ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (94-105)

[94] Οὔπω τοίνυν τοῦτ᾽ ἐστὶ δεινόν, εἰ καιροὶ πέπρανται τηλικοῦτοι καὶ συνεδρίαι καὶ συντάξεις, ἀλλὰ πολὺ τούτου δεινότερον φανήσεται ὃ μέλλω λέγειν. Εἰς γὰρ τοῦτο προήχθη Καλλίας μὲν ὁ Χαλκιδεὺς ὕβρεως καὶ πλεονεξίας, Δημοσθένης δέ, ὃν ἐπαινεῖ Κτησιφῶν, δωροδοκίας, ὥστε τὰς ἐξ Ὠρεοῦ συντάξεις καὶ τὰς ἐξ Ἐρετρίας, τὰ δέκα τάλαντα, ζώντων φρονούντων βλεπόντων ἔλαθον ὑμῶν ὑφελόμενοι, καὶ τοὺς ἐκ τῶν πόλεων τούτων συνέδρους παρ᾽ ὑμῶν μὲν ἀνέστησαν, πάλιν δὲ εἰς Χαλκίδα καὶ τὸ καλούμενον Εὐβοϊκὸν συνέδριον συνήγαγον. Ὃν δὲ τρόπον καὶ δι᾽ οἵων κακουργημάτων, ταῦτ᾽ ἤδη ἄξιόν ἐστιν ἀκοῦσαι.

[95] Ἀφικνεῖται γὰρ πρὸς ὑμᾶς οὐκέτι δι᾽ ἀγγέλων, ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ Καλλίας, καὶ παρελθὼν εἰς τὴν ἐκκλησίαν λόγους διεξῆλθε κατεσκευασμένους ὑπὸ Δημοσθένους. Εἶπε γὰρ ὡς ἥκοι ἐκ Πελοποννήσου νεωστὶ σύνταγμα συντάξας εἰς ἑκατὸν ταλάντων πρόσοδον ἐπὶ Φίλιππον, καὶ διελογίζετο ὅσον ἑκάστους ἔδει συντελεῖν, Ἀχαιοὺς μὲν πάντας καὶ Μεγαρέας ἑξήκοντα τάλαντα, τὰς δ᾽ ἐν Εὐβοίᾳ πόλεις ἁπάσας τετταράκοντα·

[96] ἐκ δὲ τούτων τῶν χρημάτων ὑπάρξειν καὶ ναυτικὴν καὶ πεζὴν δύναμιν· εἶναι δὲ πολλοὺς καὶ ἄλλους τῶν Ἑλλήνων οὓς βούλεσθαι κοινωνεῖν τῆς συντάξεως, ὥστε οὔτε χρημάτων οὔτε στρατιωτῶν ἀπορίαν ἔσεσθαι. Καὶ ταῦτα μὲν δὴ τὰ φανερά· ἔφη δὲ καὶ πράξεις πράττειν ἑτέρας δι᾽ ἀπορρήτων, καὶ τούτων εἶναί τινας μάρτυρας τῶν ἡμετέρων πολιτῶν, καὶ τελευτῶν ὀνομαστὶ παρεκάλει Δημοσθένην καὶ συνειπεῖν ἠξίου.

[97] Ὁ δὲ σεμνῶς πάνυ παρελθών, τόν τε Καλλίαν ὑπερεπῄνει, τό τε ἀπόρρητον προσεποιήσατο εἰδέναι, τὴν δ᾽ ἐκ Πελοποννήσου πρεσβείαν ἣν ἐπρέσβευσε, καὶ τὴν ἐξ Ἀκαρνανίας ἔφη βούλεσθαι ὑμῖν ἀπαγγεῖλαι. Ἦν δ᾽ αὐτῷ κεφάλαιον τῶν λόγων πάντας μὲν Πελοποννησίους ὑπάρχειν, πάντας δ᾽ Ἀκαρνᾶνας συντεταγμένους ἐπὶ Φίλιππον ὑφ᾽ ἑαυτοῦ, εἶναι δὲ τὸ σύνταγμα χρημάτων μὲν εἰς ἑκατὸν νεῶν ταχυναυτουσῶν πληρώματα καὶ εἰς πεζοὺς στρατιώτας μυρίους καὶ ἱππέας χιλίους,

[98] ὑπάρξειν δὲ πρὸς τούτοις καὶ τὰς πολιτικὰς δυνάμεις, ἐκ Πελοποννήσου μὲν πλέον ἢ δισχιλίους ὁπλίτας, ἐξ Ἀκαρνανίας δὲ ἑτέρους τοσούτους· δεδόσθαι δὲ ἁπάντων τούτων τὴν ἡγεμονίαν ὑμῖν· πραχθήσεσθαι δὲ αὐτὰ οὐκ εἰς μακράν, ἀλλ᾽ εἰς τὴν ἕκτην ἐπὶ δέκα τοῦ ἀνθεστηριῶνος μηνός· εἰρῆσθαι γὰρ ἐν ταῖς πόλεσιν ὑφ᾽ ἑαυτοῦ καὶ παρηγγέλθαι πάντας ἥκειν συνεδρεύσοντας Ἀθήναζε εἰς τὴν πανσέληνον. Καὶ γὰρ τοῦτο ἅνθρωπος ἴδιον καὶ οὐ κοινὸν ποιεῖ.

[99] Οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι ἀλαζόνες, ὅταν τι ψεύδωνται, ἀόριστα καὶ ἀσαφῆ πειρῶνται λέγειν, φοβούμενοι τὸν ἔλεγχον· Δημοσθένης δ᾽ ὅταν ἀλαζονεύηται πρῶτον μὲν μεθ᾽ ὅρκου ψεύδεται, ἐξώλειαν ἐπαρώμενος ἑαυτῷ, δεύτερον δέ, ἃ εὖ οἶδεν οὐδέποτε ἐσόμενα, τολμᾷ λέγειν ἀριθμῶν εἰς ὁπότ᾽ ἔσται, καὶ ὧν τὰ σώματα οὐχ ἑώρακε, τούτων τὰ ὀνόματα λέγει, κλέπτων τὴν ἀκρόασιν καὶ μιμούμενος τοὺς τἀληθῆ λέγοντας. Ἧι καὶ σφόδρα ἄξιός ἐστι μισεῖσθαι, ὅτι πονηρὸς ὢν καὶ τὰ τῶν χρηστῶν σημεῖα διαφθείρει.

[100] Ταῦτα δ᾽ εἰπὼν δίδωσιν ἀναγνῶναι ψήφισμα τῷ γραμματεῖ μακρότερον μὲν τῆς Ἰλιάδος, κενότερον δὲ τῶν λόγων οὓς εἴωθε λέγειν, καὶ τοῦ βίου ὃν βεβίωκε, μεστὸν δ᾽ ἐλπίδων οὐκ ἐσομένων καὶ στρατοπέδων οὐδέποτε συλλεγησομένων. Ἀπαγαγὼν δ᾽ ὑμᾶς ἄπωθεν ἀπὸ τοῦ κλέμματος καὶ ἀνακρεμάσας ἀπὸ τῶν ἐλπίδων, ἐνταῦθ᾽ ἤδη συστρέψας γράφει καὶ κελεύει ἑλέσθαι πρέσβεις εἰς Ἐρέτριαν οἵτινες δεήσονται τῶν Ἐρετριέων, πάνυ γὰρ ἔδει δεηθῆναι, μηκέτι διδόναι τὴν σύνταξιν ὑμῖν, τὰ πέντε τάλαντα, ἀλλὰ Καλλίᾳ, καὶ πάλιν ἑτέρους εἰς Ὠρεὸν πρὸς τοὺς Ὠρείτας πρέσβεις οἵτινες δεήσονται τὸν αὐτὸν Ἀθηναίοις καὶ φίλον καὶ ἐχθρὸν νομίζειν εἶναι.

[101] Ἔπειτα ἀναφαίνεται περὶ ἅπαντ᾽ ὢν ἐν τῷ ψηφίσματι πρὸς τῷ κλέμματι, γράψας καὶ τὰ πέντε τάλαντα τοὺς πρέσβεις ἀξιοῦν τοὺς Ὠρείτας μὴ ὑμῖν, ἀλλὰ Καλλίᾳ διδόναι. Ὅτι δ᾽ ἀληθῆ λέγω, ἀφελὼν τὸν κόμπον καὶ τὰς τριήρεις καὶ τὴν ἀλαζονείαν, ἀνάγνωθι καὶ τοῦ κλέμματος ἅψαι ὃ ὑφείλετο ὁ μιαρὸς καὶ ἀνόσιος ἄνθρωπος ὅν φησι Κτησιφῶν ἐν τῷδε τῷ ψηφίσματι διατελεῖν λέγοντα καὶ πράττοντα τὰ ἄριστα τῷ δήμῳ τῶν Ἀθηναίων.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[102] Οὐκοῦν τὰς μὲν τριήρεις καὶ τὴν πεζὴν στρατιὰν καὶ τὴν πανσέληνον καὶ τοὺς συνέδρους λόγῳ ἠκούσατε, τὰς δὲ συντάξεις τῶν συμμάχων, τὰ δέκα τάλαντα, ἔργῳ ἀπωλέσατε.

[103] Ὑπόλοιπον δ᾽ εἰπεῖν ἐστί μοι ὅτι λαβὼν τρία τάλαντα μισθὸν τὴν γνώμην ταύτην ἔγραψε Δημοσθένης, τάλαντον μὲν ἐκ Χαλκίδος παρὰ Καλλίου, τάλαντον δ᾽ ἐξ Ἐρετρίας παρὰ Κλειτάρχου τοῦ τυράννου, τάλαντον δ᾽ ἐξ Ὠρεοῦ, δι᾽ ὃ καὶ καταφανὴς ἐγένετο, δημοκρατουμένων τῶν Ὠρειτῶν καὶ πάντα πραττόντων μετὰ ψηφίσματος. Ἐξανηλωμένοι γὰρ ἐν τῷ πολέμῳ καὶ παντελῶς ἀπόρως διακείμενοι, πέμπουσι πρὸς αὐτὸν Γνωσίδημον τὸν Χαριγένους υἱὸν τοῦ δυναστεύσαντός ποτε ἐν Ὠρεῷ, δεησόμενον τὸ μὲν τάλαντον ἀφεῖναι τῇ πόλει, ἐπαγγελλόμενον δ᾽ αὐτῷ χαλκῆν εἰκόνα σταθήσεσθαι ἐν Ὠρεῷ.

[104] Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο τῷ Γνωσιδήμῳ ὅτι ἐλαχίστου χαλκοῦ οὐδὲν δέοιτο, τὸ δὲ τάλαντον διὰ τοῦ Καλλίου εἰσέπραττεν. Ἀναγκαζόμενοι δὲ οἱ Ὠρεῖται καὶ οὐκ εὐποροῦντες, ὑπέθεσαν αὐτῷ τοῦ ταλάντου τὰς δημοσίας προσόδους, καὶ τόκον ἤνεγκαν Δημοσθένει τοῦ δωροδοκήματος δραχμὴν τοῦ μηνὸς τῆς μνᾶς, ἕως τὸ κεφάλαιον ἀπέδοσαν.

[105] Καὶ ταῦτ᾽ ἐπράχθη μετὰ ψηφίσματος τοῦ δήμου. Ὅτι δὲ ἀληθῆ λέγω, λαβέ μοι τὸ ψήφισμα τῶν Ὠρειτῶν.

ΨΗΦΙΣΜΑ
Τοῦτ᾽ ἐστὶ τὸ ψήφισμα, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, αἰσχύνη μὲν τῆς πόλεως, ἔλεγχος δὲ οὐ μικρὸς τῶν Δημοσθένους πολιτευμάτων, φανερὰ δὲ κατηγορία Κτησιφῶντος· τὸν γὰρ οὕτως αἰσχρῶς δωροδοκοῦντα οὐκ ἔστιν ἄνδρα γεγονέναι ἀγαθὸν, ἃ τετόλμηκεν οὗτος ἐν τῷ ψηφίσματι γράψαι.

