ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (778-820)

ΠΕ. ἤδη τόδ᾽ ἐγγὺς ὥστε πῦρ ὑφάπτεται
ὕβρισμα βακχῶν, ψόγος ἐς Ἕλληνας μέγας.
780 ἀλλ᾽ οὐκ ὀκνεῖν δεῖ· στεῖχ᾽ ἐπ᾽ Ἠλέκτρας ἰὼν
πύλας· κέλευε πάντας ἀσπιδηφόρους
ἵππων τ᾽ ἀπαντᾶν ταχυπόδων ἐπεμβάτας
πέλτας θ᾽ ὅσοι πάλλουσι καὶ τόξων χερὶ
ψάλλουσι νευράς, ὡς ἐπιστρατεύσομεν
785 βάκχαισιν· οὐ γὰρ ἀλλ᾽ ὑπερβάλλει τάδε,
εἰ πρὸς γυναικῶν πεισόμεσθ᾽ ἃ πάσχομεν.
ΔΙ. πείθηι μὲν οὐδέν, τῶν ἐμῶν λόγων κλύων,
Πενθεῦ· κακῶς δὲ πρὸς σέθεν πάσχων ὅμως
οὔ φημι χρῆναί σ᾽ ὅπλ᾽ ἐπαίρεσθαι θεῶι,
790 ἀλλ᾽ ἡσυχάζειν· Βρόμιος οὐκ ἀνέξεται
κινοῦντα βάκχας ‹σ᾽› εὐίων ὀρῶν ἄπο.
ΠΕ. οὐ μὴ φρενώσεις μ᾽, ἀλλὰ δέσμιος φυγὼν
σώσηι τόδ᾽; ἤ σοι πάλιν ἀναστρέψω δίκην.
ΔΙ. θύοιμ᾽ ἂν αὐτῶι μᾶλλον ἢ θυμούμενος
795 πρὸς κέντρα λακτίζοιμι θνητὸς ὢν θεῶι.
ΠΕ. θύσω, φόνον γε θῆλυν, ὥσπερ ἄξιαι,
πολὺν ταράξας ἐν Κιθαιρῶνος πτυχαῖς.
ΔΙ. φεύξεσθε πάντες· καὶ τόδ᾽ αἰσχρόν, ἀσπίδας
θύρσοισι βάκχας ἐκτρέπειν χαλκηλάτους.
800 ΠΕ. ἀπόρωι γε τῶιδε συμπεπλέγμεθα ξένωι,
ὃς οὔτε πάσχων οὔτε δρῶν σιγήσεται.
ΔΙ. ὦ τᾶν, ἔτ᾽ ἔστιν εὖ καταστῆσαι τάδε.
ΠΕ. τί δρῶντα; δουλεύοντα δουλείαις ἐμαῖς;
ΔΙ. ἐγὼ γυναῖκας δεῦρ᾽ ὅπλων ἄξω δίχα.
805 ΠΕ. οἴμοι· τόδ᾽ ἤδη δόλιον ἐς ἐμὲ μηχανᾶι.
ΔΙ. ποῖόν τι, σῶσαί σ᾽ εἰ θέλω τέχναις ἐμαῖς;
ΠΕ. ξυνέθεσθε κοινῆι τάδ᾽, ἵνα βακχεύητ᾽ ἀεί.
ΔΙ. καὶ μὴν ξυνεθέμην τοῦτό γ᾽, ἴσθι, τῶι θεῶι.
ΠΕ. ἐκφέρετέ μοι δεῦρ᾽ ὅπλα, σὺ δὲ παῦσαι λέγων.
810 ΔΙ. ἆ·
βούληι σφ᾽ ἐν ὄρεσι συγκαθημένας ἰδεῖν;
ΠΕ. μάλιστα, μυρίον γε δοὺς χρυσοῦ σταθμόν.
ΔΙ. τί δ᾽ εἰς ἔρωτα τοῦδε πέπτωκας μέγαν;
ΠΕ. λυπρῶς νιν εἰσίδοιμ᾽ ἂν ἐξωινωμένας.
815 ΔΙ. ὅμως δ᾽ ἴδοις ἂν ἡδέως ἅ σοι πικρά;
ΠΕ. σάφ᾽ ἴσθι, σιγῆι γ᾽ ὑπ᾽ ἐλάταις καθήμενος.
ΔΙ. ἀλλ᾽ ἐξιχνεύσουσίν σε, κἂν ἔλθηις λάθραι.
ΠΕ. ἀλλ᾽ ἐμφανῶς· καλῶς γὰρ ἐξεῖπας τάδε.
ΔΙ. ἄγωμεν οὖν σε κἀπιχειρήσεις ὁδῶι;
820 ΠΕ. ἄγ᾽ ὡς τάχιστα· τοῦ χρόνου δέ σοι φθονῶ.

***
ΠΕΝΘΕΑΣ
Το μέγα όνειδος των Ελλήνων, η ύβρις των βακχών,
φουντώνει τώρα δίπλα μας σαν τη φωτιά.
780 Όμως δεν πρέπει να διστάσω.
Σπεύδε, πήγαινε στην πύλη της Ηλέκτρας.
Πρόσταξε να ξεκινήσουν όλοι όσοι κρατούν βαριές ασπίδες,
οι αναβάτες των ταχύποδων αλόγων,
όσοι κραδαίνουν πέλτη
και όσοι δονούν τη χορδή του τόξου.
Θα σηκώσω στρατό να χτυπήσω τις βάκχες.
785 Αυτό πια υπερβαίνει κάθε όριο,
να παθαίνουμε όσα παθαίνουμε από γυναίκες.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Άκουσες τα λόγια μου, Πενθέα, αλλά δεν πείθεσαι.
Προπηλακίζομαι από σένα, και ωστόσο λέω
πως δεν πρέπει να σηκώσεις όπλα εναντίον του θεού.
790 Ησύχασε. Δεν θα ανεχθεί ο Διόνυσος
να διώξεις τις βάκχες από τα ιερά όρη.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Αντί να με νουθετείς
δεν κοιτάζεις να σώσεις αυτό που κέρδισες,
τώρα που ξέφυγες από τα δεσμά;
Ή μήπως θέλεις να ξαναρχίσει το μαρτύριό σου;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Θα προτιμούσα να θυσιάζω στον Διόνυσο,
795 αντί οργισμένος να λακτίζω στις λόγχες,
να πολεμάω θνητός με θεό.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Θα θυσιάσω·
το αίμα των γυναικών, όπως τους αξίζει,
θα πλημμυρίσει τις πτυχές του Κιθαιρώνα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όλοι σας θα το βάλετε στα πόδια.
Και αυτό θα είναι η καταισχύνη σας,
οι θύρσοι των βακχών
να τρέπουν σε φυγή τις χάλκινες ασπίδες.
ΠΕΝΘΕΑΣ
800 Τούτος ο ξένος δεν αντιμετωπίζεται.
Είτε τον τιμωρήσεις είτε όχι, δεν σωπαίνει.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Φίλε, αυτά μπορείς ακόμη να τα διορθώσεις.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Κάνοντας τί; Μήπως αν γίνω δούλος των δούλων μου;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Εγώ θα φέρω εδώ τις γυναίκες χωρίς όπλα.
ΠΕΝΘΕΑΣ
805 Αλίμονο! Ιδού ήδη το δόλιο σχέδιό σου.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δόλιο σχέδιο που θέλω να σε σώσω με τις τέχνες μου;
ΠΕΝΘΕΑΣ
Τα έχετε συμφωνήσει, για να βακχεύετε ακαταπαύστως.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Ασφαλώς και έχω συμφωνήσει —μην αμφιβάλλεις—
πλην όμως με τον θεό.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Φέρτε μου εδώ τα όπλα μου και εσύ πάψε να μιλάς.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
810 Α!
Θέλεις να τις δεις πάνω στα όρη να κάθονται όλες μαζί;
ΠΕΝΘΕΑΣ
Όσο τίποτε άλλο. Χίλια καντάρια χρυσάφι θα έδινα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Και πώς σε κατέλαβε γι᾽ αυτό έρωτας μέγας;
ΠΕΝΘΕΑΣ
Θα είναι αλγεινό το θέαμα να τις δω μεθυσμένες.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
815 Και θα χαρείς να δεις κάτι που σε πληγώνει;
ΠΕΝΘΕΑΣ
Να είσαι βέβαιος. Θα καθίσω αμίλητος κάτω από τα έλατα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όμως, και κρυφά να πας, παίρνουν τα χνάρια και σε βρίσκουν.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Τότε να πάω φανερά. Είναι σωστό αυτό που είπες.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Να σε οδηγήσω λοιπόν; Θα επιχειρήσεις το ταξίδι;
ΠΕΝΘΕΑΣ
820 Οδήγησέ με όσο πιο γρήγορα μπορείς. Μη χάνεις χρόνο

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΦΙΝΕΑΣ

ΦΙΝΕΑΣ
(τυφλοπόντικας)

Καταγωγή

Ο Φινέας ήταν γιος του Ποσειδώνα ή του Αγήνορα, γιου του Ποσειδώνα, ή του Φοίνικα, γιου του Αγήνορα, και της Κασσιέπειεας, θυγατέρας του Άρατου, αδελφός του Κηφέα. Άλλοτε πατέρας του θεωρείται ο αδελφός του Αγήνορα Βήλος, και μητέρα του η Αχγινόη, κόρη του Νείλου· άλλοτε τα παιδιά του Βήλου ήταν πέντε, ο Φινέας, ο Αίγυπτος, ο Δαναός, ο Φοίνικας, ο Αγήνορας. Ο γενεαλογικός αυτός «πλούτος», που προκαλεί σύγχυση, οφείλεται στο γεγονός ότι ο Φινέας ήταν αρχικά αρκαδικός ήρωας με αυτόνομο μυθολογικό κύκλο, αλλά μετατέθηκε στην Ανατολή και συνδέθηκε με τον αργοναυτικό κύκλο. Γι' αυτό και κάποιοι μυθογράφοι αναφέρουν τον Φινέα των Αργοναυτικών ως έβδομο απόγονο του Φοίνικα και εχθρό του Περσέα.

Η τυφλότητα του Φινέα

Ο Φινέας της Ανατολής ζούσε στη Σαλμυδησσό, στα παράλια των ευρωπαϊκών θρακικών ακτών του Εύξεινου Πόντου, και ήταν Θράκας βασιλιάς. Είχε μαντικές ικανότητες που του έδωσε ο θεός Απόλλων και ήταν τυφλός, όπως ο Θηβαίος Τειρεσίας. Για τις αιτίες της τυφλότητάς του παραδίδονται διάφορες εκδοχές. Σε αυτές ο Φινέας μετεξελίσσεται από φιλάνθρωπο μάντη σε βάρβαρο πατέρα που αδιαφορεί εγκληματικά για τα παιδιά του· και στις δύο περιπτώσεις οι θεοί τον τιμωρούν.

1. Τον τύφλωσε ο Δίας, επειδή έκαμνε κατάχρηση των μαντικών του ικανοτήτων προφητεύοντας στους ανθρώπους όσα ήταν να συμβούν και δίνοντας ευκολοεξήγητες προφητείες αποκαλύπτοντας έτσι τις προθέσεις του Δία. Τον τιμώρησε και με μακροζωΐα και στέλνοντας εναντίον του τις ρυπαρές Άρπυιες, τους φτερωτούς δαίμονες, που άρπαζαν το φαγητό του και το λίγο που του άφηναν, ώστε να επιβιώνει και να μακροημερεύει, το ρύπαιναν αφήνοντας τα περιττώματά τους επάνω. Πλούσιο φαγητό του άφηναν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών του με αντάλλαγμα τις μαντείες του, όμως χωρίς κανένα όφελος για τον Φινέα. Εξάλλου, η αφόρητη μυρωδιά που αναδυόταν γύρω του τον καταδίκαζε σε μοναξιά. Παραδίδεται ότι ως και τον ίδιο τον άρπαξαν οι Άρπυιες και τον έφεραν στους Γαλακτοφάγους Σκύθες (Ησ. απ. 151 και Στρ. 7.3.9).

2. Τον τύφλωσε ο Ποσειδώνας, επειδή φανέρωσε στον Φρίξο τον δρόμο προς τη χώρα των Κόλχων και στα παιδιά του Φρίξου και της Χαλκιόπης τη ρότα από τη χώρα των Κόλχων προς την Ελλάδα.

