ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἀντιγόνη (376-405)

ΧΟ. ἐς δαιμόνιον τέρας ἀμφινοῶ,

τὸ δὲ πῶς εἰδὼς ἀντιλογήσω
μὴ οὐ τήνδ᾽ εἶναι παῖδ᾽ Ἀντιγόνην;
ὦ δύστηνος
380 καὶ δυστήνου πατρὸς Οἰδιπόδα,
τί ποτ᾽; οὐ δή που σέ γ᾽ ἀπιστοῦσαν
τοῖς βασιλείοισιν ἄγουσι νόμοις
καὶ ἐν ἀφροσύνῃ καθελόντες;
ΦΥ. ἥδ᾽ ἔστ᾽ ἐκείνη τοὔργον ἡ ᾽ξειργασμένη·
385 τήνδ᾽ εἵλομεν θάπτουσαν. ἀλλὰ ποῦ Κρέων;
ΧΟ. ὅδ᾽ ἐκ δόμων ἄψορρος εἰς δέον περᾷ.
ΚΡ. τί δ᾽ ἔστι; ποίᾳ ξύμμετρος προύβην τύχῃ;
ΦΥ. ἄναξ, βροτοῖσιν οὐδέν ἐστ᾽ ἀπώμοτον.
ψεύδει γὰρ ἡ ᾽πίνοια τὴν γνώμην· ἐπεὶ
390 σχολῇ ποθ᾽ ἥξειν δεῦρ᾽ ἂν ἐξηύχουν ἐγὼ
ταῖς σαῖς ἀπειλαῖς, αἷς ἐχειμάσθην τότε.
ἀλλ᾽ ἡ γὰρ ἐκτὸς καὶ παρ᾽ ἐλπίδας χαρὰ
ἔοικεν ἄλλῃ μῆκος οὐδὲν ἡδονῇ,
ἥκω, δι᾽ ὅρκων καίπερ ὢν ἀπώμοτος,
395 κόρην ἄγων τήνδ᾽, ἣ καθῃρέθη τάφον
κοσμοῦσα. κλῆρος ἐνθάδ᾽ οὐκ ἐπάλλετο,
ἀλλ᾽ ἔστ᾽ ἐμὸν θοὕρμαιον, οὐκ ἄλλου, τόδε.
καὶ νῦν, ἄναξ, τήνδ᾽ αὐτός, ὡς θέλεις, λαβὼν
καὶ κρῖνε κἀξέλεγχ᾽· ἐγὼ δ᾽ ἐλεύθερος
400 δίκαιός εἰμι τῶνδ᾽ ἀπηλλάχθαι κακῶν.
ΚΡ. ἄγεις δὲ τήνδε τῷ τρόπῳ πόθεν λαβών;
ΦΥ. αὕτη τὸν ἄνδρ᾽ ἔθαπτε· πάντ᾽ ἐπίστασαι.
ΚΡ. ἦ καὶ ξυνίης καὶ λέγεις ὀρθῶς ἃ φής;
ΦΥ. ταύτην γ᾽ ἰδὼν θάπτουσαν ὃν σὺ τὸν νεκρὸν
405 ἀπεῖπας. ἆρ᾽ ἔνδηλα καὶ σαφῆ λέγω;

***

Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ
Θάμ᾽ ακατανόητο, που εμπρός του
στέκεται στο ναι και στ᾽ όχι ο νους μου·
πώς να πω, αφού τηνε γνωρίζω,
πως αυτή δεν είναι η Αντιγόνη;
Ω δυστυχισμένη, του δυστυχισμένου
380 κόρη Οιδίποδα, μα τί ᾽ναι;
γιατί βέβαια δε σε φέρνουνε πως να ᾽χεις
τη βασιλικιά πατήσει προσταγή,
και να σ᾽ έπιασαν σε τέτοια τρέλ᾽ απάνω;
ΦΥΛ. Αυτή ᾽ναι εκείνη πὄκαμε την πράξη,
αυτή ᾽ναι που την πιάσαμε να θάφτει·
μα πού ᾽ναι ο βασιλιάς; ΧΟΡ. Νά τον που βαίνει
ξανά ᾽πό το παλάτι, και στην ώρα.
ΚΡΕ. Τί ᾽ναι; και για τί πράμα ήρθα στην ώρα;
ΦΥΛ. Βασιλιά μου, ποτέ κανείς δεν πρέπει
για τίποτα να ορκίζεται, γιατί άλλη
κατόπι ιδέα την πρώτη μας τη γνώμη
τη βγάζει ψεύτρα· έτσι κι εγώ εκαυχιόμουν
390 πως δύσκολα θα μ᾽ έβλεπες πιο μπρος σου
με κείνες τις φοβέρες σου, που πήγα
να ξεψυχήσω πριν· μα αφού καμιά άλλη
χαρά δεν είναι πιο γλυκιά από κείνη
που μήτ᾽ ελπίζεις, μηδέ βάζει ο νους σου,
έρχομαι, μ᾽ όλους πὄκαμα τους όρκους,
μαζί μ᾽ αυτή που πιάσαμε την κόρη
να θάφτει το νεκρό· δεν είχε κλήρο
και παρακλήρο εδώ, μα όλο δικό μου
είναι τούτο το τυχερό κι όχι άλλου.
Και τώρα, βασιλιά, πάρε την ο ίδιος
κι ανάκρινε κι εξέτασε όπως θέλεις·
όσο για μένα, δίκιο λέω πως είναι
400 λεύτερος πια απ᾽ αυτά να ᾽χω γλιτώσει.
ΚΡΕ. Κι αυτή που φέρνεις, πού και σε τί απάνω
την έπιασες; ΦΥΛ. Να θάφτει αυτή το πτώμα.
Τα έμαθες όλα. ΚΡΕ. Μα καταλαβαίνεις
τί λες; Κι αυτή ᾽ναι η ορθή η αλήθεια;
ΦΥΛ. Αφού την είδα ο ίδιος να τον θάφτει
το νεκρό που απαγόρεψες· δεν είναι
καθαρά και σταράτα όπως τα λέω;

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 2. Αρχαϊκή εποχή (700-508 π.Χ.)

2.4.Γ. Δραματική ποίηση

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο άκμασε στα κλασικά χρόνια· όμως οι ρίζες του είναι πανάρχαιες και τα πρώτα του βήματα ανιχνεύονται στην Αρχαϊκή εποχή, τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο ότι το έπος, η λυρική ποίηση και το δράμα είναι ποιητικά είδη που συνυπάρχουν στη δυτική λογοτεχνία. Στην Ελλάδα όμως, όπου δημιουργήθηκαν ως φορείς μεγάλης ποίησης, αυτά τα ποιητικά είδη άκμασαν διαδοχικά και όχι παράλληλα. Όταν παρακμάζει το έπος, προβάλλει η λυρική ποίηση, και όταν αυτή πλησιάζει στο τέλος της, γεννιέται το δράμα.

Ο Αριστοτέλης δεν αφήνει καμιάν αμφιβολία. Η τραγωδία, γράφει, αναπτύχτηκε ἀπό τῶν ἐξαρχόντων τὸν διθύραμβον (Ποιητική 1449a), δηλαδή από τους κορυφαίους τραγουδιστές που καθοδηγούσαν τους Χορούς όταν έψαλλαν λατρευτικά τραγούδια για τον Διόνυσο. Έτσι, οι ρίζες του θεάτρου πρέπει να αναζητηθούν στην εξέλιξη του διθυράμβου.

Κατά τον Ηρόδοτο, «ο Αρίων ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ξέρουμε να συνέθεσε, να ονομάτισε και να δίδαξε διθύραμβο, στην Κόρινθο» (1.23), στην αυλή του Περίανδρου. Ωστόσο, ο διθύραμβος[1] ήταν πολύ νωρίτερα γνωστός, π.χ. στον Αρχίλοχο, που έγραψε (απόσπ. 120 W.):

Ξέρω ν᾽ αρχίσω πρώτος όμορφο τραγούδι του Διονύσου,

διθύραμβο, όταν το κρασί σαν κεραυνός μου φλόγισε τα φρένα.

Ως λατρευτικό τραγούδι ο διθύραμβος είχε στο περιεχόμενό του αφηγηματικά και στην παρουσίασή του μιμητικά στοιχεία. Με την καθοδήγηση των εξαρχόντων του ο Χορός θα διηγόταν, και με τις χορευτικές κινήσεις του θα αναπαριστούσε, τα πάθη και τα κατορθώματα του θεού.

Νωρίς, μέσα στον 6ο π.Χ. αιώνα υποθέτουμε, οι εξάρχοντες ξεκίνησαν σιγά σιγά να παρεμβαίνουν στο τραγούδι, αντιπροσωπεύοντας κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο της αφήγησης. Έτσι ο κορυφαίος τραγουδιστής απόκτησε ξεχωριστό ρόλο και μπορούσε, με την υποθετική του ταυτότητα, να υποκρίνεται, δηλαδή να απαντά στις ερωτήσεις του Χορού. Στα αρχαία ελληνικά ὑποκρίνομαι σημαίνει «απαντώ», και ὑποκριτής είναι αρχικά «αυτός που δίνει απαντήσεις», αργότερα και ο ηθοποιός.

Αρκετά νωρίς, υποθέτουμε, εμφανίστηκαν και διθυραμβικά τραγούδια που πια δεν αναφέρονταν στον Διόνυσο, αλλά διηγόνταν ιστορίες για άλλους θεούς και ήρωες. Χαρακτηριστικό είναι ένα πολύ νεότερο παράδειγμα, ο διθύραμβος Θησεύς του Βακχυλίδη: ο Χορός, που τον αποτελούν, υποτίθεται, Αθηναίοι της εποχής του μύθου, ρωτά τον βασιλιά Αιγέα, που παριστάνεται από τον κορυφαίο, γιατί ακούστηκε πολεμικό σάλπισμα· και αυτός απαντά πως πλησιάζει την Αθήνα ένας άγνωστος νέος, φοβερός και τρομερός, σκοτώνοντας στον δρόμο του πλήθος θηρία και ληστές - ο Θησέας.

ΘΕΣΠΗΣ (6ος π.Χ. αι.)

Αθηναίος από τον δήμο της Ικαρίας (το σημερινό Διόνυσο),[2] ο Θέσπης αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη της τραγωδίας. Θρυλικό είναι το άρμα του Θέσπιδος, ένας διονυσιακός θίασος που τάχα τριγύριζε στους δήμους της Αττικής παρουσιάζοντας τις πρωιμότερες γνωστές θεατρικές παραστάσεις. Βέβαιο είναι μόνο πως πρώτος ο Θέσπης παρουσίασε τραγωδία στα Μεγάλα Διονύσια, στα χρόνια της 61ης Ολυμπιάδας (536-533 π.Χ.), τότε που την Αθήνα κυβερνούσε ως τύραννος ο Πεισίστρατος, γνωστός για τη φιλική του στάση απέναντι στη διονυσιακή λατρεία. Αν το έπαθλο που του δόθηκε ήταν ένας τράγος, όπως παραδίδεται, τότε αρχικά η λέξη τραγωδία σήμαινε «τραγούδι για τον τράγο».

Αρχαίες πηγές μαρτυρούν ακόμα πως ο Θέσπης πρόσθεσε στα διθυραμβικά τραγούδια τον πρόλογο και τις ρήσεις, δηλαδή τα πρώτα ομιλητικά μέρη, και πως επινόησε τις υφασματένιες μάσκες. Και αν ακόμα οι παραπάνω νεωτερισμοί είχαν προετοιμαστεί ή προεξοφληθεί από τη φυσική εξέλιξη του διθυράμβου, ο Θέσπης ήταν που διαμόρφωσε την πρώιμη τραγωδία και καθιέρωσε τις τραγικές παραστάσεις ως οργανικό μέρος της αθηναϊκής λατρείας του Διονύσου.

Από τα έργα του μας σώζονται τέσσερις τίτλοι και πέντε μικρά αποσπάσματα, που όμως δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι είναι δικά του.
------------------------
1. Η λέξη διθύραμβος είναι ξενική, και θα διαδόθηκε στην Ελλάδα μαζί με τη λατρεία του Διονύσου.

2. Ο αρχαίος δήμος πήρε το όνομά του από τον μυθικό Ικάριο, που ο Διόνυσος του δίδαξε την καλλιέργεια των αμπελιών και την παραγωγή του κρασιού.

Η άγρια ομορφιά της θλίψης

Μια θλίψη, μια χαρά, μια να απλώνεις το χέρι για να λικνιστείς και μια να το μαζεύεις για να μην πέσεις. Αυτή είναι η ζωή, να τρέχεις να βρεις τις λάμψεις που αφήνουν το ρόδινο φως να αντανακλά και να ζαλίζεις την παρόρμησή σου, πάνω σε αυτοσχέδιους groovy ρυθμούς. Και κοντά σε αυτό, να διώχνεις την ανάσα σου μέσα από τα μουρμουρητά, να πιάνεις την πλάση να πάλλεται με αυτό το πέρασμά σου. Έτσι κάπως είναι, με τη χαρά σε δόσεις, που ψάχνει τον περισσότερο χώρο μέσα στο ιερό σου φλασάκι. Η χρησιμότητά της όμως δε θα μπορούσε να είχε αξία, αν η θλίψη δεν ήταν συνοδοιπόρος.