***
[94] Ότι τυχαίνει να έχουν ξεπουληθεί τόσο μεγάλες ευκαιρίες για την πόλη, συμμετοχές σε συνέδρια και συνεισφορές, δεν είναι αυτό το φοβερό, αλλά πολύ πιο φοβερό από αυτό θα φανεί αυτό που πρόκειται να πω. Ο Καλλίας λοιπόν από τη Χαλκίδα οδηγήθηκε σε τέτοιο σημείο ιταμότητας και πλεονεξίας, και ο Δημοσθένης, που επαινεί ο Κτησιφών, σε τέτοιο βαθμό δωροδοκίας, ώστε υπεξαίρεσαν τις εισφορές από τον Ωρεό και την Ερέτρια, τα δέκα τάλαντα, χωρίς να το αντιληφθείτε, ενώ ζούσατε, είχατε μυαλό και μάτια, και πήραν από σας τους συνέδρους αυτών των πόλεων, τους πήγαν πάλι στη Χαλκίδα και συγκάλεσαν το αποκαλούμενο Ευβοϊκό συνέδριο. Με ποιο τρόπο όμως και με ποια τερατουργήματα, αξίζει να ακούσετε τώρα αυτά.

[95] Έρχεται λοιπόν εδώ ο Καλλίας, όχι μέσω αντιπροσώπων αλλά προσωπικά ο ίδιος. Παρουσιάστηκε στην Εκκλησία του Δήμου και έβγαλε λόγο φτιαγμένο από τον Δημοσθένη. Είπε ότι είχε έρθει πρόσφατα από την Πελοπόννησο, όπου έκανε έρανο, για να συγκεντρωθούν εκατό τάλαντα εναντίον του Φιλίππου. Υπολόγιζε και τι ποσό έπρεπε να συνεισφέρει ο καθένας τους· όλοι οι Αχαιοί μαζί με τους Μεγαρείς εξήντα τάλαντα και όλες μαζί οι πόλεις της Εύβοιας σαράντα.

[96] Με τα χρήματα αυτά, έλεγε, θα εξοπλιζόταν μια δύναμη τόσο σε στόλο όσο και σε στρατό ξηράς· προσέθετε ακόμη ότι υπάρχουν και πολλοί άλλοι Έλληνες που επιθυμούν να συνεισφέρουν· συνεπώς, δεν θα υπάρξει πρόβλημα ούτε χρημάτων ούτε στρατιωτών. Αυτά ήταν όσα τάχα αποκάλυψε· γιατί είπε ότι είχε και άλλες συνεννοήσεις, μυστικές, για τις οποίες μάρτυρες είναι κάποιοι δικοί μας συμπολίτες· τελειώνοντας μάλιστα, καλούσε ονομαστικά τον Δημοσθένη και του ζητούσε να επιβεβαιώσει τα λόγια του.

[97] Ο Δημοσθένης, αφού ανέβηκε στο βήμα με πολλή σοβαρότητα, άρχισε να εκθειάζει τον Καλλία, προσποιήθηκε ότι γνώριζε τις μυστικές επαφές και είπε ότι επιθυμούσε να σας ενημερώσει για τα αποτελέσματα από τη διπλωματική αποστολή σας στην Πελοπόννησο, στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος, και για τις εντυπώσεις του από την Ακαρνανία. Σε γενικές γραμμές, είπε ότι με δικές του ενέργειες ήταν στο πλευρό τους όλοι οι Πελοποννήσιοι, ότι είχε καταφέρει να συνεισφέρουν χρήματα όλοι οι Ακαρνάνες εναντίον του Φιλίππου και ότι το ποσό των χρημάτων από τις συνεισφορές ήταν αρκετό για την επάνδρωση εκατό ταχύπλοων σκαφών και για τη δημιουργία στρατεύματος δέκα χιλιάδων πεζικάριων και χιλίων ιππέων·

[98] επιπλέον, θα είχαν στη διάθεσή τους τις δυνάμεις των ντόπιων πολιτών, από την Πελοπόννησο περισσότερους από δύο χιλιάδες οπλίτες και άλλους τόσους από την Ακαρνανία. Η ηγεσία όλων αυτών των δυνάμεων είχε τάχα δοθεί σε σας· όλα αυτά, έλεγε, δεν θα αργούσαν να πραγματοποιηθούν· ως τις 16 κιόλας του Ανθεστηριώνα θα είχαν γίνει, γιατί ο ίδιος είχε μιλήσει στις πόλεις και είχε δώσει εντολή να έρθουν με την πανσέληνο όλοι οι σύνεδροι στην Αθήνα. Αυτός εδώ ο άνθρωπος ενεργεί όχι όπως όλοι αλλά με έναν δικό του αποκλειστικά τρόπο.

[99] Οι άλλοι απατεώνες δηλαδή, όταν λένε ψέματα, προσπαθούν να μιλήσουν αόριστα και με ασάφεια, επειδή φοβούνται τον έλεγχο. Ο Δημοσθένης όμως, όταν εξαπατά, αρχίζει με όρκο για τα ψέματα που λέει και καταριέται να καταστραφεί αν λέει ψέματα· εν συνεχεία, για όσα είναι σίγουρος ότι δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ, έχει το θράσος να μιλάει γι᾽ αυτά, προσδιορίζοντας ακριβώς πότε θα γίνουν, και αναφέρει ονόματα ανθρώπων, των οποίων τα πρόσωπα δεν έχει δει ποτέ, εξαπατώντας τους ακροατές καθώς μιμείται αυτούς που λένε την αλήθεια. Έτσι, του αξίζει πολύ μεγάλο μίσος και γι᾽ αυτό ακριβώς, για το ότι, καθώς είναι απατεώνας, καταστρέφει και τα σημάδια από τα οποία αναγνωρίζονται οι καλοί άνθρωποι.

[100] Αυτά είπε και έδωσε στον γραμματέα να διαβάσει ψήφισμα μακροσκελέστερο από την Ιλιάδα αλλά πιο κενό από τα όσα συνήθως λέει και από τη ζωή που έχει ζήσει, γεμάτο ελπίδες από πράγματα που δεν επρόκειτο να συμβούν και για στρατεύματα που δεν θα συγκεντρώνονταν ποτέ. Αφού με αυτά απομάκρυνε την προσοχή σας από την κλοπή που είχε κατά νου και σας κρέμασε από αυτές τις ελπίδες, τότε πλέον, αφού σας παγίδεψε, εισηγείται ψήφισμα και προτείνει να εκλέξετε αντιπροσώπους για την Ερέτρια, με σκοπό να ζητήσουν από τους Ερετριείς —ήταν δηλαδή μεγάλη ανάγκη να τους παρακαλέσουν— να μην καταβάλλουν στο εξής τη συνεισφορά των πέντε ταλάντων σε σας αλλά στον Καλλία· πρότεινε επίσης να εκλέξετε άλλους αντιπροσώπους για τον Ωρεό, που θα σταλούν στους Ωρείτες για να ζητήσουν από αυτούς να έχουν τους ίδιους φίλους και εχθρούς με τους Αθηναίους.

[101] Εδώ, εξάλλου, σ᾽ αυτό το ψήφισμα, φαίνεται πως είναι εντελώς βυθισμένος στην απάτη, αφού πρότεινε να αξιώσουν οι αντιπρόσωποι από τους Ωρείτες να καταβάλλουν τα πέντε τάλαντα όχι σε σας αλλά στον Καλλία. Για την αλήθεια των όσων λέω, διάβασε, γραμματέα, το ψήφισμα και, παραλείποντας τα μεγάλα λόγια, τις τριήρεις και τις καυχησιές του, περιορίσου στα σχετικά με την κλοπή που έκανε ο βρομερός και ανόσιος αυτός άνθρωπος, για τον οποίο ο Κτησιφών, σε αυτό εδώ το ψήφισμα, υποστηρίζει πως δεν παύει να λέει και να κάνει το καλύτερο για το λαό των Αθηναίων.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[102] Οι τριήρεις λοιπόν, το πεζικό, η πανσέληνος και οι σύνεδροι ήταν μόνο λόγια· στην πράξη όμως εκείνο που χάσατε ήταν οι συνεισφορές των συμμάχων, τα δέκα τάλαντα.

[103] Μου υπολείπεται να αναφέρω ότι, για να εισηγηθεί αυτή την πρόταση ο Δημοσθένης, πήρε αμοιβή τρία τάλαντα, ένα από τη Χαλκίδα από τον Καλλία, ένα άλλο από την Ερέτρια από τον Κλείταρχο τον τύραννο, και το τρίτο από τον Ωρεό. Από το τελευταίο μάλιστα αποκαλύφθηκε, επειδή οι Ωρείτες είχαν δημοκρατικό πολίτευμα και προέβαιναν σε όλες τους τις ενέργειες με ψηφίσματα. Καθώς λοιπόν ήταν εξαντλημένοι οικονομικά από τον πόλεμο και είχαν περιέλθει σε εντελώς δύσκολη κατάσταση, έστειλαν στον Δημοσθένη τον Γνωσίδημο, τον γιο του Χαριγένη, ισχυρού παράγοντα στον Ωρεό κατά το παρελθόν, για να τον παρακαλέσει να χαρίσει το τάλαντο στην πόλη, με την υπόσχεση ότι θα του έστηναν χάλκινο ανδριάντα στον Ωρεό.

[104] Εκείνος όμως απάντησε στον Γνωσίδημο ότι το τελευταίο πράγμα που χρειαζόταν ήταν ο χαλκός, και προσπαθούσε να εισπράξει το τάλαντο μέσω του Καλλία. Οι Ωρείτες, κάτω από την πίεση της ανάγκης και μην έχοντας πόρους, υποθήκευσαν σ᾽ αυτόν για το τάλαντο τα έσοδα του δημοσίου και πλήρωσαν στον Δημοσθένη για τη δωροδοκία τόκο μία δραχμή τον μήνα για κάθε μνα, εωσότου αποπλήρωσαν το κεφάλαιο.

[105] Και αυτό έγινε με ψήφισμα του λαού. Ότι λέω την αλήθεια, πιάσε μου το ψήφισμα των Ωρειτών.

ΨΗΦΙΣΜΑ
Αυτό το ψήφισμα, πολίτες Αθηναίοι, αποτελεί ντροπή για την πόλη μας· ωστόσο, είναι μεγάλη απόδειξη της πολιτικής του Δημοσθένη και φανερή κατηγορία εναντίον του Κτησιφώντα. Γιατί όποιος τόσο αδιάντροπα δωροδοκείται είναι αδύνατο να υπήρξε ενάρετος πολίτης, πράγμα που έχει το θράσος να γράψει στο ψήφισμά του ο Κτησιφών.

Γιατί στις μέρες μας μιλάμε για Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία;

Ζούμε σε μια περίοδο γενικευμένης αμφισβήτησης αξιών, ιδεών, θεσμών και προσώπων. Η λεγόμενη κρίση είναι υπερεθνικό φαινόμενο που έχει συγκεκριμένες αιτίες και προδιαγεγραμμένη εξέλιξη. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι το πότε και πώς θα εκδηλωθεί κάτι,  ξέρουμε όμως ότι κάτι θα γίνει. Γενική είναι η διαπίστωση πως η δημοκρατία όχι σπάνια είανι  «ένα πουκάμισο αδειανό». Όλη η κρίση συνδέεται, προέρχεται, αντανακλά την πολιτική οργάνωση (πόλη – πολιτική – πολιτισμό) – το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα. Είναι πάντως πολύ ενδιαφέρον το φαινόμενο, οι αναφερόμενοι στην κρίση του πολιτικού συστήματος να φέρνουν ως δυνατότητα λύσης των προβλημάτων την αρχαία ελληνική δημοκρατία. Για να το πούμε αλλιώς, γιατί μετά από δυο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια μιλάμε ακόμη για την αρχαία ελληνική δημοκρατία;

 

            Για να απαντήσουμε σε τούτη την εύλογη απορία, θα χρησιμοποιήσουμε πολύ συνοπτικά το σκεπτικό δύο σύγχρονων διανοητών, ενός έλληνα και μιας γαλλίδας, του Κορνήλιου Καστοριάδη και της Jacqueline de Romilly. Για όσους ενδιαφέρονται, τα έργα τους είναι μια πλούσια δεξαμενή προβληματισμού σύγχρονου, μα κύρια εμποτισμένου από ανθρωπισμό και ρεαλισμό.

