ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Πέρσαι (159-175)

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

ΒΑΣΙΛΕΙΑ
ταῦτα δὴ λιποῦσ᾽ ἱκάνω χρυσεοστόλμους δόμους
160 καὶ τὸ Δαρείου τε κἀμὸν κοινὸν εὐνατήριον.
καί με καρδίαν ἀμύσσει φροντίς· ἐς δ᾽ ὑμᾶς ἐρῶ
μῦθον οὐδαμῶς ἐμαυτῆς οὖσ᾽ ἀδείμαντος, φίλοι,
μὴ μέγας Πλοῦτος κονίσας οὖδας ἀντρέψῃ ποδὶ
ὄλβον, ὃν Δαρεῖος ἦρεν οὐκ ἄνευ θεῶν τινός.
165 ταῦτά μοι μέριμν᾽ ἄφραστός ἐστιν ἐν φρεσὶν διπλῆ,
μήτε χρημάτων ἀνάνδρων πλῆθος ἐν τιμῇ σέβειν
μήτ᾽ ἀχρημάτοισι λάμπειν φῶς ὅσον σθένος πάρα.
ἔστι γὰρ πλοῦτός γ᾽ ἀμεμφής, ἀμφὶ δ᾽ ὀφθαλμῷ φόβος·
ὄμμα γὰρ δόμων νομίζω δεσπότου παρουσίαν.
170 πρὸς τάδ᾽, ὡς οὕτως ἐχόντων τῶνδε, σύμβουλοι λόγου
τοῦδέ μοι γένεσθε, Πέρσαι, γηραλέα πιστώματα·
πάντα γὰρ τὰ κέδν᾽ ἐν ὑμῖν ἐστί μοι βουλεύματα.
ΧΟ. εὖ τόδ᾽ ἴσθι, γῆς ἄνασσα τῆσδε, μή σε δὶς φράσειν
μήτ᾽ ἔπος μήτ᾽ ἔργον ὧν ἂν † δύναμις ἡγεῖσθαι θέλῃ·
175 εὐμενεῖς γὰρ ὄντας ἡμᾶς τῶνδε συμβούλους καλεῖς.

***
ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ
Των βαθύζωνων Περσίδων χαίρε, ρήγισσα τρανή,
γηραλέα του Ξέρξη μάννα, του Δαρείου γυναίκα, εσύ,
ενός θεού ομόκοιτ᾽ ήσουν και μητέρα ενός θεού,
αν η αρχαία τύχη δεν έχει το στρατό μας αρνηστεί.

ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ
Γι᾽ αυτά τώρα κι έχω αφήσει τα παλάτια τα χρυσά,
160 τον κοινό με τον Δαρείο θάλαμό μας μια φορά,
κι ήρθα εδώ· και μένα η έγνοια μού χαράζει την καρδιά,
– σε σας φίλοι, δε θα κρύψω αυτό το φόβο πὄχω εγώ –
μήπως ο μεγάλος πλούτος δώσει με το πόδι μια
και στο χώμα κάτω απλώσει την ευτυχία μας την παλιά,
που όχι δίχως τη βοήθεια κάποιου αψήλωσε Θεού
ο Δαρείος· κι έτσι το νου μου μια διπλή έγνοια τυραννά
που δε λέγεται: πως μήτε δίχως άντρες θησαυροί
έχουνε τιμή στον κόσμο, μα ούτε κι άνθρωποι χωρίς
χρήματα λάμπουνε μ᾽ όσον έχει η δύναμή τους φως.
έχομε άφθονα εμείς πλούτη, μα ένας φόβος με κρατά
για τα μάτια – γιατί μάτι των σπιτιών λογιάζω εγώ
του κυρίου την παρουσία· και μια που ᾽ναι έτσι αυτά,
170 σύμβουλοί μου να γενήτε, Πέρσες γηραλέοι πιστοί,
σε όσα θα μου ακούστε τώρα· γιατί μόνον από σας
έχω να προσμένω κάθε καλή κι άξια συμβουλή.

ΧΟΡΟΣ
Μα, ω βασίλισσα της χώρας, γνώριζέ το, δυο φορές
να ζητήσεις λόγο ή έργο δε χρειάζεται από μας,
σ᾽ όσα θα ᾽χε η δύναμή μας οδηγός σου να γενή·
γιατί σύμβουλος με πάσα προθυμία, εμάς, καλείς.

Θουκυδίδης και ιατρική πρακτική

Ο Θουκυδίδης θεωρείται από πολλούς ο µμεγαλύτερος ιστορικός που έζησε ποτέ. Έργο του, η εξιστόρηση του 27ετούς πολέµου (431-404) µμεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Μία από τις µμεγαλύτερες συνεισφορές του στην κατοπινή ιστοριογραφία ήταν η διάκριση µεταξύ βαθύτερων και επιφανειακών αιτίων του πολέµου. Ο Werner Jaeger υποστηρίζει ότι ο Θουκυδίδης δανείστηκε την ιδέα του περί του αιτίου από την ιατρική επιστήµη. Στις αρχές της αρχαίας ελληνικής ιατρικής γίνεται για πρώτη φορά η διάκριση µεταξύ των πραγματικών αιτίων και των συμπτωμάτων µιας ασθένειας.

 

Κάθε φορά που εκδηλώνεται µια νόσος ξεσπά ένας πόλεµος, άλλοτε µικρός και άλλοτε µεγάλος. Η νόσος είναι ο εισβολέας, ενώ ο ασθενής είναι αυτός που δέχεται την επίθεση. Όταν ο επιτιθέµενος είναι µικρής ισχύος και ο αµυνόµενος ισχυρός, η νόσος µπορεί να παρέλθει χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις. Όταν όµως τα πράγµατα είναι σοβαρά και δύσκολα, ο ιατρός καλείται να παίξει έναν ρόλο που δεν διαφέρει από τον ρόλο του στρατηγού στην πρόληψη, την πρόβλεψη ή τον σχεδιασµό και την διεξαγωγή του πολέµου.

 

Πρώτη γραµµή αµύνης παραµένει, βεβαίως, ο ασθενής. Από άποψη σηµασίας, δεύτερη γραµµή αµύνης είναι τα αγαπηµένα πρόσωπα του ασθενούς. Τρίτη, οι ιατροί και τα θεραπευτικά µέσα. Σε αυτό το σκηνικό, σπουδαίο ρόλο διαδραµατίζει το στοιχείο της Πίστεως, όταν υπάρχει, στον ασθενή αλλά και στους άλλους συντελεστές.

 

Ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι ο πόλεµος είναι κοινός σε όλα τα πράγµατα. Εκφράζει µάλιστα µια γενικότερη αντιπαράθεση που υπάρχει στον κόσµο, κατά την προσπάθεια επιβολής τού ενός επί του άλλου. Ο Ακινάτης, τον 11ο αιώνα, πιστεύει στην Ειρήνη, αλλά θεωρεί ότι οι µονάρχες έχουν καθήκον να αναλαµβάνουν πολεµική δράση προκειµένου να υπερασπιστούν το Κράτος. Ο Suarez, τον 17ο αιώνα, διετύπωσε την θεωρία του δίκαιου πολέµου, για τον οποίο ισχύουν τρεις προϋποθέσεις: πρώτον, διεξάγεται από την νόµιµη εξουσία· δεύτερον, η αιτία του είναι δίκαιη· τρίτον, διέπεται από µετριοπάθεια κατά την διεξαγωγή του και κατά την επιβολή ειρήνης. Σε ανάλογο πλαίσιο κινείται και η πολεµική δράση της µαχόµενης ιατρικής.

 

Ο Hobbes, επίσης τον 17o αιώνα, διετύπωσε το δόγµα «πόλεµος όλων εναντίον όλων», για να στηρίξει την σηµασία του πολέµου για την ζωή στην φύση και την ισορροπία στην φυσική κατάσταση. Τον 19o αιώνα, ο πολύς Nietzsche δεν θα κρύψει τον θαυµασµό του για τον πόλεµο και την επικίνδυνη διαβίωση. Λέει ότι ένας καλός πόλεµος καθαγιάζει κάθε αίτιο και υποστηρίζει την θεωρία του για την κατίσχυση του υπερανθρώπου στην διαµάχη µεταξύ της ηθικής του «κυρίου» και της ηθικής του «δούλου». Στην ηθική του δούλου εντάσσει την χριστιανική διδασκαλία περί ταπεινοφροσύνης, υποχωρητικότητας και ανεκτικότητας. Ως γνωστόν, µία αρχή του ήταν: «Ο Θεός απέθανε». Η µικρή µου εµπειρία µού έχει διδάξει ότι σε όσους πιστεύουν ο Θεός δίνει ζωή.

 

Είναι πλέον κοινός τόπος ότι η ασφαλέστερη οδός προς την υγιεινή ζωή περνά µέσα από την διαδικασία της πρόληψης. Από την στιγµή όµως που ο ιατρός εµπλέκεται στον πόλεµο που προκάλεσε η νόσος, καλείται να ταξινοµήσει και να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που αναφύονται.

 

              Προτού αναφερθώ στην διαδικασία της διάγνωσης, θα πάω πίσω στον Θουκυδίδη και σε µια µορφή για την οποία δεν κρύβει τον θαυµασµό του: τον Περικλή, ο οποίος άφησε την σφραγίδα του στην πολιτισµική και πολιτική ανάπτυξη της Αθήνας. Ιδού µια συνοπτική παρουσίαση του Περικλή από τον Θουκυδίδη.

 

             Καθ’ όλη την διακυβέρνησή του σε καιρό ειρήνης έδειξε µεγάλη σωφροσύνη και διαφύλαξε την ασφάλεια της πολιτείας, η οποία υπό την ηγεσία του έγινε πολύ ισχυρή. Όταν ήλθε ο πόλεµος, φάνηκε ότι είχε εκτιµήσει σωστά την δύναµη των Αθηνών. Μετά τον θάνατό του, δυόµισι χρόνια αργότερα, φάνηκε ακόµη περισσότερο πόσο σωστές ήταν οι προβλέψεις του. Υποστήριζε ότι οι Αθηναίοι θα νικούσαν, πρώτον, αν δεν παρασύρονταν από τις προκλήσεις των Λακεδαιµονίων να δώσουν µάχη στην ξηρά· δεύτερον, αν φρόντιζαν το ναυτικό τους· τρίτον, αν δεν επεδίωκαν να επεκτείνουν την εξουσία τους όσο διαρκούσε ο πόλεµος· και, τέταρτον, αν δεν εξέθεταν την πολιτεία σε κίνδυνο.

 

Η πρόκληση είναι µεγάλη: να φροντίζεις ώστε να αποτρέπεις τα προβλήµατα και τις επιπλοκές και, επίσης, να έχεις προσχεδιάσει τις κινήσεις για την αντιµετώπιση των αναφυόµενων προβληµάτων.

 

Ας ακολουθήσουµε τις αρχές του Περικλέους για την Νίκη: οι κινήσεις µας οφείλουν να είναι προσχεδιασµένες και να µη λειτουργούν σαν απάντηση στην πρόκληση του αντιπάλου· να αξιοποιούµε καλύτερα τον τοµέα στον οποίο υπερέχουµε (µπορούµε να ζητήσουµε την βοήθεια άλλων συναδέλφων ή να παραπέµψουµε ασθενή σε κάποιον ειδικό επί του θέµατος)· και, σύµφωνα µε την τρίτη αρχή του Περικλέους, όταν υπάρχει ένα νόσηµα εν εξελίξει, δεν είναι φρόνιµο να ανοίγουµε άλλα µέτωπα. Εφαρµόσιµη είναι και η τέταρτη αρχή, «δεν εκθέτουµε την πολιτεία σε κίνδυνο». Εντούτοις, η αρχή αυτή δεν µπορεί να εκπληρωθεί απολύτως, διότι όλες οι θεραπευτικές παρεµβάσεις, όπως και οι µη παρεµβάσεις, εµπεριέχουν κινδύνους. Είναι, ασφαλώς, σηµαντικό να λαµβάνεται µέριµνα, ώστε ο ασθενής να είναι ενήµερος για τους κινδύνους και να µη «ριψοκινδυνεύει» ο ιατρός παραβλέποντας ότι αποδέκτης του κινδύνου είναι ο ασθενής. Σχετική είναι η ρήση του Περικλέους: «Περισσότερο φοβούµαι τα δικά µας σφάλµατα παρά τα σχέδια του εχθρού».

 

Το πνεύµα του Περικλέους συµµεριζόταν και ο Αρχίδαµος. Ο έµπειρος βασιλιάς ήταν αντίθετος µε την άµεση έναρξη του πολέµου, επικαλούµενος την πειθαρχία και την τιµή των Σπαρτιατών. Επιπλέον, υποστήριζε ότι η παραδοσιακή πολιτική της βραδύτητας και της αναβλητικότητας απέβαιναν πάντα προς όφελος της Σπάρτης. Είναι συγκινητική η επίκλησή του:

 

Ας µην εξαρτούµε την ελπίδα µας από τα λάθη των εχθρών µας, αλλά από τα κατάλληλα µέτρα, που εµείς θα πάρουµε. Και να θυµάστε, δεν διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπο. Ας σκεφτούµε ψύχραιµα και ας µη βιαστούµε να πάρουµε µέσα σε λίγη ώρα µιαν απόφαση από την οποία κρέµονται τόσες ζωές, τόσος πλούτος, τόσες πολιτείες και τόση δόξα. Αν βιαστείτε τώρα να αρχίσετε τον πόλεµο, θα αργήσετε πολύ να τον τελειώσετε αφού θα είστε απροετοίµαστοι.

 

Ο λόγος του Αρχίδαµου θα µπορούσε να είναι ένα καλό µάθηµα προς τους ιατρούς, για το πώς πρέπει να ζυγίζουν τα υπέρ και τα κατά µιας θεραπείας, πότε να ξεκινούν και πότε να τελειώνουν.

 

Πώς όµως τοποθετείται ο ιατρός κατ’ αναλογίαν µε όσα φαίνεται να σκέφτονται και να πράττουν οι ηγέτες των αντιµαχοµένων στον πόλεµο; Αφ’ ης στιγµής έχουµε εκδήλωση νόσου, κινείται η διαδικασία της διάγνωσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι πολλές ασθένειες θεραπεύονται αυτοµάτως, χωρίς την παρέµβαση του ιατρού. Επίσης, πολλές φορές οι θεραπείες είναι αναποτελεσµατικές, αν όχι επιζήµιες. Άρα, είναι καθοριστική η ορθή διαγνωστική προσέγγιση, η οποία στηρίζεται στην σχολαστική λήψη του ιστορικού από τον ασθενή και πληροφοριών ακόµη και από συγγενικά πρόσωπα, στην λεπτοµερή αντικειµενική εξέταση και στην επικουρία του εργαστηρίου. Η πείρα και η λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου συµπληρώνουν τον κύκλο της διάγνωσης.

 

Φτάνοντας στην στιγµή των αποφάσεων για την θεραπεία, οφείλουµε να σταθµίσουµε την βαρύτητα της νόσου, την αντοχή του ασθενούς, το προσδοκώµενο ευεργετικό αποτέλεσµα και τις πιθανές παρενέργειες των θεραπευτικών µέσων. Επίσης, το κόστος σε χρόνο και χρήµα έχει σηµασία. Ο ασθενής έχει προσωπικότητα και δικαιούται σεβασµό. Υπεροψία και δογματισμός εκ µέρους του ιατρού είναι ανεπίτρεπτες και συχνά καταστροφικές ιδιότητες.

 

Αξίζει να κάνουµε ένα ακόµη άλµα στον Θουκυδίδη και να γνωρίσουµε τον Αλκιβιάδη, που, µέσα από ένα παραλήρηµα αυτοπροβολής και υπεραισιοδοξίας, έπεισε τους Αθηναίους να αναλάβουν την µοιραία εκστρατεία στην Σικελία. Αντίθετος προς αυτήν ήταν ο Νικίας, ώριµος στρατηγός, ο οποίος, παρά την διαφωνία του, συµµετείχε στην εκστρατεία επειδή επρόκειτο για απόφαση του δήµου, αλλά δεν επέστρεψε ζωντανός.

 

Οι λόγοι του Νικία θα µπορούσαν να βρίσκονται σε κάθε εξεταστήριο, θάλαµο ή χειρουργείο σαν κατευθυντήριες γραµµές για την λήψη αποφάσεων και την εφαρµογή θεραπείας.

 

Ας µην πάρουµε βιαστικά απόφαση για έναν πόλεµο που δεν µας αφορά. Είναι ανοησία να εκστρατεύει κανείς εναντίον εκείνων που δεν θα µπορέσει να υποτάξει ακόµη και αν τους νικήσει. Αν όµως νικηθεί δεν θα βρίσκεται στην κατάσταση που ήταν πριν. ∆εν πρέπει να επαίρεται κανείς από τις ατυχίες που παθαίνει ο αντίπαλός του, αλλά πρέπει να αντλεί αυτοπεποίθηση από την υπεροχή του στην στρατηγική.