3. Τον τύφλωσαν ο Βορέας και οι Αργοναύτες, επειδή έβγαλε τα μάτια των παιδιών που απέκτησε από την αδελφή τους Κλεοπάτρα, παρασυρμένος από τη μητριά τους, τη δεύτερη γυναίκα του Φινέα. Ονομαζόταν Ιδαία και ήταν κόρη του Δάρδανου και τα παιδιά Πλήξιππος και Πανδίονας (Απολλόδωρος), αν και παραδίδονται και άλλα ονόματα ή παραμένουν ανώνυμα κάτω από το πατρωνυμικό Φινείδες. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, τα παιδιά τα τύφλωσε η ίδια η Ιδαία ή και η Κλεοπάτρα, η φυσική τους μητέρα, για να τιμωρήσει τον πατέρα τους για τον δεύτερο γάμο του. Ο Ασκληπιός, που συμμετείχε στην εκστρατεία, ξαναέδωσε το φως στους Φινείδες, όμως ο Δίας τον κεραυνοβόλησε.

4. Τον τύφλωσε ο Δίας, γιατί είχε κατηγορήσει τα παιδιά του χωρίς επαρκείς αποδείξεις ότι κακοποιούσαν τη μητριά τους, με σκοπό να ευχαριστήσουν τη μητέρα τους, ή ότι θέλησαν να τη βιάσουν, όπως είχε μαρτυρήσει εκείνη. Και τη μεν Κλεοπάτρα την έριξε στη φυλακή, τα δε παιδιά τους τα τιμώρησε ρίχνοντάς τα σε ένα αυλάκι με την εντολή να τα μαστιγώνουν καθημερινά· ή τα τύφλωσε και τα πέταξε στα βράχια για να τα φάνε τα αραπακτικά ζώα και πουλιά.

5. Τον τύφλωσε ο Δίας, γιατί ανέχθηκε την κακοποίηση των παιδιών του από τη δεύτερη γυναίκα του. Σε αυτή τη σοφόκλεια εκδοχή, το όνομα της γυναίκας είναι Ειδοθέα και είναι κόρη του Κάδμου. Τύφλωσε τους Φινείδες με τις μυτερές σαΐτες του αργαλιού της και τους έριξε στη φυλακή ή να περιπλανιούνται στα μυτερά βράχια της Σαλμυδησσού θρηνώντας για την τύχη τη δική τους και της μητέρας τους. Οργισμένος ο Δίας, έβαλε στον Φινέα το δίλημμα να πεθάνει ή να ζήσει χωρίς να βλέπει το φως του ήλιου. Ο Φινέας προτίμησε τη μακροζωΐα με αντάλλαγμα την όρασή του, και ο Ήλιος, ο θεός του φωτός, οργισμένος με την επιλογή, έστειλε εναντίον του Φινέα τις Άρπυιες.

6. Πολύ νεότερη είναι η άποψη ότι η τυφλότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι επιβουλευόταν τον Περσέα. Ή ότι, αφού τον τύφλωσαν οι Βορεάδες, ο πατέρας τους Βορέας άρπαξε τον Φινέα και τον έφερε στα δάση των Βιστόνων, όπου τον άφησε να πεθάνει εξαθλιωμένος.

7. Νεότερη είναι και η άποψη ότι τον Φινέα τον τύφλωσε ο Φαέθοντας και έστειλε εναντίον του τις Άρπυιες να τον βασανίζουν με τον γνωστό τρόπο, γιατί συναγωνίστηκε τον Φοίβο στη μαντική και τον νίκησε (Οππιανός [αρχές 3ου αι. μ.Χ.], Κυνηγετικά 2.617-629). Και όταν οι Βορεάδες έδιωξαν τις Άρπυιες, ο Φαέθοντας συνέχισε να βασανίζει τον Φινέα: τον μεταμόρφωσε σε τυφλοπόντικα και τον έκανε γενάρχη του ζωικού αυτού είδους.

Φινέας και Άρπυιες

Με τις μαντικές του ικανότητες ο Φινέας γνώριζε ότι θα απαλλασσόταν από τις Άρπυιες, όχι και από την τυφλότητά του, όταν θα έφταναν στη χώρα του ο Αργοναύτες. Πράγματι, οι Αργοναύτες έφτασαν εκεί, θέλοντας να μάθουν από αυτόν τον δρόμο προς τους Κόλχους, και τον βρήκαν γέρο, σε άθλια κατάσταση, υποσιτισμένο και χωρίς τη δυνατότητα να πεθάνει, μια και είχε «κερδίσει» τη μακροζωία. Ο Φινέας υποσχέθηκε στους Αργοναύτες ότι θα τους υποδείξει την πορεία τους και τρόπους να αποφύγουν κινδύνους, αν και αυτοί, με τη σειρά τους, δεσμεύονταν να τον απαλλάξουν από τις Άρπυιες. Και οι Αργοναύτες οργάνωσαν το εξής σχέδιο για να προσελκύσουν τα φτερωτά τέρατα: Παρέθεσαν στον Φινέα πλούσιο τραπέζι, και εκείνες όρμησαν ξαφνικά από πάνω με πολύ βουή και άρπαξαν την τροφή. Μόλις τις είδαν οι φτερωτοί γιοι του Βορέα, ο Ζήτης και ο Κάλαης, αδελφοί της γυναίκας του Φινέα, της Κλεοπάτρας, γύμνωσαν τα ξίφη τους και τις καταδίωκαν στον αέρα. Και υπήρχε χρησμός οι Άρπυιες να πεθάνουν από τους Βορεάδες και εκείνοι να πεθάνουν αν δεν τις έφταναν. Για την εξέλιξη της ιστορίας υπάρχουν δύο εκδοχές, στη μία, τη νεότερη, οι Άρπυιες πεθαίνουν (Ίβυκος, απ. 11P), στην άλλη επιβιώνουν αλλά κρύβονται.

Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, καθώς οι Βορεάδες τις κυνηγούσαν, η μία έπεσε στην Πελοπόννησο, στον Τίγρη ποταμό, που μετονομάστηκε από εκείνη σε Άρπυ ή Άρπυια. Η άλλη έφυγε προς την πλευρά της Προποντίδας και μετά έφτασε μέχρι τις Πλωτές νήσους, δυτικά της Πελοποννήσου ή κοντά στη Ζάκυνθο ή στο Σικελικό πέλαγος, που μετονομάστηκαν σε Στροφάδες, Νησιά της επιστροφής, γιατί, μόλις έφτασε εκεί, στράφηκε προς τα πίσω και έπεσε κοντά στην ακτή από εξάντληση μαζί με τον διώκτη της· εξάλλου, οι ίδιες ονομάζονται στροφάδες ἂελλαι στα Ορφικά (677). Παραδίδεται ακόμη ότι οι Βορεάδες έφτασαν κυνηγώντας τες μέχρι την Κεφαλληνία και στην κορυφή του όρους Αίνος, όπου λατρευόταν ο Δίας με το επίθετο Αινήιος, τον παρακάλεσαν να τους βοηθήσει για να πιάσουν τις Άρπυιες. Κι εκείνος τους βοήθησε εμψυχώνοντάς τους και ανανεώνοντας τις δυνάμεις στα πόδια τους. Άλλες παραδόσεις θέλουν την προσευχή αυτή να την κάνουν στις Πλωτές νήσους που μετονομάστηκαν σε Στροφάδες, επειδή οι Βορεάδες στράφηκαν στον Δία.

Σύμφωνα με τον Απολλώνιο Ρόδιο οι Βορεάδες τις καταδίωξαν μέχρι τις Πλωτές νήσους, τις έφτασαν αλλά δεν τις πείραξαν. Γιατί μπήκε μπροστά τους η Ίριδα, η αδελφή των Αρπυιών, ή ο Ερμής (Ησ. απ. 156), εμποδίζοντάς τους να σκοτώσουν πλάσματα που υπηρετούσαν τον Δία. Και εκείνες ορκίστηκαν να μην ενοχλήσουν ξανά τον Φινέα και κρύφτηκαν σε μια σπηλιά στην Κρήτη, στο όρος Δίκτη. Η Ίριδα επέστρεψε στον ουρανό και οι Βορεάδες στράφηκαν προς τα πίσω για να συναντήσουν ξανά τους Αργοναύτες· από την κίνησή τους αυτοί μετονομάστηκαν τα νησιά από Πλωτές σε Στροφάδες. Άλλοι μεταφέρουν την ιστορία της διάσωσης των Αρπυιών στο σικελικό πέλαγος και παραδίδουν ότι ήταν ο ίδιος ο πατέρας τους που σταμάτησε τους Βορεάδες, ο Τυφώνας (Βαλ. Φλ. 4.428 κ.ε., 507 κ.ε.)

Οι προφητείες του Φινέα

Ο Φινέας, τηρώντας την υπόσχεσή του, έδειξε τον δρόμο στους Αργοναύτες και τους είπε πώς να περάσουν τις Συμπληγάδες πέτρες που ανοιγόκλειναν με μεγάλη ταχύτητα -να αφήσουν πρώτα ένα περιστέρι να περάσει και ύστερα, αν το περιστέρι καταφέρει να διασχίσει το πέρασμα, να περάσει και η Αργώ. Αρνήθηκε όμως να αποκαλύψει οτιδήποτε για το ταξίδι της επιστροφής, παρά τις επίμονες ερωτήσεις του τρομοκρατημένου από τους ενδεχόμενους κινδύνους Ιάσονα. Το μόνο που του είπε είναι ότι θα επέστρεφε με πολύτιμο βοηθό τη θεά Αφροδίτη. Οι Αργοναύτες θυσίασαν στον θεό της μαντικής Απόλλωνα, ίδρυσαν στην παραλία βωμό και για τους δώδεκα Ολύμπιους και απέπλευσαν προς την Κολχίδα.

Παραλλαγές του μύθου

Διάφορες παραλλαγές παραδίδουν τον μύθο διαφορετικά και με άλλες λεπτομέρειες, περισσότερο «κοσμικές» και με παραμερισμό του υπερφυσικού στοιχείου:

1. Αυτές που άρπαζαν το φαγητό από τον Φινέα δεν ήταν κάποιοι φτερωτοί δαίμονες αλλά οι κόρες του, η Αρπύρεια και η Εράσεια (Τζετζ. Σχόλ. Λυκοφρ. Αλεξ. 165).

2. Μυθιστορηματική πλοκή στον μύθο έδωσε ο Διονύσιος Σκυτοβραχίων εξελίσσοντας τον μύθο από την τραγωδία. Ο Φινέας εγκατέλειψε την πρώτη του γυναίκα, τη φυλάκισε και παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά των Σκυθών Δάρδανου, την Ιδαία. Αυτή διαβάλλει τους προγονούς της στον πατέρας τους κατηγορώντας τους για απόπειρα βιασμού, κι εκείνος τους κλείνει σε υπόγεια φυλακή με την εντολή να τους μαστιγώνουν ακατάπαυστα. Οι Αργοναύτες που αποβιβάζονται στη χώρα του Φινέα πληροφορούνται τα καθέκαστα κα ζητούν εξηγήσεις από τον Φινέα. Αυτός αρνείται να τους πει οτιδήποτε, υπαινίσσεται βαρύ έγκλημα των παιδιών του που προκάλεσαν τη βαριά τιμωρία τους και τους απαγορεύει οποιαδήποτε ανάμειξη στα οικογενειακά του. Μόνο που τα παιδιά του είναι και ανίψια των Βορεάδων, αδελφών της πρώτης του γυναίκας, οπότε είναι και αυτοί μέλη της οικογένειάς του και με δικαίωμα σε αυτήν. Αψηφώντας τις απειλές του Φινέα, οι Βορεάδες σκοτώνουν τους φρουρούς και ελευθερώνουν τα παιδιά. Και ο Φινέας ορμά με στρατό εναντίον των Αργοναυτών στην παραλία, σκοτώνεται όμως από τον Ηρακλή, που διακρίνεται στη μάχη. Ύστερα, ελευθερώνει την Κλεοπάτρα, αποκαθιστά στον θρόνο τους Φινείδες και τους συμβουλεύει να μην σκοτώσουν τη μητριά τους αλλά να τη στείλουν πίσω στον πατέρα της, κι εκείνος να αποφασίσει για την τύχη της. Και ο μεν Δάρδανος καταδίκασε την κόρη του Ιδαία σε θάνατο, οι δε Φινείδες απέκτησαν φήμη επιεικών αρχόντων.

3. Σε άλλη εκδοχή, απήχηση από κάποια τραγωδία, οι Φινείδες σκοτώνουν την Ιδαία, ενώ νωρίτερα ηλικιωμένος άνδρας είχε υποστηρίξει την αθωότητά τους από την κατηγορία του βιασμού.

Η λογική ή το συναίσθημα ευθύνεται για τα μεγαλύτερά μας λάθη;

«Μόνο με την καρδιά βλέπεις σωστά, την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια», διαβάζεις , χρόνια τώρα στο Μικρό Πρίγκιπα κι ακόμη βρίσκεις τον εαυτό σου να αναρωτιέται πού βρίσκεται η ουσία. Στην καρδιά ή στη λογική; Εργασία, φιλία, έρωτας. Δράσεις κι αντιδράσεις. Αποφάσεις και λάθη. ‘Όλα με γνώμονα το συναίσθημα ή τη λογική. Και τελικά, ποιο μας οδηγεί στα μεγαλύτερα μας λάθη;

Αιώνιος ο πόλεμος ανάμεσα στους δύο ορκισμένους εχθρούς κι εμείς διαρκώς στη μέση καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις και να επιλέξουμε στρατόπεδο. Γιατί -κακά τα ψέματα αρμονική συνύπαρξη- και των δύο δεν μπορούμε να πετύχουμε εύκολα. Κι αν εσύ το έχεις καταφέρει, εύγε.

