ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (20.132-20.198)

Τὴν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα Ποσειδάων ἐνοσίχθων·

«Ἥρη, μὴ χαλέπαινε παρὲκ νόον· οὐδέ τί σε χρή.
οὐκ ἂν ἔγωγ᾽ ἐθέλοιμι θεοὺς ἔριδι ξυνελάσσαι
135 ἡμέας τοὺς ἄλλους, ἐπεὶ ἦ πολὺ φέρτεροί εἰμεν·
ἀλλ᾽ ἡμεῖς μὲν ἔπειτα καθεζώμεσθα κιόντες
ἐκ πάτου ἐς σκοπιήν, πόλεμος δ᾽ ἄνδρεσσι μελήσει.
εἰ δέ κ᾽ Ἄρης ἄρχωσι μάχης ἢ Φοῖβος Ἀπόλλων,
ἢ Ἀχιλῆ᾽ ἴσχωσι καὶ οὐκ εἰῶσι μάχεσθαι,
140 αὐτίκ᾽ ἔπειτα καὶ ἄμμι παρ᾽ αὐτόθι νεῖκος ὀρεῖται
φυλόπιδος· μάλα δ᾽ ὦκα διακρινθέντας ὀΐω
ἂψ ἴμεν Οὔλυμπόνδε θεῶν μεθ᾽ ὁμήγυριν ἄλλων,
ἡμετέρῃς ὑπὸ χερσὶν ἀναγκαίηφι δαμέντας.»
Ὣς ἄρα φωνήσας ἡγήσατο κυανοχαίτης
145 τεῖχος ἐς ἀμφίχυτον Ἡρακλῆος θείοιο,
ὑψηλόν, τό ῥά οἱ Τρῶες καὶ Παλλὰς Ἀθήνη
ποίεον, ὄφρα τὸ κῆτος ὑπεκπροφυγὼν ἀλέαιτο,
ὁππότε μιν σεύαιτο ἀπ᾽ ἠϊόνος πεδίονδε.
ἔνθα Ποσειδάων κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετο καὶ θεοὶ ἄλλοι,
150 ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ἄρρηκτον νεφέλην ὤμοισιν ἕσαντο·
οἱ δ᾽ ἑτέρωσε καθῖζον ἐπ᾽ ὀφρύσι Καλλικολώνης
ἀμφὶ σέ, ἤϊε Φοῖβε, καὶ Ἄρηα πτολίπορθον.
Ὣς οἱ μέν ῥ᾽ ἑκάτερθε καθήατο μητιόωντες
βουλάς· ἀρχέμεναι δὲ δυσηλεγέος πολέμοιο
155 ὄκνεον ἀμφότεροι, Ζεὺς δ᾽ ἥμενος ὕψι κέλευε.
Τῶν δ᾽ ἅπαν ἐπλήσθη πεδίον καὶ λάμπετο χαλκῷ,
ἀνδρῶν ἠδ᾽ ἵππων· κάρκαιρε δὲ γαῖα πόδεσσιν
ὀρνυμένων ἄμυδις. δύο δ᾽ ἀνέρες ἔξοχ᾽ ἄριστοι
ἐς μέσον ἀμφοτέρων συνίτην μεμαῶτε μάχεσθαι,
160 Αἰνείας τ᾽ Ἀγχισιάδης καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.
Αἰνείας δὲ πρῶτος ἀπειλήσας ἐβεβήκει,
νευστάζων κόρυθι βριαρῇ· ἀτὰρ ἀσπίδα θοῦριν
πρόσθεν ἔχε στέρνοιο, τίνασσε δὲ χάλκεον ἔγχος.
Πηλεΐδης δ᾽ ἑτέρωθεν ἐναντίον ὦρτο λέων ὥς,
165 σίντης, ὅν τε καὶ ἄνδρες ἀποκτάμεναι μεμάασιν
ἀγρόμενοι πᾶς δῆμος· ὁ δὲ πρῶτον μὲν ἀτίζων
ἔρχεται, ἀλλ᾽ ὅτε κέν τις ἀρηϊθόων αἰζηῶν
δουρὶ βάλῃ, ἐάλη τε χανών, περί τ᾽ ἀφρὸς ὀδόντας
γίγνεται, ἐν δέ τέ οἱ κραδίῃ στένει ἄλκιμον ἦτορ,
170 οὐρῇ δὲ πλευράς τε καὶ ἰσχία ἀμφοτέρωθεν
μαστίεται, ἑὲ δ᾽ αὐτὸν ἐποτρύνει μαχέσασθαι,
γλαυκιόων δ᾽ ἰθὺς φέρεται μένει, ἤν τινα πέφνῃ
ἀνδρῶν, ἢ αὐτὸς φθίεται πρώτῳ ἐν ὁμίλῳ·
ὣς Ἀχιλῆ᾽ ὄτρυνε μένος καὶ θυμὸς ἀγήνωρ
175 ἀντίον ἐλθέμεναι μεγαλήτορος Αἰνείαο.
οἱ δ᾽ ὅτε δὴ σχεδὸν ἦσαν ἐπ᾽ ἀλλήλοισιν ἰόντες,
τὸν πρότερος προσέειπε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς·
«Αἰνεία, τί σὺ τόσσον ὁμίλου πολλὸν ἐπελθὼν
ἔστης; ἦ σέ γε θυμὸς ἐμοὶ μαχέσασθαι ἀνώγει
180 ἐλπόμενον Τρώεσσιν ἀνάξειν ἱπποδάμοισι
τιμῆς τῆς Πριάμου; ἀτὰρ εἴ κεν ἔμ᾽ ἐξεναρίξῃς,
οὔ τοι τοὔνεκά γε Πρίαμος γέρας ἐν χερὶ θήσει·
εἰσὶν γάρ οἱ παῖδες, ὁ δ᾽ ἔμπεδος οὐδ᾽ ἀεσίφρων.
ἦ νύ τί τοι Τρῶες τέμενος τάμον ἔξοχον ἄλλων,
185 καλὸν φυταλιῆς καὶ ἀρούρης, ὄφρα νέμηαι,
αἴ κεν ἐμὲ κτείνῃς; χαλεπῶς δέ σ᾽ ἔολπα τὸ ῥέξειν.
ἤδη μὲν σέ γέ φημι καὶ ἄλλοτε δουρὶ φοβῆσαι.
ἦ οὐ μέμνῃ ὅτε πέρ σε βοῶν ἄπο μοῦνον ἐόντα
σεῦα κατ᾽ Ἰδαίων ὀρέων ταχέεσσι πόδεσσι
190 καρπαλίμως; τότε δ᾽ οὔ τι μετατροπαλίζεο φεύγων.
ἔνθεν δ᾽ ἐς Λυρνησσὸν ὑπέκφυγες· αὐτὰρ ἐγὼ τὴν
πέρσα μεθορμηθεὶς σὺν Ἀθήνῃ καὶ Διὶ πατρί,
ληϊάδας δὲ γυναῖκας ἐλεύθερον ἦμαρ ἀπούρας
ἦγον· ἀτὰρ σὲ Ζεὺς ἐρρύσατο καὶ θεοὶ ἄλλοι.
195 ἀλλ᾽ οὐ νῦν ἐρύεσθαι ὀΐομαι, ὡς ἐνὶ θυμῷ
βάλλεαι· ἀλλά σ᾽ ἔγωγ᾽ ἀναχωρήσαντα κελεύω
ἐς πληθὺν ἰέναι, μηδ᾽ ἀντίος ἵστασ᾽ ἐμεῖο,
πρίν τι κακὸν παθέειν· ῥεχθὲν δέ τε νήπιος ἔγνω.»

***

Και ο κοσμοσείστης Ποσειδών σ᾽ εκείνην απαντούσε:
«Ω Ήρα, χωρίς αφορμήν δεν πρέπει να θυμώνεις·
μάχης αρχήν εις τους θεούς να δώσομε δεν θέλω
135 εμείς οι άλλοι πού ᾽μαστε ανώτεροι από εκείνους·
αλλ᾽ από πάτημα μακράν, σ᾽ αγνάντιο καθισμένοι
τώρα θα μείνομεν ημείς, και ας πολεμούν εκείνοι·
αλλ᾽ εάν μάχης κάμει αρχήν ο Άρης ή ο Φοίβος
ή εμπόδιον εις τον πόλεμον προσφέρουν του Αχιλλέως,
140 τότε κι εμείς θα σμίξομε μ᾽ εκείνους στον αγώνα
και πολύ γρήγορα, θαρρώ, θα φύγουν απ᾽ την μάχην
να έβρουν εις τον Όλυμπον τους άλλους αθανάτους
απ᾽ την ορμήν των δυνατών χεριών μας συντριμμένοι».
Είπε κι επροπορεύθηκεν ο Ποσειδών να φθάσει
145 στο τείχος το περίχωστο του θείου Ηρακλέους,
που υψηλόν η Αθηνά τού εσήκωσε και οι Τρώες,
να το ᾽χει καταφύγι του όσες φορές το κήτος
απ᾽ τ᾽ ακρογιάλι στην στεριά τον κατακυνηγούσε.
Κει ο Ποσειδών με τους θεούς εκάθισε τους άλλους
150 κι εσκέπασαν με σύγνεφο θαμπό τα σώματά τους.
Και ολόγυρά σου, ω φωτεινέ Απόλλων, και του Άρη
εκείνοι πέρα εκάθιζαν εις την Καλλικολώνην.
Συλλογισμένοι εκάθονταν και τα δυο μέρη ομοίως
και του πικρού πολέμου αρχήν να κάμουν δεν εστέργαν,
155 και όπου εκάθιζε ψηλά ο Ζευς εδιάβαζ᾽ όλα.
Έλαμπε ωστόσο απ᾽ τον χαλκόν κι εγέμισε η πεδιάδα
απ᾽ άνδρες κι ίππους και ως ομού προβαίναν τράνταζ᾽ όλη
από τα πόδια τους η γη και άνδρες εξαίσιοι δύο
ανάμεσα των δυο στρατών να κτυπηθούν ορμήσαν,
160 ο Αινείας του Αγχίση υιός και ο θείος Αχιλλέας.
Και πρώτος φοβεριστικά προχώρησεν ο Αινείας
το βαρύ κράνος κλίνοντας, και την ασπίδα εκράτει
εμπρός στο στήθος κι έσειε το χάλκινο κοντάρι.
Και απ᾽ τ᾽ άλλο μέρος ο Αχιλλεύς τού εχύθη ωσάν λεοντάρι
165 κακοποιό, που άνδρες πολλοί ζητούν να το φονεύσουν,
του τόπου όλος ο λαός· και πρώτα εμπρός προβαίνει
αψήφιστα, αλλ᾽ αν κανείς επάνω του ακοντίσει
μαζώνεται να πεταχθεί και ως χάσκει αφρόν γεμίζουν
τα δόντια του και μέσα του βόγγ᾽ η ψυχή γενναία.
170 Τα δυο πλευρά και τα μεριά με την ουρά του πλήττει
και τον εαυτόν του μόνο του στην μάχην εμψυχώνει,
και με το βλέμμ᾽ αστραφτερό, εμπρός ορμά να κόψει
κανέναν ή να πέσει αυτό ανάμεσα στους πρώτους.
Όμοια κινούσε ανδράγαθη καρδιά τον Αχιλλέα
175 εκεί τον μεγαλόψυχον Αινείαν ν᾽ απαντήσει.
Και όταν όρμησαν και οι δυο εβρέθηκαν αντίκρυ.
Ο πτεροπόδης Αχιλλεύς σ᾽ εκείνον πρώτος είπε:
«Αινεία, τι τόσο μακράν εβγήκες απ᾽ το πλήθος
εμπρός μου, τάχα επιθυμείς μ᾽ εμέ να πολεμήσεις;
180 Θαρρείς θα γίνεις βασιλεύς των ιπποδάμων Τρώων
και του Πριάμου ισότιμος; Αλλά και αν με φονεύσεις
γι᾽ αυτό σ᾽ εσέ ο Πρίαμος το σκήπτρο δεν θα δώσει.
Έχει παιδιά και ακέραιον κρατεί τον νουν του ακόμη.
Οι Τρώες μη σου εχώρισαν εξαίσιο περιβόλι
185 να το ᾽χεις κήπον εύμορφον και κάρπιμο χωράφι
αν με φονεύσεις; Εύκολα δεν θα το κατορθώσεις·
και άλλοτε σ᾽ εκυνήγησεν η λόγχη μου πιστεύω.
Ή δεν θυμάσαι όταν μακράν από τους μόσχους μόνον
με των ποδιών μου την ορμήν της Ίδης απ᾽ τα όρη
190 σ᾽ έδιωξα; Και δεν έστρεψες ποσώς εις την φυγήν σου.
Μου έφυγες στην Λυρνησσόν, κι εκείνην με το χέρι
της Αθηνάς και του Διός επόρθησα κι επήρα
λάφυρα τες γυναίκες τους να ζουν εις την δουλείαν.
Και σε τότ᾽ έσωσεν ο Ζευς με τους θεούς τους άλλους.
195 Αλλά κακά στοχάζεσαι πως τώρα θα σε σώσουν.
Αλλά να μην αντιταχθείς σ᾽ εμέ σε συμβουλεύω
και στρέψε οπίσω στον στρατόν πριν πάθεις απ᾽ εμένα·
αφού του γίνει το κακό τότε ο μωρός μαθαίνει».

Παιχνίδια έρωτα με εργαλείο την αντίστροφη ψυχολογία

Το μυαλό λένε πως είναι η μεγαλύτερη παγίδα που μπορούμε να πέσουμε, καθώς αυτό είναι που πλάθει τις καταστάσεις μέσα μας, μας καθοδηγεί πολλές φορές νοητά, κι άλλες μας παραπλανά οδηγώντας μας σε σφάλματα. Το ατού αυτής της ύπουλης συσκευής λοιπόν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ν’ αξιοποιηθεί και μέσα στις σχέσεις. Πολλές φορές στην επικοινωνία μας με τους ανθρώπους υπάρχουν δυσκολίες, ανακρίβειες. Άλλα λες εσύ, αλλά λέει ο άλλος κι εκεί κάπου ψάχνεις ένα μαγικό ραβδάκι να κάνεις λιανό ό,τι δεν κατανοείται μέσω της οδού της ομιλίας. Και το μαγικό ραβδάκι βρίσκεται στα χέρια μας, όταν συνειδητοποιήσουμε ότι το μυαλό μας είναι πιο δυνατό απ’ ό,τι η γλώσσα μας. Και τι εννοούμε με αυτό;

Πώς θα σου φαινόταν αν μέσα στη σχέση σου, μπορούσες να δώσεις στο ταίρι σου περισσότερες αφορμές να ενεργοποιηθεί, χωρίς όμως να το πεις; Κι αυτό γιατί πολλές φορές ζητάμε κάτι λέγοντάς το, αλλά το εκφράζουμε σαν παράπονο, άθελά μας, γινόμαστε επικριτικοί, ή κι απότομοι. Κι όλα αυτά επιφέρουν το τρομερό αποτέλεσμα των μούτρων. Απέναντι σε μια τέτοια όχι και τόσο ερωτιάρικη συνθήκη, υπάρχει η λύση της αντίστροφης ψυχολογίας μέσα στην σχέση. «Άλλα θέλω κι άλλα κάνω, πώς να σου το πω». Ναι, γι΄αυτό ακριβώς το τερτίπι μιλάμε. Αυτό που χρησιμοποιώντας το μυαλό μας φέρνουμε τις καταστάσεις σε ισορροπία, αθόρυβα κι ήσυχα.

«Σκέφτηκα πως δε θα θέλεις να πάμε σινεμά σήμερα κι είπα να μην τα κλείσω τα εισιτήρια.» Έχεις πετάξει άρνηση πριν καν ρωτήσεις για πιθανή κατάφαση. Το αποτέλεσμα είναι πιθανότατα να τα κλείσεις τα εισιτήρια. Κι αυτό γιατί στο μυαλό του άλλου αμέσως παίζει το σενάριο με τίτλο «γιατί όχι». Και μιλάμε για το πιο απλό και τυπικό παράδειγμα.

