ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Ὑπὲρ Μαντιθέου (1-3)

[1] Εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας· ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι.

[2] ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ᾽ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω με εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι.

[3] ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι· ἐὰν δὲ φαίνωμαι ‹καὶ› περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ [παρὰ] τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐχ ἵππευον οὔδ᾽ ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ μετέσχον τῆς τότε πολιτείας.

***
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
[1] Εάν δεν γνώριζα, μέλη της βουλής, ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο, θα τους ήμουν ιδιαιτέρως ευγνώμων γι᾽ αυτή την κατηγορία, και τούτο γιατί πιστεύω ότι την καλύτερη υπηρεσία σε όσους έχουν συκοφαντηθεί αδίκως την προσφέρουν εκείνοι που τους αναγκάζουν να λογοδοτήσουν για τον βίο και την πολιτεία τους.

[2] Εγώ εν προκειμένω έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, ακόμα και αν ενδεχομένως κάποιος με αντιπαθεί, όταν με ακούσει να μιλάω για τη διαδρομή μου, θα αλλάξει γνώμη και στο εξής θα έχει για μένα πολύ πιο θετική εικόνα.

[3] Ζητώ μάλιστα από σας, μέλη της βουλής, εάν αποδείξω τούτο μόνο, ότι δηλαδή διακατέχομαι από φιλικά για την κρατούσα κατάσταση αισθήματα και ότι αναγκάστηκα να λάβω μέρος στους ίδιους αγώνες με εσάς, να μη μου πιστωθεί ακόμη τίποτα. Εάν ωστόσο προκύψει ότι και κατά τα άλλα έχω ζήσει με γνώμονα το μέτρο και εντελώς αντίθετα από ό,τι φαντάζονται και ισχυρίζονται οι εχθροί μου, σας απευθύνω την παράκληση να εγκρίνετε την επιλογή μου και συγχρόνως να έχετε αρνητική γνώμη γι᾽ αυτούς. Πρώτα πρώτα θα αποδείξω ότι δεν υπηρέτησα ως ιππέας και ότι δεν βρισκόμουν στην πόλη την εποχή των Τριάκοντα και ότι δεν συνεργάστηκα με το καθεστώς.

Ο Όμηρος, η Τροία και η Ιστορία

Οι φιλόλογοι πιστεύουν ότι ο Όμηρος είναι πάνω απ’ όλα ποιητής και δεν ενδιαφέρεται για την ιστορική αλήθεια, από την άλλη μεριά όμως θεωρούν ότι διασώζει ψήγματα αναμνήσεων από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού ή αλλιώς Μυκηναϊκή Εποχή (1600-1200 περίπου π.Χ.). Πέρα από τις πασίγνωστες ομηρικές περιγραφές του κυπέλου του Νέστορα, της ολόσωμης ασπίδας του Αίαντα (σάκος) ή του κράνους με τους χαυλιόδοντες κάπρου, οι οποίες επιβεβαιώθηκαν από ανάλογα αρχαιολογικά ευρήματα, εδώ θα επικεντρωθώ σε νεότερα στοιχεία που υποδεικνύουν ότι οι μνήμες τις οποίες διαφυλάσσει ο Όμηρος είναι ίσως περισσότερες απ’ αυτές που παραδεχόμασταν ως σήμερα. Τα περισσότερα καινούργια στοιχεία προήλθαν από το πεδίο της αρχαιολογίας της Εποχής του Χαλκού στη Μικρά Ασία (βασικά από τα αρχεία των Χετταίων και τις γερμανικές ανασκαφές στην Τροία). Γράφω από μνήμης, γι’ αυτό δεν υπάρχουν ακριβείς παραπομπές και λεπτομέρειες, αλλά στο τέλος δίνω μια βασική βιβλιογραφία, για όσους ενδιαφέρονται να διασταυρώσουν την αλήθεια των λεγομένων ή να εμβαθύνουν περισσότερο στο θέμα.