Υπάρχουν εκείνοι που λειτουργούν κυρίως με βάση τη λογική. Εκλογικεύουν καταστάσεις, μένουν ανεπηρέαστοι από τα συναισθήματά τους και αντιμετωπίζουν τα πράγματα απολύτως κυνικά και ρεαλιστικά. Κι όταν οδηγούνται σε λάθη ξέρουν και υποστηρίζουν πως υπολόγισαν όλα τα δεδομένα και εξέτασαν όλες τις πιθανότητες. Είναι, όμως, κι εκείνοι που επιλέγουν με γνώμονα το συναίσθημα. Αφήνουν τα συναισθήματά τους να τους επηρεάσουν, είτε συνειδητά γνωρίζοντας ότι συμπεριφέρονται με βάση αυτά, είτε ασυνείδητα καθώς δεν μπορούν να διαχειριστούν καταστάσεις λόγω των έντονων συναισθημάτων που τους κατακλύζουν την εκάστοτε στιγμή. Άλλες φορές αποδέχονται τα λάθη τους κι άλλες καταριούνται την ώρα και τη στιγμή που επέτρεψαν στο θυμό, τη στεναχώρια, την απογοήτευση, την ευτυχία, τον έρωτα να τους οδηγήσει στο σημείο που έχουν φτάσει.

Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν περισσότερο το μυαλό τους έχει αποδειχθεί βάσει ερευνών ότι είναι πιο πνευματικοί, αλλά πιο ψυχροί στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και πιο εσωστρεφείς, σε αντίθεση με τους συναισθηματικούς, οι οποίοι διακρίνονται για την κοινωνικότητά τους, τη διαίσθησή τους και το πόσο θερμοί και ανοιχτοί είναι.

Ίσως στις μάχες που σχετίζονται με εργασία, φιλία, οικογένεια νικητής να βγαίνει η λογική, αλλά στα θέματα που αφορούν τον έρωτα και το φυλλοκάρδι μας, σίγουρα η μάχη είναι άνιση και το συναίσθημα κερδίζει ασυζητητί. Πώς να βάλεις όρια στον έρωτα; Πώς να αποφύγεις τα λάθη όταν τις περισσότερες φορές ο ενθουσιασμός, το πάθος και όλα τα έντονα συναισθήματα που τον συνοδεύουν δε σου επιτρέπουν να δεις καθαρά και λογικά και να αποφύγεις το λάθος; Εδώ, ξέρουμε ότι κάτι είναι λάθος και το κάνουμε ξανά και ξανά, αντί να το αφήσουμε στην άκρη και να προχωρήσουμε.

Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι αυτοί που φέρονται στον έρωτα και σε κάθε είδους σχέση με βάση τη λογική αισθάνονται λιγότερο. Απλώς προτιμούν να ζυγίζουν καταστάσεις και να φέρονται πιο πρακτικά για να μη βρεθούν μετά εκτός απροόπτου ή πληγωμένοι. Όσον αφορά τον επαγγελματικό τομέα από την άλλη, η λογική είναι κατά βάση μονόδρομος, τόσο γιατί η αγορά εργασίας απαιτεί λογική και δεν αφήνει χώρο για συναισθηματισμούς, όσο και γιατί οι περισσότεροι θεωρούν πως έτσι πρέπει να είναι. Χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι δεν έχουμε οδηγηθεί σε μεγάλα λάθη αφήνοντας μια δουλειά ή διαλέγοντας κάποια άλλη, μόνο και μόνο επειδή ακούσαμε τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας.

Τα λάθη είναι λάθη. Άλλοτε μικρά κι άλλοτε μεγάλα. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε μόνο τη λογική ή μόνο το συναίσθημα ως υπαίτιο για ένα μεγάλο λάθος μας. Θα υπάρξουν καταστάσεις που το συναίσθημα θα φανεί ανεπαρκές για να πάρεις μια απόφαση, για να μιλήσεις, να φύγεις, να πράξεις και που αναγκαστικά θα πρέπει να βάλεις μπροστά τη λογική και να δεις τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε επιλογής που σου παρουσιάζεται. Όπως και στιγμές που η λογική θα πρέπει να σταθεί πιο πίσω και να αφήσει τη διαίσθησή σου να σε οδηγήσει σε επιλογές που δεν μπορείς να ξέρεις αν είναι σωστές.

Σε όποια κατηγορία κι αν ανήκεις, λοιπόν, όσα λάθη κι αν κάνεις με βάση τη λογική ή το συναίσθημά σου, φρόντισε να μην τα μετανιώσεις. Τα λάθη είναι για να γίνονται και μέσα από αυτά να μαθαίνουμε και να εξελισσόμαστε. Μη μετανιώνεις ποτέ για τις επιλογές σου. Άλλωστε, για να τα έκανες κάποια στιγμή τα ήθελες. Και να ξέρεις πως η λογική πέφτει έξω συχνότερα απ’ το ένστικτο. Και να μην ξεχνάς κάτι ακόμα. Κάποια λάθη παραείναι σωστά για να είναι λάθος!

Στρες και καταχρηστικές συμπεριφορές

Όπως προκύπτει από έρευνες, τα άτομα που εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αντιλαμβανόμενου στρες, υιοθετούν συγκεκριμένες ανθυγιεινές - καταχρηστικές συμπεριφορές ως μεθόδους διαχείρισης του στρες, οι οποίες όμως έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα και επηρεάζουν αρνητικά την υγεία.

Όταν το άτομο, λοιπόν, εμφορείται από δυσλειτουργικές σκέψεις, κατακλύζεται από δυσάρεστα συναισθήματα που του προκαλούν στρες, με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε λανθασμένες συμπεριφορές όπως είναι η κακή διατροφή, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η ποιότητα του ύπνου, η καθιστική ζωή (έλλειψη φυσικής άσκησης) και άλλες καταχρηστικές συμπεριφορές που ευθύνονται για την εξάπλωση των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων (όπως είναι ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά, ο διαβήτης, η παχυσαρκία κ.α.).

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, τα ¾ των συμμετεχόντων, ανέφεραν ως μεθόδους αντιμετώπισης του στρες, την παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, το κάπνισμα, την κατανάλωση αλκοόλ, το γρήγορο και εύκολο φαγητό. Επιπροσθέτως, όσο πιο έντονο ήταν το στρες που βίωναν τόσο περισσότερα τσιγάρα κάπνιζαν και έτρωγαν συχνότερα (3 ή περισσότερες φορές την εβδομάδα) έτοιμο και γρήγορο φαγητό. Έτσι παρατηρούμε ότι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος μεταξύ στρες, συμπεριφοράς, υγείας και ασθένειας.

Ωστόσο, η πρόληψη των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων είναι δυνατή στα πλαίσια τροποποίησης των ανθυγιεινών συμπεριφορών που προκαλούνται από την αδυναμία των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν το στρες που δημιουργείται ως αποτέλεσμα των δυσλειτουργικών τους σκέψεων-πεποιθήσεων.

1. Συναισθηματική υπερφαγία

Η συναισθηματική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από ανίκητη ανάγκη για φαγητό, συνήθως για τροφές με χαμηλή ποσότητα ιχνοστοιχείων ή βιταμινών αλλά με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη, άμυλο και ζάχαρη (comfort eating), ως αντίδραση σε δύσκολες ή δυσάρεστες ψυχολογικές καταστάσεις. Η κακή λειτουργία του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΥΥΕ) που προκαλείται από την έκθεση σε χρόνιο στρες έχει συσχετιστεί με κοιλιακή παχυσαρκία και με διατροφικές διαταραχές όπως βουλιμία και ανορεξία.

Η τροφή δεν λαμβάνεται για την ικανοποίηση της φυσιολογικής βιολογικής πείνας αλλά λαμβάνεται για την κάλυψη συναισθηματικών αναγκών που δεν καλύπτονται με καταλληλότερους τρόπους. Κατά τη διάρκεια ενός τυπικού επεισοδίου υπερφαγίας τα άτομα έχουν έντονη την αίσθηση της απώλειας ελέγχου και καταναλώνουν με μεγάλη ταχύτητα μεγάλη ποσότητα παχυντικών τροφίμων.

Σε αντίθεση, όμως με την ψυχογενή βουλιμία, το άτομο το οποίο παρουσιάζει συναισθηματική υπερφαγία δεν προκαλεί εμετούς για την αποβολή της τροφής. Η συστηματική συναισθηματική διατροφή με την υπερκατανάλωση θερμίδων οδηγεί σταδιακά στην απώλεια της καλής φυσικής κατάστασης του ατόμου και στην απόκτηση παραπανίσιων κιλών που μπορεί να καταλήξει και στην παχυσαρκία.

Όπως επιβεβαιώνει και έρευνα που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, το στρες οδηγεί στην έκκριση γλυκοκορτικοειδών, τα οποία αυξάνουν την όρεξη και την παραγωγή της ινσουλίνης που οδηγούν με την σειρά τους αύξηση στην πρόσληψη τροφής και εμφάνιση παχυσαρκίας.

Το παρακάτω σχήμα εξηγεί πως κατά τη διάρκεια μιας στρεσογόνου περιόδου υπάρχει μια αλλαγή στο είδος των τροφίμων που καταναλώνουμε ανεξάρτητα από την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουμε. Συγκεκριμένα τείνουμε να καταναλώνουμε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, λίπη και άμυλο. Η διατροφή όμως που έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά προκαλεί τη δημιουργία ελεύθερων ριζών και είναι υπεύθυνη για το οξειδωτικό στρες.

Επομένως, οι τεχνικές διαχείρισης του στρες μπορούν να βοηθήσουν μειώνοντας τα επίπεδα της κορτιζόλης, γεγονός που θα οδηγήσει σε απώλεια βάρους και πιο υγιεινή διατροφή. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε στο τμήμα ψυχολογίας του πανεπιστημίου Harvard για το αντιλαμβανόμενο στρες και τις διατροφικές συνήθειες των αμερικανοαφρικανών, διαπιστώθηκε σύνδεση μεταξύ αντιλαμβανόμενου στρες και συναισθηματικής υπερφαγίας.

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει έρευνα που διεξήχθη σε πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. Πιο συγκεκριμένα, τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ αντιλαμβανόμενου στρες και συναισθηματικής υπερφαγίας καθώς επίσης και ότι αρκετοί έφηβοι που καταφεύγουν στην συναισθηματική υπερφαγία ως μέθοδο αντίδρασης στο αντιλαμβανόμενο στρες, βρίσκονται σε ομάδα  αυξημένου κινδύνου για εμφάνιση παχυσαρκίας και άλλων χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με αυτήν. Όπως απέδειξε μάλιστα πρόσφατη έρευνα, οι διατροφικές διαταραχές που εντοπίζονται  σε εφήβους  συσχετίζονται με στρεσογόνους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Όσο αφορά το φαινόμενο της νευρικής ανορεξίας που συμπεριλαμβάνεται στις διατροφικές διαταραχές υπάρχουν έρευνες που μελέτησαν το φαινόμενο και αποπειράθηκαν να το συσχετίσουν με το στρες. Συγκεκριμένα, αναφέρουμε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας και απέδειξε τη συσχέτιση μεταξύ νευρικής ανορεξίας και των δυσλειτουργικών σκέψεων που επαναλαμβάνονται και προκαλούν στρες στο άτομο.

2. Υπερκατανάλωση αλκοόλ

Η κατανάλωση αλκοόλ ως μέθοδος αντιμετώπισης του στρες επιβεβαιώνεται μέσα από ένα πλήθος ερευνών. Όπως, μπορούμε να διαπιστώσουμε σε έρευνα που δημοσιεύθηκε το Δεκέμβριο του 2008 στο αμερικάνικο περιοδικό «Pharmaceutical education» και εξέτασε την ποιότητα ζωής και το αντιλαμβανόμενο στρες των φοιτητών, η κατανάλωση αλκοόλ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους τρόπους αντιμετώπισης τους στρες.