 

            Ένα χρήσιμο και συνάμα μικρό σε έκταση βιβλίο του κωνσταντινοπουλίτη Κορνήλιου Καστοριάδη είναι το «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα», μια ομιλία του 1984. Το βιβλίο αυτό είναι το απόσταγμα της πολύχρονης ενασχόλησής του με τα σχετικά θέματα, για μας τους μη ειδικούς.

 

  Ο Καστοριάδης αναφέρεται στα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας πού ήταν άμεση και συμμετοχική, στο ρόλο της αμφισβήτησης, στη σχέση επίσης δημοκρατίας και φιλοσοφίας. Αναδεικνύει τις βασικές διαφορές της πόλης των αρχαίων χρόνων και του κράτους της νεότερης εποχής. Το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη  μου, είναι πως υποστηρίζει ότι η άμεση δημοκρατία ήταν η πρώτη λειτουργία της αμερικανικής επανάστασης και των εργατικών συνδικάτων, το ίδιο και η ανακλητότητα των προσώπων που ασχολούνται με τα κοινά. Παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Καστοριάδη :

 

« Η αρχαία Ελλάδα δεν είναι πρότυπο, ούτε μοντέλο προς μίμηση, όπως άλλωστε δεν μπορεί να είναι κανένα ιστορικό έργο σε οποιοδήποτε τομέα. Θεωρώ, όμως, ότι πρέπει να λειτουργήσει για μας σαν γονιμοποιημένο σπέρμα, δεδομένου ότι μας επιτρέπει να δούμε εν τη γενέσει τους πληθώρα στοιχείων πάντοτε επίκαιρων – μπορεί και πρέπει να είναι για μας κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών».

 

            Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η αιωνία ελληνίς σε πολλά βιβλία της αναφέρεται στην αρχαία ελληνική δημοκρατία, τραγωδία και πολιτισμό γενικότερα. Παραπέμπω στο βιβλίο της «Πόσο επίκαιρη είναι η Αθηναϊκή δημοκρατία σήμερα;», που κυκλοφόρησε το 2009 στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ερμής. Στο βιβλίο αυτό η Ρομιγύ συζητά με έναν  νέο διανοούμενο, οπότε αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει μια φρέσκια γλώσσα.

 

            Μέσα από τις αναλύσεις της η γαλλίδα σύγχρονη ελληνίστρια δείχνει ότι το δημοκρατικό πνεύμα ξεκινά από την Ιλιάδα και τον Ηρόδοτο, αποθεώνεται μέσα στην τραγωδία και ολοκληρώνεται στην πράξη ανάμεσα σε δύο πολέμους : τους Περσικούς και τον Πελοποννησιακό. Εξετάζει τη σχέση ηθικής και πολιτικής, αποθεώνει το ρόλο της παιδείας, τονίζοντας το ρόλο της ελευθερίας, της ισότητας και της ομόνοιας στη δημοκρατία. Όπως ο Καστοριάδης έτσι και η Ρομιγύ αντιπαραβάλλει την αρχαιοελληνική με τη νεότερη δημοκρατία.

 

            Παραθέτω κάποια αποσπάσματα της Ρομιγύ από το βιβλίο που αναφέραμε :

 

«Το ουσιώδες παραμένει ότι ο λαός είναι ο αρχηγός, συμμετέχει άμεσα στις συνελεύσεις και αποφασίζει με κυρίαρχο τρόπο», σε σχέση με το σήμερα παρατηρεί «πρέπει με κάθε κόστος να αντικαταστήσουμε αυτήν την άμεση συμμετοχή με μια ενίσχυση της τοπικής συλλογικής συμμετοχής και μια καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με όλα τα προβλήματα τα οποία μας αφορούν». Αναφέρεται – πάντοτε σε σχέση με την αρχαιοελληνική παράδοση –  στη δημαγωγία και στην ευθύνη του λαού, σημειώνοντας «Στη δημοκρατία ζητείται από τον καθένα να παρεμβαίνει ή τουλάχιστον να ψηφίζει γνωρίζοντας τις συνέπειες» και καταλήγει « το ζήτημα της παιδείας είναι συνδεδεμένο με το πρόβλημα της Δημοκρατίας».

 

            Οι μορφωμένοι πολίτες, για να συνδυάσουμε κατά κάποιο τρόπο την προσέγγιση του Καστοριάδη με την προσέγγιση της Ρομιγύ, οι μορφωμένοι πολίτες συγκροτούν την πόλη και αποτελούν ταυτοχρόνως οι ίδιοι δύναμη αυτοεξέλιξης της κοινωνίας τους. Δεν αρκεί να συγκροτούμε μια ευνομούμενη πολιτεία, πρέπει να έχουμε και τη δυνατότητα αντιμετώπισης των όποιων προβλημάτων και τη δυνατότητα αυτο-βελτίωσης. Αυτό το πρίσμα και σύμπλεγμα προσέγγισης και ανάδειξης βρίσκουμε στην αρχαία ελληνική δημοκρατία.

 

            Κλείνοντας, θα ήθελα, προεκτείνοντας τις παραπάνω προσεγγίσεις, να σημειώσω ότι η σύγχρονη άμεση ψηφιακή δημοκρατία, με τα διάφορα δίκτυα και διαδίκτυα, είναι δυνατό κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να προσφέρει ελευθερία και να δίνει ενεργό ρόλο στους πολίτες στη λήψη αποφάσεων και στη διαβούλευση.

 

            Η Ψηφιακή αναγέννηση της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας είναι για μας μια πρόκληση, μια πρόταση, μια νέα ανάγνωση του αρχαιοελληνικού παρελθόντος στο οικουμενικό μέλλον.

Όταν δεν μπορείς να κλείσεις τον κύκλο, τετραγώνισέ τον

Αυτά τα φώτα ρίχνουν σκιές στην οθόνη σου πάλι. Ο κόσμος συνεχίζει να φαίνεται θολός μπροστά σου. Ασάφεια κυβερνάει όλες τις πληροφορίες σου, γινόμενη μια αληθινή εμπειρία όπου τίποτα δε φαίνεται να τελειώνει. Ούτε, όμως, και να αρχίζει.

Συνεχίζεις να κάνεις κύκλους γύρω της και γυρνάς στο ίδιο σημείο και πάλι. Σαν ένα απόδημο που γυρνάει στον τόπο του και τον ανακαλύπτει ξανά. Για λίγο νιώθεις άνετα, τολμάς και να νιώσεις ευτυχία, έχοντας απαλλαχθεί από κάθε νόρμα, συμβαδίζοντας με την παράλληλη γραμμή που εύχεσαι να καθορίσει τη σκέψη σου. Αυτή που διαγράφει την πορεία προς την έξοδο, το δρόμο προς την απόδραση. Αφήνοντας πίσω αυτό το κυκλικό σχήμα που σε περικυκλώνει.

Σύντομα συνειδητοποιείς ότι ο κύκλος έχει απλώσει τα όριά του επίτηδες, ώστε να μην καταφέρεις να τα δεις και να σε πείσει ότι ίσως και ποτέ να μην υπήρξε. Ωστόσο παραμένεις στην περιοχή του. Απλά μακριά απ’ το τέλος του κύκλου. Μακριά απ’ το σύνορο που χωρίζει το εσωτερικό του με την ελευθερία σου.

Πολύ κοντά είναι και πολύ τρομακτικά, έτσι κατάφερε να σε ξεγελάσει ανακατεύοντας την χαρά της ελευθερίας τον κινήσεών σου με το φόβο αν θα υπάρχουν κι έξω από αυτόν. Σε βάρος πάντα του πάθους σου για ελευθερία που εξανεμίζεται αργά.

Αυτή είναι μια συνηθισμένη τακτική που κάθε είδος σκλαβιάς χρησιμοποιεί. Σε κάνει να νιώθεις χαλαρά αρκεί να κινείσαι εντός των ορίων της. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο δεν μπορείς να φανταστείς κάτι πέρα από αυτή. Επομένως ο φόβος σου γίνεται το ψυγείο που συντηρεί όλες σου τις αλυσίδες.

Γιατί εάν βρεις την τόλμη να τις σπάσεις, καλείσαι να αντιμετωπίσεις την ανακάλυψη του κενού. Του δικού σου. Παλιά νέα αυτά, σωστά; Δεν εμφανίστηκε τώρα αυτό. Παλιά κι όμως ακόμα τόσο επίκαιρα. Το κενό φέρνει συνήθως πάντα μαζί τη μεγαλύτερη ανακάλυψη από όλες. Την ευθύνη. Κι εκεί ακριβώς στρώνει και κοιμάται ο φόβος.

Να αναλάβεις την ευθύνη, να καταλάβεις ότι εσύ είσαι ο μόνος δημιουργός αυτών των συνεχιζόμενων κύκλων γύρω σου. Αυτών των στρογγυλεμένων συνόρων που σε κρατάνε στο ίδιο μέρος. Κύκλους που δεν έχουν τίποτα να σε διδάξουν. Δίνες που σου κλέβουν τη φαντασία.

Αυτή την περιστροφή γύρω σου που σε κάνει να ξαναζείς όλα σου τα λάθη, τις κακές επιλογές, τις αποτυχίες, τα σπασμένα όνειρα και τις χαμένες ελπίδες. Δε σε αφήνει να φύγεις. Σε χρειάζεται περισσότερο από ό,τι εσύ αυτόν, απλά επειδή ο κύκλος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εσένα. Εσύ, όμως, μπορείς.

Μπορείς να διαμορφωθείς. Να τετραγωνίσεις τα πράγματα στο δικό σου σχήμα όποια στιγμή το επιλέξεις. Σταμάτα να κοροϊδεύεις τον εαυτό σου ότι το σχήμα σε επιλέγει. Εσύ έχεις την αποκλειστική ευθύνη για τη μορφή του. Σχημάτισε όλες σου τις γραμμές ομοίως κι αρμονικά θα συναντήσουν η μία την άλλη, κάνοντας ένα σχήμα ομοιόμορφο που θα ζυγίζει το ίδιο σε όλες του τις πλευρές.

Αυτή η επαναλαμβανόμενη δίνη που γυρνάει γύρω σου, που πατάς μέσα της, σε κάνει να νομίζεις ότι μια μέρα θα γίνει και πραγματικότητα. Ότι θα γίνει μια βάσιμη αλήθεια στη ζωή σου. Όμως δεν είναι στέρεη. Δεν μπορεί να ισορροπήσει σε καμία επιφάνεια, καθώς το στρογγυλό της σχήμα την κάνει να κυλάει αντί να στέκεται.

Έτσι πριν σπαταλήσεις όλο σου το χρόνο σε ένα ασταθή κύκλο, σπάσε τον και με τα κομμάτια του φτιάξε το δικό σου τετράγωνο καταφύγιο. Τη δική σου σίγουρη περιοχή. Δε χρειάζεται να είναι πολυτελής. Δεν είναι ανάγκη να θυμίζει σπίτι ή παλάτι. Είναι ανάγκη να είναι δική σου. Δε χρειάζεσαι βασίλειο για να κυβερνήσεις ούτως ή άλλως.

Εγκατέστησε τους κανόνες σου στην περιοχή σου. Κατέκτησε ό,τι ζει μέσα σου, ό,τι κάνει το στήθος σου να πάλλεται. Χτίσε τους τοίχους σου, διακόσμησε τους με ό,τι δε σε αφήνει να κοιμηθείς τα βράδια και θα έχεις όλη τη δύναμη που χρειάζεσαι για το σχήμα σου.

Με αυτή τη δύναμη θα αντιμετωπίσεις τον κύκλο Γολιάθ μόνο με τη βοήθεια της σφεντόνας σου. Χρειάζεται μόνο να στοχεύεις ευθεία και σταθερά στο στρογγυλό του κεφάλι. Γιατί μέσα μας υπάρχει μια λέξη, ένας ήχος που αδυνατούμε να προφέρουμε, αδυνατούμε να βγάλουμε έξω. Κι αυτό είναι κι αυτό που ήμαστε. Ούρλιαξέ το καθώς ο Γολιάθ θα σωριάζεται στο έδαφος.

Ακούγοντας το Σώμα

Πριν από τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, η σχέση σώματος και ψυχής ακολουθεί την ιστορία του ανθρώπινου είδους. Οι πρωτόγονες κοινωνίες πίστευαν στις δυνάμεις των πνευμάτων και του εξορκισμού.

