη δύναμη, την εμμονή της σεξουαλικής επιθυμίας. Η ηλικία δεν με έκανε να το ξεχάσω. Ξέρω επίσης ότι ο έρωτας εγγράφει στο γίγνεσθαί του την πραγματοποίηση αυτής της επιθυμίας. Και πρόκειται για ένα σημαντικό σημείο, γιατί, όπως μια ολόκληρη φιλολογία υποστηρίζει από παλιά, η εκπλήρωση της σεξουαλικής επιθυμίας λειτουργεί σαν μία από τις σπάνιες υλικές αποδείξεις, απόλυτα συνδεδεμένη με το σώμα, ότι ο έρωτας είναι κάτι διαφορετικό από μια δήλωση. Η δήλωση του τύπου «σ’ αγαπώ» επισφραγίζει το συμβάν της συνάντησης, είναι θεμελιακή, δεσμεύει. Το να παραδώσω όμως το σώμα μου στον άλλο, να γδυθώ, να είμαι γυμνός (-ή) για κείνον ή για κείνη, να εκπληρώσω τις πανάρχαιες χειρονομίες, να αρνηθώ κάθε ντροπή, να κραυγάσω, όλη αυτή η είσοδος στη σκηνή του σώματος ισοδυναμεί με απόδειξη παράδοσης στον έρωτα. Πρόκειται άλλωστε για μια ουσιώδη διαφορά με τη φιλία. Η φιλία δεν εμπεριέχει σωματική απόδειξη, δεν έχει απόηχο μέσα στην απόλαυση του σώματος. Γι’ αυτό η φιλία είναι το πιο διανοητικό συναίσθημα, αυτό που πάντοτε προτίμησαν όσοι φιλόσοφοι είναι καχύποπτοι απέναντι στο πάθος. Ο έρωτας, κυρίως μέσα στη διάρκεια, έχει όλα τα θετικά γνωρίσματα της φιλίας. Αλλά ο έρωτας αναφέρεται στην ολότητα του είναι του άλλου, και η παράδοση του σώματος είναι το υλικό σύμβολο αυτής της ολότητας. Θα πουν: «Μα όχι! Η επιθυμία, και μόνον αυτή, λειτουργεί σ΄ αυτή την περίπτωση». Υποστηρίζω ότι στο στοιχείο του δεδηλωμένου έρωτα αυτή ακριβώς η δήλωση, έστω και αν είναι ακόμη λανθάνουσα, προκαλεί αποτελέσματα επιθυμίας, και όχι άμεσα η επιθυμία. Ο έρωτας θέλει η απόδειξή του να περικλείει την επιθυμία. Η τελετουργία των σωμάτων αποτελεί την υλική εγγύηση της ομιλίας, είναι αυτό μέσω του οποίου πορεύεται η ιδέα ότι η υπόσχεση μιας επανεπινόησης της ζωής θα τηρηθεί, κατ’ αρχάς στο επίπεδο των σωμάτων. Αλλά οι εραστές ξέρουν ότι, ακόμη και στο πιο βίαιο παραλήρημα, ο έρωτας είναι παρών, σαν ένας φύλακας άγγελος των σωμάτων, στο ξύπνημα, το πρωί, όταν γαληνεύει η απόδειξη από τον απόηχο που είχε στα σώματα η δήλωση του έρωτα.
Να γιατί ο έρωτας δεν μπορεί να είναι, και πιστεύω ότι δεν είναι για κανέναν, παρά μόνο για τους ιδεολόγους που φροντίζουν για τον χαμό του, ένα απλό ένδυμα της σεξουαλικής επιθυμίας, μια περίπλοκη και χιμαιρική πανουργία προκειμένου να πραγματοποιηθεί η αναπαραγωγή του είδους.
Στην παιδική μνήμη τουλάχιστον δύο γενεών υπήρξε συνυφασμένο με το εύρος του θέρους. Το πρώτο παγωτό «άνοιγε» την εποχή της ξεγνοιασιάς και το τελευταίο σηματοδοτούσε την έναρξη μιας νέας μαθητικής σεζόν. Η παγωμένη λιχουδιά των διαφόρων γεύσεων, μαζί με τις βουτιές στη θάλασσα ήταν πεδίο παιχνιδιού για τα παιδιά που συναγωνίζονταν μεταξύ τους στο ποιο θα πετύχαινε τη μέγιστη απόδοση...
Τα μετρούσαν τότε οι πιτσιρικάδες τα παγωτά που κατανάλωναν το καλοκαίρι κι όταν συναντιόνταν στον αγιασμό του σχολείου, ανακοίνωναν περήφανοι ο ένας στον άλλο το σύνολο εκείνων που κατανάλωσαν, σε έναν αριθμό που ενίοτε άγγιζε ή και ξεπερνούσε τα τρία ψηφία. Από τη δεκαετία του ΄80 κι ύστερα, όταν εμφανίστηκαν και άρχισαν να πυκνώνουν τα ζαχαροπλαστεία που σέρβιραν παγωτό και τον χειμώνα, η λιχουδιά έχασε την… αίγλη της ως καλαντάρι των λιλιπούτειων μαθητών και μετατράπηκε σε απόλαυση παντός καιρού για όλες τις ηλικίες…
Από τον ουρανίσκο του Μεγαλέξανδρου και του Νέρωνα στην καρδιά των διαφωτιστών
Παγωτό. Η καταναλωτική συνήθεια, που προσφέρει το απολαυστικότερο μυρμήγκιασμα στον ουρανίσκο. Στην Ελλάδα φτάνει μόλις τη δεκαετία του ΄30, αλλά φαίνεται πως η ιστορία του χάνεται πολύ βαθιά στο παρελθόν. Λένε πως η πρώτη μορφή παγωτού καταγράφεται την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (336 - 323 π.Χ), καθώς ο καλοφαγάς Μακεδόνας στρατηλάτης απολαμβάνει παγωμένα (στο χιόνι) φρούτα περιχυμένα με μέλι. Μια αντίστοιχη λιχουδιά, γεύεται αιώνες μετά και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρωνας (37-68 μ. Χ.), ο οποίος στέλνει τους σκλάβους του στα βουνά για να μαζέψουν φρέσκο χιόνι και να το φέρουν πίσω για να το απολαύσει μαζί με τα φρούτα του.
Παρασκευαστής της δυναστείας των Τανγκ στην Κίνα (618 έως το 907 μ. Χ.) βρίσκει τρόπο να φτιάχνει γευστικά μείγματα από πάγο και γάλα, ενώ για την εμφάνισή της στην Ευρώπη, η συγκεκριμένη λιχουδιά αποδίδεται στα… «λάφυρα» του ταξιδευτή Μάρκο Πόλο (13ος αι.).