Δεδομένου ότι η κατάχρηση αλκοόλ σχετίζεται και με αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων αλλά και με συγκεκριμένα νοσήματα, όπως κίρρωση του ήπατος, που ενισχύονται όπως έχει αποδειχθεί από το οξειδωτικό στρες που προκαλείται από την υπερκατανάλωση αλκοόλ, πρέπει να τονιστεί η ανάγκη αποφυγής του ως μέθοδος διαχείρισης του στρες.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα προοπτικής μελέτης που εκπονήθηκε σε Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, το στρες μπορεί να οδηγήσει στην υπερκατανάλωση αλκοόλ. Η διαπίστωση αυτή φαίνεται να συμπορεύεται με το τον ισχυρισμό ότι, τα δυσάρεστα συναισθήματα  που πυροδοτούνται μέσα από μια σωρεία στρεσογόνων καταστάσεων οδηγούν στην πρόωρη έναρξη κατανάλωσης αλκοόλ από την εφηβική ηλικία, όπως αυτός επιβεβαιώθηκε στα πλαίσια σχετικών ερευνών.

3.  Αϋπνια

Αναφορικά με έναν υγιή τρόπο ζωής δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί η αξία του ύπνου και μάλιστα του ποιοτικού ύπνου. Ο επιστήμων Δρ. Στάνλει Κόρεν, εξειδικευμένος στα θέματα του ύπνου πρεσβεύει ότι για κάθε ώρα ύπνου που χάνουμε το βράδυ, χάνουμε και έναν βαθμό από το δείκτη νοημοσύνης για την επόμενη μέρα.

Πλήθος ερευνών έχουν καταδείξει μια ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην κακή ποιότητα του ύπνου και του αντιλαμβανόμενου στρες που συνδέεται με την ενεργοποίηση του ΥΥΕ (Υποθάλαμος-Υπόφυση-Επινεφρίδια) άξονα και την αύξηση διαφόρων ορμονών του στρες όπως η CRH και η κορτιζόλη καθώς επίσης και την απελευθέρωση ινσουλίνης. Τα υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης που προκαλούνται από τον ανεπαρκή ύπνο αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη και συνεπώς διαταραχών που σχετίζονται με αυτόν. Δεν είναι μάλιστα λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο ανεπαρκής ύπνος συσχετίζεται με την παχυσαρκία.

Η αϋπνία επίσης έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για υπέρταση, γεγονός που καθιστά ακόμα επιτακτικότερη την αντιμετώπιση της. Δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι, άτομα τα οποία υποφέρουν από διαταραχές του ύπνου, υιοθετούν συχνά συμπεριφορές οι οποίες δεν λύνουν πραγματικά το πρόβλημα, αλλά αντιθέτως δημιουργούν νέα προβλήματα. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αμερική έδειξε ότι τα άτομα για να αντιμετωπίσουν την αϋπνία τους επέλεξαν την χρήση φαρμάκων (όπως είναι τα ηρεμιστικά, τα αγχολυτικά και τα υπνωτικά χάπια) δίχως συνταγή και την χρήση αλκοόλ.

Όπως έχει αποδειχθεί η γνωστική - συναισθηματική υπερδιέγερση και το στρες καθιστούν τα άτομα πιο ευάλωτα στην αυπνία. Έτσι οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην καταπολέμηση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων και στη διαχείριση του στρες είναι πολύτιμες για την πρόληψη και τη θεραπεία της χρόνιας αϋπνίας Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να αναφέρουμε ότι το εργασιακό στρες έχει αναδειχθεί ως παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση αϋπνίας.

Θα ήταν ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι πρόσφατες μελέτες επιχείρησαν να συσχετίσουν το αντιλαμβανόμενο στρες με τις διαταραχές ύπνου και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα αντιλαμβανόμενου στρες έδειξαν μεγαλύτερη ημερήσια υπνηλία, μεγαλύτερη κόπωση, φτωχότερη ποιότητα ύπνου, μικρότερη διάρκεια ύπνου και μεγαλύτερο κίνδυνο για αϋπνία σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν διαγνωσθεί με χαμηλά επίπεδα αντιλαμβανόμενου στρες.

Το ερευνητικό ενδιαφέρον για την αυπνία δεν σταματά καθώς έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2012 στο περιοδικό «Progress Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry» απέδειξε τη συσχέτιση μεταξύ χρόνιας αυπνίας και οξειδωτικού στρες.

Οι δυσλειτουργικές σκέψεις που αναπτύσσει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του, οδηγούν αναπόφευκτα στο στρες. Το τελευταίο είναι ικανό να οδηγήσει στην πυροδότηση σοβαρών ψυχικών και σωματικών διαταραχών. Το κάπνισμα, η υπερφαγία, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση διαφόρων βαρβιτουρικών για την αντιμετώπιση της αϋπνίας, αποτελούν συνήθειες που επιτείνουν το στρες. Συγκεκριμένα προσφέρουν την ψευδαίσθηση της προσωρινής ανακούφισης, καθιστώντας τις διεργασίες της άμυνας στο στρες και της επιτυχούς προσαρμογής δυσκολότερες.

Αν και δεν μπορούμε και στην πραγματικότητα δεν θα έπρεπε να αποφύγουμε το στρες, μπορούμε να μάθουμε να το αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά και να ζούμε με επιτυχία μαζί του αντί να το αφήνουμε να μας κατακλύζει σε βαθμό τέτοιο ώστε να επηρεάζει τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική μας υγεία.

Οι τεχνικές χαλάρωσης και η γνωσιακή αναδόμηση για τη διαχείριση του στρες μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Φαντάσου να είσαι καταδικασμένος να κρύβεις την αλήθεια σου

Για να ορίσει την νευρωσική συμπεριφορά ο Φρόιντ χρησιμοποιούσε μια εικόνα που περιγράφει πολύ ωραία αυτό που θέλω να πω.

Φαντάσου να είσαι καταδικασμένος να κρύβεις την αληθινή σου κλίση σε κάτι. Πες ότι, επειδή σε “συμφέρει”, πρέπει να ζεις κολακεύοντας με δουλικότητα έναν φωνακλά προϊστάμενο. Φαντάσου ότι, επειδή αυτό αποφάσισαν οι γονείς σου, είσαι αναγκασμένος να σπουδάσεις σε μια σχολή που δεν σου αρέσει. Μπες στη θέση κάποιου που δεν έχει άλλη εναλλακτική παρά να περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του δίπλα σ’ έναν άνθρωπο, με τον οποίο δεν έχει τίποτα κοινό…

Ας πούμε τώρα ότι για να μπορέσεις να πας παρακάτω και να μην αναγκαστείς να δείξεις ό,τι πραγματικά αισθάνεσαι, αποφασίζεις να κρύψεις τα πραγματικά σου αισθήματα σε ένα ξύλινο βαρέλι και να σφραγίσεις το καπάκι. Καθώς δεν έχεις την πολυτέλεια, σ’ αυτήν τη φανταστική ιστορία, ν’ αφήσεις να υποψιαστεί κανείς ότι έχεις κρύψει κάτι στο βαρέλι, αποφασίζεις να το βυθίσεις βαθιά στο νερό.

Όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση, θα πρέπει να έχεις συνεχώς κατά νου να κρατάς το βαρέλι κρυμμένο, γιατί αν δεν πατάς γερά πάνω του σπρώχνοντάς το στον πάτο, θα βγει στην επιφάνεια και θα το δουν όλοι.

Μπορεί να μη σου φαίνεται πολύ δύσκολο να το κρατάς εκεί, σε σύγκριση με το όφελος που έχεις ή τη ζημιά που αποφεύγεις, για σκέψου όμως… Ούτε ν’ απομακρυνθείς απ’ αυτό το σημείο μπορείς, ούτε να ξεχαστείς, ούτε να ξεκουραστείς, ούτε να κάνεις κάτι άλλο. Το μόνο που μπορείς, είναι να ζεις υποταγμένος σ’ αυτήν την καταδίκη που – κατά κάποιον τρόπο -, διάλεξες μοναχός σου.

Αυτό συμβαίνει με τα προσωπεία. Την ενέργεια που ξοδεύουμε για να κρύψουμε την αλήθεια δεν μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να ζήσουμε τη ζωή μας – πόσο μάλλον για να ζήσουμε ευτυχείς. Αυτή η φθορά προκαλεί τη χρόνια ενόχληση του ανικανοποίητου και οδηγεί πάντα σε μια συμπεριφορά τοξική και αυτοκαταστροφική, που πολλές φορές παίρνει τη μορφή ασθένειας (σωματικής ή ψυχικής), η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με μια βίαιη έκρηξη, ακατανόητη για όλους.

Είναι πολύ δύσκολο – σχεδόν αδύνατον – να παραμείνουμε υγιείς όταν ζούμε “ανειλικρινώς”, κι αν αυτό ισχύει για το πνευματικό επίπεδο, ισχύει ακόμη περισσότερο για το ψυχικό. Η ψυχή μας ανοίγει, μας αποδέχεται και βρίσκει γιατρειά όταν κάνει πέρα, μια προς μια τις τεχνητές πόζες και τους ψεύτικους ρόλους.

Η σκλαβιά των άχρηστων γνώσεων

“Όταν είδα και πέρασαν όλα τα παιδιά των σχολείων, χιλιάδες Ελληνόπουλα μ’ άρεσαν, αλλά θυμήθηκα πως όλα αυτά τα παιδιά τα φορτώνουν με γνώσεις άχρηστες και δεν τ’ αφήνουν να φυτρώσουν όπως θέλουν, ζωντανά και ελεύθερα….

Την ελευθερία τους, τη ζωή τους, την καταπλακώνουν με ανωφέλευτα πράματα, τους ζαρώνουν το νού και τους γεμίζουν την ψυχή με μιαν αρρωστιάρικη ανησυχία και μ’ αυτή την ανησυχίαν έπειτα βγαίνουν και αντικρίζουν τον κόσμο και οι περισσότεροι σκύβουν και γίνονται σκλάβοι εκείνου που θα τους βοηθήσει, που θα τους υποστηρίξει.

Παντού γυρεύουν υποστήριξη, στηρίγματα, γιατί μέσα τους δεν τα βρίσκουν,
δεν ξέρουν να τα βρουν, δεν τους έμαθαν να τα βρίσκουν, ή, καλύτερα, τους ξέμαθαν να τα βρίσκουν.

Γιατί πολλά από τα παιδιά αυτά έχουν ζωή και πρωτοβουλία κι αυτοβουλία μέσα τους, αλλά το σχολείο και οι δάσκαλοι τους τα χάλασαν αυτά τα μοναδικά προτερήματα και τους έκαμαν ετερόφωτα και ετερόκινητα όντα.
Τι κρίμα!”

Ίων Δραγούμης

HERMANN HESSE: Πολλοί δεν γίνονται ποτέ άνθρωποι, παραμένοντας βατράχια, σαύρες, μυρμήγκια

Σήμερα, λιγότερο από κάθε άλλη φορά ξέρουμε τι είναι πραγματικά ένας ζωντανός άνθρωπος. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να εξοντώνουμε μαζικά τους ανθρώπους, που ο καθένας τους αποτελεί μια πολύτιμη και μοναδική προσπάθεια της φύσης. Αν δεν ήμασταν άνθρωποι, με ανεπανάληπτη προσωπικότητα, τότε θα αρκούσε μια σφαίρα να μας εξαφανίσει από τη γη, χωρίς να υπάρχει κανένα νόημα να διηγείται κανείς ιστορίες. Κάθε άνθρωπος δεν είναι απλώς ένα άτομο, αλλά κάτι το ανεπανάληπτο, το ιδιαίτερο πέρα για πέρα, το πάντοτε σπουδαίο και αξιοσημείωτο κέντρο, όπου διασταυρώνονται τα φαινόμενα του κόσμου, με έναν μοναδικό και ανεπανάληπτο χαρακτήρα. Γι’ αυτό ακριβώς η ιστορία του κάθε ανθρώπου είναι σπουδαία, αιώνια, θεία- γι’ αυτό ο κάθε άνθρωπος, όσο ζει και εκπληρώνει τη θέληση της φύσης, είναι άξιος θαυμασμού και προσοχής. Στον καθένα μορφοποιείται το πνεύμα, στον καθένα πάσχει η δημιουργία, στον καθένα σταυρώνεται κι ένας λυτρωτής.

Λίγοι ξέρουν σήμερα τι είναι ο άνθρωπος. Πολλοί όμως το νιώθουν και πεθαίνουν πιο εύκολα, όπως κι εγώ πιο εύκολα θα πεθάνω, στην ώρα μου, αφού τελειώσω την ιστορία αυτή.

Δεν μπορώ να ονομάσω τον εαυτό μου πολύξερο. Ήμουν ερευνητής και εξακολουθώ να είμαι, αλλά δεν ψάχνω την αλήθεια στα αστέρια και τα βιβλία- αρχίζω να αφουγκράζομαι το αίμα που κυλά μουρμουριστά μέσα στο σώμα μου. Η δική μου ιστορία δεν είναι ευχάριστη ούτε γλυκιά και αρμονική, όπως είναι οι κατασκευασμένες ιστορίες· φαίνεται να γεύεται το άλογο στοιχείο και τη σύγχυση, την τρέλα και το όνειρο, όπως είναι η ζωή όλων των ανθρώπων που δε θέλουν να πουν ψέματα.