 

Ο Αλκιβιάδης, που καµαρώνει επειδή τον εκλέξατε στρατηγό, σας εξωθεί στην εκστρατεία έχοντας στο µυαλό του το δικό του συµφέρον. Μην παρασυρθείτε να διακινδυνεύσετε την τύχη της Πολιτείας µόνο και µόνο για να του δώσετε την ευκαιρία να δοξαστεί. Σπάνια πετυχαίνει κανείς όταν κινείται από το πάθος, ενώ µε προβλεπτικότητα µπορεί να πετύχει πολλά. Ο καλός άρχοντας εξυπηρετεί όσο µπορεί την πατρίδα αλλά τουλάχιστον δεν την βλάπτει εκουσίως.

 

Στην άσκηση της ιατρικής είναι υπαρκτός ο κίνδυνος των επιπτώσεων της νοοτροπίας Αλκιβιάδη. Αρκεί να οδηγήσουµε κάποιον σε Σικελική Εκστρατεία, και ας παραµένουµε στρατηγοί µέχρι το τέλος. Παραδείγµατα, οι περιπτώσεις όπου εφαρµόζεται µια θεραπεία σε ασθενή που δεν την αντέχει ή επιχειρείται χειρουργική θεραπεία όταν οι συνολικές εφεδρείες είναι πολύ µειωµένες.
 

           Στον πόλεµο, τα λάθη οδηγούν σε ήττες και καταστροφές. Στην ιατρική, σε κακή εξέλιξη της νόσου και ενίοτε σε θάνατο. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση µε εσωτερικούς µηχανισµούς ελέγχου αλλά και ευπρόσδεκτη κρίση έξωθεν. Ευτυχής όποιος κάνει όσο το δυνατόν λιγότερα λάθη· ευτυχέστερος όποιος τα συνειδητοποιήσει ή του υποδειχθούν από κάποιον άλλον.

Παρμενίδης ο Ελεάτης: O αντίποδας της ηρακλείτειας φιλοσοφίας

Ως γνωστόν, κατά τον 6ο και 5ο π. Χ αιώνα, τα κέντρα της πνευματικής ανάπτυξης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης σταδιακά μεταφέρονται στη νότια Ιταλία. Σε αντίθεση με τη Μίλητο και την Έφεσο, οι οποίες ανέπτυξαν το εμπόριο, τα νέα κέντρα έκλιναν στην ανάπτυξη της γεωργίας και της αμπελουργίας.

 

Στην Ελέα, όπου πέρασε τα γεράματα του ο Ξενοφάνης ιδρυτής της Ελεατικής φιλοσοφίας και σχολής, έζησαν και άκμασαν ο Παρμενίδης και ο μαθητής του, Ζήνων.

Ο Παρμενίδης o Ελεάτης, γιος του Πύρη, γεννήθηκε και έζησε κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, -όπως ήδη αναφέραμε- στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας και υπήρξε μάλλον μαθητής του Ξενοφάνη.

Η γέννηση και ο θάνατος του Παρμενίδη αποτελούν πρόβλημα ως προς τον ακριβή προσδιορισμό τους. Πάντως η γέννηση του, τοποθετείται στα τέλη του 6ου περίπου στα 540/39 π. Χ, είτε κατ’ άλλη εκδοχή, στα 520/10 π. Χ. Ο θάνατος του τοποθετείται αρχές του 5ου αιώνα περίπου στα 475/70 π. Χ, είτε σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή 440 π. Χ (η χρονολογική τοποθέτηση γέννησης και θανάτου δεν είναι απολύτως ακριβείς και ο υπολογισμός τους στηρίζεται στην πληροφορία που μας δίνει ο Διογένης ο Λαέρτιος, ότι ο Παρμενίδης ήταν στην ακμή του, δηλαδή περίπου σαράντα χρόνων, κατά την εξηκοστή ενάτη Ολυμπιάδα 504-500 π. Χ).

Το  «είναι»  για  τον  Παρμενίδη  είναι  «αγέννητο»  και  «ανώλεθρο»  και  το  «νοείν»  είναι  ο  αναγκαίος  συνδετικός  κρίκος  με  το  «είναι».  Παράλληλα  δε,  οι  αισθήσεις  θεωρεί  ότι  μπορεί  να  δίδουν  στους  ανθρώπους  ψευδή  εικόνα  ή  ψευδείς  εικόνες  του  κόσμου. 

Ο φιλόσοφος Παρμενίδης ήταν αριστοκράτης στην καταγωγή, ο οποίος εκτός από φιλόσοφος σύμφωνα με τον Πλούταρχο υπήρξε νομοθέτης και δη, άριστος. Γνωρίζουμε δε, από τις ίδιες πηγές ότι έδωσε ένα εξαίρετο σύνταγμα στην πατρίδα του, για τη διαφύλαξη του οποίου ορκίζονταν κάθε χρόνο στους θεούς οι συμπολίτες του,  χωρίς αυτό να μειώνει την ιδιότητα του, του φιλοσόφου.  Αναμφισβήτητα αποτελεί μια απ’ τις σπουδαιότερες φιλοσοφικές μορφές της αρχαιότητας και το συνειδητό φιλοσοφικό αντίποδα στον Ηράκλειτο τον Εφέσιο.

 

Για τον Παρμενίδη, επίσης, γνωρίζουμε ότι είχε γνωριστεί με τον Αμεινία τον Πυθαγόρειο, τον οποίο και τιμούσε ιδιαίτερα μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Παρμενίδης είχε κατά πασά πιθανότητα επηρεαστεί από τους Πυθαγόρειους ως προς τον τρόπο ζωής, (ζούσε βίο θεωρητικό). Στους Πυθαγόρειους, μάλλον χρωστάει και τις αστρονομικές και επιστημονικές του, γνώσεις για τον αυγερινό, τον αποσπερίτη, το φεγγάρι και τον ήλιο, τις οποίες αναφέρει στο φιλοσοφικό του ποίημα.
Ο Παρμενίδης εισάγοντας τη μεταφυσική στη φιλοσοφία θα διακηρύξει την ανυπαρξία του κενού, και τη μη δυνατότητα της κίνησης, καθώς και το αμετάβλητο και στατικό της ύλης. Το «είναι» για τον Παρμενίδη είναι «αγέννητο» και «ανώλεθρο» και το «νοείν» είναι ο αναγκαίος συνδετικός κρίκος με το «είναι». Παράλληλα δε, οι αισθήσεις θεωρεί ότι μπορεί να δίδουν στους ανθρώπους ψευδή εικόνα ή ψευδείς εικόνες του κόσμου. Ο Παρμενίδης, επίσης, υποστηρίζει την ανυπαρξία του «μη όντος» (ανύπαρκτου) και θεωρεί αδύνατη ακόμη, και την παρουσία του, στο διανοητικό πεδίο, σημείο στο οποίο αυτοαναιρείται.

 

Βέβαια, ο Παρμενίδης παρότι μεταφυσικός, κι απ’ αυτή την άποψη ιδεαλιστής, πρεσβεύει ένα συνθετικό δογματικό-ενορατικό τρόπο σκέψης, ο οποίος όμως εμπεριέχει παράλληλα και ορισμένα στοιχεία απλοϊκού υλισμού. Απ’ αυτή την οπτική, ο εν λόγω φιλόσοφος μπορεί να ιδωθεί ως μία ιδιάζουσα και εξαιρετική περίπτωση φιλοσόφου.

 

Για τον Παρμενίδη γνωρίζουμε ότι είχε συγγράψει ένα φιλοσοφικό ποίημα στο οποίο συμπυκνώνεται η διδασκαλία του, του οποίου ο τίτλος ήταν μάλλον «Περί Φύσεως» ή «Περί Φύσιος» και το οποίο διαιρούνταν σε τρία μέρη μαζί με το προοίμιο.

 

Στο προοίμιο περιγράφει μια αρματοδρομία όπου αναβάτης είναι ο φιλόσοφος ποιητής, στον οποίο έχουμε μια ενορατική-θεϊκή και συνάμα δογματική αποκάλυψη της αλήθειας, από την ίδια τη θεά, στο δεύτερο μέρος -ουσιαστικά πρώτο- παρουσιάζει την αλήθεια ως απόλυτη δογματική αλήθεια, την αλήθεια ως θεϊκή ενορατική αποκάλυψη τη σύνθεση και τη σημαντικότητα του «είναι», αλλά υπό μορφή ταυτότητας και την ανυπαρξία του «μη είναι»,  και στο τρίτο τμήμα -ουσιαστικά δεύτερο- παρουσιάζει «Τα προς δόξαν», δηλ. γνώμες θνητών όπως οι θνητοί αντιλαμβάνονται με τις αισθήσεις τους, τον κόσμο, όπου και υποστηρίζει ότι οι θνητοί «κωφοί, τυφλοί, τεθηπότες άκριτα φύλα» αποδέχονται δύο μορφές της πραγματικότητας, πράγμα που κατά τον Παρμενίδη είναι και η μεγάλη τους, πλάνη, γιατί δεν είναι ορθό να θεωρείται ότι υφίσταται η μία από τις δύο μορφές «των μίαν ου χρείαν εστίν».

 

Από το παραπάνω έργο του, σώζονται 155-56 εκατόν πενήντα πέντε-έξι  εξάμετροι στίχοι, 19 δεκαεννέα αποσπάσματα τα οποία εξέδωσε ο Diels στα Fragmente der Vorsokratiker. Επίσης πρέπει να αναφέρουμε ότι από τον  Gaelius Aurelianus παραδίδεται απόσπασμα έξι στίχων στα λατινικά, το οποίο κατά το Λατίνο συγγραφέα, αποτελεί μέρος του Παρμενιδείου ποιήματος.

Διεύρυνση της Αντίληψης της Πραγματικότητας

Από όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι μια συνηθισμένη συνείδηση, (η δική μας δεδομένη συνείδηση, ο καθένας μας) έχει περιορισμένη αντίληψη της Πραγματικότητας.

 

Η Διεύρυνση της αντίληψης της Πραγματικότητας σημαίνει πολύ απλά (εφόσον κατανοούμε το βάθος και τα όρια της «δέσμευσής» μας) την αποδέσμευση της συνείδησης, της αντιληπτικής διαδικασίας, από όλους εκείνους τους παράγοντες που την κάνουν περιορισμένη, μερική, σχετική, ελλιπή, «ψεύτικη».

Κι εδώ μπαίνουμε στο «χώρο της μεταφυσικής».

Στην πραγματικότητα η πανάρχαια προσπάθεια του ανθρώπου να αντιληφθεί την Πραγματικότητα, την Ουσία της Πραγματικότητας, την Πηγή της Πραγματικότητας, την Δύναμη που Είναι πάνω από όλα, τον Θεό, δεν είναι τίποτα άλλο από το να Διευρύνουμε την συνείδησή μας (την αντίληψή μας) Ως το Άπειρο, να Εμβαθύνουμε στην ύπαρξή μας, να Κατανοήσουμε την Αληθινή Φύση μας, να Δούμε (επιτέλους) την Πραγματικότητα όπως είναι κι όχι όπως «παρουσιάζεται» (ή μας την «παρουσιάζουν»).

Η Ύπαρξη έχει Βάθη Ανεξερεύνητα που εκτείνονται πέρα από την συνείδησή μας. Η Συνείδηση δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος, που «φωτίζεται» και «βλέπουμε». Πέρα όμως από αυτή τη μικρή νησίδα επίγνωσης απλώνεται ο απέραντος ωκεανός όλων αυτών που μας περιβάλλουν κι είναι ασυνείδητα.

Κατ’ αρχήν η Συνείδηση απορροφιέται μέσα στην ψυχονοητική δραστηριότητα (τον νου μέσα από τον εγκέφαλο, που προσανατολίζεται στον εξωτερικό κόσμο), τις αισθήσεις, και τον εξωτερικό κόσμο.  Σε αυτή την διαδικασία η ίδια η συνείδηση λειτουργεί επιλεκτικά, αξιολογικά, περιορισμένα, κι η αντίληψη του κόσμου γίνεται από αυτό το γεγονός πλασματική, ανακριβής, ψεύτικη.

Η πνευματική εξέλιξη (της Συνείδησης) που επιχειρεί χιλιάδες χρόνια τώρα ο «θρησκευτικός» (κι ο «φιλοσοφικός») «νους», και που βιώνουν πολλοί, αληθινά θρησκευόμενοι άνθρωποι (κι όχι αυτοί που τυπικά ανήκουν σε κάποιο θρήσκευμα), αποκαλύπτει ότι η Ύπαρξη, η Συνείδηση, είναι κάτι πολύ πλατύτερο από το σώμα, τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, τις αισθήσεις, τον υλικό κόσμο.

Η «Ανάδυση» του Ψυχισμού δείχνει ότι η Πραγματικότητα είναι πολύ ευρύτερη από τον φυσικό κόσμο που βλέπουμε με τα μάτια μας.

Σε ένα Βαθύτερο Επίπεδο γίνεται αντιληπτό ότι η Πραγματικότητα είναι νοητική κατασκευή, ένας «αιώνιος κόσμος ιδεών» (κατά τον Πλάτωνα), όπου ο υλικός κόσμος δεν είναι παρά μια μικρή περιοχή απομίμησης του ανώτερου κόσμου.

Ακόμα πιο ψηλά και πιο βαθιά αποκαλύπτεται η Βαθιά Ενότητα όλου του Γίγνεσθαι, μιας Ενότητας στα πλαίσια της οποίας όλα είναι φαινόμενα.

Η Τελική Απελευθέρωση βρίσκεται ακόμα πιο βαθιά μέσα μας.

Αυτή η Εμβάθυνση της ύπαρξης, η συνειδητοποίηση του σκοτεινού χώρου που περιβάλλει την μικρή ανθρώπινη συνείδησή μας, η συνεχής διεύρυνση της αντίληψής μας, μέχρι το Άπειρο, είναι ο μοναδικός δρόμος εξέλιξης της ανθρώπινης συνειδητότητας.

Η Φώτιση, έλεγε ο Γιούγκ, είναι ακριβώς να συνειδητοποιήσουμε το σκοτάδι της ψυχής μας, το σκοτάδι που περιβάλλει την μικρή περιορισμένη συνείδησή μας. Αυτό είναι Μια Αλήθεια, άσχετα πόσο βαθιά το εννοούσε, ή «πως» το εννοούσε, ο Γιούγκ.

Η Φώτιση είναι όχι απλά μια Δυνατότητα που πηγάζει από την «Φύση» μας, αλλά υπάρχουν πολλοί που πραγματοποίησαν αυτή την Κατάσταση της Ελευθερίας.

Αυτή η Πορεία ονομάζεται «εσωτερική» γιατί συμβαίνει σε μας, μέσα μας, στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, και δεν είναι ένα εξωτερικό γεγονός στον φυσικό κόσμο. Γίνεται γεγονός (στον φυσικό κόσμο) όταν διευρύνουμε την συνείδησή μας, όταν απελευθερώνουμε την αντίληψή μας, όταν πραγματοποιούμε την Φώτιση Εδώ, Τώρα. Τέτοιες περιπτώσεις είναι ο Βούδας, ο Ιησούς, κι άλλοι άνθρωποι.

Όπως κι αν έχει αυτή η Πορεία δεν είναι τίποτα άλλο από μια διεύρυνση της δικής μας, δεδομένης, αντίληψης: Κάτι που υπάρχει ήδη, εδώ, στην φύση μας, μέσα μας, σαν δυνατότητα και μπορεί να εκδηλωθεί οποτεδήποτε… Απλά το κάνουμε. Δεν χρειάζεται ούτε να «ψάξουμε» αλλού, ούτε να πραγματοποιήσουμε κάτι που δεν είμαστε ήδη.

Είναι μια Πορεία απελευθέρωσης της συνείδησης από όλα τα όριά της. Κι αυτό σημαίνει ότι η συνείδηση πρέπει να απελευθερωθεί ακόμα και από αυτή την πλασματική αντίληψη μιας πραγματοποίησης, μιας επίτευξης. Η Φύση Βιώνεται, Διευρύνεται, Φωτίζεται, δεν «πραγματοποιείται»: Η Φύση Είναι Ήδη Αυτό που Είναι: Είναι καθαρά θέμα «αντίληψης» κι όχι εξωτερικού συμβάντος.

