ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (13.383-13.454)

Ὣς εἰπὼν ποδὸς ἕλκε κατὰ κρατερὴν ὑσμίνην

ἥρως Ἰδομενεύς· τῷ δ᾽ Ἄσιος ἦλθ᾽ ἐπαμύντωρ
385 πεζὸς πρόσθ᾽ ἵππων· τὼ δὲ πνείοντε κατ᾽ ὤμων
αἰὲν ἔχ᾽ ἡνίοχος θεράπων· ὁ δὲ ἵετο θυμῷ
Ἰδομενῆα βαλεῖν· ὁ δέ μιν φθάμενος βάλε δουρὶ
λαιμὸν ὑπ᾽ ἀνθερεῶνα, διαπρὸ δὲ χαλκὸν ἔλασσεν.
ἤριπε δ᾽ ὡς ὅτε τις δρῦς ἤριπεν ἢ ἀχερωΐς,
390 ἠὲ πίτυς βλωθρή, τήν τ᾽ οὔρεσι τέκτονες ἄνδρες
ἐξέταμον πελέκεσσι νεήκεσι νήϊον εἶναι·
ὣς ὁ πρόσθ᾽ ἵππων καὶ δίφρου κεῖτο τανυσθείς,
βεβρυχώς, κόνιος δεδραγμένος αἱματοέσσης.
ἐκ δέ οἱ ἡνίοχος πλήγη φρένας, ἃς πάρος εἶχεν,
395 οὐδ᾽ ὅ γ᾽ ἐτόλμησεν, δηΐων ὑπὸ χεῖρας ἀλύξας,
ἂψ ἵππους στρέψαι, τὸν δ᾽ Ἀντίλοχος μενεχάρμης
δουρὶ μέσον περόνησε τυχών· οὐδ᾽ ἤρκεσε θώρηξ
χάλκεος, ὃν φορέεσκε, μέσῃ δ᾽ ἐν γαστέρι πῆξεν.
αὐτὰρ ὁ ἀσθμαίνων εὐεργέος ἔκπεσε δίφρου,
400 ἵππους δ᾽ Ἀντίλοχος, μεγαθύμου Νέστορος υἱός,
ἐξέλασε Τρώων μετ᾽ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιούς.
Δηΐφοβος δὲ μάλα σχεδὸν ἤλυθεν Ἰδομενῆος,
Ἀσίου ἀχνύμενος, καὶ ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἄντα ἰδὼν ἠλεύατο χάλκεον ἔγχος
405 Ἰδομενεύς· κρύφθη γὰρ ὑπ᾽ ἀσπίδι πάντοσ᾽ ἐΐσῃ,
τὴν ἄρ᾽ ὅ γε ῥινοῖσι βοῶν καὶ νώροπι χαλκῷ
δινωτὴν φορέεσκε, δύω κανόνεσσ᾽ ἀραρυῖαν·
τῇ ὕπο πᾶς ἐάλη, τὸ δ᾽ ὑπέρπτατο χάλκεον ἔγχος,
καρφαλέον δέ οἱ ἀσπὶς ἐπιθρέξαντος ἄϋσεν
410 ἔγχεος· οὐδ᾽ ἅλιόν ῥα βαρείης χειρὸς ἀφῆκεν,
ἀλλ᾽ ἔβαλ᾽ Ἱππασίδην Ὑψήνορα, ποιμένα λαῶν,
ἧπαρ ὑπὸ πραπίδων, εἶθαρ δ᾽ ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε.
Δηΐφοβος δ᾽ ἔκπαγλον ἐπεύξατο, μακρὸν ἀΰσας·
«οὐ μὰν αὖτ᾽ ἄτιτος κεῖτ᾽ Ἄσιος, ἀλλά ἕ φημι
415 εἰς Ἄϊδός περ ἰόντα πυλάρταο κρατεροῖο
γηθήσειν κατὰ θυμόν, ἐπεί ῥά οἱ ὤπασα πομπόν.»
Ὣς ἔφατ᾽, Ἀργείοισι δ᾽ ἄχος γένετ᾽ εὐξαμένοιο,
Ἀντιλόχῳ δὲ μάλιστα δαΐφρονι θυμὸν ὄρινεν·
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἀχνύμενός περ ἑοῦ ἀμέλησεν ἑταίρου,
420 ἀλλὰ θέων περίβη καί οἱ σάκος ἀμφεκάλυψε.
τὸν μὲν ἔπειθ᾽ ὑποδύντε δύω ἐρίηρες ἑταῖροι,
Μηκιστεύς, Ἐχίοιο πάϊς, καὶ δῖος Ἀλάστωρ,
νῆας ἔπι γλαφυρὰς φερέτην βαρέα στενάχοντα.
Ἰδομενεὺς δ᾽ οὐ λῆγε μένος μέγα, ἵετο δ᾽ αἰεὶ
425 ἠέ τινα Τρώων ἐρεβεννῇ νυκτὶ καλύψαι,
ἢ αὐτὸς δουπῆσαι ἀμύνων λοιγὸν Ἀχαιοῖς.
ἔνθ᾽ Αἰσυήταο διοτρεφέος φίλον υἱόν,
ἥρω᾽ Ἀλκάθοον, γαμβρὸς δ᾽ ἦν Ἀγχίσαο,
πρεσβυτάτην δ᾽ ὤπυιε θυγατρῶν, Ἱπποδάμειαν,
430 τὴν περὶ κῆρι φίλησε πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
ἐν μεγάρῳ· πᾶσαν γὰρ ὁμηλικίην ἐκέκαστο
κάλλεϊ καὶ ἔργοισιν ἰδὲ φρεσί· τοὔνεκα καί μιν
γῆμεν ἀνὴρ ὤριστος ἐνὶ Τροίῃ εὐρείῃ·
τὸν τόθ᾽ ὑπ᾽ Ἰδομενῆϊ Ποσειδάων ἐδάμασσε
435 θέλξας ὄσσε φαεινά, πέδησε δὲ φαίδιμα γυῖα·
οὔτε γὰρ ἐξοπίσω φυγέειν δύνατ᾽ οὔτ᾽ ἀλέασθαι,
ἀλλ᾽ ὥς τε στήλην ἢ δένδρεον ὑψιπέτηλον
ἀτρέμας ἑσταότα στῆθος μέσον οὔτασε δουρὶ
ἥρως Ἰδομενεύς, ῥῆξεν δέ οἱ ἀμφὶ χιτῶνα
440 χάλκεον, ὅς οἱ πρόσθεν ἀπὸ χροὸς ἤρκει ὄλεθρον·
δὴ τότε γ᾽ αὖον ἄϋσεν ἐρεικόμενος περὶ δουρί.
δούπησεν δὲ πεσών, δόρυ δ᾽ ἐν κραδίῃ ἐπεπήγει,
ἥ ῥά οἱ ἀσπαίρουσα καὶ οὐρίαχον πελέμιζεν
ἔγχεος· ἔνθα δ᾽ ἔπειτ᾽ ἀφίει μένος ὄβριμος Ἄρης·
445 Ἰδομενεὺς δ᾽ ἔκπαγλον ἐπεύξατο, μακρὸν ἀΰσας·
«Δηΐφοβ᾽, ἦ ἄρα δή τι ἐΐσκομεν ἄξιον εἶναι
τρεῖς ἑνὸς ἀντὶ πεφάσθαι; ἐπεὶ σύ περ εὔχεαι οὕτω·
δαιμόνι᾽, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἐναντίον ἵστασ᾽ ἐμεῖο,
ὄφρα ἴδῃ οἷος Ζηνὸς γόνος ἐνθάδ᾽ ἱκάνω,
450 ὃς πρῶτον Μίνωα τέκε Κρήτῃ ἐπίουρον·
Μίνως δ᾽ αὖ τέκεθ᾽ υἱὸν ἀμύμονα Δευκαλίωνα,
Δευκαλίων δ᾽ ἐμὲ τίκτε πολέσσ᾽ ἄνδρεσσιν ἄνακτα
Κρήτῃ ἐν εὐρείῃ· νῦν δ᾽ ἐνθάδε νῆες ἔνεικαν
σοί τε κακὸν καὶ πατρὶ καὶ ἄλλοισι Τρώεσσιν.»

***

Είπε και τον ποδόσερνε στην ταραχήν της μάχης.
Κι εκείνου ευθύς εκδικητής ο Άσιος πεζός ήλθε
385 και οπίσω από τους ώμους του ρουθούνιζαν οι ίπποι,
και τους κρατούσ᾽ ο ηνίοχος· και ως οδηγούσ᾽ εκείνος
να τον κτυπήσει επρόλαβεν ο Ιδομενεύς και κάτω
απ᾽ το πηγούνι επέρασεν η λόγχη τον λαιμόν του.
Κι έπεσεν, όπως πέφτει δρυς, ή λεύκα, ή φουντωμένος
390 υψηλός πεύκος, πόκαψαν τέκτονες εις τα όρη
μ᾽ αξίνες νεοτρόχιστες μ᾽ αυτό να στήσουν πλοίον·
όμοια ξαπλώθη αυτός εμπρός εις το ζεμένο αμάξι
με βογγητό κι εφούκτωσε το αιματωμένο χώμα
και του ηνιόχου χάθηκαν τα λογικά και οπίσω
395 να στρέψει δεν ετόλμησε τους ίππους δια να φύγει
απ᾽ τους εχθρούς· και ο δυνατός Αντίλοχος με λόγχην
στην μέσην τον περόνησε και του ᾽σπασεν η άκρη
τον χάλκινόν του θώρακα κι εμπήχθη στην γαστέρα·
400 τους ίππους ο Αντίλοχος επήρε ο Νεστορίδης
μέσ᾽ απ᾽ τους Τρώας στον στρατόν των Αχαιών ανδρείων.
Λυπήθη δια τον Άσιον κι εμπρός του Ιδομενέως
εστήθηκε ο Δηίφοβος και ακόντισε με λόγχην.
Τον μάτιασε και ξέφυγε το χαλκοφόρο ακόντι
405 ο Ιδομενεύς και κάτωθεν απ᾽ την ασπίδα εκρύφθη
που από χαλκόν αστραφτερόν και δέρμα ταύρου εφόρει
στρογγυλωτήν με δυο λαβές καλά στερεωμένην·
και όλος μαζεύθη μέσα της, κι επάνω απ᾽ την ασπίδα
που εβρόντησε ως την ξάκρισεν, επέταξεν η λόγχη.
410 Αλλ᾽ απ᾽ το χέρι το βαρύ δεν έφυγε χαμένη·
τον πολεμάρχον εύρηκεν Υψήνορα Ιππασίδην
εις το συκώτι κι έλυσεν ευθύς τα γόνατά του.
Καυχήθηκε ο Δηίφοβος κι εκραύγασε μεγάλως:
«Ο Άσιος ανεκδίκητος δεν κείται, αλλά στον Άδη,
415 τον πυλωρόν, τον άσπονδον ως κατεβαίνει τώρα,
θα χαίρεται που προβοδόν τού έστειλε η ψυχή μου».
Το καύχημά του επλήγωσε τους Δαναούς κι εξόχως
τον ανδρικόν Αντίλοχον, αλλ᾽ αν και λυπημένος
στον ποθητόν του σύντροφον δεν έλειψε και ορμώντας,
420 εμπρός του με το σώμα του και την ασπίδα εστήθη.
Κι ο υιός του Εχίου Μηκιστεύς και ο Αλάστωρ, σύντροφοί του,
στους ώμους έφεραν αυτόν, οπού βαριά βογγούσε,
ως τα γοργά καράβια και ακράτητος ως φλόγα
ο Ιδομενεύς δεν έπαυε να θέλει ή να βυθίσει
425 κάποιον εχθρόν στα τάρταρα της γης, ή να βροντήσει
αυτός νεκρός μαχόμενος να σώσει τους Αργείους.
Και τότε τον Αλκάθοον, υιόν του Αισυήτου,
διοθρέπτου ανδρός —εκτύπησε— κι ήταν γαμβρός του Αγχίση
κι είχε την Ιπποδάμειαν κόρην εκείνου πρώτην·
430 κι ήταν η αγάπη του πατρός και της σεπτής μητρός της,
ότι από τις ομήλικες ασύγκριτη στο κάλλος
στα έργα ήταν και στον νουν· δι᾽ αυτό και την νυμφεύθη
ο άνδρας ο εκλεκτότερος μες στην μεγάλην Τροίαν—
τον δάμασεν ο Ποσειδών εις τον Ιδομενέα·
435 τους οφθαλμούς του εσκότισε, του σπέδισε τα μέλη
ώστε να φύγ᾽ ή να στραφεί στα πλάγια δεν εμπόρει·
και ως έστεκεν ακίνητος ως στήλ᾽ ή δένδρον μέγα,
με λόγχην τον επλήγωσεν στο στήθος ο ανδρειωμένος
Ιδομενεύς, και του ᾽σπασε τον χάλκινον χιτώνα
440 που έσκεπε το σώμα του, προφυλακή του ολέθρου,
και κούφιο σπάσμ᾽ ακούσθη εκεί, που εσχίζετο απ᾽ την λόγχην·
βρόντησε κάτω, εις την καρδιά του εμπήχθη μέσα η λόγχη
οπού σπαρνώντας τίναζε και την ουράν της όλην
και ο βαρύς Άρης έσβησεν εκεί την δύναμίν του.
445 Κι επάνω του κραυγάζοντας ο Ιδομενεύς καυχήθη:
«Σωστή σου φαίνεται αμοιβή, Δηίφοβε, η δική μας,
τρεις φοντυμένοι αντί ενός; Ω τρομερέ, καυχάσαι
άδικα, αλλά προχώρησε και συ στήσου έμπροσθέν μου
ποίος απόγονος να ιδείς σας ήλθα εδώ του Δία
450 που γέννησε τον Μίνωα, της Κρήτης άρχον πρώτον,
και αυτός τον Δευκαλίωνα εγέννησε τον θείον,
και ο Δευκαλίων πάλι εμέ στην Κρήτην βασιλέα
ανδρών πολλών, και τώρα εδώ με φέραν τα καράβια
κακό σ᾽ εσέ και του πατρός και όλων ομού των Τρώων».