Η ζωή του κάθε ανθρώπου είναι ένας δικός του δρόμος, η προσπάθεια για την εύρεση ενός δρόμου, η διαίσθηση πως κάπου υπάρχει ένα μονοπάτι. Κανένας άνθρωπος δεν μπόρεσε να γίνει αυτό που ήθελε ο ίδιος- όλοι προσπαθούν να γίνουν κάτι, άλλος στα τυφλά, άλλος στα φανερά, ο καθένας όπως μπορεί. Ο καθένας φέρει μαζί του ως το τέλος τα υπολείμματα από τη γέννησή του, τις μεμβράνες και το κέλυφος του αυγού ενός αρχέτυπου κόσμου. Πολλοί δε γίνονται ποτέ άνθρωποι, παραμένοντας βατράχια, σαύρες, μυρμήγκια. Άλλοι πάλι στο πάνω μέρος είναι άνθρωποι και στο κάτω είναι ψάρια. Αλλά ο καθένας είναι η πορεία της φύσης για τη μορφοποίηση του ανθρώπου. Σε όλους μας είναι κοινές οι ρίζες και οι μάνες- προερχόμαστε από την ίδια άβυσσο. Αλλά ο καθένας επιδιώκει τον δικό του σκοπό, βγαίνοντας μέσ’ από τα βάθη της με προσπάθεια και ορμή. Μπορούμε να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, αλλά ο καθένας ξέρει μόνος του να εξηγήσει τον εαυτό του.

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ, ΝΤΕΜΙΑΝ

Φυσικοί δημιούργησαν ύλη με αρνητική μάζα

Φυσικοί στις ΗΠΑ δημιούργησαν στο εργαστήριο μία ύλη με αρνητική μάζα, που κάνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που θα περίμενε κανείς από κάθε φυσικό αντικείμενο στον κόσμο: όταν της ασκείς μια δύναμη, αυτή δεν επιταχύνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, αλλά έρχεται προς τα πίσω, δηλαδή προς εσένα. Ή την ωθείς προς τα δεξιά και αυτή πάει προς τα αριστερά.

Αν και οι φυσικοί είχαν ενδείξεις του φαινομένου και στο παρελθόν, είναι η πρώτη φορά που πέραν κάθε αμφιβολίας δημιουργείται στο εργαστήριο αρνητική μάζα, που φαίνεται να παραβιάζει το δεύτερο νόμο κίνησης του Νεύτωνα.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή φυσικής Μάικλ Φορμπς του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό φυσικής «Physical Review Letters», δημιούργησαν τις συνθήκες για τη δημιουργία αρνητικής μάζας, ψύχοντας άτομα ρουβιδίου σε θερμοκρασία οριακά πάνω από το απόλυτο μηδέν (στους μείον 273,15 βαθμούς Κελσίου).

Σε αυτή την κατάσταση της ύλης, γνωστή ως συμπύκνωμα Bose-Einstein, τα επιμέρους σωματίδια κινούνται υπερβολικά αργά και, ακολουθώντας τις αρχές της κβαντομηχανικής, συμπεριφέρονται σαν κύματα παρά σαν σωματίδια. Επίσης συγχρονίζονται και κινούνται ως μια ενιαία οντότητα -στην ουσία σαν ένα σωματίδιο- με τη μορφή υπερ-ρευστού που δεν έχει απώλειες ενέργειας. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια λέιζερ, οι επιστήμονες πέτυχαν να κάνουν το ρουβίδιο να συμπεριφερθεί σαν να είχε αρνητική μάζα.

Θεωρητικά η μάζα μπορεί να είναι αρνητική, με την ίδια έννοια που ένα ηλεκτρικό φορτίο μπορεί να είναι θετικό ή αρνητικό. Όμως στον κόσμο που ξέρουμε, βλέπουμε μόνο αντικείμενα με θετική μάζα, που όταν τους ασκήσουμε μια δύναμη, π.χ., τα σπρώξουμε μακριά, αυτά θα επιταχύνουν προς την κατεύθυνση που τα ωθούμε.

Αλλά στο εργαστήριο, όπως αποδείχθηκε, είναι δυνατό να υλοποιηθεί το φαινόμενο ενός αντικειμένου με αρνητική μάζα. «Μόλις το ωθήσεις, αυτό επιταχύνει προς τα πίσω. Είναι σαν το ρουβίδιο να πέφτει πάνω σε ένα αόρατο τοίχο», δήλωσε ο Φορμπς.

Ένα μηχανικό ανατρέπει ό,τι ξέρουμε για την ύλη και επιχειρεί να ξαναγράψει τη Φυσική

Ένα ανατρεπτικό μηχανικό πρότυπο (μοντέλο), το οποίο, αν επαληθευτεί πλήρως, τότε θα πρέπει να ξαναγραφτούν πολλά βιβλία της Φυσικής παγκοσμίως.

Η επίλυση του μοντέλου που, όπως αναφέρεται στην τελευταία επιστημονική δημοσίευση του, είναι σε εξαιρετική συμφωνία με τα βιβλιογραφικά πειραματικά δεδομένα, δείχνει ότι οι θεμέλιοι λίθοι και η δομή της ύλης δεν είναι αυτοί που εδώ και δεκαετίες παρουσιάζει το λεγόμενο «Καθιερωμένο Πρότυπο» (Standard Model).

Το νέο μοντέλο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι μέχρι τώρα θεωρούμενες τέσσερις δυνάμεις της Φύσης είναι μόνο δύο, η Βαρύτητα και ο Ηλεκτρομαγνητισμός, καθώς η Ισχυρή και η Ασθενής Δύναμη ανάμεσα στα σωματίδια εξηγούνται από τη Βαρύτητα και την Σχετικότητα του Einstein, ο συνδυασμός των οποίων δημιουργεί την μάζα των συνθέτων σωματιδίων. Το πρότυπο αυτό λέγεται «Μοντέλο των Περιστρεφομένων Λεπτονίων» (Rotating Lepton Model ή RLM) και χρησιμοποιεί την μεθοδολογία του γνωστού μοντέλου Bohr για το υδρογόνο, με την Βαρύτητα ως κεντρομόλο δύναμη.

Χρησιμοποιούν το νέο μοντέλο για τον υπολογισμό των μαζών 15 συνθέτων σωματιδίων (πρωτονίων, νετρονίων, άλλων αδρονίων αλλά και μποζονίων) και επιτυγχάνουν εκπληκτική συμφωνία (με ακρίβεια 1%) με τις πειραματικές τιμές, χωρίς καμία άγνωστη παράμετρο.

Επίσης δείχνουν ότι η ύλη αποτελείται από πέντε θεμελιώδη (Δημοκρίτεια, δηλαδή άτμητα) σωματίδια: τρία νετρίνα, το ηλεκτρόνιο και το ποζιτρόνιο (σωματίδιο αντιύλης με αντίθετο ηλεκτρικό φορτίο από το ηλεκτρόνιο). Τα κουάρκς, που αναγνωρίζει το «Καθιερωμένο Πρότυπο» ως θεμελιώδη σωματίδια, είναι στην πραγματικότητα, σύμφωνα με το νέο μοντέλο, ταχύτατα νετρίνα που κινούνται σε κυκλικές τροχιές με ταχύτητα πολύ κοντά στην ταχύτητα του φωτός.

Οι μεγάλες ταχύτητες των νετρίνων δημιουργούν, σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, μεγάλη αδρανειακή και βαρυτική μάζα, ούτως ώστε δημιουργείται η μάζα των αδρονίων, όπως είναι τα πρωτόνια και τα νετρόνια.

Από το νέο μοντέλο RLM συνεπάγεται ότι η Ισχυρή Δύναμη είναι απλώς η βαρυτική έλξη μεταξύ των σωματιδίων αυτών, που κινούνται περίπου με την ταχύτητα του φωτός. Δηλαδή η Ισχυρή Δύναμη είναι Σχετικιστική Βαρύτητα μεταξύ νετρίνων, ενώ η Ασθενής Δύναμη είναι Σχετικιστική Βαρύτητα μεταξύ νετρίνων και ηλεκτρονίων ή ποζιτρονίων.

Η νέα θεώρηση  διαφέρει ουσιωδώς από το καθιερωμένο πρότυπο στο ότι, βασιζόμενοι μόνο σε θεμελιώδεις νόμους της Φυσικής, αποδεικνύουμε ότι η δύναμη που συγκρατεί τα συστατικά των πυρήνων, είναι βαρυτικής φύσεως.

Δηλαδή περιγράφεται από ένα απλό συνδυασμό του βαρυτικού Νόμου του Νεύτωνα και της βασικής εξίσωσης της Ειδικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν, χωρίς να χρειάζεται επίκληση της Ισχυρής Δύναμης. Μια άλλη διαφορά είναι ότι στο προτεινόμενο μοντέλο δεν χρειάζεται να θυσιάσουμε την αιτιοκρατία των φυσικών νόμων της κίνησης, αλλά απλώς να τη συνδυάσουμε με τoν κυματοσωματιδιακό δυισμό της ύλης, όπως έκανε ο Μπορ με το παγκοσμίως γνωστό μοντέλο του υδρογόνου.

Το «Μοντέλο των Περιστρεφομένων Λεπτονίων» (RLM) χρησιμοποιεί την μεθοδολογία του μοντέλου Bohr για το υδρογόνο. 'Αρα δεν δημιουργήσαμε κάποια νέα θεωρία, απλώς συνδυάσαμε ως μηχανικοί και φυσικοχημικοί τους γνωστούς νόμους της βαρύτητας του Νεύτωνα, της ειδικής σχετικότητας του Αϊνστάιν και την εξίσωση του De Broglie, που υπήρξε η βάση της κβαντομηχανικής.

Τα σύνθετα σωματίδια που αρχικά θέλουμε να περιγράψουμε, είναι το νετρόνιο και το πρωτόνιο, που εμπεριέχει και ένα ποζιτρόνιο. Η εικόνα που δημιουργούμε, είναι ότι καθένα αποτελείται από μία τριάδα περιστρεφομένων σωματιδίων, τα οποία διατηρούνται στην κυκλική τροχιά τους από την αμοιβαία βαρυτική τους έλξη.

Τα σωματίδια αυτά αποδεικνύουμε ότι είναι απλώς ταχέως περιστρεφόμενα νετρίνα με ταχύτητα πολύ κοντά στην ταχύτητα του φωτός, έτσι που, σύμφωνα με την ειδική Σχετικότητα του Αϊνστάιν, η μάζα τους αυξάνεται πολύ και φθάνει το ένα τρίτο της μάζας του πρωτονίου ή νετρονίου. Άρα τα κουάρκς του καθιερωμένου προτύπου είναι απλώς ταχέα -σχετικιστικά- νετρίνα.

Τέλος, το RLM αποδεικνύει ότι από τα 16 «θεμελιακά» σωματίδια του καθιερωμένου προτύπου, μόνο τα πέντε -ποζιτρόνια, ηλεκτρόνια και τα τρία νετρίνα- είναι θεμελιώδη με την Δημοκρίτεια έννοια σωματίδια, ενώ τα υπόλοιπα αποτελούν συνδυασμούς αυτών των πέντε ή δεν υπάρχουν, όπως π.χ. το γκλουόνιο.

Ο Ειρηνικός γίνεται τόσο όξινος, που διαλύεται το κέλυφος των καβουριών

Ο Ειρηνικός Ωκεανός γίνεται πιο όξινος και τα καβούρια που ζουν στις παράκτιες περιοχές ήδη βιώνουν τις συνέπειες.

Εξαιτίας των χαμηλότερων επίπεδα pH στον οικότοπο του καβουριού στον Ειρηνικό Ωκεανό, τμήματα του κελύφους του λιώνουν, ενώ προκαλείται ζημιά στα αισθητήρια όργανά του, σύμφωνα με νέα μελέτη. Αν και τα αποτελέσματα αυτά δεν ήταν απρόσμενα, οι ερευνητές λένε ότι η ζημιά στα καβούρια είναι πρόωρη. Η οξύτητα δεν προβλεπόταν να τα βλάψει τόσο γρήγορα.

«Αν τα καβούρια επηρεάζονται ήδη, πρέπει να πραγματικά να βεβαιωθούμε ότι δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή στα διάφορα στοιχεία της τροφικής αλυσίδας προτού να είναι πολύ αργά», επεσήμανε η επικεφαλής της έρευνας, Νίνα Μπένταρσεκ, επιστήμονας του Southern California Coastal Water Research Project.

Ο ωκεανός γίνεται πιο όξινος απορροφώντας περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, κάτι που ρίχνει το επίπεδο του pH στο νερό. Αυτό το φαινόμενο αλλάζει τις ακτές, αυξάνει τη θερμοκρασία της θάλασσας και την αλμυρότητα.