Κάπου στις αρχές του 17ου αι. ο Γάλλος σεφ του βασιλιά Καρόλου Α΄ (1600-1649) της Αγγλίας εντυπωσιάζει τους επίσημους συνδαιτυμόνες του με ένα επιδόρπιο που θυμίζει χιόνι, αλλά είναι γλυκό. Ο Κάρολος «κόβει» στον σεφ της Αυλής 500 λίρες ετησίως, ως «επίδομα σιωπής». Για να μην αποκαλύψει σε κανέναν τη συνταγή του δροσιστικού επιδόρπιου και να συνεχίσει να το φτιάχνει μόνο για τον ίδιο και τους επίσημους καλεσμένους του. Αλλά το μυστικό κάποτε διαρρέει. Άλλωστε, νωρίτερα, το 1533, όταν η Αικατερίνη των Μεδίκων παντρεύεται τον Ερρίκο Β', φέρνει στη νέα της πατρίδα ένα επιδόρπιο από γλυκιά κρέμα, που θυμίζει πολύ την κατοπινή συνταγή του Γάλλου σεφ και πιθανολογείται ότι αποτελεί τον πρόδρομό της.
Το θέμα είναι ότι, ως εμπορικό προϊόν πλέον, και το παγωτό της εποχής -όπως κάθε τι ιδιαίτερο- παρασκευάζεται και προορίζεται για τους πλουσίους. Δεδομένης, άλλωστε, της δυσκολίας να συντηρηθεί το κύριο συστατικό της συνταγής, ο πάγος, το είδος καθίσταται μάλλον λιγοστό, δυσεύρετο και απλησίαστο στους μη έχοντες… Πέραν τούτου, δαπανηρή και επίπονη είναι και η παρασκευή του, καθώς χρειάζονται δύο μεγάλοι κάδοι με μεγάλες ποσότητες πάγου και αλατιού και τουλάχιστον 40 λεπτά της ώρας συνεχές ανακάτεμα του μείγματος, ώστε ούτε να λιώσει, ούτε να παρουσιάσει κρυστάλλους.
Το πρώτο στέκι παγωτού στην Ευρώπη
Οι πρώτες συνταγές παγωτού πάντως εμφανίζονται στις αρχές του 18ου αι. και φιλοξενούνται σε γαλλικό βιβλίο υπό τον τίτλο «Η τέχνη τού να φτιάχνεις παγωτό». Ωστόσο, νωρίτερα, αρκετοί είναι οι ασχολούμενοι με την παρασκευή εδεσμάτων που διαγκωνίζονται ατύπως στη μάχη τού ποιος θα φτιάξει το τέλειο παγωτό. Η ιστορία, εντέλει, δικαιώνει τον Σικελό μάγειρα Φραντσέσκο Προκόπιο ντέι Κολτέλι (Francesco Procopio dei Coltelli), ο οποίος το 1686 ανοίγει στην καρδιά του Παρισιού το «Café Procope», το πρώτο καφενείο της γαλλικής πρωτεύουσας, κατά κάποιους και το πρώτο παγκοσμίως. Το κατάστημα σύντομα μετατρέπεται σε στέκι ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης. Από τα τραπέζια του περνούν όλοι οι αστέρες της Κομεντί Φρανσαίζ (Comedie francaise), αλλά και ο Ρακίνας, και ο Ρουσώ και ο Βολταίρος και ο Ντιτερό και ο Μπαλζάκ και ο Φρανκλίνος και πολλοί πολλοί άλλοι. Ένας από τους λόγους της επιτυχίας του καφενείου είναι το παγωτό, που σερβίρει. Αλλά πώς έχει ξεκινήσει να φτιάχνει παγωτό ένας Σικελός, γεννημένος στους πρόποδες της Αίτνας;
Ο Φραντσέσκο Προκόπιο είναι γόνος οικογένειας ψαράδων. Τόσο ο παππούς του όσο και ο πατέρας του συντηρούν τις οικογένειές τους ψαρεύοντας πότε στον κόλπο του Κάπο ντ΄ Ορλάντο και πότε στις θάλασσες της Ταορμίνας και της Κατάνιας. Το παγωτό αυτή την εποχή είναι μία έννοια άγνωστη, αλλά η ιταλική λέξη «σορμπέτο» (sorbetto) είναι γνωστή, εύγεστη και ιδιαιτέρως απολαυστική στο θερμό κλίμα της Σικελίας… Πρόκειται για το δροσιστικό επιδόρπιο, που αιώνες μετά, θα φτάσει στην Ελλάδα ως γρανίτα. Μία κατεψυγμένη υγρή νοστιμιά, που παρασκευάζεται από μελωμένο νερό και χυμούς φρούτων. Στην πραγματικότητα, το sorbetto είναι η ιταλική εκδοχή του περσικού «şerbet», ενός δροσιστικού γλυκού ροφήματος αναμεμειγμένου κυρίως με λεμόνια και χυμούς λουλουδιών, όπου όμως προστίθενται και στοιχεία γάλακτος. Οι Ιταλοί το έχουν φέρει στον τόπο τους έχοντας αφαιρέσει παντελώς το γάλα.
Αλλά ο παππούς του Φραντσέσκο Προκόπιο, που τυχαία έχει δοκιμάσει από αυτό το αυθεντικό ανατολίτικο επιδόρπιο και έχει ενθουσιαστεί, όταν δεν ψαρεύει, σκέφτεται και πειραματίζεται. Προσπαθεί να κατασκευάσει το μηχάνημα, που χρησιμοποιούν οι Πέρσες για την παρασκευή του «şerbet», στο οποίο -εννοείται- θα περιέχεται και γάλα. Όταν τα καταφέρνει είναι πια πολύ μεγάλος για να αξιοποιήσει την εφεύρεσή του, αλλά την κληροδοτεί στον εγγονό του, ο οποίος στο μεταξύ δείχνει έφεση στη μαγειρική. Αναζητώντας την τύχη του και βαδίζοντας ήδη στην τρίτη δεκαετία της ζωής του, τα βήματα του Φραντσέσκο Προκόπιο του νεότερου, τον οδηγούν στο Παρίσι, όπου ανοίγει το «Le Procope» και καθώς, το παγωτό ταξιδεύει από τις ευρωπαϊκές βασιλικές αυλές ως νέο γαστρονομικό επίτευγμα, εκείνος αποφασίζει να το προσφέρει στην πελατεία του. Στην πραγματικότητα δεν έχει παρά να πειραματιστεί με τη μηχανή-κληροδότημα του παππού του.