Η συμπεριφορά του θύτη και του θύματος

Τις περισσότερες φορές δεν καταλαβαίνουμε τι ακριβώς κάνουμε στις σημαντικές σχέσεις μας. Γλιστράμε αργά στο κενό και σιγά σιγά βρισκόμαστε παγιδευμένοι σε ολέθριες καταστάσεις από τις οποίες είναι δύσκολο να ξεφύγουμε.

Γιατί υπάρχουν «θύτες» και «θύματα»;

Επειδή η συνύπαρξή τους είναι κάτι που βολεύει συνήθως και τους δύο! Θύτης και θύμα δημιουργούν μια αλληλεξάρτηση που σπάνια συνειδητοποιούν.

Συχνά παραπονιούνται ο ένας για τον άλλο, ωστόσο παραμένουν κολλημένοι στη δυσλειτουργική σχέση τους, πίσω από την οποία κρύβονται η αρνητική αντίληψη για τον εαυτό τους και η ανικανότητά τους να διεκδικήσουν την ατομικότητά τους.

Επιπλέον, είναι αχώριστοι, παρόλο που υποφέρουν, και συχνά κουράζουν τους άλλους δημιουργώντας γύρω τους μια νοσηρή ατμόσφαιρα.

Η δυάδα θύτης-θύμα δεν αφορά μόνο τα ζευγάρια. Τη βλέπουμε πολύ συχνά σε κάθε τομέα της ζωής όπου ο ένας βρίσκεται σε θέση εξουσίας -και έχει τη δυνατότητα να κάνει κακή χρήση της- και ο άλλος δεν ξέρει πώς να θέσει τα όριά του και να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Παραδείγματα:

1. Περιβάλλον με αυστηρή ιεραρχία (στρατός, αστυνομία, επιχείρηση, κουζίνα εστιατορίου, φυλακή, σχολικό πλαίσιο), όπου κάποιοι άνθρωποι επωφελούνται από τη θέση εξουσίας τους για να εκδηλώνουν κυριαρχική και καταχρηστική συμπεριφορά.

2. Δεσποτικός εργοδότης και ντροπαλός υπάλληλος ή δύστροπος υπάλληλος και εργοδότης χωρίς πυγμή.

3. Αυταρχικός γονιός και υπερβολικά πειθήνιο παιδί ή δύσκολο παιδί που τρομοκρατεί τους γονείς του.
Ο «θύτης» ή «ελεγκτικός»

Τα κίνητρα του θύτη ή αλλιώς ελεγκτικού τύπου:

Θέλει να ελέγχει ανθρώπους και καταστάσεις. Δεν αισθάνεται ότι έχει αυτοέλεγχο ή υψηλή αυτοεκτίμηση, γι' αυτό σε αντιστάθμιασμα προσπαθεί να ελέγχει τους άλλους και το περιβάλλον του.

Καταδυναστεύει τους ανθρώπους για να νιώθει ο ίδιος δυνατός, σημαντικός και σίγουρος.

Τα χαρακτηριστικά του:

• Νιώθει συχνά ανασφαλής και ανεπαρκής, και κάνει τα πάντα για να αποδείξει στους άλλους ότι είναι ο ισχυρότερος και ο καλύτερος, ακόμα και συντρίβοντάς τους.
• Κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματα και τα λάθη του, ενώ ο ίδιος έχει πάντα δίκιο.
• Δεν έχει ενσυναίσθηση και αντιμετωπίζει με αδιαφορία τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων.
• Είναι ανυπόμονος, ευερέθιστος και παρορμητικός.
• Είναι τελειομανής και έχει εξωπραγματικές προσδοκίες από τους άλλους.
• Μπορεί να είναι ψυχρός και απόμακρος, ενώ όταν είναι θυμωμένος με κάποιον, τον αγνοεί.
• Είναι εξαιρετικά χειριστικός.
• Δεν εμπιστεύεται κανέναν, είναι ιδιαίτερα καχύποπτος.
• Όταν είναι με πολύ κόσμο, έχει ανάγκη να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής.
• Είναι πολύ ανεξάρτητος, απορριπτικός και απόμακρος.
• Έχει την τάση να υποτιμά τους άλλους.
• Δεν σέβεται τις δεσμεύσεις του, τις οποίες αλλάζει διαρκώς ανάλογα με τις διαθέσεις του.
• Εκφράζεται με ατελείωτους μονόλογους, χωρίς ποτέ να ακούει τους συνομιλητές του.
• Αυτός καθορίζει ποιος είναι ο άλλος, τον οποίο μάλιστα κρίνει χωρίς κανένα σεβασμό.
• Μπορεί να γίνει περιφρονητικός και προσβλητικός.

Το «θύμα» ή «ελεγχόμενος»

Τα κίνητρα του θύματος ή αλλιώς ελεγχόμενου τύπου:

• Έχει συχνά εύθραυστη ταυτότητα. Η υποταγή και η προσπάθεια να αρέσει πάση θυσία στους άλλους του δίνουν την ψευδαίσθηση ότι αξίζει.
• Υποφέρει από θλίψη και αδυναμία, και πολύ συχνά νιώθει ότι τον απορρίπτουν ή ότι βρίσκεται στο περιθώριο. Γι' αυτό και η προσκόλληση σε κάποιον του δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει, ότι ανήκει κάπου και προστατεύεται.

Τα χαρακτηριστικά του:

• Κατηγορεί διαρκώς τον εαυτό του για ό,τι δεν πάει καλά. Λέει πάντα: «Είναι δικό μου το λάθος!»
• Προβλέπει τις ανάγκες των άλλων.
• Δεν φροντίζει για τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες.
• Με το παραμικρό λάθος που κάνει, κατακλύζεται από ενοχές.
• Αποδέχεται και συγχωρεί τα ελεγκτικά άτομα αλλά και τα άτομα που τον κακοποιούν (επειδή φοβάται μήπως τον εγκαταλείψουν).
• Φοβάται τις αλλαγές και δεν τολμά να ρισκάρει.
• Προκειμένου να ηρεμήσει, καταφεύγει συχνά σε εθιστικές συμπεριφορές.
• Έχει την τάση να εξιδανικεύει τον άλλο.
• Είναι αθώος και αφελής, και εντυπωσιάζεται εύκολα.
• Ντρέπεται για τον εαυτό του.
• Υποτάσσεται στις απαιτήσεις του άλλου και κάνει πάρα πολλές υποχωρήσεις.
• Δεν ξέρει να βάζει σαφή όρια (μιας και δεν γνωρίζει τις ανάγκες του).
• Υιοθετεί τον ρόλο του οσιομάρτυρα, του θύματος.
• Δεν επεμβαίνει για να προστατεύσει τους άλλους (για παράδειγμα, τα παιδιά του) από κάποιον που τα κακοποιεί.
• Δυσκολεύεται να πει τη γνώμη του και συχνά γίνεται «αόρατος».

Ο καθένας μας μπορεί να είναι θύμα ή θύτης (ή ελεγκτικός και ελεγχόμενος), ανάλογα με τις περιστάσεις που πυροδοτούν τους ασυνείδητους προγραμματισμούς μας.

Μπορούμε να μάθουμε να ηρεμούμε όταν η πίεση ανεβαίνει και νιώθουμε έτοιμοι να εκραγούμε.

Μια καλή σχέση έχει πέντε χαρακτηριστικά: αυθεντικότητα, αναγνώριση της ύπαρξής μας, ενσυναίσθηση, αμοιβαίος σεβασμός και διαφύλαξη του δεσμού σε περίπτωση σύγκρουσης.

Τα χαρακτηριστικά μιας σχέσης που διακρίνεται από ασφάλεια και αμοιβαία εμπιστοσύνη

Η οικειότητα δημιουργείται όταν δύο άνθρωποι επιλέγουν με ωριμότητα να μοιραστούν αυτό που είναι ο καθένας τους.

Η σχέση μας με τους άλλους είναι σίγουρα αυτό που μας βοηθά να ωριμάσουμε και να εξελιχθούμε περισσότερο. Κάθε άτομο που βρίσκεται απέναντί μας λειτουργεί ως καθρέφτης που αντανακλά μια εικόνα του εαυτού μας, βοηθώντας μας να ανακαλύπτουμε μια διαφορετική μας πτυχή.

Δημιουργώντας σχέση με ασφάλεια και αμοιβαία εμπιστοσύνη

1. Μπορούμε να είμαστε όπως είμαστε, αληθινοί, αυθόρμητοι και αυθεντικοί. Ελεύθεροι να είμαστε ο εαυτός μας.

2. Ο άλλος αναγνωρίζει, επικυρώνει και εκτιμά τη δύναμή μας, τις ικανότητές μας, τα χαρίσματά μας, αυτό που είμαστε.

3. Ο άλλος μας δείχνει ενσυναίσθηση: μας νιώθει, μας κατανοεί, μας αποδέχεται πλήρως, δίνει σημασία σε αυτά που αισθανόμαστε.

4. Αισθανόμαστε ότι ο άλλος μας σέβεται.

5. Όταν προκύπτουν οι αναπόφευκτες συγκρούσεις, και οι δύο πλευρές κάνουμε τα πάντα για να παραμείνουμε δεμένοι ή να ξαναφτιάξουμε τη σχέση μας αν διαταράχτηκε από έναν καβγά. Η σχέση είναι αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία και αποτελεί έναν ανοιχτό, στέρεο και ευέλικτο χώρο, που μπορεί να αντέξει τις αναπόφευκτες διαφορές μας και τις διαφορετικές ανάγκες μας για αυτονομία.