Το φαινόμενο δεν επηρεάζει μόνο τα καβούρια αλλά και στρείδια, αχιβάδες, πλαγκτόν. Όλα τους βασίζονται στα ίδια ανθρακικά ιόντα για να «χτίσουν» πιο δυνατό κέλυφος, όστρακο ή περίβλημα. Και βέβαια επηρεάζονται οι τοπικές οικονομίες. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο, πρέπει να μειωθεί το συνολικό αποτύπωμα άνθρακα, για να μειωθεί το διοξείδιο του άνθρακα που απορροφά η θάλασσα.

Νέα στοιχεία για την συστροφή του χωροχρόνου κατά την κίνηση δύο άστρων

Μια διεθνής ομάδα αστροφυσικών με επικεφαλής τον Αυστραλό Καθηγητή Matthew Bailes έδειξε συναρπαστικά νέα στοιχεία για την «συστροφή του πλαισίου αναφοράς» – δηλαδή πώς η περιστροφή ενός ουράνιου σώματος συστρέφει (παρασέρνει) τον χώρο και τον χρόνο γύρω του – μετά την παρακολούθηση της τροχιάς ενός εξωτικού αστρικού ζεύγους για σχεδόν δύο δεκαετίες. Τα δεδομένα, τα οποία αποτελούν περαιτέρω στοιχεία για τη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν, δημοσιεύονται στο περιοδικό Science.

 

Καλλιτεχνική απεικόνιση ενός άστρου νετρονίων που περιστρέφεται ταχύτατα και ενός λευκού νάνου που σύρει το ιστό του χωροχρόνου γύρω από την τροχιά του.

 

Πάνω από έναν αιώνα πριν, ο Albert Einstein δημοσίευσε την θεωρία της Γενικής Σχετικότητας – ότι η δύναμη της βαρύτητας προκύπτει από την καμπυλότητα του χώρου και του χρόνου και ότι αντικείμενα, όπως ο Ήλιος και η Γη, αλλάζουν αυτή τη γεωμετρία. Οι πρόοδοι στην τεχνολογία έχουν οδηγήσει σε μια πλημμύρα πρόσφατης (βραβευμένης και με Νόμπελ) επιστήμης από φαινόμενα που βρίσκονται πολύ μακριά μας και που συνδέονται με τη Γενική Σχετικότητα. Η ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων ανακοινώθηκε το 2016. Επίσης, η πρώτη εικόνα της σκιάς μιας μαύρης τρύπας όπως και τα αστέρια γύρω από την υπερβαρέα μαύρη τρύπα στο κέντρο του ίδιου του Γαλαξία μας δημοσιεύθηκαν μόλις πέρυσι.

 

Σχεδόν 20 χρόνια πριν, μια ομάδα με επικεφαλής τον Καθηγητή Baile του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Swinburne, ξεκίνησε να παρατηρεί δύο άστρα που περιστρέφονταν το ένα γύρω από το άλλο με εκπληκτική ταχύτητα, με το ραδιο-τηλεσκόπιο των 64 μέτρων CSIRO Parkes. Το ένα είναι ένας λευκός νάνος, στο μέγεθος της γης, αλλά 300.000 φορές της πυκνότητας του. Το άλλο είναι ένα αστέρι νετρονίων το οποίο, αν και έχει διάμετρο μόνο 20 χιλιομέτρων, έχει περίπου 100 δισεκατομμύρια φορές πυκνότητα μεγαλύτερη από την πυκνότητα της Γης. Το σύστημα, το οποίο ανακαλύφθηκε στο Παρκς, είναι ένα σύστημα που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον από σχετικιστικής άποψης, με το όνομα “PSR J1141-6545”.

 

Πριν το άστρο εκραγεί και γίνει αστέρας νετρονίων, πριν από ένα εκατομμύριο περίπου χρόνια, άρχισε να διογκώνεται, αποβάλλοντας τον εξώτερο πυρήνα του, που έπεσε στον κοντινό λευκό νάνο. Αυτό το υλικό έκανε τον λευκό νάνο να περιστρέφεται όλο και ταχύτερα, μέχρι που η ημέρα του έφτασε να μετράται σε λεπτά.

 

Το 1918 (τρία χρόνια αφότου ο Αϊνστάιν δημοσίευσε την θεωρία του), οι Αυστριακοί μαθηματικοί Josef Lense και Hans Thirring συνειδητοποίησαν πως, αν ο Αϊνστάιν είχε δίκιο, όλα τα περιστρεφόμενα αντικείμενα θα έπρεπε να «παρασέρνουν» τον ίδιο τον χωροχρόνο γύρω μαζί τους. Σε επίπεδο καθημερινότητας, όπως της Γης, αυτό το φαινόμενο είναι μικροσκοπικό και δεν εντοπίζεται. Νωρίτερα μέσα στον αιώνα τα πρώτα πειραματικά δεδομένα από αυτό το φαινόμενο προέκυψαν χάρη σε γυροσκόπια (όπως το Gravity Probe B) σε τροχιά γύρω από τη Γη, των οποίων ο προσανατολισμός μπορούσε να συστραφεί προς την κατεύθυνση της γήινης περιστροφής. Ένας ταχύτατα περιστρεφόμενος λευκός νάνος, όπως αυτός στο συγκεκριμένο σύστημα  PSR J1141-6545, παρασύρει τον χωροχρόνο ασύλληπτα ισχυρότερα ή 100 εκατομμύρια φορές  περισσότερο από τη Γη.

 

Ένας πάλσαρ σε τροχιά γύρω από έναν τέτοιο λευκό νάνο παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία να εξερευνήσει τη θεωρία του Αϊνστάιν σε ένα νέο εξαιρετικά σχετικιστικό καθεστώς. 

 

Ο επικεφαλής συγγραφέας της παρούσας μελέτης, Δρ. Vivek Venkatraman Krishnan (από το Ινστιτούτο Αστρονομίας του Max Planck-MPIfR), ανέλαβε το αδιαμφισβήτητο καθήκον να αποκρυπτογραφήσει  όλα τα ανταγωνιστικά σχετικιστικά αποτελέσματα στο πλαίσιο του διδακτορικού του προγράμματος, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Swinburne. Παρατήρησε ότι αν δεν έβαζε στο παιχνίδι μια σταδιακή αλλαγή στον προσανατολισμό του επιπέδου της τροχιάς, η Γενική Σχετικότητα δεν είχε νόημα. 

 

Ο Δρ Paulo Friere του MPIfR συνειδητοποίησε ότι η συστροφή ολόκληρης της τροχιάς θα μπορούσε να εξηγήσει την κλίση της τροχιάς, ενώ η ομάδα του Matthew Bailes παρουσιάζει συναρπαστικά αποδεικτικά στοιχεία για να το υποστηρίξει στο άρθρο του περιοδικού Science – δείχνοντας έτσι ότι η Γενική Σχετικότητα είναι ζωντανή και σωστή, παρουσιάζοντας μία ακόμη από τις πολλές της προβλέψεις.

 

Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα ευχάριστο για τα μέλη της ομάδας Bailes που με το Parkes 64m από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 χαρτογραφούσαν  υπομονετικά την τροχιά των 2 άστρων με απώτερο στόχο τη μελέτη του σύμπαντος του Αϊνστάιν. “Αυτό καθιστά όλες τις νύχτες και τα πρωινά που δουλεύαμε ότι άξιζαν τον κόπο,” είπε ο Bhat.

 

Σχολιασμός εμπειρογνωμόνων:

 

Ο κύριος συγγραφέας Vivek Venkatraman Krishnan, Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας του Max Planck (MPIfR) λέει: «Αρχικά, το αστρικό ζευγάρι φαινόταν να εμφανίζει πολλά από τα κλασικά αποτελέσματα που προέβλεπε η θεωρία του Αϊνστάιν και στη συνέχεια παρατηρήσαμε μια σταδιακή αλλαγή στον προσανατολισμό του επιπέδου της τροχιάς τους.”

 

“Τα πάλσαρ είναι κοσμικά ρολόγια και η υψηλή σταθερότητα περιστροφής τους σημαίνει ότι οποιαδήποτε απόκλιση από τον αναμενόμενο χρόνο άφιξης των παλμών τους πιθανότατα οφείλεται στην κίνηση του πάλσαρ ή στα ηλεκτρόνια και τα μαγνητικά πεδία που συναντούν οι παλμοί. Χρησιμοποιήστε τα ατομικά ρολόγια στα ραδιοτηλεσκόπια για να υπολογίσετε τον χρόνο άφιξης των παλμών από το πάλσαρ με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Η κίνηση του πάλσαρ στην τροχιά του διαμορφώνει και τον χρόνο άφιξης, επιτρέποντας έτσι τη μέτρησή του.

 

Ο Δρ. Paulo Freire αναφέρει: “Θεωρήσαμε ότι αυτό μπορεί να οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στη λεγόμενη “συστροφή του πλαισίου αναφοράς “που όλα όσα συμβαίνουν υπόκεινται στην παρουσία ενός περιστρεφόμενου σώματος όπως προέβλεπαν οι αυστριακοί μαθηματικοί Lense και Thirring το 1918.”

 

Ο καθηγητής Thomas Tauris, Πανεπιστήμιο Aarhus: «Σε ένα αστρικό ζευγάρι, το πρώτο αστέρι που καταρρέει συχνά περιστρέφεται γρήγορα λόγω της μεταγενέστερης μεταφοράς μάζας από τον συνοδό του αστέρα.»  Οι προσομοιώσεις του Tauris βοήθησαν στην ποσοτικοποίηση του μεγέθους του σπιν του λευκού νάνου. Σε αυτό το σύστημα όλη η τροχιά παρασύρεται γύρω από το σπιν του λευκού νάνου, το οποίο δεν έχει ευθυγραμμιστεί με την τροχιά.”

 

Ο Dr. Norbert Wex, Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας του Max Planck (MPIfR), δήλωσε: “Μία από τις πρώτες πειραματικές επιβεβαιώσεις της συστροφής του πλαισίου αναφοράς χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα γυροσκόπια πάνω σε δορυφόρους, σε τροχιά γύρω από τη Γη, αλλά στο σύστημά μας τα αποτελέσματα είναι 100 εκατομμύρια φορές ισχυρότερα.

 

Willem van Straten (AUT): “Αφού αποκλείσαμε μια σειρά πιθανών πειραματικών σφαλμάτων, αρχίσαμε να υποψιαζόμαστε ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ του λευκού νάνου και του άστρου νετρονίου δεν ήταν τόσο απλή όσο είχε υποτεθεί μέχρι σήμερα.”

 

Τα γυροσκόπια του δορυφόρου Gravity Probe B (από την δεκαετία του 2000) έχουν ελέγξει δύο φαινόμενα που προβλέφτηκαν από τη θεωρία του Αϊνστάιν. Αν υπήρχε κάποια απόκλιση από τους νόμους της Γενικής Σχετικότητας το γεγονός αυτό θα είχε εκτεταμένες επιπτώσεις στην κατανόηση που έχουμε για τη δομή του Σύμπαντος.

 

Το πρώτο πείραμα ήταν και το πιο δύσκολο ενώ το δεύτερο (το γεωδαιτικό φαινόμενο) ήταν σχετικά το πιο εύκολο.

 

1. Η συστροφή του πλαισίου αναφοράς του χωρόχρονου λόγω περιστροφής της Γης –  Ένα περιστρεφόμενο ογκώδες σώμα (σαν τη Γη) συστρέφει  το χώρο και το χρόνο γύρω του.   Ένα γυροσκόπιο που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Γη δέχεται μια εξαιρετικά μικρή δύναμη, ακριβώς λόγω αυτού της συστροφής, που τείνει να του προκαλέσει μια κλίση από το επίπεδο της τροχιάς του, εξαιτίας του γεγονότος ότι η Γη παρασύρει μαζί της τον χωροχρόνο. Η δύναμη αυτή ονομάζεται βαρυτομαγνητική (gravitomagnetism) και ήταν το πρώτο πείραμα, που έγινε στο σκάφος GP-B. Ήταν ικανό να αισθανθεί αυτή την επίδραση της συστροφής του χωρόχρονου με μια ακρίβεια 1%.   Η Γενική Σχετικότητα προβλέπει ότι η συστροφή του χωροχρόνου γύρω από τη Γη είναι 0.039 δευτερόλεπτα ή 0.000011 μοίρες.