Το πείραμα στέφεται με απόλυτη επιτυχία και αριστοκράτες από κάθε γωνιά της Γαλλίας βρίσκονται στα καφενείο του Φραντσέσκο Προκόπιο να απολαμβάνουν τη νέα λιχουδιά, που ευφραίνει τον ουρανίσκο τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού… Στο μεταξύ, ο ίδιος έχει παντρευτεί και αποκτήσει ήδη τα πρώτα οκτώ παιδιά του… Άλλα πέντε θα έρθουν στη ζωή του από ακόμη δύο γάμους, που θα προλάβει να κάνει ως τα 76 του, οπότε θα αφήσει την τελευταία του πνοή. Η δυναστεία των dei Coltelli θα φροντίσει να διαιωνίσει και το κατάστημα και το παγωτό στην Ευρώπη, το οποίο ασφαλώς πιστώνεται στον Σικελό μάγειρα. Το «Le Procope» λειτουργεί αδιαλείπτως, ως ρεστοράν πλέον, στη 13 rue de l΄Ancienne Comedie της γαλλικής πρωτεύουσας, κλείνοντας φέτος αισίως 335 έτη ζωής (!). Εξακολουθεί να σερβίρει ένα από τα πιο εύγεστα παγωτά της γηραιάς ηπείρου και όχι μόνον…
Το παγωτό εξαπλώνεται με την ταχύτητα φήμης
Έχοντας «ξεφύγει» από τα βασιλικά σαλόνια κι έχοντας έκτοτε κερδίσει περίοπτη θέση στις γευστικές απολαύσεις των ευκατάστατων καταναλωτών (όσο η συντήρηση του πάγου παραμένει δύσκολη υπόθεση, τόσο το παγωτό θα αποτελεί λιχουδιά των πλουσίων) ανά την Ευρώπη, το παγωτό γίνεται πεδίο πειραματισμού στα εργαστήρια των ζαχαροπλαστών. Το λευκό παγωμένο γλυκό μετατρέπεται σε επιδόρπιο της καρδιάς. Μικρές αλλά αξιοσημείωτες νίκες πειραματιστών φέρνουν στην επιφάνεια καινούργιες γεύσεις παγωτού, από τις οποίες κάποιες ταξιδεύουν ιλιγγιωδώς στην αγορά και κάποιες… με τον αραμπά. Στο τέλος, βέβαια, βρίσκουν όλες τη θέση τους στην καρδιά των καταναλωτών.
Στην αμερικανική ήπειρο, πάντως, η λιχουδιά κάνει θορυβώδη εμφάνιση στα μέσα του 18ου αι. Εικάζεται πως στην πραγματικότητα, ο «εισαγωγέας» του είδους στις ΗΠΑ, είναι αξιωματούχος της κεντρικής διοίκησης, ο οποίος, σε επίσημο ταξίδι του στην Ευρώπη, δοκιμάζει το επιδόρπιο σε κάποιο γεύμα και ενθουσιάζεται. Το 1744, Σκωτσέζος άποικος που επισκέπτεται το σπίτι του κυβερνήτη του Maryland καταγράφει με ζέση το κέρασμα που δέχθηκε και δεν ήταν άλλο από παγωτό φράουλα. Είναι η ίδια χρονιά, που το λήμμα «ice cream» κάνει την παρθενική του εμφάνιση στο English Dictionary.
Τον Μάιο του 1777 οι αναγνώστες της «New-York Gazetta» και του «Weekly Mercury» διαβάζουν μία διαφήμιση εγκαινίων καταστήματος σε πλαίσιο: «Ο άρτι αφιχθείς εκ Λονδίνου Philip Lenzi θα προσφέρει στο κοινό του Μανχάταν ποικιλία από γλυκές λιχουδιές, όπως μαρμελάδες και ζελέ, δαμάσκηνα ζάχαρης, διακοσμητικά ζάχαρης, καραμέλες και - το πιο σημαντικό - παγωτό!». Γι αυτό το τελευταίο μάλιστα ο επιχειρηματίας υπόσχεται πως, στο κατάστημά του, θα διατίθεται «σχεδόν ημερησίως». Ήρθε η στιγμή, εκτός από την Ευρώπη, το παγωτό να αλώσει και την Αμερική.
Ο τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον (1801-1809), πειραματιζόμενος στην κουζίνα της συζύγου του, φέρεται να σκαρώνει τη δική του συνταγή για παγωτό βανίλια, ενώ η επόμενη «πρώτη κυρία», η κυρία του Τζέιμς Μάντισον (1809-1817) σερβίρει παγωτό φράουλα στη δεξίωση για τη δεύτερη προεδρική θητεία του συζύγου της.
Το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής παγωτού στις ΗΠΑ ιδρύεται, το 1851, από έναν κουάκερο του Maryland. Πρόκειται για τον Τζέικομπ Φάσελ (C. Jacob Fussell), ο οποίος μοιραία βαφτίζεται «πατέρας της παγωτοβιομηχανίας». Είναι η χρονιά κατά την οποία ο μέσος Αμερικανός καταναλώνει ετησίως ένα κουταλάκι του γλυκού παγωτό (!). Δύο αιώνες μετά, η ετήσια κατανάλωση παγωτού από έναν Αμερικανό πολίτη ξεπερνά τα 30 λίτρα (περίπου 27 κιλά)!
Έλληνας ο πατέρας του μαλακού παγωτού
Ο 20ος αι. τρέχει ανά τη Γη και το παγωτό, που έχει ταξιδέψει σχεδόν σε όλα τα μήκη και πλάτη της είναι πλέον καθημερινή συνήθεια του καλοκαιριού. Στις ζεστές ζώνες του πλανήτη μάλιστα είναι γεγονός η παραγωγή και κατανάλωση παγωτού και τον χειμώνα.
Τα πρώτα χρόνια του αιώνα, στην Ελλάδα το παγωτό είναι περισσότερο φήμη, παρά πραγματικότητα. Ιστορικές πηγές, βέβαια, αναφέρουν ότι τουλάχιστον οι εν Αθήναις αριστοκράτες γεύθηκαν για πρώτη φορά την παγωμένη λιχουδιά το 1835 σε μία από τις κοσμικές εκδηλώσεις του Βαυαρού πρωθυπουργού Άρμασπεργκ. Ένας Ιταλός, ονόματι Calvo, διευθυντής ξενοδοχείου στην πόλη, που σχεδίαζε να ανοίξει ζαχαροπλαστείο, σκέφτηκε να διαφημίσει το επιδόρπιο, που θα αποτελούσε τη ναυαρχίδα των προϊόντων του. Έτσι πρότεινε στην κόμισσα Άρμασπεργκ να παρασκευάσει παγωτά για τους προσκεκλημένους της. Εκείνη δέχθηκε με προθυμία. Το κέρασμα ενθουσίασε τους επισκέπτες και η οικοδέσποινα δεν σταματούσε να διαφημίζει το ζαχαροπλαστείο, που θα το διέθετε.