Γράφει ο Ελύτης «Στο χωριό της γλώσσας μου, τη λύπη τη λέγανε Λαμπούσα», εμβαθύνοντας στη σύνδεσή τους καθώς και στην αβίαστη ορμή που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μαζί τους. Η θλίψη είναι ένα εσωτερικό συναίσθημα πόνου που έχει να κάνει με την απώλεια, η οποία με τη σειρά της είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Συμβαίνει μια διαδικασία όταν φτάνει η στιγμή να αποδεχθείς αναχωρήσεις κι αφίξεις ανθρώπων και να προσαρμοστείς με όλα εκείνα που σε αφήνουν στεγνό κάτω από το φως της λάμπας. Η θλίψη είναι λύπη κι είναι υγιές να στεναχωρηθείς σαν βρεθείς στο σημείο να χάσεις κάτι ή κάποιον που αγαπάς. Μέσα από αυτή νιώθεις ζωντανός κι ας μην αισθάνεσαι ο μαχητής με την ασπίδα. Όλο το φορτίο που σηκώνεις δε σε λυγίζει, απεναντίας σε δυναμώνει για να συμφιλιωθείς με αυτά που θέλεις και δεν έχεις, ή με αυτούς που χρειάζεσαι και δεν είναι παρόντες. Μέσα από αυτό συνεχίζεις να ψάχνεις την ομορφιά που σε εμπνέει και δε σε γεμίζει κενό. Και για όλους αυτούς τους λόγους, η θλίψη δεν είναι μια μέρα νεκρή.

Οι τελευταίες εξελίξεις στην ψυχολογία, δείχνουν ότι τα συναισθήματα που βιώνει κανείς σε περιόδους θλίψης είναι ευεργετικά, διότι ερχόμενος αντιμέτωπος με τον εαυτό του γίνεται ανθεκτικότερος στις προκλήσεις της ζωής, αλλά και γιατί βγαίνει δυνατότερος μπροστά στα σημεία που κλονίζουν τον συναισθηματικό του κόσμο. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η λύπη και η χαρά συνοδεύουν τον άνθρωπο ωθώντας τον μέσα από τις καταστάσεις που βιώνει, να βρει τρόπους να καλυτερεύσει τις συνθήκες ή να αναζητήσει τις χαμένες στιγμές ευτυχίας που θέλει να ξαναζήσει.

Στην αρχαία Ελλάδα, το Ασκληπιείο βρισκόταν στην Επίδαυρο, μια περιοχή με ιαματικά νερά και ήπιο κλίμα. Εκεί ξεκίνησε να συγκεντρώνεται η εμπειρία και η γνώση για την αρχή της ιατρικής επιστήμης. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η ύπαρξη των Ασκληπιείων σε ένα χώρο που «δρα επί της αύρας» (Επίδαυρος). Ήταν κατανοητό από τότε πως η χαρά και η λύπη κουράρουν την εξελικτική πορεία του ατόμου.

Βέβαια, όσον αφορά την έννοια της ευτυχίας, διαισθάνομαι ότι έχει διαφοροποιηθεί, μιας και το κυνήγι της έχει γίνει αυτοσκοπός, με τη λύπη να αρνείται να εισβάλει στις ζωές. Εξορίζεται, πριν καν προλάβει να ωριμάσει, κάνοντάς σε δεσμώτη και φύλακά της. Η ζωή, όμως, δεν είναι η ευτυχία και σαφώς ούτε η δυστυχία. Για να βρεις στιγμές αρμονίας και χαράς, πρέπει να δώσεις χώρο και χρόνο και σε στιγμές λύπης, διαφορετικά σε ό,τι ζεις θα λείπει κάτι. Συν το ότι, αν δεν είσαι ευτυχισμένος, δε σημαίνει ότι είσαι δυστυχής, απλώς στην παρούσα φάση δεν ευτυχείς.

Ίσως να φαντάζει υπερβολικό ότι η θλίψη είναι χρήσιμη κι η ευτυχία δεν είναι προορισμός, αλλά για να φτάσεις από το ένα στο δέκα μεσολαβούν και κάποιοι άλλοι αριθμοί. Συχνά, προσπαθώντας να περιγράψουμε την αρνητική κατάσταση των πραγμάτων, χρησιμοποιούμε λέξεις όπως μελαγχολία και θλίψη, θεωρώντας ότι είναι ταυτόσημες. Υπάρχουν όμως διαφορές μεταξύ τους. Ενώ η θλίψη είναι ωφέλιμη προς την ανθρώπινη πορεία, η μελαγχολία σε αδρανοποιεί και το πνεύμα με το σώμα ακινητοποιούνται μην μπορώντας να αντιδράσουν ή να βιώσουν το άσχημο γεγονός για να πάνε παρακάτω.

Προέκταση της μελαγχολίας είναι η κατάθλιψη κι όταν βρεθούμε αδύναμοι μπροστά της, θα πρέπει να το μοιραστούμε, είτε με ειδικούς, είτε με τους ανθρώπους μας και να μην αφήσουμε το φίδι να γεννήσει μέσα μας. Στο παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, φαίνεται πώς ο πόνος μπορεί να σε διαφθείρει σαν δεν καταφέρεις να αντισταθείς.

«Ξυπνούσα στις πέντε αλλά καθόμουν στο μισοσκόταδο. Πέρασα μια εβδομάδα χωρίς να βγάλω τη φόρμα του μηχανικού ούτε μέρα ούτε νύχτα, χωρίς να πλυθώ, χωρίς να ξυριστώ, χωρίς να βουρτσίσω τα δόντια μου… Η Νταμιάνα νόμιζε πως ήμουν άρρωστος όταν με βρήκε γυμνό στην αιώρα στις δέκα το πρωί…. Δεν αναγνώριζα τον εαυτό μου μες στον εφηβικό μου καημό. Δε βγήκα ξανά από το σπίτι, για να μην αφήσω το τηλέφωνο. Έγραφα χωρίς να το αποσυνδέω και με το πρώτο κουδούνισμα το άρπαζα, σκεπτόμενος πως μπορεί να ήταν η Ρόζα Καμπάρκας. Διέκοπτα ανά πάσα στιγμή αυτό που έκανα για να της τηλεφωνώ κι επέμενα μέρες ολόκληρες, ώσπου κατάλαβα ότι ήταν ένα τηλέφωνο χωρίς καρδιά.»

Αν φύγουμε από το ίδιο το περιεχόμενο του αποσπάσματος κι ασχοληθούμε με την έμπνευση του συγγραφέα, θα δούμε πως η θλίψη, ούσα ευεργετική, φαίνεται στην τέχνη. Και θα αναρωτηθεί κανείς, πρέπει να είναι δυστυχισμένος ο καλλιτέχνης για να δημιουργήσει; Θα έλεγα πως όχι, αλλά όταν είσαι ευτυχισμένος το μόνο που θέλεις είναι να το ζήσεις και να αφήσεις την ευτυχία να σε ρουφήξει στερεύοντας το μέλι από το κορμί σου. «Ουδείς ευτυχής έχει διακόψει ευτυχία για να γράψει ποιήματα».

Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί και η Φρίντα Κάλο, η Μεξικανή καλλιτέχνης που ζωγράφιζε τον πόνο της. Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα σε αυτούς τους ανθρώπους και μια ευαισθησία που εκδηλώνεται με ένταση- έτσι αργούν να αποδεσμευτούν από τα αρνητικά γεγονότα της ζωής τους. Κι επειδή στην τέχνη δε μιλάς με το στόμα αλλά με τα δημιουργήματά σου, σού παίρνει χρόνο. Είναι η διέξοδός τους, ο τρόπος τους να εκφραστούν κι από την άλλη ο θεατής, ή ο αναγνώστης, μπορεί να ταυτιστεί ή να ζωντανέψει μια περίοδο της ζωής του, αναγνωρίζοντάς τη στα έργα τους.

Μην τη φοβάστε, μαντέψετε, κοπιάσετε, νιώστε (Ελύτης) κι αν δείτε το καράβι να βουλιάζει, δεν είναι από τη θάλασσα γύρω του, αλλά μέσα του.

Έκχαρτ Τόλλε: Το ψεύτικο εγώ και η αποταύτιση από τον νου

Αν δεν αναγνωρίζεις το ψεύτικο ως ψεύτικο -ως κάτι που δεν είσαι εσύ- δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμη μεταμόρφωση. Θα καταλήγεις πάντα να σε τραβάει και πάλι η ψευδαίσθηση, καθώς και κάποια μορφή πόνου. Σ' αυτό το επίπεδο, μας δείχνει ο Τόλλε πώς να μη μετατρέπουμε σε εαυτό και σε προσωπικό πρόβλημα αυτό που είναι ψεύτικο, γιατί έτσι είναι που το ψεύτικο διαιωνίζεται.

Η έννοια της Ύπαρξης

«Δεν μπορώ να σου πω καμία πνευματική αλήθεια που δε να μην τη γνωρίζεις ήδη βαθιά μέσα σου. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να σου θυμίσω αυτά που έχεις ξεχάσει.» μας υπενθυμίζει.

Η λέξη φώτιση φέρνει στο νου την ιδέα κάποιου υπεράνθρωπου επιτεύγματος, και στο εγώ αρέσει να διατηρεί αυτή την ιδέα. Όμως η φώτιση είναι απλώς η φυσική σου κατάσταση της αισθητής ενότητας με την Ύπαρξη. Είναι μια κατάσταση σύνδεσης με κάτι απρόσμετρο και άφθαρτο, κάτι που, σχεδόν με παράδοξο τρόπο, είσαι ουσιαστικά εσύ, κι ωστόσο είναι πολύ μεγαλύτερο από σένα. Είναι το να βρεις την αληθινή σου φύση πέρα από όνομα και μορφή.

Η Ύπαρξη είναι ανοιχτή σαν έννοια. Δε μειώνει το άπειρο αόρατο σε μια πεπερασμένη οντότητα. Είναι αδύνατον να σχηματίσεις μια νοητική εικόνα της Ύπαρξης. Είναι η ίδια σου η ουσία και σου είναι άμεσα διαθέσιμη, όπως η αίσθηση της παρουσίας σου, η συνειδητοποίηση του Είμαι που προηγείται του «είμαι τούτο» ή «είμαι εκείνο».

Ψεύτικος εαυτός

Ποιο είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για το βίωμα αυτής της πραγματικότητας;

Η ταύτιση με το νου σου, που κάνει τη σκέψη να γίνεται ψυχαναγκαστική. Αυτός ο αδιάκοπος νοητικός θόρυβος σε εμποδίζει να βρεις τη σφαίρα εκείνη της εσωτερικής ησυχίας που είναι αδιαχώριστη από την Ύπαρξη. Δημιουργεί επίσης έναν ψεύτικο εαυτό, κατασκευασμένο από το νου, που ρίχνει μια σκιά φόβου και πόνου.

Ο καταναγκαστικά σκεπτόμενος, δηλαδή σχεδόν όλοι, ζει σε μια κατάσταση φαινομενικού διαχωρισμού από τους πάντες και, τα πάντα, σ' έναν παράλογα πολύπλοκο κόσμο συνεχών προβλημάτων και σύγκρουσης, έναν κόσμο που αντανακλά τον ολοένα αυξανόμενο κατακερματισμό του νου.

Ξεχνάς το σημαντικό γεγονός ότι, κάτω από το επίπεδο της υλικής εμφάνισης και των χωριστών μορφών, είσαι ένα με ό,τι υπάρχει.

Η αρχή της ελευθερίας είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν είσαι η οντότητα που σε κατέχει -δεν είσαι αυτός που σκέφτεται όταν το γνωρίζεις αυτό, τότε σου δίνεται η δυνατότητα να παρατηρήσεις αυτή την οντότητα.

Τη στιγμή που αρχίζεις να παρατηρείς αυτόν που σκέφτεται, ενεργοποιείς ένα ανώτερο επίπεδο συνειδητότητας.

Τι εννοείς λέγοντας «παρατηρείς αυτόν που σκέφτεται»;

Δώσε ιδιαίτερη προσοχή στα επαναλαμβανόμενα πρότυπα σκέψης, σ' αυτούς τους παλιούς δίσκους γραμμοφώνου που παίζουν στο κεφάλι σου ίσως για πολλά χρόνια. Αυτό εννοώ λέγοντας «παρατηρείς αυτόν που σκέφτεται», που με άλλα λόγια σημαίνει: άκου τη φωνή μέσα στο κεφάλι σου. Να είσαι εκεί παρών, ως μάρτυρας.

Όταν ακούς τη φωνή, κάνε το αμερόληπτα. Δηλαδή, μην κρίνεις και μην καταδικάζεις αυτό που ακούς, γιατί αλλιώς, η ίδια φωνή θα ξαναμπεί από την πίσω πόρτα. Απλώς συνέχισε να παρατηρείς.

Σύντομα θα συνειδητοποιήσεις ότι η φωνή είναι εκεί κι εδώ είσαι εσύ, που την ακούς, που την παρατηρείς. Αυτή η συνειδητοποίηση του είμαι, αυτή η αίσθηση της δικής σου παραουσίας, δεν είναι σκέψη. Προέρχεται από κάτι που είναι πέρα από το νου.