Δεν μας αξίζουν όσοι μας πληγώνουν

Αναρωτιέμαι μερικές φορές γιατί αφήνουμε τους άλλους να μας πληγώνουν; Γιατί τους επιτρέπουμε να μας αλλάξουν και να μας απομακρύνουν από τον πραγματικό μας εαυτό; Έναν εαυτό ελεύθερο και ανεξάρτητο που του αξίζει να είναι ευτυχισμένος;

 

Κι αν συμφωνούμε ότι κάτι τέτοιο δεν θα έπρεπε να γίνεται, δεν θα έπρεπε να το επιτρέπουμε, τότε τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να το αποτρέψουμε; Τι χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ώστε να σταματήσουμε την προσωπική απαξίωση και την αλλοτρίωση μας, ώστε να ξαναγυρίσουμε στις βασικές μας τις δομές και τις αξίες;

• Όσοι μας πληγώνουν δεν μας αξίζουν. Δεν μας αξίζει να καταστρέφουν την αυτοεκτίμηση μας, να μην μας σέβονται, να μην μας αγαπούν! Πρέπει όμως πρώτα να αγαπήσουμε εμείς τον εαυτό μας για να έχουμε ένα στήριγμα και μια αφετηρία για το δύσκολο ταξίδι της απαγκίστρωσης!
• Όσοι μας πληγώνουν είναι βαθιά εγωϊστές και ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους. Είναι ιδιοτελείς και ανίκανοι (ή ανήμποροι) να δημιουργήσουν μια σχέση μέσω της κατανόησης, της εμπιστοσύνης και του σεβασμού, είναι άνθρωποι που πάντα θέτουν σε προτεραιότητα τις δικές τους ανάγκες, τις δικές τους αξίες και πιστεύω.
• Όσοι μας πληγώνουν είναι άνθρωποι αγενείς, που μας υποτιμούν με κάθε ευκαιρία, κυρίως όμως με τον τρόπο που μας μιλούν με τόνο υποτιμητικό, σαρκαστικό φωνάζοντας προσβάλουν την αυτοεκτίμησή μας, μπλοκάρουν την επικοινωνία και δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας και τρομοκρατίας.  Δύσκολες ομολογουμένως καταστάσεις που όμως δεν λύνονται με ευχολογία…

Θέλει θάρρος και πίστη, εμπιστοσύνη στον «χαμένο» μας εαυτό, στις «ξεχασμένες» μας δυνάμεις, στις αξίες μας. Θέλει να μπορούμε πρωτίστως να πούμε «ΟΧΙ» σε ότι μας προσβάλει, μας υποτιμά, μας καταδυναστεύει. Στη ζωή, πρέπει να μάθουμε να θέλουμε προτεραιότητες και η πρώτη προτεραιότητα είναι η αξιοπρέπειά μας. Αν αγαπάμε και σεβόμαστε τον εαυτό μας τότε (ίσως) δεν θα επιτρέψουμε στους άλλους να μας βλάψουν.

 

Εν κατακλείδι, και με μια διάθεση αυτοκριτικής, ας ρίξουμε μια ματιά μέσα μας κι ας αναρωτηθούμε…

 

Τελικά εμείς οι ίδιοι, τι πιστεύουμε για τους εαυτούς μας; Αξίζουμε; Αξίζουμε την αγάπη, τον σεβασμό, την ισοτιμία και την κατανόηση στις σχέσεις μας με τους άλλους; Κι αν ναι (πράγμα το οποίο ελπίζω όλοι να νιώσετε!) Τότε γιατί τους επιτρέπουμε να μας πληγώνουν και να μας υποτιμούν;   

Σε κάθε ιστορία, που κρίνεις, υπάρχει πάντα κάτι που δεν γνωρίζεις

Σε κάθε ιστορία, κατάσταση, γεγονός, υπάρχει πάντα κάποιο στοιχείο που αγνοούμε. Κάποιο στοιχείο που, αν το γνωρίζαμε, θα άλλαζε εντελώς την οπτική μας, τη θέση μας, το συναίσθημά μας ενδεχομένως. Μπορεί να είναι κάτι μεγάλο, ή κάτι φαινομενικά ασήμαντο. Κάτι προφανές ή κάτι καλά κρυμμένο. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι υπεύθυνο για τη λανθασμένη μας οπτική.

Πόσες φορές για παράδειγμα έχουμε θυμώσει γιατί κάποιος πέρασε το φανάρι με κόκκινο, βέβαιοι πως πρόκειται για κάποιον ασυνείδητο οδηγό; Πόσες φορές όμως σκεφτήκαμε ότι μπορεί μέσα στο αυτοκίνητο αυτό να υπάρχει ένα αναίσθητο παιδί, μια ετοιμόγεννη, ή κάποιος που τρέχει να προλάβει ζωντανό κάποιον δικό του που κινδυνεύει;

Κι όμως, αν με κάποιον τρόπο μαθαίναμε όλη την ιστορία τη στιγμή που συμβαίνει αυτό, ο θυμός μας θα εξαφανιζόταν στιγμιαία και πιθανότατα θα νιώθαμε ντροπή ή ενοχή για το συναίσθημα και τη συμπεριφορά μας. Με τη διαφορά πως δεν μπορούμε να την γνωρίζουμε πάντα. Για την ακρίβεια, σπανίως αυτό είναι εφικτό. Γιατί ακόμα κι αν πρόκειται για μια κατάσταση που φαινομενικά είναι πιο προσεγγίσιμη από το παραπάνω παράδειγμα, υπάρχουν πάντα στοιχεία που θα αγνοούμε για κάποιο λόγο.

Μια σχέση που έχουμε πληροφορίες γι’ αυτή μόνο από το ένα μέρος της ή από όσα εμείς παρατηρούμε, ένας άνθρωπος που γνωρίζουμε μόνο επιφανειακά ή όσα εκείνος επιλέγει να γνωρίζουμε γι’ αυτόν, ένα γεγονός με παραμέτρους άγνωστες σε εμάς, δεν είναι αρκετά για να μας επιτρέψουν να κρίνουμε. Γιατί δεν γνωρίζουμε όλη την ιστορία ώστε να το κάνουμε με ασφάλεια.

Κοιτώντας ένα αντικείμενο από τη μία πλευρά δεν μπορούμε να εκφέρουμε αντικειμενική άποψη και γνώμη για την άλλη πλευρά. Παρατηρώντας το παρελθόν, δεν είναι αρκετό για να προδικάσουμε το άγνωστο μέλλον. Αντιμετωπίζοντας μια συμπεριφορά, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε όλα όσα συνετέλεσαν για να την προκαλέσουν. Παρόλα αυτά κάνουμε συνεχώς τέτοια λάθη, εκθέτοντας τον εαυτό μας σε συναισθήματα τοξικά, προκαλώντας αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές για καταστάσεις που δεν τις γνωρίζουμε όσο θα έπρεπε, διακινδυνεύοντας διαρκώς λανθασμένα συμπεράσματα και τις συνέπειές τους.

Το «Μην κρίνεις για να μην κριθείς» δεν είναι ο ισχυρότερος λόγος για να μην το κάνεις. Το να μην κρίνεις για να μην γίνεις άδικος, κακός, επιφανειακός και επιπόλαιος όμως, είναι. Και ίσως αν δεν κρίνεις με αυτόν τον τρόπο εσύ από εδώ και στο εξής, ίσως κάνουν και οι άλλοι το ίδιο. Και ίσως κάποια στιγμή να συνειδητοποιήσουμε όλοι πως πιο σημαντικό από το να κρίνουμε, είναι να προσπαθούμε να μάθουμε όλη την ιστορία.

Κι ακόμη κι αν αυτό δεν είναι εφικτό, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να θυμίζουμε στον εαυτό μας με κάθε αφορμή, πως δεν την γνωρίζουμε επαρκώς για να την κρίνουμε. Γιατί μόνο όταν παύει η διάθεσh για κριτική, αρχίζει ουσιαστικά η διαδικασία της ωριμότητας.

Να σε προσέχεις! Η ζωή σου είναι δική σου ευθύνη.

Να τον προσέχεις τον εαυτό σου.

Είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχεις. Είναι ό,τι πιο όμορφο σου χάρισε η ζωή. Μην τον παραμελείς, μην τον αγνοείς και μην τον ξοδεύεις αλόγιστα.

Να τον κανακεύεις στις δύσκολές του τις στιγμές. Το ξέρεις πως θα περάσουν, αλλά βοήθησέ τον να τις ξεπεράσει πιο γρήγορα. Ποιος δε θέλει να τον φροντίζουν στα ζόρια του; Έτσι κι εσύ, να τον φροντίζεις τον εαυτό σου, μην περιμένεις να το κάνουν οι άλλοι.

Βοήθησε το μυαλό σου να ηρεμήσει όταν αυτό ταλαιπωρείται από την απογοήτευση ή τον θυμό. Δείξε του ότι δεν υπάρχουν αδιέξοδα, παρά μόνο διαφορετικές κατευθύνσεις για να φτάσεις εκεί που θέλεις. Κι εκεί που μπορείς. Ν’ αναζητάς τις όμορφες στιγμές που έχεις φυλαγμένες μέσα σου για να σου θυμίζουν πως η ζωή είναι κυρά κι αρχόντισσα. Δεν χωράνε μέσα της η μιζέρια και η παραίτηση.

Να το νανουρίζεις το κλάμα της καρδιάς σου όταν η θλίψη και το παράπονο παίρνουν το πάνω χέρι. Να της ψιθυρίζεις εκείνες τις φορές που σκίρτησε μέσα της η αγάπη. Τις φορές που φτερούγισε μέσα σου ευτυχισμένη. Γιατί μέσα στον πόνο της ξεχνά. Και να επιμένεις με πείσμα πως τέτοιες στιγμές θα έρθουν κι άλλες, της τις χρωστά η ζωή. Κι αυτή πάντα τα επιστρέφει τα δανεικά της.

Μην το κρατάς κρυμμένο το χαμόγελό σου. Να το σκορπάς. Δυο χείλη σφιγμένα δεν έχουν να σου προσφέρουν τίποτα. Να χαμογελάς εσύ, για να καθρεφτίζεται μέσα στο δικό σου βλέμμα το χαμόγελο των άλλων. Για να γλυκαίνεις. Για να ομορφαίνεις. Για να γαληνεύεις.

Να σε προσέχεις! Μόνο εσύ έχεις τη δύναμη να το κάνεις. Μόνο εσύ έχεις την υποχρέωση να το κάνεις. Κι αν σου φαίνεται δύσκολο, κι αν σου μοιάζει αδύνατο, σκέψου ότι είσαι δική σου ευθύνη. Έχεις χρεωθεί τη ζωή σου και οφείλεις να της φερθείς έτσι όπως της αξίζει. Με αγάπη και με φροντίδα. Με χαμόγελο και με κιμπαροσύνη. Έτσι δεν περιμένεις να της φερθούν οι άλλοι;

Καν’ το πρώτα εσύ! Δείξε τους τον τρόπο…

Ο Πεισίστρατος και οι… χήνες

Η μητέρα του Πεισίστρατου και η μητέρα του Σόλωνα ήταν εξαδέλφες. Ο ίδιος ο Πεισίστρατος ήταν πάμπλουτος, ωραίος άνδρας, φοβερός ρήτορας και βεβαιωμένα ανδρείος, καθώς είχε διακριθεί σε μια μάχη των Αθηναίων με τους Μεγαρείς. Βρέθηκε επικεφαλής των «διακρίων», των χωρικών και εργατών που κατοικούσαν στις «άκρες» της Αττικής και μάχονταν για την ανακατανομή της γης. Αντίπαλοί τους ήταν οι «πεδινοί», στους οποίους συνασπίζονταν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, ουσιαστικά αυτοί που είχαν περισσότερο πληγεί από τη νομοθεσία του Σόλωνα, και οι «παράλιοι», οι έμποροι φανατικοί υποστηρικτές του Σόλωνα.

Αν και πλούσιος, ο Πεισίστρατος το έπαιζε προστάτης του λαού. Εμφανίστηκε στην Εκκλησία του Δήμου, έδειξε ένα τραύμα του και κατήγγειλε ότι τον χτύπησαν «οι εχθροί του λαού». Για την προστασία του ζήτησε να προσλάβει μερικούς σωματοφύλακες. Εξάδελφός του ο Σόλων, τον ήξερε και από την καλή και από την ανάποδη. Υποψιάστηκε αμέσως ότι το τραύμα προερχόταν από αυτοτραυματισμό. Σηκώθηκε και είπε:

«Άνδρες Αθηναίοι, είμαι πιο φρόνιμος από μερικούς και πιο γενναίος από άλλους: Πιο φρόνιμος από εκείνους που δεν βλέπουν τον δόλο του Πεισίστρατου και πιο γενναίος από τους άλλους που τον βλέπουν αλλά δεν τολμούν να μιλήσουν».

Η Εκκλησία του Δήμου δεν πείστηκε από τον Σόλωνα. Ψήφισε να δοθεί στον Πεισίστρατο δικαίωμα να έχει φρουρά πενήντα ανδρών. Προσέλαβε τετρακόσιους. Κυρίευσε την Ακρόπολη κι επέβαλε δικτατορία (τυραννίδα). Ήταν το 561 π.Χ. και ήταν η φορά που ο Σόλων μίλησε για χήνες («Κάθε Αθηναίος μόνος του έχει το βήμα της αλεπούς. Όλοι μαζί, όμως, περπατούν σα χήνες»). Ο Σόλων πέθανε, οι παράλιοι συμμάχησαν με τους πεδινούς και ο Πεισίστρατος ανατράπηκε (556 π.Χ.). Έξι χρόνια αργότερα, ο φιλόδοξος Πεισίστρατος απέδειξε έμπρακτα την ορθότητα της άποψης του Σόλωνα για την ομαδική νοημοσύνη των συμπολιτών του.

Μπροστά πήγαιναν οι κήρυκες. Πίσω ακολουθούσε επιβλητικό άρμα που κάποιος ηνίοχος οδηγούσε. Όρθια μέσα στην αστραφτερή της πανοπλία, με το δόρυ «παρά πόδα», πανύψηλη κι εκτυφλωτική, η θεά Αθηνά με την περικεφαλαία της και την τρομερή ασπίδα. Και πίσω από το άρμα ακολουθούσε με ρυθμό παρέλασης ο ιδιωτικός στρατός του Πεισίστρατου. Οι κήρυκες διαλαλούσαν πως ήταν θέλημα θεάς η εξουσία να αποδοθεί στον Πεισίστρατο. Ο λαός γονάτισε εντυπωσιασμένος. Ο Πεισίστρατος ξανάγινε τύραννος (550).

Θα περνούσε κάμποσος καιρός ώσπου να μαθευτεί ότι η «Αθηνά» δεν ήταν παρά μια κοπέλα που έναντι αμοιβής ανέλαβε να παίξει τον ρόλο της ζωής της. Παράλιοι και πεδινοί τον ανέτρεψαν πάλι (549 π.Χ.) και τον εξόρισαν. Επέστρεψε τρία χρόνια αργότερα (546) με στρατό και αυτή τη φορά εγκαταστάθηκε για τα καλά στην εξουσία.

Όταν, ύστερα από 19 χρόνια, πέθανε, εχθροί και φίλοι τού αναγνώρισαν ότι είχε διαχειριστεί την εξουσία με εξυπνάδα, σύνεση και μετριοπάθεια. Και έγινε ο μοναδικός στην παγκόσμια ιστορία δικτάτορας που δεν κατάργησε τίποτε από την υπάρχουσα νομοθεσία. Με όλα τα όργανα του κράτους να φαίνονται ότι λειτουργούν άψογα, όπως και πριν. Η «λεπτομέρεια» ήταν ότι Εκκλησία του Δήμου, Βουλή των Τετρακοσίων, Άρειος Πάγος, Γερουσία και Εννέα Άρχοντες δεν περνούσαν απόφαση αν δεν άρεσε στον Πεισίστρατο. Και τα βόλεψε με εκείνους που τον ακολούθησαν πιστεύοντας ότι θα κάνει ανακατανομή της γης μοιράζοντας στους ακτήμονες τα κρατικά χωράφια και τη γη των εξόριστων αριστοκρατών.

Ταυτόχρονα, παρ’ ότι δικτάτορας, έβαλε άθελά του τις θεσμικές βάσεις για τον ερχομό της Δημοκρατίας και με την πολιτιστική πολιτική του τα θεμέλια της χρυσής πεντηκονταετίας: κόσμησε την Αθήνα με μεγαλοπρεπείς κατασκευές, όπως όλοι οι δικτάτορες του κόσμου, αλλά ευνόησε τα γράμματα (μεταξύ άλλων, στην εποχή του συγκεντρώθηκαν και καταγράφηκαν τα ομηρικά έπη), τα Παναθήναια και τα Μεγάλα Διονύσια μετατράπηκαν σε πανελλήνιας ακτινοβολίας γιορτές και μέσα απ’ αυτές ξεπήδησαν ο διθύραμβος και το δράμα.

Ο Θέσπις το καθιέρωσε στα 530 π.Χ., τρία χρόνια πριν από τον θάνατο του τυράννου (527 π.Χ.). Η εξουσία κληροδοτήθηκε στα παιδιά του, Ιππία και Ίππαρχο. Ουσιαστικά στον Ιππία, καθώς ο Ίππαρχος εκμεταλλεύτηκε την τυραννίδα ως εισιτήριο για διασκεδάσεις και συμπόσια. Τον Ίππαρχο σκότωσαν οι τυραννοκτόνοι. Ο Ιππίας ανατράπηκε με τη βοήθεια των Σπαρτιατών.

Είμαστε ελεύθεροι να είμαστε ο εαυτός μας;

Είμαστε ελεύθεροι να είμαστε ο εαυτός μας; Η απάντηση είναι όχι. Η αληθινή ελευθερία έχει να κάνει με το ανθρώπινο πνεύμα – ισοδυναμεί με το να είναι κανείς ο εαυτός του.