Χάρη στις νευροεπιστήμες, γνωρίζουμε επίσης ότι σε αυτό τον συντονισμένο «χορό» μεταξύ των δύο συντρόφων συμμετέχουν πολλές περιοχές του εγκεφάλου. Όταν είμαστε ασφαλείς και νιώθουμε εμπιστοσύνη, οι τρεις εγκέφαλοί μας (ο ερπετικός, ο μεταιχμιακός και ο νεοφλοιός) είναι απόλυτα εναρμονισμένοι με το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο και ειδικά με τις προμετωπιαίες περιοχές, οι οποίες διαδραματίζουν τον ρόλο του σοφού παρατηρητή.

Τότε βρισκόμαστε σε κατάσταση ήρεμης και αποτελεσματικής λειτουργίας.

Από εξελικτική άποψη, είμαστε φτιαγμένοι για να έχουμε σχέσεις.

Από τους δεσμούς μας μάλιστα θα προκύψει αυτό που είμαστε, ο εαυτός μας και η ψυχική ανθεκτικότητά μας, που είναι η ικανότητα να ξαναχτίσουμε τη ζωή μας όταν όλα έχουν γκρεμιστεί γύρω μας. Η ασφαλής σχέση είναι αυτή που ευνοεί την ανάπτυξη της συγκεκριμένης ικανότητας. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να τη δημιουργήσουμε.

Ξέρετε ότι οι άνθρωποι που έχουν συντρόφους είναι πιο υγιείς και ζουν περισσότερα χρόνια; Δεν αποτελεί αυτό μια ένδειξη ψυχικής ανθεκτικότητας;

Άλλωστε, όταν δύο άνθρωποι είναι αυτόνομοι, μπορούν να χορεύουν μαζί χαλαρά και ευέλικτα. Δεν εμπλέκονται σε επώδυνες συγκρούσεις, δεν παραμένουν κολλημένοι σε καταστροφικά συναισθήματα, αλλά συνεργάζονται για να βρουν λύσεις και να ξεπεράσουν τα εμπόδια, συμφωνώντας να αλλάξουν και να κάνουν τα βήματα που τους ταιριάζουν στη ζωή.

Μαζί δημιουργούν ένα ανοιχτό αλλά προστατευμένο χώρο, που μπορεί να αντέξει τις αναπόφευκτες διαφορές και τις ανάγκες τους για αυτονομία.

Συναισθηματικός χορός και ψυχική ανθεκτικότητα

Η Δανάη, μια νεαρή γιατρός, πέρασε μια δύσκολη μέρα στο χειρουργείο. Παρά τις προσπάθειές της δεν μπόρεσε να σώσει ένα μικρό παιδί, που είχε τραυματιστεί σοβαρά σε ατύχημα, και τα έβαλε με τον εαυτό της, παρόλο που γνωρίζει συνειδητά ότι δεν μπορουσε να κάνει κάτι άλλο. Μίλησε τηλεφωνικά γι' αυτό το περιστατικό στον Στάθη, τον σύντροφό της. Όταν επιστρέφει στο σπίτι, βλέπει ότι ο Στάθης έχει μαγειρέψει και την περιμένει.

Την καλωσορίζει αγκαλιάζοντάς της.

Εκείνη βάζει τα κλάματα. Ανταλλάσσουν ελάχιστα λόγια, αλλά η Δανάη αισθάνεται ότι την καταλαβαίνει, την αγαπά και την αποδέχεται, οπότε μπορεί σιγά σιγά να χαλαρώσει και να αποδεχτεί όσα συνέβησαν στο νοσοκομείο, χωρίς να κατηγορεί κανέναν. Φαίνεται ότι σε αυτή την περίπτωση η Δανάη και ο Στάθης μπορούν να καταλάβουν και να στηρίξουν ο ένας τον άλλο, ακολουθώντας τα βήματα ενός «συναισθηματικού χορού» αγάπης και προσοχής που θα τους βοηθήσει να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους απέναντι στη ζωή.

Προχωρήστε με εμπιστοσύνη

Ας ανακεφαλαιώσουμε τους τρόπους που θα σας επιτρέψουν να πορευτείτε στους δύσβατους, κάποιες φορές, δρόμους των σχέσεων:

• Γνωρίστε το στιλ σχέσης που έχετε αναπτύξει, τις αδυναμίες του και τα πλεονεκτήματά του.
• Αν είναι δυνατόν, επιλέξτε έναν ασφαλή τύπο συντρόφου ή κάποιον που είναι πρόθυμος να μάθει να είναι ασφαλής.
• Μάθετε να καταλαγιάζετε τις συναισθηματικές σας εξαρτήσεις.
• Προσπαθήστε να είστε αυτόνομοι και να έχετε οι ίδιοι την ευθύνη για τη ζωή σας.
• Φροντίστε να βρίσκεστε σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες σας.
• Μάθετε να επικοινωνείτε με τους άλλους, να ζητάτε και να παίρνετε.
• Αποδεχτείτε τη διάθεση επαφής που δείχνει ο άλλος και στραφείτε προς το μέρος του.
• Προσπαθήστε πάντα να αποκαθιστάτε τον δεσμό όταν αυτός κλονίζεται.
• Αφιερώστε χρόνο στον άλλο.
• Δημιουργήστε τη δική σας «φωλιά» οικειότητας και προστατέψτε την.

Η ύπαρξή μας βρίσκεται στο παρόν, εδώ και τώρα, τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές. Γι αυτό μην αναμασάτε το παρελθόν και μη μετανιώνετε. Και μη φοβάστε το μέλλον. Αυτό υπάρχει μόνο στη φαντασία σας.

Το σημαντικό είναι να έχετε συνείδηση και να είστε παρόντες σε όσα συμβαίνουν γύρω σας και μέσα σας, ώστε να έχετε επαφή με τα συναισθήματά σας. Αυτά θα σας καθοδηγούν.

Όλοι μπορείτε να έχετε τις σχέσεις που ονειρεύεστε επειδή τώρα διαθέτετε όλα τα εργαλεία για να το κάνετε.

Μην περιμένετε λοιπόν καθόλου! Ξεκινήστε τώρα!

Να θυμάστε: είμαστε φτιαγμένοι για να έχουμε σχέσεις και να κάνουμε δεσμούς.

Νίτσε: Να μην σκέφτεσαι πια τον εαυτό σου

Θα έπρεπε να σκεφτούμε σοβαρά: γιατί πηδούμε στο νερό για να ανασύρου­με κάποιον που βλέπουμε να πνίγεται, ενώ δεν τρέφουμε κα­μιά συμπάθεια γι' αυτόν;

Από έλεος: εδώ δεν σκέφτεσαι πια παρά τον πλησίον σου, - απαντά ο παραλογισμός. Η αλήθεια είναι ότι στον οίκτο, - εννοώ σ' αυτό που συνήθως αποκαλούμε εσφαλμένα οίκτο - δεν σκεπτόμαστε πια τον εαυτό μας συ­νειδητά, αλλά τον σκεφτόμαστε πολύ έντονα με ασυνείδητο τρόπο, όπως όταν το πόδι μας γλιστρά και κάνουμε ασυνείδη­τα τις αντίθετες κινήσεις που αποκαθιστούν την ισορροπία μας, χρησιμοποιώντας καταφανώς όλη μας τη λογική.

Το ατύ­χημα ενός άλλου προσώπου μας προσβάλλει γιατί μας κάνει να νιώσουμε την αδυναμία μας, ίσως και τη δειλία μας, αν δεν τον βοηθήσουμε. Ή μάλλον αυτό προκαλεί ήδη από μόνο του μείωση της τιμής μας μπροστά στους άλλους ή και στον ίδιο τον εαυτό μας.

Ακόμη περισσότερο βρίσκουμε στο ατύχημα και στον πόνο ένα σήμα κινδύνου που παραμονεύει για μας. Και ήδη αυτές οι ενδείξεις της ανθρώπινης αβεβαιότητας και αδυ­ναμίας μπορούν να μας προκαλέσουν οδυνηρές συνέπειες. Απωθούμε αυτό το είδος αθλιότητας και προσβολής και απα­ντούμε σ' αυτό με μια πράξη συμπόνιας που μπορεί να κρύβει μια λεπτή άμυνα και ακόμη μια εκδίκηση.

Μαντεύει κανείς ότι στο βάθος σκεφτόμαστε πολύ τον εαυτό μας, όταν βλέπουμε την απόφαση που παίρνουμε σε όλες τις περιπτώσεις όπου μπο­ρούμε να αποφύγουμε το θέαμα του άλλου που πάσχει, που στερείται, που οδύρεται: αποφασίζουμε να μην το αποφύγου­με όταν μπορούμε να το πλησιάζουμε ως άνθρωποι δυνατοί και συμπονετικοί, σίγουροι για την επιδοκιμασία, θέλοντας να νιώσουμε την αντίθεση της δικής μας ευτυχίας, ή καλύτερα ελ­πίζοντας να διασκεδάσουμε την πλήξη μας.

Οδηγούμε στην παραπλάνηση όταν αποκαλούμε οίκτο (Mitleid) την οδύνη (Leid) που μας προκαλεί ένα τέτοιο θέαμα και που μπορεί να είναι πολύ ποικιλόμορφο, επειδή σε κάθε περίπτωση, είναι μια οδύνη από την οποία λυτρώνεται αυτός που υποφέρει μπρο­στά μας: αυτό είναι δικό μας, όπως εκείνου είναι δικός του ο πόνος του.

Όταν λοιπόν επιδιδόμαστε σε συμπονετικές πρά­ξεις, απαλλασσόμαστε μόνο από τον προσωπικό πόνο. Ωστό­σο, δεν ενεργούμε ποτέ έτσι από ένα μόνο κίνητρο: όπως είναι βέβαιο ότι θέλουμε να λυτρωθούμε από ένα πόνο, το ίδιο βέ­βαιο είναι ότι, για την ενέργεια, υποχωρούμε σε μια παρόρμηση ευχαρίστησης - και η ευχαρίστηση προκαλείται από το θέα­μα μιας κατάστασης αντίθετης με τη δική μας, επειδή η σκέψη της δύναμης να βοηθούμε μόνο αν θέλουμε, αποσκοπεί σε επαίνους και σε αναγνώριση στην περίπτωση που θα βοηθού­σαμε, με την πράξη της ίδιας της βοήθειας, εφόσον η πράξη πετυχαίνει (και όπως πετυχαίνει προοδευτικά, προκαλεί από μόνη της χαρά στον εκτελεστή της), αλλά κυρίως από το αί­σθημα ότι η παρέμβασή μας θέτει ένα όρο σε μια εξοργιστική αδικία (η εκτόνωση της οργής αρκεί ήδη για να ανακουφίσει).

Όλα αυτά μαζί με πολλά ακόμη λεπτότερα στοιχεία, είναι «οί­κτος» («Mitleid»): -πόσο αδέξια επιτίθεται η γλώσσα μας μ' αυ­τή τη λέξη για ένα τόσο περίπλοκο οργανισμό! - Το ότι, αντίθε­τα, η συμπόνια είναι ταυτόσημη με την οδύνη που την προκα­λεί η θέα της, ή το ότι έχει γι' αυτό μια ιδιαίτερα διεισδυτική και ευαίσθητη κατανόηση - αυτά αντιτίθενται στην εμπειρία, κι εκείνος που έχει εγκωμιάσει τον οίκτο μ' αυτές τις δύο σχέ­σεις, στερείται αρκετής πείρας στο ηθικό πεδίο.

Γι' αυτό μου εγείρονται αμφιβολίες όταν διαβάζω τα απίστευτα πράγματα που αναφέρει ο Σοπενχάουερ για την ηθική: αυτός που θα ήθε­λε με όλα αυτά να μας πείσει να πιστέψουμε στην μεγάλη και­νοτομία της εφεύρεσής του, ότι δηλαδή ο οίκτος - αυτός ο οί­κτος που παρατηρεί τόσο επιπόλαια και που περιγράφει τόσο αδέξια - είναι η πηγή κάθε ηθικής πράξης για το παρόν και για το μέλλον - ακριβώς εξαιτίας των ικανοτήτων που αυτός πρώ­τος επινόησε γι' αυτόν.