 

Ο Σωκράτης δίδασκε ότι το σώμα δε θεραπεύεται χωρίς την ψυχή, ο Γαληνός ανέπτυξε τη «χημική θεωρία» του, δηλαδή ότι οι ασθένειες προέρχονται από τη διαταραχή των υγρών (χυμοί) του σώματος και ο Ιπποκράτης θεράπευε με αυτές τις πεποιθήσεις. Ο Πλάτων διαφοροποιήθηκε από τη γνώμη που θέλει το γερό σώμα να κάνει καλή ψυχή, ενώ ο ίδιος πρέσβευε ότι η καλή ψυχή, με την αρετή της, βελτιώνει όσο το δυνατόν το σώμα.

 

Σε περίπτωση δε, ασθενειών του σώματος, υποστήριζε την αρχή ότι δεν είναι δυνατό να γιατρεύεται το σώμα με το σώμα, αλλά αντιθέτως η ψυχή με την αρετή της είναι αυτή που γιατρεύει το σώμα, ενώ εάν είναι «κακή», δε θα τα καταφέρει ούτε εκείνη. Τέλος, ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι η νόηση δεν υπάρχει χωρίς το σώμα και η ψυχή είναι εκείνη που προσδίδει στο σώμα την ατομικότητα και τη σημασία του. Αργότερα, η θρησκεία θεώρησε την αμαρτία (ενοχή) ως αιτία ασθένειας, δηλαδή ως μια μορφή θεϊκής τιμωρίας.   

 

Σήμερα, οι έρευνες στρέφονται στα σημεία επαφής των ενδοψυχικών γεγονότων και των ερευνητικών δεδομένων της Νευροβιολογίας, στο πώς δηλαδή «διαβάζει» ο εγκέφαλος τις ψυχολογικές εμπειρίες και πώς τις μεταφράζει σε συμπεριφορά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι ψυχοσωματικές ασθένειες ξεκινούν από την περιοχή της επιθυμίας, η ικανοποίηση της οποίας δεν εξαρτάται από το ίδιο το άτομο, αλλά από άλλους παράγοντες ή άτομα, με τα οποία δεν έχει κανείς τη δυνατότητα να συνδιαλλαγεί και να διαπραγματευθεί την ικανοποίηση της επιθυμίας. Το αποτέλεσμα αυτής της ασυνείδητης διεργασίας είναι να βιώνει μια κατάσταση αδυναμίας, όμοια με αυτή του μικρού παιδιού, που εξαρτάται ολοκληρωτικά από τη μητέρα του.

 

Το γεγονός ότι ψυχικοί παράγοντες επιδρούν καθοριστικά στην υγεία μας είναι, άλλωστε, ήδη γνωστό στη «λαϊκή σοφία», εξ’ ου και το πλούσιο ψυχοσωματικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε καθημερινά – δεν μπορώ να το χωνέψω, μου ραγίζει την καρδιά... Εν τέλει ζούμε ενσαρκωμένοι σε ένα σώμα με το οποίο κινούμαστε, συναντιόμαστε, αγαπάμε και φυσικά ερχόμαστε σε επαφή με τις ανάγκες μας και αλληλεπιδρούμε με τους άλλους. Το σώμα είναι μέρος του εαυτού μας, όπως είναι και οι σκέψεις μας, η φαντασία μας, οι ιδέες μας, τα συναισθήματά μας. Το σώμα είναι αυτό το οποίο εισάγει τον άνθρωπο στο Είναι και στον κόσμο. Είναι ίσως το μόνο μέρος του οργανισμού που μιλάει αυθεντικά, χωρίς να μπερδεύεται και να διστάζει, χωρίς να αποκρύπτει και ενθυμούμενο όλα όσα ο άνθρωπος σκέφτεται, αισθάνεται και τον διακατέχουν.

 

Πράγματι το συναίσθημα δεν υπάρχει κάπου αόριστα. Εγκαθίσταται στο σώμα μας και, όπως μας δείχνει και η ετυμολογία της λέξης, μας κινεί κυριολεκτικά – συν- αίσθημα. Ο θυμός, ο φόβος, η χαρά, η λύπη κινούν κυριολεκτικά το σώμα μας. Αλλάζουν την έκφραση του προσώπου μας εφόσον συγκεκριμένοι μύες κινούνται με απόλυτα συγκεκριμένο τρόπο. Τέτοιον που οικουμενικά οι εκφράσεις αυτές να είναι αναγνωρίσιμες και διακεκριμένες σε κάθε συναίσθημα. Όλα τα συναισθήματα μας προτρέπουν να μείνουμε ή να φύγουμε από συγκεκριμένες καταστάσεις ή να αναλάβουμε κάποια δράση. Για να το κατορθώσουμε αυτό ο οργανισμός μας παράγει αδρεναλίνη, μια ορμόνη που χύνεται με αφθονία στον οργανισμό, πριν ακόμα συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος ή την αιτία του συναισθήματος. Έτσι, ο οργανισμός μας, μας προφυλάσσει από το να μείνουμε παγωμένοι και ανήμποροι. Η καρδιά μας χτυπά με ένταση για να στείλει το αίμα παντού, να μας ζεστάνει και να μας δώσει την απαιτούμενη ενέργεια για να τα βγάλουμε πέρα. Οι πνεύμονές μας κινούνται με ένταση για να μας βοηθήσουν να ανταποκριθούμε στην μεγαλύτερη ζήτηση οξυγόνου. Οι πόνοι του σώματος υποχωρούν. Το στομάχι αναστέλλει την πέψη και η προσοχή μας στρέφεται σε σημεία διαφυγής ή στην αναζήτηση κάποιου εργαλείου ή όπλου προκειμένου να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τον ενδεχόμενο κίνδυνο. Παρατηρούμε, επομένως, μια άριστη και άρρηκτη συνεργασία πνεύματος και σώματος μέσω συναισθήματος. Όλα ξεκινούν από το πνεύμα μας. 

 

Τι γίνεται όταν προσπαθούμε να αναστείλουμε τα συναισθήματα, να τα καταπιέσουμε, να φέρουμε εμπόδια στην επαφή; Τότε, ο μεν οργανισμός θα λειτουργήσει όπως πρέπει, ενώ η αδρεναλίνη δεν θα μπορέσει να υποχωρήσει αφού δεν θα πάρει σωστά το μήνυμα ότι ο κίνδυνος έχει φύγει. Ο κίνδυνος σε αυτή την περίπτωση είναι η χρονιότητα της κατάστασης συναγερμού σε επίπεδα τέτοια που δεν γίνονται αντιληπτά από τον οργανισμό, ώστε να αναλάβει τη δουλειά του, δηλαδή να τα αναστείλει. Και η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι ένα χρόνιο στρες.

 

Βασική αρχή της Gestalt όπως την έθεσε ο ιδρυτής της, ο Perls, είναι ότι η ψυχολογική υγεία και ασθένεια περιγράφονται απλά. Υγεία είναι η σύνδεσή μας και ασθένεια η απομάκρυνσή μας από τον εαυτό μας, μια αντίληψη που βρίσκεται πολύ κοντά σε πολλές παραδοσιακές αντιλήψεις που πρεσβεύουν ότι η ασθένεια δεν υπάρχει. Σύμφωνα με αυτές, η ασθένεια μπορεί να χαρακτηριστεί ως σημάδι ανισορροπίας που προέρχεται τις περισσότερες φορές από τη συμπεριφορά, συνειδητή ή ασυνείδητη. Βάσει αυτής της αντίληψης, τα συμπτώματα είναι οι ορατές ενδείξεις μιας φυσικής ή ψυχικής ανισορροπίας, η οποία είναι μη ορατή.

 

Εντέλει, τα συμπτώματα είναι σύμμαχοι που μας φέρνουν πολύτιμες πληροφορίες στο τι πρέπει να κάνουμε για επαναφορά της ισορροπίας του οργανισμού.

Η διαχείριση του φθόνου

Ο φαύλος κύκλος του φθόνου που ακολουθείται συνήθως είναι ο εξής: θυμός, ενοχή (για το ότι νιώσαμε φθόνο), μείωση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Και πάλι από την αρχή. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν αντιλαμβανόμαστε καν εμείς οι ίδιοι πως βιώνουμε αισθήματα φθόνου, καθώς αυτό συμβαίνει ασυνείδητα.

Ο φθόνος είναι το έλκος της ψυχής – Σωκράτης

Όπως λοιπόν και πολλά άλλα συναισθήματα, οφείλουμε να έρθουμε σε επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο, να αναγνωρίσουμε τον φθόνο ώστε μετέπειτα να τον διαχειριστούμε. Αιτίες του φθόνου, όπως προαναφέρθηκε, είναι σαφώς ελλείψεις και στερήσεις, υλικές και συναισθηματικές, κατά την παιδική ηλικία, αίσθηση παραμέλησης, είσπραξη αδιαφορίας από τους σημαντικούς άλλους, σύγκριση με τους άλλους δίνοντας έμφαση στη δίκη μας «κατωτερότητα» κλπ. Βέβαια ο φθόνος ενυπάρχει και στην ανθρώπινη φύση.

 

Παρά ταύτα οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να τον αντιμετωπίσουμε όταν εμφανιστεί και όχι απλά να βρίσκουμε δικαιολογίες. Καλό είναι να «δουλέψουμε» με τον εαυτό μας έτσι ώστε να μην διαιωνίζονται αυτού του είδους τα συναισθήματα, τα οποία αρχικά φθείρουν εμάς τους ίδιους και μετέπειτα τους γύρω μας.

• Το είχε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το είχε ο Ιούλιος Καίσαρας. Το είχε και ο Μέγας Αλέξανδρος. Παρ’ όλη τη δύναμη και τη δόξα που απέκτησαν αυτοί οι άντρες, μέσα στην καρδιά τους φώλιαζε μια τάση που μπορεί να δηλητηριάσει τη διάνοια κάθε ανθρώπου. Και οι τρεις φθονούσαν κάποιον άλλον.
• «Ο Ναπολέων φθονούσε τον Καίσαρα, ο Καίσαρας φθονούσε τον [Μέγα] Αλέξανδρο και ο Αλέξανδρος, τολμώ να πω, φθονούσε τον ανύπαρκτο Ηρακλή», έγραψε ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ. Ο φθόνος μπορεί να πλήξει οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από τον πλούτο, τις αρετές και τα επιτεύγματά του στη ζωή.

Αντιμετώπιση του φθόνου

Ο φθόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με το να εστιάσουμε στον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε προσωπικούς στόχους. Θέτοντας λοιπόν στόχους και εν συνέχεια επιτυγχάνοντας τους αισθανόμαστε ικανοποίηση με τον εαυτό μας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η αναπτέρωση της αυτοεκτίμησης μας.

 

Το γεγονός αυτό μας κάνει να μην έχουμε πλέον την ανάγκη, να μην επιθυμούμε και να μην ευχόμαστε την αποτυχία των άλλων για να επιβεβαιωθούμε εμείς οι ίδιοι και να νιώσουμε καλύτερα από την δυσκολία τους.

 

Ένας άλλος τρόπος, είναι η αποφυγή των συγκρίσεων και η εστίαση στην μοναδικότητα μας. Ο κάθε άνθρωπος ξεκινά από διαφορετική αφετηρία και με διαφορετικές προσλαμβάνουσες. Φυσικά οφείλουμε να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε όσα επιθυμούμε και όσα είναι δυνατό να αλλάξουν, όμως σημαντική είναι και η αποδοχή εκείνων που δεν αλλάζουν.

 

Πολλές φορές η ικανοποίηση έρχεται και όταν απολαμβάνουμε αυτά που διαθέτουμε, χωρίς να σκεφτόμαστε συνεχώς όσα δεν διαθέτουμε. Δεν είναι ανέφικτο και ακατόρθωτο, αρκεί να προσπαθούμε με σωστό και θεμιτό τρόπο.

 

Επομένως, αντί να προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι από τους άλλους, εύλογο θα ήταν να προσπαθήσουμε να γίνουμε καλύτεροι από την προηγούμενη εκδοχή του εαυτού μας.