Ποιος μας εμποδίζει να είμαστε ελεύθεροι; Κατηγορούμε την κυβέρνηση, τον καιρό, τους γονείς μας. Ποιος, όμως, είναι ο πραγματικός ένοχος; Μα ο εαυτός μας – εμείς εμποδίζουμε τον εαυτό μας. Τι σημαίνει να είναι κανείς ελεύθερος; Συχνά, όταν παντρευόμαστε, λέμε ότι χάσαμε την ελευθερία μας, όταν, όμως, παίρνουμε διαζύγιο, πάλι δεν είμαστε ελεύθεροι. Τι μας εμποδίζει; Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας;

Έχουμε αναμνήσεις από πολύ παλιά, από μια εποχή που υπήρξαμε ελεύθεροι και που απολαμβάναμε την ελευθερία μας, αλλά έχουμε ποια ξεχάσει τι σημαίνει στ’ αλήθεια ελευθερία.

Ας πάρουμε ένα παιδί δύο, τριών ή και τεσσάρων ετών – να ένας ελεύθερος άνθρωπος. Γιατί είναι ελεύθερος αυτός ο άνθρωπος; Επειδή εξακολουθεί να κάνει αυτό που επιθυμεί. Το παιδί είναι ένα άγριο πλάσμα – ένα λουλούδι, ένα δέντρο ή ένα ζώο που δεν έχει ακόμα εξημερωθεί! Κι αν παρατηρήσουμε ανθρώπους ηλικίας δύο χρόνων, θα προσέξουμε ότι τις περισσότερες φορές αυτοί οι άνθρωποι διασκεδάζουν κι έχουν ένα φωτεινό χαμόγελο ζωγραφισμένο στα χείλη. Εξερευνούν τον κόσμο. Δεν φοβούνται να παίξουν. Φοβούνται όταν πονούν, όταν πεινάνε, όταν κάποιες ανάγκες τους μένουν ανικανοποίητες, αλλά δεν ανησυχούν για το παρελθόν, δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον – ζουν μονάχα στην παρούσα στιγμή.

Τα πολύ μικρά παιδιά δεν διστάζουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Διαπνέονται από τόση αγάπη, ώστε όταν την αντιληφθούν γύρω τους, αφήνονται απόλυτα σε αυτήν. Δεν φοβούνται ούτε για μια στιγμή να αγαπήσουν. Αυτή είναι η περιγραφή ενός φυσιολογικού ανθρώπινου όντος. Όταν είμαστε παιδιά, δεν φοβόμαστε το μέλλον ούτε ντρεπόμαστε για το παρελθόν. Η φυσιολογική ανθρώπινη τάση είναι η ευχαρίστηση, το παιχνίδι, η εξερεύνηση, η ευτυχία και η αγάπη.

ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΣΥΝΗΘΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΒΓΑ

Είτε είναι συχνές είτε έντονες, για να είναι αρκετά επιβλαβείς, είτε όχι, ο κόσμος είναι γεμάτος με προκλήσεις. Το μόνο κομμάτι αυτού του σεναρίου που μπορείτε αξιόπιστα να ελέγξετε είναι η αντίδρασή σας.

Το πώς αντιδράτε σε προσφερόμενες προσβολές εξαρτάται από την εμπειρία της ζωής σας, όπως επίσης και από τις στάσεις σας και τις συνήθειές σας, οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από τη φιλοσοφία σας. Αν το τωρινό σας modus operandi δεν είναι προς όφελός σας, η φιλοσοφία με την οποία ζείτε μπορεί να χρειάζεται “κούρδισμα”.

Αλλάζοντας, λοιπόν, τη φιλοσοφία σας μπορείτε επίσης να αλλάξετε τον τρόπο με τον οποίο αντιδράτε στις προκλήσεις. Μπορείτε ακόμη να μειώσετε την πιθανότητα ότι οι άλλοι θα επιχειρήσουν να σας προκαλέσουν.

Οι αντιδράσεις στην προσβολή ποικίλλουν καλύπτοντας ένα πολύ ευρύ φάσμα, από κουλτούρα σε κουλτούρα και από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Η χειρότερη επιλογή είναι η βία, που ξεπληρώνει την προσβολή με βλάβη. Μια άλλη επιλογή είναι το “μία σου και μία μου”: Να ανταλλάσσεις προσβολή με προσβολή.

Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε χιούμορ για να εκτονώσετε την κατάσταση.

Μπορείτε να είστε κυνικοί ή καυστικοί, παίρνοντας εκδίκηση με τέτοιον τρόπο, ώστε να περνά ξυστά από αυτόν που σας προσέβαλε.

Πάρα πολλοί άνθρωποι έχουν αποτύχει να μάθουν να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους έναντι των προσβολών και φαίνονται σαν να ζουν σε μια αιώνια κατάσταση προσβολής ή τουλάχιστον είναι συνεχώς έτοιμοι να προσβληθούν. Πολλοί από αυτούς φαίνονται να μην έχουν καμία αίσθηση του χιούμορ. Αρκετοί δεν αγαπούν τους εαυτούς τους ή τον κόσμο πάρα πολύ. Νιώθουν συνεχή δυσαρέσκεια. Αντί να γίνουν αυτοί χαρούμενοι, θέλουν οι χαρούμενοι άνθρωποι να μοιραστούν τη δυσαρέσκειά τους.

Έτσι εφευρίσκουν κανόνες για να ελέγχουν τι επιτρέπεται να λένε, ακόμη και να σκέφτονται οι άνθρωποι, προσέχοντας συνεχώς να μην αφήνουν κανέναν να προσβάλει κανέναν άλλο, προστατεύοντας έτσι (όπως νομίζουν) και τους εαυτούς τους επίσης.

Εν τέλει αυτό δημιουργεί ένα αντιπαραγωγικό σύστημα που όχι μόνο αντιτίθεται στην προσωπική ελευθερία, αλλά εμποδίζει την ελεύθερη ροή της αγάπης για τη ζωή, καθώς και τη θεραπευτική φύση του χιούμορ. Είναι κατά κύριο λόγο ένα σοβιετικού στιλ σύστημα, που αντί για κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας έχει κεντρικό σχεδιασμό της σκέψης.

Μόνο ένα πράγμα είναι σίγουρο γι’ αυτό το σύστημα: Παράγει περισσότερη δυσαρέσκεια από ό,τι ευαρέσκεια για κάθε ενδιαφερόμενο.

Είναι πιο σοφό για εσάς να αποκρούετε τις μηδαμινότητες, ίσως ανατρέποντας επιδέξια την κατάσταση.

Το αγαπημένο μου παράδειγμα αυτού του είδους αφορά το μαέστρο Χέμπερτ φον Κάραγιαν. Μια μέρα ο φον Κάραγιαν περπατούσε ζωηρά σε έναν κεντρικό δρόμο μιας πόλης και ένας άλλος άνθρωπος περπατούσε το ίδιο ζωηρά σε έναν κάθετο δρόμο. Βρίσκονταν σε πορεία σύγκρουσης, αλλά δεν μπορούσαν να δουν ο ένας τον άλλο να έρχεται, γιατί ένα μεγάλο γωνιακό συγκρότημα γραφείων εμπόδιζε την ορατότητά τους. Κυριολεκτικά συγκρούστηκαν στη γωνία, και οι δυο τους αναπήδησαν από το σοκ και την έκπληξη της σύγκρουσης.

“Ηλίθιε!” φώναξε ο άντρας στον φον Κάραγιαν.

Σε αυτό, ο φον Κάραγιαν απλά έβγαλε το καπέλο του σαν σε χαιρετισμό και απάντησε “φον Κάραγιαν”.

Αυτό το ανέκδοτο απεικονίζει ένα μεσαίο επίπεδο ηθικής αυτοάμυνας.

Το ονομάζω “κοινωνικό τζούντο” , όταν το διδάσκω σε σεμινάρια.

Αντί να προσβληθεί και να κάνει αντίποινα με παρόμοια κοσμητικά επίθετα ή και χειρότερα, ο φον Κάραγιαν έκανε δύο εκπληκτικά πράγματα.

Πρώτον, αντανάκλασε την προσφερόμενη προσβολή στον προσβάλλοντα. Σαν να ήταν μια πάπια που τίναζε νερό από πάνω της, ποτέ δεν τον άγγιξε ουσιαστικά.

Δεύτερον, μεταμόρφωσε ένα δυνητικό καβγά σε κωμικό επεισόδιο – το αντίθετο της προσβολής που δεν είναι πλέον προσβολή, αλλά γέλιο.

Αλλά οι άνθρωποι που μπορούν να γελούν με τους εαυτούς τους, και να κάνουν τους άλλους να γελούν, δεν είναι μόνο οι πιο ευτυχισμένοι γενικά, αλλά είναι επί πλέον πολύ πιο δύσκολο να τους προσβάλεις.

Τώρα αν ο φον Κάραγιαν αποκαλούνταν “ηλίθιος” τακτικά, όπου και να πήγαινε, αργά ή γρήγορα θα κουραζόταν να βγάζει το καπέλο του, επειδή η συνεχής ροή της προσβολής θα έφθειρε ακόμη και την ικανότητά του να υπερασπίζεται τον εαυτό του. Αλλά έτσι όπως έγινε, έπαιξε ακριβώς τη σωστή συγχορδία.

Αυτό δεν είναι καθόλου εκπληκτικό για ένα μεγάλο μαέστρο, αλλά και εσείς μπορείτε να το κάνετε.

LOU MARINOFF

Η μέτρηση της ταχύτητας των Νετρίνων

Πολλές φορές στην επιστήμη υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες, παρόλο που υπήρξε εφαρμογή της Επιστημονικής Μεθόδου, οι ερευνητές-επιστήμονες οδηγήθηκαν σε αποτελέσματα τα οποία δημιούργησαν προβληματισμό. Ανεξάρτητα όμως από τον σχετικό προβληματισμό των επιστημόνων, κύριο στοιχείο της Επιστημονικής Μεθόδου είναι η επαναληψημότητα του πειράματος ή των πειραμάτων που προσπαθούν να επιβεβαιώσουν τις Επιστημονικές Υποθέσεις που τίθενται από τους θεωρητικούς φυσικούς κατά τη διερεύνηση ενός φαινομένου. Η επανάληψη από διαφορετικές ερευνητικές ομάδες διασφαλίζει την εγκυρότητα του ευρήματος, ενώ πολλές φορές συμβάλλει στον εντοπισμό λαθών που έχουν συμβεί και στη διόρθωσή τους. Δυο τέτοιες περιπτώσεις, τελευταία, υπήρξαν το πείραμα OPERA με τη μέτρηση της ταχύτητας των νετρίνων και το πείραμα BICEP2 με τον εντοπισμό βαρυτικών κυμάτων.

Η ειδική θεωρία της σχετικότητας βασίζεται σε δύο αξιώματα:
1. Αρχή της σχετικότητας: Η μορφή των φυσικών νόμων (δηλ. οι εξισώσεις) πρέπει να έχουν της ίδια μορφή σε όλα τα ανδρειανικά συστήματα συντεταγμένων (δηλ. συστήματα που κινούνται με σταθερή ταχύτητα το ένα προς το άλλο).
2. Σε όλα τα ανδρειανικά συστήματα η ταχύτητα του φωτός έχει την ίδια τιμή, όταν μετράται με ράβδους και ωρολόγια του ίδιου τύπου.

Ο Einstein έφθασε στα αξιώματα ως αποτέλεσμα του πειράματος Michelson–Morley που σχετίζεται με τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Το κύριο αποτέλεσμα της θεωρίας είναι ότι τα νοήματα του χώρου και χρόνου έχουν διαφορετική σημασία από τον απόλυτο χρόνο και χώρο του Νεύτωνα. Κύριο αποτέλεσμα είναι ο μετασχηματισμός του Lorentz που συνδέει φαινόμενα μεταξύ αδρανειακών συστημάτων συντεταγμένων. Οι μετασχηματισμοί εισάγουν μια μεταβολή του χωροχρόνου και ως τούτου ισχύουν για κάθε κινούμενο σώμα ή στοιχειώδες σωμάτιο. Επομένως, και τα νετρίνα σε ενέργειες υψηλότερες της μάζας πρέπει να κινούνται με την ταχύτητα του φωτός.

Έγιναν πολλά πειράματα με στοιχειώδη σωμάτια που ελέγχουν την ταχύτητα τους και βρήκαν ότι ικανοποιούν τις προβλέψεις της σχετικότητας. Παρόλα αυτά, οι πειραματικοί φυσικοί επινοούν νέους τρόπους που μετρούν την ταχύτητα των σωματίων. Μία νέα ευκαιρία για την μέτρηση παρουσιάσθηκε με την παραγωγή ισχυρών δεσμών νετρίνων στο CERN της Γενεύης και στο Fermilab κοντά στο Σικάγο.

Τα πειράματα που σχεδιάσθηκαν ήταν να στέλνουν τα νετρίνα από το CERN στο εργαστήριο Gran Sasso που είναι στην Ιταλία κοντά στην Ρώμη. Η απόσταση είναι περίπου 730 χιλιόμετρα. Το πείραμα σχεδιάσθηκε για να μελετήσει την μεταβολή από μ-νετρίνα, που παράγονται στο CERN, σε e-νετρίνα, που παρουσιάζονται στους ανιχνευτές που κατασκευάστηκαν μέσα στο βουνό Gran Sasso.
Οι πειραματικοί συνάδελφοι στο πείραμα OPERA αποφάσισαν να μετρήσουν επιπλέον και την ταχύτητα των νετρίνων. Αυτό που απαιτείται είναι ο προσδιορισμός της απόστασης L και ο χρόνος T που χρειάζονται τα νετρίνα να διανύσουν την απόσταση. Η ταχύτητα V υπολογίζεται όπως συνήθως V=L/T. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι η απόσταση L και ο χρόνος Τ πρέπει να μετρηθούν με μεγάλη ακρίβεια. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν δορυφόρους και μέτρησαν αποστάσεις, όπως κάνουμε με το GPS. Το φως χρειάζεται 0,007 δευτερόλεπτα να διανύσει την απόσταση και το πείραμα μετρούσε το χρόνο με ακρίβεια 20 nanoseconds (20×10^-9 δευτερόλεπτα), την δε απόσταση με ακρίβεια 20 εκατοστών.

Σε τρία χρόνια παρακρατήθηκαν στον ανιχνευτή 16.000 αντιδράσεις από νετρίνα και υπήρχε ο υπαινιγμός ότι τα νετρίνα φθάνουν στο Gran Sasso, 60 nanoseconds νωρίτερα από μία δέσμη φωτός. Αφού έκαναν πολλούς ελέγχους στο πείραμα και τους υπολογισμούς τους αποφάσισαν να ανακοινώσουν το 2012 (υποβολή Σεπτέμβριος 2011), την παρατήρησή τους ότι τα νετρίνα ταξιδεύουν με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός. Αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στον επιστημονικό κόσμο και στο κοινό. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην σχετικότητα, σωμάτιο δεν μπορεί να υπερβεί την ταχύτητα φωτός, διότι πολλές ποσότητες – όπως π.χ. η ενέργειά του – γίνονται άπειρες.

Μαζί με την εξαιρετική εντύπωση άρχισε και ο σκεπτικισμός ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα πρέπει να ελεγχθεί και να επιβεβαιωθεί με άλλα πειράματα. Ένα δεύτερο πείραμα στο CERN, ο ICARUS, χρησιμοποιεί την ίδια δέσμη αλλά διαφορετικούς ανιχνευτές στο Gran Sasso. Τα αποτελέσματα του, με λιγότερες αντιδράσεις νετρίνων, ήταν συμβατά με μια ταχύτητα ίση με αυτήν του φωτός.

Αυτό παρότρυνε τους συναδέλφους στο πείραμα OPERA να ξαναεξετάσουν τις μετρήσεις και τις αναλύσεις τους. Η διεύθυνση στο εργαστήριο CERΝ έδωσε στην ομάδα ΟPΕRΑ δυο εβδομάδες δέσμης νετρίνων αφιερωμένες στην ομάδα τους για να επαναλάβουν τις μετρήσεις υπό βελτιωμένες συνθήκες στους ανιχνευτές. Η ομάδα ξαναμέτρησε την ταχύτητα των νετρίνων και την δεύτερη φορά δεν παρατήρησαν σημαντική απόκλιση από την ταχύτητα του φωτός. Το αποτέλεσμα ήταν μια πολύ μικρή διόρθωση στο χρόνο Τ που προσδιόρισαν με τον δορυφόρο και αυτό άλλαξε το αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα, το νέο αποτέλεσμα περιλαμβάνει την προηγούμενη τιμή της ταχύτητας, αλλά τα νέα όρια επιτρέπουν και τιμές μικρότερες από την ταχύτητα του φωτός. Συμπέρασμα: τα νέα όρια δεν αναιρούν την πρόβλεψη της σχετικότητας.

Στις επιστήμες όλα τα αποτελέσματα ελέγχονται και επιβεβαιώνονται με νέα ακριβέστερα πειράματα. Όταν όλα συμφωνούν τα αποδεχόμαστε σαν φυσική πραγματικότητα. Όταν δεν συμφωνούν με τις παρατηρήσεις τα απορρίπτουμε και αυτό έγινε με την ταχύτητα των νετρίνων.