Στο κάτω- κάτω, τι ξεχωρίζει τα άτομα χωρίς έλεος από τα συμπονετικά άτομα;

Πριν απ' όλα -για να δώσουμε ακόμη ένα σκίτσο με αδρές γραμμές- δεν έχουν την ευερέθιστη φαντασία που προκαλεί ο φόβος, ούτε την επιδεξιότητα να προαισθάνονται τον κίνδυνο. Έτσι, η ματαιοδοξία τους πληγώνεται πιο αργά αν γίνει κάτι που θα μπορούσαν να το είχαν αποφύγει (για να διαφυλαχτεί η περηφάνια τους, τους προστάζει να μην αναμιχτούν ανώφελα σε υποθέσεις των άλ­λων, και μάλιστα, εφόσον ενεργούν έτσι, τους αρέσει να βοη­θά ο καθένας τον εαυτό του και να παίζει με τα δικά του χαρ­τιά) . Επιπλέον, έχουν συνηθίσει γενικά να υπομένουν περισσό­τερα βάσανα απ' όσο οι συμπονετικοί άνθρωποι, και δεν τους φαίνεται άδικο να υποφέρουν οι άλλοι εφόσον έχουν υποφέ­ρει κι αυτοί οι ίδιοι.

Στο κάτω-κάτω, το θέαμα των ευαίσθητων αισθημάτων τους προκαλεί τον ίδιο πόνο που προκαλεί το θέα­μα της στωικής απάθειας στους συμπονετικούς ανθρώπους. Κι έχουν για τις ευαίσθητες καρδιές περιφρονητικά λόγια και φοβούνται ότι το αρρενωπό πνεύμα τους και η ψύχραιμη ανδρεία τους κινδυνεύουν: μπροστά στους άλλους κρύβουν τα δάκρυά τους και όταν είναι μόνοι τους τα σφουγγίζουν οργι­σμένοι με τον ίδιο τους τον εαυτό.

Αυτοί ανήκουν σε ένα άλλο είδος εγωιστών από τους συμπονετικούς ανθρώπους. Αλλά με το να τους χαρακτηρίσουμε κακούς με διακριτική σημασία και να αποκαλέσουμε τα συμπονετικά άτομα καλούς, δεν σημαίνει τίποτα άλλο από μια ηθική της μόδας: ακριβώς όπως είχε η αντίθετη μόδα στην εποχή της, μια πολύ μακρόχρονη εποχή!

Νίτσε, Αυγή, Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις

Μαζί σου

Η ζωή είναι ένα ταξίδι, σ’ άλλους, στους πιο τυχερούς διαρκεί πολύ. Σ’ άλλους πάλι όχι. Κανείς δεν ξέρει τη διάρκεια του. Ούτε τους συνεπιβάτες του. Αλλάζουν που και που. Εσύ συνεχίζεις. Οφείλεις να συνεχίσεις. Με ή χωρίς αυτούς.

Άλλοι δειλιάζουν γρήγορα επειδή η διαδρομή δεν είναι εύκολη. Άλλοι επιλέγουν δικούς τους δρόμους, μέσα στους οποίους εσύ δεν χωράς. Ή τουλάχιστον έτσι σου λένε. Είναι αυτοί οι άνθρωποι που στο παιχνίδι «θάρρος ή αλήθεια» δε θα επέλεγαν ποτέ την πρώτη επιλογή.

Αφού η ζωή μας είναι ένα ταξίδι, οφείλεις να επιλέξεις τους καλύτερους συνεπιβάτες, εκείνους που θα έχουν το ίδιο πάθος μαζί σου για να ανακαλύψουν τον κόσμο, εκείνους που για να είναι μαζί σου θα επιλέξουν να βρίσκονται ακόμη και σε μία ερημική παραλία χωρίς τίποτα άλλο, μόνο μ’ εσένα. Αυτούς που θα σε κυνηγήσουν μέχρι το τέλος ομορφαίνοντας τη διαδρομή. Αυτό το είδος των ανθρώπων δεν αναρωτιέται συνήθως για τον προορισμό, απλώς απολαμβάνει τη διαδρομή.

Ο προορισμός ποικίλει, όπως και τα άτομα. Κάποιες φορές είναι δύσκολο να τους αποχωριστείς, να τους αφήσεις το χέρι, επειδή ο δικός τους προορισμός δεν συμπίπτει με τον δικό σου. Η ουσία είναι όμως σ’ αυτούς, που είναι ικανοί να αλλάξουν τον προορισμό τους για σένα. Αυτοί που θα σου κρατήσουν σφιχτά το χέρι και θα σου πουν πως «θέλω να ‘μαι μαζί σου». Δεν τους ενδιαφέρει το πού, το πώς, το πότε. Αρκεί η ύπαρξη σου για να είναι ευτυχισμένοι.

Είναι αυτοί που σε κυνηγούν μέχρι το τέλος, που δεν μπορούν να αφήσουν αυτή την τρέλα που σας διακατέχει, γιατί οι δυο σας διαμορφώνετε την τέλεια διαδρομή, τη δική σας τέλεια διαδρομή. Αν τους ρίξεις ένα κέρμα ρωτώντας τους τι θα ήθελαν να δουν, ποιο μέρος θα ήθελαν να επισκεφθούν, η απάντηση τους θα είναι λιτή και απόλυτη «Θέλω να είμαι μαζί σου».

Εξάλλου η ζωή δε χρειάζεται κάτι άλλο. Όσοι την αγαπούν, αγαπούν τον εαυτό τους άρα μπορούν να αγαπήσουν και τους άλλους. Κράτα σφιχτά το χέρι του ανθρώπου, που θέλεις να είναι μαζί σου, του δικού σου προορισμού και άφησε τον να πιστεύει πως ενδιαφέρεσαι για τον προορισμό. Ο προορισμός σου είναι δίπλα σου και αφού τον βρήκες απολαμβάνεις τη διαδρομή μαζί του.

Ένα είναι το σίγουρο, το ταξίδι θα είναι γεμάτο από χαμόγελα, από ένταση, από έρωτα, από επιμονή. Γιατί εκείνοι που πραγματικά θέλουν να είναι μαζί σου, δεν αφήνουν το κέρμα να αποφασίσει γι’ αυτούς, δεν απαντούν στο ερώτημα «θάρρος ή αλήθεια’ γιατί γνωρίζουν πως χωρίς το ένα το άλλο δεν υφίσταται.

Υ.Γ.: Όταν θα ανακαλύψεις τον πραγματικά κατάλληλο συνεπιβάτη της ζωής σου θα το γνωρίζεις απευθείας γιατί η απάντηση θα είναι μία, «Μαζί σου»…

Για να κρατήσουμε τα παιδιά μας, πρέπει να τα αφήσουμε να φύγουν

Όσο τα παιδιά είναι μικρά είναι εύκολο για τους γονείς να τα μεγαλώνουν ελέγχοντας το περιβάλλον τους, παρέχοντάς τους ασφάλεια και επεμβαίνοντας κάθε φορά που κρίνουν ότι είναι απαραίτητο. Τι γίνεται όμως όταν τα παιδιά ενηλικιώνονται και θα πρέπει να φύγουν από το σπίτι για διάφορους λόγους όπως για να σπουδάσουν, να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια, να πάνε στο στρατό κ.ά ;

Αν παρατηρήσουμε την μέση ελληνική οικογένεια θα διαπιστώσουμε μια απίστευτα μεγάλη δυσκολία αυτονόμησης των παιδιών όταν ενηλικιωθούν. Και τη δυσκολία αυτή δεν την νιώθουν μόνο οι γονείς αλλά και τα ίδια τα παιδιά. Είναι πολύ σύνηθες το φαινόμενο των «ενήλικων παιδιών» διαφόρων ηλικιών (20,30,40,50…) που συμβιώνουν με τους γονείς τους. Όσο και αν η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών προσφέρει μια πρώτης τάξεως δικαιολογία για παράταση επ’ αόριστον του αποχωρισμού, στην πραγματικότητα οι λόγοι είναι ψυχολογικοί.

Όταν οι γονείς ασκούν έλεγχο μέσω της θυσίας και της φροντίδας τους

Φυσικά, η δυσκολία αυτονόμησης των ενήλικων παιδιών από τους γονείς δεν είναι κάτι που αναδύεται ξαφνικά αλλά έχει μια μακρά διαδρομή που ξεκινάει από τις πολύ τρυφερές ηλικίες των παιδιών. Χαρακτηριστικό των περισσότερων ελλήνων γονέων είναι ότι θεωρούν τα παιδιά τους δια βίου ιδιοκτησία. Μέσω της φροντίδας και της «θυσίας» για να τα μεγαλώσουν, πολλοί γονείς ασκούν πλήρη έλεγχο στα παιδιά τους και αρνούνται να τα αφήσουν να εξελιχθούν. Όταν τα παιδιά δεν μαθαίνουν να παίρνουν ρίσκα, όταν δεν αφήνονται να κάνουν λάθη και να μαθαίνουν από αυτά, όταν οι «φύλακες άγγελοι» γονείς κρατάνε τα παιδιά σε ένα ασφαλές μεν αποστειρωμένο δε περιβάλλον μη τυχόν και πληγωθούν τότε τα παιδιά απλά σταματάνε να «μεγαλώνουν». Βλέπετε, πλέον δεν υπάρχει και καμία ανάγκη για κάτι τέτοιο. Δεν είναι καθόλου τυχαία στη χώρα μας η ταύτιση των εννοιών «κακομαθημένα παιδιά» με τα «καλομαθημένα παιδιά»: εκφράζει την έντονη σύγχυση που έχουμε για το τι θεωρούμε καλό και κακό όσον αφορά τις παροχές των γονέων στα παιδιά τους.

Οι γονείς δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν το γεγονός ότι αυτού του είδους η σχέση με τα παιδιά τους δεν θα τους επιτρέψει να διεκδικήσουν ποτέ την ανεξαρτησία τους και να αμφισβητήσουν το γονεϊκό πρότυπο, στοιχεία δηλαδή που είναι απόλυτα συνυφασμένα με την υγιή ωρίμανσή τους. Ο απώτερος στόχος των γονέων αυτών είναι να καταστήσουν τη παρουσία τους απαραίτητη ακόμα και όταν τα παιδιά τους ενηλικιωθούν. Όμως με αυτό τον τρόπο τα παιδιά νιώθουν απόλυτα εξαρτημένα από τους γονείς τους και ανεπαρκή να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους υποκαθίσταται από την εμπιστοσύνη στους γονείς τους.

Κακά τα ψέματα η πιο σημαντική μορφή ανεξαρτοποίησης των παιδιών είναι η οικονομική. Όσο τα παιδιά είναι οικονομικά εξαρτημένα από τους γονείς τους δεν μπορούμε να μιλάμε για ουσιαστική αυτονόμηση αφού στον πυρήνα τους όλες οι μορφές σχέσεων (όχι μόνο οι επαγγελματικές αλλά και οι ανθρώπινες σχέσεις), είναι συνάρτηση των οικονομικών δοσοληψιών .

Χρυσά κλουβιά για τα παιδιά μας λόγω «φόβου της άδειας φωλιάς»

Τι κρύβεται όμως πίσω από μια τέτοια άρνηση των γονέων να αποχωριστούν τα παιδιά τους; Οι γονείς προβάλουν ως δικαιολογίες ότι ο κόσμος έχει γίνει πολύ επικίνδυνος, ότι εγκυμονούν νέοι κίνδυνοι για τα παιδιά τους εκεί έξω. Με αυτόν τον τρόπο τεκμηριώνουν τον ρόλο τους ως προστάτες, ως φύλακες. Ακόμα και όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν νιώθουν ότι τα παιδιά τους είναι ανέτοιμα να τα καταφέρουν μόνα τους. Όμως αυτό που τους ταλανίζει την ψυχή είναι η δική τους ανασφάλεια να ζήσουν μόνοι, μετά τον αποχωρισμό από τα παιδιά τους. Ουσιαστικά δηλαδή προβάλουν την δική τους ανεπάρκεια πάνω στην υποτιθέμενη ανεπάρκεια των παιδιών τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η ερήμωση που νιώθει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ελλήνων γονέων όταν τελικά τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι.