Δεν υπάρχουν δυνατοί άνθρωποι με εύκολο παρελθόν

Τους βλέπεις να γελούν δυνατά, κάνουν θόρυβο από μακριά και πολύ πιθανόν να σε παρασέρνουν στο ρυθμό τους. Το γέλιο τους βαθύ και γάργαρο, σε κάνει να θυμάσαι πως κάπου εκεί έξω υπάρχει ευτυχία και χαρά. Ή απλώς πως κάπου εκεί, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να δουν την ευτυχία στο καθετί.

Χαίρεσαι μαζί τους, θαυμάζεις τη δυνατότητά τους και δε μπορείς να μην αναρωτηθείς: «Μα δεν έχουν προβλήματα;». Δίνουν την εντύπωση των αλαφροΐσκιωτων, αυτών που δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα.

 

Παρεξηγημένοι για τη χαλαρότητα και την ξεγνοιασιά τους, μοιάζουν να μην ενδιαφέρονται για το τι θα πει ο κόσμος. Σαν να μη τους αγγίζει τίποτα και κανένας. Μέσα σ’ ένα μαγικό μπαλόνι, χαμογελούν και σκορπίζουν κουράγιο, ελπίδα και μια στάλα χαράς στον καθένα μας.

Αν πας πιο κοντά, φίλε μου, αν τολμήσεις και τους κοιτάξεις στα μάτια, θα τρομάξεις απ’ το βάθος που θα συναντήσεις. Στο βλέμμα αυτό, αν είσαι θαρραλέος, θα συναντήσεις κύματα πελώρια, καταιγίδες, σκοτάδια και πόνο. Ίσως, να θελήσεις να πάρεις τα μάτια σου από πάνω τους, αλλά δε θα τα καταφέρεις. Το χαμόγελο τους δε θα σ’ αφήσει να τους αφήσεις.

Οι άνθρωποι αυτοί δε φύτρωσαν έτσι. Μπορεί εσύ να τους βλέπεις να γελούν δυνατά χωρίς δισταγμό, αλλά τώρα δεν έχουν να χάσουν κάτι. Έχουν περάσει από τη Σκύλα και τη Χάρυβδη, έχουν πονέσει, έχουν ματώσει και τώρα έχουν φτάσει σε σημείο ανοσίας. Αυτό που εσύ γνωρίζεις είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης μάχης κι ο νικητής είναι μπροστά σου.

Πέρασε ποτέ απ’ το μυαλό σου, πόσο κοστίζει ένα χαμόγελο; Για να μάθεις να γελάς αληθινά, έχεις γνωρίσει, τι σου έχει κλέψει το δάκρυ. Ζεις έναν πόλεμο με τον ίδιο σου τον εαυτό κι αυτοί οι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι δάσκαλοι. Όσο πιο στιγματισμένος είσαι, τόσο πιο δυνατά θα γελάσεις. Γιατί τότε θα ξέρεις την αξία που έχει να παίρνεις και να δίνεις χαρά.
  
Δε θα θέλεις να σπαταλήσεις ούτε λεπτό σε μάταιες σκέψεις κι άσχημα συναισθήματα. Δε θ’ αφήσεις την πραγματικότητα να σε θάψει, γιατί ξέρεις πολύ καλά πως χειρότερος εχθρός απ’ τον εαυτό σου, δεν υπάρχει. Κι αν μπορεί ο ίδιος σου ο εαυτός να σε καταστρέψει, γιατί ν’ αφήσεις κάποιον άλλο να το κάνει;

Οι άνθρωποι με τα δυνατά χαμόγελα κρύβουν χειμάρρους δακρύων στην καρδιά τους. Κάθε βράδυ, πριν τους πιάσει ο Μορφέας στα χέρια του, χαϊδεύει τις πληγές τους και τους παρατηρεί να γλείφουν τα τραύματά τους. Σκέφτηκες ποτέ πως τα χαμόγελα που μοιράζουν είναι η δύναμη τους για να συνεχίσουν; Πως η ελπίδα που σου δίνουν με ευκολία, ίσως είναι η μόνη τους ελπίδα για να μείνουν στο φως;

Δεν υπάρχουν δυνατοί άνθρωποι με εύκολο παρελθόν. Γι’ αυτό την επόμενη φορά που θα γνωρίσεις κάποιον και θα τον θαυμάσεις για την ενέργειά του, τις συμβουλές του, την ηρεμία που αποπνέει, τη σταθερότητα στις κινήσεις του, να ξέρεις πως είναι άλλος, ένας καπετάνιος που γλύτωσε από μεγάλη φουρτούνα. Κανένας δεν έγινε σοφός, χωρίς να συρθεί στο πάτωμα, κανένας δε γίνεται χαρούμενος, αν δε γνωρίσει το δυστυχισμένο εαυτό του.

Άνθρωποι-κράχτες της ευτυχίας, οι οποίοι έχουν πληρώσει το τίμημα για να δουν την παράσταση που παίζουν σαν μαριονέτες οι άνθρωποι γύρω τους. Χαμόγελα φορεμένα, με σκοπό να παρασύρουν, να βοηθήσουν, ν’ απλώσουν το χέρι σ’ όσους ζουν τώρα. Όσα αυτοί έζησαν λίγο νωρίτερα.

Να το ξέρεις, λοιπόν, να μη τους παρεξηγείς. Δε σνομπάρουν, ούτε αγνοούν την πραγματικότητά σου. Ίσως είναι πιο χωμένοι στην κυνικότητα του κόσμου αυτού, απ’ όλους εμάς μαζί. Αλλά αυτή είναι η μαγκιά. Να είσαι λερωμένος με αίμα, δάκρυα κι ιδρώτα από πάνω ως κάτω, κι ακόμη να χαμογελάς. Εσύ μπορείς;

Η αγάπη γιατρεύει… τα πάντα

Η αγάπη δεν χρειάζεται να είναι τέλεια.

Πρέπει να είναι περίεργη, αφελής, και πάνω από όλα πολλή.

Κάτι που μας έμαθε κάποιος στη ζωή μας. Είτε μια μητέρα, είτε ένας πατέρας, κάποιος άλλος αγαπημένος μας άνθρωπος, ή και ο ίδιος μας ο εαυτός!

Σε όλες της τις μορφές, η αγάπη είναι σημαντική, όμορφη και θεμιτή. Θα το παρατηρήσατε βλέποντας ανθρώπους σκυθρωπούς, που ακόμα και σε ειδικές περιπτώσεις το χαμόγελο τους αρνείται να βγει στην επιφάνεια… Ανθρώπους που βλέποντας τους, σου φέρνουν ένα δυσάρεστο, στενάχωρο συναίσθημα. Αυτοί οι άνθρωποι ζητάνε αγάπη. Τους λείπει αγάπη ώστε να μπορέσει να λάμψει ο ήλιος που κρύβουν μέσα τους.

Η αγάπη σε κάθε της μορφή, γιατρεύει…τα πάντα. Και μακάρι να μπορούσαμε να την δίνουμε ανιδιοτελώς σε όλους γύρω μας.

Είναι πιο εύκολο απ’ όσο ακούγεται, και πιστέψτε με... απίστευτα ομορφότερο. Γιατρεύει πληγές που μπορεί να μην είδαμε ποτέ. Απαλύνει πόνους που δεν ξέραμε από που προέρχονταν. Και χωρίς να ρωτήσει, σου φωτίζει την ψυχή.
  
Έχει μια δύναμη, μεγάλη, η αγάπη. Που όπως τη διδάχθηκα – δεν έχει προς το παρόν σημασία από που- επέλεξα να την δίνω, και με το παραπάνω.

Ξέρω σίγουρα τι ζωή δεν θα ήθελα να ζήσω, όμως μου είναι δύσκολο να αποφασίσω ακριβώς τι ζωή θέλω να κάνω στο μέλλον, και με τι επιλογές να τη στολίσω. Για ένα όμως είμαι σίγουρος… ανεξαρτήτως των επιλογών μου, πρώτα θα επιλέγω την αγάπη.

Μαγικοί άνθρωποι, ταπεινόφρονες καρδιές

Οι άνθρωποι που έχουν μαγεία είναι αυθεντικοί και δεν ανησυχούν για το τι σκέφτονται οι άλλοι. Δείχνουν ενσυναίσθηση και ο ενθουσιασμός τους είναι μεταδοτικός σε εκείνους που τους περιβάλλουν. Μάθετε να είστε σαν αυτούς.

Όσοι έχουν μαγεία στην καρδιά τους δεν χρειάζονται κόλπα, επειδή είναι άνθρωποι με δικό τους φυσικό φως που τους παρηγορεί και τους επιτρέπει να ονειρεύονται.

Πρόκειται για θαρραλέες προσωπικότητες που μπορούν να κάνουν το αδύνατο να συμβεί, ενώ μετά βίας συνειδητοποιούν όλα όσα κάνουν για μας.

Είμαστε σίγουροι ότι στον πιο στενό κοινωνικό κύκλο σας γνωρίζετε κάποιον με αυτά τα χαρακτηριστικά. Είναι φυσιολογικό να λέμε ότι είναι «φίλοι με μαγεία» ή συγγενείς με το ιδιαίτερο χάρισμα να κάνουν τις συνηθισμένες στιγμές εξαιρετικές.

Είναι θαυμάσιο να έχουμε αυτό το είδος ανθρώπων γύρω μας και, παρόλο που θα πρέπει να τους νοιαζόμαστε και να τους εκτιμάμε κάθε μέρα, θα θέλαμε να προτείνουμε κάτι καλύτερο: να μάθουμε να τους μιμούμαστε.

Σήμερα θα θέλαμε να εξηγήσουμε μερικά από τα ψυχολογικά γνωρίσματα που συνήθως χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους με μαγεία -τους ανθρώπους που δεν χρειάζονται κόλπα για να είναι τόσο ξεχωριστοί.

Μαγικοί άνθρωποι, ταπεινόφρονες καρδιές

Περιγράφουμε τους μαγικούς ανθρώπους ως αυθεντικούς, γνήσιους και αυτό στον τομέα της ψυχολογίας περιλαμβάνει μια σειρά από ενδιαφέροντα γνωρίσματα που στην πραγματικότητα θα μπορούσαν να περιγραφούν ως εξής:

Καμία ψεύτικη μετριοπάθεια ή αυτολύπηση

Οι άνθρωποι με μαγεία δεν σβήνουν τη μαγεία των άλλων. Οι άνθρωποι που είναι ανασφαλείς και δύσπιστοι είναι το αντίθετο των γνήσιων ανθρώπων: χρειάζονται συνεχώς εξωτερική αναγνώριση για να αισθάνονται ότι επιβεβαιώνονται, ότι είναι χρήσιμοι ή ότι είναι σημαντικοί.

Πέρα από την ψεύτικη μετριοπάθεια ως ανάγκη για κοινωνική έγκριση, υπάρχει επίσης η ανάγκη και η υπερηφάνεια που αισθάνονται κάποιοι να βρίσκονται πάντα λίγο «παραπάνω» από τους άλλους.

Η ειλικρινής μετριοπάθεια των γνήσιων, μαγικών ανθρώπων κατανοεί ότι είμαστε όλοι στο ίδιο καράβι και πρέπει να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον. Κανένας δεν πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από τους υπόλοιπους.

Επίσης οι άνθρωποι με μαγεία δεν χρησιμοποιούν την αυτολύπηση ούτε παίζουν το θύμα, επειδή κατανοούν την αξία της συναισθηματικής αυτοκυριαρχίας.
Δεν αναζητούν έγκριση, «είναι αυτό που βλέπετε»

Τα γνήσια άτομα που ξεχωρίζουν για την αυθεντικότητά τους δεν αναζητούν την έγκριση κανενός.

Αυτό το εσωτερικό φως που χαρακτηρίζει τον τρόπο ύπαρξής τους οφείλεται κυρίως στο πώς αισθάνονται για τον εαυτό τους: έχουν καλή αυτοεκτίμηση.

Δεν προσπαθούν να γίνουν όπως οι άλλοι και χρησιμοποιούν πάντα τον εγκάρδιο αυθορμητισμό τους τον οποίο δεν καταλαβαίνουν όλοι.