 

2. Γεωδαιτικό φαινόμενο – Σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, ο χώρος και ο χρόνος όταν βρίσκονται κοντά σε ένα ογκώδες σώμα είναι στρεβλωμένοι. Σε ένα γυροσκόπιο, που βρίσκεται σε τροχιά κοντά στη Γη, αυτή η στρέβλωση (λόγω της μάζας της Γης) το οδηγεί σε μια κλίση του άξονα περιστροφής του γυροσκοπίου στο επίπεδο της τροχιάς. Αυτό το φαινόμενο προβλέπεται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας να είναι 150 φορές μεγαλύτερη από την συστροφή του πλαισίουν αναφοράς. Το γεωδαιτικό φαινόμενο μετρήθηκε για πρώτη φορά το 1988 και προβλέπει ότι η γήινη μάζα αφήνει ένα κοίλωμα στον χωροχρόνο, που θα πρέπει να προκαλεί μια κλίση σε κάθε γυροσκόπιο κατά 0.0018 μοίρες, ή 6.606 δευτερόλεπτα, κατά τη διάρκεια ενός έτους. Το διαστημικό σκάφος GP-B μέτρησε αυτήν την επίδραση με ακρίβεια 1 προς 10.000.

 

Τι είναι ο μετα-νεωτερικός ολοκληρωτισμός;

Όταν το προ-νεωτερικό γερνάει, το μετα-νεωτερικό καταρρέει

§1

Αφότου ο Lyotard μίλησε για μετα-νεωτερική κατάσταση και συνετέλεσε, ώστε να διαδοθεί ευρέως η έννοια της μετα-νεωτερικότητας, αρκετές σύγχρονες φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές ερμηνείες εστιάζονται λιγότερο στην ανάγκη ανάδυσης ενός νέου κοινωνικού συστήματος και περισσότερο σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις, που εν μέρει ή εν πολλοίς τις υπαγορεύει η ίδια η πληροφορική δομή της κοινωνίας δυτικού τύπου. Στο πλαίσιο τέτοιων πιθανών μεταρρυθμίσεων, συνήθως γίνεται μετατόπιση των πολιτικών ιδεολογιών, σχεδιασμών ή πρακτικών από ένα σύστημα παραγωγής υλικών αγαθών με αντίστοιχη άνοδο του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων σε ένα σύστημα οργάνωσης της πληροφορίας ως παρα-πληροφορίας: δηλαδή συστηματικής και συστημικής παραπληροφόρησης. Αυτή ωστόσο η μετατόπιση έχει και την «επιστημονική» της δικαιολόγηση, που εκπορεύεται συνήθως από συστημικούς «διανοούμενους» μειωμένης πνευματικότητας, αλλά απύθμενης αερολογίας (Χάιντεγκερ). Μια ανεξέλεγκτη ανεπιστημονική σκοπιμότητα ετούτης της αερολογίας εισδύει κάθε φορά στις μάζες και τις συσκοτίζει –ή ακόμη και στην ίδια τη σοβαρή επιστημονική αναζήτηση και [δύναται να] την αποπροσανατολίζει– με τη γενική μορφή επιστημολογικών εγχειρημάτων. Σε τούτα τα εγχειρήματα ανήκουν κατά περιόδους οι «μεγάλες αφηγήσεις» για οικονομικούς σχεδιασμούς, για φιλοσοφικές, κοινωνιολογικές, ιστορικές και άλλες «επ-εξηγήσεις» ή για πολιτικά προτάγματα «σωτήριας» εθνικής ευθύνης.

§2

Η σύγχυση από τέτοιες «μεγάλες αφηγήσεις» εκφράζεται, κατά κανόνα, με την [ή στην] αδυναμία να αντιλαμβανόμαστε πως μας έχει παγιδεύσει ένας κόσμος συμβάντων, τον οποίο αδυνατούμε να ελέγξουμε. Με όρους του Μαρξ ένας τέτοιος κόσμος εμφανίζεται μέσα στην ιστορία ως ένας κόσμος από ασυνέχειες και μπορεί να ελεγχθεί μέσα από γενικές αρχές. Ο χαρακτήρας της ασυνέχειας όμως δεν είναι πάντοτε ο ίδιος. Άλλη ήταν, για παράδειγμα, η ασυνέχεια/οι ασυνέχειες κατά τη φάση μετάβασης από τη φεουδαρχική στην αστική κοινωνία, άλλη ή άλλες στη μετα-νεωτερική ή μετα-καπιταλιστική εποχή. Το ζητούμενο στους μετα-νεωτερικούς ή μετα-μοντέρνους καιρούς δεν είναι η παραγνώριση ή επικάλυψη του ως άνω κόσμου συμβάντων με επιτηδεύσεις γενικών κατευθύνσεων ή επιστημολογικών-συστημικών θεμελιώσεων, αλλά η αποκάλυψη του εκάστοτε συγκαλυπτόμενου ή συγκαλυμμένου. Αποκάλυψη δεν σημαίνει μια επί πλέον μεταφυσική θεώρηση, έστω και με υλιστικούς όρους, αλλά, πριν απ’ όλα, διάγνωση του παρόντος. Τι συμβαίνει, ανάμεσα στα άλλα, στο παρόν; Σε επίπεδο πολιτικού συστήματος, η μαζική δημοκρατία ολοκληρώνεται με ολοκληρωτικές, κατά το μάλλον ή ήττον, μεθόδους και πρακτικές. Σε επίπεδο οικονομίας, ο εν λόγω ολοκληρωτικός χαρακτήρας εκδηλώνεται ως ολοκληρωτική «κατάληψη», ήτοι εξάρτηση, της παραγωγής από άψυχες δυνάμεις, που πλανιούνται ως φάντασμα πάνω από τις ζωντανές δυνάμεις: ολοκληρωτική εμπορευματοποίηση της παραγωγής και της μισθωτής εργασίας· ολοκληρωτικός «εξορθολογισμός» με τη μορφή του γραφειοκρατικού συγκεντρωτισμού και με μια ένοχη αξιοποίηση της τεχνολογίας.

§3

Αυτός ο ολοκληρωτικός «εξορθολογισμός» διέπεται από αξεδιάλυτες αντιφάσεις: θεωρητικά υποτίθεται πως ως «εξορθολογισμός» πλημμυρίζει την ανθρώπινη κοινωνία με βεβαιότητα ή με μια βέβαιη γνώση, με εμπιστοσύνη και αξιοπιστία· πρακτικά όμως την οδηγεί σε κατάρρευση μέσα στα [ή μέσα από τα] κύματα της επίγνωσης πως καμιά γνώση δεν είναι βέβαιη, πως ό,τι θεμελιωτικό –επιστημονικά ή φιλοσοφικά– προϋπήρξε, αποδεικνύεται αναξιόπιστο. Το μετα-νεωτερικής υφής ξερίζωμα του συγκεκριμένου θεμελιωτισμού συμπορεύεται με το ιδεολόγημα περί «τέλους της ιστορίας». Τούτο υποδηλώνει πως η νεωτερικότητα, ήγουν μετα-νεωτερικότητα, ενσωματώνει κάθε τοπικότητα σε έναν επεκτατικό μετασχηματισμό του χώρου, που φέρει το όνομα παγκοσμιοποίηση. Η τελευταία δεν είναι πια ένα λεκτικό σχήμα, αλλά η προμελετημένα βίαιη επικράτηση παγκόσμιων κοινωνικών σχέσεων, όπου κάθε τοπική σχέση, ως συμβάν, χάνει την αυτονομία της και καθορίζεται από άλλα συμβάντα των πιο απόμακρων τοπικοτήτων. Κάτι τέτοιο συμβαίνει κατά κόρον στην Ελλαδική κοινωνία, ώστε ανθρώπους και πράγματα, όλους και όλα να τα κυβερνά μια οντολογική αβεβαιότητα. Και το σύστημα του έθνους-κράτους; Αποδείχτηκε πολύ μικρό και ανίσχυρο για υπεράσπιση του εαυτού του, πολύ κραταιό όμως για να επιδαψιλεύει στους κρατικούς-εξουσιαστικούς μοχλούς της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας αβρότητες και τελετουργικές ευγένειες εκδούλευσης. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να κατανοείται καλύτερα ο μαρασμός της νεοελληνικής πραγματικότητας. Οποιαδήποτε άλλη ιδεολογική επιχρύσωση ή παρηγορητική ανορθολογικότητα επιβεβαιώνει αυτό τον μαρασμό, καθώς δεν αντιστέκεται στη ραγδαία αύξηση της ολοκληρωτικής εξουσίας.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1369b-1370b)

[XI] Ὑποκείσθω δὴ ἡμῖν εἶναι τὴν ἡδονὴν κίνησίν τινα τῆς ψυχῆς καὶ κατάστασιν ἀθρόαν καὶ αἰσθητὴν εἰς τὴν ὑπάρχουσαν φύσιν, λύπην δὲ τοὐναντίον. εἰ δ᾽ ἐστὶν ἡδονὴ τὸ

[1370a] τοιοῦτον, δῆλον ὅτι καὶ ἡδύ ἐστι τὸ ποιητικὸν τῆς εἰρημένης διαθέσεως, τὸ δὲ φθαρτικὸν ἢ τῆς ἐναντίας καταστάσεως ποιητικὸν λυπηρόν. ἀνάγκη οὖν ἡδὺ εἶναι τό τε εἰς τὸ κατὰ φύσιν ἰέναι ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, καὶ μάλιστα ὅταν ἀπειληφότα ᾖ τὴν ἑαυτῶν φύσιν τὰ κατ᾽ αὐτὴν γιγνόμενα, καὶ τὰ ἔθη· καὶ γὰρ τὸ εἰθισμένον ὥσπερ πεφυκὸς ἤδη γίγνεται· ὅμοιον γάρ τι τὸ ἔθος τῇ φύσει· ἐγγὺς γὰρ καὶ τὸ πολλάκις τῷ ἀεί, ἔστιν δ᾽ ἡ μὲν φύσις τοῦ ἀεί, τὸ δὲ ἔθος τοῦ πολλάκις. καὶ τὸ μὴ βίαιον· παρὰ φύσιν γὰρ ἡ βία, διὸ τὸ ἀναγκαῖον λυπηρόν, καὶ ὀρθῶς εἴρηται

πᾶν γὰρ ἀναγκαῖον πρᾶγμ᾽ ἀνιαρὸν ἔφυ·

τὰς δ᾽ ἐπιμελείας καὶ τὰς σπουδὰς καὶ τὰς συντονίας λυπηράς· ἀναγκαῖα γὰρ καὶ βίαια ταῦτα, ἐὰν μὴ ἐθισθῶσιν· οὕτω δὲ τὸ ἔθος ποιεῖ ἡδύ. τὰ δ᾽ ἐναντία ἡδέα· διὸ αἱ ῥαθυμίαι καὶ αἱ ἀπονίαι καὶ αἱ ἀμέλειαι καὶ αἱ παιδιαὶ καὶ αἱ ἀναπαύσεις καὶ ὁ ὕπνος τῶν ἡδέων· οὐδὲν γὰρ πρὸς ἀνάγκην τούτων. καὶ οὗ ἂν ἡ ἐπιθυμία ἐνῇ, ἅπαν ἡδύ· ἡ γὰρ ἐπιθυμία τοῦ ἡδέος ἐστὶν ὄρεξις. τῶν δὲ ἐπιθυμιῶν αἱ μὲν ἄλογοί εἰσιν αἱ δὲ μετὰ λόγου. λέγω δὲ ἀλόγους ὅσας μὴ ἐκ τοῦ ὑπολαμβάνειν ἐπιθυμοῦσιν (εἰσὶν δὲ τοιαῦται ὅσαι εἶναι λέγονται φύσει, ὥσπερ αἱ διὰ τοῦ σώματος ὑπάρχουσαι, οἷον ἡ τροφῆς δίψα καὶ πεῖνα, καὶ καθ᾽ ἕκαστον εἶδος τροφῆς εἶδος ἐπιθυμίας, καὶ αἱ περὶ τὰ γευστὰ καὶ ἀφροδίσια καὶ ὅλως τὰ ἁπτά, καὶ περὶ ὀσμὴν [εὐωδίας] καὶ ἀκοὴν καὶ ὄψιν), μετὰ λόγου δὲ ὅσας ἐκ τοῦ πεισθῆναι ἐπιθυμοῦσιν· πολλὰ γὰρ καὶ θεάσασθαι καὶ κτήσασθαι ἐπιθυμοῦσιν ἀκούσαντες καὶ πεισθέντες. ἐπεὶ δ᾽ ἐστὶν τὸ ἥδεσθαι ἐν τῷ αἰσθάνεσθαί τινος πάθους, ἡ δὲ φαντασία ἐστὶν αἴσθησίς τις ἀσθενής, ἀεὶ ἐν τῷ μεμνημένῳ καὶ τῷ ἐλπίζοντι ἀκολουθοῖ ἂν φαντασία τις οὗ μέμνηται ἢ ἐλπίζει· εἰ δὲ τοῦτο, δῆλον ὅτι καὶ ἡδοναὶ ἅμα μεμνημένοις καὶ ἐλπίζουσιν, ἐπείπερ καὶ αἴσθησις· ὥστ᾽ ἀνάγκη πάντα τὰ ἡδέα ἢ ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι εἶναι παρόντα ἢ ἐν τῷ μεμνῆσθαι γεγενημένα ἢ ἐν τῷ ἐλπίζειν μέλλοντα· αἰσθάνονται μὲν γὰρ τὰ παρόντα, μέμνηνται δὲ τὰ γεγενημένα, ἐλπίζουσι δὲ τὰ μέλλοντα. τὰ

