ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (266-329)

ΤΕ. ὅταν λάβηι τις τῶν λόγων ἀνὴρ σοφὸς
καλὰς ἀφορμάς, οὐ μέγ᾽ ἔργον εὖ λέγειν·
σὺ δ᾽ εὔτροχον μὲν γλῶσσαν ὡς φρονῶν ἔχεις,
ἐν τοῖς λόγοισι δ᾽ οὐκ ἔνεισί σοι φρένες.
270 θράσει δὲ δυνατὸς καὶ λέγειν οἷός τ᾽ ἀνὴρ
κακὸς πολίτης γίγνεται νοῦν οὐκ ἔχων.
οὗτος δ᾽ ὁ δαίμων ὁ νέος, ὃν σὺ διαγελᾶις,
οὐκ ἂν δυναίμην μέγεθος ἐξειπεῖν ὅσος
καθ᾽ Ἑλλάδ᾽ ἔσται. δύο γάρ, ὦ νεανία,
275 τὰ πρῶτ᾽ ἐν ἀνθρώποισι· Δημήτηρ θεά—
Γῆ δ᾽ ἐστίν, ὄνομα δ᾽ ὁπότερον βούληι κάλει·
αὕτη μὲν ἐν ξηροῖσιν ἐκτρέφει βροτούς·
ὃς δ᾽ ἦλθ᾽ ἔπειτ᾽, ἀντίπαλον ὁ Σεμέλης γόνος
βότρυος ὑγρὸν πῶμ᾽ ηὗρε κἀσηνέγκατο
280 θνητοῖς, ὃ παύει τοὺς ταλαιπώρους βροτοὺς
λύπης, ὅταν πλησθῶσιν ἀμπέλου ῥοῆς,
ὕπνον τε λήθην τῶν καθ᾽ ἡμέραν κακῶν
δίδωσιν, οὐδ᾽ ἔστ᾽ ἄλλο φάρμακον πόνων.
οὗτος θεοῖσι σπένδεται θεὸς γεγώς,
285 ὥστε διὰ τοῦτον τἀγάθ᾽ ἀνθρώπους ἔχειν.
καὶ διαγελᾶις νιν ὡς ἐνερράφη Διὸς
μηρῶι; διδάξω σ᾽ ὡς καλῶς ἔχει τόδε.
ἐπεί νιν ἥρπασ᾽ ἐκ πυρὸς κεραυνίου
Ζεύς, ἐς δ᾽ Ὄλυμπον βρέφος ἀνήγαγεν νέον,
290 Ἥρα νιν ἤθελ᾽ ἐκβαλεῖν ἀπ᾽ οὐρανοῦ,
Ζεὺς δ᾽ ἀντεμηχανήσαθ᾽ οἷα δὴ θεός·
ῥήξας μέρος τι τοῦ χθόν᾽ ἐγκυκλουμένου
αἰθέρος, ἔδωκε τόνδ᾽ ὅμηρον, ἐκτιθεὶς
Διόνυσον Ἥρας νεικέων· χρόνωι δέ νιν
295 βροτοὶ ῥαφῆναί φασιν ἐν μηρῶι Διός,
ὄνομα μεταστήσαντες, ὅτι θεᾶι θεὸς
Ἥραι ποθ᾽ ὡμήρευσε, συνθέντες λόγον.
μάντις δ᾽ ὁ δαίμων ὅδε· τὸ γὰρ βακχεύσιμον
καὶ τὸ μανιῶδες μαντικὴν πολλὴν ἔχει·
300 ὅταν γὰρ ὁ θεὸς ἐς τὸ σῶμ᾽ ἔλθηι πολύς,
λέγειν τὸ μέλλον τοὺς μεμηνότας ποιεῖ.
Ἄρεώς τε μοῖραν μεταλαβὼν ἔχει τινά·
στρατὸν γὰρ ἐν ὅπλοις ὄντα κἀπὶ τάξεσιν
φόβος διεπτόησε πρὶν λόγχης θιγεῖν·
305 μανία δὲ καὶ τοῦτ᾽ ἐστὶ Διονύσου πάρα.
ἔτ᾽ αὐτὸν ὄψηι κἀπὶ Δελφίσιν πέτραις
πηδῶντα σὺν πεύκαισι δικόρυφον πλάκα,
πάλλοντα καὶ σείοντα βακχεῖον κλάδον,
μέγαν τ᾽ ἀν᾽ Ἑλλάδ᾽. ἀλλ᾽ ἐμοί, Πενθεῦ, πιθοῦ·
310 μὴ τὸ κράτος αὔχει δύναμιν ἀνθρώποις ἔχειν,
μηδ᾽, ἢν δοκῆις μέν, ἡ δὲ δόξα σου νοσῆι,
φρονεῖν δόκει τι· τὸν θεὸν δ᾽ ἐς γῆν δέχου
καὶ σπένδε καὶ βάκχευε καὶ στέφου κάρα.
οὐχ ὁ Διόνυσος σωφρονεῖν ἀναγκάσει
315 γυναῖκας ἐς τὴν Κύπριν, ἀλλ᾽ ἐν τῆι φύσει
τὸ σωφρονεῖν ἔνεστιν εἰς τὰ πάντ᾽ ἀεί
τοῦτο· σκοπεῖν χρή· καὶ γὰρ ἐν βακχεύμασιν
οὖσ᾽ ἥ γε σώφρων οὐ διαφθαρήσεται.
ὁρᾶις; σὺ χαίρεις, ὅταν ἐφεστῶσιν πύλαις
320 πολλοί, τὸ Πενθέως δ᾽ ὄνομα μεγαλύνηι πόλις·
κἀκεῖνος, οἶμαι, τέρπεται τιμώμενος.
ἐγὼ μὲν οὖν καὶ Κάδμος, ὃν σὺ διαγελᾶις,
κισσῶι τ᾽ ἐρεψόμεσθα καὶ χορεύσομεν,
πολιὰ ξυνωρίς, ἀλλ᾽ ὅμως χορευτέον,
325 κοὐ θεομαχήσω σῶν λόγων πεισθεὶς ὕπο.
μαίνηι γὰρ ὡς ἄλγιστα, κοὔτε φαρμάκοις
ἄκη λάβοις ἂν οὔτ᾽ ἄνευ τούτων νόσου.
ΧΟ. ὦ πρέσβυ, Φοῖβόν τ᾽ οὐ καταισχύνεις λόγοις,
τιμῶν τε Βρόμιον σωφρονεῖς, μέγαν θεόν.

***
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Αν ένας άνδρας που κατέχει
κληθεί να μιλήσει για θέμα που προσφέρεται,
δεν είναι μέγα κατόρθωμα να μιλήσει ωραία.
Εσύ διαθέτεις ευγλωττία και μοιάζεις λογικός,
όμως η λογική απουσιάζει από τα λόγια σου.
270Και ο άνδρας που αντλεί τη δύναμή του από το θράσος
και ξέρει να μιλά,
γίνεται κακός πολίτης, γιατί δεν έχει νου.

Αυτός ο θεός ο νέος,
που εσύ τον λοιδορείς,
δεν θα μπορούσα να σου εκφράσω
πόσο μεγάλος θα γίνει ανά την Ελλάδα.
275Δύο πράγματα, νεαρέ, είναι τα πρώτα στον κόσμο:
η Δήμητρα η θεά — είναι η Γη
(λέγε την με το όνομα που θέλεις, το ένα ή το άλλο)·
αυτή τρέφει τους θνητούς με τα στερεά.
Ο άλλος, που ήρθε αργότερα, ο γιος της Σεμέλης,
βρήκε και χάρισε στους ανθρώπους το ισάξιο,
το νάμα του βότρυος το υγρό.
280Εκείνο λυτρώνει τους ταλαίπωρους θνητούς από τη λύπη,
όταν τους πλημμυρίσει η ροή της αμπέλου.
Δωρίζει τον ύπνο, τη λησμονιά στις πίκρες της ημέρας.
Για τα βάσανα δεν υπάρχει άλλο φάρμακο.
Εγεννήθη θεός, και προσφέρεται σπονδή στους θεούς.
285Τα καλά που έχουν οι άνθρωποι τα οφείλουν σ᾽αυτόν.

Και τον περιγελάς που έμεινε ραμμένος στο μηρό του Διος;
Θα σου εξηγήσω πόσο ιδιαίτερο είναι αυτό.
Όταν ο Ζευς τον άρπαξε από το πυρ του κεραυνού
και ανέβασε το τρυφερό βρέφος στον Όλυμπο,
290η Ήρα ήθελε να τον πετάξει από τον ουρανό.
Ο Ζευς, καθό θεός, ιδού τί μηχανεύτηκε:
Απέσπασε ένα κομμάτι από τον αιθέρα που ζώνει τη γη,
έπλασε ομοίωμα του θεού, έδωσε αυτό ως όμηρο
και προστάτευσε τον Διόνυσο από τον πόλεμο της Ήρας.
Με τον καιρό οι θνητοί παρήλλαξαν τη λέξη
295και είπαν ότι εράφη στου Διός τον μηρό·
επινόησαν την ιστορία, επειδή τον θεό η θεά τον κράτησε
όμηρο.

Ο θεός αυτός είναι και μάντης.
Ό,τι έχει να κάνει με βακχεία και μανία
είναι εξόχως μαντικόν.
300Γιατί όταν ο θεός πληθωρικός έλθει στο σώμα,
οι μαινόμενοι προλέγουν τα μέλλοντα.
Συνδέεται και με τον Άρη· έχει μερίδιο και απ᾽ αυτόν.
Κάποτε πάνοπλος στρατός συντεταγμένος
σκορπίζεται πανικόβλητος, πριν αγγίξει τη λόγχη.
305Και αυτό είναι μανία που τη στέλνει ο Διόνυσος.
Κάποια μέρα θα τον δεις ακόμη και πάνω στους Δελφικούς βράχους
να πηδά με τους πυρσούς στο δικόρυφο ίσωμα,
ν᾽ ανεμίζει και να σείει βακχικό κλαδί,
μέγας ανά την Ελλάδα.
Άκουσέ με, Πενθέα.
310Μην ξιπάζεσαι και θαρρείς ότι η δύναμη εξουσιάζει τους ανθρώπους.
Και αν έχεις κάποια γνώμη
και η γνώμη σου νοσεί,
μην εκλάβεις τη γνώμη ως γνώση.
Δέξου στη χώρα τον θεό, κάνε σπονδές,
βάκχευε, στεφάνωσε την κεφαλή σου.
Τη σωφροσύνη στον έρωτα
δεν θα την επιβάλει στις γυναίκες ο Διόνυσος.
315Έχει να κάνει με τη φύση τους.
Σκέψου!
Η γυναίκα η σώφρων, και όταν βακχεύει, δεν διαφθείρεται.
Βλέπεις, εσύ χαίρεσαι, όταν στέκουν πολλοί στις πύλες σου
320και η πόλη μεγαλύνει το όνομα του Πενθέα.
Και εκείνος τέρπεται, θαρρώ, να τον τιμούν.
Εγώ πάντως και ο Κάδμος, που εσύ τον λοιδορείς,
και θα στεφανωθούμε με κισσό και θα χορέψουμε,
ζευγάρι με άσπρα μαλλιά, όμως ο χορός είναι χρέος.
325Εγώ τη λογική σου δεν τη δέχομαι, δεν γίνομαι θεομάχος.
Πάσχεις από την πιο επώδυνη τρέλα.
Και δεν γιατρεύεσαι, είτε πάρεις φάρμακα είτε όχι.
ΧΟΡΟΣ
Γέροντα, και τον Φοίβο δεν ντροπιάζεις με όσα λες
και δείχνεις σωφροσύνη τιμώντας τον Διόνυσο,
που είναι θεός μέγας.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ

(φύλο, από άνδρας γυναίκα, από γυναίκα άνδρας)

 

Καταγωγή, περιπέτειες του βίου, θάνατος

 

Μάντης στους Θηβαίους ήταν ο Τειρεσίας, γιος του Εύρη και της νύμφης Χαρικλώς, από τη γενιά του Οιδαίου του Σπαρτού, που είχε χάσει το φως του. Για την τύφλωση και τη μαντική του ικανότητα λέγονται διάφορα. Άλλοι ότι οι θεοί τον τύφλωσαν, επειδή αποκάλυπτε στους ανθρώπους όσα εκείνοι ήθελαν να κρατήσουν κρυφά· ο Φερεκύδης, πάλι, ότι τυφλώθηκε από την Αθηνά· την είδε ολόγυμνη, κι εκείνη, αφού κάλυψε με τα χέρια της τα μάτια του, τον τύφλωσε· κι όταν η Χαρικλώ, που ήταν αγαπημένη της Αθηνάς, την παρακάλεσε να του δώσει πίσω την όρασή του, επειδή δεν μπορούσε να το κάνει αυτό, του καθάρισε τα αυτιά και τον κατέστησε ικανό να ακούει όλες τις φωνές των πουλιών, και του χάρισε και ένα ραβδί από κρανιά, με το οποίο βάδιζε όπως αυτοί που έβλεπαν. Ο Ησίοδος από τη μεριά του ισχυρίζεται ότι, όταν κάποτε είδε στο όρος Κυλλήνη δύο φίδια να ζευγαρώνουν, τα χτύπησε και αμέσως άλλαξε από άνδρας σε γυναίκα· αλλά όταν ξαναείδε τα ίδια αυτά φίδια να ερωτοτροπούν ξαναέγινε άνδρας. Γι' αυτό τον λόγο, όταν κάποτε η Ήρα και ο Δίας διαφωνούσαν αν οι γυναίκες ή οι άνδρες αισθάνονται μεγαλύτερη ηδονή στον έρωτα, ρώτησαν εκείνον. Και εκείνος απάντησε ότι αν η ηδονή του έρωτα αποτελείται από δέκα μέρη, ο άνδρας απολαμβάνει το ένα, ενώ η γυναίκα τα εννέα, με αποτέλεσμα η Ήρα να τον τυφλώσει, ο Δίας όμως να του χαρίσει τη μαντική τέχνη. [Η απάντηση του Τειρεσία στον Δία και την Ήρα ήταν· από τα δέκα της ηδονής μερίδια το ένα μόνο χαίρεται ο άνδρας, ενώ τα δέκα τα χορταίνει η γυναίκα και αναγαλλιάζει η ψυχή της.] Έζησε επίσης μέχρι τα βαθιά γεράματα. (Απολλόδ. 3.69-72).

 

Η ιστορία της τύφλωσης του Τειρεσία φανερώνει και τη ζωή του νεαρού, προτού αποκτήσει τις ξεχωριστές ικανότητες που τον έκαναν διάσημο. Ήταν κυνηγός που κυνηγούσε στον Ελικώνα και, σταματώντας να πιει νερό από την πηγή Ιπποκρήνη, αντίκρισε, άθελά του, γυμνή την Αθηνά να δροσίζεται στα νερά της.