Το «σύνδρομο της άδειας φωλιάς», όπως χαρακτηριστικά λέγεται, αναφέρεται στα συναισθήματα θλίψης και ματαίωσης που βιώνουν οι γονείς, όταν τα παιδιά τους ενηλικιώνονται ή φεύγουν από το πατρικό τους σπίτι. Οι γονείς από δορυφόροι των παιδιών τους δυσκολεύονται να μπουν σε νέες τροχιές και να αναπροσαρμόσουν τους ρόλους τους στη νέα πραγματικότητα. Ενώ όλα αυτά τα χρόνια είχαν ένα μπούσουλα, τώρα καλούνται να αναζητήσουν ένα νέο προσωπικό νόημα στη ζωή τους, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα επώδυνο και τρομαχτικό. Νιώθουν ότι τα παιδιά τους τους εγκαταλείπουν και ότι χάνουν την αξία τους ως γονείς χωρίς να αναλογίζονται ότι αυτή είναι η φυσιολογική εξέλιξη του μεγαλώματος των παιδιών: τα παιδιά να αποχωριστούν την πατρική τους οικογένεια όταν ενηλικιωθούν και να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους.

Δείτε τα παραδείγματα πως πολλοί γονείς αντί να αφήνουν τα παιδιά τους να πετάξουν ψηλά τα κρατάνε δεμένα κοντά τους: τα σπίτια που τους παραχωρούν που όλως τυχαίως είναι κοντά στο πατρικό ή και στην ίδια πολυκατοικία, πως προσπαθούν να τα βολέψουν σε καλές δουλειές χωρίς να τα αφήνουν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στον επαγγελματικό στίβο, πως κάποιοι γονείς που αυτοαποκαλούνται «φίλοι των παιδιών τους» έχουν ως απώτερο σκοπό την πρόσβαση σε όλα τα μυστικά που μπορεί να έχει και που είναι υγιές να έχει ένα παιδί και πως μερικοί κρατάνε τα παιδιά κοντά τους με λάφυρο κάποια κληρονομιά που τους υπόσχονται. Γνωρίζω ότι πολλοί γονείς θεωρούν τις παραπάνω ενέργειές τους ως φροντίδα και νοιάξιμο για τα παιδιά τους. Πιθανόν ως ένα σημείο να είναι, όμως χρειάζεται προσοχή γιατί αν το μέτρο ξεπερνιέται τότε καταλήγει να αποτελεί υπέρ-έλεγχο στη ζωή των παιδιών τους. Και δεν είναι καθόλου λίγες οι οικογένειες στη χώρα μας που για την έξωθεν καλή μαρτυρία φαντάζουν δεμένες και αγαπημένες αλλά που τα συναισθήματα που κατά βάθος νιώθουν τα παιδιά για τους γονείς τους μοιάζουν με εκείνα των εξουσιαζόμενων προς τους εξουσιαστές τους και που φυσικά μόνο αγάπη δεν θυμίζουν.

Ο φόβος του να μεγαλώνεις και να διαχειρίζεσαι την ελευθερία σου

Από την δικιά τους την μεριά τα παιδιά βολεύονται και αναβάλουν ή ματαιώνουν το μεγάλωμά τους το οποίο δεν είναι έτσι και αλλιώς μια εύκολη υπόθεση. Σε αυτό βοηθούν και οι υλικές παροχές των γονέων προς τα παιδιά, τα τυχερά της κοινής συμβίωσης ( φαγητό, διαμονή , λογαριασμοί κ.α). Βέβαια τα παιδιά συνήθως το έχουν τακτοποιήσει μέσα τους προτάσσοντας ως αιτία της παράτασης της συμβίωσης με τους γονείς τους το ότι θέλουν να φροντίσουν τους γονείς τους ή ότι φοβούνται μην τους στεναχωρήσουν. Όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα είδος ιδρυματισμού όπου τα «ενήλικα παιδιά» φοβούνται να εγκαταλείψουν το οικείο και γνώριμο και να διεκδικήσουν την θέση τους στον κόσμο των ενηλίκων. Γιατί, η αλήθεια είναι, δεν υπάρχει πιο φοβιστικό πράγμα από το να μεγαλώνεις και να πρέπει να διαχειριστείς εσύ ο ίδιος την ελευθερία σου.

Εδώ βέβαια αξίζει να πούμε ότι όταν λέμε αυτονόμηση του παιδιού από την πατρική του οικογένεια δεν εννοούμε μόνο το πρακτικό μέρος, δηλαδή της μετακόμισής του σε ξεχωριστή οικία, αλλά κυρίως της συναισθηματικής απεξάρτησής του από την πρώτη του οικογένεια ώστε να μπορεί να επενδύσει και σε νέες σχέσεις. Είναι πολύ σύνηθες το φαινόμενο με παιδιά που παρόλο που φεύγουν από το σπίτι και φτιάχνουν δικές τους οικογένειες, συνεχίζουν να θεωρούν ως βασική τους οικογένεια την πατρική γεγονός που αιτιολογημένα δημιουργεί πάρα πολλές αντιδράσεις στα μέλη της νέας τους οικογένειας.

Ο ρόλος των γονέων δεν χάνεται, απλά αλλάζει . Παύει όμως να είναι πρωταγωνιστικός

Οι γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι ο ρόλους τους έχει στάδια, ότι κάποια στιγμή τα παιδιά τους θα πρέπει να αυτονομηθούν και να κάνουν τα δικά τους βήματα σε αυτόν κόσμο. Ακόμα και όταν δεν θα είναι οι απόλυτοι υπεύθυνοι για το παιδί τους, θα εξακολουθούν να είναι οι γονείς του σε μια πιο ισότιμη σχέση μαζί του αναγνωρίζοντάς του το δικαίωμα να νοιάζεται εξίσου ή και περισσότερο για άλλους ανθρώπους. Είναι πολύ εγωιστική η επιθυμία τους να εξακολουθούν να είναι οι πρωταγωνιστές στις ζωές των ενήλικων παιδιών τους. Στην ελληνική πραγματικότητα ένα πολύ έντονο φαινόμενο είναι η απαίτηση των γονέων για τα «καλά γεράματα», υπό την έννοια τα παιδιά τους να τους φροντίσουν όταν θα είναι γέροι και ανήμποροι. Θεωρείται ένα είδος γονικής αυτοεπιβεβαίωσης αν τα παιδιά σου στα παρέχουν. Προσωπικά διαφωνώ με οποιαδήποτε ιδιοτελή επένδυση των γονέων στις ζωές των παιδιών τους, δηλαδή σιωπηρές συμφωνίες του τύπου : «θα σας φροντίσω όσο θα είσαστε παιδιά αλλά μετά θα έρθει η σειρά σας να μου το ανταποδώσετε και να μου κάνετε «τα γεράματα». Φυσικά και είναι πολύ όμορφο και γενναιόδωρο να μπορείς και να θέλεις να φροντίσεις τους γέρους γονείς σου αλλά δυστυχώς πολλές φορές επιβάλλεται τυραννικά από τους γονείς ή από την γνώμη του κόσμου με αποτέλεσμα αντί για μια πράξη που αναδύει αγάπη να προκαλεί τα ακριβώς αντίθετα συναισθήματα. Μην ξεχνάμε ότι δεν είναι και πολύ μακρινό το παρελθόν όπου πολλά κορίτσια θυσίαζαν τις δικές τους ζωές για να «κάνουν τα γεράματα» στους γονείς τους, γεγονός που δυστυχώς εξακολουθεί να συμβαίνει και στις μέρες μας αν και σε μικρότερη κλίμακα.

Για να κρατήσουμε τα παιδιά μας πρέπει να τα αφήσουμε να φύγουν

Η δεμένη ελληνική οικογένεια ορθώς θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός θεσμός που όντως μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά και ως ασπίδα ασφαλείας για τα μέλη της, ειδικά στις δύσκολες εποχές που ζούμε. Όμως το θέμα με τη δεμένη οικογένεια είναι το είδος των δεσμών. Οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι δύο λογιών: είτε πιάσιμο χεριών στα πρώτα μπουσουλίσματα, στα πρώτα βήματα, στα πρώτα πεσίματα αλλά, όταν έρθει η ώρα, σπρώξιμο προς την ελευθερία και το μεγάλωμα είτε κατασκευή χρυσών κλουβιών για τα παιδιά με τους γονείς ευχαριστημένους κλειδοκράτορες .

Αν θέλουμε λοιπόν να χαρούμε που τα παιδιά μας μια μέρα θα μπορούν να πετάξουν ψηλά και άφοβα στον ουρανό θα πρέπει να τους χαρίσουμε την ελευθερία τους. Και κρυφά να καμαρώνουμε που το πέταγμά τους εμείς τους το μάθαμε. Μόνο τότε αυτά θα θέλουν με την καρδιά τους κάποιες φορές να επιστρέφουν. Αλλιώς θα μείνουν για πάντα κοντά μας …μα τόσο μακριά μας.

Η μαγική στιγμή που τα τινάζεις όλα στον αέρα

Κι έρχεται εκείνη η μαγική στιγμή που σκάει η βόμβα στον εγκέφαλο και σαστίζουν όλοι, εκτός από εσένα.

Γιατί εσύ το ήξερες ότι θα συμβεί. Σιγόβραζε μέσα σου καιρό τώρα κι όμως… ή που πολύ καλός ηθοποιός είσαι ή που κανείς εκεί γύρω δε νοιάστηκε να δει τι σου συμβαίνει κι έμειναν άφωνοι όλοι όσοι νόμιζαν πως σε ξέρουν.

Πού βρήκες τη δύναμη να τα τινάξεις όλα στον αέρα; Ο θόρυβος και η έκπληξη είναι μεγαλύτερα, ειδικά όταν είσαι αυτό που λένε «ασυνήθης ύποπτος» για να προκαλέσεις μια τέτοια ζημιά.

Όταν μέχρι τη στιγμή εκείνη είσαι αυτός που δίνει τα πολλά και που νιώθει τα πολλά. Με λίγα λόγια το θύμα. Αυτός που βρίσκεται πάντα εκεί, όταν υπάρχει ανάγκη, για να προσφέρει και ν’ ανέχεται με ανιδιοτέλεια, με το χαμόγελο της μεγαλοψυχίας στα χείλη και την ταμπέλα του «μαλάκα» στο κούτελο.

Ξέρεις κάτι εσύ που με προκάλεσες να το κάνω; Ναι εσύ, σε σένα μιλάω. Δεν ήμουν απλός βομβιστής. Βομβιστής αυτοκτονίας ήμουνα. Τη στιγμή εκείνη που φορτωμένη εκρηκτικά έπεσα πάνω στο μικρόκοσμό μας και τον γκρέμισα, αδιαφορούσα για τις συνέπειες. Και τότε ήταν που σ’ άφησα με το στόμα ανοιχτό έτσι δεν είναι; Παραδέξου το! Λοιπόν, κλείστο τώρα και άκου!

Ναι εγώ είμαι, ο ίδιος άνθρωπος που όταν κρατούσα το πρόσωπό σου στα χέρια μου, νόμιζα ότι κρατούσα τον κόσμο όλο. Που όταν πονούσες, έγλειφα τις πληγές σου σα να ήταν δικές μου. Που σε κανάκευα σα βυζανιάρικο μωρό.

Που κάθε φορά που με πονούσες με τον κυνισμό και την αδιαφορία σου, σκάλωνα στο δικό μου συναίσθημα, έπαιρνα βαθιά ανάσα και προχωρούσα δίπλα σου, εστιάζοντας στα καλά σου σημεία. Ρωτάς ποια καλά; Έχεις δίκιο δεν είναι κι εύκολο να τα δεις… Ναι για εκείνα μιλάω, που έπρεπε να κάνεις ανασκαφή στα ερείπια του μονίμως προβληματισμένου και προβληματικού μυαλού σου για ν’ ανακαλύψεις. Ο ίδιος άνθρωπος είμαι.