Γιατί να είμαι εθισμένος στη σκέψη;

Επειδή είσαι ταυτισμένος μ' αυτήν, πράγμα που σημαίνει ότι αντλείς την αίσθηση του εαυτού σου από το περιεχόμενο και τη δραστηριότητα του νου σου. Επειδή πιστεύεις ότι θα έπαυες να υπάρχεις αν σταματούσες να σκέφτεσαι.

Με το να παρατηρείς τους μηχανισμούς του νου, βγαίνεις από τα πρότυπα αντίστασής του και τότε μπορείς να επιτρέψεις στην παρούσα στιγμή να υπάρξει.
Αίσθηση εαυτού που δεν αντλείται από τον νου

Από τη στιγμή που θα αποταυτιστείς από το νου σου, το να έχεις δίκιο ή άδικο δεν έχει καμία διαφορά στην αίσθηση του εαυτού σου, κι έτσι η καταναγκαστική και βαθιά ασυνείδητη ανάγκη να έχεις δίκιο, που είναι μορφή βίας, δεν υπάρχει πια. Μπορείς να δηλώνεις ξεκάθαρα και σταθερά το πώς αισθάνεσαι ή το τι σκέφτεσαι, αλλά δεν υπάρχει ούτε επιθετικότητα ούτε αμυντικότητα σε σχέση μ' αυτό.

Η αίσθηση του εαυτού σου αντλείται τότε από ένα πιο βαθύ, πιο αληθινό μέρος μέσα σου, κι όχι από το νου.

Έχε τα μάτια σου ανοιχτά για να «πιάσεις» οποιοδήποτε είδος αμυντικότητας μέσα σου. Τι υπερασπίζεσαι; Μια ταυτότητα-ψευδαίσθηση, μια εικόνα που υπάρχει μόνο μέσα στο νου σου, μια πλασματική οντότητα. Όταν κάνεις αυτό το πρότυπο συνειδητό, όταν γίνεσαι παρατηρητής του, τότε αποταυτίζεσαι απ' αυτό. Στο φως της συνειδητότητάς σου, το ασυνείδητο πρότυπο διαλύεται γρήγορα.

Η φύση του Εγώ

Οι άνθρωποι μπαίνουν σε μια συχνή ψυχαναγκαστική επιδίωξη να ικανοποιήσουν το εγώ και σε μια αναζήτηση πραγμάτων με τα οποία θα ταυτιστούν για να γεμίσουν αυτή την τρύπα που αισθάνονται μέσα τους.

Το εγώ ταυτίζεται με εξωτερικά πράγματα.

Χρειάζεται να δέχεται υπεράσπιση και να τρέφεται συνεχώς. Οι πιο κοινές ταυτίσεις του Εγώ έχουν να κάνουν με τα υπάρχοντά σου, με τη δουλειά που κάνεις, με την κοινωνική θέση και αναγνώριση, τη γνώση και την παιδεία, την εξωτερική εμφάνιση, τις ιδιαίτερες ικανότητες, τις σχέσεις, την προσωπική και οικογενειακή ιστορία, τα συστήματα πεποιθήσεων, και συχνά επίσης με πολιτικές, εθνικιστικές, φυλετικές, θρησκευτικές και άλλες συλλογικές ταυτίσεις.

Τίποτε απ' όλα αυτά δεν είσαι εσύ!

Σου φαίνεται τρομακτικό αυτό; Ή μήπως σε ανακουφίζει που το μαθαίνεις; Αργά ή γρήγορα, θα χρειαστεί να τα εγκαταλείψεις όλα αυτά. Ίσως ακόμα να σου φαίνεται δύσκολο να το πιστέψεις, και σίγουρα δε σου ζητώ να πιστέψεις ότι η ταυτότητά σου δεν μπορεί να βρεθεί σε οποιοδήποτε από αυτά τα πράγματα.

Θα μάθεις μόνος σου την αλήθεια αυτού που σου λέω.

Θα τη μάθεις την τελευταία στιγμή, όταν θα νιώθεις το θάνατο να πλησιάζει.

Το μυστικό της ζωής είναι «να πεθάνεις πριν πεθάνεις» - και να ανακαλύψεις ότι δεν υπάρχει θάνατος!
Η δύναμη της αυτοπαρατήρησης

Τα προβλήματα του νου δεν μπορούν να λυθούν στο επίπεδο του νου.

Συνήθως φαντάζεσαι το μέλλον σαν καλύτερο ή χειρότερο από το παρόν. Αν το μέλλον που φαντάζεσαι είναι καλύτερο, σου δίνει ελπίδα ή ευχάριστη προσμονή. Αν είναι χειρότερο σου δημιουργεί άγχος. Και τα δύο είναι ψευδαισθήσεις. Μέσα από την αυτο-παρατήρηση, περισσότερη παρουσία μπαίνει αυτόματα στη ζωή σου.

Τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι παρών, είσαι παρών. Όποτε μπορείς να παρατητήσεις το νου σου, δεν είσαι πια παγιδευμένος σ' αυτόν. Έχει μπει ένας άλλος παράγοντας, κάτι που δεν είναι του νου: η παρουσία που λειτουργεί ως παρατηρητής.

Μην κρίνεις και μην αναλύεις αυτό που παρατηρείς. Παρακολούθησε τη σκέψη, νιώσε το συναίσθημα, παρατήρησε την αντίδραση. Τότε θα νιώσεις κάτι που είναι πιο δυνατό από οποιοδήποτε από εκείνα που παρατηρείς: την ίδια την ήρεμη παρουσία που παρακολουθεί πίσω από το περιεχόμενο του νου σου, το σιωπηλό παρατηρητή.

Η ανάγκη για σύνδεση: αδυναμία ή υγιής ανάγκη;

Είναι αλήθεια πώς όταν κάποιος βρίσκει τον εαυτό του προτιμά να μένει μόνος; Η απάντηση είναι όχι. Ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος ίσως έχει ακόμη περισσότερη ανάγκη να συνδεθεί με άλλους.

Ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται συνδέεται με τον άνθρωπο που τον φέρνει στη ζωή. Πολύ γρήγορα συνδέεται και με τον περίγυρό του, επικοινωνεί, νιώθει συναισθήματα, μοιράζεται. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα κοινωνικό ον όπου από τη στιγμή της γέννησής του και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ως το τέλος αποζητά την αγάπη, την αποδοχή, την επικοινωνία.

Πολλοί στην προσπάθειά τους να συνδεθούν με άλλους, φιλικά ή ερωτικά, αποτυγχάνουν, είτε διότι προδίδονται είτε διότι δεν παίρνουν αυτό που ήθελαν ή πίστευαν ότι θα πάρουν, είτε διότι δεν ταίριαξαν τελικά, και καταλήγουν στο συμπέρασμα πως είναι καλύτερα μόνοι. Έχουν πληγωθεί τόσο που σκέφτονται ή λένε Δεν είμαι αδύναμη, δεν έχω ανάγκη κανέναν, Τα έχω βρει με τον εαυτό μου και προτιμώ να μείνω για πάντα μόνος, αφού καμιά δε θα μου δώσει αυτά που θέλω.

Και ναι, φυσικά προκειμένου να συνδεθούμε με άλλους ουσιαστικά, θα πρέπει να έχουμε δομήσει το εγώ μας και την προσωπικότητά μας γιατί αλλιώς θα συνδεόμαστε μόνο με τους καθρέφτες μας. Δηλαδή θα προβάλουμε στους σημαντικούς άλλους αυτό που δεν αντέχουμε να δούμε μέσα μας, αντί να συνδεόμαστε με συναίσθημα, με ανάληψη ευθύνης, με πλήρη επίγνωση του τι θέλουμε, τι ζητάμε αλλά και των ορίων μας.

Όμως είναι αλήθεια πως όταν κάποιος βρίσκει τον εαυτό του προτιμά να μένει μόνος; Η απάντηση είναι όχι. Ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος ίσως έχει ακόμη περισσότερη ανάγκη να συνδεθεί με άλλους. Θέλει και μπορεί να δώσει απλόχερα αγάπη στους ανθρώπους του, θέλει να μοιραστεί σκέψεις, συναισθήματα, εμπειρίες... δεν χάνει από την ατομικότητά του, αντιθέτως όσο δίνει και μοιράζεται γεμίζει ακόμα περισσότερο.

Μόνοι επιλέγουν να μένουν οι άνθρωποι που δεν είδαν στην οικογένειά τους ένα πρότυπο σχέσης που πετυχαίνει. Που έβλεπαν έναν πατέρα απών ή βίαιο προς τη μητέρα. Μια μητέρα απόμακρη και επικριτική προς το σύζυγο. Που πιθανόν κακοποιήθηκαν συναισθηματικά ή παραμελήθηκαν στην παιδική τους ηλικία και κανείς δεν τους φέρθηκε με τρυφερότητα.

Που στην ενήλικη ζωή επιβεβαίωσαν την πεποίθηση πως καμία σχέση δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς κάποιος να πληγώνεται. Μόνοι συνήθως επιλέγουν να μένουν οι άνθρωποι που αποφεύγουν άλλη μια απογοήτευση, άλλη μια απόρριψη, άλλη μια προδοσία. Μόνοι επιλέγουν να μένουν εκείνοι που δεν έχουν πίστη στις σχέσεις.

Όταν οι άνθρωποι αυτοί μπορέσουν να χτίσουν μια σχέση με γερά θεμέλια που θα τους ισορροπήσει και δε θα επιβεβαιώσει την αρχική τους πεποίθηση, θα καταλάβουν πως η πραγματική ολοκλήρωση του ανθρώπου είναι όταν συνδεθούν αληθινά.

Η σύνδεση είναι δύναμη όχι αδυναμία. Είναι μια υγιής ανάγκη του ανθρώπινου είδους.

Μαξίμ Γκόρκι: Η μάνα της ζωής είναι η στοργή κι όχι το μίσος

Όλοι οι άνθρωποι είναι άρρωστοι, τρέμουνε τη ζωή... σαν να περιπλανιούνται μες στην αντάρα.. κι ο καθένας δεν ξέρει παρά το δικό του πόνο.

Μα νάσου που 'ρχεται ένας άνθρωπος που φωτίζει τη ζωή με τη φλόγα της γνώσης και φωνάζει και καλεί:

"Ε! παραστρατημένα, κακόμοιρα έντομα!

Καιρός πια είναι να καταλάβετε πως έχετε όλοι τα ίδια συμφέροντα, πως ο καθένας έχει δικαίωμα να μεγαλώσει, να ζήσει!

Είναι απομονωμένος αυτός ο άνθρωπος που μας καλεί, και γι' αυτό φωνάζει δυνατά: του χρειάζονται φίλοι.

Μονάχος του είναι θλιμμένος κρυώνει.

Στο κάλεσμά του, όλες οι καρδιές ενώνονται σε μια καρδιά μ' ότι έχουνε καλύτερο, σε μια καρδιά πελώρια, ευαίσθητη και δυνατή, σαν ασημένια καμπάνα...

Και να τι μας λέει αυτή η καμπάνα:

Άνθρωποι όλου του κόσμου, ενωθείτε, φτιάξετε μια μόνο οικογένεια!

Η μάνα της ζωής είναι η στοργή κι όχι το μίσος.

Αδέρφια, την ακούω κιόλας αυτή την καμπάνα!

Στο όνομα αυτής της ζωής, είμαι έτοιμος για όλα... θα ξεριζώσω την καρδιά μου, αν χρειάζεται, και θα την ποδοπατήσω χάμω εγώ ο ίδιος

Μαξίμ Γκόρκι, Η μάνα

Ποιοι είμαστε; και τι θέλουμε από τη ζωή;

Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής;

Η σημασία της ζωής είναι το ζην. Ζούμε άραγε, αξίζει να τη ζούμε τη ζωή, όταν υπάρχει φόβος, όταν όλη μας η ζωή έχει εκπαιδευτεί στη μίμηση, στην αντιγραφή; Ζούμε άραγε όταν ακολουθούμε μια αυθεντία; Ζείτε άραγε όταν ακολουθείτε κάποιον, ακόμα κι αν είναι ο καλύτερος άγιος ή ο καλύτερος πολιτικός ή ο καλύτερος λόγιος;

Αν παρατηρήσετε τις συνήθειές σας, θα διαπιστώσετε ότι το μόνο που κάνετε είναι να ακολουθείτε τον τάδε και τον δείνα. Τούτη την πρακτική την ονομάζουμε «ζην» κι ύστερα στο τέλος αναρωτιέστε «Τι σημασία έχει η ζωή;». Για εσάς η ζωή δεν έχει καμία σημασία πλέον· η σημασία έρχεται μονάχα όταν παραμερίζετε τις αυθεντίες. Δεν είναι καθόλου εύκολο να παραμερίσει κανείς μια αυθεντία.

Τι σημαίνει λύτρωση απ’ τις αυθεντίες; Μπορείτε να παραβιάσετε έναν νόμο. Δεν είναι λύτρωση απ’ την αυθεντία αυτό το πράγμα. Όμως, είναι λύτρωση η κατανόηση της όλης διαδικασίας, πώς ο νους δημιουργεί την αυθεντία, πόσο πολύ μπερδεμένοι είμαστε που θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι ζούμε τη σωστή ζωή. Επειδή θέλουμε να μας λένε πώς να ενεργούμε, μας εκμεταλλεύονται διάφοροι γκουρού, του πνεύματος και της επιστήμης. Δεν γνωρίζουμε τη σημασία της ζωής όσο αντιγράφουμε, μιμούμαστε, ακολουθούμε.