Η αντίστροφη ψυχολογία έχει το εξής υπέροχο γνώρισμα: Μας δείχνει το άσπρο ενώ μας σερβίρεται το μαύρο. Και φυσικά, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πως κάτι τέτοιο δε θα γινόταν τόσο απλά με λόγια. Σε σχέσεις που τις περικλείει το αίσθημα του έρωτα, χρειάζεται πολλές φορές να επιστρατεύουμε κι άλλα μέσα, προκειμένου να δούμε νέες πτυχές του ανθρώπου που έχουμε δίπλα μας, και γιατί όχι, να ζήσουμε και λίγο πιο ευχάριστα αυτό που ονομάσαμε ρουτίνα. Επιχειρώντας κανείς να χρησιμοποιήσει την αντίστροφη ψυχολογία, βάζει ουσιαστικά στην καθημερινότητά του την τεχνική του παράδοξου.

Δηλαδή αν κάποιος από τους δύο κάνει επεισοδιακή γκάφα, ξεκινάει την αναγγελία της με τον πρόλογο «ξέρω πως θα νευριάσεις πολύ αλλά…». Κατά πάσα πιθανότητα η αντίδραση θα είναι πολύ πιο ήρεμη σε σχέση με το αναμενόμενο. Γιατί το παράδοξο στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πως αυτός που θα ακούσει έναν τέτοιο πρόλογο -ό,τι ευτύχημα κι αν ακολουθήσει μετά από αυτόν- θα βάλει στόχο ν’ αποδείξει πως δε θα νευριάσει τελικά.

Κι εκεί ακριβώς στεκόμαστε όταν μιλάμε για τη δύναμη που έχει το ανθρώπινο μυαλό να ελίσσεται διαφορετικά μέσα σε καταστάσεις. Εκεί που θα είχες καβγά, έχεις συζήτηση, εκεί που θα είχες παράπονα για μια ακυρωμένη πρόταση για έξοδο, τώρα κοιτάτε μαζί τι θα φορέσετε. Γιατί υπάρχει παράκαμψη μιας οδού κι επιλογή μιας άλλης. Και φυσικά, δε μιλάμε για χειριστική συμπεριφορά και μεταχείριση -αυτό είναι άλλο κεφάλαιο- μαύρο κι άραχνο. Εδώ μιλάμε για τη δύναμη να μετατρέπουμε τις καταστάσεις από το κακό στο κάλλιστο. Κι αυτή τη δύναμη την έχει πότε ο ένας, και πότε ο άλλος μέσα στη σχέση.

Η απάντηση σ’ ένα πιθανό γιατί κάπου εδώ, είναι επειδή οι άνθρωποι πολλές φορές, γινόμαστε ντουβάρια και δε βλέπουμε μπροστά μας το προφανές. Μουλαρώνουμε, στυλώνουμε τα πόδια και δεν αντιλαμβανόμαστε ποιο είναι το επόμενο βήμα. Και κάπου εκεί, για πολλούς εκεί έξω, υπάρχουν αυτοί που τους δείχνουν τον δρόμο, ακόμα κι αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν μέσα που θεωρούνται ύπουλα. Ύπουλα, όμως, γίνονται μόνο αν η πρόθεση είναι κακή ή αν υπάρχει δόλος. Αλλιώς, δεν έγινε και κάτι.

Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, είναι πως το μυαλό μας δουλεύει ασταμάτητα, πολλάκις μας έχει προδώσει, αλλά και μας έχει βγάλει καθαρούς. Το στοίχημα εδώ είναι να εμπιστευτούμε και το μυαλό κάποιου άλλου, αν θέλουμε να βγαίνουμε καθαροί παρέα, χαρούμενοι κι ερωτευμένοι. Τελικά εκείνα τα εισιτήρια θα τα κλείσετε, τι έγινε;

Το σώμα λέει πάντα την αλήθεια. H κατανόηση της αλήθειας μας

Στον παρόντα χώρο έχουμε συχνά μελετήσει την σχέση του σώματος και της ψυχής. Το σώμα μας θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί την ένδειξη ότι το άτομο καταφέρνει ή όχι να ισορροπήσει ανάμεσα στον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμου.

Στον νόμο της ηθικής της θρησκείας και της κοινωνίας οι άνθρωποι συχνά παραγκωνίζουν τις πραγματικές τους επιθυμίες και συναισθήματα απωθώντας τα στο ασυνείδητο τους.

Alice Miller: Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ

Ωστόσο, το ασυνείδητο θα επιχειρήσει να «ανασάνει», να εισχωρήσει στο συνειδητό πολλές φορές με την μορφή συμπτώματος. Το σύμπτωμα μπορεί να εμφανιστεί με πολλές μορφές η πιο σύνηθη από τις οποίες είναι το στρές. Στην διαρκή περιφρόνηση των ζωτικών λειτουργιών του το σώμα αντιδρά με ασθένειες.

«Το σώμα είναι η πηγή όλων των ζωτικών πληροφορίων που ανοίγουν στο άτομο τον δρόμο για περισσότερη αυτονομία και αυτοπεποίθηση» (Αlice Miler, 2009).

Κάθε φορά που επιτρέπεις στα εγκλωβισμένα συναισθήματα σου να εκφραστούν τόσο περισσότερο απελευθερώνεσαι και από το παρελθόν σου.

Όλες οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που εστιάζουν στο σώμα επισημαίνουν την σύνδεση της ψυχής και του σώματος υποστηρίζοντας πως για κάθε ψυχολογικό σύμπτωμα υπάρχει και το αντίστοιχο σωματικό και αντίστροφα. Κάθε φόρα που ακουμπάμε και κάνουμε μασάζ σε κάποιο σημείο του σώματος μας που έχει συσσωρευτεί σωματική ένταση και πόνος, απελευθερώνεται μαζί με τον σωματικό πόνο και συναισθηματικός.

Η Alice Miller γνωστή Ελβετίδα ψυχαναλύτρια μελέτησε στο βιβλίο της «Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ» την επιρροή της Τέταρτης Εντολής σε τεράστιο ποσοστό ατόμων και τον τρόπο που αυτή η επιρροή εντέλει τους έχει επηρεάσει στην ποιότητα της ψυχικής τους υγείας ως ενήλικες.

Πιο συγκεκριμένα, η Τέταρτη εντολή αναφέρεται στο ότι ο άνθρωπος οφείλει να τιμά τον πατέρα και την μητέρα του, εμποδίζοντας το άτομο να αποδεχτεί τα αληθινά του συναισθήματα του και να μπορέσει να δει την προσωπική του ιστορία.

Έρχεται, δυστυχώς, σε σύγκρουση σε αυτό που πολλές φορές νιώθει και σε αυτό που θα ήθελε να νιώσει για να λειτουργεί με βάση τους κανόνες της ηθικής που του έχουν επιβληθεί. Όταν όμως το άτομο παραδίνεται στην Τέταρτη εντολή βιώνει τρομερό στρες καθώς απαιτεί από τον εαυτό του το αδύνατο.

Η βαθύτερα πανανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή από τη μητέρα και τον πατέρα πολλές φορές οδηγεί το άτομο να παραγκωνίζει τα πραγματικά του αισθήματα για αυτούς και να καταπιέζει την οργή και το θυμό του μετατρέποντας τα σε ασθένεια.

Παιδική ηλικία και θεραπεία

Η Alice Miller επικεντρώθηκε στην μελέτη της σε ανθρώπους που υπέστησαν πολύ σκληρή διαπαιδαγώγηση οι οποίοι δεν έστρεψαν τα καταπιεσμένα τους συναισθήματα σε άλλους αλλά στον ίδιο τους τον εαυτό. Οι περισσότεροι από αυτούς εμφάνισαν πολλά συμπτώματα, αρρώστιες φτάνοντας ακόμη και στον θάνατο, κάποιοι άλλοι πιο χαρισματικοί μπόρεσαν να τα μετουσιώσουν σε καλλιτεχνικά έργα, φανερώνοντας την αλήθεια τους στη λογοτεχνία τη ζωγραφική και γενικότερα στην τέχνη.

Σύμφωνα με την Μiller: «στις σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους αποφεύγεται συστηματικά το ζήτημά της παιδικής ηλικίας. Στην θεραπεία οι πελάτες ενθαρρύνονται αρχικά να αποδεχθούν τα αρνητικά τους συναισθήματα η αφύπνιση όμως των οποίων συνοδεύεται συχνά και από αναμνήσεις της παιδικής τους ηλικίας, αναμνήσεις κακοποίησης, εκμετάλλευσης και τραυμάτων. Ο ρόλος του θεραπευτή είναι να εξερευνήσει ο ίδιος αυτές τις αναμνήσεις, ωστόσο πολλοί θεραπευτές εφαρμόζουν την τακτική της Ηθικής στην οποία οφείλεται και η αρρώστια των πελατών τους».

Το σώμα μας, ωστόσο, δεν μπορεί να ακούσει σε καμία ηθική, δεν αντιλαμβάνεται τους κανόνες και τις λέξεις αλλά στοχεύει στο να μπορέσουμε να ζήσουμε την ζωή μας με όλη την αλήθεια του οργανισμού μας.

Το σώμα φυλάσσει όλες τις εμπειρίες της ζωής μας και πολλές φορές μας τις φανερώνει ξανά με την μορφή του συμπτώματος έτσι ώστε να μπορέσουμε να μάθουμε, να αποδεχτούμε την αλήθεια μας και να επικοινωνήσουμε με το μικρό παιδί που έχουμε μέσα μας.

Σύμφωνα με τα ευρήματα μίας έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο Σαν Ντιέγκο με 17.000 συμμετέχοντες οι άνθρωποι που κακοποιούνταν στην παιδική τους ηλικία εμφάνισαν σε πολύ υψηλότερο ποσοστό σοβαρές ασθένειες σε σχέση με ανθρώπους που ανατράφηκαν χωρίς συναισθηματική και σωματική κακοποίηση. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας δημοσιεύτηκαν με το σχόλιο του συντάκτη ότι είναι ευάλωτα, σαφή αλλά και απόρρητα. Απόρρητα φυσικά, επειδή κανείς δεν μπορούσε να εγείρει κατηγορίες εναντίων των γονέων.

Κάθε άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος στην ανατροφή του παιδιού του με δικά του τραύματα τις προσωπικές του ανασφάλειες και φοβίες. Υπάρχει ακόμα και η μετάδοση τραυματικών σχέσεων από γενιά σε γενιά που συσχετίζεται άμεσα με την πρώτη σχέση του βρέφους με την μητέρα.

Εάν το άτομο δεν αναγνωρίσει όλα τα τραύματα που κουβαλά είναι ιδιαίτερα πιθανό να τα μεταφέρει πολλές φορές άθελα του στα παιδιά του και στις επόμενες γενιές. Μέσω της ψυχοθεραπείας, ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα στο άτομο να διδαχθεί και έχοντας έρθει αντιμέτωπο με την προσωπική του αλήθεια να διακόψει τον κύκλο αυτόν.
Κακοποιητική μητέρα

Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούμε στην θεωρία του συναισθηματικού δεσμού και στα είδη μιας «κακοποιητικής μητέρας».

Συμφώνα λοιπόν με τον βρετανό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή John Bowlby (1907-1991) ο άνθρωπος από την βρεφική του ηλικία αναζητάει την συναισθηματική επαφή αναζητώντας την ασφάλεια, την φροντίδα και την παρηγοριά από το γονιό. Ο τρόπος ανταπόκρισης της μητέρας (φροντιστή) στα μηνύματα του βρέφους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.

Ο δεσμός ανάμεσα στο βρέφος και τη μητέρα είναι ασφαλής όταν υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ τους καθώς το παιδί νοιώθει ασφάλεια να εκφράσει τον θυμό και τη δυσφορία του στην μητέρα και να μπορέσει ναι βρει παρηγοριά.

Η μητέρα είναι σταθερή, υποστηρικτική ευαίσθητη και άμεση βοηθώντας το παιδί να νιώσει ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και να μπορέσει να ανακαλύψει το εξωτερικό του περιβάλλον, αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του και έχει ανθεκτικότητα και ανεξαρτησία καθώς ελπίζει πως η μητέρα θα καλύψει της συναισθηματικές του ανάγκες.

Αμφιθυμική σχέση παιδιού και μητέρας

Ωστόσο, στην αμφιθυμική σχέση παιδιού και μητέρας τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί εμφανίζει παρατεταμένες εκδηλώσεις θυμού και διαμαρτυρίας και το παιδί ενώ φαίνεται να θέλει να προσεγγίσει την μητέρα ταυτόχρονα την αποφεύγει. H μητέρα είναι ασυνεπής, αδιάφορη και άλλοτε ευαίσθητη γεμίζοντας το παιδί με ανασφάλεια, θυμό ενώ μπορεί να εμφανίσει επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά και να βιώνει συναισθηματική εγκατάλειψη.

Ενώ ένα από τα βασικά και πανανθρώπινα άγχη του ανθρώπου είναι το άγχος της αποδοχής, πολλές μαμάδες ξεχνούν πολύ συχνά την ανάγκη αυτή του παιδιού τους. Μαμάδες αγαπούν τα παιδιά τους και τα φροντίζουν βιολογικά παραμελώντας όμως συχνά την φροντίδα της ψυχικής τους υγείας. Μέσω της βλεμματικής επαφής η μαμά μπορεί να τροφοδοτήσει το παιδί με ασφάλεια και αίσθηση αποδοχής.

Η πρώτη βαθιά επικοινωνία της μητέρας με το βρέφος γίνεται μέσω του βλέμματος.

Ωστόσο, υπάρχουν πολλές μαμάδες που για δικούς τους προσωπικούς λόγους δεν έχουν βλεμματική επαφή με το παιδί τους, το κάνουν ασυνείδητα και δυστυχώς δεν μπορούν να καταθέσουν την αγάπη τους με τον σωστό τρόπο. Το παιδί «λιμοκτονεί ψυχικά» και χωρίς το μητρικό βλέμμα νιώθει ανύπαρκτο.

Υπάρχουν οι μαμάδες που πάσχουν από ψυχιατρικά προβλήματα όπως είναι η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια η είναι χρήστριες ουσιών που δεν μπορούν να κοιτάξουν το παιδί στα μάτια η να του χαμογελάσουν.

Τα παιδιά γίνονται φροντιστές των μαμάδων τους αναζητώντας μια πιο υγιή πλευρά τους. Οι ρόλοι αντιστρέφονται και το παιδί αναλαμβάνει έναν πολύ δύσκολο και ψυχοφθόρο ρόλο. Επίσης, υπάρχουν μαμάδες θυμωμένες που τυραννάνε τα παιδιά τους, τα καταδιώκουν για όλα και θυμώνουν για οτιδήποτε κάνει το παιδί.

Ο πόνος που εισπράττει το παιδί είναι συνεχής και πολύ μεγαλύτερος από την χαρά και την αίσθηση αποδοχής που έχει τόσο πολύ ανάγκη. Υπάρχει ακόμη και η ελεγκτική, εξουσιαστική μητέρα που θα επιχειρήσει να ελέγξει το παιδί της, τα συναισθήματα του και φυσικά να το κατακρίνει για οποιαδήποτε επιλογή θα κάνει και έρχεται σε αντίθεση με την δική της δύναμη. Νιώθει πως το παιδί είναι κτήμα της.

Η κτητικότητα προϋποθέτει και ασυνείδητη εξουσία.

Ναρκισσιστική και εκδικητική μητέρα

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στην ναρκισσιστική και εκδικητική μητέρα. Το παιδί θα γίνει το σκαλοπάτι για να αναδείξει την μητέρα. Η ναρκισσιστική μητέρα θα θυσιάσει το παιδί και θα παραβλέψει τις επιθυμίες του για να μπορέσει να αναδείξει το δικό της Εγώ.