 

Η ιστορία με τα φίδια, η διασημότερη παραλλαγή του μύθου του Τειρεσία, παραδίδεται με διαφόρους τρόπους. Άλλοι λένε ότι ο Τειρεσίας χώρισε τα φίδια, άλλοι πως τα πλήγωσε και άλλοι πως σκότωσε το θηλυκό. Σε κάθε περίπτωση, ο Τειρεσίας έγινε γυναίκα. Επτά χρόνια αργότερα, στον ίδιο τόπο, ξαναείδε τα φίδια να ζευγαρώνουν. Για μια ακόμη φορά επεμβαίνει, με αποτέλεσμα να ξαναπάρει το αρχικό του φύλο. Η αποκάλυψη της αλήθειας για το γυναικείο φύλο έκανε την Ήρα να τυφλώσει τον Τειρεσία και τον Δία να του χαρίσει το προνόμιο της μαντείας αλλά και να ζήσει πολύ, επτά ανθρώπινες ζωές λεγόταν.

 

Φυσικά, η ιστορία αυτής της μεταμόρφωσης δεν άφησε αδιάφορο τον Οβίδιο, ενώ, αργότερα, η ιστορία αμφισβητήθηκε και διακωμωδήθηκε (Λουκιανός*). Στον 20ό αι. υπήρξε αφορμή για προβληματισμούς σχετικά με το φύλο αλλά και για άλλα ζητήματα (Γκιγιώμ Απολλιναίρ, Οι μαστοί του Τειρεσία, 1917**).

 

Προφητείες και καθαρμοί

 

Ως μάντης ο Τειρεσίας σχετίζεται με τον θεό της μαντικής Απόλλωνα αλλά και με τον Διόνυσο -ο θεός αυτός είναι και μάντης (Ευρ., Βάκχες 297). Ωστόσο, τη μαντική του ικανότητα την έχει από την Αθηνά ή από τον ίδιο τον Δία. Είναι συνδεδεμένος με τον Θηβαϊκό κύκλο, κυρίως με τους Λαβδακίδες, όπως ο Κάλχας με τον Τρωικό κύκλο και τους Ατρείδες. Στη Θήβα υπήρχε οιωνοσκοπείο του, ενώ μαντείο του βρισκόταν στον γειτονικό Ορχομενό.

 

1. Ο Τειρεσίας παρήγγειλε να καούν τα φίδια που ο Ηρακλής είχε πνίξει στην κούνια του, να πεταχτεί η στάχτη τους στον ποταμό και η κάμαρη να πλυθεί με αλμυρό νερό (Θεόκρ. Ειδύλλια, 24, 97-98). Θαλασσινό νερό χρησιμοποιούνταν κυρίως σε περιπτώσεις θανάτου και λοιμού, οπότε τα αποπλύματα πετιούνταν στη θάλασσα, για να μην υπάρχει περίπτωση κανείς να τα πατήσει.

2. Όταν ο Αμφιτρύωνας, ο σύζυγος της Αλκμήνης, επέστρεψε στη Θήβα, δεν βρήκε τη γυναίκα του διαχυτική απέναντί του, γιατί ακριβώς την προηγούμενη της είχε εμφανιστεί ο Δίας με τη μορφή του συζύγου της και κοιμήθηκαν μαζί. Ο Τειρεσίας του αποκάλυψε την ένωσή της με τον Δία.

3. Κατά τον πόλεμο των Επτά επί Θήβαις, ο Τειρεσίας προφήτευσε ότι οι Θηβαίοι θα νικήσουν, αν ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα, προσφερθεί ως σφάγιο στον Άρη, όπως και έγινε.

4. Αργότερα, όταν οι Επίγονοι των Επτά εξεστράτευσαν εναντίον των Θηβών, ο Τειρεσίας συμβούλευσε τους Θηβαίους να στείλουν κήρυκα για διαπραγματεύσεις, αλλά οι ίδιοι να πάρουν γυναίκες και παιδιά και κρυφά να εγκαταλείψουν την πόλη.

5. Του αποδόθηκαν και μυθιστορηματικές προφητείες από μεταγενέστερους ποιητές, από τον Οβίδιο, λ.χ., που βάζει τη μητέρα του Νάρκισσου Λειριόπη να ρωτά τον μάντη πόσα χρόνια θα ζούσε το πανέμορφο παιδί της (Οβ., Μετ. 3.341-350***).

 

Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή με εξαιρετικό τρόπο δηλώνεται η σχέση του μάντη Τειρεσία με τον θεό της μαντικής και τοξοβόλο Απόλλωνα. Όπως ο θεός του με τα βέλη του αποδεκάτισε το στρατόπεδο των Αχαιών στην Τροία και τοξοβόλησε τα παιδιά της Νιόβης τιωρώντας την για την υπεροψία της απέναντι στη μητέρα του Λητώ, έτσι και ο Τειρεσίας, με το προσωπείο του τοξότη****, αφήνει τοξεύματα-προφητείες.

   

Στις τραγωδίες Οιδίπους τύραννος και Αντιγόνη του Σοφοκλή με έξοχο τρόπο ο ποιητής δείχνει τον Τειρεσία να ταλαιπωρείται ως μάντης κακών και να προκαλεί την οργή του Οιδίποδα***** και του Κρέοντα******, γιατί δεν αποκαλύπτει την αλήθεια στον πρώτο, για τις προφητείες******* του στον δεύτερο. Το ίδιο δυσάρεστος δείχνεται και στον Πενθέα, εγγονό του συγχορευτή του Κάδμου στα όργια του Διόνυσου, όταν ο νεαρός βασιλιάς, σαν άλλος Κρέων, ξεκινά να βασιλεύσει στη Θήβα με μιαν απαγόρευση· αρνείται ότι ο Διόνυσος είναι θεός και επιχειρεί να ελέγξει τις λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν του λοιδορώντας, φυλακίζοντας και στέλνοντας παντού κατασκόπους, ώστε να επιβάλει την τάξη, όπως εκείνος την εννοεί (Ευρ., Βάκχες********). Και οι τρεις αποδίδουν τις προφητείες του Τειρεσία, καθόλου ευνοϊκές για τους ίδιους, στη φιλοχρηματία.

 

Θάνατος του Τειρεσία - Η τύχη της κόρης του

 

Και καθώς ο Τειρεσίας τους συμβούλευσε [τους Θηβαίους] να στείλουν κήρυκα στους Αργείους για συνθηκολόγηση και οι ίδιοι να φύγουν, πράγματι έστειλαν στους εχθρούς τους απεσταλμένο, εκείνοι όμως επιβίβασαν σε άμαξες παιδιά και γυναίκες και έφευγαν από την πόλη. Όταν νύχτα έφτασαν στην κρήνη που επονομάζεται Τιλφούσσα, ο Τειρεσίας ήπιε νερό από αυτήν και τελείωσε τη ζωή του. Και οι Θηβαίοι, αφού περιπλανήθηκαν πολύ, ίδρυσαν την πόλη Εστιαία και εγκαταστάθηκαν εκεί. Όταν αργότερα οι Αργείοι πληροφορήθηκαν την απόδραση των Θηβαίων, μπήκαν στην πόλη, μάζεψαν λάφυρα και γκρέμισαν τα τείχη. Μέρος από τα λάφυρα τα έστειλαν στους Δελφούς, στον Απόλλωνα, μαζί και την κόρη Τειρεσία, τη Μαντώ· γιατί του είχαν τάξει, αν κυριεύσουν την πόλη των Θηβών, να του αφιερώσουν το καλύτερο από τα λάφυρα. (Απολλόδ. 3.7.2)

 

Το όρος Τιλφούσιο και η λεγόμενη Τιλφούσα πηγή απέχουν από την Αλίαρτο κάπου πενήντα στάδια. Υπάρχει μεταξύ των Ελλήνων η παράδοση ότι οι Αργείοι μαζί με τους γιους του Πολυνείκη, μετά την άλωση των Θηβών, μεταξύ των άλλων λαφύρων έφεραν στον θεό των Δελφών και τον Τειρεσία, ο οποίος στον δρόμο, διψασμένος ήπιε νερό από την Τιλφούσα και ξεψύχησε. Δίπλα στην πηγή είναι ο τάφος του. Την υπόλοιπη ιστορία του Τειρεσία, πόσα χρόνια έγραψαν ότι έζησε, πώς άλλαξε από γυναίκα σε άντρα και ότι ο Όμηρος στην Οδύσσεια δείχνει τον Τειρεσία, μόνος αυτός, να διατηρεί στον Άδη τον πνεύμα του, αυτά τα γνωρίζουν όλοι από την παράδοση. (Παυσ. 9.33.1-2)

 

Ο τάφος του Τειρεσία υποτίθεται ότι υπήρχε στο Τιλφούσιο Όρος, κοντά στην πηγή Τιλφούσα, ενώ στη Θήβα βρισκόταν απλώς ένα κενοτάφιό του.

 

Μάντης και μετά τον θάνατο

Ο θάνατος του Τειρεσία, σε βαθύτατο γήρας, τοποθετείται χρονικά μετά την κατάληψη των Θηβών από τους Επιγόνους. Όμως, ακόμη και μετά τον θάνατό του ασκούσε τη μαντική του τέχνη. Η Κίρκη συμβούλευσε τον Οδυσσέα********* τι να κάνει, προκειμένου να μιλήσει, ζωντανός αυτός, με τον νεκρό Τειρεσία, και εκείνος να του αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο θα κατάφερνε να επιστρέψει στο σπίτι του. Επιπλέον, ο μάντης συμβούλευσε τον Οδυσσέα********** σε ποιες ενέργειες έπρεπε να προβεί μετά τον φόνο των μνηστήρων, ώστε να εξευμενίσει τους θεούς: να προσφέρει θυσίες στον Ποσειδώνα σε μέρος μακριά από τη θάλασσα, εκεί όπου κανένας δεν θα αναγνώριζε το κουπί σαν κουπί, να ιδρύσει ιερό του και στη συνέχεια να γυρίσει στο παλάτι και να θυσιάσει σε όλους τους θεούς.
-----------------------------------
*Λουκιανός, Νεκρικοί Διάλογοι

 

28. ΜΕΝΙΠΠΟΥ ΚΑΙ ΤΕΙΡΕΣΙΟΥ

 

Μένιππος: Εάν στ' αλήθεια είσαι τυφλός, Τειρεσία, δεν είναι εύκολο να το διακρίνει κανείς πλέον, γιατί όλοι εδώ έχουμε άδεια τα μάτια και μόνο τα κοιλώματά τους διατηρούνται. Κατά τ' άλλα, κανείς δεν μπορεί να πει ποιος ήταν ο Φινέας και ποιος ήταν ο Λυγκέας. Γνωρίζω όμως από τους ποιητές ότι ήσουν μάντης και ότι υπήρξες αρσενικός και θηλυκός. Κάνε μου λοιπόν τη χάρη και πες μου, ποια ζωή σού φάνηκε πιο ευχάριστη, του άνδρα ή της γυναίκας;

Τειρεσίας: Η γυναικεία ζωή ήταν πολύ καλύτερη, Μένιππε, γιατί έχει λιγότερες φροντίδες. Εκτός απ' αυτό, οι γυναίκες διευθύνουν τους άνδρες, και ούτε στον πόλεμο πηγαίνουν, ούτε φρουρούν, ούτε στις συνελεύσεις του λαού συζητούν, ούτε στα δικαστήρια καλούνται.

Μένιππος: Δεν άκουσες, Τειρεσία, τη Μήδεια του Ευριπίδη, τι λέει, μοιρολογώντας για την τύχη των γυναικών, ότι ζουν απαίσια ζωή και πονούν αφόρητα κατά τον τοκετό; Και -αφού οι στίχοι της Μήδειας μου το θύμισαν- δεν μου λες, γέννησες ποτέ όταν ήσουν γυναίκα, ή στείρα και άτεκνη πέρασες τη γυναικεία ζωή;

Τειρεσίας: Γιατί μου κάνεις αυτή την ερώτηση, Μένιππε;

Μένιππος: Όχι για κακό, Τειρεσία. Λοιπόν, πες μου, αν δεν σ' εμποδίζει κάτι.

Τειρεσίας: Δεν ήμουν στείρα, αλλά δεν γέννησα κιόλας.

Μένιππος: Καλά, αλλά ήθελα να μάθω αν είχες και μήτρα.

Τειρεσίας: Είχα, πώς δεν είχα;

Μένιππος: Λοιπόν, με τον καιρό η μήτρα σου εξαφανίστηκε, το γυναικείο όργανο έφραξε, τα στήθη σου αποκολλήθηκαν, φύτρωσε το ανδρικό μόριο και έβγαλες γένια; Ή με τη μία από γυναίκα έγινες άνδρας;

Τειρεσίας: Δεν βλέπω τι σκοπό έχει η ερώτησή σου. Φαίνεται λοιπόν ότι δεν πιστεύεις ότι έγιναν αυτά, όπως σου τα λέω.

Μένιππος: Ώστε δεν πρέπει κανείς, Τειρεσία, να δυσπιστεί σε τέτοιες διηγήσεις, αλλά χωρίς να εξετάζει αν είναι δυνατά ή μη, να τα παραδέχεται σαν ανόητος;

Τειρεσίας: Εσύ λοιπόν δεν πιστεύεις ούτε όταν ακούς ότι γυναίκες μεταμορφώθηκαν σε πουλιά ή δένδρα ή θηρία; Όπως λ.χ. η Αηδώνα, η Δάφνη, ή του Λυκάονα η κόρη;

Μένιππος: Εάν τις συναντήσω κάπου, θα τις ρωτήσω και θα μάθω τι λένε. Εσύ, όμως, όταν ήσουν γυναίκα, ήσουν και μάντης όπως μετά, ή μόνον όταν έγινες άνδρας έγινες και μάντης;

Τειρεσίας: Βλέπω ότι αγνοείς όλη μου την ιστορία, εκτός δε των άλλων ότι διέλυσα μίαν φιλονικία των θεών και η μεν Ήρα με τύφλωσε, ο δε Δίας για να με παρηγορήσει για τη συμφορά που με βρήκε, μου έδωσε την μαντική ικανότητα.

Μένιππος: Ακόμη επιμένεις στα ψέματά σου, Τειρεσία; Αλλ' είσαι κι συ όπως οι άλλοι μάντεις, οι οποίοι ποτέ δεν λένε κάτι σωστό.

 

**Γκιγιώμ Απολλιναίρ, Οι μαστοί του Τειρεσία, 1917

 

Οι μαστοί του Τειρεσία είναι ένα δίπρακτο σουρεαλιστικό δράμα του θεμελιωτή του μοντερνισμού Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Στόχος των Μαστών του Τειρεσία ήταν να διασκεδάσει το κοινό του και να προκαλέσει το ενδιαφέρον του για μια πληθώρα θεμάτων, όπως η καταπίεση που υφίσταται το γυναικείο φύλο (άμεση σχέση με την αλλαγή φύλου του Τειρεσία), ο φεμινισμός, η χειραφέτησή του, ο ενστερνισμός ενός ανοίκειου ρόλου από τα δύο φύλα, η υπογεννητικότητα και οι συνέπειές της, η κοντόφθαλμη εξουσία των αστυνομικών δυνάμεων, ο πόλεμος, η σκανδαλοθηρία της δημοσιογραφίας, η απουσία κοινωνικής μέριμνας, και η άνιση κατανομή του πλούτου. Το έργο αφήνει χώρο για μια αληθινή αισιοδοξία, που παρηγορεί στη στιγμή και αφήνει να ανθίσει η ελπίδα.