Πώς είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς τη σημασία της ζωής όταν το μόνο που επιζητεί είναι η επιτυχία; Αυτή είναι η ζωή μας· θέλουμε επιτυχία, θέλουμε απόλυτη ασφάλεια μέσα μας και γύρω μας, θέλουμε κάποιον να μας πει ότι τα πάμε καλά, ότι έχουμε επιλέξει το σωστό μονοπάτι που οδηγεί στη σωτηρία… Η ζωή μας όλη περιορίζεται στο να ακολουθούμε μια παράδοση, την παράδοση του χθες ή χιλιάδων ετών, και στο να μετατρέπουμε κάθε εμπειρία σε αυθεντία, ώστε να μας βοηθήσει να επιτύχουμε κάτι.

Συνεπώς, δεν γνωρίζουμε τη σημασία της ζωής. Γνωρίζουμε μόνο τον φόβο –τον φόβο για το τι θα πει κάποιος, τον φόβο του θανάτου, τον φόβο ότι δεν θα αποκτήσουμε όσα επιθυμούμε, τον φόβο ότι θα κάνουμε κάτι κακό, τον φόβο ότι θα κάνουμε κάτι καλό. Ο νους είναι τόσο μπερδεμένος, εγκλωβισμένος στη θεωρία, ώστε είμαστε ανίκανοι να περιγράψουμε τη σημασία που αποδίδουμε στη ζωή.

Η ζωή είναι κάτι εκπληκτικό. Όταν ρωτά κανείς «Τι σημασία έχει η ζωή;», ζητά έναν ορισμό. Το μόνο που θα κατέχει είναι τον ορισμό, τις ξερές λέξεις, όχι τη βαθύτερη σημασία, τον εκπληκτικό πλούτο, την ευαισθησία στην ομορφιά και την απεραντοσύνη του ζην.

Μεταμορφώνοντας τον εαυτό σας μεταμορφώνετε τον κόσμο

Η μεταμόρφωση του κόσμου έρχεται με τη μεταμόρφωση του εαυτού, επειδή ο εαυτός αποτελεί προϊόν και κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης στη συνολική πορεία της. Για να μεταμορφώσετε τον εαυτό σας είναι απαραίτητη η αυτογνωσία· δίχως τη γνώση του τι είστε λείπει η βάση για ορθή σκέψη, και δίχως τη γνώση του εαυτού είναι ανέφικτη η μεταμόρφωση.

Γιατί να αλλάξετε τώρα;

Δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στους μεγάλους και στους μικρούς, αφού κι οι δυο είναι δεσμώτες των επιθυμιών τους και της ικανοποίησής τους. Η ωριμότητα δεν είναι ζήτημα ηλικίας· έρχεται με την κατανόηση. Το φλογερό ερευνητικό πνεύμα μπορεί να ξυπνά πιο εύκολα στους νέους, διότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι έχουν κακοποιηθεί απ’ τη ζωή, οι συγκρούσεις τούς έχουν φθείρει, ενώ ο θάνατος στις διάφορες μορφές του καραδοκεί. Τούτο δεν σημαίνει ότι είναι ανίκανοι για συνειδητή διερεύνηση, παρά μόνο ότι είναι πιο δύσκολο γι’ αυτούς.

Πολλοί ενήλικες είναι ανώριμοι και συχνά παιδιαρίζουν, γεγονός που συντελεί στη σύγχυση και στη δυστυχία του κόσμου. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι ευθύνονται για την επικρατούσα οικονομική και ηθική κρίση· και μια από τις θλιβερές αδυναμίες μας είναι ότι θέλουμε κάποιος άλλος να δράσει εκ μέρους μας και να αλλάξει τη ροή της ζωής μας. Περιμένουμε απ’ τους άλλους να εξεγερθούν και να χτίσουν απ’ την αρχή, ενώ εμείς παραμένουμε αδρανείς μέχρι να σιγουρευτούμε για το αποτέλεσμα.

Την ασφάλεια και την επιτυχία κυνηγάμε οι περισσότεροι, κι ο νους που αναζητεί την ασφάλεια, που ποθεί την επιτυχία δεν είναι ευφυής και, ως εκ τούτου, δεν είναι ικανός για ενιαία δράση. Η ενιαία δράση είναι εφικτή μονάχα όταν έχει κανείς επίγνωση της διαμόρφωσής του, των φυλετικών, εθνικών, πολιτικών και θρησκευτικών προκαταλήψεών του, δηλαδή μονάχα όταν συνειδητοποιεί ότι οι συνήθειες του εαυτού είναι πάντοτε διαχωριστικές.

Η ζωή είναι ένα βαθύ πηγάδι. Μπορεί να πάει κανείς σε αυτό με μικρούς κουβάδες και να τραβήξει λίγο νερό ή μπορεί να πάει με μεγάλα δοχεία και να αντλήσει άφθονο νερό που θα τον θρέψει και θα τον συντηρήσει. Τα νιάτα είναι η ηλικία της διερεύνησης, του πειραματισμού με τα πάντα. Το σχολείο πρέπει να βοηθά τους νέους του να ανακαλύπτουν την έφεσή τους και τις ευθύνες τους, και να μην παραγεμίζει τα μυαλά τους με γεγονότα και τεχνικές γνώσεις. Πρέπει να είναι το πρόσφορο έδαφος στο οποίο μπορούν να μεγαλώσουν χωρίς φόβο, ευτυχισμένοι και ολοκληρωμένοι.

Οικειότητα vs Απομόνωση: Πώς επηρεάζει τη ψυχοκοινωνική μας εξέλιξη η μετάβαση προς την ενηλικίωση

Καθώς εισερχόμαστε στην ενηλικίωση, και για πολλά από τα πρώτα χρόνια αυτής, περνάμε μέσα από ένα αναπτυξιακό στάδιο που ονομάζεται «οικειότητα έναντι απομόνωσης». Πρόκειται για τη θεωρία του αναπτυξιακού ψυχολόγου Erik Erikson -και πολλών άλλων ψυχολόγων που πατούν στα δικά του βήματα. Τι σημαίνει όμως ακριβώς οικειότητα έναντι απομόνωσης; Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε περισσότερη οικειότητα στη ζωή μας;

Τα ψυχοκοινωνικά στάδια της ανάπτυξης

Ο Erikson, αναγνωρισμένος γερμανοαμερικανός ψυχολόγος του 20ό αιώνα, κατηγοριοποίησε την ανθρώπινη εμπειρία από τη γέννηση έως την ενηλικίωση σε οκτώ επιμέρους στάδια, επινοώντας τα ψυχολογικά στάδια ανάπτυξης. Κάθε στάδιο αναδεικνύει την πρωταρχική σύγκρουση που μπορεί να παρατηρηθεί στον άνθρωπο κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου και πώς η έκβαση αυτής της σύγκρουσης μπορεί να διαμορφώσει το άτομο. Τα στάδια έχουν ως εξής:

1. Εμπιστοσύνη έναντι Δυσπιστίας (0-1.5 ετών)

2. Αυτονομία έναντι Ντροπής (1.5-3 ετών)

3. Πρωτοβουλία έναντι Ενοχής (3-5 ετών)

4. Εργατικότητα έναντι Αίσθηση κατωτερότητας (5-12 ετών)

5. Ταυτότητα έναντι Σύγχυσης (12-18 ετών)

6. Οικειότητα έναντι Απομόνωσης (18-40 ετών)

7. Παραγωγικότητα έναντι Απραξίας (40-65 ετών)

8. Πληρότητα εγώ έναντι Απελπισίας (65+ ετών)

Τι περιλαμβάνει η οικειότητα έναντι απομόνωσης;

Πρόκειται για το έκτο στάδιο της θεωρίας του Erik Erikson για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, που λαμβάνει χώρα μεταξύ 18 και 40 ετών. Το θέμα αυτού του σταδίου είναι η οικειότητα, η οποία αναφέρεται στη δημιουργία σχέσεων αγάπης και εγγύτητας με τους άλλους. Οι ενήλικες που ολοκληρώνουν επιτυχώς αυτό το στάδιο συνεχίζουν να έχουν υγιείς και ικανοποιητικές σχέσεις.

Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου καθορίζουμε τις προτιμήσεις και τις νόρμες μας, οι οποίες θα επηρεάσουν τη δυναμική όλων των σχέσεών μας. Κάποιοι από εμάς θα επιθυμούν βαθιά οικειότητα, ενώ άλλοι θα αισθάνονται πιο άνετα με μεγαλύτερη συναισθηματική απόσταση στις σχέσεις.

Τι σημαίνει οικειότητα

Η οικειότητα περιλαμβάνει τη βαθιά και αυθεντική σύνδεση με τον άλλον, το να μοιραζόμαστε το ποιοι είμαστε, τι μας ενδιαφέρει και πώς αισθανόμαστε. Αυτό είναι σημαντικό γιατί μας προσφέρει αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν κοινωνική στήριξη. Μια πληθώρα μελετών διαπιστώνουν ότι όσοι από εμάς έχουν σταθερή και αξιόπιστη κοινωνική στήριξη τα πηγαίνουν καλύτερα σε διάφορους τομείς – συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής και ψυχολογικής μας ευημερίας, ακόμη και της σωματικής μας υγείας.

Αν και οι άνθρωποι συχνά συνδέουν τη λέξη οικειότητα με το σεξ, η σεξουαλική οικειότητα είναι μόνο ένας τύπος οικειότητας. Η οικειότητα μπορεί να συμβεί σε ερωτικά πλαίσια καθώς και σε οικογενειακές και φιλικές σχέσεις. Ο Erikson πίστευε ότι οι στενές και οικείες σχέσεις γενικά παίζουν μεγάλο ρόλο στη συνολική μας ευημερία. Κάποια χαρακτηριστικά οικειότητα σε μια σχέση περιλαμβάνουν:

– Ευαλωτότητα

– Ειλικρίνεια

– Ενσυναίσθηση

– Προτεραιότητα στις ανάγκες του άλλου

– Ενδιαφέρον για τον άλλο

– Αμοιβαιότητα και ισορροπία εντός της σχέσης.

Τι περιλαμβάνει η απομόνωση

Η απομόνωση προκύπτει από την έλλειψη οικειότητας. Είναι ακριβώς αυτό που δηλώνει η λέξη – έλλειψη συνδέσεων, δυσκολία να εμπλακεί κανείς με άλλους και αποφυγή συναισθηματικών δεσμών.

Συχνά, η απομόνωση μπορεί να πηγάζει από ζητήματα που αφορούν την προσκόλληση, την αυτοεκτίμηση ή την αυτοεικόνα και την οικειότητα. Το στάδιο πριν από την οικειότητα έναντι της απομόνωσης είναι η ταυτότητα έναντι της σύγχυσης, και αν υπάρχει ακόμα δουλειά που πρέπει να γίνει εκεί, η οικειότητα μπορεί να γίνεται αντιληπτή σαν μια δύσκολη υπόθεση.

Δεν υπάρχει οικειότητα χωρίς σύνδεση, και αν είμαστε βουτηγμένοι στη ντροπή, την αυτοαμφισβήτηση ή την ανασφάλεια, δεν μπορούμε να συνδεθούμε. Και αυτό μπορεί να μας επιβαρύνει πολύ σωματικά και συναισθηματικά: μοναξιά, ελάχιστη ή καθόλου κοινωνική υποστήριξη, δυσλειτουργικές σχέσεις, ακόμη και επιπτώσεις στην υγεία που κυμαίνονται από καρδιακές παθήσεις μέχρι κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών και αυτοκτονία.

Πώς να αποφύγουμε την απομόνωση σε μια σχέση

Η οικειότητα σε σχέση με την απομόνωση είναι ένα από τα μεγαλύτερα αναπτυξιακά στάδια στη θεωρία του Erikson, οπότε αν νομίζετε ότι αντιμετωπίζετε την απομόνωση, μην ανησυχείτε – μπορεί να χρειαστεί χρόνος για να αναπτύξετε την ικανότητά σας για οικειότητα και ικανοποιητικές σχέσεις, και αυτό είναι εντάξει. Επίσης, δεν χρειάζεται να το κάνετε μόνοι σας.

Πολύ συχνά, η απομόνωση μπορεί να έχει τις ρίζες της στο φόβο της απόρριψης, οπότε ενισχύοντας την ταυτότητά μας, αποκτάμε το θάρρος να ξεκινήσουμε την ανάληψη ρίσκου που είναι συνυφασμένη με τη σχέση με τους άλλους. Η ανάπτυξη της οικειότητας έχει να κάνει με το να μάθουμε πώς να ανοιχτούμε, να είμαστε ευάλωτοι και να πάρουμε αυτό το ρίσκο.

Θυμάστε ποιοι ήσαστε πριν σας πουν ποιοι πρέπει να είστε;

Δύο είναι οι πιο σημαντικές μέρες στη ζωή σου: η μέρα που γεννιέσαι και η μέρα που καταλαβαίνεις το λόγο που γεννήθηκες (Mark Twain).