Εκείνος που μέσα στην αγάπη σου, εκείνη τη μίζερη τσιγκούνα, έβρισκε ένα ανύπαρκτο μεγαλείο ψυχής, τόσο καλά κρυμμένο, σαν επτασφράγιστο μυστικό, που απλά ήθελε το χρόνο του για ν’ αποκαλυφτεί. Ο ίδιος άνθρωπος είμαι, που σα Πυθία μιας άλλης εποχής προέβλεπα τις καλύτερες μέρες που μας χρωστάει η ζωή, γιατί υπάρχει αγάπη. Ναι, για τη δική μου μιλάω, τη γενναιόδωρη, την πληθωρική, τη φαινομενικά τουλάχιστον, ανεξάντλητη.

Να σου πω ένα μυστικό; Θέλει μαγκιά να πεις «τέρμα», όταν ακόμα όλα μέσα σου καίνε. Όταν γνωρίζεις ότι η απώλεια που θα νιώσεις, θα πέσει βαριά πάνω σε μια ήδη τσακισμένη αξιοπρέπεια, που καιρό τώρα ασφυκτιά και θέλει να σηκώσει κεφάλι, φωνάζοντας δυνατά «ως εδώ φτάνει».

Ίσως και ν’ ακούγεται αυτοκαταστροφικό στα πλαίσια μιας βολεμένης φαινομενικά ζωής. «Γιατί βρε παιδί μου», θα πει η Κατίνα της γειτονιάς, «τι της έλειπε»; Αλλά εκείνης, θα της απαντήσω μια άλλη φορά.

Οι δυο μας τώρα. Εσύ που θεώρησες την υπομονή και την ανέχειά μου δεδομένα και την αγάπη μου ανεξάντλητη κι εγώ που ρομαντικά σκεπτόμενη περίμενα τις καλύτερες μέρες που μου χρωστούσες, όταν θα έβρισκες χρόνο και όταν θα ξεπερνούσες τη δύσκολη φάση σου.

Όμως μου τ’ άργησες πολύ. Όταν υπάρχει μπέσα στην καρδιά, κι αυτά που νοιώθεις υπερχειλίζουν από ένταση κι επιθυμία, όταν ο χρόνος της αναμονής έχει προ πολλού ξεπεράσει τα όρια της υπομονής, αφήνοντάς τα για καιρό στο χρονοντούλαπο στοιβαγμένα, στριμωγμένα και καταχωνιασμένα, σαν έρθει η στιγμή να εκφραστούν, κάνουν σαματά.

Εκρήγνυνται σα βόμβες μεγατόνων. Απ’ αυτές που διαλύουν μια για πάντα την καλοβολεμένη αδιαφορία που σου έκατσε στο σβέρκο και νόμιζε ότι θα μείνει εκεί για πάντα.

Δεν περίμενες να βρω τη δύναμη, έτσι δεν είναι; Προς πληροφόρησή σου πάντως, είναι μαγική η στιγμή που δε σκέφτεσαι πια τις συνέπειες των πράξεών σου. Που μια ξαφνική άγνοια κινδύνου σε πλημμυρίζει και σε ωθεί να κάνεις πράγματα τρελά.

Που προσπερνάς αδιάφορα τους φόβους σου και αγνοώντας επιδεικτικά τη λογική, σπας το φράγμα και περνάς στην άλλη πλευρά, αφήνοντας πίσω σου ότι είναι δήθεν, μέτριο, συμβατικό, δε σου κάνει και σε χαλάει. Η στιγμή που δε σε νοιάζει πια που θα σε βγάλει, γιατί πολύ απλά, διαπιστώνεις πως δεν έχεις αυτό που θέλεις για να φοβάσαι μη τυχόν και το χάσεις.

Και την επίγνωση απέκτησες, εκεί μέσα στη μιζέρια σου, όταν παλεύοντας με τους δαίμονές σου τα έβαλες όλα στη ζυγαριά. Τα υπέρ και τα κατά, τα πολλά και τα λίγα, αυτά που έδωσες κι αυτά που δεν πήρες. Και ξέρεις πια προς τα πού βαραίνει. Και είναι επικίνδυνος ο άνθρωπος που νιώθει ότι έδωσε πολλά, ειδικά όταν πάνε εκεί που δεν αξίζει.

Το νου σας λοιπόν μ’ εμάς τους καλόβολους, τους δοτικούς και υπομονετικούς τύπους. Γιατί έχουμε κάτι εκρήξεις…

Οι ενσυναισθητικοί άνθρωποι καταλαβαίνουν τους άλλους, αλλά οι ίδιοι συχνά παρεξηγούνται

Κάποιες μέρες είναι καλύτερες από τις άλλες, αλλά αν είστε ενσυναισθητικοί, θα γνωρίζετε ότι τις περισσότερες μέρες νιώθουμε έντονα τον πόνο των άλλων ανθρώπων. Περιτριγυριζόμαστε από ανθρώπους που αγαπάμε και ενδιαφερόμαστε γι’ αυτούς βαθιά, όμως νιώθουμε ότι υπάρχει ένα είδος αποσύνδεσης. Είναι σαν να μην ανήκουμε ανάμεσά τους. Νιώθουμε τον πόνο τους, γίνεται δικός μας, αλλά επίσης νιώθουμε μοναξιά.

Οι ενσυναισθητικοί καταλαβαίνουν τους άλλους από την δική τους θέση, το δικό τους σημείο αναφοράς, και ταυτόχρονα νιώθουν τόσο απόμακροι, σαν να ζουν σε μια φούσκα. Νιώθουν ορισμένες φορές σα να είναι οι αφηγητές του κόσμου αυτού.

Το να γνωρίζουν τα πάντα, αλλά να είναι ανίκανοι να κάνουν τη σύνδεση, να είναι ανίκανοι να γίνουν κατανοητοί από τους άλλους. Κουβαλούν μαζί τους εκείνες τις πληγές, εκείνη τη μοναξιά επειδή δεν θέλουν να ενοχλούν τους άλλους γύρω τους.

Αισθάνονται όλες τις ενέργειες, όλα τα συναισθήματα, τα απορροφούν σαν σφουγγάρια. Καταφεύγουν μέσα τους, γι’ αυτό και πολλές φορές επιζητούν εκείνη μοναξιά – ώστε να μπορέσουν να επαναφορτίσουν τις μπαταρίες τους. Για να μπορέσουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη θλίψη και το άγχος.

Είναι επειδή γνωρίζετε τον εαυτό σας τόσο καλά που δεν μπορείτε να ταιριάξετε. Αισθάνεστε σα να μην ανήκετε και συχνά αυτή η αίσθηση σας ταλαιπωρεί και σας πληγώνει.

Όμως, οι ενσυναισθητικοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά δυνατοί. Κουβαλούν το φορτίο του κόσμου. Το διαισθάνονται, το καταλαβαίνουν. Μπορείτε να βοηθήστε τόσους πολλούς ανθρώπους μόνο και μόνο μέσω της κατανόησης.

Μπορείτε να τους παρέχετε στήριξη, αλλά για να το πετύχετε, χρειάζεται να βοηθήσετε πρώτα τον εαυτό σας. Να ανακτήσετε την ενέργειά σας. Μπορεί ποτέ να μη νιώσετε ότι ανήκετε σε ένα συγκεκριμένο σημείο, ανάμεσα σε συγκεκριμένους ανθρώπους, αλλά η αποστολή σας δεν είναι αυτοί.

Η αποστολή σας είναι να κάνετε την αλλαγή, να βοηθήσετε, να κατανοήσετε αυτό που οι άλλοι δεν μπορούν. Αποδεχτείτε και αγκαλιάστε το. Δεν δίνεται έτσι απλά και εύκολα στον καθένα. Υπάρχει ένας λόγος που οι κορυφές των βουνών είναι τόσο μοναχικές, έτσι δεν είναι;

Το να βλάπτεις είναι κακό

Οι φιλόσοφοι ενδιαφέρονται βαθύτατα για τα συστήματα των πεποιθήσεων. Πολλοί φιλόσοφοι, από τον Πλάτωνα μέχρι τον Ουίλιαμ Τζέιμς, έχουν επισημάνει τον ζωτικό ρόλο που παίζουν οι πεποιθήσεις μας – για καλό ή κακό – στην καθημερινή μας ζωή.

Ο Χομπς παρατήρησε ότι ο ανθρώπινος κόσμος κυβερνάται από τη γνώμη. Οι γνώμες είναι απλώς ανώριμες πεποιθήσεις για θέματα που επιβάλλουν την άμεση προσοχή μας. Μια φιλοσοφική εξέταση ενός συστήματος πεποιθήσεων προϋποθέτει την προσπάθεια να καταλάβεις όχι μόνο το τι πιστεύουν οι άνθρωποι, αλλά επίσης πώς κατέληξαν να το πιστεύουν, τι λόγους έχουν να πιστεύουν αυτό, πώς οι πεποιθήσεις τους επηρεάζουν τον τρόπο που ζούνε και μέχρι ποιο σημείο οι πεποιθήσεις τους είναι η πηγή της ευαρέσκειάς τους, της δυσαρέσκειάς τους ή της ασθένειάς τους αντίστοιχα.

Ένα εκπληκτικό πράγμα σχετικά με τις ανθρώπινες πεποιθήσεις είναι ότι άσχετα με το τι πιστεύει κάποιος για κάτι, πάντα μπορείς να βρεις κάποιον που να πιστεύει το αντίθετο ή κάτι μη συμβατό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανθρώπινες πράξεις οι οποίες είναι και αυτές αντιφατικές ή ασύμβατες.

Για παράδειγμα, ο παγανιστής Ρωμαίος αυτοκράτορας εκτελούσε βίαια ανθρώπους επειδή πίστευαν στο χριστιανισμό.

Μερικούς αιώνες αργότερα, η Ιερά Εξέταση εκτελούσε βίαια ανθρώπους επειδή δεν πίστευαν στη δική της ερμηνεία του χριστιανισμού.

Το αν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας ή οι ιεροεξεταστές ήταν τρελοί ή απλώς παραπλανημένοι δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Για την ιστορία: Δεν είμαι ηθικός σχετικιστής. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι θα έπρεπε να έχουν την ελευθερία να πιστεύουν και να λατρεύουν τον δικό τους θεό ή θεούς με τον δικό τους τρόπο ή τρόπους, αλλά μια τέτοια ελευθερία δεν θα έπρεπε ποτέ να περιλαμβάνει την ελευθερία του να βλάπτεις ή να σκοτώνεις αυτούς που πιστεύουν σε άλλους θεούς.

Επομένως ανέχομαι τις απόψεις των άλλων ανθρώπων, όσο μπορώ να ανέχομαι και αυτούς τους ίδιους. Έτσι ταυτίζομαι συναισθηματικά με τους πρώτους χριστιανούς μάρτυρες – οι οποίοι πέθαναν για την πίστη τους, αλλά δεν προσπάθησαν να δολοφονήσουν άλλους για αυτή –, ενώ καταδικάζω ην Ιερά Εξέταση και όλους τους Άραβες τρομοκράτες σαν δολοφόνους που δεν πρέπει να τους ανεχόμαστε.

Η αποδοκιμασία μου δεν έχει να κάνει με τον παγανισμό, τον χριστιανισμό ή τον ισλαμισμό: Έχει να κάνει με το προμελετημένο κακό, το οποίο πάντα αυξάνει και ποτέ δεν μειώνει τα βάσανα στον κόσμο.
Και αυτό δεν είναι σχετικισμός.

Αν οι απόψεις σου σε κάνουν να έχεις δυσαρέσκειες, και αν δεν έχεις την απαραίτητη φιλοσοφική καθοδήγηση για να αντιμετωπίσεις τη δυσαρέσκειά σου εποικοδομητικά, τότε είσαι υπεύθυνος που δεινοπαθείς χωρίς να χρειάζεται, και πιθανώς γιατί εξάπλωσες καταστροφικά την δυσαρέσκειά σου σε άλλους, σαν κάποιο μολυσματικό ιό του μυαλού.