Ό,τι πρέπει να ξέρετε για τις παλίρροιες

Η παλίρροια είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε για την εναλλασσόμενη χρονικά άνοδο και πτώση της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με τη γη. Δημιουργείται δε από τη βαρυτική έλξη της σελήνης και του ήλιου. Όμως, παλίρροιες μπορεί να συμβούν και σε μεγάλες λίμνες, την ατμόσφαιρα ή και στο εσωτερικό του στερεού φλοιού της Γης.

 

Πρόκειται για ένα από τα πιο μυστηριώδη και εντυπωσιακά φαινόμενα που παρατηρούμε στα νερά της Γης. Με την άνοδο της στάθμης των νερών περιοδικά στις λίμνες και στις θάλασσες έχουμε την πλημμυρίδα (flood) και με την πτώση τους έχουμε την άμπωτη (ebb ή low tides). Η περίοδος του φαινομένου κρατάει 24 ώρες 50΄ και 28΄΄ και μας θυμίζει τον χρόνο που χρειάζεται η Σελήνη για να κάνει δύο διαδοχικές διελεύσεις πάνω από έναν τόπο.

Η σεληνιακή έλξη είναι πιο ισχυρή στην πλευρά της γης που βλέπει τη Σελήνη, από ό,τι στην αντίθετη. Γι' αυτό και η Γη παραμορφώνεται. Βλέπουμε στο σχήμα η δύναμη F1 στα νερά να είναι μεγαλύτερη της F2 πάνω στους βράχους της Γης, ενώ στην αντίθετη πλευρά η F3 είναι μικρότερη της F2 και γι' αυτό απομακρύνονται τα νερά από τη Σελήνη. Η πλημμυρίδα συμβαίνει δύο φορές κάθε 24 ώρες και 49 λεπτά περίπου.

 

Στους ωκεανούς η άνοδος της στάθμης μπορεί να φτάσει μέχρι και το ένα μέτρο, ενώ σε στενούς κόλπους είναι ακόμα μεγαλύτερη. Η ένταση δηλαδή που εκδηλώνεται το φαινόμενο είναι διαφορετική στις διάφορες περιοχές της Γης, ενώ εξαρτάται και από τη διαμόρφωση των ακτών.

 

Στο μέσο των ωκεανών, όπου δεν υπάρχει κανένα παράσιτο φαινόμενο, όπως είπαμε το ύψος των παλιρροιών φτάνει μέχρι,  περίπου, το 1 μέτρο. Στις ακτές, εξαιτίας τοπικών παραγόντων, μπορούν να διακυμανθούν ανάμεσα σε ένα ύψος μηδενικό στις κλειστές ή σχεδόν κλειστές θάλασσες (Μεσόγειος, Κασπία, Μαύρη Θάλασσα, και ούτω καθεξής) και ένα ύψος δεκαπέντε μέτρων περίπου στους ανοιχτούς όρμους ή ποταμόκολπους των ωκεανών (15,5 μέτρα στον ανοιχτό όρμο του Σαιν-Μισέλ).

 

Το φαινόμενο αυτό, γνωστό από την αρχαιότητα, ερμηνεύτηκε ικανοποιητικά για πρώτη φορά από το Νεύτωνα. Οφείλεται δε στη βαρυτική έλξη τόσο της Σελήνης όσο και του Ήλιου (που όμως αποτελεί περίπου το 46% αυτής της Σελήνης λόγω της μεγάλης απόστασης του) πάνω στους ωκεανούς της Γης.

 

Από την ιστορία

Η εξήγηση του φαινομένου της παλίρροιας, εκτός από το καθαρώς φυσικό ενδιαφέρον του, έπαιξε αποφασιστικής σημασίας ρόλο και στην ιστορία της βαρυτικής έλξης. Με εντυπωσιακό τρόπο η μηχανική του Νεύτωνα παρέχει τη σωστή εξήγηση του φαινομένου.

 

Το βιβλίο του Μαθηματικές Αρχές Φυσικής Φιλοσοφίας είχε ένα λιτό τρόπο να εξηγεί τη θεωρία του. Τόσο που φαινόταν δυσνόητο επειδή ο Νεύτωνας δεν ήταν και τόσο παιδαγωγός, αλλά προπαντός, επειδή οι υπολογισμοί του απαιτούσαν μαθηματικά εντελώς νέα και συνεπώς άγνωστα στην πλειονότητα των επιστημόνων εκείνης της εποχής.

 

Όμως, είχε γράψει ένα πολύ διαφωτιστικό έργο με τίτλο: Λόγος στον βασιλέα σχετικά με τις παλίρροιες, το οποίο ήταν καθοριστικά για την διάδοση και ερμηνεία όχι μόνο της παλίρροιας μα και όλης της θεωρίας του.

 

Την εποχή του Νεύτωνα οι λαϊκές δοξασίες εξηγούσαν τελεολογικά τις παλίρροιες. Λεγόταν, παραδείγματος χάρη, ότι ο θεός είχε δημιουργήσει τις παλίρροιες «για τη διευκόλυνση του εμπορίου» ή «για λογούς καθαριότητας», καθώς η πλημμυρίδα και η άμπωτη της θάλασσας άφηναν το νερό να λιμνάζει στα λιμάνια.

 

Διαπίστωναν εντούτοις:
• τη σύμπτωση της περιόδου των παλιρροιών με εκείνην της Σελήνης
• την ύπαρξη μεγάλων παλιρροιών κατά την πανσέληνο και τη νέα σελήνη, και:
• την καθημερινή καθυστέρηση των παλιρροιών (50 λεπτά περίπου), που αντιστοιχούσε ακριβώς στην καθυστέρηση της Σελήνης,

 

Έτσι, είχαν σημειώσει, χωρίς να την πιστεύουν αναγκαστικά, τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα στην κίνηση της θάλασσας και εκείνης του δορυφόρου μας.

 

Με το πέρασμα του χρόνου, διάφορες ερμηνείες του φαινομένου είχαν προταθεί. O Πλάτωνας θεωρούσε ότι οι παλίρροιες οφείλονταν στις ταλαντεύσεις ενός ρευστού που περιεχόταν σε υπόγεια σπήλαια και εκδήλωνε έτσι, στην επιφάνεια των θαλασσών και των ωκεανών, ένα είδος αναπνοής της Γης. Με το φαινόμενο ασχολήθηκαν ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, ο Σέλευκος αλλά και ο Ποσειδώνιος που ήταν οι πρώτοι που διαπίστωσαν τη σχέση της παλίρροιας με τη Σελήνη.

 

Άλλες ερμηνείες, μεταγενέστερες, θεμελιώνονταν στην έλξη του ομοίου από το όμοιο: Όπως ένας μαγνήτης έλκει ό,τι του μοιάζει, έτσι και ο κάθε πλανήτης, πιστευόταν, έλκει τα σώματα που του αντιστοιχούν, σε βαθμό που, αν ένα σεληνιακό αντικείμενο βρισκόταν στην επιφάνεια της Γης θα ανέβαινε από μόνο του προς τη Σελήνη. Εκτιμάτο έτσι ότι, η έλξη της θάλασσας από τη Σελήνη δήλωνε το σεληνιακό χαρακτήρα του νερού. O Κέπλερ προσέθετε σε αυτή την ιδέα της έλξης ένα φαινόμενο διαστολής των ωκεανών υπό την επίδραση του Ήλιου. O Γαλιλαίος είχε θελήσει να χρησιμοποιήσει τις παλίρροιες ως απόδειξη της διπλής κίνησης της Γης. O Καρτέσιος, στη δική του αναπαράσταση του κόσμου, θεωρούσε, τέλος, ότι η Γη συρόταν γύρω από τον Ήλιο από έναν γιγαντιαίο στρόβιλο αόρατης ύλης και έβρισκε σε αυτήν τη θεώρηση μιαν άλλη εξήγηση των παλιρροιών: το πέρασμα της Σελήνης επάνω από μια περιοχή του ωκεανού συμπίεζε αυτή την ύλη η οποία, με τη σειρά της, ασκούσε πίεση επί του ωκεανού.

 

Καμία, εντούτοις, από αυτές τις θεωρίες δεν εξηγούσε το φαινόμενο κατά τρόπον ικανοποιητικό. Συγκεκριμένα, καμιά δεν ήταν ικανή να εξηγήσει την ύπαρξη δύο παλιρροιών ημερησίως. Για να δείξουμε δε το μέγεθος του προβλήματος, οι περιπατητικοί φιλόσοφοι παραδέχονταν ότι επρόκειτο για ένα αίνιγμα του οποίου ως και ο Αριστοτέλης δεν είχε μπορέσει να βρει τη λύση. Ένας μύθος λέει, άλλωστε, ότι ο Αριστοτέλης ρίχτηκε στη θάλασσα από τα βράχια της Εύβοιας απελπισμένος που δεν μπόρεσε να εξηγήσει το φαινόμενο των παλιρροιών.

 

Η εξήγηση

Τελικά στο Νεύτωνα οφείλουμε την ερμηνεία του φαινομένου. Ότι δηλαδή οφείλεται στη βαρυτική έλξη που ασκεί η Σελήνη και ο Ήλιος στους ωκεανούς της Γης. Πρέπει να επισημάνουμε πώς ο Ήλιος αν και είναι σώμα τεραστίας μάζας ασκεί μικρότερη έλξη (περίπου το 46% της Σελήνης) λόγω της μεγάλης απόστασης του.

 

Η βασική ιδέα η οποία εξηγεί το φαινόμενο της παλίρροιας είναι η εξής:

Η Σελήνη και ο Ήλιος έλκουν ισχυρότερα τους ωκεανούς που βρίσκονται πιο κοντά τους, λιγότερο ισχυρά το κέντρο της Γης και ακόμα λιγότερο τους ωκεανούς της απομακρυσμένης πλευράς. Με αυτόν τον τρόπο οι ωκεανοί τείνουν να διογκώνονται στην πλησιέστερη πλευρά, επειδή το νερό έλκεται περισσότερο και τείνει να απομακρυνθεί από τη Γη. Επίσης, εξογκώνονται και τα νερά που βρίσκονται στην απομακρυσμένη πλευρά της, διότι το κέντρο της Γης έλκεται ισχυρότερα από ότι, τα νερά αυτής της πλευράς, και τείνει έτσι να απομακρυνθεί από αυτά. Κάθε μέρα, βλέπουμε δύο ισχυρές πλημμυρίδες (όταν ανεβαίνουν πολύ τα νερά) και δύο ασθενικές (όταν τα νερά είναι χαμηλά). Ανάμεσα σε δύο ισχυρές παλίρροιες μεσολαβούν περίπου 12 ώρες και 25 λεπτά.

Η διαφορά στη δύναμη που ασκείται στις δυο αντιδιαμετρικές πλευρές ονομάζεται παλιρροϊκή δύναμη. Προσοχή λοιπόν, η παλίρροια οφείλεται στην διαφορά  των δύο δυνάμεων κι όχι σε αυτή καθ’ αυτή την βαρυτική έλξη.

Το φαινόμενο της παλίρροιας κατά την διάρκεια ενός σεληνιακού μήνα: έχουμε δύο ισχυρές πλημμυρίδες (spring) στην πανσέληνο και νέο φεγγάρι. Ενώ δύο χαμηλές (neap) πλημμυρίδες όταν τα δύο σώματα σχηματίζυν γωνία 90΄μοίρες

 

Η παλιρροϊκή δύναμη έχει σχέση με τις διάφορες θέσεις των τριών ουρανίων σωμάτων (Γη, Σελήνη και Ήλιος). Έτσι, η διαφορά των δύο δυνάμεων είναι μεγαλύτερη κατά την διάρκεια των συζυγιών, όταν δηλαδή προστίθεται η έλξη του Ηλίου και τα τρία ουράνια σώματα είναι σε ευθεία (συζυγική παλίρροια). Συζυγία έχουμε κατά την πανσέληνο και κατά την νέα Σελήνη. Μικρότερη δύναμη έχουμε την περίοδο των τετραγωνισμών, όταν δηλαδή Ήλιος-Γη-Σελήνη σχηματίζουν ορθή γωνία (παλίρροια τετραγωνισμού).

 

Όταν δηλαδή ο ήλιος και η σελήνη είναι σε ευθεία γραμμή, υπάρχουν εξαιρετικά ισχυρές δυνάμεις βαρύτητας, προκαλώντας έτσι πολύ μεγάλη παλίρροια η οποία ονομάζεται ισχυρή (spring) παλίρροια (το νερό ανεβαίνει και κατεβαίνει πάρα πολύ στους ωκεανούς). Όταν ο ήλιος και η σελήνη δεν είναι σε ευθεία γραμμή αλλά σε τετράγωνο, τότε οι βαρυτικές δυνάμεις αλληλοαναιρούνται και η παλίρροια δεν έχει τόσο μεγάλο ύψος ή βάθος. Τότε λέγεται χαμηλή (neap) παλίρροια.

 

Ισχυρή παλίρροια (spring) έχουμε στην πανσέληνο και στο νέο φεγγάρι (ευθυγράμμιση των τριών σωμάτων). Χαμηλή παλίρροια (neap) έχουμε όταν η Σελήνη είναι στο πρώτο και τρίτο τέταρτο, δηλαδή δύο φορές κάθε 24 ώρες και 49 λεπτά περίπου

 

Τα τρία όμως σώματα (Γη, Σελήνη και Ήλιος) επειδή το επίπεδο της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο (εκλειπτική) δεν συμπίπτει με το επίπεδο της τροχιάς της Σελήνης γύρω από τη Γη, δεν μπορούν να ευθυγραμμιστούν τελείως παρά μόνο τη στιγμή των ισημεριών (21 Μαρτίου και 21 Σεπτεμβρίου). Στα ηλιοστάσια σχηματίζουν μια μέγιστη γωνία (5° 8′), ενώ αυτή είναι μηδενική όπως είπαμε τη στιγμή των ισημεριών. Επομένως, μόνο τη στιγμή που ο Ήλιος, η Γη και η Σελήνη μπορούν να ευθυγραμμίζονται τέλεια, άρα τότε οι οφειλόμενες στον Ήλιο και στη Σελήνη παλιρροιακές δυνάμεις μπορούν να προστεθούν ακριβώς, έχουμε πολύ μεγάλες παλίρροιες. Αυτές λέγονται παλίρροιες των ισημεριών.

 

Τέλος ας σημειωθεί μια ειδική παλίρροια που είναι σπάνια. Τότε το νερό ανεβαίνει ασυνήθιστα ψηλά. Αυτή η πολύ ισχυρή παλίρροια παρουσιάζεται όταν το φεγγάρι είναι πολύ κοντά μας. Ο τύπος αυτός συμβαίνει το πολύ μία φορά κάθε 1,5 χρόνια.

 

Καθυστέρηση της περιστροφής της Γης και της Σελήνης

Αν η Σελήνη ήταν σκεπασμένη με νερό θα υπήρχαν παλιρροϊκά εξογκώματα και μάλιστα κατά είκοσι φορές περίπου μεγαλύτερα λόγω της μεγαλύτερης μάζας της Γης. Αυτή ακριβώς η διαφορά μάζας είχε ως αποτέλεσμα να επιβραδυνθεί σημαντικά ο ρυθμός περιστροφής της Σελήνης και να εξαναγκαστεί αυτή σε σύγχρονη περιστροφή, (εξίσωση αστρικής περιόδου περιστροφής της και αστρικής περιφορά της γύρω από τη Γη).

 

Στο γεγονός αυτό οφείλεται ότι η Σελήνη δείχνει πάντα την ίδια όψη στον γήινο παρατηρητή. Με άλλα λόγια η Σελήνη «καθηλώθηκε» από τη Γη υποχρεώνοντάς την να δείχνει την ίδια πάντα πλευρά προς την Γη. Η αόρατη πλευρά της ή σκοτεινή όπως τη λέμε ήταν άγνωστη μέχρι που φωτογραφήθηκε για πρώτη φορά από την διαστημική βολίδα Λούνα 3, το 1959.

 

Η παραμόρφωση των ωκεανών λόγω της παλίρροιας μετατοπίζεται περιοδικά λόγω της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της. Έτσι, αναπτύσσονται δυνάμεις τριβής από τις μετακινούμενες υδάτινες μάζες που τείνουν να επιβραδύνουν την περιστροφή της Γης. Το φαινόμενο αυτό έχει ως συνέπεια την ελάττωση της στροφορμής της Γης και μια ισόποση αύξηση της στροφορμής της Σελήνης. Η περίοδος περιστροφής της Γης αυξάνεται κατά 0,0016 s ανά αιώνα. Έτσι, πριν 450 εκατομμύρια χρόνια η μέρα στη Γη διαρκούσε 22 ώρες, ενώ μετά από 145 δισεκατομμύρια χρόνια αυτή θα διαρκεί 27 ημέρες, όσο δηλαδή και η περιστροφή της Σελήνης.

 

Η αύξηση της περιόδου περιστροφής της Γης διαπιστώθηκε από την σύγκριση του παρατηρηθέντος χρόνου των εκλείψεων και του θεωρητικά αναμενόμενου. Η επιβράδυνση της περιστροφής της Γης, λόγω της αρχής διατήρησης της στροφορμής, έχει ως συνέπεια την αύξηση της ταχύτητας περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη, γεγονός που προκαλεί μία συνεχή απομάκρυνση της από τον πλανήτη μας.