Αυτός που θα καταλάβει από νωρίς -ο χρόνος είναι πολύ σχετικός βέβαια- το λόγο ύπαρξής του και μπορέσει να θέσει προτεραιότητα στις επιλογές, τους στόχους και τα όνειρά του, έχει υλοποιήσει το πρώτο βήμα προς την επίτευξή τους.

Εδώ ελλοχεύει ένας κίνδυνος, από τον οποίο δεν ξεφεύγουν πολλοί. Αυτός δεν είναι άλλος, από το να ακολουθείς και να πορεύεσαι σύμφωνα με τα θέλω και τις ζωές των άλλων.

Πως ξεχωρίζεις, αν ο στόχος για τον οποίο πασχίζεις χρόνια είναι καθαρά δική σου επιθυμία/πάθος και όχι κάποιου άλλου; Της κοινωνίας, των γονιών σου, του περίγυρού σου;

Κάνε την εξής ερώτηση στον εαυτό σου: Αν από αύριο δεν είχα τη δυνατότητα να προσπαθώ για τον σκοπό που έχω θέσει, θα με στεναχωρούσε ή θα με ανακούφιζε;

Αν απαντήσεις το πρώτο, μπορείς να ανακουφιστείς. Αν απαντήσεις το δεύτερο, μη στεναχωρηθείς, αλλά αναλογίσου…

Γιατί κρύβεσαι πίσω από το δάχτυλό σου, τους μικρούς καθωσπρεπισμούς και την αστείρευτη ανάγκη σου για επιβράβευση, που θρέφει μόνο το ναρκισσισμό και τη ματαιοδοξία σου?

Θες να φτάσεις, να κατακτήσεις, να ξεπεράσεις τους άλλους και ξεχνάς εσένα, τα δικά σου όρια, τη δική σου πορεία, η οποία τελικά δεν έχει αφετηρία.

Μπερδεύεις στόχους και όνειρα μαζί και μεταφράζεις μια αυτοματοποιημένη ζωή σε προσωπική εξέλιξη και “καριέρα”. Θυσιάζεις τις επιθυμίες σου και αισθάνεσαι ενοχές στη σκέψη και μόνο της πραγματοποίησής τους. Δεν εκφράζεσαι, δεν εκτίθεσαι, δεν αποπλαστικοποιείσαι, δε νιώθεις, δε ζεις.

Η ημέρα που καταλαβαίνεις για τι υπάρχεις, δεν είναι η μέρα που αποφασίζεις αν θα γίνεις δημοσιογράφος, ηθοποιός ή επιχειρηματίας. Είναι εκείνη η στιγμή που συνειδητοποιείς, ότι το σώμα που περιφέρεις καθημερινά σε κάθε γωνία αυτού του πλανήτη έχει το δικό της νόημα και τη δική της ξεχωριστή αποστολή.

Ποια είναι αυτή; Ιδέα δεν έχω! Η περιέργειά μου, όμως, να μάθω είναι η προσωπική μου αφετηρία.

Η συνεχής αναζήτηση και η απόκτηση εμπειριών, μέσα από λάθος επιλογές προσώπων, καταστάσεων, κινήσεων, οι οποίες μόνο λάθος δε θα μπορούσαν εντέλει να χαρακτηριστούν, είναι η μόνη δίοδος για να μάθεις τι κάνεις ή δε κάνεις σωστά, τι θες ή τι δε θες να ξαναζήσεις και πώς μπορείς να αποφύγεις τυχόν παρανοήσεις και παρερμηνείες στο μέλλον, ώστε να μη νιώσεις δύσκαμπτος και ξένος από σένα.

Το να βρεις τι θες από τη ζωή σου, ποιο είναι το νόημά της σε ένα κόσμο που δε βρίσκεις νόημα, είναι μια διαρκής μάχη με τον εαυτό σου, η οποία, αν το σκεφτείς λίγο διαφορετικά, έχει πλάκα και ενδιαφέρον, ειδικά αν εφοδιάζεσαι με τα κατάλληλα όπλα.

Υπεραναλύουμε, βραχυκυκλώνουμε και κυνηγάμε πεισματικά ανέφικτες οντότητες, δίνουμε χώρο στο επουσιώδες, για να αποφύγουμε την ανάληψη του δικού μας “έργου”.

Εάν, λοιπόν, δε σου αρέσει κάτι στη ζωή που κάνεις, άλλαξέ το, φτιάξε το, διόρθωσέ το, παίξε μαζί του και δες τις προθέσεις του, με σένα να είσαι πάντα ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Μην αφήνεις τρίτους ή εν γένει τη ζωή να σε πηγαίνει όπου θέλει, επειδή απλά έχεις κουραστεί να προσπαθείς και περιμένεις να σε σώσει κάτι ως εκ θαύματος.

Ποτέ η προσπάθεια δεν είναι αρκετή, αν δεν έχει κάποιο αποτέλεσμα. Ξεκίνα, λοιπόν, δια της ατόπου απαγωγής να ανακαλύψεις τι δεν θες και αν είσαι αρκετά ειλικρινής με τον εαυτό σου σε αυτά που θα αντικρίσεις και τα εξαλείψεις, οι πιθανότητες να κάνεις μια σταθερή αρχή για να δημιουργήσεις αυτό που δε ξέρεις ακόμα ότι είσαι, είναι με το μέρος σου.

Το Θέμα Δεν Είναι Ποιος Έχει Δίκιο. Το Θέμα Είναι Να Ζούμε Καλά Μαζί

Καθένας μας έχει ορισμένες πεποιθήσεις, αξίες και σκέψεις που είναι θεμελιώδεις και απαράβατες για τον ίδιο. Πιστεύουμε ότι είναι αδιαμφισβήτητα σωστές και ότι όλοι θα τις εκτιμούσαν εάν μπορούσαν να τις καταλάβουν. Ωστόσο κάποιες φορές θα πρέπει να μοιραζόμαστε τον χρόνο μας και με άτομα που δεν ασπάζονται τις αντιλήψεις μας.

Διαφωνούμε πολλές φορές για ζητήματα πολιτικής, θρησκευτικές πεποιθήσεις ή αξίες ζωής. Όταν μία συζήτηση άπτεται αυτών των θεμάτων, δεν αποκλείεται πολύ σύντομα να υπάρξει αντιπαράθεση. Κανείς δεν εισπράττει εκτίμηση ή σεβασμό, κι αυτό που απομένει είναι ο θυμός, η σύγχυση κι ο πόνος.

Πρέπει να διερωτηθούμε εάν πραγματικά αξίζει να δυσαρεστούμε ή να πληγώνουμε ο ένας τον άλλο στον βωμό της προάσπισης των πεποιθήσεών μας. Αντί να ασχολούμαστε με την ιερότητα των αξιών μας, δεν θα έπρεπε να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για το άτομο που βρίσκεται μπροστά μας; Δεν είναι προτιμότερο να είμαστε καλά μαζί από το να έχει δίκιο ένας μόνος του;

Η απόπειρα να πείσουμε κάποιον να υιοθετήσει τις απόψεις μας είναι κυρίως έργο του εγώ μας. Ακόμα κι αν αποδειχθεί ότι έχουμε δίκιο, το εγώ μας αναζητά νέα θέματα για να διαφωνήσει.

Η ωριμότητα έρχεται με την εμπειρία. Ένα μάθημα ωριμότητας είναι ότι δεν πρέπει να παίρνουμε τις σκέψεις μας και πολύ στα σοβαρά και ότι πρέπει να χαλιναγωγούμε το εγώ μας για να αποκτήσουμε μια συνολική εικόνα των πραγμάτων.

Το να έχουμε δίκιο δεν συγκρίνεται ούτε στο ελάχιστο με το να ζούμε καλά μαζί με τους άλλους.

Επίκουρος: Ο κύριος πρόξενος της ταραχής στη ζωή ενός ανθρώπου είναι η άγνοια του καλού και του κακού

Ο Επίκουρος παρατηρεί πως η ευτυχία κι η αρετή συνδέονται ακατάλυτα μεταξύ τους:

Είναι αδύνατο να ζήσεις ηδονικά χωρίς φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη κι είναι αδύνατο να ‘χει η ζωή σου ομορφιά, δικαιοσύνη και φρόνηση, αν δεν έχει και ευχαρίστηση. Όποιος δεν τα διαθέτει αυτά, δεν μπορεί να ζει ευτυχισμένα.

Δεν είναι όλοι οι ηθικοί αναμορφωτές τόσο καίριοι όσο ο Eπίκουρος, στον τρόπο με τον οποίο συνδέει την ευτυχία με την αρετή. Πολλοί ηθικολόγοι θα ήθελαν να πιστέψουμε πως το να ακολουθούμε το μονοπάτι της αρετής είναι «αυτοσκοπός». Αν τους ρωτήσουμε γιατί θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε ενάρετα, ο λόγος που προβάλλουν είναι πως το να ασκούμε την αρετή είναι κάτι που από μόνο του μας ανταμείβει. Αυτή η ταυτολογία υποδηλώνει ότι κάθε σκοπούμενη «αρετή» θα πρέπει να επιδιώκεται, ανεξάρτητα που οδηγεί τελικά –ακόμη κι αν δεν οδηγεί πουθενά. Μ’ αυτό το είδος «κυκλικής επιχειρηματολογίας», διαφωνεί ο Επικούρειος συνομιλητής του Κικέρωνα, στο έργο του De Finibus:

Όσοι ταυτίζουν το Ύψιστο Αγαθό αποκλειστικά με την αρετή έχουν παραπλανηθεί από τη λαμπρότητα μιας λέξης και δεν κατανοούν τις αληθινές απαιτήσεις της φύσης.

Αν δεχτούν να ακούσουν τον Επίκουρο, θα απαλλαγούν από το πιο χονδροειδές λάθος. Η σχολή σας μιλάει πολύ για την υπέρτατη ομορφιά των αρετών αν όμως οι αρετές δεν έφερναν την ηδονή, ποιος θα τις θεωρούσε αξιέπαινες ή επιθυμητές;

Την ιατρική την εκτιμούμε, όχι επειδή παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον μα επειδή συμβάλλει στην υγεία.

Την τέχνη της ναυσιπλοΐας την επαινούμε για την πρακτική της αξία όχι την θεωρητική, επειδή εφαρμόζει κανόνες που είναι απαραίτητοι για το ασφαλές ταξίδι.

Έτσι και η Φρόνηση, που θα πρέπει να τη θεωρούμε ως τέχνη του ζην, αν δεν έφερνε αποτελέσματα δεν θα ήταν επιθυμητή όμως είναι μια επιθυμητή αρετή, επειδή εξασφαλίζει και παράγει την ηδονή.

Όσο για το νόημα που δίνω στην ηδονή, ήδη θα πρέπει να σας είναι ξεκάθαρο και δεν πρέπει να ‘στε προκατειλημμένοι εναντίον μου εξαιτίας του ότι η λέξη συσχετίζεται με την προστυχιά.

Ο κύριος πρόξενος της ταραχής στη ζωή ενός ανθρώπου είναι η άγνοια του καλού και του κακού, οι λαθεμένες αντιλήψεις μας πάνω σ’ αυτά συχνά μας αποστερούν τις μεγαλύτερες ηδονές και μας βασανίζουν με τους πιο σκληρούς πόνους της ψυχής. Άρα χρειαζόμαστε τη Φρόνηση, για να μας απαλλάξει από τους φόβους και τις ορμές μας, να ξεριζώσει όλα τα λάθη και τις προκαταλήψεις και να μας υπηρετήσει σαν αλάνθαστος οδηγός για την επίτευξη της ηδονής.

Και μόνο η Φρόνηση μπορεί να αποδιώξει τη θλίψη απ’ τις καρδιές και να μας προστατέψει από την ανησυχία και το φόβο. Αν την αφήσεις να σε δασκαλέψει, θα μπορέσεις να ζήσεις γαλήνια και να σβήσεις τις πυρακτωμένες φλόγες της επιθυμίας. Γιατί οι επιθυμίες είναι ανίκανες να βρουν ικανοποίηση και δεν καταστρέφουν μόνο μεμονωμένα άτομα μα οικογένειες ολόκληρες, και μάλιστα συχνά ταρακουνούν τα θεμέλια του κράτους. Αυτές είναι η πηγή του μίσους, των καυγάδων, των ανταγωνισμών, των πολεμικών συγκρούσεων. Κι όχι μόνο δείχνουν το πρόσωπό τους προς τα έξω, όχι μόνο επιτίθενται τυφλά εναντίον άλλων, μα ακόμα κι όταν είναι φυλακισμένες μες στην καρδιά μαλώνουν και τρώγονται μεταξύ τους κι αυτό δε μπορεί παρά να φαρμακώνει τη ζωή στο σύνολό της.

Επομένως, μόνο ο Σοφός, που κλαδεύει την οργιώδη βλάστηση της ματαιοδοξίας και των λαθών, έχει τη δυνατότητα να ζήσει ανενόχλητος από τη θλίψη και το φόβο, ευχαριστημένος μέσα στα όρια που έχει θέσει η φύση των πραγμάτων. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο χρήσιμο για το ευ ζην, από τη διδασκαλία του Επίκουρου σχετικά με τις επιθυμίες.