Πιστεύω ακράδαντα ότι ορισμένες απόψεις προκαλούν περισσότερη δυσαρέσκεια από άλλες· και ότι μερικές είναι πιο βλαπτικές από άλλες.

Ούτε αυτό όμως είναι ηθικός σχετικισμός.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να βλάψετε τον εαυτό σας και τους άλλους, και το να βλάπτεις είναι κακό.

Και αυτό είναι απόλυτο. Επίσης υπάρχουν πολλοί τρόποι να βοηθήσετε τον εαυτό σας και τους άλλους, και το να βοηθάς είναι καλό. Και αυτό είναι απόλυτο επίσης.

Το πώς επιλέγετε να βοηθήσετε τον εαυτό σας και τους άλλους εξαρτάται από την κρίση σας.
Και αυτό είναι σχετικό.

Με τον έρωτα μπορείς μόνο να εξελιχθείς

«Η φιλία, όπως και ο έρωτας, απαιτεί τόση τέχνη όσο μια πετυχημένη φιγούρα χορού»

Έρωτας είναι η βαθιά συνείδηση, να καταλάβεις δηλαδή ότι με τον έρωτα μπορείς μόνο να εξελιχθείς. Όταν αγαπάς, όταν είσαι ερωτευμένος, όλα γίνονται από μόνα τους. Δεν χρειάζονται θυμοί, φόβοι, αλλά να σέβεσαι την ατομικότητά του. Σημαίνει να μη χάνεται ο κόσμος γύρω σου όταν απομακρύνεσαι, γιατί τότε γίνεται εξάρτηση.

Η ερωτική πράξη είναι μυσταγωγία, είναι ιερή και έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Ο έρωτας είναι έρωτας όταν δεν προσθέτει, ούτε αφαιρεί. Είναι η βάση για όλα. Φυσικά είμαι υπέρ της ελεύθερης επιλογής. Αγαπάς και ερωτεύεσαι τον άνθρωπο και όχι το φύλο. Φιλία σημαίνει προπαντός σιγουριά, κι αυτό είναι που τη διαχωρίζει από τον έρωτα. Σημαίνει επίσης σεβασμός και απόλυτη παραδοχή του άλλου. Μόνο πάνω σ’ ένα θεμέλιο δυστυχίας χτίζεται μια ευτυχία. Νομίζω πως θα μπορέσω να χτίσω. Κάθε αληθινή φιλία είναι ένα απόκτημα διαρκές.

Η φιλία, όπως και ο έρωτας, απαιτεί τόση τέχνη όσο μια πετυχημένη φιγούρα χορού. Χρειάζεται πολλή άνεση και μεγάλος συγκρατημός. Ανταλλαγές λόγων. Μεγάλη σιωπή. Και προπαντός σεβασμός. Το αίσθημα της ελευθερίας του άλλου. Της αξιοπρέπειάς του. Την παραδοχή.

Θυμάμαι πάντα το κοριτσάκι στο βιβλίο του Μοντερλάν που δεν έχει δώσει όνομα στη γάτα του. Και πώς τη φωνάζεις; τη ρωτούν. Δεν τη φωνάζω, έρχεται όποτε θέλει. Έτσι είναι οι φίλοι. Συχνά έρχονται από τύχη.

IMMANUEL KANT: Η καλή θέληση ως το μοναδικό κριτήριο της έντιμης συμπεριφοράς

Από όλα όσα μπορούν να νοηθούν μέσα στον κόσμο ή και έξω απ’ αυτόν δεν υπάρχει τίποτε άλλο, που να μπορεί να θεωρηθεί ως καλό χωρίς περιορισμό, εκτός από μια καλή θέληση. Ο νους, η οξυδέρκεια, η κριτική ικανότητα και όπως αλλιώς λέγονται τα ταλέντα του πνεύματος, ή το θάρρος, η αποφασιστικότητα, η επιμονή στην απόφαση, ως ιδιότητες της ιδιοσυγκρασίας, είναι αναμφίβολα από πολλές απόψεις καλές και επιθυμητές· μπορούν όμως να γίνουν κι εξαιρετικά κακές και βλαβερές, εάν δεν είναι καλή η θέληση που πρόκειται να τις χρησιμοποιήσει και που μέσα σ’ αυτή την ιδιοτυπία της ονομάζεται χαρακτήρας.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις δωρεές της τύχης. Η δύναμη, ο πλούτος, η δόξα, ακόμα και η υγεία, η ευημερία, οι απολαύσεις, και γενικά οτιδήποτε ονομάζεται ευτυχία, εμπνέουν περηφάνια συχνά μάλιστα και έπαρση εάν απουσιάζει η καλή θέληση που θα βάλει μέτρο στην επίδρασή τους πάνω στο πνεύμα, θα υποτάξει τις πράξεις σε ένα γενικό αξίωμα και θα τις εναρμονίσει με τους γενικούς σκοπούς- ένας λογικός και αμερόληπτος θεατής που βλέπει την αδιάκοπη ευημερία ενός όντος, το οποίο δεν είναι κοσμημένο με μια καθαρή και καλή θέληση, δεν μπορεί ποτέ να ευχαριστηθεί- η καλή θέληση φαίνεται λοιπόν να είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι κανείς άξιος ευτυχίας.

Μερικές ιδιότητες υποβοηθούν αυτή την καλή θέληση και διευκολύνουν το έργο της, ωστόσο δεν έχουν καμιά δική τους απόλυτη αξία, αλλά προϋποθέτουν πάντα μια καλή θέληση- αυτό περιορίζει τη μεγάλη εκτίμηση που δίκαια τρέφουμε γι αυτές τις ιδιότητες, και δεν τους επιτρέπει να θεωρούνται απόλυτα καλές. Η εγκράτεια στις ορμές και στα πάθη, η αυτοκυριαρχία και η νηφάλια σκέψη δεν είναι μόνο πολλαπλά καλές, αλλά και φαίνονται να αποτελούν ένα μέρος της εσωτερικής αξίας του προσώπου εντούτοις τους λείπουν πολλά για να θεωρηθούν απεριόριστα καλές (όσο και αν τις επαινούσαν οι αρχαίοι). Γιατί χωρίς τα αξιώματα μιας καλής θέλησης αυτές οι ιδιότητες μπορούν να γίνουν εξαιρετικά κακές- η ψυχραιμία ενός κακούργου τον καθιστά όχι μόνο πιο επικίνδυνο, αλλά και πιο αποτρόπαιο στα μάτια μας, από όσο θα τον θεωρούσαμε χωρίς αυτή την ψυχραιμία.

Η καλή θέληση δεν είναι καλή εξαιτίας όσων πετυχαίνει ή δημιουργεί, και ούτε εξαιτίας της ικανότητάς της να πραγματοποιεί έναν προτιθέμενο σκοπό, αλλά μόνο με το ότι θέλει, δηλαδή με το ότι είναι καθ’ εαυτήν καλή- και εάν ιδωθεί καθαυτή, είναι ασύγκριτα πολυτιμότερη από κάθε τι που θα μπορούσε ποτέ η ίδια να πετύχει για να ικανοποιήσει κάποια ροπή, ή έστω ακόμα και όλες μαζί τις ροπές. Αν από κάποια μεγάλη δυσμένεια της τύχης ή από ελαττωματική φυσική διάπλαση έλειπε εντελώς από αυτή τη θέληση η ικανότητα να πετύχει τους σκοπούς της· αν ακόμα και με τις πιο μεγάλες της προσπάθειες δεν κατόρθωνε τίποτα, κι έμενε μόνο η καλή θέληση (όχι βέβαια ως απλή επιθυμία, αλλά ως επιστράτευση όλων των μέσων που βρίσκονται στη διάθεσή μας): ακόμα και τότε η καλή θέληση θα έλαμπε σαν διαμάντι, που έχει μέσα του ολόκληρη την αξία του. Το εάν είναι χρήσιμη ή άκαρπη, δεν μπορεί ούτε να προσθέσει ούτε να αφαιρέσει κάτι από αυτή την αξία.

IMMANUEL KANT, Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

4.1.3. Μυθολογικές και ιστορικές παραστάσεις

Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής αντλεί τα θέματά της κυρίως από τη μυθολογία και από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στα αγγεία των αρχών του 5ου αιώνα, ωστόσο, αρχίζουν να εμφανίζονται και σκηνές με πρόσωπα ιστορικά, σύγχρονες ή από το πρόσφατο παρελθόν. Τέτοιο παράδειγμα είναι ένας ερυθρόμορφος αμφορέας του αγγειογράφου Μύσωνα, σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου, που χρονολογείται στη δεκαετία 500-490 π.Χ. Στη μια πλευρά του αγγείου εικονίζεται ένα μυθολογικό θέμα, η αρπαγή της βασίλισσας των Αμαζόνων Αντιόπης από τον Θησέα με τη βοήθεια του φίλου του Πειρίθου. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενδυμασία και ο οπλισμός της Αντιόπης, που είναι όμοια με εκείνη των Σκυθών, στη χώρα των οποίων τοποθετούσαν οι Έλληνες τη μυθική πατρίδα των Αμαζόνων. Έτσι ο μύθος αποκτά ένα στοιχείο επικαιρότητας. Στην κύρια όψη εικονίζεται ο περίφημος για τα πλούτη του βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος, ντυμένος με μακρύ χιτώνα και με το σκήπτρο στο χέρι, καθισμένος σε πολυτελή θρόνο, στρωμένο με δέρμα άγριου ζώου, που είναι τοποθετημένος στην κορυφή μιας μεγάλης πυράς από επάλληλες στρώσεις ξύλων. Ένας υπηρέτης, με μόνο ρούχο ένα μικρό ιμάτιο τυλιγμένο γύρω από τη μέση του, ανάβει τη φωτιά με δύο προσανάμματα. Οι μορφές και στις δύο πλευρές ταυτίζονται με επιγραφές.

Η ιστορία της πυράς του Κροίσου, συνέπεια της καταστροφικής ήττας που υπέστη από τον βασιλιά των Περσών Κύρο, μας είναι κυρίως γνωστή από τον Ηρόδοτο (1.86-87):