Αλλά, σύντομα το κλίμα ενθουσιασμού χάλασε… Όσοι κατανάλωσαν τη λιχουδιά άρχισαν να ψάχνουν γωνιά για να την αποβάλουν… «Μετέβαλον το δάπεδον της αιθούσης εις δεινώς κυμαινόμενον σκάφος» αναφέρει χαρακτηριστικά χρονικογράφος της εποχής. Τι είχε συμβεί; Ο Calvo, προκειμένου να κάνει εντυπωσιακότερα τα παγωτά του και καθώς δεν υπήρχαν στην Αθήνα φυσικές χρωστικές ουσίες, χρησιμοποίησε χημικά χρώματα κι έτσι οι καλεσμένοι έπαθαν τροφική δηλητηρίαση. Ο χορός «σχόλασε» άδοξα. Την ώρα που όλοι αναζητούσαν γιατρό, ο επίδοξος ζαχαροπλάστης γινόταν… λαγός! Πέρασαν μήνες για να εμφανιστεί ξανά δημοσίως…
Ως εκ τούτου, οι πρώτες εντυπώσεις από τα παγωτά στην ελληνική πρωτεύουσα δεν ήταν και ιδιαίτερα ευχάριστες. Όχι πολύ αργότερα, όμως, το 1840, ο δραστήριος επιχειρηματίας Καρδαμάτης ανοίγει το πρώτο αμιγές ζαχαροπλαστείο της πόλης (ως τότε χρέη ζαχαροπλαστείου εκτελούν οι φούρνοι) στη συμβολή των οδών Αιόλου και Ευριπίδου προσφέροντας μεταξύ άλλων και παγωτό, και το μετατρέπει σε λαϊκή λιχουδιά, που απολαμβάνουν με πάθος οι Αθηναίοι. Ο επιχειρηματίας δεν έχει πολλά γλυκά στη… φαρέτρα του, αλλά -στην αρχή τουλάχιστον- δεν είναι και απαραίτητο. Το κατάστημά του διαθέτει παρισινή ατμόσφαιρα και παγωτό. Φαίνεται πως αυτά είναι αρκετά. Λέγεται ότι η ημερήσια είσπραξη του καταστήματος φτάνει τις 400 δραχμές, ενώ τις γιορτές ξεπερνά τις 1.000, ποσά αστρονομικά για την εποχή! Αυτό του επιτρέπει να ταξιδεύει τακτικά στην Ευρώπη και να φέρνει στην Αθήνα νέες συνταγές. Εικάζεται ότι είναι αυτός που έφερε και την πρώτη χειροκίνητη μηχανή παρασκευής σοκολάτας.
Ο ερχομός των προσφύγων της Μικράς Ασίας στην Ελλάδα δίνει ακόμη μεγαλύτερη ώθηση στην παρασκευή παγωτού. Μικρά παρασκευαστήρια ξεφυτρώνουν στις μεγάλες πόλεις και στους δρόμους κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι παγωτατζήδες με τα τροχήλατα παγο-ψυγεία. Οι Μικρασιάτες ζαχαροπλάστες φέρνουν την τέχνη τους και απογειώνουν την παγωμένη λιχουδιά, συστήνοντας στην Ελλάδα τον «ντοντουρμά». Στην πραγματικότητα, dondurma αποκαλείται στα τουρκικά το παγωτό. Αλλά εκεί, στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, η παρασκευή του βασίζεται στο παχύ βουβαλίσιο γάλα, που κάνει το παγωτό ακόμα πιο εύγεστο και κυρίως, μαστιχωτό. Έτσι, ο «ντοντουρμάς» καθιερώνεται ως το ανατολίτικο είδος παγωτού, που γίνεται δεκτό στην Ελλάδα μετά… βαΐων και κλάδων… Δεκαετίες αργότερα, οι παρασκευαστές, εμπνεόμενοι από την υφή και τη γεύση του ντοντουρμά, θα παρουσιάσουν στην αγορά το παγωτό καϊμάκι.
Το 1934, η Ελλάδα αποκτά τη δική της μονάδα προϊόντων γάλακτος και παγωτού. Τα αδέλφια Σουραπά, από τα Βέρβενα της Αρκαδίας, μετανάστες στο Σικάγο, έχοντας αποκτήσει κάποια σχετική οικονομική επιφάνεια, επιστρέφουν στον τόπο τους, όπου η διακίνηση του φρέσκου γάλακτος είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των πλανόδιων πωλητών και των γαλακτοκομείων. Έτσι, αποφασίζουν να στήσουν την Εθνική Βιομηχανία Γάλακτος (ΕΒΓΑ) και μάλιστα στον Βοτανικό που σφύζει από βουστάσια, για βρίσκονται κοντά στην πρώτη ύλη.
Το 1936, η εταιρεία παρουσιάζει στους Έλληνες το παγωτό «ξυλάκι», το παγωτό σε κύπελλο και το χωνάκι με σοκολάτα και αμύγδαλο. Το «ξυλάκι» είναι αυτό που της χαρίζει την πρώτη της ευρεσιτεχνία. Το πρώτο τυποποιημένο παγωτό στην Ελλάδα και μάλιστα με την έγκριση του Γενικού Χημείου του Κράτους, που πιστοποιεί την ποιότητα. Την ίδια χρονιά το όνομα της εταιρείας αλλάζει από «Εθνική» σε «Ελληνική Βιομηχανία Γάλακτος», διατηρώντας το αρκτικόλεξο ΕΒΓΑ και καταφέρνοντας να καθιερώσει τα παγωτά της σε κάθε ελληνική γειτονιά, όπου «ξεπηδούν» τα πρατήριά της. Μόνο τη δεκαετία του 1950 στις ελληνικές μεγαλουπόλεις ανοίγουν 900 πρατήρια, υπό τον θρυλικό πλέον τίτλο «Η ΕΒΓΑ της γειτονιάς».
Το 1954, στον… τρελό χορό του παγωτού θα μπει και ο Γιώργος Τσινάβος, μικρο-ζαχαροπλάστης από τις Σέρρες, ο οποίος, στην επιχείρησή του υπό την επωνυμία «Κρι Κρι», παράγει και διαθέτει παγωτά και είδη ζαχαροπλαστικής. Οι πρώτες διανομές του παγωμένου προϊόντος του γίνονται με τους γνωστούς πλέον πλανόδιους πωλητές και τα ειδικά χειροκίνητα καροτσάκια που χρησιμοποιούν ως ψυκτικό μέσο τον πάγο και το αλάτι. Το παγωτό που πιστώνεται στον βορειοελλαδίτη και ταξιδεύει τη φήμη του αρκετά μακριά από τα όρια των Σερρών, είναι το «κασσάτο», που παρασκευάζεται από πρόβειο γάλα.
Στα χρόνια που ακολουθούν και αυτή η επιχείρηση -όπως η ΕΒΓΑ και αργότερα η ΑΓΝΟ και η ΔΕΛΤΑ και αρκετές ακόμα με αιχμή το παγωτό- θα πορευτεί σε ένδοξους δρόμους και θα θεριέψει.