Αν προσέξουμε ότι η άγνοια και το λάθος υποβιβάζουν το σύνολο της ζωής σε μια σύγχυση, ενώ η Φρόνηση από μόνη της είναι ικανή να μας προστατέψει από τις επιθέσεις της βουλιμίας και τις συμφορές του φόβου, μιας και μας διδάσκει πώς να αντιμετωπίζουμε ακόμα και τα χτυπήματα της τύχης με μετριοπάθεια, και μας δείχνει όλα τα μονοπάτια που οδηγούν στην ηρεμία και τη γαλήνη, τότε γιατί να μην ομολογήσουμε, δίχως δισταγμό, ότι η Φρόνηση είναι επιθυμητή για τις ηδονές που προσφέρει, κι ότι η Αφροσύνη πρέπει να αποφεύγεται λόγω των τραυματικών συνεπειών της;

Όλες οι ευτυχίες μας ξεκινούν από ένα όνειρο

Νομίζω πως όλες οι πράξεις μας που έχουν συνοχή, ξεκινούν με ένα όνειρο, αυτό που κοινώς ονομάζουμε φαντασίωση και που εκφράζεται ως εξής:

«Τι ωραία που θα ήταν…»

«Θα ήταν απίστευτο να…»

«Θα ήταν υπέροχο αν…»

Αν γίνουμε κυρίαρχοι αυτής της φαντασίωσης και την προβάρουμε σαν να ήταν ρούχο, η φαντασίωση μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση:

«Πόσο θα μου άρεσε…»

«Θα τρελαινόμουν να…»

«Θα ήταν τέλεια αν μια μέρα μπορούσα…»

Αν αφήσω αυτήν την ψευδαίσθηση να φωλιάσει μέσα μου και να γιγαντωθεί, μια μέρα η ψευδαίσθηση θα γίνει επιθυμία:

«Θα ήθελα να…»

«Αυτό που περισσότερο θέλω…»

«Πραγματικά θέλω…»

Σε αυτό το σημείο, ίσως να είμαι ικανός να φανταστώ τον εαυτό μου να ολοκληρώνει αυτήν την επιθυμία κάνοντάς την πραγματικότητα. Εκείνη τη στιγμή, η επιθυμία μετατρέπεται σε σχέδιο:

«Θα το κάνω…»

«Κάποια στιγμή…»

«Σύντομα εγώ…»

Από εδώ και πέρα μου μένει μόνο να καταστρώσω το σχέδιο, την τακτική ή την στρατηγική που θα μου επιτρέψει να γίνω ένας φανταστικός μάγος που θα υλοποιήσει την πραγμάτωση του ονείρου μου.

Πρόσεξε: μέχρι στιγμής δεν έχω κουνήσει ούτε το δαχτυλάκι μου. Όλες μου οι πράξεις είναι εσωτερικές και, ωστόσο, πόσα πράγματα έχουν συμβεί μέσα μου από τότε που απλά φαντασίωνα.

Θα μου πεις πως αυτό δεν αρκεί. Πράγματι, πολλές φορές δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται να φέρουμε εις πέρας τα σχέδια και να διορθώσουμε τα λάθη.

Χρειάζεται να φορέσουμε μαγιό, να πάρουμε τη σανίδα των σχεδίων μας, να ριχτούμε στη ζωή και να περιμένουμε με προσήλωση το κύμα της πραγματικότητας για να ανέβουμε πάνω του. και να σερφάρουμε μέχρι τη μαγική παραλία της ικανοποίησης.

ΚΙΚΕΡΩΝ: Το μεγαλύτερο σφάλμα - Η ψευδαίσθηση πως το προσωπικό κέρδος αποκτάται μέσω του να συνθλίβουμε τους άλλους

ΤΑ ΕΞΙ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

• Η ψευδαίσθηση πως το προσωπικό κέρδος αποκτάται μέσω του να συνθλίβουμε τους άλλους.

• Η τάση να στενοχωριέται κάποιος για πράγματα που δεν μπορούν ούτε ν’ αλλάξουν ούτε να διορθωθούν.

• Η επιμονή μας πως κάτι είναι αδύνατον να γίνει επειδή δεν μπορούμε εμείς οι ίδιοι να το κατορθώσουμε.

• Η άρνησή μας ν’ αφήσουμε παράμερα τις ασήμαντες και τετριμμένες προτεραιότητές μας.

• Να παραμελούμε την ανάπτυξη και τον εξευγενισμό του νου μας, και να μην υιοθετούμε τη συνήθεια της ανάγνωσης και της μελέτης.

• Να προσπαθούμε ν’ αναγκάσουμε τους άλλους να υιοθετήσουν τον ίδιο τρόπο ζωής και τις ίδιες πεποιθήσεις μ’ εμάς.

ΜΑΡΚΟΣ ΤΥΛΛΙΟΣ ΚΙΚΕΡΩΝ (106 – 43 π.Χ.)

Ο Ρωμαίος πολιτικός και λόγιος Κικέρων υπήρξε ένας από τούς μεγαλύτερους ρήτορες της Ρώμης και ο σαφέστερος από τους στοχαστές της. Τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας συχνά αναφέρονται ως “η εποχή του Κικέρωνα”.

Αποκάλεσαν κάποτε τον Κικέρωνα πατέρα της χώρας του. Ήταν λαμπρός ρήτορας, νομομαθής, πολιτικός, συγγραφέας, ποιητής, κριτικός και στοχαστής που έζησε τον αιώνα πριν από τη γέννηση του Χριστού. ‘Έλαβε μάλιστα ενεργό μέρος σε όλες τις διαμάχες ανάμεσα στον Πομπήιο, τον Καίσαρα, τον Βρούτο και πολλά άλλα ιστορικά πρόσωπα, και βρέθηκε αναμειγμένος σε συμβάντα καθοριστικά για τnv ιστορία της αρχαίας Ρώμης. Είxε μια λαμπρή και μακρά πολιτική σταδιοδρομία, και καταξιώθηκε ως συγγραφέας τον οποίον το έργο θεωρήθηκε ότι άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση στην εποχή του. Σ’ εκείνη ακριβώς την εποχή, όμως, οι διαφωνούντες δεν τύχαιναν και της καλύτερης μεταχείρισης. Εκτελέστηκε το 43 π.Χ. και στη συνέχεια το κεφάλι και τα χέρια του εκτέθηκαν σε κοινή θέα στο βήμα των ρητόρων, στην Αγορά της Ρώμης.

Σε μία από τις πιο αξιομνημόνευτες πραγματείες του, ο Κικέρων προσδιόρισε τα έξι σφάλματα του ανθρώπου, όπως ακριβώς τα παρατηρούσε να εκδηλώνονται στη Ρώμη της εποχής του. Τα μεταφέρω κι εγώ με τη σειρά μου εδώ, είκοσι αιώνες αργότερα, με έναν σύντομο σχολιασμό. Μπορούμε να διδαχτούμε πολλά από τους αρχαίους προγόνους μας, και θέλω να πιστεύω πως το γεγονός ότι συνυπογράφω τα έξι σφάλματα που διέγνωσε ο Κικέρων δεν θα οδηγήσει στην έκθεση και του δικού μου κεφαλιού και των χεριών μου στο εθνικό φόρουμ των σύγχρονων ομιλητών!

Σφάλμα πρώτο: Η ψευδαίσθηση πως το προσωπικό κέρδος αποκτάται μέσω του να συνθλίβουμε τους άλλους. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που εξακολουθεί, δυστυχώς, να είναι και σήμερα επίκαιρο.

Υπάρχουν δύο τρόποι για να οικοδομήσεις το ψηλότερο κτίριο στην πόλη. Ο ένας είναι να τριγυρνάς κατεδαφίζοντας τα κτίρια όλων των άλλων, όμως αυτή η μέθοδος σπανίως λειτουργεί μακροπρόθεσμα, επειδή εκείνοι των οποίων τα κτίρια κατεδαφίστηκαν δεν θα αργήσουν να επανέλθουν για να καταδιώξουν τον καταστροφέα. Ο δεύτερος τρόπος είναι να εργάζεσαι για το δικό σου κτίριο και να το παρακολουθείς να ψηλώνει μέρα με τη μέρα. Το ίδιο ισχύει και στην πολιτική, στις επιχειρήσεις και στην ατομική ζωή του καθενός μας.

ΚΙΚΕΡΩΝ: Όχι από τον υπολογισμό των κερδών, αλλά από τον τρόπο ζωής και τις ανάγκες μετριέται η περιουσία”

Ανάμεσα στα ανθρώπινα χαρακτηριστικά ετούτο εδώ είναι αρκετά συνηθισμένο: να μας αρέσουν περισσότερο τα ξένα πράγματα παρά τα δικά μας και να αγαπάμε την κίνηση και την αλλαγή.

Ακόμη και το ίδιο το φως της ημέρας δεν μας αρέσει
παρά μόνο γιατί οι Ώρες αλλάζουν άλογα στην κούρσα τους (ΠΕΤΡΟΝΙΟΣ)

Έχω και εγώ το μερίδιο μου. Αυτοί που πηγαίνουν στο άλλο άκρο, να είναι ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους, να θεωρούν ότι αυτά που έχουν είναι ανώτερα όλων και να μην αναγνωρίζουν τίποτε πιο όμορφο από αυτό που οι ίδιοι βλέπουν, αν δεν είναι πιο σοφοί από εμάς, είναι τουλάχιστον πιο ευτυχισμένοι.

Δεν ζηλεύω καθόλου τη σοφία τους, αλλά σίγουρα ζηλεύω την ευτυχία τους.

Αυτή η ακόρεστη διάθεση για καινούργια και άγνωστα πράγματα βοηθά να συντηρείται μέσα μου η επιθυμία του ταξιδιού, αλλά συμβάλλουν και πολλές άλλες συγκυρίες.

Έχω την ευκαιρία να απομακρύνομαι από την διαχείριση του οίκου μου. Το να διοικείς δίνει κάποια ευχαρίστηση, ακόμη κι αν πρόκειται για αχυρώνα, το ίδιο και το να σε υπακούν οι δικοί σου· αλλά είναι μια ευχαρίστηση πολύ μονότονη και βαρετή.

Κι έπειτα συνδυάζεται αναγκαστικά με πολλές ενοχλητικές σκέψεις, άλλοτε σε στενοχωρεί η φτώχεια και η καταπίεση του λαού σου, άλλοτε μια διαμάχη μεταξύ των γειτόνων σου, άλλοτε η κατάχρηση που κάνουν εις βάρος σου·

Είτε είναι τα αμπέλια που χτυπήθηκαν από το χαλάζι,
είτε η γη σου που διαψεύδει τις προσδοκίες σου,
είτε είναι τα δέντρα που παραπονιούνται για το πολύ νερό,
ή για την ξηρασία που καίει τον κάμπο ή για την βαρυχειμωνιά. (ΟΡΑΤΙΟΣ)

και ακόμη σε απασχολεί το γεγονός ότι σε διάστημα έξι μηνών μόλις μια φορά ο Θεός θα στείλει μια εποχή που θα ικανοποιήσει απόλυτα τον φοροεισπράκτορά σας, και επίσης μήπως, αν αυτή βοηθάει τα αμπέλια, κάνει κακό στα λιβάδια.

Ή ο υπερβολικά καυτός ήλιος καίει τις σοδειές,
ή ξαφνικές βροχές και παγωνιές τις καταστρέφουν,
ή βίαιοι ανεμοστρόβιλοι τις ρημάζουν. (ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ)

Επιπλέον αυτό θυμίζει εκείνον τον άντρα από το παρελθόν με το καινούργιο και κομψό παπούτσι, που όμως τον χτυπούσε στο πόδι και το ότι ο ξένος δεν ξέρει πόσο σου κοστίζει και πόσες θυσίες κάνεις για να κρατήσεις την εξωτερική εικόνα της τάξης που βλέπει ο κόσμος στην οικογένειά σου και που ενδεχομένως την πληρώνεις ακριβά.

Άργησα να πάρω τη διαχείριση στα χέρια μου. Εκείνοι που η φύση τους έκανε να γεννηθούν πριν από μένα με είχαν απαλλάξει για πολύ καιρό. Είχα ήδη αποκτήσει μια διαφορετική συνήθεια, πιο ταιριαστή στο χαρακτήρα μου. Παρ’ όλα αυτά, απ’ όσα είδα, πρόκειται για μια ενοχλητική μάλλον παρά δύσκολη ενασχόληση, όποιος είναι ικανός για οτιδήποτε άλλο δεν θα δυσκολευτεί ούτε με αυτή.

Αν μ’ ένοιαζε να πλουτίσω, τούτος ο δρόμος θα μου φαινόταν πολύ μακρύς· θα είχα μπει στην υπηρεσία των βασιλιάδων, συναλλαγή αποδοτικότερη κάθε άλλης. Αφού το μόνο που επιδιώκω να αποκτήσω είναι η φήμη ότι δεν έχω αποκτήσει τίποτε, όπως και ότι δεν έχω κατασπαταλήσει τίποτε, ανάλογα με το υπόλοιπο της ζωής που μου απομένει, ακατάλληλο για οτιδήποτε καλό ή κακό, και αφού το μόνο που αποζητώ είναι να περάσω το χρόνο μου, αυτό μπορώ να το κάνω, χωρίς πολύ κόπο.