 

***Τειρεσίας και Λειριόπη

 

Τη σιγουριά του στα προγνωστικά δοκίμασε εν πρώτοις η Λειριόπη,

νύμφη αυτή γλαυκή του ποταμού, που ο Κηφισός μια μέρα φουσκωμένος

την πλάκωσε με τα πολλά νερά, και στανικά μες στο βαθύ του ρέμα

την έκανε δικιά του. Στους εννιά τους μήνες η πανώρια εκείνη νύμφη

γέννησε τέκνο σπάνιας ομορφιάς - βρέφος ακόμα και το λαχταρούσες!

Νάρκισσο είπε η μάνα το παιδί· κι όταν γι' αυτό ρωτήθηκε ο μάντης

αν του 'λαχε πολύχρονη ζωή ως τα βαθιά γεράματα φτασμένη,

η απόκριση που δόθηκε ήταν "Ναι, όσο καιρό δε θα νογάει ποιος είναι".

Ο λόγος τούτος για καιρόν πολύ φάνταζε κούφιος, κι όμως βγήκε αλήθεια:

βρήκε ανήκουστη μανία το παιδί κι αλλόκοτος χαμός το καρτερούσε.

(Οβίδιος, Μετ. 3 [Ηχώ και Νάρκισσος]. 341-350)

 

****Ο Τειρεσίας τοξότης

 

Ο Κρέοντας απευθύνεται στον Τειρεσία και τον κατηγορεί, γιατί τον έχει βάλει στο σημάδι:

 

Ὦ πρέσβυ, πάντες ὥστε τοξόται σκοποῦ

τοξεύετ᾽ ἀνδρὸς τοῦδε, κοὐδὲ μαντικῆς

ἄπρακτος ὑμῖν εἰμι…

[Άκουσε, γέρο, εσείς όλοι απάνω σ' ένανε,

εμένα σημαδεύετε.

σαν σκοπευτές και δε μου λείψανε

από πάνω μου οι προφητείες.]

 

Ο Τειρεσίας πετάει την αλήθεια στον Κρέοντα σαν βέλος που πληγώνει την καρδιά:

 

Τοιαῦτά σου, λυπεῖς γάρ, ὥστε τοξότης

ἀφῆκα θυμῷ καρδίας τοξεύματα

βέβαια, τῶν σὺ θάλπος οὐχ ὑπεκδραμῇ.

[σαν τοξότης σούριξα σαϊτιές στην καρδιά,

που δε θα παν χαμένες, γιατί δε θα ξεφύγης τη φλόγα τους.]

(Σοφ., Αντ. 1033-35, 1084-86)

 

*****Η οργή του Οιδίποδα για τη σιωπή του Τειρεσία

 

ΤΕΙ. Φεῦ φεῦ, φρονεῖν ὡς δεινὸν ἔνθα μὴ τέλη

λύῃ φρονοῦντι· ταῦτα γὰρ καλῶς ἐγὼ

εἰδὼς διώλεσ᾽· οὐ γὰρ ἂν δεῦρ᾽ ἱκόμην.

ΟΙ. Τί δ᾽ ἔστιν; ὡς ἄθυμος εἰσελήλυθας.

ΤΕΙ. Ἄφες μ᾽ ἐς οἴκους· ῥᾷστα γὰρ τὸ σόν τε σὺ

κἀγὼ διοίσω τοὐμόν, ἢν ἐμοὶ πίθῃ.

ΟΙ. Οὔτ᾽ ἔννομ᾽ εἶπας οὔτε προσφιλῆ πόλει

τῇδ᾽ ἥ σ᾽ ἔθρεψε, τήνδ᾽ ἀποστερῶν φάτιν.

ΤΕΙ. Ὁρῶ γὰρ οὐδὲ σοὶ τὸ σὸν φώνημ᾽ ἰὸν

πρὸς καιρόν· ὡς οὖν μηδ᾽ ἐγὼ ταὐτὸν πάθω-

ΟΙ. Μή, πρὸς θεῶν, φρονῶν γ᾽ ἀποστραφῇς ἐπεὶ

πάντες σε προσκυνοῦμεν οἵδ᾽ ἱκτήριοι.

ΤΕΙ. Πάντες γὰρ οὐ φρονεῖτ᾽· ἐγὼ δ᾽ οὐ μή ποτε

τἄμ᾽, ὡς ἂν εἴπω μὴ τὰ σ᾽, ἐκφήνω κακά.

ΟΙ. Τί φῄς; ξυνειδὼς οὐ φράσεις, ἀλλ᾽ ἐννοεῖς

ἡμᾶς προδοῦναι καὶ καταφθεῖραι πόλιν;

ΤΕΙ. Ἐγὼ οὔτ᾽ ἐμαυτὸν οὔτε σ᾽ ἀλγυνῶ· τί ταῦτ᾽

ἄλλως ἐλέγχεις; οὐ γὰρ ἂν πύθοιό μου.

ΟΙ. Οὐκ, ὦ κακῶν κάκιστε, καὶ γὰρ ἂν πέτρου

φύσιν σύ γ᾽ ὀργάνειας, ἐξερεῖς ποτε,

ἀλλ᾽ ὧδ᾽ ἄτεγκτος κἀτελεύτητος φανῇ;

ΤΕΙ. Ὀργὴν ἐμέμψω τὴν ἐμήν, τὴν σὴν δ᾽ ὁμοῦ

ναίουσαν οὐ κατεῖδες, ἀλλ᾽ ἐμὲ ψέγεις.1

ΟΙ. Τίς γὰρ τοιαῦτ᾽ ἂν οὐκ ἂν ὀργίζοιτ᾽ ἔπη

κλύων ἃ νῦν σὺ τήνδ᾽ ἀτιμάζεις πόλιν;

ΤΕΙ. ῞Ηξει γὰρ αὐτά, κἂν ἐγὼ σιγῇ στέγω.

ΟΙ. Οὐκοῦν ἅ γ᾽ ἥξει καὶ σὲ χρὴ λέγειν ἐμοί.

ΤΕΙ. Οὐκ ἂν πέρα φράσαιμι· πρὸς τάδ᾽, εἰ θέλεις,

θυμοῦ δι᾽ ὀργῆς ἥτις ἀγριωτάτη.

ΟΙ. Καὶ μὴν παρήσω γ᾽ οὐδέν, ὡς ὀργῆς ἔχω,

ἅπερ ξυνίημ᾽.

 

Μετάφραση

 

ΤΕΙ. Αλίμονο, πόσο φοβερό είναι να γνωρίζει κανείς την αλήθεια,

όταν δεν ωφελεί αυτόν που την κατέχει· αυτά τα ήξερα καλά,

όμως τα ξέχασα· αλλιώς δεν θα ερχόμουν εδώ.

ΟΙ. Τι λες; Πόσο βαρύθυμος έχεις έλθει…

ΤΕΙ. Άσε με να γυρίσω στο σπίτι μου· γιατί πιο εύκολα θα υπομείνεις

τη μοίρα σου και εγώ τη δική μου, αν μ' ακούσεις.

ΟΙ. Ούτε νόμιμα μίλησες ούτε αγαπητά για την πόλη αυτή

που σε ανέθρεψε, στερώντας την από την μαντεία.

ΤΕΙ. Βλέπω πως τα λόγια σου δεν θα σου βγουν

σε καλό· για να μην πάθω κι εγώ το ίδιο…

ΟΙ. Μη, για όνομα των θεών, ενώ ξέρεις, γυρνάς την πλάτη σου σε εμάς, γιατί

όλοι εδώ προσπέφτουμε ικέτες σε σένα.

ΤΕΙ. Γιατί κανένας σας δεν ξέρει την αλήθεια· εγώ όμως ποτέ

δεν θα φανερώσω τις δικές μου συμφορές, για να πω τις δικές σου.

ΟΙ. Τι λες; Ενώ ξέρεις, δεν θα μιλήσεις, αλλά σκέφτεσαι

να μας προδώσεις και να καταστρέψεις την πόλη;

ΤΕΙ. Εγώ δεν θέλω να προκαλέσω πόνο ούτε στον εαυτό μου ούτε σε σένα·

γιατί μάταια ρωτάς; Γιατί τίποτε δεν θα μάθεις από εμένα.

ΟΙ. Άθλιε των αθλίων, γιατί και πέτρα

θα εξόργιζες, δεν θα μιλήσεις ποτέ

αλλά θα στέκεσαι έτσι σκληρός και άκαρδος;

ΤΕΙ. Μέμφθηκες τη δική μου την οργή, αυτή όμως

που κατοικεί μαζί σου δεν την κατάλαβες και εμένα κατηγορείς.

ΟΙ. Γιατί ποιος δεν θα οργιζόταν ν' ακούει τέτοια λόγια

με τα οποία εσύ τώρα ατιμάζεις την πόλη;

ΤΕΙ. Θα αποκαλυφθούν αυτά, ακόμη κι αν εγώ τα καλύψω με τη σιωπή μου

ΟΙ. Αυτά, λοιπόν, που είναι να έρθουν πρέπει και συ να τα πεις σε μένα

ΤΕΙ. Δεν θα πω ούτε λέξη περισσότερο. και συ μπορείς, αν θέλεις,

στον πιο άγριο τον θυμό να ξεσπάσεις.

ΟΙ. Κι εγώ, λοιπόν, έτσι που είμαι οργισμένος, τίποτε δεν θα παραλείψω

απ' αυτά που σκέφτομαι.

(Σοφ., Οιδ. Τ., στ. 334-346)

 

******Η οργή του Κρέοντα για τις προφητείες του Τειρεσία

 

ΤΕΙ. Πόσο είναι η γνώση το πιο πρώτο απ' όλα.

ΚΡ. Όσο, φαντάζομαι, η ανεμυαλιά το πιο χειρότερο είναι.

ΤΕΙ. Κι όμως είσαι

απ' αυτή την αρρώστια εσύ γεμάτος.

ΚΡ. Δε θέλω σ' ένα μάντη ν' απαντήσω κι εγώ μ' άσκημη γλώσσα.

ΤΕΙ. Όμως το κάνεις

όταν μου λες πως ψέματα μαντεύω.

ΚΡ. Γιατ' είναι φιλοχρήματη όλη η φάρα των μάντηδων.

ΤΕΙ. Μα και των βασιλιάδων

τ' αδιάντροπ' αγαπά τα κέρδη.

ΚΡ. Ξέρεις πως όσα λες τα λες σε βασιλιάδες;

ΤΕΙ. Το ξέρω, αφού την πόλη έχεις σώσει

χάρη σε μένα.

ΚΡ. Σοφός μάντης είσαι μα τ' άδικ' αγαπάς.

ΤΕΙ. Θα μ' αναγκάσεις

να βγάλω όσα στο νου φυλάω κλεισμένα.

ΚΡ. Βγάλε τα, φτάνει μην τα λες για κέρδος.

ΤΕΙ. Ώστε εγώ τέτοιος φαίνομαι για σένα;

ΚΡ. Μάθε πως την ιδέα μου δε θ' αλλάξεις.

(Σοφ., Αντ., στ. 1050-1063)

 

*******Οι προφητείες του Τειρεσία στον Κρέοντα

 

Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο Τειρεσίας περιγράφει την αναποτελεσματική θυσία που τέλεσε, αναπαράσταση, στην ουσία, του διαμελισμού και της σήψης του άταφου σώματος του Πολυνείκη:

 

Καθόμουν

στου ορνιθοσκόπου τον αρχαίο το θρόνο,

που ήταν για μένα κάθε οιωνού λιμάνι,

όταν άξαφν' ακούω παράξενες

κραξιές πουλιών, που σκλήριζαν με μια άγρια

παραφορά κι ακατανόητο τρόπο·

κατάλαβα πως με τα φονικά τους

τ' αρπάγια σπαραζότανε, γιατ' ήταν

όχι κουφός ο φτεροσάλαγός των·

και τρομαγμένος δοκιμάζω αμέσως

πάνω σε ολόφλογους βωμούς να πάρω

μαντεία απ' τη φωτιά, μα ο Ήφαιστος

δεν έλαμπε απ' τα θύματα κι απάνω

στη στάχτη απ' τα μεριά αχνιστό το πάχος

ανάλυωνε και κάπνιζε και σκούσε

και σκόρπιες οι χολές ψηλά πετιόνταν·

μα τα μεριά, μια που έρεψε όλη γύρω

η σκέπη που τα τύλιγε, έξω εμείναν.

Τέτοιο χαμένο τέλος τα σημάδια

της σκοτεινής αυτής θυσίας πως πήραν

απ' το παιδί αυτό μάθαινα, που μου είναι

οδηγός μου, καθώς εγώ των άλλων·

γιατ' οι βωμοί και των θεών οι εστίες

έχουν γιομίσει απ' τα σκυλιά και τα όρνια

με τ' αποφάγια από του σκοτωμένου

άμοιρου γιου του Οιδίποδα τις σάρκες·

και γι' αυτό πια οι θεοί δε δέχουνται

από μας ούτε προσευχές θυσίας,

ούτε τη φλόγα από μεριά κομμένα,

κι ουδέ πουλί κανένα πια δεν κράζει

με καλοσήμαδες φωνές, γιατ' έχουν

γευτή πηγμένο γαίμα πεθαμένου.

(Σοφ., Αντ. 1005-1022)

 

******** Πενθέας εναντίον Τειρεσία, Τειρεσίας εναντίον Πενθέα

 

ΠΕΝΘΕΑΣ

Άλλο πάλι τούτο!

Ο μάντης Τειρεσίας, που εξηγεί τα παράδοξα,

να φορά παρδαλό δέρμα ελαφιού!

Και ο πατέρας της μητρός μου

-να ξεκαρδίζεσαι στα γέλια-

να βακχεύει θυρσοφόρος!

Δεν υποφέρεται, γέροντά μου,

να σας βλέπω να ανοηταίνετε στα γεράματά σας.

Δεν θα πετάξεις από πάνω σου τον κισσό;

Δεν θα ελευθερώσεις το χέρι σου από τον θύρσο,

πατέρα της μητρός μου;

Εσύ τον έπεισες, Τειρεσία.

Κόπτεσαι να εισαγάγεις στους ανθρώπους έναν ακόμη νέο θεό,

για να οιωνοσκοπείς και να εισπράττεις από την πυρομαντεία.

Αν δεν σε έσωζαν τα λευκά γηρατειά σου,

θα καθόσουν ήδη δέσμιος ανάμεσα στις βάκχες,

γι' αυτές τις ύποπτες ιερουργίες που εισάγεις.

Γιατί όταν στις εορτές των γυναικών έρθει η λάμψη του κρασιού,

τότε -άκουσέ με- καμιά ιερουργία δεν είναι αθώα.

[…]

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ

Αν ένας άνδρα που κατέχει

κληθεί να μιλήσει για θέμα που προσφέρεται,

δεν είναι μέγα κατόρθωμα να μιλήσει ωραία.