Κι όσο στην Ελλάδα η αγορά του παγωτού ανοίγει, στις ΗΠΑ ένας δαιμόνιος Έλληνας εφευρίσκει και καθιερώνει νέο είδος παγωμένης λιχουδιάς και ξετρελαίνει τους Αμερικανούς! Ο Αθανάσιος Θωμάς Καρβέλας (Tom Carvel) -γόνος μεταναστών, που έφτασαν στη Νέα Υόρκη, το 1910, όταν εκείνος ήταν μόλις 4 χρόνων- έχει ανακαλύψει το «παγωτό μηχανής» ή αλλιώς «μαλακό παγωτό» (soft ice cream) και κάνει χρυσές δουλειές.
Όλα ξεκίνησαν το 1932, όταν ο πολυτεχνίτης και πολυμήχανος Θωμάς, αναζητώντας την τύχη του, αγόρασε ένα μεταχειρισμένο φορτηγό, προκειμένου να πουλάει παγωτό από την καρότσα. Ο Τομ είναι παρών σε κάθε γιορτή και κάθε αργία. Τον τρώνε τα χιλιόμετρα, αλλά δεν τον νοιάζει. Το παγωτό είναι πλέον η αγαπημένη λιχουδιά των Αμερικανών και οι δουλειές πάνε καλά. Στις 30 Μαΐου του 1934, ξημερώνει για τις ΗΠΑ η Ημέρα Εθνικής Μνήμης κι εκείνος γεμίζει το ψυγείο του με προϊόν και ξεχύνεται στους δρόμους. Αλλά ένα λάστιχο ακινητοποιεί το αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου. Η ώρα περνά χωρίς πηγή τροφοδοσίας ενέργειας, ώστε να λειτουργεί το ψυγείο, και ο νεαρός τρέχει με απόγνωση σε ένα κοντινό εργαστήρι κεραμικής, προκειμένου να βρει τρόπο να σώσει το εμπόρευμα, που έχει αρχίσει να λιώνει. Όταν επιστρέφει, βλέπει ενθουσιασμένους πελάτες γύρω από το φορτηγό του να γεύονται το παράξενο «μαλακό παγωτό». Ο δαιμόνιος νεαρός αισθάνεται ότι μόλις άνοιξαν οι ουρανοί και βρέχουν χρήμα… Εκείνη την ημέρα, ο Τομ ξεπουλά κάνοντας είσπραξη 3.500 δολαρίων! Αλλά είναι μόνο η αρχή.
Το 1936 αγοράζει το εργαστήρι κεραμικής από το οποίο προσπάθησε να προμηθευτεί ηλεκτρικό ρεύμα, το μετατρέπει σε σταθερό σημείο πώλησης παγωτού "Carvel" (το πρώτο της τεράστιας αλυσίδας, που ακολούθησε) και πραγματοποιεί και κατοχυρώνει την ιδέα του να δημιουργήσει τη μηχανή, που θα διατηρεί το παγωτό σε μαλακή υφή.
Οι δουλειές έχουν ανοίξει, η πελατεία σχηματίζει ουρές έξω από το κατάστημα του Τομ, αλλά για εκείνον αυτό δεν είναι αρκετό. Σκεπτόμενος πώς μπορεί να αυξήσει την τιμή του προϊόντος του χωρίς να προκαλέσει δυσφορία στους πελάτες του, αποφασίζει να εφαρμόσει μία καινοτόμα, αλλά κατοπινά δημοφιλή, εμπορική τακτική. Είναι το «1+1». «Αγοράζοντας ένα, κερδίζετε ένα ακόμη». Έτσι ο πελάτης έχει την ψευδαίσθηση ότι αγοράζει κάτι φθηνότερο και απολαμβάνει διπλά…
Μετά τον πόλεμο, η ανάπτυξη της επιχείρησης του Carvel είναι ραγδαία. Παράγει και πουλά τις μηχανές τού «soft ice cream» σε επίδοξους νέους επιχειρηματίες ανά την Αμερική, τους επισκέπτεται και τους εκπαιδεύει στο πώς θα τις λειτουργούν και εισπράττει ποσοστά από τις πωλήσεις. Ο δαιμόνιος επιχειρηματίας είναι ο εμπνευστής του «franchise»! Το 1974 κατοχυρώνει το brand name της αλυσίδας του και ιδρύει σχολή, στην οποία εκπαιδεύει νέους υπαλλήλους. Ένας κοφτερός νους, αυτή τη φορά με ελληνικό αίμα στις φλέβες του, αποδεικνύει στους Αμερικανούς την ακριβή ερμηνεία της δικής τους ρήσης… «Sky's the limit» (ο ουρανός είναι το όριο).
Στα τέλη πια του 20ου αι. το παγωτό είναι προϊόν για όλα τα βαλάντια, που προσφέρεται σε πάμπολλες μορφές και γεύσεις. Επάνω του έχουν στηθεί θηριώδεις βιομηχανίες και επενδυθεί τεράστια κεφάλαια ανά τον κόσμο, γιατί, όπως λίγες λιχουδιές στο παγκόσμιο τραπέζι, απολαμβάνει το προνόμιο να αγαπιέται και να καταναλώνεται με πάθος.
Κινέζοι ερευνητές ανακοίνωσαν ότι δημιούργησαν ένα «έξυπνο» καινοτόμο ύφασμα, που ανακλά μακριά τη θερμότητα και μπορεί να μειώσει τη θερμοκρασία του σώματος κατά σχεδόν πέντε βαθμούς Κελσίου. Το λεγόμενο «μετα-ύφασμα», το οποίο μοιάζει με απλή κοντομάνικη μπλούζα (T-shirt), θα μπορούσε, αν παραχθεί μαζικά, να βοηθήσει τους ανθρώπους να προστατευθούν από την ολοένα μεγαλύτερη ζέστη, λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Για να μειώσουν την απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας, οι σχεδιαστές ρούχων συνήθως χρησιμοποιούν ανοικτά χρώματα στα υφάσματα. Μια άλλη μέθοδος είναι να ανακλάται η ηλιακή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, τόσο η υπεριώδης (UV) όσο και η εγγύς υπέρυθρη (NIR). Η τελευταία θερμαίνει τα αντικείμενα που την απορροφούν και μετά αυτά αργά ψύχονται, καθώς σταδιακά την εκπέμπουν πίσω στο περιβάλλον. Ένα μειονέκτημα είναι ότι μετά την εκπομπή της από ένα αντικείμενο, η εγγύς υπέρυθρη ακτινοβολία συχνά απορροφάται από τα μόρια νερού της ατμόσφαιρας, με συνέπεια να ζεσταίνει τον γύρω αέρα.