«Είναι αυτό που βλέπετε» , τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Δεν έχει σημασία ποια είναι η κατάσταση, πότε συμβαίνει ή ποιο είναι το πλαίσιο. Ο χαρακτήρας τους είναι πάντοτε ο ίδιος, σε συμφωνία με τις αξίες και στις στάσεις τους.

Μεταδοτικός ενθουσιασμός

Το φως, η μαγεία, η σπίθα που πάντα μας κάνει να χαμογελάμε τις δύσκολες μέρες αποτελούν πάνω απ’όλα μέρος αυτών των χαρακτήρων που είναι ικανοί για ζωτικότητα και αισιοδοξία.

Αν πραγματικά το σκεφτείτε, δεν είναι εύκολο να μεταδοθεί αυτή η ενέργεια που φέρνει χαρά στους καταβεβλημένους ή που φτιάχνει τη διάθεση κάποιου που αντιμετωπίζει δυσκολίες.

Οι άνθρωποι με αυτό το είδος προσωπικότητας μπορούν να μας γοητεύσουν απλώς με τα λόγια και την παρουσία τους. Μπορούν να το κάνουν αυτό επειδή μας προσφέρουν σιγουριά και το υπέροχο συναίσθημα ότι «αν και είναι δύσκολο να το πιστέψουμε, όλα θα πάνε καλά».

Είναι ταπεινόφρονες και κατανοούν την αμοιβαιότητα

Το να έχουν κάποιοι άνθρωποι μαγεία δεν σημαίνει ότι κάνουν κάποιο κόλπο για να πάρουν κάτι πίσω. Το να έχουν μαγεία σημαίνει πάνω απ’όλα ότι διαθέτουν το χάρισμα να κάνουν τους άλλους να αισθάνονται καλά μέσα από τις πιο απλές, ταπεινές πράξεις.

Η μαγική ματιά τους αντικατοπτρίζει την κατανόηση της ενσυναίσθησης και του τρόπου με τον οποίο χτίζεται η αμοιβαιότητα.

Γνωρίζουν ότι η φιλία και οι σχέσεις βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και στην πιο ταπεινή σύνδεση, όπου μια καρδιά μπορεί να διαισθανθεί τις ανάγκες της άλλης ώστε να τις καλύψει.

Υπάρχει μια αίσθηση ακεραιότητας φανερή από την πρώτη μέρα. Γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι πάντα εκεί για μας και ότι οι ταπεινόφρονες ψυχές τους δεν θα αναζητήσουν τίποτα ως αντάλλαγμα πέρα από την ίδια τη φιλία.

Η ζωή στο πλάι τους μοιάζει πάντα εύκολη

Δεν ξέρουμε πολύ καλά πώς τα καταφέρνουν, όμως διαθέτουν αυτή την έμφυτη αρετή που τους επιτρέπει να λύνουν κόμπους, να φέρνουν τον ήλιο μέσα στην καταιγίδα και να δίνουν ελπίδα όταν όλα έχουν χαθεί.

Συνήθως λέγεται ότι υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται έτσι, με το χάρισμα να κάνουν τη ζωή πιο εύκολη. Όμως η πραγματική σημασία αυτού είναι ότι οι άνθρωποι με αυτό το είδος προσωπικότητας έχουν μια θαρραλέα στάση απέναντι στη ζωή.

Όπως είπαμε από την αρχή, πέρα από το να νοιαζόμαστε γι’αυτούς τους φίλους και τους συγγενείς που μας χαρίζουν τη μαγεία και τη στοργή τους, θα πρέπει επίσης να προσπαθούμε να τους μιμηθούμε.

Μη βασίζεστε συνεχώς στην απίστευτη «μαγεία» τους για να αισθανθείτε καλά ή για να βρείτε λύση σε κάποιο πρόβλημα. Υιοθετήστε τις αξίες, το πνεύμα και το ψυχικό σθένος τους και μιμηθείτε τους.

Αν μπορούσαμε να μάθουμε να νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον αντί να βάζουμε πρώτα το εγώ μας, η κοινωνία θα ήταν πολύ καλύτερη.

Μη διστάσετε λοιπόν να προσθέσετε μια σταγόνα μαγείας στη ζωή σας.

Το σημείο Μηδέν

Υπάρχει ένα σημείο που λέγεται «Μηδέν». Είναι το σημείο που τα πάντα τελειώνουν για να αρχίσουν ξανά. Βρίσκεται εκεί που δεν έχεις τίποτα και όμως έχεις τα πάντα. Για να φτάσεις, αρκεί να καταλάβεις ότι ζεις. Τώρα. Εδώ. Για μια και μοναδική φορά.

Στη ζωή προχωράμε διαρκώς και γεμίζουμε. Μα ξεχνάμε ν’ αδειάσουμε και καμιά φορά. Και έτσι, καταλήγουμε να ξεχειλίζουμε από ανείπωτα θέλω, ρημαγμένα συναισθήματα, μυαλού απογοητεύσεις, καθωσπρεπισμούς, πρόσωπα και αψυχολόγητες συμπεριφορές, συμβιβασμούς, επιθυμίες και πόθους. Και κάπου εκεί χανόμαστε. Και χαμένοι καθώς είμαστε, πιέζουμε τη ζωή να μας δώσει αυτό που φανταζόμαστε καλύτερο για μας. Μα, αλήθεια, που θα το βάλουμε αυτό το καλύτερο αν δεν υπάρχει χώρος.

Το φοβόμαστε το σημείο μηδέν. Το μέρος εκείνο που σταματάμε να θέλουμε, που δεν απαιτούμε, που δεν βιαζόμαστε, που δεν υπάρχουν προσδοκίες, πρέπει και μη. Που ξεχνάμε όσα ξέραμε για να παίξουμε με τις πιθανότητες. Το φοβόμαστε γιατί έχουμε μάθει να κυνηγάμε εγωισμούς. Πώς από κυνηγός να γίνεις ένας απλός ταξιδιώτης;

Συνηθίσαμε να κοιτάμε το δρόμο και ποτέ τον ουρανό. Να έχουμε διαρκώς τα μάτια μας ανοιχτά και να μην τα κλείνουμε λεπτό να δούμε λίγο με την καρδιά μας. Αν κάνουμε κάποιο λάθος εμείς οι άνθρωποι, είναι που δεν καθαρίζουμε από τα σκουπίδια που έχουμε μαζέψει μέσα μας και γύρω μας. Που φτιάχνουμε γρήγορα-γρήγορα τις βαλίτσες μας για να προλάβουμε το πλοίο που πάει στο αύριο, ρίχνοντας μέσα όλη μας τη ζωή αντί να τις αδειάσουμε, να τις βάλουμε στο πατάρι και να ταξιδέψουμε όχι στο αλλού αλλά στο εδώ και με καθαρά πια μάτια.

Κάνε μια βόλτα στο δικό σου Μηδέν. Σταμάτα να τρέχεις πίσω από τα δύσκολα και άρχισε ν’απολαμβάνεις τα απλά και τα εύκολα. Και αν δεν σ’αρέσει μπορείς πάντα να γυρίσεις πίσω.

Όποιος, λοιπόν, δεν αγαπά την μοναξιά δεν αγαπά και την ελευθερία

Το ν’ αρκείται κανείς στον εαυτό του, το να είναι γι’ αυτόν τα πάντα σ’ όλες τις περιστάσεις και να μπορεί να λέγει omnia mea mecum porto [όλα τα δικά μου τα έχω επάνω μου] είναι αναμφίβολα η ιδιότητα που προάγει την ευτυχία μας περισσότερο από κάθε τι άλλο. Για τον λόγο αυτό, η ρήση του Αριστοτέλη η ευδαιμονία των αυτάρκων εστί [η ευτυχία ανήκει στους αυτάρκεις] (Ηθ. Ευδ. Ζ’ 2) δεν μπορεί να τύχει ποτέ υπερβολικής επαναλήψεως· και τούτο, αφενός, διότι μόνο στον εαυτό του μπορεί να βασίζεται κανείς με αρκετή βεβαιότητα και, αφετέρου, διότι τα δεινά που συνδέονται με την κοινωνικότητα, οι κόποι και οι ζημίες, οι κίνδυνοι και οι θλίψεις – όλα τούτα είναι αναρίθμητα και αναπόφευκτα.

Κατ’ αρχάς, κάθε κοινωνική διασύνδεση απαιτεί κατ’ ανάγκη μία αμοιβαία προσαρμογή κι έναν συγκερασμό. Για τον λόγο αυτό, όσο περισσότερα άτομα συμμετέχουν σ’ αυτήν τόσο πιο άνοστη γίνεται. Να είναι κανείς απόλυτα ο εαυτός του δεν μπορεί παρά μόνον όσο είναι μόνος- όποιος, λοιπόν, δεν αγαπά την μοναξιά δεν αγαπά και την ελευθερία, καθώς μόνον όταν είναι κανείς μόνος είναι και ελεύθερος – ο καταναγκασμός είναι ο αχώριστος σύντροφος κάθε κοινωνίας. Κατά συνέπεια, το πόσο ο κάθε άνθρωπος αποφεύγει, αντέχει ή αγαπά την μοναξιά του αντιστοιχεί ακριβώς στην αξία του ίδιου του εαυτού του, καθώς στην μοναξιά του νιώθει ο μεν ενδεής τω πνεύματι την πνευματική του ένδεια, ο δε μεγαλοφυής τη μεγαλοφυΐα του – κοντολογής, ο καθένας το πώς όντως είναι. Περαιτέρω, όσο υψηλότερα βρίσκεται κανείς στη Ιεραρχική κλίμακα της φύσης τόσο πιο μοναχικός είναι, και μάλιστα κατ’ ουσίαν και κατ’ ανάγκη. Τότε, όμως, συνιστά γι’ αυτόν ευεργεσία ν’ αντιστοιχεί στην πνευματική μοναξιά – ειδάλλως, η συχνή παρουσία πλασμάτων ετερογενών εισβάλλει οχληρά μέσα του, μάλιστα εχθρικά, και του στερεί τον εαυτό του χωρίς να έχει τίποτε να του προσφέρει ως αποζημίωση.

Κατόπιν, ενώ η φύση έχει εισαγάγει ανάμεσα στους ανθρώπους, τόσο σε ηθικό όσο και σε διανοητικό επίπεδο, την μέγιστη δυνατή διαφορετικότητα, η κοινωνία, θεωρώντας αυτή τη διαφορετικότητα ως ένα τίποτε, καθιστά όλους ίσους, ή, μάλλον, υποκαθιστά τις φυσικές με τις τεχνητές διαφορές και τις ιεραρχίες των τάξεων και των βαθμών, οι οποίες πολύ συχνά, είναι αντιδιαμετρικά αντίθετες από την φυσική ιεραρχία. Χάρη σε αυτή τη διάταξη εκείνοι που η φύση είχε τοποθετήσει χαμηλά έχουν καλή θέση, ενώ εκείνοι, αντίθετα, για τους οποίους προέβλεψε υψηλή θέση αδικούνται – για αυτό τον λόγο, τούτοι οι τελευταίοι προσπαθούν να αποσπαστούν από κάθε συνάθροιση, αφού σε κάθε τέτοια κυριαρχεί, όσο περισσότεροι μετέχοντες, το κοινό κι ευτελές.

Η καλούμενη “καλή κοινωνία” αναγνωρίζει κάθε λογής προτερήματα πλην των πνευματικών- τούτα, μάλιστα, τα θεωρεί λαθραίο εμπόρευμα μας εξαναγκάζει, λοιπόν, να αποδεικνύουμε άπειρη μακροθυμία με κάθε ανοησία, μούρλα, διαστροφή, ηλιθιότητα- τα προσωπικά προτερήματα, αντίθετα, πρέπει να εκλιπαρούν τη συγγνώμη της ή να κρύβονται. Κατά συνέπεια, η κοινωνία που καλείται “καλή κοινωνία” δεν έχει μόνο το μειονέκτημα ότι μας παρουσιάζει ανθρώπους που δε μπορούμε ούτε να επαινέσουμε ούτε να αγαπήσουμε ακόμα αλλά και δε μας επιτρέπει να είμαστε ο εαυτός μας όπως αρμόζει στη φύση μας- απεναντίας, μας εξαναγκάζει, χάριν του αρμονικού συγκερασμού μας με τους άλλους, να συρρικνωθούμε, ή μάλιστα και να παραμορφώσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

Νανοτεχνολογία: Επιστήμονες δημιουργούν το πρώτο «μοριακό ρομπότ» στον κόσμο ικανό να κατασκευάσει μόρια

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Manchester δημιούργησαν το πρώτο «μοριακό ρομπότ» στον κόσμο το οποίο είναι σε θέση να εκτελεί βασικά καθήκοντα, όπως αυτό της οικοδόμησης άλλων μορίων. Τα μικροσκοπικά αυτά ρομπότ έχουν μέγεθος ένα εκατομμυριοστό του χιλιοστού, μπορούν να προγραμματιστούν ώστε να κινηθούν και να οικοδομήσουν μοριακά φορτία, χρησιμοποιώντας ένα μικροσκοπικό ρομποτικό βραχίονα.