 

Η αύξηση της απόστασης Γης – Σελήνης

Μια άλλη συνέπεια των παλιρροιών είναι η προοδευτική αύξηση της απόστασης Γη-Σελήνη: με το πέρασμα του χρόνου, η Σελήνη απομακρύνεται από τη Γη. Για να το καταλάβουμε αυτό, πρέπει να θυμηθούμε τον νόμο της διατήρησης της στροφορμής. H διατήρηση της στροφορμής ενός συστήματος έχει απολύτως γενική ισχύ και άρα ισχύει και για το σύστημα Γη-Σελήνη: Όπως ακριβώς μια παγοδρόμος επιβραδύνει την περιστροφική κίνηση γύρω από τον άξονα της όταν εκτείνει τα χέρια, έτσι και η απόσταση Γη-Σελήνη αυξάνεται όταν η Γη επιβραδύνει την περιστροφική της κίνηση περί τον άξονα της.

 

Κάθε έτος, η Σελήνη απομακρύνεται έτσι κατά περίπου 3 εκατοστά. H απομάκρυνση αυτή μετράται χάρη στα αντανακλαστικά κάτοπτρα που τοποθέτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης οι αστροναύτες των αποστολών Απόλλων 11, 14 και 15, καθώς και τα σοβιετικά τηλεχειριζόμενα οχήματα Λουνοκχόντ 17 και 21. Αντανακλώντας μια δέσμη λέιζερ και μετρώντας το χρόνο που κάνει το φως για να πάει στη Σελήνη και να επιστρέψει, είναι δυνατόν να υπολογίσουμε την απόσταση με διαφορά μερικά εκατοστά. To περιθώριο αυτό λάθους δεν επιτρέπει φυσικά να μετρήσουμε την απομάκρυνση που αντιστοιχεί σε μόνον ένα έτος, αλλά επιτρέπει να γνωρίσουμε το συσσωρευμένο αποτέλεσμα μερικών ετών και να συμπεράνουμε από αυτό την ετήσια απομάκρυνση της.

 

H μέση απόσταση Γη-Σελήνη είναι σήμερα 384.402 χιλιόμετρα. Σε 3 ή 4 δισεκατομμύρια χρόνια, θα έχει σχεδόν διπλασιαστεί… Ήταν, αντιθέτως, πολύ πιο μικρή εδώ και μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, αφού η Γη περιστρεφόταν πιο γρήγορα περί τον άξονα της: υπολογίζεται έτσι σε 270.000 χιλιόμετρα πριν από 200 εκατομμύρια χρόνια και σε 153.000 χιλιόμετρα μόνο πριν 400 εκατομμύρια χρόνια.

 

Η επιμήκυνση του σεληνιακού μήνα

Μια τελευταία σημαντική συνέπεια των παλιρροιών, άμεσα απορρέουσα από την προηγούμενη, είναι η επιμήκυνση της διάρκειας του σεληνιακού μηνός. Πρόκειται για άμεση εφαρμογή του Τρίτου νόμου του Κέπλερ: «Για κάθε πλανήτη, το τετράγωνο της περιόδου περιστροφής του είναι ανάλογο προς τον κύβο του μεγάλου ημι-άξονα της έλλειψης που διατρέχει γύρω από τον Ήλιο». Αυτός ο νόμος μεταφράζει ποσοτικά το γεγονός ότι όσο περισσότερο ένας δορυφόρος είναι απομακρυσμένο από το κεντρικό σώμα γύρω από το οποίο κινείται, τόσο πιο μακρά είναι η διάρκεια του «έτους» του. Εφαρμόζοντας τον στη Σελήνη, δείχνει ότι όσο περισσότερο η τελευταία απομακρύνεται από τη Γη, τόσο αυξάνεται η διάρκεια της πλήρους περιστροφής της γύρω από τον πλανήτη μας.

 

Έτσι, ο σεληνιακός μήνας επιμηκύνεται σιγά σιγά κι εκείνος. Σήμερα, η Σελήνη ολοκληρώνει την περιστροφή της γύρω μας σε 29,53 ημέρες· η διάρκεια της περιστροφής της δεν ήταν παρά 25 ημέρες πριν 30 εκατομμύρια χρόνια, και μόνο 9 ημέρες πριν 400 εκατομμύρια χρόνια.

Η φυσική στις παλίρροιες: η ενέργεια που χάνεται λόγω των τριβών

Ένας άλλος τρόπος να καταλάβουμε το ρόλο των παλιρροιών σε αυτή την επιβράδυνση της περιστροφής της Γης είναι να συλλογιστούμε με όρους ενέργειας. Οι οφειλόμενες στις παλίρροιες δυνάμεις τριβής, επιτελούν ένα σημαντικό μηχανικό έργο που εκδηλώνεται με την τροποποίηση των ακτών, με τη διάβρωση των απόκρημνων όχθεων και βράχων, τη μετατόπιση της άμμου κλπ. Αυτό το έργο επιτελείται συχνά με ταχύτατες αλλαγές της πίεσης που ασκούνται από τα νερά επί των εμποδίων που συναντούν: Έτσι, στις ακτές της Μάγχης, η πίεση μπορεί να περάσει από O σε 70 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο μέσα σε λιγότερο από ένα εκατοστό του δευτερολέπτου.

 

Μέσα σε έναν χρόνο, το συνολικό έργο που επιτελείται από τις παλίρροιες στην υδρόγειο υπολογίζεται σε 10.000 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες, ήτοι το ένα δέκατο περίπου της ετήσιας παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Όλη αυτή η ενέργεια που δαπανάται σε τριβές αφαιρείται από την ενέργεια περιστροφής της Γης. H κίνηση της Γης επιβραδύνεται, συνεπώς, και, λαμβανομένων υπόψη των διάφορων επιδράσεων που συντελούν σε αυτό, η ημέρα επιμηκύνεται κατά 0,00164 δευτερόλεπτα ανά αιώνα, ήτοι 0,000 000 045 δευτερόλεπτα την ημέρα.

 

Σε κλίμακα μιας ανθρώπινης ζωής, η τιμή αυτή είναι εντελώς ασήμαντη, αλλά δεν είναι ασήμαντη σε γεωλογική κλίμακα: Σημαίνει ότι η διάρκεια της ημέρας πριν 400 εκατομμύρια χρόνια ήταν 21 ή 22 ώρες, και μόνο 15 ώρες όταν συγκροτήθηκε η Γη. H μεταβολή αυτή της διάρκειας της ημέρας είναι σήμερα εγγεγραμμένη σε απολιθώματα κοραλλιών που αναπτύσσονται ανάλογα με τη φωτεινότητα και τη θερμοκρασία του νερού διατηρώντας έτσι το ίχνος της ημέρας και των εποχών. Έτσι από τα απολιθώματα μπορούμε να συμπεράνουμε τον αριθμό των ημερών ενός έτους (περίπου 400 ημέρες πριν 400 εκατομμύρια χρόνια) και συνεπώς τη διάρκεια της ημέρας στις διάφορες περιόδους.

 

Αν η Σελήνη επιδρά στη Γη επιβραδύνοντας διά των παλιρροιών την ημερήσια περιστροφή της περί τον άξονα της, πρέπει να αναμένουμε, βάσει του Τρίτου νόμου του Νεύτωνα, μια αμοιβαία αντεπίδραση της κίνησης της Γης στην κίνηση της Σελήνης. H αντεπίδραση αυτή υπάρχει, και είναι λόγω αυτής που η Σελήνη μας εκθέτει πάντοτε την ίδια όψη της.

 

Αυτός ο «συγχρονισμός» της Σελήνης, που εξηγήθηκε για πρώτη φορά το 1754 από το φιλόσοφο Ιμάνουελ Καντ, είναι συνέπεια μιας προοδευτικής επιβράδυνσης της περιστροφικής κίνησης της Σελήνης περί τον άξονα της, η οποία έχει φτάσει τώρα πλέον στο τέρμα της.

 

Ένα άλλο φαινόμενο που οφείλεται στις παλιρροιογόνες δυνάμεις της Σελήνης και του Ήλιου είναι η μετάπτωση του άξονα περιστροφής της Γης. Η κίνηση αυτή του άξονα ολοκληρώνει μια περιστροφή σε 25.800 έτη (μεσοδιάστημα παγετώνων).

 

Χερσαίες και ατμοσφαιρικές παλίρροιες

Καθώς η έλξη των μαζών είναι παγκόσμια, είναι λογικό να αναμένεται η παρατήρηση του φαινομένου των παλιρροιών όχι μόνο στις θάλασσες αλλά και στην ξηρά. H πρώτη φορά που υποψιάστηκαν την ύπαρξη ενός τέτοιου φαινομένου, ήταν το 1879: Όταν πέντε ανθρακωρυχεία στο Ντουξ στη βόρεια Βοημία, πλημμύρισαν επί πολλούς μήνες, οι ανθρακωρύχοι παρατήρησαν ότι η στάθμη του νερού άλλαζε κατά περιόδους, μέσα στις στοές. Παραδόξως, δε, αυτή η περιοδικότητα συνέπιπτε ακριβώς με εκείνην των παλιρροιών, παρότι η γεωγραφική απομάκρυνση απέκλειε κάθε άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα. Απέδωσαν το φαινόμενο σε άμεση επίδραση της Σελήνης και του Ήλιου στις στοές. To ονόμασαν «υπόγειες παλίρροιες» αλλά σήμερα μιλάμε για «χερσαίες παλίρροιες».

 

Πριν από μερικά χρόνια εκδηλώθηκαν απρόσμενα χερσαίες παλίρροιες και στον επιταχυντή LEP του CERN, όπου διαπιστώθηκαν περίεργες περιοδικές επιταχύνσεις σωματιδίων στο μηχάνημα όπου γίνονταν συγκρούσεις ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων, σε βάθος περίπου εκατό μέτρων. Τα φαινόμενα αυτά βρήκαν την εξήγηση τους στην παραμόρφωση του εδάφους υπό την επίδραση των παλιρροιών οι οποίες, δύο φορές την ημέρα, επιμηκύνουν και βραχύνουν κατά 1 χιλιοστό περίπου το συνολικό μήκος (27 χιλιόμετρα) του δακτυλίου επιτάχυνσης. H μικροσκοπική αυτή επιμήκυνση κατά 1 χιλιοστό (οφειλόμενη σε μια παραμόρφωση του φλοιού της Γης υπό την επίδραση των σεληνοηλιακών παλιρροιών), μεταφράζεται σε μια περιοδική επιτάχυνση και επιβράδυνση των σωματιδίων στο ρυθμό των εν λόγω παλιρροιών, και άρα σε μια διακύμανση της ενέργειας τους.

 

H ύπαρξη χερσαίων παλιρροιών ξενίζει, αν σκεφτούμε ότι η Γη έχει στο σύνολο της μιαν ακαμψία μεταξύ γυαλιού και χάλυβα. Καθώς δε δεν μπορούμε να τις παρατηρήσουμε άμεσα, η ύπαρξη τους μπορεί να ξενίσει ακόμη περισσότερο.

 

Εντούτοις, είναι πραγματικές: Το έδαφος της Γης ανεβαίνει και κατεβαίνει δύο φορές ημερησίως κατά περίπου 30 εκατοστά, κατά μέσον όρο, ύψος που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο στον ισημερινό. Παρά την ακαμψία της, η Γη παραμορφώνεται, κι έτσι εν αγνοία μας  διαρκώς ζυμώνεται. Το γεγονός ότι δεν το αντιλαμβανόμαστε, οφείλεται απλώς και μόνο στο ότι, όταν το έδαφος φουσκώνει κάτω από τα βήματα μας, όλο το τοπίο ανασηκώνεται μαζί του. Δεν έχουμε, συνεπώς, σταθερό σημείο αναφοράς που θα μας επέτρεπε να διαπιστώσουμε μια διαφορά επιπέδου, όπως συμβαίνει με τις παλίρροιες των ωκεανών, όπου το νερό ανεβαίνει σε σχέση με την ακτή.

 

Υπάρχουν, επίσης, και οι ατμοσφαιρικές παλίρροιες: η ατμόσφαιρα στην πραγματικότητα είναι ένας ωκεανός από αέρα, στον βυθό του οποίου ζούμε. Παραμορφώνεται λοιπόν και η ατμόσφαιρα υπό την κοινή επίδραση του Ήλιου και της Σελήνης. H παραμόρφωση της δηλώνεται ουσιαστικά με μια πολύ μικρή περιοδική διακύμανση της ατμοσφαιρικής πίεσης. Προς αποφυγήν, όμως, όποιας παρανόησης, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι η ουσιαστική αιτία των «ατμοσφαιρικών παλιρροιών» δεν είναι η βαρυτική έλξη.  Επομένως, δεν περιγράφονται με τον ίδιο τρόπο με τις ωκεάνιες παλίρροιες.

 

Συγκρινόμενες με τις ωκεάνιες παλίρροιες, οι ατμοσφαιρικές έχουν ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που οφείλεται στην διαφορά των ιδιοτήτων των υγρών και των αερίων σωμάτων: τα αέρια διαστέλλονται όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει ενώ τα υγρά δεν διαστέλλονται ουσιαστικά. Λόγω αυτής της διαφοράς, και επειδή η πυκνότητα της ατμόσφαιρας είναι πολύ χαμηλή για να δεχτεί αξιοσημείωτες επιδράσεις από τη δύναμη της έλξης, η αιτία των ατμοσφαιρικών παλιρροιών είναι ουσιαστικά θερμική. H επίδραση του Ήλιου υπερισχύει, λοιπόν, κατά πολύ εκείνης της Σελήνης, κατά 16 φορές. Αυτή η διαφορά πρέπει να σημειωθεί διότι, όπως είδαμε, στις περιπτώσεις των ωκεάνιων ή χερσαίων παλιρροιών η επίδραση του Ήλιου είναι, αντίθετα, δύο φορές μικρότερη από εκείνην της Σελήνης.

Θεάγους Πυθαγορείου: Περὶ ἀρετῆς και ψυχικῶν χαρακτηριστικῶν.

Η Σύσταση της Ψυχής.

Η σύσταση της ψυχής χωρίζεται σε λογική, θυμικό και επιθυμητικό.

Η λογική κυβερνάει τη γνώση.
Το θυμικό σχετίζεται με την παρόρμηση.
Το επιθυμητικό κυβερνάει τα συναισθήματα της ψυχής.

Όταν αυτά τα τρία μέρη ενώνονται σε μια πράξη, εκδηλώνοντας μια σύνθετη ενέργεια, τότε η ψυχή φθάνει σε ομολογία και αρετή.

Όταν ο στασιασμός τα χωρίζει, τότε εμφανίζεται κακία και δυσαρμονία.

Η αρετή συνεπώς περιέχει τρία στοιχεία: γνώση, δύναμη και προαίρεση.

Η αρετή της λογικής ικανότητας της ψυχής είναι η σοφία, η οποία είναι μια συνήθεια θεώρησης και κρίσης.

Η αρετή του θυμικού μέρους είναι το θάρρος, δηλαδή η συνήθεια να υπομένουμε τα τρομερά πράγματα και να αντιστεκόμαστε σ’ αυτά.

Η αρετή του επιθυμητικού μέρους είναι η εγκράτεια, δηλαδή η μετριοπάθεια και ο περιορισμός των ηδονών που προέρχονται από το σώμα.

Η αρετή της όλης ψυχής είναι η δικαιοσύνη, γιατί οι άνθρωποι… πράγματι γίνονται κακοί είτε μέσω αχρειότητας είτε μέσω ακολασίας είτε μέσω φυσικής αγριότητας. Βλάπτονται μεταξύ τους εξαιτίας της κερδοσκοπίας, της ηδονής ή της φιλοδοξίας.

Η αχρειότητα επομένως ανήκει πιο σωστά στο λογικό μέρος της ψυχής. Ενώ η σύνεση είναι παρόμοια με την καλή τέχνη, η αχρειότητα με την κακή τέχνη που επινοεί τεχνάσματα για να δράσει άδικα. Η ακολασία ανήκει στο επιθυμητικό μέρος της ψυχής, αφού η εγκράτεια συνίσταται στην καθυπόταξη και η ακολασία στην αποτυχία καθυπόταξης των ηδονών.

Η αγριότητα ανήκει στο θυμικό μέρος της ψυχής, γιατί όταν κάποιος παρακινείται από κακές επιθυμίες, ικανοποιείται όχι όπως αρμόζει σε άνθρωπο αλλά σε ζώο, και αυτό ονομάζεται αγριότητα. Τα αποτελέσματα αυτών των διαθέσεων προκύπτουν επίσης από τα πράγματα χάρη των οποίων γίνονται. Η αχρειότητα, προερχόμενη από το λογικό μέρος της ψυχής, καταλήγει σε απληστία. Το λάθος του θυμικού μέρους είναι η φιλοδοξία, η οποία καταλήγει σε αγριότητα και καθώς το επιθυμητικό μέρος καταλήγει σε ηδονή, αυτό προκαλεί ακολασία.