«Έτσι οι Πέρσες πήραν τις Σάρδεις κι έπιασαν αιχμάλωτο τον Κροίσο, που βασίλευσε δεκατέσσερα χρόνια, πολιορκήθηκε δεκατέσσερις μέρες και σύμφωνα με τον χρησμό κατέλυσε ένα μεγάλο βασίλειο — το δικό του. Όταν τον έπιασαν οι Πέρσες τον οδήγησαν μπροστά στον Κύρο. Κι αυτός έστησε μια πυρά μεγάλη και ανέβασε πάνω της τον Κροίσο δεμένο με αλυσίδες και πλάι του δεκατέσσερα νέα παλικάρια από τους Λυδούς, με σκοπό είτε να τον προσφέρει θυσία σε κάποιον από τους θεούς ως απαρχές [πρώτο δώρο] της λείας του, είτε γιατί έμαθε ότι ο Κροίσος είναι θεοφοβούμενος και γι᾽ αυτό ακριβώς τον ανέβασε στην πυρά, επειδή ήθελε να δει αν κάποιος από τους θεούς θα τον γλίτωνε, ώστε να μην καεί ζωντανός. Ο Κύρος αυτά έκανε· κι ο Κροίσος, στημένος πάνω στην πυρά, θυμήθηκε, παρά το μέγεθος της συμφοράς του, τον λόγο του Σόλωνα, πως ήταν ειπωμένος με θεού φώτιση, ότι δηλαδή κανένας, όσο ζει, δεν είναι ευτυχισμένος. Και έτσι που ο λόγος έλαμψε μέσα του, πήρε βαθιά ανάσα κι αναστέναξε· κι ύστερα από μακριά σιγή πρόφερε τρεις φορές «Σόλων». Ευθύς ως το άκουσε ο Κύρος πρόσταξε τους διερμηνείς του να ρωτήσουν τον Κροίσο ποιος είναι αυτός που επικαλείται· και εκείνοι πλησίασαν και τον ρωτούσαν. Ο Κροίσος στην αρχή σιωπούσε, κι ας τον ρωτούσαν, ύστερα όμως, επειδή τον πίεζαν, είπε: «Εκείνος, που εγώ θα έδινα ολόκληρη περιουσία, για να μιλήσουν μαζί του όλοι οι βασιλιάδες.» Καθώς όμως τους μίλαγε έτσι σκοτεινά, τον ξαναρώτησαν τι νόημα είχαν τα λόγια του. Και επειδή επέμεναν και δεν τον άφηναν σε ησυχία, τέλος τους διηγήθηκε πως ήρθε κάποτε στην αυλή του ο Σόλων ο Αθηναίος, και αφού τριγύρισε και είδε όλα του τα πλούτη, πως τα θεώρησε μηδαμινά (και είπε αυτά που του είπε) · πως όλα τού βγήκαν, όπως τα είπε εκείνος, κι ωστόσο τα λόγια του δεν ταίριαζαν μονάχα για τον Κροίσο, παρά για ολόκληρο το γένος των ανθρώπων, και περισσότερο για εκείνους, όσοι φαντάζονται οι ίδιοι πως είναι ευτυχισμένοι. Ενώ ο Κροίσος έκανε τη διήγηση του, η πυρά είχε κιόλας ανάψει και οι κάτω άκρες της γύρω γύρω άρχισαν να καίγονται. Ευθύς ως άκουσε ο Κύρος από τους διερμηνείς του όσα είπε ο Κροίσος, άλλαξε γνώμη και συλλογίστηκε πως, όντας ο ίδιος άνθρωπος, παράδινε ζωντανό στη φωτιά ένα συνάνθρωπο του, που η ευδαιμονία του δεν στάθηκε μικρότερη από τη δική του. Ακόμη επειδή φοβήθηκε την πληρωμή και αναλογίστηκε ότι τίποτε από τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι σταθερό, έδωσε διαταγή να σβήσουν το γρηγορότερο τη φωτιά που έκαιγε και να κατεβάσουν από την πυρά τον Κροίσο και αυτούς που ήταν μαζί με τον Κροίσο. Οι άνθρωποι του όμως, μ᾽ όλες τους τις προσπάθειες, ήταν αδύνατο πια να συγκρατήσουν τη φωτιά.

Τότε, λεν οι Λυδοί, όταν κατάλαβε ο Κροίσος τη μεταμέλεια του Κύρου, καθώς έβλεπε όλο τον κόσμο να καταγίνεται να σβήσει τη φωτιά κι όμως να μην μπορούν πια να την προφτάσουν, ανέκραξε φωνάζοντας τον Απόλλωνα, πως αν κάποτε είχε στέρξει σε κάποιο δώρο του, να του παρασταθεί τώρα και να τον γλιτώσει από το κακό αυτής της ώρας. Αυτός με δάκρυα στα μάτια επικαλούνταν τον θεό, και ξαφνικά, ενώ ήταν ο ουρανός καθαρός και δεν φυσούσε διόλου, μαζεύτηκαν σύννεφα και ξέσπασε καταιγίδα κι έπεσε ραγδαία βροχή κι έσβησε η πυρά ολότελα. Όταν με το σημάδι αυτό κατάλαβε ο Κύρος ότι ο Κροίσος ήταν άνθρωπος αγαθός που οι θεοί τον αγαπούν, τον κατέβασε από την πυρά και τον ρωτούσε: «Κροίσε, ποιος άνθρωπος σου ξεσήκωσε το μυαλό, για να κινήσεις τον στρατό σου εναντίον της χώρας μου και να γίνεις εχθρός μου αντί για φίλος;» Και εκείνος είπε: «Έκανα ό,τι έκανα για τη δική σου καλή τύχη, για τη δική μου όμως κακοτυχιά· αίτιος σ᾽ αυτό στάθηκε ο θεός των Ελλήνων [ο Απόλλων], που με ξεσήκωσε να κινήσω τον στρατό μου. Γιατί κανείς βέβαια δεν είναι έτσι άμυαλος που να θέλει πόλεμο αντί για ειρήνη· όσο κρατά αυτή τα παιδιά θάβουν τους πατέρες τους, ενώ στον πόλεμο οι πατέρες τα παιδιά τους. Αλλά αυτά ήσαν βουλή θεού να γίνουν έτσι».»

Για την ιστορία της πυράς του Κροίσου υπήρχε όμως και μια άλλη παλαιότερη εκδοχή, που την ξέρουμε από μια ωδή του ποιητή Βακχυλίδη, γραμμένη 30 περίπου χρόνια μετά την αγγειογραφία του Μύσωνα. Σύμφωνα με αυτή, ο Κροίσος, όταν οι Σάρδεις ήταν έτοιμες να πέσουν στα χέρια του Κύρου, ανέβηκε ο ίδιος στην πυρά μαζί με τη γυναίκα του και τις κόρες του, θέλοντας να βάλει τέλος στη ζωή όλων τους, και τον έσωσε ο Δίας σβήνοντας τη φωτιά με δυνατή βροχή. Τότε ο Απόλλωνας, για να ανταμείψει τον Κροίσο που τον είχε τιμήσει στέλνοντας πολύτιμα δώρα στους Δελφούς, τον μετέφερε μαζί με τις κόρες του στη χώρα των Υπερβορείων, όπου οι ευσεβείς έβρισκαν την αιώνια ευτυχία μετά τον θάνατο τους. Η παράσταση του αγγείου βρίσκεται πιο κοντά στην εκδοχή του Βακχυλίδη, παρόλο που απουσιάζουν από τη σκηνή η γυναίκα και οι κόρες του Κροίσου. Ο βασιλιάς δεν εικονίζεται σαν αιχμάλωτος, αλλά καθισμένος στον θρόνο του, ντυμένος με πολυτελή χιτώνα και με το σκήπτρο του στο χέρι, να σπένδει στους θεούς δείχνοντας την ευσέβειά του. Ο Ηρόδοτος φαίνεται ότι άλλαξε συνειδητά την ιστορία της πυράς του Κροίσου για να τη συνδέσει με την επίσκεψη και τις συμβουλές του Σόλωνα και να κάνει τον ηττημένο βασιλιά σύμβουλο του Κύρου. Η αρχική ιστορία πρέπει να ξεκίνησε από τους Δελφούς, καθώς το ιερατείο αντιλαμβανόταν ότι θα ήταν μειωτική για το κύρος του ιερού η σκέψη πως ο Απόλλωνας άφησε να χαθεί αβοήθητος ένας από τους θερμότερους υποστηρικτές του, ο Κροίσος, ο πλούσιος βασιλιάς της Λυδίας που τον είχε τιμήσει όσο κανένας άλλος, ζητούσε πάντοτε τη συμβουλή του όταν ήταν να πάρει μια σημαντική απόφαση και είχε στήσει στο ιερό του λαμπρά αναθήματα.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

11.13. Τέλος εποχής;

Οι Στωικοί και οι Επικούρειοι κυριάρχησαν σε ολόκληρη την Ελληνιστική εποχή, παραμερίζοντας τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Προερχόμενοι από τις εκτεταμένες επικράτειες του καινούργιου ελληνικού κόσμου, συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα, πέρασαν από τις Σχολές της και πολλοί παρέμειναν εκεί. Η φιλοσοφική τους σκέψη διαμορφώθηκε στο περιβάλλον μιας πόλης που δεν είχε πια τη δύναμη του ξίφους αλλά κρατούσε ακόμη την πρωτοκαθεδρία του πνεύματος· διατυπώθηκε σε χιλιάδες έργα (που έχουν χαθεί!), από απλές περιλήψεις και εκλαϊκευτικές συνόψεις έως εκτεταμένες πραγματείες γεμάτες τεχνικούς όρους· διαβάστηκε από χιλιάδες ανθρώπους, Έλληνες και Ρωμαίους, άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους, πλούσιους και φτωχούς· και, κυρίως, επηρέασε τη ζωή αυτών των ανθρώπων, που είδαν στην άσκηση της μίας ή της άλλης φιλοσοφίας τον δρόμο και το τέρμα μιας ευτυχισμένης πορείας.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν πριν έρθουν οι Αυτοκρατορικοί Χρόνοι. Οι Στωικοί και οι Επικούρειοι δεν χάθηκαν κάθε άλλο! Ήδη όμως από τον 2ο αιώνα π.Χ. η ελληνιστική φιλοσοφία έχανε ένα βασικό χαρακτηριστικό της, ότι ήταν μια υπόθεση της Αθήνας. Εκτός από τις σκόρπιες κοινότητες των Επικούρειων, που έτσι κι αλλιώς ζούσαν τη δική τους ζωή, το κράτος της φιλοσοφίας ήταν υδροκέφαλο και Αθηναιοκεντρικό: οι τέσσερις μεγάλες σχολές ήταν εκεί, όποιος ήθελε να σπουδάσει πήγαινε σε αυτές, όποιος γινόταν καλός φιλόσοφος έμενε σε αυτές, και όποιος διακρινόταν σ᾽ αυτές αναλάμβανε Σχολάρχης τους.

Όταν η Αθήνα το 155 π.Χ. απέστειλε μια πρεσβεία στη Ρώμη για να δικαιολογηθεί που παραβίασε μια συνθήκη, διάλεξε να στείλει ό,τι καλύτερο είχε: τους φιλοσόφους της. Τους τρεις Σχολάρχες: τον ακαδημεικό Καρνεάδη, τον στωικό Διογένη από τη Βαβυλώνα και τον περιπατητικό Κριτόλαο. Από τότε αρκετοί φιλόσοφοι έφευγαν από την Αθήνα, άλλος για να ιδρύσει σχολή, άλλος για να μπει στον κύκλο κάποιου ισχυρού Ρωμαίου. Η ίδια η βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη μεταφέρθηκε στη Ρώμη το 87 π.Χ., όταν ο Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα. Οι Σχολάρχες της Ακαδημίας και του Λυκείου βρέθηκαν στη Ρώμη και οι δύο σχολές ουσιαστικά σταμάτησαν να υπάρχουν.

Η Αθήνα έχασε το μονοπώλιο της φιλοσοφίας και νέα κέντρα αναδείχθηκαν: η Ρώμη, η Αλεξάνδρεια, η Ρόδος. Στα χρόνια του Χριστού πιο εύκολα εύρισκες έναν αξιόλογο φιλόσοφο στην Αλεξάνδρεια παρά στην Αθήνα. Κι αν οι γονείς συνέχιζαν να στέλνουν τους γόνους τους για σπουδές στην Αθήνα, ήταν ζήτημα συνήθειας και περασμένων μεγαλείων. Η κατάρρευση του παραδοσιακού κέντρου οδήγησε τους φιλοσόφους στα νέα κέντρα και δημιούργησε μια πρωτόγνωρη κατάσταση: δεν ήταν μόνο οι φιλόσοφοι πολλοί και σκορπισμένοι, αλλά και οι διδασκαλίες τους αναπτύχθηκαν ξεχωριστά και ανεξάρτητα.

Ενώ ο Πλατωνισμός και ο Αριστοτελισμός παρέπαιαν, ο Στωικισμός είχε ελεύθερο το πεδίο να δράσει και να επιδράσει. Ωστόσο, οι συνθήκες δεν τον άφησαν ανεπηρέαστο: κάποτε, όταν γνώριζες τη διδασκαλία του Χρύσιππου, γνώριζες τη διδασκαλία της Στοάς· από τον 1ο αιώνα π.Χ., αν γνώριζες τη διδασκαλία ενός φιλοσόφου, γνώριζες απλώς τη δική του διδασκαλία. Πρόβαλαν πολλοί «στωικισμοί» και φιλόσοφοι που διεκδικούσαν για τον εαυτό τους τον χαρακτηρισμό του Στωικού, οι απόψεις τους όμως διέφεραν σε πολλά ζητήματα. Χάθηκε έτσι η ενότητα στο εσωτερικό της στωικής φιλοσοφίας. Μόνο οι Επικούρειοι έμεναν ακλόνητοι και πιστοί στα όσα τους είχε ορίσει ο ιδρυτής του Κήπου.