Εσύ διαθέτεις ευγλωττία και μοιάζεις λογικός,

όμως η λογική απουσιάζει από τα λόγια σου.

Και ο άνδρας που αντλεί τη δύναμή του από το θράσος

και ξέρει να μιλά,

γίνεται κακός πολίτης, γιατί δεν έχει νου.

[…]

Άκουσέ με , Πενθέα.

Μην ξιπάζεσαι και θαρρείς ότι η δύναμη εξουσιάζει τους ανθρώπους.

Και αν έχεις κάποια γνώμη

και η γνώμη σου νοσεί,

μην εκλάβεις τη γνώμη ως γνώση.

Δέξου στη χώρα τον θεό, κάνε σπονδές,

βάκχευε, στεφάνωσε την κεφαλή σου.

Τη σωφροσύνη στον έρωτα

δεν θα την επιβάλει στις γυναίκες ο Διόνυσος.

Έχει να κάνει με τη φύση τους.

Σκέψου!

Η γυναίκα η σώφρων, και όταν βακχεύει, δεν διαφθείρεται.

Βλέπεις, εσύ χαίρεσαι, όταν στέκουν πολλοί στις πύλες σου

και η πόλη μεγαλύνει το όνομα του Πενθέα.

Και εκείνος τέρπεται, θαρρώ, να τον τιμουν.

Εγώ πάντως και ο Κάδμος, που εσύ τον λοιδωρείς,

και θα στεφανωθούμε με κισσό και θα χορέψουμε,

ζευγάρι με άσπρα μαλιά, όμως ο χορός είναι χρέος.

Εγώ τη λογική σου δεν τη δέχομαι, δεν γίνομαι θεομάχος.

Πάσχεις από την πιο επώδυνη τρέλα.

Και δεν γιατρεύεσαι, είτε πάρεις φάρμακα είτε όχι.

 

ΠΕΝΘΕΑΣ (απευθύνεται στον Κάδμο)

Μη!

Μη μ' αγγίζεις.

Πήγαινε να βακχέψεις.

Δεν θα μου μεταδώσεις τη μωρία σου.

Όμως αυτόν εδώ, τον δάσκαλό σου στις ανοησίες,

θα τον τιμωρήσω.

Ας τρέξει κάποιος όσο πιο γρήγορα μπορεί.

Και όταν φθάσεις στους θρόνους,

όπου κάθεται και οιωνοσκοπεί,

ξεθεμελίωσέ τους με λοστούς,

φέρε τα πάνω κάτω,

ισοπέδωσε τα πάντα,

σκόρπισε στους ανέμους και στις θύελλες τις ιερές ταινίες.

Πιο πολύ απ' όλα θα τον πονέσει αυτό.

[…]

 

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ

Άθλιε! Πόσο λίγο καταλαβαίνεις τι έφτασες να λες!

Ήταν και πριν ο νους σου ταραγμένος,

τώρα όμως έχεις τρελαθεί πια.

Εμείς, Κάδμε, ας πάμε να δεηθούμε

και γι' αυτόν, ας είναι ανήμερος, και για την πόλη·

ας παρακαλέσουμε τον θεό να μην κάμει τίποτε αναπάντεχο.

Έλα μαζί μου με το κισσοστόλιστο ραβδί σου.

Προσπάθησε να στηρίζεις το κορμί μου, κι εγώ το δικό σου.

Είναι θλιβερό να πέφτουν δυο γέροντες. Όμως, ας πάει.

Έχουμε χρέος να υπηρετήσουμε τον Βάκχιο, τον υιό του Διός.

Φοβούμαι, Κάδμε, μήπως ο Πενθέας

φέρει στο σπίτι σου το πένθος.

Δεν σου μιλά η μαντική, μιλούν τα γεγονότα.

Μωρός ο λόγος του, μωρός και ο ίδιος.

(Ευρ., Βάκχ. 248-262, 266-272, 309-327, 343-379)

 

*********Οι προφητείες του Τειρεσία στον Οδυσσέα 1

 

Κι όταν τον Ωκεανό διαβείς, θα ιδείς ένα ακρογιάλι

μικρό, με γύρω φουντωτά της Περσεφόνης δάση,

όλο από λεύκες λυγερές κι ιτιές καρποτινάχτρες.

Εκεί στον άπατο Ωκεανό ν' αράξεις το καράβι,

και συ στον Άδη πήγαινε τον καταραχνιασμένο,

που μέσα στον Αχέροντα τρέχει ο Πυριφλογάτος

κι ο Κωκυτός, απ' τα νερά της Στύγας ξεκομμένος

κι οι βροντολάλοι ποταμοί στον ίδιο βράχο σμίγουν.

Εκεί, λοιπόν, πολέμαρχε, κοντά κοντά περνώντας,

άνοιξε λάκκο ως μιαν οργιά το φάρδος και το μάκρος

και χύσε γύρω του χοές στους πεθαμένους όλους,

μέλι με γάλα στην αρχή, γλυκό κρασί κατόπι,

τρίτο νερό, και με λευκό πασπάλισέ τα αλεύρι.

Και τάξε στις ανάζωες των πεθαμένων κάρες,

σαν πας στο Θιάκι, στέρφα σου δαμάλα να τους σφάξεις,

την πιο καλή και τη φωτιά με δώρα να στολίσεις,

κι ένα κριάρι χωριστά στον Τειρεσία μαύρο

να σφάξεις το καλύτερο που θα ᾽χεις στο κοπάδι.

Και στα σεβάσμια των νεκρών να δεηθείς τα πλήθη,

σφάξε κριάρι τότε εκεί και μαύρη προβατίνα,

γυρίζοντας στ' αφώτιστο σκοτάδι το λαιμό τους,

και στρέψε αλλού το πρόσωπο, στου ποταμού το ρέμα.

Άπειρες τότε εκεί ψυχές των πεθαμένων θα ᾽ρθουν,

και τους συντρόφους πρόσταξε κατόπι να σηκώσουν

τ' αρνιά που κείτουνται στη γης σφαγμένα με μαχαίρι,

κι αφού τα γδάρουν, στης φωτιάς τη φλόγα να τα κάψουν,

στην Περσεφόνη τάζοντας και στον ανίκητο Άδη.

Και συ τραβώντας το σπαθί κάτσε και μην αφήνεις

τις άζωες κάρες των νεκρών στο αίμα να ζυγώσουν

καθόλου, πριν συμβουλευτής το γερο - Τειρεσία.

Τότε σε λίγο θα φανεί, πολέμαρχε, ο προφήτης

κι ευτύς το δρόμο θα σου πει, του ταξιδιού το μάκρος,

και στην πατρίδα πώς θα πας τη θάλασσα περνώντας.

(Οδύσσεια κ 508-540)

 

**********  Οι προφητείες του Τειρεσία στον Οδυσσέα 2

 

Κι ως τους μνηστήρες στο παλάτι σου με κοφτερό σκοτώσεις

χαλκό, με δόλο ξεπλανώντας τους για κι ανοιχτά, το δρόμο

πάρε μετά, κουπί καλάρμοστο στο χέρι σου κρατώντας,

σε ανθρώπους ως να φτάσεις, θάλασσα που δεν κατέχουν τι είναι,

κι ουδέ ποτέ με αλάτι αρτίζουνε τα φαγητά που τρώνε,

κι ουδέ καράβια αλικομάγουλα ποτέ αγνάντεψαν, μήτε

κουπιά καλάρμοστα, που ως φτερούγες δρομίζουν τα καράβια.

Σου λέω και το σημάδι ξάστερα και θα το δεις κι ατός σου:

Σα σε ανταμώσει εκεί στη στράτα σου κανένας πεζολάτης

και λιχνιστήρι πει στον ώμο σου πως κουβαλάς τον ώριο,

στο χώμα τότε το καλάρμοστο να μπήξεις λέω κουπί σου,

κι αφού θυσίες προσφέρεις πάγκαλες στο ρήγα Ποσειδώνα,

κριάρι και κάπρι λατάρικο και ταύρο σφάζοντάς του,

γύρισε πίσω στην πατρίδα σου, και πρόσφερε θυσίες

μεγάλες στους θεούς, που αθάνατοι τα ουράνια πλάτη ορίζουν,

σε όλους γραμμή.

(Οδ. λ 119-134)

Όποιος κρίνει το μονοπάτι μου, πρέπει να το περπατήσει

Μην αφήνετε τις γνώμες των άλλων να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο ζείτε τη ζωή σας. Αν και η εποικοδομητική κριτική μπορεί να σας βοηθήσει να εξελιχθείτε, πρέπει να μάθετε να αγνοείτε εκείνους που το μόνο που κάνουν είναι να προσπαθούν να σας πληγώσουν.

Πόσες φορές έπρεπε να αντιμετωπίσετε κριτική από άλλους ανθρώπους; Μερικές φορές ίσως να μην είστε έτοιμοι να εγκαταλείψετε το μονοπάτι που έχετε επιλέξει για την καθημερινή σας ζωή, όμως εξακολουθείτε να ανέχεστε τις γνώμες τρίτων σχετικά με αυτά που κάνετε ή δεν κάνετε. Συνήθως όποιος κρίνει τις επιλογές σας είναι ανασφαλής και με τις δικές του.

Θα ήταν ανειλικρινές να πείτε ότι δεν σας επηρεάζουν ποτέ.

Το να αγνοείτε τα σχόλια εκείνων που κρίνουν τις πράξεις σας σαν να είχαν το δώρο της θείας πρόνοιας δεν είναι πάντα εύκολο -ειδικά αν προέρχονται από το στόμα κάποιου σημαντικού προσώπου στη ζωή σας: ένα μέλος της οικογένειάς σας, κάποιο φίλο...

Φυσικά κανένας πραγματικός φίλος δεν θα τολμούσε να σας κάνει κριτική χωρίς να έχει επίγνωση των συναισθημάτων σας και των εμπειριών που έχετε πάνω στην πλάτη σας και μέσα στην καρδιά σας.

Ζητήστε τους να μπουν στη θέση σας για μία μέρα, επειδή κανένας άλλος πέρα από εσάς δεν μπορεί να γνωρίζει το οδυνηρό μονοπάτι που έχετε ήδη ακολουθήσει, τους ποταμούς που έχετε διασχίσει χωρίς να ζητήσετε βοήθεια από κανέναν…

Το μονοπάτι που έχουμε επιλέξει και τα ίχνη που έχουμε αφήσει μας καθορίζουν

Δεν είστε απλώς η γυναίκα/ο άντρας που βλέπετε στον καθρέφτη. Αυτά που φοράτε, που λέτε ή κάνετε για τους άλλους ανθρώπους δεν σας καθορίζουν.

Είστε ένα έργο εν εξελίξει και όλες οι εμπειρίες της ζωής σας σχηματίζουν τη βάση αυτού που είστε… Αυτά τα πράγματα που δεν γνωρίζει και δεν επιθυμεί κανένας άλλος εκτός από εσάς.

Κανένας δεν περιπλανιέται πάνω σε αυτή τη γη μιλώντας αδιάκοπα για όσα έπρεπε να ξεπεράσει, κανένας δεν πρέπει να παραπονιέται για τις απογοητεύσεις, τις ήττες ή ακόμα και τις νίκες του. Λοιπόν… γιατί μερικοί άνθρωποι εξακολουθούν να τολμούν να κρίνουν τους άλλους χωρίς να τους γνωρίζουν πραγματικά;

Όποιος κρίνει τις επιλογές σας το κάνει γι’ αυτούς τους λόγους:

• Οι άνθρωποι που συνηθίζουν να κρίνουν τους άλλους τείνουν να είναι οι πιο απογοητευμένοι.
• Μερικοί άνθρωποι είναι συχνά πολύ δυστυχισμένοι με τον εαυτό τους, έτσι με τη σειρά τους προβάλλουν την ανάγκη τους για έλεγχο και παρέμβαση στις ζωές των άλλων ανθρώπων.
• Κρίνουν με την πρόθεση να βοηθήσουν ή να σας μάθουν κάτι. Όμως βαθιά μέσα τους θέλουν να σας ελέγξουν και να σας παγιδέψουν στο τρόπο σκέψης τους, στους δικούς τους κανόνες.
• Μερικές φορές όποιος κρίνει το μονοπάτι σας στη ζωή προσπαθεί να δικαιολογήσει το δικό του δυσφημώντας το μονοπάτι των άλλων. Δεν πρόκειται για ασυνήθιστο φαινόμενο.

• Μάλιστα, όταν κάποιος σας κάνει κριτική, δεν έχει καλά επιχειρήματα που εξυπηρετούν κάποιο σκοπό. Πρόκειται σχεδόν πάντα για τη δικαιολογία για μια επίθεση, μια προσβολή ή για απλή περιφρόνηση. Η εκλογίκευση είναι πολύ αδύναμη.
• Έλλειψη αυτοκριτικής. Το συγκεκριμένο άτομο δεν μπορεί να αξιολογήσει ποιος έκανε λάθη, ποιος έκανε περισσότερο κακό. Περιορίζεται στην προστασία του εαυτού του από την κριτική των άλλων.
• Συνήθως όποιος σας κρίνει δεν έχει ολοκληρωμένη ζωή με χόμπι και ασχολίες που τον ενθουσιάζει, που βοηθούν να βλέπει τα πράγματα πιο σχετικά και να σταματήσει να εστιάζει τόσο πολύ στους άλλους.

Πώς να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας απέναντι στην κριτική των άλλων

Μερικές φορές λέμε στον εαυτό μας: “αυτό δεν ισχύει για μένα”. Και μπορεί να ισχύει, εφόσον η κριτική προέρχεται από κάποιο άτομο με το οποίο δεν έχετε ισχυρό συναισθηματικό δεσμό. Μπορείτε να την αγνοήσετε και να την ξεχάσετε.

Όμως… τι γίνεται όταν η κριτική προέρχεται από το/τη σύντροφό σας, ένα φίλο ή κάποιο συγγενή;
Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πιο συνηθισμένο να αισθάνεστε θιγμένοι ή ακόμα και πληγωμένοι. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε είναι να μείνετε ήρεμοι.

Εστιάστε σε δηλώσεις όπως οι εξής:

“Ξέρω ποιος είμαι, ξέρω τι έχω ξεπεράσει και είμαι υπερήφανος/η για κάθε βήμα που έχω κάνει και για ό,τι έχω μάθει από τα λάθη μου” ή “Όποιος με κρίνει για τις επιλογές μου δεν έχει κανένα δικαίωμα να έχει άποψη, επειδή μόνο εγώ ξέρω τι αισθάνομαι και πόσο ευχαριστημένος είμαι από τη ζωή μου και από τα πράγματα που έχω”.