Όπως οι άδικες πράξεις είναι αποτέλεσμα πολλών αιτιών, το ίδιο και οι δίκαιες πράξεις· γιατί η αρετή είναι από τη φύση της ευεργετική και επικερδής, ενώ η κακία είναι κακοποιός και επιβλαβής. Αφού όμως ένα μέρος της ψυχής οδηγεί, ενώ το άλλο ακολουθεί και αφού οι αρετές και οι κακίες συνυπάρχουν σε αυτά, είναι φανερό ότι και όσον αφορά τις αρετές, επίσης μερικές ηγούνται και άλλες ακολουθούν, ενώ άλλες είναι σύνθετες. Εκείνες που ηγούνται, είναι αρετές τέτοιες, όπως η σοφία· εκείνες που ακολουθούν είναι αρετές τέτοιες, όπως το θάρρος και η εγκράτεια· και στις σύνθετες περιλαμβάνεται η δικαιοσύνη. Οι αρετές λοιπόν συνυπάρχουν στα πάθη, έτσι ώστε μπορούμε να αποκαλέσουμε αυτά τα τελευταία ύλη των πρώτων.

Από τα πάθη το μεν ένα είναι εκούσιο και το άλλο ακούσιο·
η ηδονή είναι εκούσια και ο πόνος ακούσιος.

Οι άνθρωποι που διαθέτουν πολιτικές αρετές αυξάνουν και μειώνουν αυτά, οργανώνοντας τα άλλα μέρη της ψυχής σύμφωνα με εκείνο που κατέχει λογική. Το επιθυμητό σημείο αυτής της προσαρμογής είναι ότι η διάνοια δεν θα πρέπει να εμποδίζεται στην εκτέλεση του κατάλληλου έργου της, ούτε από έλλειψη ούτε από υπερβολή.

Προσαρμόζουμε το λιγότερο αγαθό σε εκείνο που είναι περισσότερο αγαθό και στον κόσμο κάθε μέρος που είναι πάντα παθητικό, υφίσταται χάριν εκείνου το οποίο πάντα κινείται. Στην ένωση των όντων το θηλυκό υφίσταται χάριν του αρσενικού, γιατί αυτό το τελευταίο σπέρνει, γεννώντας μια ψυχή, ενώ το πρώτο μεταβιβάζει επίσης ύλη σε εκείνο το οποίο γεννιέται.

Στην ψυχή το άλογο υφίσταται χάριν του λογικού μέρους.

Η οργή και η επιθυμία οργανώνονται σε σχέση με το πρώτο μέρος της ψυχής· η πρώτη σαν ένας δορυφόρος και φύλακας του σώματος, η δεύτερη σαν ένας παρασκευαστής και χορηγός κάθε αναγκαίου.

Η διάνοια, όντας εδραιωμένη στην ανώτερη κορυφή του σώματος και έχοντας μια θέα εκείνου που είναι από όλες τις μεριές λαμπερό και διαφανές, διερευνά τη σοφία των αληθινών όντων. Αυτή είναι πράγματι η φυσική λειτουργία της, να διερευνά και να κατέχει την αλήθεια και να ακολουθεί εκείνα τα όντα που είναι πιο έξοχα και σεβαστά από την ίδια. Γιατί η γνώση των θείων και πιο σεβαστών πραγμάτων είναι η αρχή, η αιτία και ο κανόνας της ανθρώπινης ευδαιμονίας.

Οι αρχές όλων των αρετών είναι τρεις: γνώση, δύναμη και προαίρεση.

Η γνώση πράγματι είναι εκείνη μέσω της οποίας συλλογιζόμαστε και διαμορφώνουμε μια κρίση των πραγμάτων η δύναμη είναι μια ορισμένη φυσική ρώμη από την οποία αντλούμε την υπόσταση μας και η οποία χαρίζει σταθερότητα στις πράξεις μας· και η προαίρεση είναι, θα λέγαμε, το χέρι της ψυχής το οποίο μας ωθεί να προσεγγίσουμε και να οικειοποιηθούμε τα πράγματα.

Η ψυχή χωρίζεται στη λογική, το θυμικό και το επιθυμητικό.
Η λογική ικανότητα κυβερνά τη γνώση.
Το θυμικό σχετίζεται με την παρόρμηση.
Το επιθυμητικό κυβερνά θαρραλέα τα συναισθήματα της ψυχής.

Όταν αυτά τα τρία μέρη ενώνονται σε μια δράση, εκδηλώνοντας μια σύνθετη ενέργεια, τότε προκύπτει στην ψυχή ομολογία και αρετή.

Όταν ο στασιασμός τα χωρίζει, τότε εμφανίζεται δυσαρμονία και κακία. Όταν η λογική ικανότητα επικρατεί του άλογου μέρους της ψυχής, τότε προκύπτει καρτερία και εγκράτεια· καρτερία, όταν κατεχόμεθα από πόνους και εγκράτεια, όταν κατεχόμεθα από ηδονές. Αλλά όταν τα άλογα μέρη της ψυχής επικρατούν του λογικού μέρους, τότε προκαλείται μαλθακότητα και ακράτεια· μαλθακότητα, γιατί αποφεύγουμε το μόχθο και ακράτεια, γιατί μας υπερνικούν οι ηδονές.

Όταν όμως επικρατεί το καλύτερο μέρος της ψυχής, το κατώτερο ελέγχεται· το πρώτο οδηγεί και το δεύτερο ακολουθεί, ενώ και τα δυο συναινούν και συνομολογούν και τότε σε ολόκληρη την ψυχή γεννιέται η αρετή και η τέλεια αγαθότητα.

Επίσης, όταν το επιθυμητικό μέρος της ψυχής ακολουθεί τη λογική, τότε γεννιέται η σωφροσύνη όταν αυτό συμβαίνει με το θυμικό, τότε γεννιέται η ανδρεία και όταν λαμβάνει χώρα σε όλα τα μέρη της ψυχής, τότε προκύπτει η δικαιοσύνη.

Η δικαιοσύνη είναι εκείνη η οποία χωρίζει όλες τις κακίες και όλες τις αρετές της ψυχής μεταξύ τους. Η δικαιοσύνη είναι σαν ένα σύστημα και οργάνωση των μερών της ψυχής και τέλεια και υπέρτατη αρετή· σε αυτήν περιέχεται το καθετί, ενώ τα άλλα αγαθά της ψυχής δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς αυτήν. Γι’ αυτό και η δικαιοσύνη κατέχει μεγάλη δύναμη τόσο μεταξύ των θεών, όσο και μεταξύ των ανθρώπων. Περιέχει το δεσμό μέσω του οποίου συνδέεται ολόκληρο το σύμπαν και επίσης εκείνον μέσω του οποίου συνδέονται οι θεοί και οι άνθρωποι. Μεταξύ των ουράνιων θεών ονομάζεται θέμις και μεταξύ των χθονίων ονομάζεται Δίκη, ενώ μεταξύ των ανθρώπων ονομάζεται Νόμος. Αυτά δεν είναι παρά σύμβολα και σημεία που υποδηλώνουν ότι η δικαιοσύνη είναι η υπέρτατη αρετή.

Αλλά η αλήθεια διαπιστώνεται και από τα ονόματα:
όταν η λογική της ψυχής μειονεκτεί αυτή η διάθεση ονομάζεται αφροσύνη
όταν μειονεκτεί το θυμικό, ονομάζεται θρασύτητα ή δειλία·
όταν μειονεκτεί το επιθυμητικό, ακράτεια.
Όταν πάλι αμβλύνεται η λογική, το ονομάζουμε αφροσύνη·
όταν οξύνεται, θράσος·
όταν αμβλύνεται το επιθυμητικό, το ονομάζουμε φιληδονία·
όταν οξύνεται, ακολασία
και συνολικά ο συνδυασμός όλων, όταν δεν γίνεται με ορθολογισμό, ονομάζεται κακία.
Αν αυτή η κακία προκαλείται από κάτι συγκεκριμένο, αποκαλείται ανοησία·
αν προκαλείται από φόβο, δειλία·
αν από ηδονές, ακολασία·
αν από κερδοσκοπία, αδικία.

Συνεπώς η αρετή, όταν συνίσταται στο συλλογισμό και την κρίση, ονομάζεται φρόνηση· όταν συνίσταται στην αντοχή φοβερών πραγμάτων, ονομάζεται θάρρος· όταν συνίσταται στην καταστολή των ηδονών, ονομάζεται εγκράτεια· και όταν σχετίζεται με την αποφυγή της βλάβης των άλλων, ονομάζεται δικαιοσύνη.

Η υπακοή συνεπώς στην αρετή, σύμφωνα με την ορθή λογική, και η παρέκκλιση από αυτήν, αντίθετα προς την ορθή λογική, τείνουν η μεν προς την κοσμιότητα, η δε προς το αντίθετο της. Το δέον είναι αυτό που πρέπει να είναι. Δεν απαιτεί ούτε προσθήκη ούτε αφαίρεση, όντας όπως θα έπρεπε να είναι. Το μη δέον είναι δυο ειδών: η υπερβολή και η έλλειψη.

Η υπερβολή είναι η περίσσεια του δέοντος και η έλλειψη είναι το λιγότερο του δέοντος. Η αρετή όμως είναι η κατοχή του δέοντος. Έτσι είναι ταυτόχρονα ακρότητα και μεσότητα. Είναι μεσότητα, επειδή βρίσκεται ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη· είναι ακρότητα, επειδή δεν δέχεται ούτε αύξηση ούτε μείωση, όντας ακριβώς όπως θα έπρεπε να είναι.

Αφού όμως η αρετή του ήθους έχει σχέση με τα πάθη, από τα οποία υπέρτατα είναι η ηδονή και η λύπη, είναι φανερό ότι η αρετή δεν συνίσταται στην εκρίζωση των παθών της ψυχής, της ηδονής και της λύπης, αλλά στην εναρμόνιση τους. Γιατί ούτε η υγεία, που είναι ένας καλός συγκερασμός των σωματικών δυνάμεων, έγκειται στην αφαίρεση του ψυχρού και του θερμού, του υγρού και του ξηρού, αλλά στον κατάλληλο και συμμετρικό συγκερασμό τους. Γιατί η υγεία είναι μια συμμετρία όλων αυτών.

Παρόμοια στην μουσική η αρμονία δεν βρίσκεται στην εξαίρεση του υψηλού και του χαμηλού τόνου, αλλά στον κατάλληλο συνδυασμό τους. Γιατί όταν αυτοί οι ήχοι συνταιριάζονται, τότε προκύπτει συμφωνία και η παραφωνία αποκλείεται. Επίσης το αρμονικό συνταίριασμα του θερμού και του ψυχρού, του υγρού και του ξηρού, προκαλεί υγεία και καταστρέφει την ασθένεια. Έτσι και στην ψυχή όταν συνταιριάζεται το θυμικό και το επιθυμητικό, τότε οι κακίες και τα άλλα πάθη εξαφανίζονται και δημιουργούνται οι αρετές και τα καλά ήθη. Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της ηθικής αρετής είναι η προαίρεση στα καλά. Γιατί η λογική και η δύναμη είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και χωρίς την αρετή, η προαίρεση όμως είναι αδύνατον. Γιατί η προαίρεση δείχνει την ποιότητα του ήθους.

Όταν η λογική επιβάλλεται πάνω στην παρόρμηση και στο συναίσθημα, τότε δημιουργεί εγκράτεια και καρτερία. Όταν όμως η λογική εκθρονίζεται από το άλογο μέρος της ψυχής, τότε προκαλείται ακράτεια και μαλθακότητα. Αυτές οι διαθέσεις της ψυχής είναι ημιτελείς αρετές και ημιτελείς κακίες. Γιατί είναι μεν υγιής η λογική, νοσεί όμως το άλογο μέρος της ψυχής. Και όσο η παρόρμηση και το συναίσθημα ελέγχονται και καθοδηγούνται από το λογικό μέρος της ψυχής, προκύπτουν οι αρετές, η εγκράτεια και η καρτερία. Όμως όταν αυτό επιτυγχάνεται με τη βία και όχι εκούσια, τότε προκαλούνται κακίες.

Γιατί η αρετή πρέπει να κάνει τα δέοντα όχι με λύπη αλλά με ευχαρίστηση.

Όταν πάλι η παρόρμηση και το συναίσθημα υπερτερούν της λογικής, προκαλούν μαλθακότητα και ακράτεια και προκύπτουν κακίες. Όταν τα πάθη υποχωρούν με λύπη και έχοντας επίγνωση της αμαρτίας, γιατί το μάτι της ψυχής είναι υγιές, τότε δεν έχουμε κακία. Είναι συνεπώς φανερό ότι η αρετή πρέπει εκούσια να εκτελεί τα δέοντα, γιατί το ακούσιο συνοδεύεται από τη λύπη και το φόβο, ενώ το εκούσιο δεν γίνεται χωρίς ευχαρίστηση και φιλοφροσύνη.

Αυτά λοιπόν επιβεβαιώνονται και από την αιτία της διαίρεσης. Η γνώση και η αντίληψη των πραγμάτων είναι στοιχεία του λογικού μέρους της ψυχής, ενώ η δύναμη ανήκει στο άλογο μέρος, του οποίου στοιχείο είναι το να μην μπορείς να υπομένεις τους μόχθους ή να εξουσιάζεις τις ηδονές. Ενώ η προαίρεση υπάρχει και στα δυο, δηλαδή στο λογικό και στο άλογο μέρος της ψυχής, γιατί συστατικά της είναι η διάνοια και η όρεξη (κλίση, πόθος) και η διάνοια είναι λειτουργία του λογικού μέρους της ψυχής, ενώ η όρεξη του αλόγου. Συνεπώς κάθε αρετή έγκειται στην αμοιβαία προσαρμογή των μερών της ψυχής, ενώ το εκούσιο και το προαιρετικό είναι οπωσδήποτε στοιχεία της αρετής.

Γενικά επομένως η αρετή είναι κάποια αρμονική συνένωση των άλογων μερών της ψυχής με το λογικό. Και η συνένωση αυτή επιτυγχάνεται μέσω της αποδοχής του ορίου του δέοντος στην ηδονή και στη λύπη. Γιατί η αληθινή αρετή δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η συνήθεια του δέοντος. Το δέον είναι αυτό που πρέπει να είναι και το μη δέον αυτό που δεν πρέπει να είναι. Το μη δέον όμως έχει δυο είδη· την υπερβολή και την έλλειψη. Υπερβολή είναι το περισσότερο του δέοντος και έλλειψη είναι το λιγότερο του δέοντος. Αφού όμως το δέον είναι αυτό ακριβώς που πρέπει να είναι, μπορεί να βρίσκεται στο άκρο και στο μέσον.

Βρίσκεται στο άκρο, γιατί δεν χρειάζεται ούτε προσθήκη ούτε αφαίρεση ενώ στο μέσον βρίσκεται, επειδή είναι μεταξύ της υπερβολής και της έλλειψης. Το δέον και το μη δέον έχουν μεταξύ τους την ίδια σχέση που έχει το ίσο με το άνισο, το συντεταγμένο με το άτακτο και τα δυο αυτά είναι το πεπερασμένο και το άπειρο. Έτσι τα μέρη του ανίσου έχουν ένα λόγο προς το μέσον και όχι μεταξύ τους. Για παράδειγμα, αμβλεία γωνία λέμε τη γωνία που είναι μεγαλύτερη από την ορθή, ενώ οξεία λέμε εκείνη που είναι μικρότερη από την ορθή. (Σε έναν κύκλο) μεγαλύτερη είναι η ευθεία από τις ακτίνες που σύρονται από το κέντρο.

Και μακρότερη ημέρα είναι εκείνη που είναι μεγαλύτερη από την ημέρα της ισημερίας.
Επίσης, η υπερβολική θερμότητα ή ψυχρότητα προκαλεί ασθένειες.

Το θερμότερο είναι το περισσότερο του κανονικού και το ψυχρότερο είναι το λιγότερο του κανονικού.

Η ίδια αναλογία ισχύει και σχετικά με την ψυχή και τη διάθεση της.

Η θρασύτητα, για παράδειγμα, είναι μια υπερβολή του δέοντος στην αντιμετώπιση των δυσκολιών, ενώ η δειλία είναι η έλλειψη του δέοντος. Ασωτία πάλι είναι η υπερβολή του δέοντος στις χρηματικές δαπάνες, ενώ φιλαργυρία είναι η έλλειψη του. Οργή είναι η υπερβολή του δέοντος στην ορμή του θυμού, ενώ αναισθησία είναι η αντίστοιχη έλλειψη. Η ίδια αναλογία υπάρχει και στις άλλες διαθέσεις της ψυχής.

Αφού λοιπόν η αρετή είναι η συνήθεια του δέοντος, πρέπει να είναι και τα όρια των παθών, δηλαδή να μην είναι ούτε χωρίς πάθη, ούτε με έντονα πάθη. Γιατί η απόλυτη έλλειψη πάθους κάνει την ψυχή χωρίς παρόρμηση και ενθουσιασμό για το καλό, ενώ τα έντονα πάθη την κάνουν ακαταλόγιστη. Το πάθος λοιπόν πρέπει να ακολουθεί την αρετή, όπως η σκιά και το περίγραμμα των εικόνων στην ζωγραφική. Γιατί η ζωντάνια και η λεπτότητα και η μίμηση του φυσικού πετυχαίνονται κυρίως με τις σκιάσεις και τον κατάλληλο συνδυασμό των χρωμάτων.