Στη χειρότερη περίπτωση, προλάβετε τη φτώχεια, περιορίζοντας τα έξοδα. Αυτό προσπαθώ να κάνω και να αλλάξω προτού η φτώχεια με αναγκάσει. Κατά τα άλλα έχω δημιουργήσει αρκετά επίπεδα στην ψυχή μου, μέσω των οποίων μπορώ να επιβιώσω με λιγότερα από αυτά που έχω· και εννοώ να περάσω ευχάριστα.

“ Όχι από τον υπολογισμό των κερδών, αλλά από τον τρόπο ζωής και τις ανάγκες μετριέται η περιουσία”. (ΚΙΚΕΡΩΝ)

Οι πραγματικές μου ανάγκες δεν εξαντλούν απόλυτα όλα όσα έχω, έτσι ώστε η μοίρα, αν δεν κάνει καίριο χτύπημα, να μην μπορεί να μου κάνει κακό.

Η τύχη με βοήθησε σε τούτο, ότι αφού η βασική μου ενασχόληση στη ζωή αυτή ήταν να τη ζήσω άνετα και μάλλον ξεκούραστα παρά με σκοτούρες, με απάλλαξε από την ανάγκη να πολλαπλασιάσω τα πλούτη μου για να αποκαταστήσω μια πληθώρα κληρονόμων.

Για τον έναν που έχω, αν δεν του αρκούν αυτά που ήταν υπεραρκετά για μένα, τόσο το χειρότερο γι’ αυτόν· η ανοησία του δεν αξίζει να επιθυμώ περισσότερα για χάρη του.

Και ο καθένας, σύμφωνα με το παράδειγμα του Φωκίωνα*, εφοδιάζει επαρκώς τα παιδιά του, αν τα εφοδιάσει με τρόπο που να του μοιάζουν.
-------------------------------
* Αναφέρεται από τον Κορνήλιο Νέποτα, Βίος Φωκίωνος.
Ο Φωκίων αρνούμενος τις προσφορές του Φιλίππου στον ίδιο και στα παιδιά του απάντησε:
“Αν μου μοιάζουν τα λίγα που έχω στην εξοχή θα τους είναι αρκετά, όπως ήταν αρκετά σε μένα· διαφορετικά, δεν θέλω εις βάρος μου να τρέφεται και να αυξάνει η καταστροφή τους”.

Εκάτη – Η θεά που κρατάει μακριά το κακό

Η Εκάτη είναι θεότητα της αρχαιοελληνικής θρησκείας και μυθολογίας, η οποία απεικονίζεται συνήθως να κρατά δύο πυρσούς ή κλειδί και σε μεταγενέστερες περιόδους με τρεις μορφές (τρίσωμη).

Σύμφωνα με τη μυθολογία

Συσχετιζόταν ποικιλοτρόπως με τα σταυροδρόμια, τις εισόδους, το φως, τη μαγεία, τη γνώση των φαρμακευτικών και δηλητηριωδών βοτάνων, τα φαντάσματα και τη νεκρομαντεία.

Εμφανίζεται στον Ομηρικό Ύμνο προς τη Δήμητρα και στη Θεογονία του Ησίοδου, όπου παρουσιάζεται ως μεγαλοπρεπής θεά.

Η περιοχή καταγωγής της λατρείας της είναι άγνωστη, ωστόσο εικάζεται πως ήταν δημοφιλής στη Θράκη. Αποτέλεσε μια από τις πολλές θεότητες που λατρεύονταν από τα αθηναϊκά σπιτικά ως προστάτιδα, η οποία εξασφάλιζε ευημερία και καθημερινές ευλογίες στην οικογένεια.

Θεογονία

Ο ποιητής της Θεογονίας, ο Ησίοδος, αναγνωρίζει στο πρόσωπό της την πανίσχυρη Κυρία των τριών βασιλείων: γης, ουρανού και θάλασσας. Λέει, ακόμη, πως η θεά ασκούσε την κυριαρχία της από την εποχή των Τιτάνων πριν πάρει την εξουσία ο Ζευς και η τάξη του.

Ο νέος κυβερνήτης του κόσμου την τίμησε, αφήνοντάς την στο αρχικό μεγαλείο της, και περισσότερο απ’ όλους δίνοντας της υπέροχα δώρα, μερίδιο απο την γή, τη θάλασσα και τον έναστρο ουρανό. Τιμές οι οποίες δεν ήταν υπό την βασιλεία του Δία αλλά ανήκαν στην Εκάτη εξ’ αρχής. Ο Δίας, αναφέρει ο Ησίοδος, δεν της συμπεριφέρθηκε με βία, ούτε της αφαίρεσε αυτά που της είχαν δώσει οι Τιτάνες.

Αυτό που φαίνεται στη Θεογονία είναι ότι η Εκάτη δεν λαμβάνει την γή, τον ουρανό και τη θάλασσα αλλά ένα μερίδιο τιμών, το οποίο τονίζεται εμφατικά και κατ’ επανάληψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα απόσπaσμα της Θεογονίας (στίχοι 440-43) στο οποίο η Εκάτη μπορεί αν το θελήσει να χαρίσει μεγαλύτερη ψαριά στου αλιείς ή να τους την μικρύνει, δρώντας κατά ένα τρόπο σε συνδυασμό με τον Ποσειδώνα. Κατά δεύτερον υπογραμμίζεται η χρονική συνέχεια των τιμών που απολαμβάνει η Εκάτη, καθώς διατηρεί αυτά που αρχικώς κατείχε αλλά και ακόμη περισσότερα καθώς ο Δίας την τιμά.

Κουροτρόφος

Η Εκάτη βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο και τους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκει τους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει τα κοπάδια. Τέλος, αποκαλείται κουροτρόφος

Αρπαγή της Περσεφόνης

Σημαντική είναι η παρουσία της στον περίφημο μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης». Όπως και η Δήμητρα, ακούει τη φωνή της απαχθείσας κόρης. Τη συναντά κρατώντας φως στο χέρι της και ρωτάει τον απαγωγέα με λόγια που ανήκουν στη Δήμητρα, σύμφωνα με μια ορφική απόδοση ομηρικού ύμνου. Ο ποιητής μας λέει πως και οι δύο πηγαίνουν να βρουν τον Ήλιο, τον αυτόπτη μάρτυρα.

Υφίστανται δύο αποδόσεις του μυθολογήματος. Στη μία πρωταγωνιστεί η Δήμητρα και στην άλλη η Εκάτη, που πηγαίνει μάλιστα και στον Κάτω Κόσμο για να αναζητήσει την Περσεφόνη. Αφού συναντηθούν η μητέρα με την κόρη, η Εκάτη εμφανίζεται για άλλη μια φορά στον ύμνο, για να παραλάβει την Κόρη και να μείνει για πάντα μαζί της. Η Εκάτη και η Περσεφόνη είναι το ίδιο αχώριστες, όπως η Περσεφόνη και η Δήμητρα. Σύμφωνα με τον ύμνο, η Γαία, η Μητέρα Γη, δεν έχει καμία σχέση με τη Δήμητρα, καθώς θεωρείται συνένοχη του απαγωγέα.

Άρτεμις-Εκάτη

Ο Αισχύλος τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμι-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος στη Μήδεια την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών. Η Εκάτη λοιπόν συνδέεται και συνταυτίζεται με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή και τον Κάτω Κόσμο, τη Γη, τον Πάνα, την Κυβέλη και τους Κορύβαντες, τις Χάριτες στη μορφή που έχει ως προστάτης των καλλιεργειών και της γης. Ως Άρτεμις Ευπλοία αποκτά θαλάσσιο χαρακτήρα και συνδέεται με το ναυτικό επάγγελμα.

Η σχέση της Εκάτης με την Άρτεμι γίνεται φανερή από ένα μύθο του Εφέσου. Επειδή η γυναίκα του Εφέσου υποδέχθηκε άσχημα τη θεά και της αρνήθηκε τη φιλοξενία, η Άρτεμις τη μεταμόρφωσε για λίγο σε σκύλο. Όταν όμως πήρε πάλι την ανθρώπινη μορφή της, η γυναίκα του Εφέσου ένιωθε τόσο ντροπιασμένη, ώστε κρεμάστηκε. Η θεά την επανέφερε στη ζωή και εκείνη πήρε το όνομα της Εκάτης. Άγαλμα της Εκάτης είχε στηθεί κοντά στο ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος.

Μέδουσα

Στους ύστερους χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες. Τότε εμφανίστηκε με τρομακτική μορφή όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες. Με την εκδοχή αυτή συνδέονται οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Αφιερωμένος στην Εκάτη ήταν ο χώρος που βρισκόταν μπροστά από την πύλη του ναού, της πόλης ή του οίκου. Λατρευόταν για τις μαγικές της κυρίως ιδιότητες, για τη δύναμη που είχε να κρατάει μακριά από την καθημερινή ζωή το κακό.

Η οργή

Η απόλυτη παιδαριώδης σύγκρουση. Δεν μπορούμε να βρούμε το τηλεχειριστήριο ή τα κλειδιά, ο δρόμος είναι μποτιλιαρισμένος, το εστιατόριο γεμάτο – κι έτσι λοιπόν κοπανάμε πόρτες, ξεπατώνουμε γλάστρες και ουρλιάζουμε.

Ο Σενέκας τη χαρακτήρισε ένα είδος τρέλας:

Δεν υπάρχει ταχύτερος δρόμος προς την παραφροσύνη. Πολλοί [οργισμένοι] επικαλούνται θάνατο στα παιδιά τους, πενία στους ίδιους, καταστροφή στο σπίτι τους, αρνούμενοι ότι είναι θυμωμένοι, όπως ακριβώς οι τρελοί αρνούνται την παραφροσύνη τους. Εχθρεύονται τους καλύτερους τους φίλους … κι αψηφώντας τους νόμους … κάνουν τα πάντα δια της βίας … Το μεγαλύτερο όλων των δεινών τους έχει κυριεύσει, χειρότερο από κάθε άλλο ελάττωμα.
(Περί οργής, ΙΙ.36.5-6)

Σε πιο ήρεμες στιγμές, οι οργισμένοι ίσως ζητήσουν συγνώμη εξηγώντας ότι τους κυρίευσε μια δύναμη που τους υπερέβαινε, που υπερέβαινε με άλλα λόγια, τη λογική τους. «Εκείνος», ο λογικός εαυτός τους, δεν εννοούσε τις προσβολές και μετανιώνει για τις φωνές. Πλέον οι οργισμένοι καταφεύγουν σε μια κυρίαρχη άποψη για το μυαλό, όπου η ικανότητα της λογικής, ή έδρα του πραγματικού εαυτού, παρουσιάζεται να δέχεται περιστασιακά επίθεση από παράφορα συναισθήματα, τα οποία η λογική ούτε τα αναγνωρίζει ούτε ευθύνεται γι’ αυτά.

Η συγκεκριμένη εξήγηση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την άποψη του Σενέκα για το μυαλό, σύμφωνα με την οποία η οργή δεν προέρχεται από μια ανεξέλεγκτη έκρηξη των παθών, αλλά από ένα βασικό (και διορθώσιμο) λάθος της λογικής. Παραδέχτηκε ότι η λογική δεν ελέγχει πάντοτε τις πράξεις μας: αν μας πιτσιλίσουν με παγωμένο νερό, ή μόνη επιλογή που μας δίνει το σώμα μας είναι να ριγήσουμε· αν κάποιος πλησιάζει τα δάκτυλά του στα μάτια μας, αναγκαστικά θα τα ανοιγοκλείσουμε. Όμως η οργή δεν ανήκει στην κατηγορία των ακούσιων σωματικών αντιδράσεων, αλλά ξεσπάει βασιζόμενη σε συγκεκριμένες λογικές ιδέες· αν μπορέσουμε να αλλάξουμε τις ιδέες, θα αλλάξουμε και την τάση μας να οργιζόμαστε.

Και σύμφωνα με την άποψη του Σενέκα εκείνο που μας εξοργίζει είναι οι επικίνδυνα αισιόδοξες αντιλήψεις για το πώς είναι ο κόσμος και οι άλλοι άνθρωποι γύρω μας.

Ο βαθμός της αρνητικής μας αντίδρασης στην απογοήτευση καθορίζεται αποφασιστικά από το τι θεωρούμε φυσιολογικό. Μπορεί να απογοητευτούμε επειδή βρέχει, αλλά η εξοικείωση μας με τις βροχές σημαίνει ότι είναι μάλλον απίθανο να αντιδράσουμε οργισμένα σε μια τέτοια περίπτωση. Οι απογοητεύσεις μας αμβλύνονται εξαιτίας όσων θεωρούμε φυσιολογικά να συμβούν με βάση την εμπειρία μας. Δεν μας κυριεύει η οργή κάθε φορά που μας στερούν ένα αντικείμενο το οποίο ποθούμε, παρά μόνο όταν πιστεύουμε ότι το δικαιούμαστε. Η εντονότερη οργή μας πηγάζει από γεγονότα που παραβιάζουν την προσωπική μας αντίληψη για τους θεμελιώδεις κανόνες της ύπαρξης.