[1370b] μὲν οὖν μνημονευτὰ ἡδέα ἐστὶν οὐ μόνον ὅσα ἐν τῷ παρόντι, ὅτε παρῆν, ἡδέα ἦν, ἀλλ᾽ ἔνια καὶ οὐχ ἡδέα, ἂν ᾖ ὕστερον καλὸν καὶ ἀγαθὸν τὸ μετὰ τοῦτο· ὅθεν καὶ τοῦτ᾽ εἴρηται,

ἀλλ᾽ ἡδύ τοι σωθέντα μεμνῆσθαι πόνων,
καὶ
μετὰ γάρ τε καὶ ἄλγεσι τέρπεται ἀνὴρ
μνημένος ὅστις πολλὰ πάθῃ καὶ πολλὰ ἐόργῃ·

τούτου δ᾽ αἴτιον ὅτι ἡδὺ καὶ τὸ μὴ ἔχειν κακόν· τὰ δ᾽ ἐν ἐλπίδι ὅσα παρόντα ἢ εὐφραίνειν ἢ ὠφελεῖν φαίνεται μεγάλα, καὶ ἄνευ λύπης ὠφελεῖν. ὅλως δὲ ὅσα παρόντα εὐφραίνει, καὶ ἐλπίζοντας καὶ μεμνημένους ὡς ἐπὶ τὸ πολύ· διὸ καὶ τὸ ὀργίζεσθαι ἡδύ, ὥσπερ καὶ Ὅμηρος ἐποίησε περὶ τοῦ θυμοῦ
ὅς τε πολὺ γλυκίων μέλιτος καταλειβομένοιο·

οὐθεὶς γὰρ ὀργίζεται τῷ ἀδυνάτῳ φαινομένῳ τιμωρίας τυχεῖν, τοῖς δὲ πολὺ ὑπὲρ αὑτοὺς τῇ δυνάμει ἢ οὐκ ὀργίζονται ἢ ἧττον. καὶ ἐν ταῖς πλείσταις ἐπιθυμίαις ἀκολουθεῖ τις ἡδονή· ἢ γὰρ μεμνημένοι ὡς ἔτυχον ἢ ἐλπίζοντες ὡς τεύξονται χαίρουσίν τινα ἡδονήν, οἷον οἵ τ᾽ ἐν τοῖς πυρετοῖς ἐχόμενοι ταῖς δίψαις καὶ μεμνημένοι ὡς ἔπιον καὶ ἐλπίζοντες πιεῖσθαι χαίρουσιν, καὶ οἱ ἐρῶντες καὶ διαλεγόμενοι καὶ γράφοντες καὶ ποιοῦντές τι ἀεὶ περὶ τοῦ ἐρωμένου χαίρουσιν· ἐν ἅπασι γὰρ τοῖς τοιούτοις μεμνημένοι οἷον αἰσθάνεσθαι οἴονται τοῦ ἐρωμένου. καὶ ἀρχὴ δὲ τοῦ ἔρωτος αὕτη γίγνεται πᾶσιν, ὅταν μὴ μόνον παρόντος χαίρωσιν ἀλλὰ καὶ ἀπόντος μεμνημένοις [ἐρῶσιν] λύπη προσγένηται τῷ μὴ παρεῖναι, καὶ ἐν πένθεσι καὶ θρήνοις ὡσαύτως ἐπιγίγνεταί τις ἡδονή· ἡ μὲν γὰρ λύπη ἐπὶ τῷ μὴ ὑπάρχειν, ἡδονὴ δ᾽ ἐν τῷ μεμνῆσθαι καὶ ὁρᾶν πως ἐκεῖνον καὶ ἃ ἔπραττεν καὶ οἷος ἦν· διὸ καὶ τοῦτ᾽ εἰκότως εἴρηται

ὧς φάτο, τοῖσι δὲ πᾶσιν ὑφ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο.

***
[11] Ας πάρουμε λοιπόν ως δεδομένο ότι η ηδονή είναι μια ορισμένη κίνηση της ψυχής και μια επάνοδός της, συνολική και αισθητή, στη φυσική της κατάσταση — το αντίθετό της είναι η λύπη. Αν είναι κάτι

[1370a] τέτοιο η ηδονή, τότε είναι φανερό ότι ευχάριστο (ηδύ) είναι ό,τι παράγει τη διάθεση που είπαμε· ό,τι την καταστρέφει ή παράγει την αντίθετη διάθεση είναι λυπηρό. Υποχρεωτικά λοιπόν κάθε κίνηση προς τη φυσική κατάσταση είναι γενικά ευχάριστο πράγμα, ιδίως όταν αυτά που γίνονται σε συμφωνία προς τη φύση φτάνουν να αποκτήσουν την πραγματική δική τους φύση. Ευχάριστα είναι επίσης όσα γίνονται από συνήθεια· ο λόγος είναι ότι καθετί στο οποίο έχουμε συνηθίσει μοιάζει πια σαν κάτι το φυσικό· γιατί η συνήθεια είναι κάτι σαν τη φύση, για τον λόγο ότι το «συχνά» βρίσκεται πολύ κοντά στο «πάντοτε»: το «πάντοτε» έχει να κάνει με τη φύση, το «συχνά» με τη συνήθεια. Ευχάριστο είναι επίσης αυτό που δεν είναι αποτέλεσμα βίας· γιατί η βία είναι αντίθετη προς τη φύση· γι᾽ αυτό και ό,τι γίνεται αναγκαστικά, είναι δυσάρεστο: είχε δίκαιο αυτός που είπε

 ό,τι μας επιβάλλεται αναγκαστικά, είναι δυσάρεστο·

οι έγνοιες, οι σοβαρές ασχολίες, οι εντάσεις είναι δυσάρεστα πράγματα, γιατί μας επιβάλλονται αναγκαστικά και με τη βία — εκτός κι αν τα έχουμε συνηθίσει, οπότε η συνήθεια τα κάνει ευχάριστα. Τα αντίθετά τους είναι ευχάριστα· έτσι η τεμπελιά, η αποφυγή του κόπου, η αδιαφορία, η διασκέδαση, η ξεκούραση και η χαλάρωση, ο ύπνος ανήκουν στα ευχάριστα πράγματα· γιατί τίποτε από όλα αυτά δεν έχει σχέση με εξαναγκασμό.

Καθετί για το οποίο έχουμε μέσα μας επιθυμία είναι ευχάριστο· η επιθυμία είναι, πράγματι, πόθος για το ευχάριστο. Από τις επιθυμίες, τώρα, άλλες σχετίζονται με το άλογο μέρος της ψυχής μας και άλλες με το λογικό της μέρος. Όταν λέω «επιθυμίες που σχετίζονται με το άλογο μέρος της ψυχής», εννοώ αυτές που δεν τις προκαλεί κάποια διεργασία του νου· τέτοιες είναι αυτές που τις λέμε φυσικές, όπως αυτές που τις έχουμε μέσω του σώματος, η επιθυμία της τροφής, π.χ., η πείνα και η δίψα, και το ξεχωριστό είδος επιθυμίας που αντιστοιχεί σε κάθε ξεχωριστό είδος τροφής· επίσης οι επιθυμίες που σχετίζονται με τη γεύση, με τις αφροδισιακές ηδονές και γενικά με την αφή, αλλά και με την όσφρηση, την ακοή και την όραση. «Επιθυμίες που σχετίζονται με το λογικό μέρος της ψυχής» ονομάζω αυτές που οφείλονται στο ότι έχουμε πεισθεί· πολλά, πράγματι, οι άνθρωποι επιθυμούν να τα δουν και να τα αποκτήσουν, αφού άκουσαν γι᾽ αυτά και πείσθηκαν. Δεδομένου ότι η ηδονή συνίσταται στη βίωση ενός αισθήματος· δεδομένου επίσης ότι η φαντασία είναι μια αδύναμη αίσθηση· δεδομένου, τέλος, ότι σ᾽ αυτόν που θυμάται ή ελπίζει παραμένει πάντοτε, πιστεύω, ένα είδος φαντασίας αυτού που θυμάται ή ελπίζει· τότε, αν έτσι έχει το πράγμα, είναι φανερό ότι ηδονή αισθάνονται και αυτοί που θυμούνται και αυτοί που ελπίζουν, αφού υπάρχει εκεί και αίσθηση. Κατά συνέπεια όλα τα ευχάριστα πράγματα δεν μπορεί παρά να είναι ή παρόντα (στην περίπτωση της αίσθησης) ή παρελθόντα (στην περίπτωση της ανάμνησης) ή μελλοντικά (στην περίπτωση της ελπίδας)· γιατί οι άνθρωποι αισθάνονται το παρόν, θυμούνται το παρελθόν, ελπίζουν για το μέλλον. Από αυτά

[1370b] λοιπόν που θυμούμαστε, ευχάριστα είναι όχι μόνο αυτά που ήταν ευχάριστα τη στιγμή που ήταν παρόντα, αλλά και κάποια που δεν ήταν τότε ευχάριστα, που είχαν όμως αργότερα μια όμορφη και καλή συνέχεια· εξού και ο λόγος

 είναι, στ᾽ αλήθεια, ευχάριστο, όταν σωθείς,
να θυμάσαι τα όσα τράβηξες
και
χαίρεται κανείς και με τα βάσανα που τράβηξε,
όταν θυμάται πόσα έπαθε και πόσα έκανε ο ίδιος.

Η αιτία γι᾽ αυτό είναι ότι είναι ευχάριστο και το να έχει πια κανείς γλιτώσει από κάποιο κακό. Επίσης όσα ελπίζουμε, αν η παρουσία τους φαίνεται ότι θα μας φέρει μεγάλη χαρά ή ωφέλεια — ωφέλεια που δεν θα συνοδεύεται από λύπη. Γενικά όσα μας δίνουν χαρά όταν είναι παρόντα, είναι συνήθως ευχάριστα και όταν τρέφουμε ελπίδες γι᾽ αυτά ή τα θυμούμαστε. Γι᾽ αυτό είναι ευχάριστο ακόμη και το να θυμώνουμε, όπως το λέει και ο στίχος του Ομήρου για τον θυμό
που είναι πιο γλυκός κι από το σταλαχτό το μέλι·

 γιατί κανένας δεν θυμώνει με άνθρωπο που ολοφάνερα δεν μπορεί να τον εκδικηθεί· με αυτούς, επίσης, που είναι πολύ ανώτεροί μας στη δύναμη ή δεν θυμώνουμε ή θυμώνουμε λιγότερο. Μια ευχαρίστηση συνοδεύει επίσης και τις πιο πολλές επιθυμίες: οι άνθρωποι αισθάνονται μια κάποια ευχαρίστηση είτε με την ανάμνηση της ευχαρίστησης που δοκίμασαν είτε με την ελπίδα της ευχαρίστησης που θα δοκιμάσουν· παράδειγμα: οι άνθρωποι που στον πυρετό βασανίζονται από τη δίψα αισθάνονται ευχαρίστηση και όταν θυμούνται πως ήπιαν και όταν ελπίζουν ότι θα πιουν· το ίδιο και οι ερωτευμένοι αισθάνονται ευχαρίστηση είτε μιλώντας για το αγαπημένο τους πρόσωπο είτε ζωγραφίζοντάς το είτε γράφοντας ποιήματα γι᾽ αυτό· ο λόγος είναι ότι με όλα αυτά να διεγείρουν τη μνήμη τους θαρρούν πως έχουν, κατά κάποιο τρόπο, άμεση αίσθηση του αγαπημένου προσώπου· σε όλες, άλλωστε, τις περιπτώσεις ο έρωτας ξεκινάει με τον ίδιο τρόπο, καθώς οι άνθρωποι όχι μόνο αισθάνονται ευχαρίστηση με την παρουσία του αγαπημένου προσώπου, αλλά και τους κυριεύει η λύπη όταν το θυμούνται απόν και δεν το έχουν κοντά τους· κάποια ευχαρίστηση υπάρχει ακόμη και στα πένθη και στους θρήνους: η λύπη είναι για τη στέρηση του αγαπημένου, ενώ την ευχαρίστηση την προκαλεί η ανάμνησή του και το ότι τον βλέπουμε κατά κάποιο τρόπο και ανακαλούμε τις πράξεις του και τις ιδιότητές του — δικαιολογημένος λοιπόν και αυτός ο λόγος:

 είπε, και σ᾽ όλους τους ξεσήκωσε του θρήνου τη λαχτάρα.