Το παιδί μιας ναρκισσιστικής μητέρας διαλύεται και πάντα επιδιώκει να καλύψει τις επιθυμίες της μητέρας. Όταν το παιδί μεγαλώνοντας θα επιχειρήσει να αυτονομηθεί πιθανά μέσω ενός ερωτικού συντρόφου η μητέρα θα γίνει εκδικητική και μοχθηρή.

Τα παιδιά είναι μπερδεμένα χωρίς εσωτερική ασφάλεια, δεν ξέρουν αν όντως η μητέρα τους τους έχει αποδεχτεί και ακόμη και όταν έχουν γίνει ενήλικες τρέμουν την γνώμη της μαμάς τους. Αναζητούν ακόμη την αποδοχή της.

Θεραπευτική εργασία για τα τραυματισμένα μας κομμάτια

Αυτά τα παιδιά μεγαλώνοντας έχουν την ανάγκη να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματα τους, με τα συναισθήματα που αναγκάστηκαν να παγώσουν στην παιδική τους ηλικία για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

Αυτά τα συναισθήματα τα αναβιώνουν πολύ συχνά με την μορφή του συμπτώματος και τότε έγκειται η ώρα που το άτομο οφείλει να παραβεί κάποιες φορές την Τέταρτη εντολή και να κοιτάξει κατάματα τα τραύματα του για να μπορέσει να τα επουλώσει

Πόσο εύκολο όμως είναι για έναν ενήλικα να αποδεχθεί πως ο γονέας του και κυρίως η μητέρα ήταν ο λόγος που ένιωθε απόρριψη και ανασφάλεια και να εκφράσει το θυμό του για αυτό όταν για πολλά χρόνια η ηθική και η κοινωνία επιβάλουν ακριβώς το αντίθετο;

Να έρθουμε σε επαφή με όλα αυτά τα τραυματισμένα μας κομμάτια από την παιδική μας ηλικία και να μάθουμε να αναλαμβάνουμε τον ρόλο του γονέα για το παραμελημένο παιδί που κάποτε ήμασταν.

Να μάθουμε την εμπειρία της αγάπης και να την προσφέρουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας, με προσοχή, κατανόηση, συμπόνοια, προστασία και κατανόηση των συναισθημάτων μας.

Αντιλαμβανόμαστε τη ζωή ως απειλή ή πρόκληση; Η απάντηση καθορίζει την κατεύθυνση που της δίνουμε καθημερινά

Ο τρόπος με τον οποίο ενεργούμε και αντιδράμε στη ζωή μας ξεκινά από το πώς την βλέπουμε. Έχω διαπιστώσει ότι μια απλή διάκριση βρίσκεται στην καρδιά του αν θα υιοθετήσουμε μια νοοτροπία αρνητικότητας, φόβου, έλλειψης και αποφυγής ή μια νοοτροπία αισιοδοξίας, θάρρους, αφθονίας και ευκαιριών. Αντιλαμβάνεστε τη ζωή σας ως μια απειλή που πρέπει να αποφύγετε ή ως μια πρόκληση που πρέπει να επιδιώξετε;

Το αν βλέπετε τη ζωή σας είτε ως απειλή είτε ως πρόκληση θέτει σε κίνηση έναν διαμετρικά αντίθετο καταρράκτη σκέψεων, συναισθημάτων και ενεργειών που θα υπαγορεύσει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε τη ζωή σας και την κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί αυτή.

Το πρόβλημα είναι πως το αν θα αντιδράσουμε στη ζωή μας σαν να τη βλέπουμε ως απειλή ή ως πρόκληση καθοδηγείται αρχικά από τα βαθιά ριζωμένα ένστικτά μας. Το ένστικτο της απειλής (στην πραγματικότητα το ένστικτο της επιβίωσης), το οποίο έχει αναπτυχθεί από δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, ενεργοποιείται ακαριαία για να μας προστατεύσει από τον αντιληπτό κίνδυνο: Βιώνουμε ενστικτώδη και δραματικά συναισθήματα, όπως φόβο και θυμό – το σώμα μας κινητοποιείται μέσω ισχυρών φυσιολογικών αλλαγών που σχεδιάστηκαν για να μας βοηθήσουν να επιβιώσουμε – και η εστίασή μας στενεύει και η σκέψη μας επιταχύνεται για να διασφαλίσουμε ότι δίνουμε προσοχή αποκλειστικά στην παρούσα απειλή και μπορούμε να δράσουμε γρήγορα για να την αμβλύνουμε.

Αυτή η αντίδραση εξυπηρετούσε άριστα τους ανθρώπους στην πρωτόγονη εποχή, όταν αντιμετωπίζαμε απειλές που ήταν προφανείς και άμεσες. Τότε, δεν υπήρχε άλλη επιλογή από το να αντιδράσουμε άμεσα και επειγόντως αν θέλαμε να έχουμε πιθανότητες επιβίωσης. Ωστόσο, λόγω της φύσης της σύγχρονης ζωής μας, αυτή η αμυντική στάση θα μείωνε περισσότερο τις πιθανότητες επιβίωσης ή επιτυχούς πλοήγησης στη ζωή σας. Η οδυνηρή ειρωνεία του ενστίκτου της απειλής είναι ότι κάποτε εξασφάλιζε την ασφάλεια και την ευημερία μας (για να μην αναφέρουμε το μέλλον της ανθρωπότητας), αλλά σήμερα μπορεί στην πραγματικότητα να μας βλάψει και να κάνει τη ζωή μας χειρότερη.
Ανταπόκριση στην απειλή

Είναι μη ρεαλιστικό να περιμένετε ότι δεν θα βιώσετε ποτέ ξανά τη ζωή σας με το ένστικτο της απειλής. Όλοι θα θέλαμε να είμαστε ψύχραιμοι, ήρεμοι και συγκεντρωμένοι όταν αντιμετωπίζουμε τα σκαμπανεβάσματα της ζωής, αλλά αυτό σπάνια συμβαίνει, τουλάχιστον αρχικά. Επειδή η αντίδραση της απειλής έχει συνδεθεί στον εγκέφαλό μας μέσω εκατομμυρίων ετών εξέλιξης, κάποια συναισθήματα απειλής είναι αναπόφευκτο μέρος της πλήρους ζωής. Ως εκ τούτου, η παρουσία της αντίδρασης απειλής όταν αντιμετωπίζετε τις αντιξοότητες της ζωής είναι λιγότερο σημαντική από το αν θα συνεχίσετε να αντιδράτε σε αυτήν με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας ή αν θα είστε σε θέση να την αφήσετε και να στραφείτε σε έναν προσανατολισμό πρόκλησης.
Αναγνωρίζουμε την απειλή

Το πρώτο βήμα για τη μετάβαση από την αντίδραση απειλής στην αντίδραση πρόκλησης είναι να αναγνωρίσουμε ότι ενεργοποιείται το ένστικτο της απειλής. Συχνά, οι αντιδράσεις απειλής μας είναι τόσο ισχυρές και ριζωμένες που δεν έχουμε συνειδητή επίγνωση αυτών- το ένστικτο μάχης ή φυγής ενεργοποιείται και μας παρασύρει η αμεσότητα και η έντασή του. Χωρίς να αναγνωρίσετε την παρουσία της, δεν υπάρχει τρόπος να ενεργοποιήσετε τον εξελιγμένο εγκέφαλό σας και να σταματήσετε το ξεπερασμένο ένστικτο της απειλής από το να συνεχίσει να ελέγχει την αντίδρασή σας.

Το να αποκτήσουμε, βέβαια, επίγνωση του ενστίκτου της απειλής όταν αυτό συμβαίνει δεν είναι μαγικό – είναι απλώς θέμα του να έχετε το «ραντάρ» σας όταν προκύπτουν απροσδόκητα ή ανεπιθύμητα γεγονότα στη ζωή σας.

Αποδεχόμαστε την απειλή

Το επόμενο βήμα για να ξεπεράσετε το ένστικτο της απειλής είναι να το αποδεχτείτε ως φυσιολογικό. Πόσο φυσιολογικό, ρωτάτε; Τόσο φυσιολογικό που δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια ανθρώπινα όντα επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια έχουν βιώσει την ίδια αντίδραση πριν από εσάς. Δυστυχώς, η ίδια η απειλή δεν είναι το μόνο πρόβλημα όταν βιώνετε το ένστικτο της απειλής ως αντίδραση στη ζωή. Υπάρχουν τρία πράγματα που μπορούν να επιδεινώσουν τον αντίκτυπο που έχει πάνω σας:

– Το να αφήνετε το ένστικτο της απειλής να σας κατακλύσει και να καθοδηγεί τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις σας.

– Προσπαθώντας να αγνοήσετε ή να αποσπάσετε την προσοχή σας από την αντίδραση απειλής με την ελπίδα ότι αυτή θα εξαφανιστεί. Όμως, αυτή τείνει να επιμένει και να εντείνεται αν δεν τη σταματήσετε ενεργά. Εξαιτίας αυτού, μια αντίδραση απειλής τείνει να είναι μεγάλη και ισχυρή σαν ένας γορίλας 800 κιλών στο δωμάτιο. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορέσετε να την αγνοήσετε για πολύ και, μέχρι τότε, μπορεί να είναι πολύ αργά για να επιλύσετε την αιτία της αντίδρασης με θετικό τρόπο.

– Μη συνειδητοποιώντας ότι η αντίληψή σας για την κατάσταση γίνεται μέσα από τον φακό του ενστίκτου της απειλής. Όχι μόνο βιώνετε τις δυσκολίες της κατάστασης. Αισθάνεστε άσχημα επειδή αισθάνεστε άσχημα, πράγμα που σας κάνει να αισθάνεστε ακόμη χειρότερα και αυτό αυξάνει την αντίληψη της απειλής και της βλάβης που προκαλείται.
Κατανοούμε την απειλή

Με το ένστικτο της απειλής στη σωστή του προοπτική και την ψυχολογική και συναισθηματική του ένταση να έχει χαμηλώσει, είμαστε τώρα σε θέση να ξεκινήσουμε τη μετάβαση από την αντίδραση απειλής στην αντίδραση πρόκλησης. Αυτή η μετάβαση ξεκινά με την κατανόηση της ακριβούς φύσης της κατάστασης και του τι την κάνει τόσο απειλητική. Οι συνήθεις απειλές για τη ζωή μας περιλαμβάνουν την καριέρα, τα οικονομικά, τις σχέσεις και την υγεία μας. Όταν έχετε μια σαφή κατανόηση του τι σας απειλεί, αυτό γίνεται πιο απτό, πιο σαφώς καθορισμένο και πιο διαχειρίσιμο, αντί για ένα άμορφο αίσθημα απειλής για την επιβίωσή σας.

Οι δύσκολες καταστάσεις της ζωής συχνά δημιουργούν ένα «διπλό χτύπημα» όταν πρόκειται για το ένστικτο της απειλής. Υπάρχουν προφανείς απειλές, όπως σοβαρά προβλήματα υγείας ή οικονομική καταστροφή. Αλλά αυτές οι εμφανείς απειλές συχνά πυροδοτούν εσωτερικές «κρίσεις του εαυτού» που απειλούν την αντίληψή μας για τον εαυτό μας.

Για παράδειγμα, το να χάσετε την εργασία σας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την άποψή σας για τον εαυτό σας ως ικανό άτομο. Μια ασθένεια μπορεί να προκαλέσει υπαρξιακή ανησυχία για τη θνησιμότητά σας. Για να μεταβείτε από την απειλή στην πρόκληση, πρέπει να κατανοήσετε και να αντιμετωπίσετε και τα δύο επίπεδα της απειλής που είναι παρόντα.
Ανταποκρινόμαστε στην απειλή

Μια ισχυρή ένδειξη της μετάβασής σας από την απειλή στην πρόκληση είναι η ικανότητά σας να αντισταθείτε σε αυτό το βαθιά ριζωμένο ένστικτο που διέπει τις αντιδράσεις μας για όσο καιρό οι άνθρωποι περπατούν στη Γη. Αν μπορέσετε να αναγνωρίσετε αυτή τη διακλάδωση του δρόμου και να πάρετε το λειτουργικό μονοπάτι, θα σημειώσετε μια μεγάλη νίκη στη μετάβασή σας στην αντίδραση της πρόκλησης και στην ικανότητά σας να αντιμετωπίζετε τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο.

Τις περισσότερες φορές, η επιλογή του «λειτουργικού δρόμου» όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια δύσκολη κατάσταση ζωής ξεκινά με το να μην κάνουμε τίποτα. Αυτή η παύση από την αμεσότητα, την ένταση και τον επείγοντα χαρακτήρα του γεγονότος ζωής που μόλις παρουσιάστηκε μας επιτρέπει να σταματήσουμε το ένστικτο της απειλής προτού προλάβει να μας κυριεύσει πλήρως και προτού μας κάνει κακό.

Στη συνέχεια μπορείτε να αποφασίσετε ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσετε. Το ένστικτο της απειλής μας κάνει να εστιάζουμε στα πιο παρόντα και προφανή σημάδια της απειλής. Με άλλα λόγια, απορροφούμαστε τόσο πολύ από τα «δέντρα» που δεν μπορούμε να δούμε το «δάσος».

Όπως σημείωσα και παραπάνω, αυτό λειτούργησε για τους προγόνους μας, αλλά δεν θα λειτουργήσει όταν αντιμετωπίζουμε την πολυπλοκότητα της ζωής στον 21ο αιώνα. Ο στόχος της ανταπόκρισης στις δυσκολίες της ζωής ως πρόκληση περιλαμβάνει τη θέαση και την ανταπόκριση τόσο στα δέντρα (την άμεση απειλή) όσο και στο δάσος (τη ζωή σας). Μια αντίδραση που είναι ήρεμη, σκόπιμη, λογική και βασισμένη σε λύσεις θα επιτύχει αυτόν τον στόχο.

Υπάρχει κάτι χειρότερο από το να φοβάσαι; Φυσικά και υπάρχει… το να μη ζεις!

Nα ελπίζεις, να μη σταματάς να ελπίζεις και να ονειρεύεσαι. Κι όσο δε χάνεις την ελπίδα σου, πάντα θα συμβαίνουν ένα σωρό ευχάριστα πράγματα. Θα τα προκαλείς με τη θετική σου διάθεση, με την καλή σου ενέργεια.

Να μην παραιτείσαι. Να λες ο άνθρωπος είναι θεριό, μπορεί κινήσει ακόμα και βουνό με τη δύναμη της θέλησής του. Και να το πιστεύεις.

Να εμπιστεύεσαι και να αγαπάς τον εαυτό σου. Μόνο έτσι θα έρθει η αλλαγή. Θα ξεκινήσει από μέσα σου.

Να θέτεις ψηλά τον πήχη, να βάζεις στόχους και να τους φέρνεις σε πέρας.

Να κοιτάς κατά πρόσωπο το θεριό, να μη δειλιάζεις. Να το κοιτάς στα μάτια. Μόνο έτσι θα το νικήσεις.

Η εσωτερική σου δύναμη είναι τεράστια. Δεκαπλάσια από αυτό που νομίζεις.

Φτάσε όπου δε μπορείς έλεγε ο Καζαντζάκης. Εξάντλησε τα όριά σου, ξεπέρασε τον εαυτό σου, ώστε να μην έχεις απωθημένα μεγαλώνοντας. Το ήθελες πολύ, το έκανες πράξη και μπράβο σου. Εκεί τελειώνουν όλα.

Μην κάνεις δεύτερες σκέψεις.

Να θυμάσαι ότι είσαι μοναδικός, να μην επιτρέψεις σε κανέναν να μη δει τη μοναδικότητά σου αυτή.

Υπάρχει κάτι χειρότερο από το να φοβάσαι; Φυσικά και υπάρχει το να μη ζεις.

Γιατί αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε

Όπως έδειξε η Ιεράρχηση των Ανθρώπινων Αναγκών του Μάσλοου, δεν χρειαζόμαστε πολλά για να επιβιώσουμε στη σύγχρονη εποχή. Η τροφή, η στέγη και ο ρουχισμός είναι τα απαραίτητα και, ευτυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούμε να τα προμηθευτούμε. (Η υγειονομική περίθαλψη είναι δυστυχώς μια εντελώς διαφορετική ιστορία). Υπάρχουν πολλά άλλα πράγματα που δεν είναι απολύτως απαραίτητα, αλλά είναι σίγουρα καλό να τα έχουμε για να λειτουργούμε στην κοινωνία. Το σαπούνι, για παράδειγμα, συνιστάται ανεπιφύλακτα.