Κάθε μεμονωμένο ρομπότ αποτελείται από μόλις 150 άτομα άνθρακα, υδρογόνου, οξυγόνου και αζώτου και έχει τη δυνατότητα να χειρίζεται ένα μόριο. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος των μοριακών ρομπότ αρκεί να σκεφτούμε ότι ένα δισεκατομμύριο δισεκατομμύρια από αυτά συσσωρευμένα το ένα επάνω στο άλλο έχουν το ίδιο μέγεθος με ένα κόκκο αλατιού. Τα ρομπότ λειτουργούν πραγματοποιώντας χημικές αντιδράσεις σε ειδικά διαλύματα, οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να ελεγχθούν από τους επιστήμονες και να προγραμματιστούν για να εκτελέσουν διάφορες βασικές λειτουργίες.

Στο μέλλον, τέτοια ρομπότ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ιατρικούς σκοπούς, σε προηγμένες διαδικασίες παραγωγής , ακόμα και για την κατασκευή μοριακών εργοστασίων και γραμμών συναρμολόγησης. Ο επικεφαλής της έρευνας στη σχολή χημείας του Πανεπιστημίου του Manchester, καθηγητής David Leight, εξηγεί: «όλη η ύλη αποτελείται από άτομα και αυτά είναι τα βασικά δομικά στοιχεία που σχηματίζουν μόρια. Το ρομπότ μας είναι κυριολεκτικά ένα μοριακό ρομπότ κατασκευασμένο από άτομα ακριβώς όπως μπορείτε να δημιουργήσετε ένα πολύ απλό ρομπότ από τούβλα Lego. Το ρομπότ ανταποκρίνεται σε μια σειρά από απλές εντολές που προγραμματίζονται από τους επιστήμονες με χημικές διεργασίες (chemical inputs)».

«Όπως χρησιμοποιούνται τα συμβατικά ρομπότ σε μια γραμμή συναρμολόγησης αυτοκινήτων, με τον ίδιο τρόπο η μοριακή μας έκδοση μπορεί να προγραμματιστεί για να τοποθετήσει συστατικά με διάφορους τρόπους για την κατασκευή διαφορετικών προϊόντων, σε πολύ μικρότερη κλίμακα σε μοριακό επίπεδο. Ένα πλεονέκτημα της ύπαρξης τόσο μικρών μηχανημάτων είναι ότι μειώνεται μαζικά η ζήτηση υλικών, μπορεί να επιταχύνει και να βελτιώσει την ανακάλυψη φαρμάκων, να μειώσει δραματικά τις απαιτήσεις ισχύος και να αυξήσει γρήγορα την κατασκευή μικρογραφιών άλλων προϊόντων. Ως εκ τούτου, οι πιθανές εφαρμογές για μοριακά ρομπότ είναι εξαιρετικά ποικίλες και συναρπαστικές».

Ο καθηγητής Leigh αναφέρει: «Η μοριακή ρομποτική αντιπροσωπεύει το απόλυτο της κατασκευής μικρογραφιών των μηχανημάτων. Στόχος μας είναι να σχεδιάσουμε και να κατασκευάσουμε τις μικρότερες μηχανές. Αυτό είναι μόνο η αρχή, αλλά αναμένουμε ότι μέσα σε 10 έως 20 χρόνια θα αρχίσουν να χρησιμοποιούνται μοριακά ρομπότ για την κατασκευή μορίων και υλικών στις γραμμές συναρμολόγησης στα μοριακά εργοστάσια». Ενώ η κατασκευή και η λειτουργία τέτοιων μικροσκοπικών μηχανών είναι εξαιρετικά περίπλοκες, οι τεχνικές που χρησιμοποιεί η ομάδα βασίζονται σε απλές χημικές διεργασίες.

Ο καθηγητής Leigh πρόσθεσε: «Τα ρομπότ συναρμολογούνται και λειτουργούν χρησιμοποιώντας τη χημεία. Αυτή είναι η επιστήμη για το πώς τα άτομα και τα μόρια αντιδρούν μεταξύ τους και πώς τα μεγαλύτερα μόρια κατασκευάζονται από μικρότερα». Είναι το ίδιο είδος διαδικασίας που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να κάνουν φάρμακα και πλαστικά από απλές χημικές δομικές μονάδες. Μόλις κατασκευαστούν τα νανο-ρομπότ, επιστήμονες, προσθέτοντας χημικές διεργασίες, προγραμματίζουν τα ρομπότ τι πρέπει να κάνουν και πότε, ακριβώς όπως ένα πρόγραμμα υπολογιστή.

To 92% των κατοικήσιμων πλανητών του σύμπαντος ακόμα δεν γεννήθηκαν

Με κριτήριο την κοσμολογική χρονική κλίμακα, η Γη συγκαταλέγεται στους κατοικήσιμους πλανήτες που σχηματίσθηκαν σχετικά πρόωρα, αφού στο μέλλον αναμένεται να αυξηθεί κατά 11,5 φορές ο αριθμός των σωμάτων της συγκεκριμένης κατηγορίας. Αυτό είναι το συμπέρασμα θεωρητικής μελέτης επιστημόνων από το Επιστημονικό Ινστιτούτο Διαστημικών Τηλεσκοπίων (STScI), σύμφωνα με την οποία μέχρι τώρα έχει δημιουργηθεί μόλις το 8% των κατοικήσιμων πλανητών που θα φιλοξενήσει το σύμπαν σε όλη τη «ζωή» του. Επομένως, η πλειονότητά τους, δηλαδή το 92%, θα «γεννηθεί» κάποια στιγμή στο μέλλον.

 

Η μελέτη βασίσθηκε σε υπολογισμούς από δεδομένα των διαστημικών τηλεσκοπίων Hubble και Kepler. «Στόχος μας ήταν να “τοποθετήσουμε” στο ευρύτερο πλαίσιο του υπόλοιπου σύμπαντος», αναφέρει ο επικεφαλής της μελέτης Peter Behroozi. 

 

«Επομένως, σε σύγκριση με όλους τους πλανήτες που θα δημιουργηθούν ποτέ στο σύμπαν, η Γη σχηματίσθηκε αρκετά πρόωρα», συμπληρώνει.

 

Με την ικανότητά του να καταγράφει δεδομένα από μεγάλες αποστάσεις, και τα οποία συνεπώς αφορούν περιόδους αρκετά πίσω στον χρόνο, το Hubble προσφέρει στους αστρονόμους ένα «οικογενειακό λεύκωμα» των γαλαξιών στο σύμπαν.

 

Από αυτό, οι επιστήμονες μπορούν να συμπεράνουν την ιστορία των αστρικών γεννήσεων με την εξέλιξη των γαλαξιών.

 

Τα δεδομένα δείχνουν πως, πριν από 10 δισεκατομμύρια χρόνια, ο ρυθμός δημιουργίας νέων άστρων ήταν εξαιρετικά υψηλός, αν και στη διαδικασία εμπλέκονταν σχετικά μικρές ποσότητες υδρογόνου και ηλίου.

 

Σήμερα, αν και ο ρυθμός αυτός είναι πολύ μικρότερος, έχουν απομείνει σημαντικές ποσότητες των δύο αερίων.

 

Κατά συνέπεια, υπάρχουν αρκετές «πρώτες ύλες» ώστε να συνεχίζουν να σχηματίζονται καινούριοι αστέρες και πλανήτες για πολλά ακόμη στάδια της συμπαντικής εξέλιξης.

 

Όπως μάλιστα αναφέρουν οι συντάκτες της μελέτης, η δημιουργία νέων ουράνιων σωμάτων αφορά τόσο τον Γαλαξία μας όσο και τους υπόλοιπους ανάλογους αστρικούς σχηματισμούς.

 

Από την άλλη μεριά, τα δεδομένα του Kepler δείχνουν πως στον Γαλαξία μας αφθονούν οι πλανήτες με παρόμοιο μέγεθος με τη Γη, των οποίων η τροχιά ανήκει στη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη», δηλαδή έχει τέτοια απόσταση από τον «μητρικό» τους αστέρα ώστε να μπορεί να υπάρξει στην επιφάνειά τους νερό σε υγρή μορφή.

 

Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι επιστήμονες προβλέπουν πως θα πρέπει να υπάρχουν σήμερα 1 δισεκατομμύριο γήινοι «κόσμοι» στον Γαλαξία μας, ένα μεγάλο ποσοστό από τους οποίους θα πρέπει να είναι βραχώδεις.

 

Όπως είναι φυσικό, το νούμερο αυτό κυριολεκτικά εκτινάσσεται, αν λάβει κανείς υπόψη του πως στο παρατηρήσιμο σύμπαν υπάρχουν 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες.

 

Τα παραπάνω σημαίνουν πως στο μέλλον θα πρέπει να σχηματισθεί ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός γήινων πλανητών, με τροχιές στην «κατοικήσιμη ζώνη».

 

Μάλιστα, το μέλλον αυτό μόνο περιορισμένο δεν είναι, αφού το τελευταίο άστρο του σύμπαντος δεν αναμένεται να σβήσει πριν από τουλάχιστον 100 τρισεκατομμύρια χρόνια.

 

Οι ερευνητές υποστηρίζουν πως οι πιθανότερες περιοχές «γέννησης» νέων γήινων πλανητών είναι στο εσωτερικό τεράστιων σμηνών από γαλαξίες, όπως και σε γαλαξίες-νάνους, όπου υπάρχουν ακόμη αρκετά «αποθέματα» για να δημιουργηθούν άστρα και πλανήτες.

 

Αντίθετα, τα «αποθέματα» του Γαλαξία μας έχουν σχεδόν εξανεμισθεί.

 

Μαζί με τη Γη, εξίσου πρόωρος είναι επομένως και ο ανθρώπινος πολιτισμός. Κάτι που αποτέλεσε πλεονέκτημα για το είδος μας, αφού έτσι μπόρεσε με τη βοήθεια τηλεσκοπίων όπως το Hubble να ανακαλύψει στοιχεία σχετικά την ιστορία του σύμπαντος από τη Μεγάλη Έκρηξη μέχρι την πρώιμη εξέλιξη των γαλαξιών.

 

Τα στοιχεία αυτά είναι κωδικοποιημένα σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, είτε στο ορατό φάσμα είτε όχι, η οποία όμως θα εξαφανισθεί σε περίπου 1 τρισεκατομμύριο χρόνια από σήμερα, λόγω της διαστολής του σύμπαντος.

 

Επομένως, οποιοσδήποτε εξωγήινος πολιτισμός δημιουργηθεί στο απώτερο μέλλον σε μεγάλο βαθμό δεν θα μπορεί να ανακαλύψει πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν να σχηματίσει μία σαφή εικόνα για την αρχή του σύμπαντος και την εξέλιξή του.

Η Μουσική είναι ο ήχος της ψυχής, η ίδια η φωνή του υποκείμενου κόσμου

Οι Απόψεις του Kafka σχετικά με τη Δύναμη της Μουσικής και την Δημιουργία Μορφών Τέχνης

“Τα μοναδικά δυνατά και βαθιά πάθη είναι εκείνα που αντέχουν τη δοκιμασία της λογικής”

  “Χωρίς τη μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος,”ισχυρίστηκε ο Nietzsche, ένας από τους σημαντικότερους και πιο δημοφιλείς φιλοσόφους που στοχάστηκαν πάνω στην απαράμιλλη δύναμη της μουσικής.