Μια καλύτερη λύση είναι η ακτινοβολία στο μέσο υπέρυθρο φάσμα (MIR), που έχει μεγαλύτερο μήκος κύματος και δεν απορροφάται από τα μόρια του περιβάλλοντος αέρα, αλλά φεύγει απευθείας στο διάστημα, με αποτέλεσμα να ψύχονται τόσο τα ίδια τα αντικείμενα όσο και ο αέρας γύρω τους. Το ανθρώπινο δέρμα, αντίθετα με τα ρούχα, εκπέμπει MIR.
Οι Κινέζοι ερευνητές του Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας της Χουατσόνγκ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", σύμφωνα με το ίδιο και το "New Scientist", σχεδίασαν το πρώτο ύφασμα που επιτρέπει στη μεσαία υπέρυθρη ακτινοβολία MIR, η οποία εκπέμπεται από το δέρμα, να διαπερνά εύκολα το ρούχο. Για να είναι πραγματικά αποτελεσματικό, το νέο ύφασμα πρέπει να εφάπτεται στο δέρμα.
Το μετα-ύφασμα που μπορεί να βαφτεί σε διάφορα χρώματα και είναι φτιαγμένο από πολυλακτικό οξύ, συνθετικές ίνες Τεφλόν και νανοσωματίδια από διοξείδιο του τιτανίου (που υπάρχουν και στα αντηλιακά), ανακλά επίσης στο διάστημα την υπεριώδη ακτινοβολία, την ορατή και την εγγύς υπέρυθρη, πράγμα που επιτρέπει τη μεγαλύτερη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος.
Πειράματα έδειξαν ότι όταν με ένα κανονικό βαμβακερό ρούχο η θερμοκρασία του δέρματος είναι γύρω στους 37 βαθμούς, με το νέο ύφασμα πέφτει στους 31 έως 32. Σε άλλο πείραμα με αυτοκίνητα, ένα από τα οποία καλύφθηκε με το μετα-ύφασμα, ένα δεύτερο με ένα τυπικό κάλυμμα και ένα τρίτο έμεινε ακάλυπτο κάτω από τον ήλιο το μεσημέρι, η θερμοκρασία ήταν 60 βαθμοί Κελσίου στο τελευταίο, 57 βαθμοί στο δεύτερο, ενώ μόνο 30 στο πρώτο.
Αν και μοιάζει με κανονικό ρούχο, στην ουσία είναι ένα είδος καθρέφτη, σύμφωνα με τους Κινέζους ερευνητές, οι οποίοι ήδη αναζητούν εταιρείες κατασκευής υφασμάτων και ρούχων για να αξιοποιήσουν εμπορικά την εφεύρεση τους. Όπως εκτιμούν, η νέα τεχνολογία ανεβάζει μόνο κατά 10% το κόστος παραγωγής.
Μικροβιακοί οργανισμοί μάλλον παράγουν το μεθάνιο στον υπόγειο ωκεανό του Εγκέλαδου, τον παγωμένο δορυφόρο του Κρόνου. Η μεθανογένεση αποτελεί ένα από τα στάδια της αναερόβιας χώνευσης που πραγματοποιείται από μια ομάδα μικροοργανισμών που είναι γνωστοί ως μεθανογενετικοί.
Τώρα, μία ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα και το Πανεπιστήμιο Paris Sciences & Lettres με δημοσίευση τους στην επιθεώρηση «Nature Astronomy» υποστηρίζουν ότι το μεθάνιο που εντοπίστηκε στον Εγκέλαδο, τον μικρό δορυφόρο του Κρόνου, προέρχεται πιθανότατα από μικροoργανισμούς οι οποίοι βρίσκονται στον πυθμένα του υπόγειου ωκεανού που έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του.
Το διαστημικό σκάφος Cassini που εξερευνούσε το σύστημα του Κρόνου για 13 χρόνια εντόπισε το 2008 πίδακες υδρατμών στον Εγκέλαδο. Αμέσως ο δορυφόρος έγινε σταθερός στόχος παρατήρησης και μελέτης και διαπιστώθηκε ότι σε βάθος περίπου 20 χλμ. κάτω από την παγωμένη επιφάνεια βρίσκεται ένας ωκεανός με βάθος περίπου 40 χλμ.
Σειρά μελετών έχουν δείξει ότι ο ωκεανός αυτός δείχνει ότι συνθήκες φιλικές στην ζωή τόσο όσον αφορά την σύσταση του νερού αλλά και από το γεγονός ότι υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξης υδροθερμικών πηγών παρόμοιων με αυτές που υπάρχουν στους ωκεανούς της Γης. Σε αυτές τις υδροθερμικές πηγές διαπιστώθηκε τα τελευταία χρόνια ότι έχουν σχηματιστεί σύνθετα οικοσυστήματα και κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι εκεί έκανε την εμφάνιση της για πρώτη φορά η ζωή στον πλανήτη μας.
Στην νέα μελέτη οι ερευνητές εξέτασαν όλα τα σχετικά δεδομένα που έστειλε το Cassini από τον Εγκέλαδο και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ποσότητες του μεθανίου που εκλύονται από τον ωκεανό στην επιφάνεια και την ατμόσφαιρα του δορυφόρου είναι σε τόσο υψηλά επίπεδα που η μόνη λογική εξήγηση είναι ότι προέρχονται από κάποιους μεθανογενετικούς οργανισμούς.
Βέβαια οι ερευνητές σημειώνουν ότι είναι από εξαιρετικά δύσκολο ως απίθανο να μπορέσουμε να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτούς τους οργανισμούς και να τους μελετήσουμε. Θα πρέπει να οργανωθεί μια αποστολή που όχι μόνο θα φτάσει στον Εγκέλαδο και θα προσεδαφιστεί με επιτυχία εκεί και στην συνέχεια όχι μόνο θα καταφέρουμε να φτάσουμε στον ωκεανό αλλά θα έχει βρεθεί τρόπος να φτάσουμε στον πυθμένα του.
Έχουν πέσει στο τραπέζι κάποιες ιδέες για τέτοιου είδους αποστολές τόσο στον Εγκέλαδο όσο και στην Ευρώπη, τον παγωμένο δορυφόρο του Δία. Μια σκέψη είναι να δημιουργηθεί μια τρύπα στην επιφάνεια των δύο δορυφόρων και μέσα από αυτή να σταλεί στον ωκεανό τους ένα ρομποτικό υποβρύχιο που θα τον εξερευνήσει.