Πέραν αυτού, όμως, πολλά από αυτά που αγοράζουμε δεν είναι απαραίτητα για την επιβίωση. Δεν χρειαζόμαστε 5 καφέδες την ημέρα, δέκα ή είκοσι ζευγάρια παπούτσια, μια τηλεόραση ή ένα πολυτελές αυτοκίνητο. Αλλά σχεδόν όλοι μας έχουμε κυριολεκτικά επενδύσει σε μη απαραίτητη κατανάλωση, γεγονός που εγείρει το ερώτημα γιατί συμβαίνει αυτό.

Κάποιος θα μπορούσε ακόμη να πει ότι η αγορά πραγμάτων που δεν χρειαζόμαστε είναι η βάση του τρόπου ζωής μας, που εδράζεται στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Δουλεύουμε για να κερδίσουμε χρήματα για να τα ξοδέψουμε σε πράγματα και εμπειρίες που ως επί το πλείστον θέλουμε και όχι χρειαζόμαστε, ένας ατελείωτος οικονομικός κύκλος που γενικά καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τον περιορισμένο χρόνο που έχουμε στη Γη.

Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με το γιατί μας αρέσει να αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε, παρόλο που αυτό απαιτεί βαρύ τίμημα για τη ζωή μας. Η πρώτη εξήγηση είναι ότι είμαστε, ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, καταναλωτές, γεγονός που καθιστά λογικό να αναζητούμε στην αγορά την ικανοποίηση και την ευτυχία.

Το να έχουμε περισσότερα πράγματα κοστίζει περισσότερα χρήματα, όπως και το να έχουμε πιο ακριβά πράγματα, δημιουργώντας την αίσθηση ότι πάντα υπάρχει κάτι άλλο ή/και καλύτερο για να αγοράσουμε. Αν και σίγουρα είναι καλό για την οικονομία και προσωρινά ανταποδοτικό, υπάρχουν άφθονα στοιχεία που δείχνουν ότι αυτό το μοντέλο ζωής που βασίζεται στην κατανάλωση δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να συνειδητοποιήσουμε τη διαρκή ικανοποίηση και το πλήρες δυναμικό μας ως ανθρώπινα όντα.

Η κοινωνική θέση έχει σαφώς μεγάλη σχέση με την αγορά περιττών πραγμάτων. Το πώς γίνεται αντιληπτός κάποιος από τους άλλους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πώς φαίνεται εκεί έξω, πώς κυκλοφορεί. Τα περιττά πράγματα μεταδίδουν πολύ μεγαλύτερο κύρος από τα απαραίτητα πράγματα, φυσικά, καθιστώντας κατανοητό γιατί όσοι αναζητούν κοινωνική αναγνώριση έλκονται από τα αγαθά πολυτελείας και τις εμπειρίες που προσφέρουν ευκαιρίες να καυχηθούν.

Οι επικριτές έχουν επισημάνει το κόστος του τρόπου ζωής μας που συμβαδίζει με τους άλλους. Στο βιβλίο της The Overspent American, για παράδειγμα, η Juliet B. Schor επιτέθηκε σε αυτό που ονόμασε «ανταγωνιστικό καταναλωτισμό», υποστηρίζοντας ότι ο δυτικός τρόπος ζωής είναι υπερβολικά υλιστικός. «Ξοδεύουμε περισσότερα από όσα συνειδητοποιούμε, έχουμε περισσότερα χρέη από όσα παραδεχόμαστε και αγνοούμε πολλές από τις ηθικές συγκρούσεις που περιβάλλουν τα αποκτήματά μας», έγραψε η Schor στο βιβλίο του 1998, και όλα αυτά στο ατελείωτο κυνήγι των συμβόλων κύρους και της κοινωνικής αναρρίχησης. Ο Schor, οικονομολόγος του Χάρβαρντ, του οποίου το προηγούμενο βιβλίο ήταν το The Overworked American πρότεινε ότι είμαστε χειρότεροι από όλη αυτή την υπερκατανάλωση, που τελικά μας αφήνει δυσαρεστημένους.

Παρόλα αυτά, πρέπει να υπάρχει σημαντική αξία στην αγορά μη βασικών αγαθών, αλλιώς οι άνθρωποι δεν θα το έκαναν. Η καταναλωτική κουλτούρα είναι ένας πρωταρχικός τρόπος με τον οποίο διαμορφώνουμε την ατομική μας ταυτότητα και αυτό είναι που προσφέρει ενδείξεις για το ψυχολογικό υπόβαθρο των καταναλωτικών μας συνηθειών.

Ο υλικός και ο εμπειρικός κόσμος αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία να πούμε στον κόσμο (και στους εαυτούς μας) ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε, με κάθε προϊόν ή υπηρεσία να είναι φορτωμένη με σημειωτικά νοήματα. Ενδείξεις για την προσωπικότητα του καθενός βρίσκονται στο είδος του σπιτιού στο οποίο ζει κανείς, στο αυτοκίνητο που οδηγεί, στα ρούχα που φορά, ακόμη και στο φαγητό που τρώει, καθιστώντας την καθιέρωση και την έκφραση της προσωπικής ταυτότητας βασικό συστατικό της υπερκατανάλωσης.

Τέλος, υπάρχει δύναμη που μπορεί να αποκτηθεί από την ιδιοκτησία του περιττού. Πολλά από αυτά που συμβαίνουν σε αυτόν τον κόσμο είναι πέρα από τον έλεγχό μας, αλλά η κατοχή ενός συγκεκριμένου πράγματος, ειδικά αν δεν το χρειαζόμαστε πραγματικά, προσφέρει την αίσθηση ότι είμαστε υπεύθυνοι για τη ζωή μας.

Γινόμαστε κυρίαρχοι ενός μικροσκοπικού μέρους του σύμπαντος κάθε φορά που ανταλλάσσουμε χρήματα για ένα αντικείμενο, κάτι που προσφέρει μια αίσθηση σιγουριάς και σταθερότητας στην εποχή μας και στον τόπο μας, όπου υπάρχουν πολλές αβεβαιότητες.

Μιλάμε για εντελώς διαφορετική επανάσταση

Εμείς μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική επανάσταση. Μιλάμε για μια επανάσταση η οποία μεταμορφώνει ριζικά, βαθιά, την ψυχολογική δομή του ανθρώπου.

Τι είναι κοινωνία; Δεν είναι δημιούργημα της σχέσης μας, της σχέσης ανάμεσα σε εσάς και σε εμένα και κάποιους άλλους; Οι σχέσεις μας είναι η κοινωνία και η κοινωνία δεν είναι κάτι ξεχωριστό από εμάς. Επομένως, το ν’ αλλάξουμε τη δομή της τωρινής κοινωνίας χωρίς να κατανοήσουμε τις σχέσεις μας μεταξύ μας είναι απλώς το να συνεχίζουμε την τωρινή κοινωνία με τροποποιημένη μορφή. Η σύγχρονη κοινωνία είναι σάπια, είναι μια διαδικασία διαφθοράς, βίας, μέσα στην οποία υπάρχουν πάντα αδιαλλαξία, σύγκρουση και πόνος΄ και για να επιφέρουμε μια ριζική αλλαγή στην κοινωνία, της οποίας είμαστε μέρος, πρέπει να υπάρξει κατανόηση του εαυτού μας.

Ένα σοβαρό πείραμα βαθιάς αλλαγής πρέπει ν’ αρχίσει από τον εαυτό μας, από τον καθένα μας. Είναι μάταιο να αλλάζουμε μόνο τις εξωτερικές συνθήκες χωρίς βαθιά εσωτερική αλλαγή. Η κοινωνία είναι ό,τι είναι ο άνθρωπος, αυτό που είναι η σχέση τού ενός με τον άλλο είναι και η δομή της κοινωνίας μιας χώρας. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ειρηνική κοινωνία που να έχει νοημοσύνη, αν το άτομο είναι αδιάλλακτο, βάναυσο και ανταγωνιστικό.

Αν από κάθε άνθρωπο λείπει η ευγένεια, η στοργή, η φροντίδα στη σχέση του με τους άλλους, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί σύγκρουση, ανταγωνισμό και σύγχυση. Η κοινωνία είναι επέκταση των ανθρώπων, η κοινωνία είναι προβολή του εαυτού μας. Μέχρι να το συλλάβουμε αυτό, να κατανοήσουμε βαθιά τον εαυτό μας και να τον αλλάξουμε ριζικά, η αλλαγή απλώς του έξω δεν θα δημιουργήσει ειρήνη στον κόσμο ούτε θα φέρει αυτή την ηρεμία και τη γαλήνη που είναι απαραίτητες για ευτυχισμένες σχέσεις σε μια κοινωνία. Ας μη σκεφτόμαστε, λοιπόν, ν’ αλλάξουμε το περιβάλλον αυτό θα συμβεί –και πρέπει να συμβεί- αν ολόκληρη η προσοχή μας κατευθύνεται στη μεταμόρφωση του ατόμου, του εαυτού μας και της σχέσης μας με τον άλλο.

Μια ριζική αλλαγή στην κοινωνία μπορεί να γίνει όχι μέσα από ιδέες, αλλά μέσα από τη δική μου μεταμόρφωση στη σχέση μου με τους άλλους. Η κοινωνία προφανώς χρειάζεται μεταμόρφωση –πάντα όλες οι κοινωνίες χρειάζονται μεταμόρφωση. Θα έπρεπε, όμως, αυτή η μεταμόρφωση να βασίζεται σε κάποια ιδέα, δηλαδή στην σκέψη, σε υπολογισμούς, σε έξυπνες διαλεκτικές αποδοχές ή αρνήσεις κι ένα σωρό άλλα; Ή από τη στιγμή που όλα τα μοντέλα το μόνο που δημιουργούν είναι αντιθέσεις, θα έπρεπε μια τέτοια επανάσταση να πραγματοποιηθεί χωρίς κανένα ιδιαίτερο μοντέλο;

Μια πραγματική επανάσταση μπορεί να γίνει μόνο όταν πάψει να υπάρχει η ιδέα του «εγώ σαν μια οντότητα ξεχωριστή από την κοινωνία΄ και αυτό το «εγώ» θα υπάρχει μόνο όσο θα συνεχίζεται η σκέψη, που είναι η διαμορφωμένη επιθυμία για ασφάλεια με διάφορους τρόπους. Η κοινωνική επανάσταση –είτε είναι η γαλλική είτε η κομμουνιστική είτε οποιαδήποτε άλλη- είναι αποτέλεσμα γεγονότων, απρόβλεπτων περιστάσεων, εννοιών, ιδεών, συμπερασμάτων και, τελικά, το συμπλήρωμα ενός κύκλου.

Εμείς μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική επανάσταση. Μιλάμε για μια επανάσταση η οποία μεταμορφώνει ριζικά, βαθιά, την ψυχολογική δομή του ανθρώπου.

Βλέπει κανείς ότι μια ριζική επανάσταση πρέπει να γίνει στο κέντρο, όχι στην επιφάνεια. Η αλλαγή στην επιφάνεια δεν έχει κανένα νόημα.

Αυτό, λοιπόν που πρέπει σίγουρα να κάνουμε είναι να έχουμε επίγνωση του συνόλου του προβλήματος, όχι μόνο στο συνειδητό, αλλά κυρίως στο υποσυνείδητο΄ πρέπει να έχουμε επίγνωσή του εσωτερικά, βαθιά. Ο επιφανειακός νους μπορεί να δώσει αιτίες, εξηγήσεις, μπορεί λογικά να ξεδιαλύνει ορισμένα προβλήματα΄ αλλά όταν ενδιαφερόμαστε για ένα βαθύ πρόβλημα, η επιφανειακή προσέγγιση έχει πολύ μικρή αξία.

Κι εμείς νοιαζόμαστε για ένα πολύ βαθύ πρόβλημα, που είναι πώς να φέρουμε μια αλλαγή, μια επανάσταση στο κέντρο. Χωρίς αυτή τη θεμελιώδη μεταμόρφωση, οι αλλαγές απλώς στην επιφάνεια δεν έχουν νόημα και οι αναμορφώσεις χρειάζονται διαρκή αναμόρφωση.

Δεν ξέρετε πραγματικά τον εαυτό σας. Το να ξέρετε τον εαυτό σας σημαίνει ότι ξέρετε την εξαιρετική ικανότητα του νου σας να φωτίζει τις κρυφές γωνίες της καρδιάς σας΄ σημαίνει ότι ξέρετε πώς λειτουργεί ο νους σας και αν αυτό που σκέφτεστε είναι δράση ή απλώς αντίδραση΄ σημαίνει ότι έχετε επίγνωση της πολυπλοκότητας του υποσυνείδητου και ότι βλέπετε όλους τους υπαινιγμούς και τις νύξεις που το υποσυνείδητο προβάλλει στο συνειδητό.

Ηράκλειτος: Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του

«Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του» Ηράκλειτος

«Ένας άνθρωπος χωρίς αρχές είναι συνήθως χωρίς χαρακτήρα. Γιατί, αν είχε καλό χαρακτήρα, θα ένιωθε την ανάγκη να δημιουργήσει και αρχές» Nicolas Chamfort

«Όταν χάνονται τα πλούτη, τίποτα δεν έχει χαθεί. Όταν χάνεται η υγεία, κάτι έχει χαθεί. Όταν χάνουμε τον χαρακτήρα, όλα έχουν χαθεί» Billy Graham, Αμερικανός ιεροκήρυκας.

Κάπως έτσι, είτε συμφέρει άπαντες, είτε όχι, σκιαγραφούμε και ορίζουμε, έννοιες αόριστες κι όμως τόσο καθοριστικές, όπως είναι η αποκαλούμενη «μοίρα».

Πόσοι από εμάς, άραγε, έχουμε ψάξει εις βάθος, την κινητήρια δύναμη, όλων των επιλογών μας, που ορίζουν τελικά και τη ζωή μας; Πόσοι από εμάς, ξεβολευόμαστε με το να επιρρίπτουμε ευθύνες για κάθε «αναποδιά», πρωτίστως και αποκλειστικά στις αδυναμίες του χαρακτήρα, που μόνοι μας φτιάξαμε, για να διαχειρίζεται κάθε συναίσθημα και κάθε κατάσταση, σε κάθε σταυροδρόμι της ζωής μας;

Τι εννοούμε όταν λέμε «χαρακτήρα»;

Χαρακτήρας είναι όλα εκείνα τα μοναδικά γνωρίσματα, που έχει προσφέρει εξ’ ολοκλήρου, ο άνθρωπος στον εαυτό του, ώστε να αποτελούν τη βάση και τα θεμέλια, στα οποία θα χτίσει τη ζωή του. Τα ερεθίσματα και το οικογενειακό – κοινωνικό περιβάλλον, σίγουρα αποτελούν βασικό παράγοντα διαμόρφωσης του χαρακτήρα ενός παιδιού και μετέπειτα ενήλικα, όμως ουδείς πιο υπεύθυνος από εμένα, γι’ αυτό που επιθυμώ εγώ να «είμαι». Είναι θέμα αντίληψης, ακαλλιέργητης ή καλλιεργημένης, η απόφαση του καθενός, για τη ζωή του και σίγουρα αυτή η αντίληψη δεν εξαργυρώνεται σε χρήματα, αλλά σε αξίες ανεκτίμητες, όπως είναι ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα, η τιμιότητα, η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός, η πίστη και το κυριότερο… το ψυχικό υπόβαθρο.

Ουδείς τέλειος, όμως ουδείς καλύτερος από αυτόν, που έχει επίγνωση των ελαττωμάτων του και καθιστά τον εαυτό του ικανό και κυρίως υπεύθυνο να τα διαχειρίζεται, αλλά και να τα διορθώνει.