Τα πάθη της ψυχής είναι κάτι ζωντανό και ενυπάρχουν στην παρόρμηση και στον ενθουσιασμό της φυσικής αρετής. Γιατί η αρετή γεννιέται με τα πάθη και αναπτύσσεται μαζί με αυτά, όπως η ωραία αρμονία παράγεται από τον οξύ και το βαρύ ήχο, και το εύκρατο παράγεται από το θερμό και το ψυχρό και το ισόρροπο από το βαρύ και το ελαφρύ. Δεν πρέπει επομένως να αφαιρέσουμε τα πάθη της ψυχής και κάτι τέτοιο δεν είναι ωφέλιμο, αλλά πρέπει να τα συνταιριάξουμε με την λογική σύμφωνα με τις απαιτήσεις του δέοντος και του αρεστού.

***
Ἀρχαὶ τᾶς συμπάσας ἀρετᾶς τρεῖς· γνῶσις καὶ δύναμις καὶ προαίρεσις.
καὶ ἔστιν ἁ μὲν γνῶσις οἷον ὄψις ᾇ θεωροῦμεν καὶ κρίνομεν τὰ πράγματα, ἁ δὲ δύναμις οἷον ἀλκά τις τῶ σκάνιος ᾇ ὑφιστάμεθα καὶ ἐμμένομεν τοῖς πράγμασιν, ἁ δὲ προαίρεσις οἷον χεῖρες ψυχᾶς τινες αἷς ὁρμῶμεν καὶ ἀντιλαζύμεθα τῶν πραγμάτων.

ἔχει δὲ καὶ ὁ τᾶς ψυχᾶς διάκοσμος οὕτως.

τὸ μὲν γάρ τι αὐτᾶς ἐντι λογισμὸς τὸ δὲ θυμὸς τὸ δ᾿ ἐπιθυμία,
λογισμὸς μὲν ὁ κρατέων τᾶς γνώσιος,
θυμὸς δὲ ὁ κρατέων τῶ μένεος,
ἐπιθυμία δὲ ἁ κρατοῦσα τοῦ ἐπιθυμητικοῦ εἴδεος.

ὅκκα οὖν ἐς τὸ ἓν τὰ τρία ταῦτα μόλῃ μίαν ἐπιδεξάμενα συναρμογάν, τόκα δὲ γίνεται ἀρετὰ καὶ ὁμολογία ἐν τᾷ ψυχᾷ· ὅκκα δὲ στασιάζοντα καὶ ἀπ᾿ ἀλλάλων ἀπόσπαστα ᾖ, τόκα δὲ γίνεται κακία καὶ ἀναρμοστία ἐν τᾷ ψυχᾷ. καὶ ὅκκα μὲν ὁ λογισμὸς ἐπικρατέῃ τῶν ἀλόγων μερέων τᾶς ψυχᾶς, τόκα δὲ γίνεται καρτερία καὶ ἐγκράτεια, καρτερία μὲν ἐν τᾷ κατοχᾷ τῶν πόνων, ἐγκράτεια δὲ ἐν τᾷ κατοχᾷ τῶν ἁδέων.

ὅκκα δὲ τὰ ἄλογα μέρεα τᾶς ψυχᾶς ἐπικρατῇ τῶ λογισμῶ, τόκα δὲ γίνεται μαλακία καὶ ἀκρατία· μαλακία μὲν ἐν τῷ φεύγειν τὼς πόνως, ἀκρατία δὲ ἐν τῷ νικῆσθαι ὑπὸ τῶν ἁδέων.
ὅκκα δὲ τὸ μὲν κρεῖσσον ἄρχῃ μέρος τᾶς ψυχᾶς, τὸ δὲ χέρῃον ἄρχηται, καὶ τὸ μὲν ἁγῆται τὸ δ᾿ ἕπηται, ἀμφότερα δὲ συνευδοκῆται καὶ συνομολογῆται ἀλλάλοις, τόκα δὲ γίνεται ἀρετὰ καὶ παναγαθία περὶ ὅλαν τὰν ψυχάν.

καὶ ὅκκα μὲν τὸ ἐπιθυματικὸν ἕπηται μέρος τᾶς ψυχᾶς τῷ λογιστικῷ, γίνεται σωφροσύνα· ὅκκα δὲ τὸ θυμοειδές, ἀνδρειότας· ὅκκα δὲ τὰ μέρεα πάντα, δικαιότας. αὕτα γάρ ἐστιν ἁ διείργουσα τάς τε κακίας πάσας τᾶς ψυχᾶς καὶ τὰς ἀρετὰς ἀπ᾿ ἀλλάλων.

καὶ ἔστιν ἁ δικαιότας οἷον σύσταμά τι τᾶς ἁρμογᾶς τῶν μερέων τᾶς ψυχᾶς καὶ ἀρετὰ τελεία καὶ πανυπερτάτα· πάντα γὰρ ἐν ταύτᾳ· τὰ δ᾿ ἄλλ᾿ ἀγαθὰ τᾶς ψυχᾶς οὐκ ἄτερθε ταύτας. διόπερ καὶ ἐν θεοῖς μέγα κράτος ἔχει ἁ δικαιότας καὶ ἐν ἀνθρώποις· τῶ γὰρ ὅλω καὶ τῶ παντὸς ἅδ᾿ ἁρετὰ συνέχει τὰν κοινωνίαν καὶ τὰν ἐν θεοῖς καὶ τὰν ἐν ἀνθρώποις. θέμις γε οὖν φατίζεται παρὰ τοῖς οὐρανίοις θεοῖς, δίκα δὲ παρὰ τοῖς χθονίοις, νόμος δὲ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις. ταῦτα δ᾿ ἐντὶ σαμεῖα καὶ σύμβολα τοῦ τὰν δικαιότατα πανυπερτάταν εἶναι ἀρετάν.

καὶ ἄλλως δὲ πιστοῦται ὁ λόγος ἐξ αὐτῶν·
ὅκκα μὲν γὰρ ὁ νόος τᾶς ψυχᾶς ἀμβλακίσκῃ, ὀνυμάζεται ἁ τοιάδε διάθεσις ἀφροσύνα·
ὅκκα δὲ ὁ θυμός, θρασύτας ἢ δειλία·
ὅκκα δὲ ἐπιθυμία, ἀκρασία·
καὶ ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ μῇον ἀμβλακίσκῃ ὁ νόος, ἀφροσύνα,
ὅκκα δ᾿ ἐπὶ τὸ μέζον, πανουργία·
καὶ ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ μῇον ἀμβλακίσκῃ ὁ θυμός, δειλία,
ὅκκα δ᾿ ἐπὶ τὸ μέζον, θράσος·
καὶ ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ μεῖον ἀμβλακίσκῃ ἁ ἐπιθυμία, μισαδονία·
ὅκκα δ᾿ ἐπὶ τὸ μέζον, ἀκολασία·
ὅλως δὲ ἁ μὲν οὐ κατ᾿ ὀρθὸν λόγον συναρμογά, κακία·
αὕτα δ᾿ ὅκκα μὲν μηδενὸς ἕκατι γένηται, καλέεται ἀβελτερία·
ὅκκα δὲ φόβω, δειλία, ὅκκα δὲ ἁδονᾶς, ἀκολασία,
ὅκκα δὲ κέρδεος, ἀδικία.
ἁ δὲ κατ᾿ ὀρθὸν λόγον αὐτᾶς σύνταξις,
ὅκκα μὲν ἐν τῷ θεωρὲν καὶ κρίνεν γένηται, καλέεται φρόνασις·
ὅκκα δὲ ἐν τῷ ὑφίστασθαι … τὰ ἁδέα, σαοφροσύνα·
ὅκκα δ᾿ ἐν τῷ κέρδεος ἀποσχέσθαι καὶ βλάβας τᾶς εἰς τὸν πλατίον, δικαιότας.
ἁ δὲ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον αὐτᾶς σύνταξις καὶ παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον παράβασις, τῶ δέοντός ἐστι στοχασμὸς καὶ τῶ μὴ δέοντος ἀπόπτωσις.

ἔστι δὲ τὸ μὲν δέον, ὃ δεῖ ἦμεν· τοῦτο δὲ οὐκ ἀφαιρέσιος οὐδὲ προσθέσιος δέεται· αὐτὸ γάρ ἐστιν ὃ δεῖ ἦμεν. τῶ δὲ μὴ δέοντος εἴδεα δύο, τὸ μὲν ὑπερβολά, τὸ δ᾿ ἔλλειψις. καὶ ἁ μὲν ὑπερβολὰ τὸ πλέον τῶ δέοντός ἐντι, ἁ δ᾿ ἔλλειψις τὸ ἔλαττον. ἁ δ᾿ ἀρετὰ ἕξις τίς ἐντι τῶ δέοντος· διόπερ καὶ ἀκρότας καὶ μεσότας εὐθέως ἐντί· ἀκρότας μέν, διότι τῶ δέοντος ἔχεται· μεσότας δέ, ὅτι μεταξὺ τᾶς ὑπερβολᾶς καὶ τᾶς ἐλλείψιός ἐντιν.

οὕτως γὰρ καὶ μεσότατες τυγχάνοντι καὶ ἀκρότατες· μεσότατες μέν, ὅτι ἐκτὸς τᾶς ὑπερβολᾶς καὶ τᾶς ἐλλείψιος πίπτοντι· ἀκρότατες δέ, ὅτι οὔτε προσθέσιος οὔτ᾿ ἀφαιρέσιος δέονται· αὐτὰ γὰρ ἐντὶ ταῦτα, ἃ δεῖ αὐτὰ ἦμεν.

Οἱ ἀρχὲς ὅλων τῶν ἀρετῶν εἶναι τρεῖς: γνώση, δύναμη καὶ προαίρεση.

Ἡ γνώση πράγματι εἶναι ἐκείνη μέσῳ τῆς ὁποίας συλλογιζόμαστε καὶ διαμορφώνουμε μία κρίση τῶν πραγμάτων ἡ δύναμη εἶναι μία ὁρισμένη φυσικὴ ρώμη ἀπὸ τὴν ὁποία ἀντλοῦμε τὴν ὑπόστασή μας καὶ ἡ ὁποία χαρίζει σταθερότητα στὶς πράξεις μας· καὶ ἡ προαίρεση εἶναι, θὰ λέγαμε, τὸ χέρι τῆς ψυχῆς τὸ ὁποῖο μας ὠθεῖ νὰ προσεγγίσουμε καὶ νὰ οἰκειοποιηθοῦμε τὰ πράγματα.

Ἐπεὶ δὲ ἁ τοῦ ἤθεος ἀρετὰ περὶ πάθεα, τῶν δὲ παθέων ἁδονὰ καὶ λύπα ὑπέρτατα, φανερὸν ὅτι οὐκ ἐν τῷ ὑπεξελέσθαι τὰ πάθεα τᾶς ψυχᾶς, ἁδονὰν καὶ λύπαν, ἁ ἀρετὰ πέπτωκεν, ἀλλ᾿ ἐν τῷ ταῦτα συναρμόζεσθαι. οὐδὲ γὰρ ὑγίεια, εὐκρατία τις ἔασα τῶν τῶ σώματος δυναμίων, ἐν τῷ ὑπεξελέσθαι τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ ξηρὸν πέπτωκεν, ἀλλ᾿ ἐν τῷ ταῦτα συγκερασθῆμεν· ἔντι γὰρ οἷον συμμετρία τις τούτων· οὐδ᾿ ἐν τᾷ μουσικᾷ ἐν τῷ ὑπεξελέσθαι τὸ ὀξὺ καὶ τὸ βαρὺ τὸ σύμφωνον πέπτωκεν, ἀλλ᾿ ἐν τῷ ταῦτά πως συναρμόξασθαι. συναρμοσμένων γὰρ τῶ ὀξέος καὶ τῶ βαρέος τὸ μὲν σύμφωνον ἐναπολαμβάνεται, τὸ δὲ διάφωνον ἐκκρούεται· συναρμοσμένων δὲ καὶ τοῦ θερμοῦ καὶ τοῦ ψυχροῦ καὶ τοῦ ὑγροῦ καὶ τοῦ ξηροῦ ἁ μὲν ὑγίεια γίνεται, ἁ δὲ νόσος ἀπόλλυται· συναρμοσμένων δὲ καὶ τοῦ θυμοῦ καὶ τᾶς ἐπιθυμίας αἱ μὲν κακίαι καὶ τὰ πάθεα ἐξαιρέονται, αἱ δ᾿ ἀρεταὶ καὶ τὰ ἤθεα ἐγγίγνονται.

ἰδιαίτατον δὲ τᾶς τοῦ ἤθεος ἀρετᾶς ἁ προαίρεσις ἁ ἐν τοῖς καλοῖς. λόγῳ γὰρ καὶ δυνάμει συγχρέεσθαι δυνατὸν καὶ ἄνευ ἀρετᾶς, προαιρέσει δ᾿ οὐ δυνατόν· τὸ γὰρ ἀξίωμα τοῦ ἤθεος ἁ προαίρεσις σαμαίνει.

διὸ καὶ μετὰ βίας μὲν ἐπικρατέων ὁ λογισμὸς θυμοῦ καὶ ἐπιθυμίας ἐγκράτειαν καὶ καρτερίαν ἐμποιεῖ, μετὰ βίας δὲ πάλιν ἐκβιασθεὶς αὐτὸς ὑπὸ τῶ ἀλόγω, ἀκρασίαν καὶ μαλακίαν. ταὶ δὲ τοιαῦται διαθέσιες τᾶς ψυχᾶς ἡμιτελέες μὲν ἀρεταί, ἡμιτελέες δὲ κακίαι τυγχάνοντι. ὁ μὲν γὰρ λογισμὸς ὑγιαίνει, τὰ δ᾿ ἄλογα μέρεα τᾶς ψυχᾶς νοσεῖ. καὶ καθὸ μὲν ἄρχεται καὶ ἄγεται ὁ θυμὸς καὶ ἁ ἐπιθυμία ὑπὸ τῶ λόγον ἔχοντος μέρεος τᾶς ψυχᾶς, ἁ ἐγκράτεια καὶ ἁ καρτερία ἀρεταὶ τυγχάνοντι, καθὸ δὲ μετὰ βίας ἀλλ᾿ οὐχ ἑκουσίως τοῦτο πράσσοντι, κακίαι τυγχάνοντι.

δεῖ γὰρ τὰν ἀρετὰν μὴ μετὰ λύπας ἀλλὰ μεθ᾿ ἁδονᾶς τὰ δέοντα πράσσεν.

πάλιν δέ, καθὸ μὲν ἐπικρατεῖ ὁ θυμὸς καὶ ἁ ἐπιθυμία τῷ λογισμῷ, μαλακίαν καὶ ἀκρατίαν ἐπιφέροντα, κακίαι τινὲς τυγχάνοντι· καθὸ δὲ μετὰ λύπας χαρίζονται τοῖς πάθεσιν, εἰδότες ὅτι ἀμπλακίσκοντι τῶ ὑγιὲς εἶμεν τὸ ὄμμα τᾶς ψυχᾶς, ταύτᾳ δ᾿ οὐ κακίαι. πάλιν ὦν αὐτό γε τοῦτο φανερόν, ὅτι ἑκουσίως δεῖ τὰν ἀρετὰν τὰ δέοντα πράσσεν. τὸ μὲν ἀκούσιον οὐκ ἄνευ λύπας καὶ φόβω· τὸ δ᾿ ἑκούσιον οὐκ ἄνευ ἁδονᾶς καὶ φιλοφροσύνας.

ἅμα δὲ καὶ ὁ λόγος ὁ τᾶς διαιρέσιος συμπέσοι κα περὶ τῶ ταῦθ᾿ οὕτως ἔχεν. ἁ μὲν γὰρ γνῶσις καὶ ἁ ὅρασις τῶν πραγμάτων τῶ λόγον ἔχοντος μέρεος ἐντὶ τᾶς ψυχᾶς· ἁ δὲ δύναμις τῶ ἀλόγω. τὸ γὰρ ἀντέχεν μὲν δύνασθαι τοῖς πόνοις, ἐπικρατεῖν δὲ τᾶν ἁδονᾶν, οἰκεῖόν ἐντι τῶ ἀλόγω μέρεος τᾶς ψυχᾶς. ἁ δὲ προαίρεσις ἐν ἀμφοτέροις αὐτοῖς γίνεται, καὶ τῷ λόγον ἔχοντι μέρει τᾶς ψυχᾶς καὶ τῷ ἀλόγῳ· σύγκειται γὰρ ἐκ διανοίας καὶ ὀρέξιος, ὧν ἁ μὲν διάνοια τῶ λόγον ἔχοντός ἐντι, ἁ δ᾿ ὄρεξις τῶ ἀλόγω. διὸ καὶ ἀρετὰ πᾶσα ἐν συναρμογᾷ γίνεται τῶν μερέων τᾶς ψυχᾶς, καὶ τὸ ἑκούσιον δὲ καὶ τὸ προαιρετὸν πάντως ἐν τᾷ ἀρετᾷ.