Στο διάλογο Φαίδων ο Πλάτων περιγράφει την τελευταία συζήτηση του Σωκράτη με τους ανθρώπους του στενού του κύκλου, αφού με το τέλος της θα πιεί το κώνειο. Φυσικό ήταν να έχουμε στον Φαίδωνα πολλές αναφορές στο θέμα του θανάτου και της τύχης της ψυχής στη μεταθανάτια ζωή.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η στάση, ακριβώς εκείνες τις ώρες λίγο πριν το αναπόφευκτο θάνατό του, η ψυχική κατάσταση του Σωκράτη και τα συναισθήματα που του προκαλεί ο θάνατος που τον περιμένει σε λίγο. Παίρνοντας λοιπόν αφορμή από σχετικό υπαινιγμό του Σιμμία ο Σωκράτης στέλνει το μήνυμά του δίνοντας τη δική του ερμηνεία στο άσμα που ψάλλουν οι κύκνοι όταν προαισθάνονται το θάνατό τους – έκφραση ελπίδας και χαράς και όχι απελπισίας και θλίψης.
Κι ο Σιμμίας[1] είπε: «Και τώρα, Σωκράτη, θα σου μιλήσω με ειλικρίνεια. Δηλαδή εδώ και καιρό ο καθένας απ’ τους δύο μας νιώθει αμηχανία και σκουντά ο ένας τον άλλο και προτρέπει να σου υποβάλλει ερώτηση, επειδή - θέλει και ρώτημα; - επιθυμεί να σ’ ακούσει, αλλά διστάζει να γίνει ενοχλητικός, μήπως προκαλέσει τη δυσφορία σου, εξαιτίας της συμφοράς που σε βρήκε τώρα».
Κι εκείνος γέλασε γαλήνια και λέει: «Αλίμονο, Σιμμία, σίγουρα δε θα είναι εύκολο να πείσω τους άλλους ανθρώπους ότι δε θεωρώ συμφορά την τωρινή συγκυρία, την ώρα που δεν μπορώ να πείσω ούτε εσένα, αλλά φοβάσαι μήπως τώρα είμαι πιο δύστροπος απ’ ότι στη προηγούμενη ζωή μου, και, όπως φαίνεται, είμαι κατώτερος στη μαντική απ’ τους κύκνους, που, όταν ψυχανεμιστούν ότι ήρθε η ώρα του θανάτου τους, όσο και τον προηγούμενο καιρό βέβαια τραγουδούσαν, τότε λοιπόν τραγουδούν πιο πολύ και μελωδικότερα, καταχαρούμενοι που θα παν να συναντήσουν το θεό που τους έχει στη δούλεψή του[2]. Όμως οι άνθρωποι, επειδή οι ίδιοι τους τρέμουν το θάνατο, λένε ψευτιές και για τους κύκνους· λένε δηλαδή ότι τα πουλιά αυτά ψάλλουν το τελευταίο άσμα τους γιατί τα κατέχει λύπη, θρηνώντας για το θάνατό τους· δε σκέφτηκαν αυτοί οι άνθρωποι ότι κανένα πουλί δεν τραγουδά όταν νιώθει πείνα ή ρίγος απ’ το κρύο ή υποφέρει από κάποια άλλη αιτία, ούτε το αηδόνι, ούτε το χελιδόνι ούτε ο τσαλαπετεινός[3], ούτε αυτονών το τραγούδι είναι θρήνος, έκφραση λύπης, όπως λέει ο κόσμος. Αλλά ούτε αυτά ούτε οι κύκνοι μου δίνουν την εντύπωση ότι τραγουδούν από λύπη· αντίθετα, πιστεύω ότι καθώς είναι του Απόλλωνα, έχουν το χάρισμα της προφητείας και, γνωρίζοντας από τα πριν την ευδαιμονία του Άδη, τραγουδούν και χαίρονται εκείνη τη μέρα περισσότερο απ’ ότι τον προηγούμενο καιρό. Τώρα, εγώ κι ο ίδιος μου πιστεύω ότι είμαι, όσο και οι κύκνοι, δούλος και ταμένος στον ίδιο θεό κι ότι κατέχω, χάρισμα του αφέντη μου, στον ίδιο βαθμό με τους κύκνους τη μαντική κι ότι δε φεύγω απ’ τη ζωή πιο πικραμένος απ’ αυτούς».
-----------------------------
[1] Στον Φαίδωνα ο Σωκράτης απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους αχώριστους Σιμμία και Κέβητα, αφού εξαιτίας των αμφιβολιών που διατύπωσαν για την αθανασία της ψυχής υποχρεώθηκε να κάνει όλη τη φιλοσοφική συζήτηση για το θέμα αυτό. [2] Πρόκειται για τον Απόλλωνα, θεό της μαντικής, με λατρευτικό κέντρο του τους Δελφούς. [3] Και τα τρία αυτά πουλιά προήλθαν από μεταμορφώσεις ανθρώπων, που τους χτύπησε βαριά συμφορά: στην Οδύσσεια τα 518 κεξ. η Αηδών, από τη ζήλεια της, επειδή αυτή είχε μονάχα έναν γιο, τον Ιτύλο, ενώ η συννυφάδα της Νιόβη ήταν πολύτεκνη, προσπάθησε να σκοτώσει τον πρωτότοκο γιο της Νιόβης, αλλά από λάθος σκότωσε τον μονάκριβο γιο της· παρακάλεσε τότε τους θεούς να τη λυπηθούν κι αυτοί τη μεταμόρφωσαν σε αηδόνι. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι μύθοι, που δίνουν διαφορετική εξήγηση για τη μεταμόρφωση της· σ’ έναν απ’ αυτούς η Χελιδόνα ήταν αδελφή της Αηδόνας, η οποία συγκρούστηκε άγρια με το σύζυγό της Πολύτεχνο, με αποτέλεσμα να διαπράξουν αμοιβαία εγκλήματα. Κι ένα από τα θύματά τους ήταν η Χελιδόνα. Κι αυτήν την σπλαχνίστηκαν οι θεοί και τη μεταμόρφωσαν στο γνωστό πουλί. Τέλος σε έποπα (τσαλαπετεινό) μεταμορφώθηκε ο βασιλιάς της Θράκης γιος του Άρη, Τηρέας, στον οποίο ο βασιλιάς της Αθήνας Πανδίων έδωσε γυναίκα τη θυγατέρα του την Πρόκνη. Βίασε όμως την αδελφή της, τη Φιλομήνα, και ακολούθησε σειρά φρικτών εγκλημάτων, που έφεραν και τους τρεις σε τραγική κατάσταση, οπότε οι θεοί μεταμόρφωσαν την Πρόκνη σε αηδόνι, την Φιλομήλα σε χελιδόνι και τον Τηρέα σε έποπα.