Η επιλογή για κάθε τι μικρό ή μεγάλο, ορίζεται και πάντα θα ορίζεται από τον χαρακτήρα του καθενός.

Η βιολογία της ψυχικής ισορροπίας: Εγκέφαλος, έντερο, και άγχος

Οι σκέψεις μας ξεσπάνε στο έντερο μας πολύ πιο συχνά από όσο νομίζουμε. Αυτή τους η επιρροή γίνεται εμφανής από την παιδική μας ηλικία με την ύπαρξη του πονόκοιλου. Πόσες φορές δεν θέλαμε να πάμε στο σχολείο επειδή πονούσε η κοιλιά μας; Επειδή ίσως δεν είχαμε κάνει τα μαθήματά μας, ή φοβόμασταν να έρθουμε αντιμέτωποι με κάποιο αυστηρό καθηγητή, ή δύστροπο συμμαθητή. Σήμερα, πόσες φορές πονάει η κοιλιά μας όταν είμαστε αγχωμένοι για κάτι, ή όταν βιώνουμε φόβο και στεναχώρια; Δεν είναι προϊόν της φαντασίας μας, το έντερο όντως σχετίζεται άμεσα με την ψυχολογία μας!

Το έντερο και ο εγκέφαλος

Ας βάλουμε τη σχέση εντέρου – σκέψης στο μικροσκόπιο. Πώς σχετίζεται βιολογικά το έντερο με τον εγκέφαλο μας, και κατ’ επέκταση με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας;

Το έντερο μας επικοινωνεί με τον εγκέφαλο – πολύ περισσότερο από όσο νομίζουμε. Ο εγκέφαλός είναι το πλέον απομονωμένο και προστατευμένο όργανο του σώματος. Φωλιάζει σε ένα οστέινο κρανίο, περιβάλλεται από μια πυκνή μεμβράνη, ενώ κάθε σταγόνα αίματος που πάει να εισχωρήσει φιλτράρεται. Το έντερο βρίσκεται στην καρδιά των γεγονότων. Αποτελεί το μεγαλύτερο αισθητήριο όργανο του σώματος καθώς έχει τεράστια επιφάνεια. Ξέρει κάθε μόριο που απαρτίζει το εσωτερικό μας, καθώς ασχολείται με την πέψη της τροφής, τον έλεγχο των ορμονών και του ανοσοποιητικού μας συστήματος, αλλά και με ότι βακτήριο κατοικεί στο σώμα. Χωρίς το έντερο, ο εγκέφαλος δεν θα είχε ιδέα τι συμβαίνει μέσα μας, και πώς θα έπρεπε να αντιδράσει!

Τα σήματα που στέλνει το έντερό μας καταλήγουν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες σχετίζονται με την αυτογνωσία, το συναίσθημα, την ηθικότητα, τον φόβο, τη μνήμη και την αίσθηση κινήτρου. Είναι λοιπόν επόμενο, τα σήματα ενός δυσαρεστημένου εντέρου να δημιουργούν σύγχυση σε αντίστοιχες περιοχές. Έχει αποδειχθεί ότι το άγχος μεταβάλει τις «καιρικές συνθήκες» του εντέρου μας αλλοιώνοντας έτσι την λειτουργία του. Αυτό σημαίνει πως δεν είμαστε μόνο υπεύθυνοι για το τι βάζουμε στο στομάχι μας, αλλά και για τις σκέψεις που «ταΐζουμε» τον εαυτό μας. Μια κρίση άγχους μπορεί να αφήσει το έντερό μας ευάλωτο για αρκετές μέρες μετά το πέρας της.

Μερικά από τα συμπτώματα είναι κόπωση, απώλεια όρεξης, γενική αδιαθεσία και διάρροια. Στην περίπτωση του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου, οι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης ή άγχους. Αυτό συμβαίνει γιατί το 95% της σεροτονίνης που παράγουμε δημιουργείται στα κύτταρα του εντέρου. Όταν λοιπόν «συγχίζουμε» το έντερο μας και δεν λειτουργεί σωστά, καταλήγουμε να υπονομεύουμε την ίδια μας την ψυχική ισορροπία! Έτσι, διαπιστώνουμε πως η περιποίηση του εντέρου μας αποτελεί κύριο μέλημα για την ψυχολογία μας, και πως το έντερο συνδέεται με την σκέψη μας πολύ πιο έντονα από όσο νομίζαμε μέχρι τώρα! Ουσιαστικά, το άγχος και οι δυσάρεστες σκέψεις, μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της σεροτονίνης και ανώμαλη λειτουργία της πέψης.

Το άγχος μας αρρωσταίνει

Ακόμη μεγαλύτερης σημασίας, είναι η σχέση του εντέρου με το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Η μεγάλη πλειονότητα του ανοσοποιητικού συστήματος (περίπου το 80%) βρίσκεται στο έντερο. Αυτό σημαίνει πως ό,τι καταναλώνουμε φιλτράρεται διεξοδικά πριν χρησιμοποιηθεί σαν καύσιμο από το σώμα μας. Τι σημαίνει αυτό όμως για ένα «αδύναμο» ανοσοποιητικό σύστημα; Είναι απλό: Όταν το έντερό μας δεν περνάει καλά, οι φίλοι του, τα αντισώματα, δυσκολεύονται να εκτελέσουν το καθήκον τους. Ένα υγειές και stress free έντερο ισοδυναμεί με ένα δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα! Ίσως γι’ αυτό να ακούμε συνεχώς πως το άγχος μας αρρωσταίνει. Μάλλον οι κακές μας σκέψεις είναι που μας αρρωσταίνουν, καθώς αυτές ευθύνονται πολλές φορές για την δυσαρέσκεια του εντέρου μας, και τη μελλοντική δυσλειτουργία του.

Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, ή «μέλισσες»;

Έχει γίνει πολλή συζήτηση ανά τους αιώνες σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων. Είμαστε έμφυτα εγωιστές ή αλτρουιστές; Γεννηθήκαμε για να είμαστε δυστυχισμένοι ή για να ζούμε μέσα στη χαρά; Η αγάπη ή η βία είναι εγγενείς μέσα μας; Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, στερώντας του τη δυνατότητα να παρατείνει τη ζωή, ή «μέλισσες», φέρνοντας περισσότερη ζωή απ’ όση αν δεν υπήρχαμε;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων, καλό θα ήταν να συλλογιστούμε πώς ο Homo sapiens κατέληξε να κυριαρχήσει στη Γη, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο είδος στην ιστορία της ζωής όπως την ξέρουμε. Πολλοί βιολόγοι -ανάμεσά τους ο Ε. Ο. Γουίλσον στο βιβλίο του The Social Conquest of Earth (Η Κοινωνική Κατάκτηση της Γης) και ο Γιουβάλ Χαράρι στο βιβλίο του Sapiens, Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου- παρουσιάζουν πειστικά στοιχεία ότι αυτό που επέτρεψε στα ανθρώπινα όντα να ακμάσουν και να κατακτήσουν τη Γη ήταν η απαράμιλλη ικανότητά τους να συνεργάζονται. Οι άνθρωποι, φυσικά, ήταν και ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, όπως αποδεικνύει η ιστορία των πολέμων. Ωστόσο η πραγματική ιστορία της ανθρώπινης προόδου έχει να κάνει με την αγαστή συνεργασία. Αντίθετα με οποιοδήποτε άλλο είδος πάνω στη Γη, μάθαμε να συνεργαζόμαστε με πλήθος αγνώστων για να πετύχουμε κοινούς στόχους.

Πράγματι, υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της σκοτεινής μας φύσης αναπτύχθηκε αργότερα. Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας ζούσαμε κατά φυλές, αναζητώντας την τροφή μας, ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (ίσως στο 99% της ύπαρξής μας). Αυτό ήμαστε πριν την ανάπτυξη της γεωργίας. Παρόλο που τα στοιχεία είναι λιγοστά, φαίνεται πως η εικόνα που έχουμε για τους αρχαίους προγόνους μας, ότι ήταν πολεμοχαρείς αγριάνθρωποι, μάλλον απέχει πολύ από την αλήθεια. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, χρησιμοποιούσαν ελάχιστη βία προς τους άλλους ανθρώπους, ήταν πιθανώς πολύ συμπονετικοί και συνεργάζονταν εκτεταμένα, σε σημείο που να μοιράζονται και την τροφή τους. Επίσης, έτειναν να αισθάνονται άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη φύση, παρά αποκομμένοι από αυτή. Οι σύγχρονες φυλές που αποτελούνται από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες εξακολουθούν να επιδεικνύουν το ίδιο συνεργατικό πνεύμα. Τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η γεωργική επανάσταση και η έννοια της «ιδιοκτησίας» ήταν που εξέθρεψαν αυτό που οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ως την πιο σκοτεινή ανθρώπινη φύση μας.

Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί. Ωστόσο η πιο αληθινή μας φύση, το πιο βασικό χαρακτηριστικό του συλλογικού εαυτού μας είναι αυτό του συμπονετικού συνεργάτη, κι εκεί ακριβώς βρίσκονται οι ρίζες της επιτυχίας μας. Όπως η φυσική μας ευτυχία, έτσι κι αυτή η αληθινή φύση κρύβεται πίσω από πέπλα παρανοήσεων.

Τα ίδια πράγματα που μας στερούν την προσωπική ευτυχία, στέκονται επίσης εμπόδιο στον δρόμο της ανθρωπότητας, διεκδικώντας τη θέση που κατέχουμε δικαιωματικά, αυτή της εποικοδομητικής, δημιουργικής και θετικής δύναμης στον πλανήτη. Η κοινωνία και ο κόσμος αποτελούν εγγενώς ένα φυσικό παρακλάδι της εσωτερικής μας ζωής.

Το σπίτι της ανθρωπότητας δεν είναι παρά μια προέκταση του εσωτερικού μας σπιτιού ως ατόμων. Η εσωτερική κατάσταση καθενός μας επιδρά στην κατάσταση του κόσμου. Αν θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε όλοι να δουλεύουμε πάνω στην εποικοδομητική φύση της δικής μας ύπαρξης. Γι’ αυτό όλες οι πνευματικές παραδόσεις μάς καλούν να επεξεργαστούμε την εσωτερική μας ζωή προτού προσπαθήσουμε να σώσουμε τον κόσμο, και γι’ αυτό η θετική ψυχολογία υποστηρίζει πως η συμπεριφορά προς όφελος της κοινωνίας προέρχεται από την εσωτερική ευτυχία, κι όχι αντίστροφα.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Μία ψυχή δεν μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια

«Ας φύγουμε για την αγαπημένη μας πατρίδα!», να η πιο σωστή συμβουλή.

-Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε;

-Θα ξανοιχτούμε, όπως -καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής- ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρ᾽ όλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολλή αισθητή ομορφιά. Η πατρίδα μας, απ᾽ όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι εκεί.

– Ποια είναι λοιπόν η ρότα μας κι ο τρόπος για να φύγουμε;

– Δεν χρειάζεται να περπατήσουμε· γιατί τα πόδια μάς πάνε μόνο στα διάφορα μέρη της γης, από χώρα σε χώρα.

Ούτε χρειάζεται να φτιάξεις κανένα αμάξι με άλογα ή κάποιο θαλάσσιο μέσο, αλλά πρέπει να τα εγκαταλείψεις όλα αυτά και να μην τα βλέπεις· και «κλείνοντας τα μάτια» άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.

Τι λοιπόν βλέπει η εσωτερική εκείνη όραση;

-Μόλις ξυπνήσει, δεν μπορεί καθόλου ν᾽ αντικρίσει τα λαμπρά όντα. Πρέπει λοιπόν πρώτα η ψυχή αυτή να συνηθίσει να διακρίνει τους ωραίους τρόπους ζωής· κατόπιν τα ωραία έργα, όχι εκείνα που κατασκευάζουν οι τέχνες, αλλά αυτά που κάνουν οι λεγόμενοι αγαθοί άνδρες·κοίταξε μετά την ψυχή αυτών που κάνουν τα ωραία έργα.

-Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;

– Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα· και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι και συ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής, ώσπου να δεις «τη σωφροσύνη σε ιερό βάθρο ανεβασμένη». Αν έχει γίνει αυτό και το είδες, και ενώθηκες καθαρός με τον εαυτό σου, χωρίς ούτε τίποτα να σε εμποδίζει να γίνεις έτσι ενιαίος, ούτε να έχεις μαζί σου τίποτε άλλο αναμεμιγμένο μέσα σου, αλλά έχεις γίνει ο ίδιος ολόκληρος μόνο φως αληθινό, που ούτε σε μέγεθος μετριέται, ούτε σε κανένα σχήμα περικλείεται ώστε να ελαττωθεί, ούτε πάλι αυξάνει σε όγκο από έλλειψη ορίων, αλλά επεκτείνεται παντού απροσμέτρητο, ως κάτι μεγαλύτερο από κάθε μέτρο και ανώτερο από κάθε ποσό· αν δεις τον εαυτό σου να έχει γίνει αυτό, αφού θα έχεις γίνει πια όραση ο ίδιος, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, χωρίς να χρειάζεται να σου δείξει κανείς, εφόσον θα έχεις ήδη ανέβει, προσήλωσε το βλέμμα σου και κοίταξε. Διότι μόνον αυτό το μάτι βλέπει τη μεγάλη Ομορφιά. Ενώ αν κανείς προσπαθήσει να φτάσει στη θέαση αυτή με μάτια θολωμένα από τις κακίες και χωρίς να έχει καθαρθεί, ή όντας αδύναμος, μη μπορώντας από δειλία του να δει αυτά που είναι πολύ λαμπρά, δεν βλέπει τίποτα, έστω και αν κάποιος άλλος του δείξει πως αυτό που θα μπορούσε να δει βρίσκεται πλάι του. Γιατί αυτό που βλέπει είναι συγγενικό με αυτό που βλέπεται, και πρέπει να στραφεί στη θέασή του αφού πρώτα έχει γίνει όμοιο μ᾽ εκείνο. Αφού ποτέ κανένα μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν δεν ήταν ηλιόμορφο, ούτε η ψυχή μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ Περὶ τοῦ καλοῦ 1, 6, 8-9

Η ευκαιρία υπάρχει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, γι’αυτό και δεν είναι ποτέ αργά

Το συναίσθημα να μη δίνεις μεγάλη αξία στον εαυτό σου “μαθαίνεται”, άρα και ξεμαθαίνεται και κάτι καινούριο μπορεί να το αντικαταστήσει. Η ευκαιρία υπάρχει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, γι’ αυτό και δεν είναι ποτέ αργά. Σε οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του ο άνθρωπος μπορεί ν’ αρχίσει να βελτιώνει την αυτοεκτίμησή του.

Αυτό το βλέπω σαν το πιο σημαντικό μήνυμα του βιβλίου: υπάρχει πάντα ελπίδα ότι η ζωή σου μπορεί ν’ αλλάξει, γιατί όσο ζεις μπορείς πάντα να μαθαίνεις καινούρια πράγματα. Οι άνθρωποι ωριμάζουν και αλλάζουν σε όλη τους τη ζωή. Αυτό γίνεται πιο δύσκολο όσο μεγαλώνουμε και καμιά φορά χρειάζεται λίγο περισσότερο καιρό. Το παν εξαρτάται από το πόσο αποφασισμένοι είμαστε να το πετύχουμε. Η πεποίθησή μας πως η αλλαγή είναι εφικτή και η δέσμευσή μας στην απόφαση ν’ αλλάξουμε, είναι τα πρώτα μεγάλα βήματα. Μερικοί από μας μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μάθουν, μα όλοι μπορούμε να μάθουμε.

Το παρακάτω απόσπασμα περιέχει όλα μου τα συναισθήματα και τις ιδέες για την αυτοεκτίμηση.

Είμαι εγώ.

Σ’ όλο τον κόσμο δεν υπάρχει κανένας άλλος ακριβώς σαν κι εμένα. Υπάρχουν άνθρωποι που μου μοιάζουν σε μερικά σημεία, αλλά κανένας δεν είναι ολότελα όμοιος με μένα. Επομένως, ό,τι προέρχεται από μένα είναι απόλυτα δικό μου, γιατί εγώ μόνος μου το διάλεξα.