 

Δύο γενιές αργότερα ο, Franz Kafka — άλλος ένας συγγραφέας ζοφερής ευφυΐας και ταλέντου που διαφώτισε το πνεύμα με τις ισχυρές και σκοτεινές δηλώσεις του – ασχολήθηκε με το ίδιο θέμα στους διασκεδαστικούς διαλόγους με τον έφηβο σύντροφο και ιδεολογικό συνομιλητή του Gustav Janouch, οι οποίοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι στο έργο Κουβεντιάζοντας με τον Kafka, που μας χάρισε ο περιπλανώμενος συγγραφέας σχετικά με τον Ταοϊσμό, το φαίνεσθαι σε αντιπαράθεση με το είναι, τον έρωτα και τη δύναμη της υπομονής.

 

Κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου το καλοκαίρι του 1922, η κουβέντα στρέφεται προς τη μουσική – ένα θέμα με το οποίο ο δεκαεπτάχρονος Gustav επιθυμούσε διακαώς να ασχοληθεί, αλλά ο πατέρας του αντιμετώπιζε με άρνηση αυτή την επιθυμία και του απαγόρευσε να ακολουθήσει αυτόν τον τομέα. Ο Kafka λέει στον νεαρό του σύντροφο:

 

  “Η Μουσική είναι ο ήχος της ψυχής, η ίδια η φωνή του υποκείμενου κόσμου.”

Aργότερα, σε μία επόμενη συζήτηση, όταν ο Gustav μοιράστηκε με τον μέντορά του ένα διήγημα που είχε συγγράψει με τίτλο Η Μουσική της Σιωπής, ο Kafka στοχάστηκε πάνω στον τρόπο που η μουσική σαγηνεύει και μαγεύει την ψυχή:

  “Οτιδήποτε είναι ζωντανό ρέει. Οτιδήποτε είναι ζωντανό εκπέμπει ήχο. Ωστόσο εμείς αντιλαμβανόμαστε μόνο ένα μέρος του ήχου. Δεν ακούμε την κυκλοφορία του αίματος, την ωρίμανση και τη φθορά των ιστών του κορμιού μας, τον ήχο της χημικής διεργασίας που συντελείται μέσα μας. Ωστόσο, τα ευγενή οργανικά μας κύτταρα, οι ιστοί του εγκεφάλου, τα νεύρα μας και το δέρμα μας εμποτίζονται με αυτούς τους αθόρυβους ήχους. Δονούνται ως αντίδραση στο περιβάλλον τους. Αυτή είναι η θεμελίωση της δύναμης που διαθέτει η μουσική. Μπορούμε να απελευθερώσουμε αυτές τις βαθιές συναισθηματικές δονήσεις. Για να το επιτύχουμε αυτό, χρησιμοποιούμε μουσικά όργανα, όπου ο αποφασιστικός αρπάγων είναι η ίδια η εσώτερη δυναμική του ήχου που κρύβουν μέσα τους. Ήτοι: αυτό που είναι αποφασιστικό δεν είναι η ισχύς του ήχου, ή η τονική απόχρωση, αλλά ο κρυφός χαρακτήρας του, η ένταση με την οποία η δύναμη της μουσικής επιδρά στα νεύρα. [Η Μουσική]  πρέπει … να ανυψώνει στην ανθρώπινη συνειδητότητα δονήσεις, οι οποίες σε κάθε άλλη περίπτωση παραμένουν αθόρυβες κι ανεπαίσθητες [χαρίζουν] σιωπή στη ζωή …αποκαλύπτουν τον κρυμμένο ήχοι της σιωπής”.

  Σε κάποια άλλη συνομιλία, πραγματεύεται τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ μουσικής και ποίησης – στοιχείο πάνω στο οποίο  θα στοχαζόταν   η Patti Smith σχεδόν έναν αιώνα αργότερα. Ο Kafka λέει στον Gustav:

  “Η Μουσική δημιουργεί καινούργιες, ανεπαίσθητες, πιο περίπλοκες, και ως εκ τούτου πιο επικίνδυνες ηδονές … Ωστόσο, η ποίηση στοχεύει στην αποσαφήνιση της αγριότητας των ηδονών, την πνευματικοποίηση, την καθαρότητα, ως εκ τούτου τις εξανθρωπίζει. Η μουσική, αφ΄ενός, είναι ένας πολλαπλασιασμός της αισθησιακής ζωής· η ποίηση, αφ΄ετέρου, πειθαρχεί και εξυψώνει τη ζωή.”

  Κι όμως, ο Kafka φαίνεται πως αλλάζει κατεύθυνση σχετικά με τη δύναμη που ασκεί η μουσική:

  “Η μουσική για μένα είναι όπως η θάλασσα … Βρίσκομαι υποταγμένος, μαγεμένος, ενθουσιασμένος, κι όμως φοβάμαι, τρέμω την απεραντοσύνη της. Είμαι, πράγματι, κακός ναυτικός.”

  Επίσης, για τον Kafka, το μέγεθος της συντριβής του ήταν ίσως ο αμεσότερος τρόπος να μετρήσει την ένταση αυτού του έρωτά του. “Δεν θέλω να ξέρω τι φοράς,” έγραψε κάποτε σε μία από τις όμορφες και σπαρακτικές ερωτικές επιστολές, “με ταλαιπωρεί τόσο πολύ που δεν μπορώ να αντιμετωπίσω τη ζωή μου.”

 

Όταν ο Gustav θρηνεί και πενθεί λόγω της άρνησης του πατέρα του να τον αφήσει να ασχοληθεί με τη μουσική και αναρωτιέται, εάν το να κάνει του κεφαλιού του, θα του έδινε το δικαίωμα να εναντιωθεί στην επιθυμία του πατέρα του και να κυνηγήσει το όνειρό του, ο Kafka διευρύνει το ζήτημα αυτό και το καθιστά έναν μεγαλύτερο αναστοχασμό σχετικά με την αιτία της καλλιτεχνικής δημιουργίας:

  “Μερικές φορές είναι πολύ εύκολο να χάσει κανείς το κεφάλι του, όταν κάνει του κεφαλιού του. Φυσικά, δεν αντιλέγω στην επιθυμία σου να σπουδάσεις μουσική. Αντιθέτως! Τα μοναδικά ισχυρά και βαθιά πάθη είναι εκείνα που αντέχουν στη δοκιμασία της λογικής επεξεργασίας. Υπάρχει πάθος πίσω από κάθε μορφή τέχνης. Για αυτόν τον λόγο υποφέρεις και παλεύεις για τη μουσική σου … Αλλά στην τέχνη αυτός είναι πάντοτε ο δρόμος. Θα πρέπει ο καθένας να χάσει τη ζωή του για να καταφέρει στο τέλος να την κερδίσει.”

Σε μία άλλη συνομιλία, επαναδιαπραγματεύεται το ζήτημα και συνδυάζει τις θυσίες που απαιτεί η τέχνη με τη θυσία της θρησκευτικής αφοσίωσης. Πάνω σε ένα συναίσθημα που ανακαλεί στη μνήμη το διαχρονικό αξίωμα της Simone Weil ότι “η προσοχή είναι η σπανιότερη και πιο αμιγής μορφή γενναιοδωρίας [και,] όταν φτάσει στον ύψιστο βαθμό, δεν διαφέρει από την ίδια την προσευχή” —  και τι άλλο μπορεί να είναι η τέχνη, εκτός από γενναιοδωρία ύψιστου βαθμού; — ο Kafka λέει στον Gustav:

“Η προσευχή και η τέχνη είναι παθιασμένες πράξεις θέλησης. Ο δημιουργός επιθυμεί να υπερβεί και να ενισχύσει τις φυσιολογικές δυνατότητες της θέλησης. Η τέχνη, όπως και η προσευχή, είναι ένα χέρι που απλώνεται μέσα στο σκοτάδι,  αναζητώντας κάποιο ίχνος χάρης· η χάρη αυτή θα μεταμορφώσει το χέρι, θα του δώσει την ικανότητα να προσφέρει αγαθά και δώρα. Η προσευχή σημαίνει ότι κάποιος βουλιάζει σε ένα θαυμαστό ουράνιο τόξο που επεκτείνεται μεταξύ ζωής και θανάτου, για να κρυφτεί εντελώς μέσα του, να γίνει ένα μαζί του, για να κατορθώσει να μεταγγίσει την ατέρμονη ακτινοβολία του στην αδύναμη λίκνο της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης”.

Λόγος και Διά-λογος

Ο Πλάτων για τη φρόνηση και τις άλλες αρετές:

Ο Πλάτων εσωτερίκευσε με τον δικό του τρόπο τη διδασκαλία του μεγάλου δασκάλου του, του Σωκράτη. Πέρα από τη συνάφειά του με τις γενικές γραμμές της σωκρατικής διδασκαλίας, ιδιαίτερη εμπειρία φαίνεται να αποκόμισε και από τον τρόπο άρθρωσης του Σωκρατικού λόγου. Στους Διαλόγους του διατύπωσε πολλές φορές, κατά την εξέλιξη της σκέψης του, πολλές ρήσεις-αποφάνσεις, με τη μορφή της Σωκρατικής ερωτηματοθεσίας. Αυτές οι ρήσεις, αλλά και η τεχνική εκφοράς τους συμπυκνώνουν βαθύ νόημα με καθολική, σχεδόν διαχρονική αξία. Παρακάτω αναφέρουμε ορισμένα δείγματα και παραδείγματα:

1. Πλάτωνος Χαρμίδης: Ο Σωκράτης συζητεί περί σωφροσύνης
· Προκαταρκτικά: Ο Σωκράτης έχει επιστρέψει το βράδυ από τη μάχη της Ποτίδαιας και την άλλη ημέρα επισκέπτεται την παλαίστρα του Ταυρέα και συναντά πολλούς γνωστούς του, αλλά και αγνώστους. Η παρουσία του εκεί έχει διπλή σημασία: α) γυρίζει από την πολιορκία της Ποτίδαιας σώος, πράγμα που παραπέμπει στη θαρραλέα και ψύχραιμη στάση που επέδειξε εκεί· με εκείνη τη στάση επιβεβαιώνει στην πράξη πως όσα συζητεί περί ανδρείας, σωφροσύνης κ.λπ. με τους νεαρούς φίλους του στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, τους λεγόμενους σωκρατικούς, τα πιστεύει και τα εφαρμόζει. Ποιοι είναι οι λόγοι που τον κάνουν να τα πιστεύει; Η λογική μέθοδος, με την οποία επεξεργάζεται τις σκέψεις του. Αφού απάντησε σε μια σειρά από ερωτήματα καθημερινής υφής για τη ζωή του στο στρατόπεδο, άρχισε κι αυτός να ρωτά:

· Σωκράτης: «τους ρώτησα κι εγώ για τα νέα της Αθήνας, για τη φιλοσοφία σε ποια κατάσταση βρισκόταν, για τους νέους, εάν είχαν διακριθεί μερικοί απ’ αυτούς σε σοφία [μάθηση], σε ομορφιά [κάλλος] ή και σε αμφότερα» (153 d).

· Σχόλιο: Ο Σωκράτης παρουσιάζεται να ρωτά για δύο θεμελιακές πτυχές της ανθρώπινης ουσίας: τη σωματική ομορφιά και την ψυχική καλλιέργεια. Όταν αυτές οι πτυχές αντιμετωπίζονται ξεκομμένα, η ανθρώπινη οντότητα δεν αναπτύσσεται αρμονικά. Αυτό δεν το λέει ρητά εδώ ο Σωκράτης, αλλά το υπαινίσσεται ή το προϋποθέτει για να αναπτυχθεί η συζήτηση. Τη σωματική ομορφιά εδώ την ενσαρκώνει ο Χαρμίδης. Την πνευματική ομορφιά όμως ποιος; Παραμένει αίτημα της φιλοσοφίας και των αληθινών φιλοσόφων. Ποιους θεωρεί αληθινούς φιλοσόφους ο Πλάτων; Αυτούς που χωρούν πέρα από την "ψευτοφιλοσοφία" των σοφιστών και την εριστική τέχνη· αυτούς που ενστερνίζονται τη διαλεκτική τέχνη και προσπαθούν να εναρμονίσουν τη θεωρία με την πράξη, τις ιδέες με τον τρόπο ζωής.