• Κάνετε στον εαυτό σας αυτές τις δηλώσεις και προστατέψετε την αυτοεκτίμηση σας. Έπειτα προσπαθήστε να αποφύγετε τις αντιδράσεις που περιλαμβάνουν σχόλια που πληγώνουν.
• Δείξτε ξεκάθαρα την απογοήτευσή σας. Εξηγήστε ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να σας κρίνει και ότι αυτό απλώς δείχνει ότι οι άλλοι δεν σας γνωρίζουν. Επομένως, σας έχουν απογοητεύσει.
• Όποιος τολμάει να κρίνει τη ζωή σας και όσα έχετε βιώσει στην πορεία, είναι ένα άτομο που δεν είναι καλός συνταξιδιώτης. Δεν έχει σημασία αν είναι η μητέρα, τα αδέλφια ή ο/η σύντροφός σας.
• Όποιος δεν δέχεται ότι μερικές φορές κάνετε λάθη και σας κρίνει γι’ αυτό, είναι κάποιος που έχει πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του. Κάποιος που πιστεύει ότι δεν λαμβάνει ποτέ λανθασμένες αποφάσεις ή ότι δεν κάνει λάθη είναι ένα άτομο που δεν έχει την ικανότητα να κάνει κριτική στον εαυτό του και να δείχνει ενσυναίσθηση προς τους άλλους.

Αν σας κρίνουν κάθε μέρα οι άνθρωποι που σας περιβάλλουν, στο τέλος θα αισθάνεστε δέσμιοι των απόψεών τους. Μην επιτρέψετε να συμβεί κάτι τέτοιο.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, πρέπει να αναρωτηθείτε μήπως πρέπει να αποστασιοποιηθείτε από τους ανθρώπους που δεν αναγνωρίζουν πόσο αξίζετε. Όσοι δεν μπορούν να δουν το φως που λάμπει μέσα σας δεν έχουν θέση στη ζωή σας.

Αισιοδοξία για το μέλλον;

Πριν από 200 χρόνια, δεν είχαμε μετρήσεις για την ευτυχία. Η φτώχεια που επικρατούσε και που στερούσε ακόμα και τις βασικές ανάγκες για φαγητό, ρουχισμό και στέγη δεν άφηνε περιθώρια για παραπάνω σκέψεις. Ο πόλεμος ήταν κάτι που οι περισσότεροι είχαν βιώσει και που η αξία της ζωής δεν κατείχε τον τόσο σημαντικό ρόλο που κατέχει στην σημερινή εποχή.

Η αρχή του 20ου αιώνα στιγματίστηκε από τους 2 παγκόσμιους πολέμους, τον κινέζικο εμφύλιο, τον πόλεμο της Κορέας, τον πόλεμο του Βιετνάμ κ.ο.κ. Θεωρούσαν ότι η χρήση βίας ήταν ο μόνος τρόπος επίλυσης προβλημάτων.

Ο 18ος αιώνας, στα περισσότερα μέρη του κόσμου ήταν μια εποχή μεγάλης σκληρότητας απέναντι στα παιδιά, τα ζώα, τους ψυχικά ασθενείς, τους άπορους, τους φυλακισμένους και τους σκλάβους. Οι αρρώστιες αφάνιζαν ολόκληρους πληθυσμούς και το προσδόκιμο ζωής δεν ξεπερνούσε τα 40 χρόνια, (συγκεκριμένα στην Ελλάδα στα 36 έτη ανέρχονταν η μέση διάρκεια ζωής τον 19ο αιώνα και η οποία άρχισε να αυξάνεται βαθμιαία από τα τέλη του συγκεκριμένου αιώνα).

Διανύοντας τον 21ο αιώνα αντιλαμβανόμαστε σε πόσο καλύτερες συνθήκες ζωής μεγαλώνουμε ειδικά όσον αφορά την επιβίωση μας.

Ιεραρχία του Maslow

Το κατώτερο επίπεδο στην ιεραρχία του Maslow, το οποίο αποτελείται από τις σωματικές ανάγκες, εκφράζει τον αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση (φαγητό). Το επόμενο σκαλοπάτι αντιστοιχεί στην ανάγκη για ασφάλεια (μια στέγη πάνω από το κεφάλι του)  και το τρίτο είναι η ανάγκη του ατόμου να ανήκει σε μια ομάδα, δηλαδή η φυσιολογική ανθρώπινη επιθυμία να γίνεται αποδεκτό και να εκτιμάται από άλλους.

Στην σημερινή εποχή έχουμε καταφέρει να εκπληρώσουμε αυτά τα τρία επίπεδα (ειδικά στον δυτικό κόσμο) και επιπλέον υπάρχει μια γενικότερη τάση στο να επιδιώκουμε και τα 2 ανώτερα επίπεδα της αυτοεκτίμησης και αυτοπραγμάτωσης. Τα επιτεύγματα του 21ου αιώνα έχουν φέρει τον άνθρωπο να ωφελείται από τα θαύματα στην ιατρική, στην επικοινωνία, στην συγκοινωνία και γενικότερα τις ανέσεις στην καθημερινή ζωή.

Στην σημερινή κοινωνία όμως βλέπουμε ότι ο άνθρωπος είναι απογοητευμένος γιατί ζούμε σε μια εποχή στην οποία το κουβάρι της κοινωνίας ξετυλίγεται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα, όπου ο εγωισμός, η βία και η μοχθηρία καταστρέφουν καθετί καλό. Η εγκληματικότητα και  οι άλλες κοινωνιοπαθολογικές ενδείξεις, διαζύγια, εξάρτηση, κακοποίηση, ρουσφέτια, μίζες, απάτες κτλ είναι κοινό φαινόμενο και όλα εκφράζουν μια γενική κατάρρευση της ηθικής δομής της σημερινής κοινωνίας. Στην εποχή της selfie, όπου πολλοί από εμάς νιώθουμε υποχρεωμένοι να μεταδίδουμε κάθε μας κίνηση και κάθε μας γεύμα αντιλαμβανόμαστε πόσο εγωκεντρικοί και εμμονικοί με τον εαυτό μας έχουμε γίνει. Η συλλογικότητα, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο μας και ο αλτρουισμός έχουν εκλείψει.

Από τα παραπάνω εύλογα θα υποπτευόταν κάποιος ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, παρ' όλη την εμφανή πρόοδο στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Πώς μπορούμε λοιπόν να έχουμε αισιοδοξία για το μέλλον; Για ένα ευτυχισμένο μέλλον;

Η ευτυχία στη σύγχρονη εποχή

Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι για να είναι κάποιος ευτυχισμένος θα πρέπει να αποφεύγει τον σωματικό πόνο και την ψυχική ταραχή. Για να αποφεύγει όμως αυτά πρέπει να αναζητεί την ευτυχία με σωφροσύνη και λογική και όχι με λαιμαργία και απληστία. Για τον Επίκουρο η ευχαρίστηση της μιας στιγμής που φέρνει δυστυχία την επόμενη, είτε για τον εαυτό μας είτε για άλλους πρέπει να απορριφθεί.

Σήμερα, υπάρχει μια πεποίθηση ότι για να είμαστε καλά πρέπει να ζούμε σε αρμονία τόσο με τον εαυτό μας όσο με τους άλλους και με την φύση.  Για να το καταφέρει αυτό πρέπει να μην είναι ένας «ανόητος εγωιστής» αλλά ένας «σοφός εγωιστής». Ο ανόητος εγωιστής έχει υπερβολική εστίαση στον εαυτό του, κολλάει περισσότερο στα θέλω του, γίνεται ευερέθιστος όταν δεν τα καταφέρνει και αγνοεί τις ανάγκες των άλλων. Η οπτική του στενεύει, βλέπει τα πάντα αποκλειστικά από την άποψη του προσωπικού του συμφέροντος και της αυτοεικόνας του. Ο σοφός εγωιστής αντιλαμβάνεται ότι η δική του ευημερία εδρεύει στο συνολικό καλό- στο να δείχνουμε συμπόνια.

Πώς μπορούμε όμως να αποκτήσουμε αυτό το όραμα όταν λαμβάνουμε καθημερινά τόσα καταστροφολογικά και αποκαρδιωτικά μηνύματα καθημερινά από τα ΜΜΕ; Όταν πίσω από την δημόσια ζωή υπάρχουν σοβαρά ηθικά παραπτώματα στην πολιτική, στην επιχειρηματικότητα στην επιστήμη; Όταν οι καθημερινές ειδήσεις μιλούν συνεχώς για πολέμους, φόνους και άλλες ανθρώπινες φρικαλεότητες; Η απάντηση σε αυτό δεν είναι τόσο απλή.

Αν εξετάσουμε το θέμα από επιστημονικής πλευράς, ο Ian Morris, ιστορικός του πανεπιστημίου Στάνφορντ, μελέτησε αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν ότι πριν 10000 χρόνια το 10 με 20% των θανάτων ήταν φόνοι σε αντίθεση με το 0,7% των φόνων που συμβαίνουν σήμερα (με βάση τις στατιστικές των Ηνωμένων Εθνών). Όσον αφορά το κομμάτι της εκπαίδευσης πριν 200 χρόνια 1 στους 5 ανθρώπους γνώριζαν ανάγνωση σε σύγκριση με τους 4 στους 5 από το 2000 και μετά. Αυτά που πριν χρόνια θεωρούνταν ακατόρθωτα, παγκόσμια εκπαίδευση, κατάργηση της δουλείας, διεθνής κινητοποίηση για άμεση βοήθεια σε μεγάλες καταστροφές και απευθείας πρόσβαση σε μια τεράστια βάση δεδομένων της παγκόσμιας γνώσης, σήμερα είναι δεδομένα.

Επιπλέον, οι ειδήσεις ασχολούνται με τις λίγες αρνητικές πράξεις που συμβαίνουν καθημερινά και αν το δούμε με θετική ματιά, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είναι μια πρακτική που επιδιώκει να στρέψει την προσοχή μας σε αυτά που χρειάζονται διόρθωση, σε αυτά που ίσως είναι απειλές ή επικίνδυνα.

Σε αυτές τις λίγες κακές πράξεις έχουν συντελεστεί χιλιάδες καλές πράξεις καθημερινά σε κάθε γωνιά του κόσμου. Όπως η φροντίδα των γονιών προς τα παιδιά τους, η φιλανθρωπία, η ευγένεια και η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει κάποιος στον πλησίον του.

Αν προσθέσουμε ακόμα σε αυτήν την εξίσωση και τις σκληρές πράξεις που ποτέ δεν διαπράχθηκαν τότε μπορούμε να έχουμε αισιοδοξία για το μέλλον. Σε αυτό το καινούργιο μέλλον που προσπαθούμε να χτίσουμε θα πρέπει να μας χαρακτηρίζουν τρείς αρχές, η δικαιοσύνη (σε όλους επιφυλάσσεται η ίδια αντιμετώπιση), η διαφάνεια (να είναι κανείς τίμιος και ανοιχτός) και η λογοδοσία (να είναι κανείς υπόλογος για τις πράξεις του).

Μην ξεχνάμε ότι το όραμα στην ζωή μας δεν μπορεί να έχει αρνητικό πρόσημο. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ κατάφερε να κατακτήσει εκατομμύρια ανθρώπους με μια ομιλία του στην οποία δήλωνε ότι «έχω ένα όνειρο» και όχι έναν εφιάλτη!

Ο ζηλιάρης άνθρωπος είναι πάντα ένας θυμωμένος άνθρωπος

Το σημαντικότερο ερώτημα δεν είναι το «από πού αλλά το «προς τα πού». Όταν ξέρουμε τον ενεργό στόχο ενός ανθρώπου μπορούμε τότε να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από τις κινήσεις του.

Ο τρόπος που κινείται ο άνθρωπος στη ζωή του είναι η απόδειξη του ποιος είναι. Πιστεύω ακράδαντα ενστερνιζόμενη την άποψη του Άντλερ πως ο άνθρωπος ξέρει περισσότερα από όσα καταλαβαίνει.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το να αντιλαμβάνεται κάποιος ένα λάθος του καθώς και τις αρνητικές συνέπειες που απορρέουν από αυτό, και να μην προσπαθεί να το διορθώσει αυτό είναι αντιφατικό με την ανθρώπινη φύση και την αρχή της αυτοσυντήρησης.

Συχνά γνωρίζω ενήλικες που λειτουργούν σαν παραχαϊδεμένα παιδιά.

Αυτοί οι ενήλικες εξαρτώνται μονίμως από τρίτα άτομα, χρησιμοποιούν τους άλλους σαν πατερίτσες. Κι ύστερα αρχίζουν να κάνουν ζηλότυπες συγκρίσεις.

Αυτό με τη σειρά του, τους οδηγεί σε πολλαπλά αισθήματα κατωτερότητας.

Αν δεν αντιληφθούν την επαφή με αυτά τα αισθήματα κατωτερότητας τότε αυτά θα πάρουν μια μόνιμη ροπή και θα οδηγήσουν τον άνθρωπο στο να θέλει να ρουφάει την δύναμη των άλλων.

Να θέλει δηλαδή να ελέγχει και να κυριαρχεί στους άλλους.

Η δύναμη των συσσωρευμένων αισθημάτων κατωτερότητας θα οδηγήσουν τον άνθρωπο στο να κάνει αντισταθμιστικές κινήσεις προς τα αισθήματα ψευδο-ανωτερότητας.

Αυτά τα αισθήματα ψευδο-ανωτερότητας θα δηλητηριάζουν τις συνεργασίες, καθότι ο άνθρωπος με ψευδο-ανωτερότητα υπερηφανεύεται, καυχιέται, καταφρονεί τους άλλους και θέλει να κυριαρχεί.

Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας που έχει τον κάνει να έρχεται σε σύγκρουση με τους άλλους και τον φέρνει σε επαφή με την αρνητική πλευρά της ζωής.

Ο ψευδο-ανώτερος άνθρωπος δεν μπορεί να νιώσει ευτυχισμένος, αδυνατεί να αισθανθεί χαρά.

Είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν εγκλωβισμένοι στην ψευδο-ανωτερότητα τους αυτοί οι άνθρωποι;

Ο ζηλιάρης άνθρωπος είναι πάντα ένας θυμωμένος άνθρωπος.

Ένας άνθρωπος που αισθάνεται υποβιβασμένος στη ζωή.

Όταν βρίσκεται σε παροξυσμό ζήλιας νιώθει αποστερημένος και μεμψιμοιρεί.

Δεν θυμάται καμιά του επιτυχία. Γι' αυτό το λόγο συγκρίνει μονίμως τον εαυτό του με άλλους και αυτό που κάνει τον φθείρει.

Στην ουσία αυτοπαγιδεύεται στις κακόβουλες του σκέψεις.

Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει την τάση να κηρύσσει τον πόλεμο στους άλλους ώστε να φανεί σπουδαιότερος από αυτούς.

Δεν καταλαβαίνει γιατί συμπεριφέρεται έτσι καθότι δεν έχει επίγνωση της ζήλειας του αλλά και της στάσης που δείχνει στη ζωή.

Ένας ζηλόφθονος άνθρωπος μπορεί να μετατρέψει το πιο αθώο πράγμα σε μέσο κήρυξης πολέμου.

Η έντονη ζήλια μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτή.

Για να μπορέσει κανείς να αναγνωρίσει πως ασθενεί χρειάζεται να μπορεί να αναγνωρίζει πως είναι το υγιές.

Ο υγιής άνθρωπος συμπεριφέρεται σαν να έχει το κέντρο βάρους μέσα του γι' αυτό το λόγο δεν χρειάζεται να στηρίζεται σε άλλους.