Μου ανήκει ό,τι έχω: το σώμα μου και όλα όσα κάνει, το μυαλό μου με τις ιδέες του και τις σκέψεις του, τα μάτια μου και οι εικόνες όσων βλέπουν, τα συναισθήματά μου, όποια κι αν είναι αυτά: θυμός, χαρά, αποκαρδίωση, αγάπη, απογοήτευση, ενθουσιασμός, το στόμα μου και τα λόγια που ξεστομίζω: ευγενικά, γλυκά ή σκληρά, σωστά ή λαθεμένα. Η φωνή μου δυνατή ή σιγανή και όλες μου οι πράξεις, άσχετα αν κατευθύνονται προς εμένα ή προς τους άλλους.

Δικές μου είναι όλες μου οι φαντασιώσεις, τα όνειρά μου, οι ελπίδες μου, οι φόβοι μου.
Δικοί μου οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες μου και όλες μου οι αποτυχίες και τα λάθη μου.

Γιατί σε μένα ανήκει όλος ο εαυτός μου, μπορώ να γνωριστώ βαθιά, στενά μαζί του. Έτσι μπορώ να τον αγαπάω και να ’μαι φίλος μαζί του, με όλες του τις πλευρές. Μπορώ λοιπόν να βάλω όλον τον εαυτό μου να δουλέψει για το συμφέρον μου. Μερικές πλευρές του εαυτού μου με βάζουν σε απορία, το ξέρω, και άλλες μού είναι τελείως άγνωστες. Όσο όμως διατηρώ φιλικές σχέσεις μαζί του και τον αγαπάω, μπορώ με θάρρος και ελπίδα να αναζητώ λύσεις για τα αινίγματα και τρόπους για να ανακαλύψω πιο πολλά πράγματα για μένα.

Όπως κι αν μοιάζω κι αν φαίνομαι, ό,τι λέω και κάνω, ό,τι σκέφτομαι κι αισθάνομαι σε οποιαδήποτε στιγμή, όλα αυτά είμαι εγώ. Κι αυτό είναι κάτι αυθεντικό και δείχνει πού βρισκόμουν εκείνη τη στιγμή.

Όταν αργότερα εξετάσω πώς έμοιαζα και πώς φαινόμουν, τι έκανα και τι είπα, τι σκέφτηκα και πώς αισθάνθηκα, κάποια σημεία μπορεί και να είναι ακατάλληλα. Μπορώ να τα πετάξω τα ακατάλληλα και να κρατήσω όσα αποδείχτηκαν κατάλληλα και να εφεύρω κάτι καινούριο για να αντικαταστήσω ό,τι πέταξα.

Βλέπω, ακούω, αισθάνομαι, σκέπτομαι, λέγω και πράττω.
Έχω τα εργαλεία που χρειάζομαι για να επιζήσω, να ’μαι κοντά με τους άλλους, να ’μαι παραγωγικός, να καταλαβαίνω και να βάζω σε τάξη μες στο νου μου το πλήθος των ανθρώπων και των πραγμάτων έξω από μένα.

Είμαι κύριος του εαυτού μου και, επομένως, μπορώ να τον οργανώσω.
Είμαι εγώ και είμαι πολύ εντάξει.

Richard Dawkins: Πόσο πιθανή ήταν η εμφάνιση της ζωής;

Ο εγκέφαλός μας έχει διαμορφωθεί από τη φυσική επιλογή έτσι ώστε να μπορεί να εκτιμά πιθανότητες και κινδύνους, όπως ακριβώς τα μάτια μας έχουν κατασκευαστεί έτσι ώστε να μπορούν να εκτιμούν το μήκος κύματος των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Διαθέτουμε τα απαραίτητα εφόδια για να εκτελούμε νοητικούς υπολογισμούς κινδύνων και πιθανοτήτων, μέσα στην περιοχή που θα μας ήταν χρήσιμη στην ανθρώπινη ζωή.

Μερικά τέτοια παραδείγματα θα ήταν οι πιθανότητες να μας καρφώσει ένας βούβαλος με τα κέρατά του αφού του ρίξουμε ένα βέλος, ή να μας χτυπήσει κεραυνός αν καταφύγουμε κάτω από ένα μοναχικό δέντρο κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, ή να πνιγούμε αν προσπαθήσουμε να διασχίσουμε ένα ποτάμι.

Αυτοί οι εύλογοι κίνδυνοι έχουν σχέση με τη διάρκεια της ζωής μας. Αν ήμασταν βιολογικά ικανοί να ζούμε ένα εκατομμύριο χρόνια, θα έπρεπε να εκτιμούμε πολύ διαφορετικά τους κινδύνους. Για παράδειγμα, δεν θα έπρεπε να περνάμε στα απέναντι πεζοδρόμια, γιατί αν κάποιος διασχίζει ένα δρόμο κάθε μέρα επί μισό εκατομμύριο χρόνια, είναι σίγουρο ότι θα τον χτυπήσει κάποιο όχημα.

Η εξέλιξη έχει εφοδιάσει τον εγκέφαλό μας με μια υποκειμενική αντίληψη των κινδύνων και των πιθανοτήτων η οποία είναι κατάλληλη για πλάσματα που η ζωή τους διαρκεί λιγότερο από έναν αιώνα. Οι πρόγονοί μας ήταν πάντοτε αναγκασμένοι να λαμβάνουν αποφάσεις που είχαν σχέση με κινδύνους και πιθανότητες και γι’ αυτό η φυσική επιλογή διαμόρφωσε τον εγκέφαλό μας έτσι ώστε να εκτιμά τις πιθανότητες με βάση τη σύντομη ζωή μας.

Αν σε κάποιον πλανήτη υπήρχαν όντα που ζουν ένα εκατομμύριο αιώνες, η περιοχή των κινδύνων που θα μπορούσαν να αντιληφθούν θα εκτεινόταν πολύ περισσότερο προς τη δεξιά άκρη του συνεχούς. Τα πλάσματα αυτά θα θεωρούσαν φυσικό να συναντούν πότε πότε ένα τέλειο μοίρασμα στο μπριτζ, και δεν θα έμπαιναν στον κόπο ούτε καν να το γράψουν στους δικούς τους όταν θα τους συνέβαινε. Ωστόσο, ακόμη κι αυτά τα όντα θα τα έχαναν αν ένα μαρμάρινο άγαλμα κουνούσε το χέρι του, γιατί θα έπρεπε να ζήσουν πολλά δεκάκις εκατομμύρια χρόνια περισσότερο για να δουν ένα θαύμα αυτού του μεγέθους.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις θεωρίες για την προέλευση της ζωής; Αρχίσαμε την εξέταση αυτού του επιχειρήματος συμφωνώντας ότι η θεωρία του Cairns-Smith και η θεωρία της αρχέγονης σούπας ακούγονται λίγο υπερβολικές και απίθανες. Και φυσικά, γι’ αυτό το λόγο, αισθανόμαστε την τάση να τις απορρίψουμε.

Αλλά εδώ πρέπει να θυμηθούμε ότι είμαστε πλάσματα που ο εγκέφαλός τους είναι εφοδιασμένος με έναν προβολέα κατανοητών κινδύνων ο οποίος φωτίζει μια πάρα πολύ λεπτή περιοχή στην αριστερή άκρη του μαθηματικού συνεχούς των υπολογίσιμων πιθανοτήτων. Η υποκειμενική μας κρίση για το τι φαίνεται πιθανό είναι άσχετη με το τι πραγματικά είναι πιθανό. Η υποκειμενική κρίση ενός εξωγήινου που ζει ένα εκατομμύριο αιώνες θα ήταν εντελώς διαφορετική. Αυτός θα θεωρούσε εντελώς αποδεκτό και πιθανό ένα γεγονός όπως η εμφάνιση του πρώτου αντιγραφικού μορίου την οποία αναφέρει η θεωρία κάποιου χημικού. Εμείς, αντίθετα, όντας περιορισμένοι από την εξέλιξη να κινούμαστε σε έναν κόσμο με διάρκεια μερικών δεκαετιών, θα πιστεύαμε ότι αυτό το ίδιο γεγονός είναι ένα εκπληκτικό θαύμα. Πώς μπορούμε να αποφασίσουμε ποια από τις δύο απόψεις -η δική μας ή του μακρόβιου εξωγήινου- είναι η σωστή;

Υπάρχει μια απλή απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Η άποψη του μακρόβιου εξωγήινου είναι η πιο σωστή αν θέλουμε να κρίνουμε κατά πόσο είναι εύλογη μια θεωρία όπως αυτή του Cairns-Smith ή η θεωρία της αρχέγονης σούπας. Ο λόγος είναι ότι και οι δύο αυτές θεωρίες δέχονται πως ένα συγκεκριμένο γεγονός -η αυτόματη εμφάνιση μιας αυτοαντιγραφικής οντότητας- συμβαίνει μόνο μία φορά μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια περίπου, μία φορά σε έναν (γεωλογικό) «αιώνα».

Από τη δημιουργία της Γης μέχρι τα πρώτα βακτηριοειδή απολιθώματα έχει περάσει ενάμισης (γεωλογικός) «αιώνας». Για τον δικό μας εγκέφαλο, που μπορεί να συνειδητοποιήσει μόνο δεκαετίες, ένα γεγονός που συμβαίνει μόνο μία φορά ανά (γεωλογικό) «αιώνα» είναι τόσο σπάνιο, ώστε να μας φαίνεται σαν ένα τεράστιο θαύμα. Για τον μακρόβιο εξωγήινο, το ίδιο γεγονός θα φαίνεται λιγότερο απίθανο απ’ όσο φαίνεται σε μας η ρίψη της μπάλας του γκολφ στην τρύπα με την πρώτη προσπάθεια -και οι περισσότεροι από μας μάλλον γνωρίζουν κάποιον που γνωρίζει κάποιον που έχει στείλει την μπάλα στην τρύπα με την πρώτη βολή. Όταν κρίνουμε θεωρίες για την προέλευση της ζωής, η υποκειμενική χρονική κλίμακα του μακρόβιου εξωγήινου είναι η πιο σχετική, γιατί είναι κατά προσέγγιση ίδια με τη χρονική κλίμακα που υπεισέρχεται στην εμφάνιση της ζωής. Η δική μας υποκειμενική κρίση για μια τέτοια θεωρία είναι λαθεμένη ίσως κατά έναν παράγοντα εκατό εκατομμυρίων.

Στην πραγματικότητα, η υποκειμενική μας κρίση μάλλον είναι λαθεμένη σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. Είπαμε ότι η φύση έχει εφοδιάσει τον εγκέφαλό μας με τον κατάλληλο εξοπλισμό, ώστε να εκτιμά κινδύνους που συμβαίνουν μέσα σε μικρά χρονικά διαστήματα. Επιπλέον, όμως, αυτές οι εκτιμήσεις του περιορίζονται σε κινδύνους που αφορούν εμάς προσωπικά ή τον στενό κύκλο των προσώπων που γνωρίζουμε.

Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλός μας δεν εξελίχθηκε κάτω από συνθήκες στις οποίες κυριαρχούσαν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης. Σήμερα, η ύπαρξη αυτών των μέσων σημαίνει ότι, αν κάτι απίθανο συμβεί σε οποιονδήποτε, και σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, θα διαβάσουμε γι’ αυτό στις εφημερίδες ή στο Βιβλίο των ρεκόρ Guinness. Αν κάποιος ρήτορας, οπουδήποτε στον κόσμο, ζητούσε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του να τον χτυπήσει κεραυνός αν λέει ψέματα, και αμέσως τον χτυπούσε ένας κεραυνός, θα το διαβάζαμε και θα εντυπωσιαζόμασταν. Αλλά υπάρχουν μερικά δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο στους οποίους θα μπορούσε να συμβεί μια τέτοια σύμπτωση, και επομένως η πιθανότητα δεν είναι τόσο μικρή όσο φαίνεται.

Ο εγκέφαλός μας είναι διαμορφωμένος από τη φύση έτσι ώστε να εκτιμά τους κινδύνους των γεγονότων που συμβαίνουν σε μας τους ίδιους ή στις μερικές εκατοντάδες κατοίκους του μικρού κύκλου των χωριών από τα οποία μάθαιναν νέα οι πρόγονοί μας, με τη βοήθεια του ήχου των τυμπάνων. Όταν διαβάζουμε σε μια εφημερίδα για την απίστευτη σύμπτωση που συνέβη σε κάποιον στο Βαλπαραίσο ή στη Βιρτζίνια, εντυπωσιαζόμαστε περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε. Εντυπωσιαζόμαστε περισσότερο κατά έναν παράγοντα ίσως εκατό εκατομμυρίων, αν αυτή είναι η αναλογία ανάμεσα στον παγκόσμιο πληθυσμό που καλύπτουν τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και στον πληθυσμό από τον οποίο μπορούσε να πληροφορηθεί νέα ο εγκέφαλος των προγόνων μας.

Αυτός ο «πληθυσμιακός υπολογισμός» έχει επίσης σχέση με τον τρόπο με τον οποίο κρίνουμε την πιθανότητα των θεωριών οι οποίες εξηγούν την εμφάνιση της ζωής πάνω στη Γη. Όχι εξαιτίας του πληθυσμού της Γης, αλλά εξαιτίας του πληθυσμού των πλανητών στο σύμπαν, του πληθυσμού των πλανητών όπου θα μπορούσε να εμφανιστεί ζωή. Αυτό είναι απλώς το επιχείρημα που συναντήσαμε παραπάνω σ’ αυτό το κεφάλαιο, και έτσι δεν χρειάζεται να το επαναλάβουμε εδώ.

Ας επιστρέψουμε στη νοητική εικόνα της διαβαθμισμένης κλίμακας των απίθανων γεγονότων με τα δύο σημεία αναφοράς, την πιθανότητα ενός τέλειου μοιράσματος στο μπριτζ και την πιθανότητα να έρθουν εξάρες σε μία ρίψη δύο ζαριών. Πάνω σ’ αυτή τη διαβαθμισμένη κλίμακα των «μπριτζ» και των «μικρομπρΐτζ», σημειώστε τα εξής τρία νέα σημεία: την πιθανότητα να εμφανιστεί ζωή σε έναν πλανήτη (μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια, ας πούμε), αν δεχτούμε ότι η ζωή εμφανίζεται μία φορά σε κάθε ηλιακό σύστημα- την πιθανότητα να εμφανιστεί ζωή σε έναν πλανήτη αν η ζωή εμφανίζεται μία φορά σε κάθε γαλαξία- την πιθανότητα να εμφανιστεί ζωή σε έναν τυχαία επιλεγμένο πλανήτη αν η ζωή εμφανίστηκε μόνο μία φορά μέσα στο σύμπαν. Ονομάστε αυτά τα τρία σημεία Ηλιακό Αριθμό, Γαλαξιακό Αριθμό και Συμπαντικό Αριθμό αντίστοιχα.

Θυμηθείτε ότι υπάρχουν περίπου 10 δισεκατομμύρια γαλαξίες. Δεν γνωρίζουμε πόσα ηλιακά συστήματα υπάρχουν σε κάθε γαλαξία, γιατί βλέπουμε μόνο άστρα και όχι πλανήτες, προηγουμένως όμως χρησιμοποιήσαμε μια εκτίμηση ότι μπορεί να υπάρχουν 100 πεντάκις εκατομμύρια πλανήτες στο σύμπαν.