[3.3.1] Ύστερα από αυτά τον κατέλαβε η σφοδρή επιθυμία να πάει στον Άμμωνα, στη Λιβύη, για να συμβουλευθεί τον θεό, επειδή το μαντείο του Άμμωνα φημιζόταν ότι ήταν αλάθητο, και επειδή το μαντείο αυτό είχαν συμβουλευθεί ο Περσέας και ο Ηρακλής, ο πρώτος όταν τον έστειλε ο Πολυδέκτης να σκοτώσει τη Γοργόνα και ο δεύτερος όταν πήγε στη Λιβύη για τον Ανταίο και στην Αίγυπτο για τον Βούσιρη. [3.3.2] Ο Αλέξανδρος είχε τη φιλοδοξία να φθάσει τον Περσέα και τον Ηρακλή, μιας και καταγόταν και από τους δύο και γιατί ο ίδιος απέδιδε κατά κάποιο τρόπο τη γέννησή του στον Άμμωνα, όπως ακριβώς οι μύθοι απέδιδαν τη γέννηση του Ηρακλή και του Περσέα στον Δία. Ξεκίνησε λοιπόν για τον Άμμωνα με αυτόν τον σκοπό, για να γνωρίσει ακριβέστερα τα δικά του ζητήματα ή τουλάχιστο να ισχυρισθεί ότι τα έχει γνωρίσει. [3.3.3] Μέχρι το Παραιτόνιο βάδιζε κοντά στη θάλασσα μέσα από τόπο που ήταν έρημος, αλλά όχι άνυδρος, διατρέχοντας έτσι απόσταση χιλίων εξακοσίων σταδίων, όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος. Από εκεί στράφηκε προς το εσωτερικό, όπου ήταν το μαντείο του Άμμωνα. Ο δρόμος είναι έρημος και κατά το μεγαλύτερο μέρος αμμώδης και άνυδρος. [3.3.4] Για χάρη όμως του Αλεξάνδρου έπεσε πολλή βροχή από τον ουρανό, και αυτό το απέδωσαν σε θεϊκή εύνοια. Σε θεϊκή επίσης εύνοια απέδωσαν και το εξής περιστατικό: κάθε φορά που φυσάει νότιος άνεμος σ᾽ εκείνον τον τόπο, μαζεύεται πολλή άμμος στο δρόμο και χάνονται τα ίχνη του, ώστε δεν είναι δυνατό να ξέρει κανείς πού πρέπει να βαδίσει μέσα στην άμμο, όπως ακριβώς μέσα σε πέλαγος, επειδή δεν υπάρχουν πουθενά σημάδια κατά μήκος τους δρόμου, ούτε βουνό ούτε δέντρο, ούτε στερεοί λόφοι ανυψωμένοι, από τα οποία θα μπορούσαν οι οδοιπόροι να βρουν τη σωστή πορεία τους, όπως κάνουν οι ναύτες με τα άστρα· γι᾽ αυτό περιπλανιόταν ο στρατός του Αλεξάνδρου και οι οδηγοί είχαν αμφιβολία για τον δρόμο. [3.3.5] Ο Πτολεμαίος λοιπόν, ο γιος του Λάγου, λέγει ότι δύο φίδια που έβγαζαν φωνή προχωρούσαν μπροστά από το στράτευμα και ότι ο Αλέξανδρος διέταξε τους οδηγούς να τα ακολουθούν έχοντας πίστη στο θεϊκό σημάδι· πραγματικά τα φίδια εκείνα τους έδειξαν τον δρόμο και προς το μαντείο και μετά κατά την επιστροφή. [3.3.6] Ο Αριστόβουλος όμως —και η επικρατέστερη παράδοση συμφωνεί σε αυτό— αναφέρει ότι δυο κοράκια που πετούσαν μπροστά από τον στρατό έγιναν οι οδηγοί του Αλεξάνδρου. Εγώ μπορώ να βεβαιώσω ότι κάποια θεϊκή δύναμη τον βοήθησε, γιατί αυτό είναι πιθανό, αλλά την ιστορική αλήθεια την αφαίρεσαν όσοι έδωσαν διάφορες περιγραφές για το γεγονός αυτό. [3.4.1] Ο τόπος, όπου βρίσκεται ο ναός του Άμμωνα, είναι ολόγυρα εντελώς έρημος και αμμώδης και άνυδρος. Ό χώρος του ιερού είναι στο μέσο και, μολονότι κατέχει μικρή έκταση —διότι το μεγαλύτερο πλάτος του ανέρχεται σε 40 περίπου στάδια— είναι γεμάτος από ήμερα δένδρα, ελιές και φοινικιές και μονάχα αυτός από όλη τη γύρω περιοχή είναι δροσερός. [3.4.2] Αναβλύζει επίσης από αυτόν τον χώρο μια πηγή που δεν μοιάζει καθόλου με όσες πηγές αναβλύζουν από τη γη. Γιατί το μεσημέρι το νερό της είναι ψυχρό για κείνον που το πίνει και ακόμη ψυχρότερο για κείνον που το εγγίζει· όταν ο ήλιος γείρει προς τη δύση, γίνεται θερμότερο και από το βράδυ ως τα μεσάνυχτα όλο και πιο θερμό, ώσπου τα μεσάνυχτα φθάνει στη μεγαλύτερή του θερμοκρασία. Από τα μεσάνυχτα και ύστερα αρχίζει πάλι να γίνεται σιγά σιγά ψυχρότερο, ώστε το πρωί να είναι ήδη ψυχρό και το μεσημέρι ψυχρότατο· αυτό επαναλαμβάνεται κανονικά κάθε μέρα. [3.4.3] Ο τόπος αυτός παράγει και φυσικό αλάτι, που εξάγεται από τη γη. Μερικοί μάλιστα ιερείς του Άμμωνα φέρνουν μικρές ποσότητες από αυτό και στην Αίγυπτο. Κάθε φορά δηλαδή που ξεκινούν για την Αίγυπτο, το βάζουν μέσα σε κοφίνια που πλέκουν από φοινικόφυλλα και το προσφέρουν ως δώρο στον βασιλιά ή σε κάποιον άλλον. [3.4.4] Οι κόκκοι του είναι μακρόστενοι —μερικοί μάλιστα από αυτούς έχουν μήκος πάνω από τρεις δακτύλους— και καθαροί σαν κρύσταλλο. Οι Αιγύπτιοι καθώς και όσοι άλλοι λαοί τρέφουν μεγάλο σεβασμό προς τους θεούς χρησιμοποιούν το αλάτι αυτό για τις θυσίες, επειδή είναι καθαρότερο από το θαλάσσιο αλάτι. [3.4.5] Εκεί ο Αλέξανδρος θαύμασε τον χώρο του μαντείου και συμβουλεύθηκε τον θεό. Και αφού, όπως έλεγε, άκουσε όσα η ψυχή του επιθυμούσε, αναχώρησε για την Αίγυπτο από τον ίδιο δρόμο, όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος, ενώ σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, τον γιο του Λάγου, από άλλο δρόμο κατευθείαν για τη Μέμφιδα.