Η ζήλια καταστρέφει τον άνθρωπο, τον αποδυναμώνει και τον κάνει να χάνει την πρωτοβουλία, τη δημιουργικότητα και την παρόρμηση του!

Το τραύμα δεν είναι δικό σου λάθος, αλλά η επούλωσή του είναι δική σου ευθύνη

Αυτό που σου συνέβη δεν ήταν δικό σου λάθος. Δεν ήταν κάτι που ζήτησες και σίγουρα δεν ήταν κάτι που σου άξιζε. Αυτό που σου συνέβη δεν ήταν καθόλου δίκαιο.

Μπορεί να ήσουν μια παράπλευρη απώλεια στον αγώνα και στη σύγκρουση κάποιου άλλου, μπορεί να βρέθηκες τυχαία σε εκείνο το σημείο, να ήσουν ένας αθώος περαστικός, που όμως τραυματίστηκε βαθιά.

Όλοι τραυματιζόμαστε από τη ζωή, κάποιοι από εμάς από τραγικά λάθος πράξεις, άλλοι από ανεπεξέργαστο πόνο και παραγκωνισμένα συναισθήματα. Ανεξαρτήτως της πηγής, σε όλους μας δίνεται η σειρά να παίξουμε, ακόμα κι αν δεν είναι η τυχερή μας παρτίδα.

Αυτό όμως που δεν πρέπει να ξεχάσουμε είναι πως ακόμα κι αν κάτι δεν είναι δικό μας λάθος, η επούλωση πέφτει πάντα πάνω μας – και αντί να περιοριζόμαστε από αυτό, μπορούμε να μάθουμε να το βλέπουμε ως ένα σπάνιο δώρο.

Η επούλωση είναι ευθύνη μας επειδή αν δεν είναι, μια άδικη συνθήκη γίνεται μια ζωή που δεν ζήσαμε. Η επούλωση είναι δική μας ευθύνη επειδή ο ανεπεξέργαστος πόνος θα μεταφερθεί σε όλους τους άλλους γύρω μας, και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να συμβεί αυτό που συνέβη και σε εμάς.

Η θεραπεία είναι δική μας ευθύνη επειδή έχουμε αυτή τη μία ζωή, αυτή τη μονή ευκαιρία να κάνουμε κάτι σημαντικό. Η επούλωση είναι ευθύνη μας επειδή θέλουμε η ζωή μας να είναι διαφορετική και αν περιμένουμε κάποιον άλλο να το καταφέρει αυτό για εμάς, η αλλαγή δεν θα έρθει μάλλον ποτέ. Το μόνο που θα κερδίσουμε είναι εξάρτηση και πικρία.

Η επούλωση είναι ευθύνη μας επειδή έχουμε τη δύναμη να θεραπεύσουμε τους εαυτούς μας, ακόμα κι αν παλαιότερα μας είχαν κάνει να πιστέψουμε ότι δεν μπορούμε. Και είναι δική μας δουλειά επειδή θεραπεία δεν είναι το να ξαναγίνουμε αυτό που ήμασταν πριν, αλλά κάτι δυνατότερο, ένας άνθρωπος σοφότερος και καλύτερος.

Όταν θεραπευόμαστε, γινόμαστε οι άνθρωποι που πάντα θέλαμε να γίνουμε. Δεν μεταβολίζουμε μόνο τον πόνο, μπορούμε να φέρουμε πραγματική αλλαγή στη ζωή μας, στις οικογένειές μας και στις κοινότητες που ζούμε. Μπορούμε να κυνηγήσουμε με μεγαλύτερη ελευθερία τα όνειρά μας.

Αποκτούμε τη δύναμη να διαχειριζόμαστε ό,τι μας πετά η ζωή, επειδή γινόμαστε αυτάρκεις και σίγουροι για εμάς. Είμαστε πιο πρόθυμοι να τολμήσουμε, να ρισκάρουμε.

Το πρόβλημα είναι πως όταν κάποιος άλλος έρχεται και μας κάνει κάτι κακό, συχνά καθόμαστε περιμένοντας κάποιος να μας πάρει αυτό τον πόνο, αυτό το βαρίδιο. Αποτυγχάνουμε πολλές φόρες να συνειδητοποιήσουμε ότι τα πιο σημαντικά μαθήματα της ζωής είναι αυτές οι καταστάσεις· αυτές μας δίνουν τα οικοδομικά υλικά για να χτίσουμε ό,τι θέλουμε.

Πώς τα μεγάλα διλήμματα της ζωής μπορούν να εξελιχθούν σε ευτυχείς συμβιβασμούς

Πόσες φορές έχετε βρεθεί ανάμεσα σε δύο επιλογές, το ίδιο επιθυμητές για εσάς; Δουλειά ή οικογένεια; Να φροντίσετε τον εαυτό σας ή να φροντίσετε τους άλλους; Πνευματικές ή εγκόσμιες κλίσεις; Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, τι θα γινόταν αν η πορεία προς κάποια αξία σας σας οδηγούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση;

Το μυστικό είναι να μη σκέφτεστε αυτές τις επιλογές ως καλύτερες ή χειρότερες, αλλά ως παρόμοιες ή διαφορετικές. Τότε εξαρτάται από εσάς το να βρείτε έναν λόγο για την επιλογή σας, όχι επειδή κάτι είναι καλύτερο από κάτι άλλο, αλλά πολύ απλά επειδή πρέπει να ληφθεί μια απόφαση. Για να πάρουμε μια συνετή απόφαση, πρέπει να γνωρίζουμε τον εαυτό μας αρκετά καλά.

«Οι επιλογές», είπε η φιλόσοφος Ruth Chang, «αποτελούν για μας μια ευκαιρία να γιορτάσουμε ό,τι είναι ξεχωριστό στην ανθρώπινη φύση το ότι έχουμε τη δύναμη να δημιουργήσουμε λόγους για να γίνουμε οι ξεχωριστοί άνθρωποι που είμαστε».

Συχνά αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως σύγκρουση αξιών στην πραγματικότητα είναι είτε ζήτημα σύγκρουσης στόχων (και το σημαντικό είναι ότι οι αξίες δεν αποτελούν στόχους), είτε ζήτημα διαχείρισης χρόνου, είτε ζήτημα δυσκολίας της τήρησης ενός σχεδίου ή μιας σειράς ενεργειών.

Ή ίσως πάλι, ως απλοί θνητοί, να μην μπορούμε να βρισκόμαστε ταυτόχρονα σε δύο μέρη. Ένα από τα μεγαλύτερα θέματα που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι σε αυτό το πεδίο είναι η επίτευξη μιας ισορροπίας ανάμεσα στην εργασία και στην προσωπική ζωή. Πολλοί από εμάς – μαζί κι εγώ – βρισκόμαστε διαρκώς εγκλωβισμένοι ανάμεσα στην ανάγκη μας να εργαστούμε και στην ανάγκη μας να περάσουμε χρόνο με τα παιδιά και τον σύντροφό μας.

Κι αν στην πραγματικότητα η επιλογή δεν είναι ανάμεσα στην εργασία και στο σπίτι; Κι αν η επιλογή έχει να κάνει με την πλήρη δέσμευση και στα δύο ή στον διχασμό ανάμεσά τους; Το να πείτε «Για μένα έχει αξία το να είμαι καλός γονιός και θα μεταφέρω αυτή την αγάπη στην επικοινωνία με τα παιδιά μου» και «Για μένα έχει αξία το να είμαι παραγωγικός εργαζόμενος και θα μεταφέρω αυτή την παραγωγικότητα κάθε μέρα στη δουλειά μου» είναι διαφορετικό από το να πείτε «Για μένα έχει αξία το να είμαι καλός γονιός, γι’ αυτό, βρέξει-χιονίσει, θα φεύγω στις πέντε από το γραφείο». Με την πρώτη διατύπωση δεν διχάζεστε ανάμεσα σε τίποτε, αλλά διευρύνετε τις δυνατότητες στη ζωή σας.

Από τη στιγμή που οι αξίες σχετίζονται με την ποιότητα – και όχι με την ποσότητα – των ενεργειών, ο χρόνος που αφιερώνετε θέτοντας σε εφαρμογή τις αξίες σας δεν δείχνει κατ’ ανάγκη πόσο μεγάλη σημασία έχουν αυτές για εσάς, ούτε περιορίζει τον βαθμό συμμετοχής σας στις πολύτιμες στιγμές που περνάτε με τα αγαπημένα σας πρόσωπα ή στον περιορισμένο χρόνο που έχετε στη δουλειά.

Εάν χρειαστεί να εργαστείτε παραπάνω ώρες στο γραφείο για να ολοκληρώσετε ένα έργο, τότε κάτι πολύ απλό, όπως το να στείλετε ένα γρήγορο μήνυμα στον ή στην σύζυγό σας, μπορεί να σας βοηθήσει να παραμείνετε σε σύνδεση με την αξία που έχετε για τη συντροφικότητα. Αν ταξιδεύετε για δουλειά, μπορείτε να παίρνετε τα παιδιά σας τηλέφωνο από μακριά κάθε βράδυ πριν πάνε για ύπνο και να εστιάζετε πραγματικά την προσοχή σας σε αυτά την ώρα που μιλάτε.

Για να παραμείνετε ευθυγραμμισμένοι με αυτές τις αξίες, ίσως χρειαστεί να δουλέψετε πιο πολύ και πιο αποτελεσματικά στο γραφείο, για να μπορείτε να φτάνετε στο σπίτι σας σε κάποια λογική ώρα. Ή ίσως χρειαστεί να ακυρώσετε τη συμμετοχή σε μια ψυχαγωγική δραστηριότητα της εταιρείας σας, για να πάρετε μέρος σε μια οικογενειακή γιορτή. Όταν εξετάζετε αυτές τις δραστηριότητες με βάση το πόση αξία έχει η οικογένειά σας για σας, τότε οι συμβιβασμοί γίνονται πιο εύκολοι.

Οι ουλές μιλούν πιο δυνατά από την κόψη του σπαθιού που τις δημιούργησε

Στον κύκλο της φύσης δεν υπάρχει νίκη ούτε ήττα: υπάρχει κίνηση. Ο χειμώνας μάχεται να επικρατήσει, στο τέλος όμως αναγκάζεται να παραχωρήσει τη νίκη στην άνοιξη, που φέρνει μαζί της λουλούδια και χαρά.

Το καλοκαίρι θέλει να κρατήσουν οι ζεστές του μέρες για πάντα, γιατί είναι πεπεισμένο ότι η ζέστη είναι ευεργετική για τη γη. Τελικά όμως αποδέχεται την άφιξη του φθινοπώρου, που θα επιτρέψει στη γη να ξεκουραστεί.

Η γαζέλα τρώει το χορτάρι και την καταβροχθίζει το λιοντάρι. Το θέμα δεν είναι ποιος είναι ο πιο δυνατός, αλλά πώς μας δείχνει η φύση τον κύκλο του θανάτου και της ζωής.

Στον κύκλο αυτό δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, μονάχα στάδια που πρέπει να ολοκληρωθούν. Όταν το καταλάβει αυτό η καρδιά του ανθρώπου, θα απελευθερωθεί. Θα αποδέχεται χωρίς πόνο τις δύσκολες στιγμές και δε θα αφήνεται να ξεγελαστεί από τις στιγμές της δόξας.

Και τα δύο θα περάσουν. Η μία κατάσταση θα διαδεχτεί την άλλη. Και ο κύκλος θα συνεχιστεί μέχρι να απελευθερωθούμε από τη σάρκα και να συναντηθούμε με την συμπαντική Ενέργεια.

Έτσι, όταν ο παλαιστής βγει στην αρένα -είτε από δική του επιλογή είτε επειδή τον έστειλε εκεί το μυστηριώδες πεπρωμένο-, ας νιώθει χαρά το πνεύμα του για τη μάχη που θα δώσει. Αν διατηρήσει την αξιοπρέπεια και την τιμή του, δε θα ηττηθεί ποτέ, ακόμα κι αν χάσει τον αγώνα, επειδή η ψυχή του θα είναι άθικτη.

Και δε θα κατηγορήσει κανέναν γι’ αυτό που του συμβαίνει. Από τότε που αγάπησε για πρώτη φορά και τον απέρριψαν κατάλαβε πως αυτό δε σκότωσε την ικανότητα του να αγαπάει.

Ό,τι ισχύει στον έρωτα ισχύει και στον πόλεμο. Όταν χάνουμε μια μάχη ή όλα όσα νομίζαμε πως είχαμε, ζούμε στιγμές δυστυχίας. Όταν όμως οι στιγμές αυτές περνούν, ανακαλύπτουμε μια άγνωστη δύναμη που υπάρχει μέσα στον καθένα από μας, μια δύναμη που μας εκπλήσσει και αυξάνει τον αυτοσεβασμό μας.

Κοιτάζουμε γύρω μας και λέμε στον εαυτό μας: «Επέζησα». Και χαιρόμαστε με τα λόγια μας.

Άλλοι όμως, ακόμα κι αν υποφέρουν από την ήττα και ταπεινώνονται από τις ιστορίες που διαδίδουν γι’ αυτούς οι νικητές, επιτρέπουν στον εαυτό τους να δακρύσει, μα ποτέ δε νιώθουν αυτολύπηση. Ξέρουν απλώς πως η μάχη διακόπηκε και πως τη συγκεκριμένη στιγμή οι ίδιοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.

Ακούν τους χτύπους της καρδιάς τους. Προσέχουν πως βρίσκονται σε ένταση. Πως φοβούνται. Κάνουν έναν απολογισμό της ζωής τους και ανακαλύπτουν πως, παρά τον τρόμο που αισθάνονται, η πίστη καίει ακόμα στην καρδιά τους και τους ωθεί προς τα εμπρός.

Προσπαθούν να μάθουν πού έκαναν λάθος και πού όχι. Εκμεταλλεύονται τη στιγμή που είναι πεσμένοι κάτω για να ξεκουραστούν, για να γιατρέψουν τις πληγές τους, να ανακαλύψουν νέες στρατηγικές και να εξοπλιστούν καλύτερα.

Και φτάνει μια μέρα που τους χτυπά την πόρτα μια καινούρια μάχη. Ο φόβος υπάρχει ακόμα, όμως πρέπει να δράσουν – αλλιώς θα μείνουν πεσμένοι για πάντα. Σηκώνονται, αντικρίζουν τον αντίπαλο και θυμούνται τον πόνο που έζησαν και δε θέλουν να ξαναζήσουν.

Η προηγούμενη ήττα τούς αναγκάζει να νικήσουν τούτη τη φορά, αφού δε θέλουν να ξαναζήσουν τον ίδιο πόνο.

Κι αν η νίκη δεν έρθει αυτή τη φορά, θα έρθει την επόμενη. Κι αν όχι την επόμενη, τη μεθεπόμενη. Το χειρότερο δεν είναι να πέφτεις, είναι να μη σηκώνεσαι.

Ηττημένος είναι μόνο όποιος παραιτείται. Οι άλλοι είναι όλοι νικητές.