Αν κάποιος διέθετε χρήματα στην Αρχαία Ρώμη, ήταν αναμενόμενο να διάγει έναν πολύ άνετο βίο. Ωστόσο, στις τάξεις των προνομιούχων έμοιαζε να υπάρχει οργή σε ασυνήθιστα υψηλό βαθμό. «Η ευημερία ενισχύει την κακή διάθεση» έγραψε ο Σενέκας, παρατηρώντας τους εύπορους φίλους γύρω του να μιλάνε οργισμένα. Ο Σενέκας ήξερε ένα εύπορο άντρα, τον Βήδιο Πολλίωνα, φίλο του αυτοκράτορα Αυγούστου, ο σκλάβος του οποίου μια φορά έριξε έναν δίσκο με κρυστάλλινα ποτήρια σε κάποιο συμπόσιο. Ο Βήδιος θύμωσε τόσο ώστε διέταξε να πετάξουν τον σκλάβο σε μια λίμνη με λάμπραινες.

Τέτοιες οργισμένες αντιδράσεις έχουν πάντοτε μια εξήγηση. Η αιτία της οργής του Βήδιου Πολλίωνα ήταν προσδιορίσιμη: πίστευε σε ένα κόσμο όπου στα συμπόσια τα ποτήρια δεν σπάνε. Φωνάζουμε όταν δεν βρίσκουμε το τηλεχειριστήριο εξαιτίας της τυφλής πίστης μας σε έναν κόσμο όπου τα τηλεχειριστήρια είναι πάντοτε στη θέση τους. Η οργή προκαλείται από την πεποίθηση, κωμική σχεδόν ως προς την αισιόδοξη προέλευση της (αν και τραγική ως προς το αποτέλεσμα), ότι μια συγκεκριμένη απογοήτευση δεν είναι καταγεγραμμένη στο συμβόλαιο της ζωής.

Οφείλουμε να συμφιλιωθούμε με την αναγκαία ατέλεια της ύπαρξης:

Είναι αναπάντεχο που οι κακόβουλοι κάνουν κακόβουλες πράξεις ή μήπως ανήκουστο που ο εχθρός σου θέλει να σε βλάψει ή που ο φίλος σε ενοχλεί, που ο γιος σου θα ενεργήσει εσφαλμένα;
(Περί οργής, ΙΙΙ, 35.2)

Θα πάψουμε να είμαστε τόσο οργισμένοι όταν πάψουμε να είμαστε αισιόδοξοι.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (1.9.9-1.10.6)

[1.9.9] Τοῖς δὲ μετασχοῦσι τοῦ ἔργου ξυμμάχοις, οἷς δὴ καὶ ἐπέτρεψεν Ἀλέξανδρος τὰ κατὰ τὰς Θήβας διαθεῖναι, τὴν μὲν Καδμείαν φρουρᾷ κατέχειν ἔδοξε, τὴν πόλιν δὲ κατασκάψαι ἐς ἔδαφος καὶ τὴν χώραν κατανεῖμαι τοῖς ξυμμάχοις, ὅση μὴ ἱερὰ αὐτῆς· παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας καὶ ὅσοι ὑπελείποντο Θηβαίων, πλὴν τῶν ἱερέων τε καὶ ἱερειῶν καὶ ὅσοι ξένοι Φιλίππου ἢ Ἀλεξάνδρου ἢ ὅσοι πρόξενοι Μακεδόνων ἐγένοντο, ἀνδραποδίσαι. [1.9.10] καὶ τὴν Πινδάρου δὲ τοῦ ποιητοῦ οἰκίαν καὶ τοὺς ἀπογόνους τοῦ Πινδάρου λέγουσιν ὅτι διεφύλαξεν Ἀλέξανδρος αἰδοῖ τῇ Πινδάρου. ἐπὶ τούτοις Ὀρχόμενόν τε καὶ Πλαταιὰς ἀναστῆσαί τε καὶ τειχίσαι οἱ ξύμμαχοι ἔγνωσαν.

[1.10.1] Ἐς δὲ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας ὡς ἐξηγγέλθη τῶν Θηβαίων τὸ πάθος, Ἀρκάδες μὲν, ὅσοι βοηθήσοντες Θηβαίοις ἀπὸ τῆς οἰκείας ὡρμήθησαν, θάνατον κατεψηφίσαντο τῶν ἐπαράντων σφᾶς ἐς τὴν βοήθειαν· Ἠλεῖοι δὲ τοὺς φυγάδας σφῶν κατεδέξαντο, ὅτι ἐπιτήδειοι Ἀλεξάνδρῳ ἦσαν· [1.10.2] Αἰτωλοὶ δὲ πρεσβείας σφῶν κατὰ ἔθνη πέμψαντες ξυγγνώμης τυχεῖν ἐδέοντο, ὅτι καὶ αὐτοί τι πρὸς τὰ παρὰ τῶν Θηβαίων ἀπαγγελθέντα ἐνεωτέρισαν· Ἀθηναῖοι δέ, μυστηρίων τῶν μεγάλων ἀγομένων ὡς ἧκόν τινες τῶν Θηβαίων ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἔργου, τὰ μὲν μυστήρια ἐκπλαγέντες ἐξέλιπον, ἐκ δὲ τῶν ἀγρῶν ἐσκευαγώγουν ἐς τὴν πόλιν. [1.10.3] ὁ δῆμος δὲ ἐς ἐκκλησίαν συνελθὼν Δημάδου γράψαντος δέκα πρέσβεις ἐκ πάντων Ἀθηναίων ἐπιλεξάμενος πέμπει παρὰ Ἀλέξανδρον, οὕστινας ἐπιτηδειοτάτους Ἀλεξάνδρῳ ἐγίγνωσκον, ὅτι τε σῶος ἐξ Ἰλλυριῶν καὶ Τριβαλλῶν ἐπανῆλθε χαίρειν τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων οὐκ ἐν καιρῷ ἀπαγγελοῦντας καὶ ὅτι Θηβαίους τοῦ νεωτερισμοῦ ἐτιμωρήσατο. [1.10.4] ὁ δὲ τὰ μὲν ἄλλα φιλανθρώπως πρὸς τὴν πρεσβείαν ἀπεκρίνατο, ἐπιστολὴν δὲ γράψας πρὸς τὸν δῆμον ἐξῄτει τοὺς ἀμφὶ Δημοσθένην καὶ Λυκοῦργον· καὶ Ὑπερείδην δὲ ἐξῄτει καὶ Πολύευκτον καὶ Χάρητα καὶ Χαρίδημον καὶ Ἐφιάλτην καὶ Διότιμον καὶ Μοιροκλέα· [1.10.5] τούτους γὰρ αἰτίους εἶναι τῆς τε ἐν Χαιρωνείᾳ ξυμφορᾶς τῇ πόλει γενομένης καὶ τῶν ὕστερον ἐπὶ τῇ Φιλίππου τελευτῇ πλημμεληθέντων ἔς τε αὑτὸν καὶ ἐς Φίλιππον· καὶ Θηβαίοις δὲ τῆς [τε] ἀποστάσεως ἀπέφαινεν αἰτίους οὐ μεῖον ἢ τοὺς αὐτῶν Θηβαίων νεωτερίσαντας. [1.10.6] Ἀθηναῖοι δὲ τοὺς μὲν ἄνδρας οὐκ ἐξέδοσαν, πρεσβεύονται δὲ αὖθις παρὰ Ἀλέξανδρον, ἀφεῖναι δεόμενοι τὴν ὀργὴν τοῖς ἐξαιτηθεῖσι· καὶ Ἀλέξανδρος ἀφῆκε, τυχὸν μὲν αἰδοῖ τῆς πόλεως, τυχὸν δὲ σπουδῇ τοῦ ἐς τὴν Ἀσίαν στόλου, οὐκ ἐθέλων οὐδὲν ὕποπτον ἐν τοῖς Ἕλλησιν ὑπολείπεσθαι. Χαρίδημον μέντοι μόνον τῶν ἐξαιτηθέντων τε καὶ οὐ δοθέντων φεύγειν ἐκέλευσε· καὶ φεύγει Χαρίδημος ἐς τὴν Ἀσίαν παρὰ βασιλέα Δαρεῖον.

***

[1.9.9] Στους συμμάχους που πήραν μέρος στην επίθεση κατά των Θηβών ανέθεσε ο Αλέξανδρος να λάβουν την τελική απόφαση σχετικά με την τύχη της πόλεως. Αυτοί λοιπόν αποφάσισαν να τοποθετηθεί φρουρά στην Καδμεία, να κατασκάψουν όμως ως το έδαφος την πόλη και να μοιράσουν στους συμμάχους τη γη, εκτός από εκείνη που ήταν αφιερωμένη στους θεούς· τέλος, να πουλήσουν ως δούλους τα παιδιά, τις γυναίκες και τους Θηβαίους που επέζησαν, εκτός από τους ιερείς και τις ιέρειες, καθώς και όσους ήταν προσωπικοί φίλοι του Φιλίππου ή του Αλεξάνδρου ή όσους είχαν γίνει πρόξενοι των Μακεδόνων. [1.9.10] Λένε ακόμη ότι ο Αλέξανδρος διαφύλαξε το σπίτι του Πινδάρου καθώς και τους απογόνους του ποιητή από σεβασμό προς τον Πίνδαρο. Οι σύμμαχοι αποφάσισαν επίσης να ξαναχτίσουν και να τειχίσουν τον βοιωτικό Ορχομενό και τις Πλαταιές.
[1.10.1] Όταν έγινε γνωστό στους άλλους Έλληνες το πάθημα των Θηβαίων, όσοι Αρκάδες είχαν ξεκινήσει από τη χώρα τους για να βοηθήσουν τους Θηβαίους καταδίκασαν σε θάνατο αυτούς που τους ξεσήκωσαν να στείλουν τη βοήθεια. Οι Ηλείοι δέχθηκαν πίσω τους εξορίστους, γιατί είχαν φιλικές σχέσεις με τον Αλέξανδρο. [1.10.2] Οι Αιτωλοί απέστειλαν πρεσβείες από καθεμιά φυλή χωριστά παρακαλώντας τον Αλέξανδρο να τους συγχωρήσει, γιατί και αυτοί έδειξαν επαναστατικές διαθέσεις ύστερα από τις πληροφορίες που τους έφεραν οι Θηβαίοι. Οι Αθηναίοι πάλι που τελούσαν τα μεγάλα μυστήρια, μόλις έφτασαν στην Αθήνα μερικοί Θηβαίοι που είχαν ξεφύγει από την καταστροφή, παράτησαν από την κατάπληξή τους τα μυστήρια και άρχισαν να μεταφέρουν τα πράγματά τους από τα χωράφια στην πόλη. [1.10.3] Ο αθηναϊκός λαός συγκεντρώθηκε στην εκκλησία του δήμου και, με πρόταση του Δημάδη, διάλεξε από όλους τους Αθηναίους δέκα πρέσβεις γνωστούς για τις φιλικές τους διαθέσεις προς τον Αλέξανδρο και τους έστειλε σε αυτόν για να του αναγγείλουν, αν και κάπως παράκαιρα, ότι ο λαός των Αθηνών τον συγχαίρει γιατί επανήλθε σώος από τη χώρα των Ιλλυριών και Τριβαλλών, καθώς και γιατί τιμώρησε τους Θηβαίους που είχαν επαναστατήσει. [1.10.4] Ο Αλέξανδρος σε όλα απάντησε με φιλικό τόνο προς τους πρέσβεις, έγραψε όμως επιστολή προς την πόλη ζητώντας να του παραδώσει τους οπαδούς του Δημοσθένη και του Λυκούργου· ζητούσε ακόμη να του παραδοθούν ο Υπερείδης και ο Πολύευκτος και ο Χάρης και ο Χαρίδημος και ο Εφιάλτης και ο Διότιμος και ο Μοιροκλής· [1.10.5] γιατί αυτούς θεωρούσε αίτιους και για την καταστροφή που έπαθε η πόλη τους στη Χαιρώνεια και για τα έκτροπα που έγιναν αργότερα εναντίον του και εναντίον του πατέρα του με αφορμή τον θάνατο του Φιλίππου. Και τέλος υποστήριζε ότι αυτοί οι ίδιοι ήταν όχι λιγότερο υπεύθυνοι για την αποστασία των Θηβαίων από τους ίδιους τους Θηβαίους που επαναστάτησαν. [1.10.6] Οι Αθηναίοι δεν παρέδωσαν τους άνδρες, έστειλαν όμως δεύτερη πρεσβεία προς τον Αλέξανδρο παρακαλώντας τον να κατευνάσει την οργή του γι᾽ αυτούς που ζήτησε να του παραδοθούν. Και ο Αλέξανδρος πράγματι τους συγχώρεσε είτε από σεβασμό προς την πόλη είτε γιατί βιαζόταν να εκστρατεύσει στην Ασία και δεν ήθελε να αφήσει καμιάν αφορμή δυσαρέσκειας ανάμεσα στους Έλληνες. Διέταξε όμως να εξοριστεί ο Χαρίδημος, μόνος αυτός από όλους όσους ζήτησε να του παραδοθούν και δεν του παραδόθηκαν· τότε ο Χαρίδημος κατέφυγε στην Ασία, στην αυλή του βασιλιά Δαρείου.