Όταν εκτιμούμε την απιθανότητα ενός γεγονότος που το δέχεται, για παράδειγμα, η θεωρία του Cairns-Smith, θα πρέπει να την εκτιμούμε όχι σε σχέση με το τι θεωρούμε υποκειμενικά πιθανό ή απίθανο, αλλά σε σχέση με αριθμούς όπως αυτοί οι τρεις, ο Ηλιακός, ο Γαλαξιακός και ο Συμπαντικός Αριθμός. Το ποιος από αυτούς τους τρεις αριθμούς είναι ο καταλληλότερος εξαρτάται από το ποια από τις τρεις ακόλουθες δηλώσεις θεωρούμε ότι βρίσκεται πλησιέστερα στην αλήθεια:

• Η ζωή εμφανίστηκε μόνο σε έναν πλανήτη σε ολόκληρο το σύμπαν (και τότε αυτός ο πλανήτης, όπως είδαμε, πρέπει να είναι η Γη).
• Η ζωή εμφανίζεται σε έναν μόνο πλανήτη σε κάθε γαλαξία (στον δικό μας Γαλαξία, ο τυχερός πλανήτης είναι η Γη).
• Η εμφάνιση ζωής είναι ένα τόσο πιθανό γεγονός, ώστε τείνει να εμφανίζεται μία φορά σε κάθε ηλιακό σύστημα (και στο δικό μας ηλιακό σύστημα, ο τυχερός πλανήτης είναι η Γη).

Αυτές οι τρεις δηλώσεις αντιπροσωπεύουν τρεις απόψεις αναφοράς σχετικά με τη μοναδικότητα της ζωής. Η σωστή τιμή βρίσκεται πιθανότατα κάπου ανάμεσα στα άκρα που αντιπροσωπεύουν η Δήλωση 1 και η Δήλωση 3. Γιατί το λέω αυτό; Γιατί, συγκεκριμένα, θα πρέπει να αποκλείσουμε μια τέταρτη περίπτωση, ότι η εμφάνιση της ζωής είναι ένα γεγονός πολύ πιο πιθανό απ’ ό,τι εκφράζει η Δήλωση 3;

Το σχετικό επιχείρημα δεν είναι πολύ ισχυρό, αλλά θα το αναφέρω. Αν η εμφάνιση της ζωής ήταν ένα πολύ πιο πιθανό συμβάν απ’ όσο δείχνει ο Ηλιακός Αριθμός, θα περιμέναμε να έχουμε συναντήσει κάποια εξωγήινη μορφή ζωής -να την έχουμε συναντήσει, αν όχι με «σάρκα και οστά», τουλάχιστον στα ραδιοκύματα.

Συχνά επισημαίνεται το γεγονός ότι οι χημικοί έχουν αποτύχει στις προσπάθειές τους να επαναλάβουν την αυτόματη εμφάνιση ζωής στο εργαστήριο. Αυτό το στοιχείο χρησιμοποιείται επανειλημμένους σαν να αποτελεί τεκμήριο το οποίο καταρρίπτει τις θεωρίες που δοκιμάζουν οι χημικοί. Ωστόσο, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι, αντίθετα, θα έπρεπε να ανησυχούμε αν οι χημικοί κατάφερναν με μεγάλη ευκολία να παραγάγουν ζωή μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα. Ο λόγος είναι ότι τα πειράματα των χημικών γίνονται για μερικά μόνο χρόνια και όχι για δισεκατομμύρια χρόνια, και ότι τα εκτελούν μόνο μια χούφτα χημικοί και όχι δισεκατομμύρια χημικοί.

Αν αποδεικνυόταν ότι η αυτόματη εμφάνιση της ζωής είναι ένα γεγονός τόσο πιθανό ώστε να έχει συμβεί μέσα στις λίγες ανθρώπινες δεκαετίες κατά τις οποίες γίνονται τα πειράματα, τότε η ζωή θα έπρεπε να έχει εμφανιστεί πολλές φορές στη Γη και σε πλανήτες που Βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας με τον δικό μας. Φυσικά, όλα αυτά παρακάμπτουν ορισμένα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το αν οι χημικοί έχουν καταφέρει να αναπαραγάγουν πιστά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αρχέγονη Γη, αλλά ακόμη κι έτσι, με δεδομένο ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε το επιχείρημα.

Αν η εμφάνιση της ζωής ήταν ένα πιθανό γεγονός για τα συνηθισμένα ανθρώπινα κριτήρια, τότε σε σημαντικό αριθμό πλανητών που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας θα έπρεπε να έχει αναπτυχθεί από κάποια όντα σχετική τεχνολογία εδώ και αρκετό καιρό (αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα ραδιοφωνικά κύματα κινούνται με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο), ώστε να έχουμε λάβει τουλάχιστον μία εκπομπή κατά τις δεκαετίες που έχουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Ίσως υπάρχουν περίπου 50 άστρα που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας αν θεωρήσουμε ότι εκεί ζουν όντα που διαθέτουν τη σχετική τεχνολογία τουλάχιστον για όσο διάστημα τη διαθέτουμε κι εμείς. Αλλά τα 50 χρόνια δεν είναι παρά μια φευγαλέα στιγμή, και θα ήταν μεγάλη σύμπτωση αν οι εξελίξεις ενός άλλου πολιτισμού ήταν τόσο συγχρονισμένες με του δικού μας. Αν συμπεριλάβουμε στον υπολογισμό μας εκείνους τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία πριν από 1.000 χρόνια, θα υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άστρα σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας (μαζί με όσους πλανήτες βρίσκονται σε τροχιά γύρω τους). Αν συμπεριλάβουμε και τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία εδώ και 100.000 χρόνια, μπαίνει μέσα στην ακτίνα επικοινωνίας ολόκληρος ο Γαλαξίας με τα τρισεκατομμύρια άστρα του. Φυσικά, τα εκπεμπόμενα σήματα θα εξασθενούσαν σε μεγάλο βαθμό αν διένυαν τόσο τεράστιες αποστάσεις.

Έτσι, φτάσαμε στο ακόλουθο παράδοξο. Αν μια θεωρία για την εμφάνιση της ζωής είναι αρκετά «εύλογη» ώστε να ικανοποιεί την υποκειμενική μας κρίση για το τι είναι πιθανό, τότε είναι υπερβολικά «εύλογη» για να εξηγήσει την έλλειψη ζωής στο σύμπαν όπως το παρατηρούμε. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η θεωρία που αναζητούμε πρέπει να είναι τέτοια ώστε να φαίνεται απίθανη στη φαντασία μας, η οποία περιορίζεται από τα όρια του μεγέθους και του χρόνου της ζωής μας.

Πάνω σ’ αυτή τη βάση, τόσο η θεωρία του Cairns-Smith όσο και η θεωρία της αρχέγονης σούπας μάλλον κινδυνεύουν να αποδειχτούν λαθεμένες, επειδή οι ‘διαδικασίες τις οποίες αναφέρουν είναι πιο εύλογες απ’ όσο θα έπρεπε! Αφού τα είπα όλα αυτά, θα πρέπει να ομολογήσω ότι, επειδή υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα στους υπολογισμούς, δεν θα ανησυχούσα αν ένας χημικός κατάφερνε να δημιουργήσει ζωή μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα!

Ρίτσαρντ Ντόκινς, Ο τυφλός ωρολογοποιός.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

8.2.2. Ο Ερμογένης και οι ψευδοδίπτεροι ναοί

Στην Ελληνιστική εποχή είναι εμφανής η προτίμηση για τον ιωνικό (και για τον συγγενή του κορινθιακό) ρυθμό στην κατασκευή των ναών ενώ εμφανίζονται και κάποιες ενδιαφέρουσες καινοτομίες. Στο σύγγραμμά του Περί αρχιτεκτονικής ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος, που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Αυγούστου, γράφει ότι ο Ερμογένης είχε επινοήσει έναν νέο τύπο ιωνικού ναού, τον ψευδοδίπτερο (Βιτρούβιος, De architectura 3.2.6):

«Ο ψευδοδίπτερος ναός κατασκευάζεται έτσι, ώστε να έχει από 8 κίονες στην μπροστινή και την πίσω πλευρά και από 15, μαζί με τους γωνιαίους, στις διαμήκεις πλευρές. Οι τοίχοι του σηκού όμως στην μπροστινή και την πίσω πλευρά πρέπει να αντιστοιχούν στους 4 μεσαίους κίονες. Έτσι δημιουργείται, περιμετρικά γύρω από τους τοίχους ως το άκρο των κιονοστοιχιών, ενδιάμεσος χώρος με πλάτος ίσο με δύο μετακιόνια, αυξημένο κατά το πάχος του κίονα. Παράδειγμα ψευδοδίπτερου ναού δεν υπάρχει στη Ρώμη, στη Μαγνησία όμως υπάρχει ο ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής που οικοδόμησε ο Ερμογένης, και στα Αλάβανδα ο ναός του Απόλλωνος που οικοδόμησε ο Μενεσθεύς.» (Μτφρ. Π. Λέφας)

Λίγο πιο κάτω ο Βιτρούβιος επανέρχεται στα επιτεύγματα του Ερμογένη με αφορμή τις αναλογίες του εὐστύλου ναοῦ και τον επαινεί ως αρχιτέκτονα για την επινοητικότητά του (De architectura 3.3.8-9):

«Παράδειγμα τέτοιου ναού [ευστύλου] δεν έχουμε στη Ρώμη, στην Ασία όμως υπάρχει ο εξάστυλος ναός του Διονύσου στην Τέω. Τις αναλογίες αυτές τις καθόρισε ο Ερμογένης.

Ο Ερμογένης ήταν αυτός που πρώτος επινόησε τον οκτάστυλο ψευδοδίπτερο ναό· αφαίρεσε από τον σύμμετρο δίπτερο ναό τις εσωτερικές κιονοστοιχίες, που περιλαμβάνουν τριάντα οκτώ κίονες, και περιόρισε τη δαπάνη και την απαιτούμενη εργασία. Δημιούργησε με έξοχο τρόπο έναν ευρύχωρο περίπατο δίπλα στο κτήριο, γύρω από τον σηκό. Διαφύλαξε με την κατανομή αυτή το μεγαλείο του όλου έργου και αυτό χωρίς να μειωθεί το κάλλος της όψης και χωρίς να προκαλείται επιθυμία διατήρησης του περιττού που αφαιρέθηκε.

Η επινόηση του τρόπου αυτού διόρθωσης του πτερώματος και διάταξης των κιόνων στην περίμετρο του κτηρίου έγιναν έτσι, ώστε τα μετακιόνια να αποκτήσουν, με την αδρότητά τους [δηλαδή την έντονη φωτοσκίαση], εντυπωσιακή εμφάνιση και το πλήθος, που ενδέχεται να αιφνιδιαστεί και να αποκλειστεί στον ναό από κάποια νεροποντή, να μπορεί να παραμείνει με άνεση στον χώρο γύρω από τον σηκό. Η διάταξη του ψευδοδίπτερου ναού παρουσιάζει αυτά τα πλεονεκτήματα. Ο Ερμογένης πραγματοποίησε τα έργα με οξύνοια και μεγάλη ικανότητα και μας άφησε γραπτά κείμενα, ώστε να μπορούν οι μεταγενέστεροι να αντλούν διδαχές για την τέχνη τους.».

Ο Ερμογένης έζησε στο τέλος του 3ου και στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Ο ψευδοδίπτερος ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής στη Μαγνησία του Μαιάνδρου, τον οποίο κατασκεύασε ο ίδιος σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βιτρουβίου, δείχνει τις σημαντικές καινοτομίες που εισήγαγε στον τρόπο σχεδίασης των ιωνικών ναών.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

ΑΝΔΟΚ 1.140–150

Έκκληση για ευνοϊκή ετυμηγορία των δικαστών – Ἐπίλογος: Τι διακυβεύεται

Στην πίστιν ο Ανδοκίδης προσπάθησε να αποδείξει ότι το ψήφισμα του Ισοτιμίδη, στο οποίο βασίστηκε η κατηγορία με την οποία οδηγήθηκε στην παρούσα δίκη, είχε καταργηθεί και ήταν άκυρο. Αφού ανασκεύασε τις υπόλοιπες κατηγορίες και αποκάλυψε τα αληθινά κίνητρα των κατηγορουμένων, φτάνει στον ἐπίλογον (1.146–150).

[140] Καὶ μὲν δὴ καὶ τάδε ὑμῖν ἄξιον, ὦ ἄνδρες, ἐνθυμηθῆ-
ναι, ὅτι νυνὶ πᾶσι τοῖς Ἕλλησιν ἄνδρες ἄριστοι καὶ εὐβου-
λότατοι δοκεῖτε γεγενῆσθαι, οὐκ ἐπὶ τιμωρίαν τραπόμενοι
τῶν γεγενημένων, ἀλλ’ ἐπὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως καὶ
ὁμόνοιαν τῶν πολιτῶν. συμφοραὶ μὲν γὰρ ἤδη καὶ ἄλλοις
πολλοῖς ἐγένοντο οὐκ ἐλάττους ἢ καὶ ἡμῖν· τὸ δὲ τὰς
γενομένας διαφορὰς πρὸς ἀλλήλους θέσθαι καλῶς, τοῦτ’
εἰκότως δὴ δοκεῖ ἀνδρῶν ἀγαθῶν καὶ σωφρόνων ἔργον
εἶναι. ἐπειδὴ τοίνυν παρὰ πάντων ὁμολογουμένως ταῦθ’
ὑμῖν ὑπάρχει, καὶ εἴ τις φίλος ὢν τυγχάνει καὶ εἴ τις
ἐχθρός, μὴ μεταγνῶτε, μηδὲ βούλεσθε τὴν πόλιν ἀπο-
στερῆσαι ταύτης τῆς δόξης, μηδὲ αὐτοὶ δοκεῖν τύχῃ ταῦτα
μᾶλλον ἢ γνώμῃ ψηφίσασθαι.

[141] Δέομαι οὖν ἁπάντων <ὑμῶν> περὶ ἐμοῦ τὴν αὐτὴν
γνώμην ἔχειν, ἥνπερ καὶ περὶ τῶν ἐμῶν προγόνων, ἵνα
κἀμοὶ ἐγγένηται ἐκείνους μιμήσασθαι, ἀναμνησθέντας
αὐτῶν ὅτι ὅμοιοι τοῖς πλείστων καὶ μεγίστων ἀγαθῶν
αἰτίοις τῇ πόλει γεγένηνται, πολλῶν ἕνεκα σφᾶς αὐτοὺς
παρέχοντες τοιούτους, μάλιστα δὲ τῆς εἰς ὑμᾶς εὐνοίας,
καὶ ὅπως, εἴ ποτέ τις αὐτοῖς ἢ τῶν ἐξ ἐκείνων τινὶ κίνδυ-
νος γένοιτο ἢ συμφορά, σῴζοιντο συγγνώμης παρ’ ὑμῶν
τυγχάνοντες. [142] εἰκότως δ’ ἂν αὐτῶν μεμνῇσθε· καὶ γὰρ τῇ
πόλει ἁπάσῃ αἱ τῶν ὑμετέρων προγόνων ἀρεταὶ πλείστου
ἄξιαι ἐγένοντο. ἐπειδὴ γάρ, ὦ ἄνδρες, αἱ νῆες διεφθάρησαν,
πολλῶν βουλομένων τὴν πόλιν ἀνηκέστοις συμφοραῖς
περιβαλεῖν, Λακεδαιμόνιοι ἔγνωσαν ὅμως τότε ἐχθροὶ
ὄντες σῴζειν τὴν πόλιν διὰ τὰς ἐκείνων τῶν ἀνδρῶν ἀρε-
τάς, οἳ ὑπῆρξαν τῆς ἐλευθερίας ἁπάσῃ τῇ Ἑλλάδι. [143] ἐπειδὴ
τοίνυν καὶ ἡ πόλις ἐσώθη δημοσίᾳ διὰ τὰς τῶν προγόνων
τῶν ὑμετέρων ἀρετάς, ἀξιῶ κἀμοὶ διὰ τὰς τῶν προγόνων
τῶν ἐμῶν ἀρετὰς σωτηρίαν γενέσθαι. καὶ γὰρ αὐτῶν τῶν
ἔργων, δι’ ἅπερ ἡ πόλις ἐσώθη, οὐκ ἐλάχιστον μέρος οἱ ἐμοὶ
πρόγονοι συνεβάλοντο· ὧν ἕνεκα καὶ ἐμοὶ δίκαιον ὑμᾶς
μεταδοῦναι τῆς σωτηρίας, ἧσπερ καὶ αὐτοὶ παρὰ τῶν Ἑλ-
λήνων ἐτύχετε.