Και θα έρθει η μέρα που οι δύσκολες στιγμές θα είναι μονάχα ιστορίες τις οποίες θα αφηγούνται περήφανοι σε όποιον θέλει να τους ακούσει. Και όλοι θα ακούν με σεβασμό, και θα μάθουν να έχουν τρία σημαντικά πράγματα.

-Υπομονή, και να περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να δράσουν.

-Σοφία, για να μην αφήσουν την επόμενη ευκαιρία να ξεφύγει.

-Και περηφάνια για τις ουλές τους.

Οι ουλές είναι μετάλλια χαραγμένα στη σάρκα τους με φωτιά και σίδερο και θα τρομάζουν τους εχθρούς τους, γιατί θα δείχνουν πως ο άνθρωπος που στέκεται απέναντι τους έχει μεγάλη εμπειρία στη μάχη. Συχνά αυτό μας κάνει να επιζητάμε το διάλογο και να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις.

Οι ουλές μιλούν πιο δυνατά από την κόψη του σπαθιού που τις δημιούργησε.

Η ιστορία πίσω από το ρητό «Σκέφτομαι άρα υπάρχω»

Τον 17^ο αιώνα ο Γάλλος φιλόσοφος Καρτέσιος ισχυριζόταν πως μπορούσε να φανταστεί τον εαυτό του να μην έχει σώμα και να υπάρχει ως ασώματος νους.

Κάτι τέτοιο πρέπει να είναι δυνατόν, υποστήριζε, γιατί ο νους και το σώμα διαθέτουν δύο ξεχωριστές ουσίες –τη σκέψη και την έκταση αντίστοιχα. Κατά συνέπεια, πρέπει να συνίστανται από διαφορετικές ουσίες, οι οποίες, αν και πάντα απαντούν μαζί σ’ αυτό τον κόσμο, θα μπορούσαν να διαχωριστούν αν κάποιος αποφάσιζε κάτι τέτοιο.

Αυτό το επιχείρημα για τη θεωρία που είναι γνωστή ως «δυϊσμός» βασίζεται στην εικαζόμενη δυσδιάκριτη φύση των ταυτόσημων οντοτήτων, μια εκδοχή του «Νόμου του Leibniz» σύμφωνα με την οποία «δύο» αντικείμενα σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι ένα και το αυτό, αν υπάρχει κάποια ιδιότητα την οποία δεν διαθέτουν και τα δύο.

Ο Καρτέσιος δεν είχε αμφιβολία για το ποια από τις δύο ουσίες τον αντιπροσώπευε περισσότερο: «δεδομένου ότι μπορούσα να προσποιούμαι πως δεν είχα σώμα… αλλά ότι δεν μπορούσα, παρ’ όλα αυτά, να προσποιούμαι πως δεν υπήρχα… ως εκ τούτου συμπέρανα ότι ήμουν μια ουσία της οποίας ολόκληρη η ουσία ή φύση έγκειται στη σκέψη και η οποία, προκειμένου να υπάρχει, δεν χρειάζεται κανένα χώρο και δεν εξαρτάται από κανένα υλικό πράγμα».

Αν και φαίνεται κάτι ασήμαντο ένα και μόνο ψεματάκι θα κατέστρεφε όλο το οικοδόμημα της στενής μας σχέσης

Στις  στενές σχέσεις δεν χωράνε ψέματα.  Μπορώ να πω την αλήθεια ή να την αποκρύψω, οι σχέσεις αυτές όμως, εξ ορισμού, δεν δέχονται την υποκρισία.

Ποια είναι όμως η διαφορά ανάμεσα στο λέω ψέματα και αποκρύπτω την αλήθεια; Το να αποκρύπτω την αλήθεια -με την έννοια ότι δεν την φανερώνω-, είναι θέμα ατομικής ελευθερίας και αποτελεί μέρος της προσωπικής μου ζωής. Το γεγονός ότι έχω με κάποιο τρίτο άτομο μια στενή σχέση, δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να κρατήσω μια γωνίτσα μόνο για μένα.

Αν έχω μια στενή σχέση με τη γυναίκα μου, είναι μέσα στη συμφωνία μας ότι δεν θα της λέω και δεν θα μου λέει ψέματα. Ας υποθέσουμε ότι βλέπω τον αδελφό μου και κάνουμε μια συζήτηση. Για κάποιο λόγο αποφασίζω να μην πω στην Π αυτά που συζητήσαμε με τον Κ γιατί υποθέτω, ας πούμε, ότι αυτό δεν θα του άρεσε. Προφανώς, είναι δικαίωμά μου να μην πω στη γυναίκα μου τι συζητήσαμε με τον αδελφό μου αν δεν Θέλω, γιατί αυτό ανήκει στη ζωή μου και  σε κάθε περίπτωση στη ζωή τον αδελφού μου. Μόλις μπαίνω όμως στο σπίτι, η γυναίκα μου με ρωτάει αθώα: «Πού ήσουνα;» Αφού έχουμε κάνει συμφωνία να μη λέμε ψέματα, δεν μπορώ να της απαντήσω: «Στην τράπεζα». Της λέω, λοιπόν: «Είχα ραντεβού με τον αδελφό μου» ευχόμενος να μην κάνει άλλες ερωτήσεις. Εκείνη, όμως, στην προκειμένη περίπτωση συνεχίζει: «Α… και τι λέει ο αδελφός σου;» Δεν μπορώ να της πω: «Τίποτα» γιατί θα της έλεγα ψέματα. Δεν μπορώ και να πω: «Δεν μπορώ να σου πω» γιατί κι αυτό θα ήταν ψέμα (πράγματι, από άποψη δυνατότητας, μπορώ). Τότε, λοιπόν, τι να κάνω; Δεν θέλω να της πω τι είπαμε και δεν θέλω να της πω ψέματα. Επειδή έχω μαζί της μια στενή σχέση, έναν δεσμό που επιτρέπει να αποκρύπτω την αλήθεια αλλά να μην λέω ψέματα, της λέω απλά: «ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΝΑ ΣΟΥ ΠΩ». Ό,τι είπαμε με τον Κ ανήκει στην προσωπική μου ζωή κι έχω αποφασίσει να μην αποκαλύψω τι είπαμε, δεν είμαι όμως διατεθειμένος να πω ψέματα.

Δεν θα ήταν πιο εύκολο να πω ένα ψεματάκι, χωρίς ιδιαίτερη σημασία, αντί για όλη αυτή την ιστορία; Κάτι σαν: «Μου ζήτησε να μην το πω σε κανένα» ή, «Μιλάγαμε για δουλειές». Σαφώς Θα ήταν πιο εύκολο, όμως,  αν και φαίνεται κάτι  ασήμαντο ένα και μόνο ψεματάκι θα κατέστρεφε όλο το  οικοδόμημα της στενής μας σχέσης. Αν έχεις το δικαίωμα να αποφασίζεις πότε είναι καλύτερο ένα μικρό ψέμα, τότε κι εγώ δεν θα ξέρω ποτέ αν μου λες την αλήθεια. Σ’ ένα τέτοιο επίπεδο σχέσης δεν μπορώ να ξέρω αν μου λες όλη την αλήθεια, έχω όμως τη βεβαιότητα ότι όλα όσα μου λες είναι αλήθεια.

Σχετικά με το τελευταίο θέμα, της ευθύτητας, κρατάω αυτόν τον χώρο για εκείνες τις ιδιαίτερες σχέσεις -μία ή δύο στη ζωή μας-, που δημιουργούμε μ’ έναν επιστήθιο φίλο ή φίλη. Μια σχέση όπου δεν χωράει ούτε η απόκρυψη της αλήθειας.

Όταν μιλάω για εμπιστοσύνη, με όρους οικειότητας και στενών σχέσεων, αναφέρομαι στην a priori βεβαιότητα ότι δεν μου λες ψέματα. Μπορεί να έχεις αποφασίσει να μη μου πεις κάτι, να μη μοιραστείς κάτι μαζί μου, είναι προνόμιο και δικαίωμά σου, ξέρω όμως ότι δεν πρόκειται να μου πεις ψέματα. Αυτό που αποφασίζεις να μου πεις είναι η αλήθεια, ή τουλάχιστον αυτό που ειλικρινά πιστεύεις ότι είναι αλήθεια. Μπορεί να κάνεις λάθος, όμως, δεν μου λες ψέματα.

Η εμπιστοσύνη σε μια στενή σχέση υποδηλώνει τέτοιο βαθμό ειλικρίνειας με τον άλλο, που ούτε καν διανοούμαι να του πω ψέματα.

Δεν πιστεύω ότι όλες οι σχέσεις πρέπει να γίνουν στενές, υποστηρίζω όμως, αληθινά, ότι μόνο αυτές δίνουν νόημα στον δρόμο της ζωής.

Η ηχώ των βαρυτικών κυμάτων μπορεί να επιβεβαιώσει την υπόθεση των κβαντικών μελανών οπών του Stephen Hawking

Η ηχώ των σημάτων των βαρυτικών κυμάτων υποδηλώνει ότι ο ορίζοντας γεγονότων της μαύρης τρύπας μπορεί να είναι πιο περίπλοκη υπόθεση από ότι σκέφτονται σήμερα οι επιστήμονες. Έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Waterloo αναφέρει τις πρώτες προκαταρτικές ανιχνεύσεις τέτοιας ηχούς, που προκαλείται από ένα μικροσκοπικό κβαντικό «χνούδι» που περιβάλλει τις φρεσκοδιαμορφωμένες μαύρες τρύπες.

Τα βαρυτικά κύματα είναι ρυτιδώσεις στη δομή του χωρόχρονου, που προκαλούνται από τη σύγκρουση συμπαγών, μεγάλης μάζας αντικειμένων στο διάστημα, όπως μαύρες τρύπες ή άστρα νετρονίων. «Σύμφωνα με τη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας του Einstein, τίποτε δεν μπορεί να δραπετεύσει από τη βαρύτητα μιας μαύρης τρύπας μόλις έχει περάσει ένα όριο από όπου δεν υπάρχει επιστροφή, γνωστό ως ορίζοντας γεγονότων», εξήγησε ο Niayesh Afshordi, καθηγητής φυσικής και αστρονομίας στο Waterloo. «Αυτή ήταν η γνώση των επιστημόνων για πολύ χρόνο μέχρι που ο Stephen Hawking χρησιμοποίησε την κβαντομηχανική για να προβλέψει ότι κβαντικά σωμάτια θα διαρρέουν αργά έξω από τις μαύρες τρύπες, αυτό που τώρα αποκαλούμε ακτινοβολία Hawking».

«Οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν πειραματικά αν κάποια μάζα διαφεύγει από τις μαύρες τρύπες μέχρι την πολύ πρόσφατη ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων», ανέφερε ο Afshordi. «Αν το κβαντικό χνούδι που ευθύνεται στην ακτινοβολία Hawking υπάρχει γύρω από τις μαύρες τρύπες, τα βαρυτικά κύματα θα μπορούσαν να αναπηδήσουν σε αυτό, πράγμα που θα δημιουργούσε μικρότερα σήματα βαρυτικών κυμάτων που ακολουθούν το κύριο γεγονός βαρυτικής σύγκρουσης, παρόμοιο με επαναλαμβανόμενη ηχώ».

Ο Afshordi και ο συνεργάτης συγγραφέας Jahed Abedi από το Ινστιτούτο Max-Planck για τη φυσική της βαρύτητας στην Γερμανία, έχουν αναφέρει τα πρώτα προκαταρτικά ευρήματα αυτής της επαναλαμβανόμενης ηχούς, παρέχοντας πειραματικά στοιχεία ότι οι μαύρες τρύπες μπορεί να είναι ριζικά διαφορετικές από ότι η θεωρία της σχετικότητας του Einstein προβλέπει και δεν έχουν ορίζοντα γεγονότων.

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν δεδομένα βαρυτικών κυμάτων από την πρώτη παρατήρηση της σύγκρουσης άστρων νετρονίων, που καταγράφηκαν από τους ανιχνευτές του βαρυτικού κύματος, LIGO/Virgo. Η ηχώ που παρατηρήθηκε από τους Afshordi και Abedi ταιριάζει στην προσομοιούμενη ηχώ που προβλέπεται από μοντέλα μελανών οπών που εξηγούν τις επιπτώσεις της κβαντομηχανικής και της ακτινοβολίας Hawking.

«Τα αποτελέσματά μας είναι ακόμη προκαταρτικά επειδή υπάρχει μια πολύ μικρή πιθανότητα ότι αυτό που βλέπουμε είναι λόγω τυχαίου θορύβου στους ανιχνευτές, αυτή η πιθανότητα μειώνεται καθώς βρίσκουμε περισσότερα παραδείγματα», είπε ο Afshordi. «Τώρα που οι επιστήμονες γνωρίζουν τι αναζητούμε, μπορούμε να ψάξουμε για περισσότερα παραδείγματα και να έχουμε μια πολύ περισσότερο εύρωστη επιβεβαίωση αυτών των σημάτων. Μια τέτοια επιβεβαίωση θα είναι η πρώτη άμεση διερεύνηση της κβαντικής δομής του χωρόχρονου».

Πλωτίνος: τι είναι το Ωραίο;

Π λ ω τ ί ν ο ς: (204–270 μ.Χ.)

«Ποτέ το μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο,
αν δεν ήταν ηλιοειδές [=αν δεν διέθετε ηλιακή
μορφή ή φύση], ούτε η ψυχή θα μπορέσει να
αντικρίσει το ωραίο, αν δεν έχει γίνει πρώτα ωραία
η ίδια».

Γιατί το Ωραίο είναι ωραίο;

§1

Θεμελιώδης πεποίθηση του Πλωτίνου ήταν ότι ο άνθρωπος φέρει μέσα του το θείο και αξίζει, εφόσον αποκτά επίγνωση αυτού, να προσ(ς)-παθεί να το συμφιλιώνει με το θείο του σύμπαντος. Όντας ο τελευταίος διανοητής της αρχαιότητας, ο φιλόσοφος επιδίδεται στη ζήτηση του πραγματικού εαυτού και σαν τον γλύπτη, που προσπαθεί να αποτυπώσει σε ένα κομμάτι πέτρα τη μορφή που θα φέρει στο φως την αυθεντική, την ιδεατή ομορφιά, δηλαδή το νοητό κάλλος, επιχειρεί μέσα στο έργο του να φιλοτεχνήσει την πνευματική άσκηση της ψυχής. Τι σημαίνει η τελευταία τούτη φράση; Πως η ψυχή δεν έρχεται σε ύπαρξη παρά ως μια κίνηση αυτοκάθαρσης του εαυτού από καθετί το ανοίκειο, δηλαδή φόβους, κόπους, εμπειρίες, οδύνες κ.λπ., και ανύψωσης στο επίπεδο του νου, του πνεύματος του καθαρού νοείν. Η Ψυχή, όπως επίσης το Πνεύμα και το Ον, έχουν την εκπήγασή τους από το Ένα. Η αισθητικότητα είναι εικόνα του εαυτού της ψυχής. Τούτο σημαίνει ότι η ψυχή δεν είναι αποστασιοποιημένη από το αισθητό ή υποστασιοποιημένη προβολή πάνω από το αισθητό, αλλά εισχωρεί ως καθαρτική κίνηση σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και μέχρι τα φυτά, για να δημιουργήσει ένα νέο ον. Η πορεία προς μια τέτοια δημιουργία συνιστά πορεία ανύψωσης της ψυχής προς το ωραίο, ήτοι επιστροφής στο θείο.

§2

Πότε γίνεται αυτή η ανύψωση, η επιστροφή; Όταν η ανθρώπινη ψυχή επιχειρεί να κατανοήσει τον κόσμο, στον οποίο ανήκει και η ίδια, δηλαδή τον νοητό κόσμο. Πώς μπορεί να τον κατανοήσει, να τον μελετήσει; Με το πιο πολύτιμο μέρος που διαθέτει η φιλοσοφία, τη διαλεκτική. Η ανθρώπινη ψυχή, κατά τον Πλωτίνο, αποτελείται από τρία μέρη: α) από το σταθερά στραμμένο προς τις νοητές πραγματικότητες· β) από το στραμμένο προς τα πράγματα και γ) από το μεσαίο, τα ευρισκόμενο ανάμεσα στα δύο τούτα. Με δεδομένη έτσι αυτή την τρισυπόστατη δομή της, αξιοποιεί εκάστοτε τη δυνατότητα να χαράσσει ανάλογο προσανατολισμό· τη δυνατότητα, για παράδειγμα, να επανέλθει στο Ένα, στην υψηλή εκείνη έκφραση του θείου, από όπου προήλθε, ή να καταβυθιστεί μέσα στην ηδυπάθεια. Πώς δύναται να συμβεί το τελευταίο; Με το να ενεργοποιείται το χειρότερο μέρος της ανθρώπινης ψυχής: τούτο ενίοτε ακολουθεί την κατιούσα, συμπαρασύροντας προς τα κάτω και το ενδιάμεσο, αφού δεν εξουσιάζει το ανώτερο μέρος, προκειμένου να συμπαρασύρει και τούτο προς τα κάτω. Το ενδιάμεσο τμήμα της ψυχής παίζει σημαντικό ρόλο για τη θέαση του ωραίου ή για την απομάκρυνση απ’ αυτό. Τούτο το τμήμα είναι ο σκεπτόμενος εαυτός μας και ανάλογα με τον βαθμό της διαλεκτικής του εκλογίκευσης ανέρχεται προς το ωραίο ή κατέρχεται στην άβυσσο.

§3

Η διαλεκτική χορηγεί στην ανθρώπινη ψυχή την ικανότητα να διατρέχει όλα τα επίπεδα, όλες τις βαθμίδες, να εισχωρεί σε όλα εκείνα τα βάθη, όπου χρειάζεται να εκδηλώνει την έγνοια της για ό,τι επέρχεται ως χειρότερο. Καθ’ όλες αυτές τις διαλεκτικές διαβαθμίσεις της δεν είναι παρούσα ως το Ένα, ως ενιαίο όλο, αλλά ως το ένα ή το άλλο τμήμα της, ως το ένα ή το μη-ένα, καθένα από τα οποία τελεί σε απόλυτη ομο-λογία προς την ενεργοποίηση των συναισθημάτων και από εδώ αρχίζει να προσδιορίζεται ως το λιγότερο ή περισσότερο πνευματικό. Ο άνθρωπος λοιπόν, καθότι είναι αυτή η ψυχή, μπορεί, μεταξύ άλλων, να σκέφτεται τον υλικό κόσμο· τον σκέφτεται, επειδή ζει μέσα σ’ αυτόν και συνάμα επειδή κινείται μέσα στον νοητό κόσμο. Πώς τον σκέπτεται; Με τον τρόπο της τέχνης. Η ψυχή μπορεί να ανέλθει στον ανώτερο κόσμο του πνεύματος και να ζήσει την ομορφιά ως τέτοια, μέσα από την τέχνη, τη μουσική ας πούμε, και την αγάπη για την ομορφιά, για το ωραίο. Όσο η ανθρώπινη ψυχή βιώνει την τέχνη ως δημιουργία και την απολαμβάνει ως τέτοια, διανοίγεται προς τον κόσμο του ωραίου. Εξάλλου, το ωραίο, δεν ενδημεί μόνο και κύρια μέσα στην αίσθηση, στην ύλη, στη σωματικότητα, αλλά και στα ήθη, στις διάφορες συμπεριφορές, στην αρετή κ.α.

§4

Εάν όλα τα πράγματα μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο όμορφα και ωραία, υπάρχει κάτι που προηγείται όλων αυτών; Υπάρχει. Είναι η Ιδέα, με βάση την οποία μορφοποιείται το ωραίο πράγμα, η ωραία φύση, το ωραίο άγαλμα κ.λπ. Π.χ. ο ογκόλιθος που απέκτησε την ωραιότητα της μορφής από την τέχνη, δεν θα φαίνεται όμορφος, επειδή είναι πέτρα, αλλά επειδή έχει αυτή τη μορφή που ενστάλαξε μέσα του η τέχνη. Η Ιδέα, απ’ αυτή την άποψη, δεν νοείται ως κάποια υπόσταση έξω από την ψυχή παρά ως πρώτη αρχή της που στρέφει την ψυχή στην αυτοκάθαρσή της, καθιστώντας έτσι την ίδια Ιδέα και Λόγο. Στην αναλογία τούτη, άσχημο είναι εκείνο που δεν μετέχει στην Ιδέα, δεν άρχεται απ’ αυτήν, δεν διέπεται από τη μορφή και τον λόγο. Κάτι τέτοιο συμβαίνει με την ύλη, όταν δεν αποδέχεται ολόκληρο το νόημα που της έχει μεταβιβάσει η Ιδέα. Εν τέλει, είναι δυνατό να εναρμονίζεται η σωματική ωραιότητα με την ομορφιά που προηγείται αυτής; Είναι δυνατόν, γιατί οι συνδυασμοί, το νόημα, η συνοχή του σώματος και όλα τα άλλα στοιχεία που συνθέτουν το κάλλος του παραπέμπουν στην Ιδέα, από την οποία προήλθαν. Αλλά αυτό το κάλλος ανήκει στην κατηγορία εκείνη που μπορεί να συλλαμβάνουν οι αισθήσεις.

§5

Τα είδη ή οι μορφές του κάλλους που δεν μπορούν να συλλάβουν οι αισθήσεις είναι ανώτερα και απαιτούν την ανύψωση της ψυχής σε επίπεδα που θα της επιτρέπουν να θαυμάζει και να βιώνει το κάλλος τέτοιων ειδών, όπως τις ωραίες ενασχολήσεις, την ομορφιά της αρετής, της δικαιοσύνης κ.λπ. Στη βίωση αυτών των ωραίων ενασχολήσεων η ψυχή γεμίζει με συγκίνηση, θαυμασμό, αλλά και με έρωτα. Τότε αυτή καθίσταται εράσμια, άξια του έρωτος. Κατ’ αυτήν την έννοια εκφράζει ένα μέγα κάλλος. Σε σχέση όμως με τούτο το κάλλος υπάρχει και κάποιο μεγαλύτερο, το απόλυτο, το νοητό κάλλος. Όποιος κατορθώνει να φτάσει στη θέα του νοητού κόσμου και του κάλλους του, εισέρχεται στην ιδέα του Νου και δεν κουράζεται πλέον ούτε χορταίνει να θεάται τη διαύγεια του νοητού κόσμου και την ωραιότητά του. Τούτο δείχνει ότι η ανθρώπινη ψυχή, ενόσω ανυψώνεται στη σφαίρα αυτού του κόσμου, πλέει με πλεονάζουσα πληρότητα μέσα στο κάλλος, γίνεται και η ίδια κάλλος. Όσο η ψυχή μετα–μορφώνεται η ίδια σε κάλλος, υποχωρεί το Εγώ του ανθρώπου, κατά την αρνητική του φορά, χάνεται ως τέτοιο, προκειμένου να απλωθεί στην αυθεντική, την ανώτερη ωραία πραγματικότητα του νοητού κόσμου. 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1361b-1362a)

Εὐγηρία δ᾽ ἐστὶ βραδυτὴς γήρως μετ᾽ ἀλυπίας· οὔτε γὰρ εἰ ταχὺ γηράσκει, εὔγηρως, οὔτ᾽ εἰ μόγις μὲν λυπηρῶς δέ. ἔστιν δὲ καὶ ἐκ τῶν τοῦ σώματος ἀρετῶν καὶ τύχης· μὴ ἄνοσος γὰρ ὢν μηδὲ ἰσχυρὸς οὐκ ἔσται ἀπαθὴς οὐδ᾽ ἄλυπος, καὶ πολυχρόνιος οὐκ ἄνευ τύχης διαμείνειεν ἄν. ἔστιν δέ τις καὶ χωρὶς ἰσχύος καὶ ὑγιείας ἄλλη δύναμις μακροβιότητος· πολλοὶ γὰρ ἄνευ τῶν τοῦ σώματος ἀρετῶν μακρόβιοί εἰσιν· ἀλλ᾽ οὐδὲν ἡ ἀκριβολογία χρήσιμος ἡ περὶ τούτων εἰς τὰ νῦν.

Πολυφιλία δὲ καὶ χρηστοφιλία οὐκ ἄδηλα, τοῦ φίλου ὡρισμένου, ὅτι ἔστιν ὁ τοιοῦτος φίλος ὅστις ἃ οἴεται ἀγαθὰ εἶναι ἐκείνῳ, πρακτικός ἐστιν αὐτῶν δι᾽ ἐκεῖνον. ᾧ δὴ πολλοὶ τοιοῦτοι, πολύφιλος, ᾧ δὲ καὶ ἐπιεικεῖς ἄνδρες, χρηστόφιλος.

Εὐτυχία δέ ἐστιν, ὧν ἡ τύχη ἀγαθῶν αἰτία, ταῦτα

[1362a] γίγνεσθαι καὶ ὑπάρχειν ἢ πάντα ἢ τὰ πλεῖστα ἢ τὰ μέγιστα. αἰτία δ᾽ ἐστὶν ἡ τύχη ἐνίων μὲν καὶ ὧν αἱ τέχναι, πολλῶν δὲ καὶ ἀτέχνων, οἷον ὅσων ἡ φύσις (ἐνδέχεται δὲ καὶ παρὰ φύσιν εἶναι)· ὑγιείας μὲν γὰρ τέχνη αἰτία, κάλλους δὲ καὶ μεγέθους φύσις. ὅλως δὲ τὰ τοιαῦτα τῶν ἀγαθῶν ἐστιν ἀπὸ τύχης ἐφ᾽ οἷς ἐστιν ὁ φθόνος. ἔστιν δὲ καὶ τῶν παρὰ λόγον ἀγαθῶν αἰτία τύχη, οἷον εἰ οἱ ἄλλοι ἀδελφοὶ αἰσχροί, ὁ δὲ καλός, ἢ οἱ ἄλλοι μὴ εἶδον τὸν θησαυρόν, ὁ δ᾽ εὗρεν, ἢ εἰ τοῦ πλησίον ἔτυχεν τὸ βέλος, τούτου δὲ μή, ἢ εἰ μὴ ἦλθε μόνος, ἀεὶ φοιτῶν, οἱ δὲ ἅπαξ ἐλθόντες διεφθάρησαν· πάντα γὰρ τὰ τοιαῦτα εὐτυχήματα δοκεῖ εἶναι.

Περὶ δὲ ἀρετῆς ἐπείπερ οἰκειότατος ὁ περὶ τοὺς ἐπαίνους τόπος, ὅταν περὶ ἐπαίνου ποιώμεθα τὸν λόγον, τότε διοριστέον.

***
Καλά γηρατειά είναι αυτά που έρχονται με αργό ρυθμό, δίχως λύπες και στενοχώριες· δεν έχει πράγματι καλά γεράματα ούτε αυτός που γερνάει γρήγορα ούτε αυτός που γερνάει μεν σιγά σιγά, με λύπες όμως και με στενοχώριες. Το πράγμα εξαρτάται, επίσης, από τα σωματικά χαρίσματα και από την καλή τύχη· γιατί αν δεν είναι κανείς απαλλαγμένος από αρρώστιες και αν δεν είναι σωματικά δυνατός, δεν γίνεται να μην υποφέρει· και, πάλι, δίχως καλή τύχη δεν θα μπορέσει να ζήσει για πολλά χρόνια χωρίς τα βάσανα των γηρατειών. Πέρα όμως από την υγεία και τη σωματική δύναμη υπάρχει και ένα άλλο στοιχείο που οδηγεί στη μακροβιότητα· πολλοί, πράγματι, είναι μακρόβιοι και δίχως να έχουν τα σωματικά αυτά χαρίσματα, η λεπτομερειακή όμως συζήτηση αυτού του θέματος δεν έχει αυτή τη στιγμή κανένα νόημα.

Η πολυφιλία και η χρηστοφιλία εύκολα γίνονται αντιληπτές, αν ορισθεί ο φίλος: Φίλος είναι το πρόσωπο που εργάζεται για να εξασφαλίσει σε κάποιον άλλον ό,τι θεωρεί πως είναι καλό γι᾽ αυτόν. Όποιος λοιπόν έχει πολλούς ανθρώπους που δείχνουν τέτοια διάθεση απέναντι του, αυτός είναι πολύφιλος· αν αυτοί είναι και χρηστοί άνθρωποι, τότε είναι χρηστόφιλος.

Καλή τύχη είναι

[1362a] να αποκτά κανείς και να έχει ή όλα ή τα πιο πολλά ή τα σημαντικότερα από τα αγαθά που οφείλονται στην τύχη. Η τύχη είναι αιτία μερικών αγαθών που μπορούν να παράγονται και από τις τέχνες, και πολλών όμως άλλων που δεν έχουν καμία σχέση με τις τέχνες, όπως π.χ. αυτών που η αρχή τους βρίσκεται στη φύση (δεν αποκλείεται, ωστόσο, η τύχη να είναι και αντίθετη προς τη φύση): αιτία της υγείας είναι η τέχνη, της ομορφιάς και του παραστήματος η φύση. Γενικά στην τύχη οφείλονται τα αγαθά που προκαλούν τον φθόνο. Η τύχη είναι επίσης η αιτία αγαθών που είναι πέρα από κάθε λογική προσδοκία, όπως π.χ. όταν όλα τα αδέρφια είναι άσχημα και μόνο ένα είναι όμορφο, ή οι άλλοι δεν είδαν τον θησαυρό, ενώ αυτός τον βρήκε, ή αν το βέλος πέτυχε τον διπλανό του και όχι αυτόν, ή αν κάποιος που σύχναζε σε ορισμένο μέρος ήταν ο μόνος που δεν πήγε εκεί, ενώ αυτοί που πήγαν εκεί για πρώτη φορά, βρήκαν τον θάνατο: όλα αυτά μοιάζουν να είναι παραδείγματα καλής τύχης.

Όσο για την αρετή, επειδή αυτή είναι ο στενότερα δεμένος με τις διάφορες μορφές επαίνου τόπος, θα δώσουμε τον ορισμό της, όταν θα μιλήσουμε για τον έπαινο.