[144] Σκέψασθε τοίνυν καὶ τάδε, ἄν με σώσητε, οἷον ἕξετε
πολίτην· ὃς πρῶτον μὲν ἐκ πολλοῦ πλούτου, ὅσον ὑμεῖς ἴστε,
οὐ δι’ ἐμαυτὸν ἀλλὰ διὰ τὰς τῆς πόλεως συμφορὰς εἰς
πενίαν πολλὴν καὶ ἀπορίαν κατέστην, ἔπειτα δὲ καινὸν βίον
ἠργασάμην ἐκ τοῦ δικαίου, τῇ γνώμῃ καὶ τοῖν χεροῖν τοῖν
ἐμαυτοῦ· ἔτι δὲ εἰδότα μὲν οἷόν ἐστι πόλεως τοιαύτης πολί-
την εἶναι, εἰδότα δὲ οἷόν ἐστι ξένον εἶναι καὶ μέτοικον ἐν τῇ
τῶν πλησίον, [145] ἐπιστάμενον δὲ οἷον τὸ σωφρονεῖν καὶ ὀρθῶς
βουλεύεσθαι, ἐπιστάμενον δ’ οἷον τὸ ἁμαρτόντα πρᾶξαι
κακῶς, πολλοῖς συγγενόμενος καὶ πλείστων πειραθείς,
ἀφ’ ὧν ἐμοὶ ξενίαι καὶ φιλότητες πρὸς πολλοὺς καὶ βασι-
λέας καὶ πόλεις καὶ ἄλλους ἰδίᾳ ξένους γεγένηνται, ὧν ἐμὲ
σώσαντες μεθέξετε, καὶ ἔσται ὑμῖν χρῆσθαι τούτοις, ὅπου
ἂν ἐν καιρῷ τι ὑμῖν γίγνηται.

[146] Ἔχει δὲ καὶ ὑμῖν, ὦ ἄνδρες, οὕτως· ἐάν με νυνὶ διαφθεί-
ρητε, οὐκ ἔστιν ὑμῖν ἔτι λοιπὸς τοῦ γένους τοῦ ἡμετέρου
οὐδείς, ἀλλ’ οἴχεται πᾶν πρόρριζον. καίτοι οὐκ ὄνειδος ὑμῖν
ἐστιν ἡ Ἀνδοκίδου καὶ Λεωγόρου οἰκία οὖσα, ἀλλὰ πολὺ
μᾶλλον τότ’ ἦν ὄνειδος, ὅτ’ ἐμοῦ φεύγοντος Κλεοφῶν αὐτὴν
ὁ λυροποιὸς ᾤκει. οὐ γὰρ ἔστιν ὅστις πώποτε ὑμῶν παριὼν
τὴν οἰκίαν τὴν ἡμετέραν ἀνεμνήσθη ἢ ἰδίᾳ τι ἢ δημοσίᾳ
κακὸν παθὼν ὑπ’ ἐκείνων, [147] οἳ πλείστας μὲν στρατηγήσαν-
τες στρατηγίας πολλὰ τρόπαια τῶν πολεμίων καὶ κατὰ
γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑμῖν ἀπέδειξαν, πλείστας δὲ
ἄλλας ἀρχὰς ἄρξαντες καὶ χρήματα διαχειρίσαντες τὰ
ὑμέτερα οὐδένα πώποτε ὦφλον, οὐδ’ ἡμάρτηται οὐδὲν
οὔτε ἡμῖν εἰς ὑμᾶς οὔτε ὑμῖν εἰς ἡμᾶς, οἰκία δὲ πασῶν
ἀρχαιοτάτη καὶ κοινοτάτη ἀεὶ τῷ δεομένῳ. οὐδ’ ἔστιν
ὅπου ἐκείνων τις τῶν ἀνδρῶν καταστὰς εἰς ἀγῶνα ἀπῄ-
τησεν ὑμᾶς χάριν τούτων τῶν ἔργων. [148] μὴ τοίνυν, εἰ αὐτοὶ
τεθνᾶσι, καὶ περὶ τῶν πεπραγμένων αὐτοῖς ἐπιλάθησθε,
ἀλλ’ ἀναμνησθέντες τῶν ἔργων νομίσατε τὰ σώματα
αὐτῶν ὁρᾶν αἰτουμένων ἐμὲ παρ’ ὑμῶν σῶσαι. τίνα γὰρ
καὶ ἀναβιβάσωμαι δεησόμενον ὑπὲρ ἐμαυτοῦ; τὸν πατέ-
ρα; ἀλλὰ τέθνηκεν. ἀλλὰ τοὺς ἀδελφούς; ἀλλ’ οὐκ εἰσίν.
[149] ἀλλὰ τοὺς παῖδας; ἀλλ’ οὔπω γεγένηνται. ὑμεῖς τοίνυν
καὶ ἀντὶ πατρὸς ἐμοὶ καὶ ἀντὶ ἀδελφῶν καὶ ἀντὶ παίδων
γένεσθε· εἰς ὑμᾶς καταφεύγω καὶ ἀντιβολῶ καὶ ἱκετεύω·
ὑμεῖς με παρ’ ὑμῶν αὐτῶν αἰτησάμενοι σώσατε, καὶ μὴ
βούλεσθε Θετταλοὺς καὶ Ἀνδρίους πολίτας ποιεῖσθαι δι’
ἀπορίαν ἀνδρῶν, τοὺς δὲ ὄντας πολίτας ὁμολογουμένως,
οἷς προσήκει ἀνδράσιν ἀγαθοῖς εἶναι καὶ βουλόμενοι
δυνήσονται, τούτους δὲ ἀπόλλυτε. μὴ δῆτα. ἔπειτα καὶ
ταῦθ’ ὑμῶν δέομαι, εὖ ποιῶν ὑμᾶς ὑφ’ ὑμῶν τιμᾶσθαι.
ὥστ’ ἐμοὶ μὲν πειθόμενοι οὐκ ἀποστερεῖσθε εἴ τι ἐγὼ
δυνήσομαι ὑμᾶς εὖ ποιεῖν· ἐὰν δὲ τοῖς ἐχθροῖς τοῖς ἐμοῖς
πεισθῆτε, οὐδ’ ἂν ὑστέρῳ χρόνῳ ὑμῖν μεταμελήσῃ, οὐδὲν
ἔτι πλέον ποιήσετε. [150] μὴ τοίνυν μήθ’ ὑμᾶς αὐτοὺς τῶν ἀπ’
ἐμοῦ ἐλπίδων ἀποστερήσητε μήτ’ ἐμὲ τῶν εἰς ὑμᾶς.

Ἀξιῶ δ’ ἔγωγε τούτους οἵτινες ὑμῖν ἀρετῆς ἤδη τῆς
μεγίστης εἰς τὸ πλῆθος τὸ ὑμέτερον ἔλεγχον ἔδοσαν,
ἀναβάντας ἐνταυθοῖ συμβουλεύειν ὑμῖν ἃ γιγνώσκουσι
περὶ ἐμοῦ. δεῦρο Ἄνυτε, Κέφαλε, ἔτι δὲ καὶ οἱ φυλέται οἱ
ᾑρημένοι μοι συνδικεῖν, Θράσυλλος καὶ οἱ ἄλλοι.

***
Kαι βέβαια, κύριοι, αξίζει να αναλογιστείτε ότι τώρα όλοι οι Έλληνες θεωρούν ότι έχετε υπάρξει οι καλύτεροι και έχετε λάβει τις ορθότερες αποφάσεις, επειδή δεν επιδιώξατε την τιμωρία για όσα έγιναν αλλά τη σωτηρία της πόλης και την ομόνοια των πολιτών. Γιατί συμφορές έχουν συμβεί και σε πολλούς άλλους εξίσου μεγάλες με τις δικές μας· η διευθέτηση όμως των διαφορών μεταξύ δύο μερών με σωστό τρόπο εύλογα θεωρείται πλέον αποτέλεσμα καλών και συνετών ανθρώπων. Όταν, λοιπόν, όλοι, είτε για εχθρούς πρόκειται είτε για φίλους, αναγνωρίζουν ότι αυτά μας χαρακτηρίζουν, μην αλλάζετε γνώμη, ούτε να θέλετε να στερήσετε από την πόλη την άποψη που υπάρχει για αυτήν, ούτε πάλι οι ίδιοι να δώσετε την εντύπωση ότι αυτά τα αποφασίσατε τυχαία αλλά ύστερα από σκέψη.

Σας παρακαλώ, λοιπόν, να έχετε την ίδια άποψη για μένα με αυτήν που είχατε για τους προγόνους μου, για να μπορέσω και εγώ να τους μιμηθώ, αφού θυμηθείτε ότι μοιάζουν με όσους υπήρξαν πρόξενοι για τα περισσότερα και τα μεγαλύτερα καλά στην πόλη, ενώ για πολλούς λόγους έδειξαν μια τέτοια συμπεριφορά, κυρίως για να αποσπάσουν τη δική σας εύνοια, και με σκοπό, αν κάποτε προέκυπτε σε αυτούς ή στους απογόνους τους κάποιο επικίνδυνο γεγονός ή κάποια συμφορά, να σωθούν με τη δική σας συγχώρεση. Kαι είναι εύλογο να τους θυμηθείτε· γιατί βέβαια σε ολόκληρη την πόλη οι αρετές των προγόνων μας απέκτησαν πολύ μεγάλη αξία. Όταν, λοιπόν, κύριοι, καταστράφηκαν τα πλοία, ενώ πολλοί ήθελαν να κυκλώσουν την πόλη με αθεράπευτες συμφορές, οι Λακεδαιμόνιοι έκριναν, παρότι ήταν εχθροί τότε, ότι θα σώσουν την πόλη για τις αρετές εκείνων των ανθρώπων, οι οποίοι αποτέλεσαν την απαρχή της ελευθερίας για ολόκληρη την Eλλάδα. Όταν, λοιπόν, και η πόλη σώθηκε σε δημόσιο επίπεδο εξαιτίας των αρετών των προγόνων μας, προβάλλω την αξίωση να σωθώ και εγώ ως άτομο εξαιτίας των αρετών των δικών μου προγόνων. Γιατί βέβαια η συμβολή των προγόνων μου σε αυτά τα έργα, μέσω των οποίων σώθηκε η πόλη, δεν ήταν καθόλου μικρή· εξαιτίας αυτών είναι δίκαιο να δώσετε και μένα τη σωτηρία, όπως ακριβώς σωθήκατε και εσείς οι ίδιοι από τους Έλληνες.

Aναλογισθείτε, επίσης, και το εξής: αν με αθωώσετε, τι είδους πολίτη θα έχετε στη διάθεσή σας· ο οποίος αρχικά ενώ ήμουν πολύ πλούσιος, όπως ξέρετε, έγινα πολύ φτωχός και άπορος όχι από δικό μου σφάλμα αλλά εξαιτίας των συμφορών που βρήκαν την πόλη, και στη συνέχεια έφτιαξα καινούργια περιουσία με έντιμα μέσα, με το μυαλό και τα χέρια μου· επιπλέον, επειδή ξέρω τι σημαίνει να είναι κανείς πολίτης μιας τέτοιας πόλης, και ξέρω τι σημαίνει να είσαι ξένος και μέτοικος στις γειτονικές πόλεις, γνωρίζω καλά τι σημαίνει η σύνεση και η ορθή κρίση, και γνωρίζω καλά τι σημαίνει να κάνει κανείς κακό και να το πληρώσει, καθώς έχω συναναστραφεί με πολλούς και έχω επιχειρήσει να έρθω σε επαφή με πολύ περισσότερους, από τους οποίους απέκτησα σχέσεις και φιλίες με πολλούς, και βασιλιάδες και πόλεις και άλλους προσωπικούς φίλους, στις οποίες θα συμμετέχετε και εσείς αν με αθωώσετε, και θα μπορέσετε να τις χρησιμοποιήσετε, σε οποιαδήποτε περίσταση σας παρουσιαστεί.

H κατάσταση, κύριοι, έχει ως εξής· αν με εξοντώσετε τώρα, δεν απομένει κανείς ζωντανός από τη δική μου γενιά, αλλά αυτή σβήνει για πάντα. Kαι βέβαια δεν σας ντρόπιαζε το σπίτι του Aνδοκίδη και του Λεωγόρα, αλλά πολύ περισσότερο σας ντρόπιαζε τότε, όταν, ενόσω βρισκόμουν στην εξορία, κατοικούσε σε αυτό ο Kλεοφώντας ο λυροποιός. Γιατί ποτέ κανείς από εσάς περαστικός από το σπίτι μας δεν θυμήθηκε ότι έπαθε κάτι κακό από εκείνους είτε προσωπικά είτε δημόσια, οι οποίοι ως στρατηγοί πολλές φορές σας κέρδισαν πολλές νίκες εναντίον των εχθρών σε μάχες τόσο σε ξηρά όσο και σε θάλασσα, ενώ ανέλαβαν και πολλά άλλα αξιώματα και διαχειρίστηκαν τα χρήματά σας χωρίς να οφείλουν ποτέ σε κανέναν· ούτε σας έβλαψαν ούτε μας βλάψατε, και το σπίτι ήταν το παλαιότερο και το πιο ανοιχτό πάντοτε σε όποιον το είχε ανάγκη. Δεν υπάρχει όμως περίσταση στην οποία κάποιος από αυτούς τους ανθρώπους έχοντας εμπλακεί σε δικαστικό αγώνα να σας ζητήσει να δείξετε ευγνωμοσύνη για αυτά τα έργα. Eπομένως μην ξεχάσετε, αν και έχουν πεθάνει, και τις πράξεις τους, αλλά ενθυμούμενοι όσα έκαναν να θεωρήσετε ότι τους βλέπετε με σάρκα και οστά να σας ζητάνε να με αθωώσετε. Ποιον να φωνάξω πάνω στο βήμα ώστε να σας παρακαλέσει για μένα; Tον πατέρα μου; Έχει βέβαια πεθάνει. Mήπως τους αδελφούς μου; Δεν είναι πια στη ζωή. Tα παιδιά μου άραγε; Δεν έχουν γεννηθεί ακόμη. Eσείς γίνετε, λοιπόν, και ο πατέρας και οι αδελφοί και τα παιδιά· σε σας καταφεύγω και σε σας απευθύνομαι και εσάς ικετεύω· εσείς ζητώντας το από εσάς τους ίδιους να με σώσετε, και μη θελήσετε κατοίκους τους Θεσσαλίας και της Άνδρου να τους κάνετε Aθηναίους πολίτες λόγω λειψανδρίας, και τους γνήσιους πράγματι πολίτες, οι οποίοι αρμόζει να είναι σωστοί άνθρωποι και θα είναι εφόσον το θελήσουν, να τους εξοντώσετε. Mην το κάνετε. Έπειτα, σας παρακαλώ να με τιμήσετε για τις ευεργεσίες που σας παρείχα. Oπότε, αφενός αν πεισθείτε σε μένα, δεν θα στερηθείτε τις ευεργεσίες μου που θα μπορέσω να σας προσφέρω. Aν, αφετέρου, πεισθείτε στους εχθρούς μου, η μεταμέλειά σας αργότερα δεν θα σας προσφέρει κάποια ωφέλεια. Eπομένως, ούτε εσείς να στερηθείτε τις προσδοκίες που έχετε από εμένα, ούτε εγώ να στερηθώ τις προσδοκίες που έχω από εσάς.

Zητώ τώρα από αυτούς που έχουν αποδείξει τη μέγιστη αρετή τους ήδη ενώπιον όλων σας, αφού ανέβουν στο βήμα, να καταθέσουν όσα γνωρίζουν για το πρόσωπό μου. Kαλώ τον Άνυτο, τον Kέφαλο, και επιπλέον όσους από τη φυλή μου έχουν επιλεγεί να με υπερασπιστούν, τον Θράσυλλο και τους υπόλοιπους.