 

1) Ο Όμηρος δίνει δύο εναλλακτικά ονόματα για την πόλη της Τροίας: η Τροία και η Ίλιος (ή το Ίλιον). Τα αρχεία των Χετταίων επιβεβαιώνουν τον Όμηρο, καθώς ονομάζουν την πόλη και την περιοχή της με δύο ονόματα: T(a)ruisa και Wilusa (Wilusija). Μάλιστα ο Όμηρος διατηρεί και τον αρχικό φθόγγο -w- στο δεύτερο όνομα, ο οποίος παριστανόταν από τους αρχαίους με το γράμμα F (δίγαμμα - έμοιαζε με δύο Γ μαζί): σε πολλά σημεία στο ομηρικό κείμενο χρειάζεται να αποκαταστήσουμε το αρχικό -w- προκειμένου να γίνει ένας στίχος μετρικά ορθός (Wίλιος). O φθόγγος αυτός, κάτι σαν τον αρχικό ήχο στο αγγλικό “was”, διατηρείται στη μυκηναϊκή Ελληνική της 2ης χιλιετίας π.Χ., αλλά χάθηκε στη διάρκεια της 1ης χιλιετίας π.Χ., αν και στη δωρική και τις άλλες λεγόμενες δυτικές διαλέκτους άντεξε περισσότερο απ’ όσο στην αττικοϊωνική. Η μόνη διάλεκτος που τον διατηρεί μέχρι σήμερα σε ορισμένες λέξεις είναι η Τσακωνική, ο μοναδικός νεοελληνικός απόγονος της δωρικής.

 

 2) Ο Όμηρος δίνει την εντύπωση ότι η Τροία ήταν αξιόλογου μεγέθους πόλη, γεγονός που ερχόταν μέχρι σχετικά πρόσφατα σε αντίθεση με τα ερείπια στο λόφο του Χισαρλίκ της Τουρκίας. Οι νεότερες ανασκαφές (Korfmann) ανακάλυψαν την κάτω πόλη της Τροίας, η οποία αν και έχει ανασκαφεί σε μικρό της μέρος, δίνει την εκτίμηση ενός πληθυσμού περί τους 10000 ανθρώπους. Η Τροία, επομένως, ήταν αξιόλογη πόλη για τα δεδομένα της εποχής, στο μέγεθος της Ουγκαρίτ (βόρεια Συρία, απέναντι από την Κύπρο), η οποία ήταν πολύ σημαντικό εμπορικό κέντρο της Εποχής του Χαλκού.

 

3) Είναι βέβαιο ότι ο πόλεμος της Τροίας δεν έγινε μόνο για την Ελένη, αλλά επειδή οι Έλληνες εποφθαλμιούσαν τη στρατηγική της θέση πριν από τα στενά του Ελλησπόντου. Ωστόσο η αρπαγή μιας Ελληνίδας πριγκίπισσας ως αφορμή για τον πόλεμο δεν έχει τίποτα το παράλογο: από χεττιτικά και άλλα αρχαία κείμενα γνωρίζουμε τη σημασία των γυναικών βασιλικής καταγωγής για τη σύναψη ή τη διάλυση συμμαχιών μεταξύ κρατών: οι Αιγύπτιοι και οι Χετταίοι λίγο έλειψαν να «πιαστούν στα χέρια» λόγω ενός συμφωνημένου δυναστικού γάμου μεταξύ μιας Χετταίας πριγκίπισσας και του γιου ενός Φαραώ που δεν έγινε. 

 

4) Στο χεττιτικό κείμενο ενός όρκου αναφέρονται ανάμεσα στις κυριότερες θεότητες της Wilusa ο Apaliunas και το όνομα μιας πηγής-δεξαμενής νερού. Οι φιλόλογοι συμφωνούν ότι ο πρώτος είναι η χεττιτική εκδοχή του ελληνικού Απόλλωνα, ο οποίος προστατεύει με λύσσα την Τροία από τους Έλληνες στον Όμηρο, ενώ ο Όμηρος περιγράφει λεπτομερώς μια πολύτιμη δεξαμενή νερού στην ακρόπολη της Τροίας, η οποία μάλιστα ανακαλύφθηκε από τους αρχαιολόγους. O ελληνικός θεός Apaliunas / Απόλλων θα μπορούσε να είχε εισαχθεί στο τρωικό πάνθεον από κάποιον σημαντικό Έλληνα στην Τροία (βλ. αμέσως παρακάτω το 5).

 

5) Σε χεττιτικό κείμενο ένας από τους βασιλείς της Wilusa ονομάζεται Alaksandu. Οι φιλόλογοι συμφωνούν ότι πρόκειται για την ξενική απόδοση του ελληνικού ονόματος Αλέξανδρος. Ένας Έλληνας στο θρόνο της Τροίας την Εποχή του Χαλκού; Τίποτα το απίθανο. Θα μπορούσε να πρόκειται για κάποιον Έλληνα γαμπρό της βασιλικής οικογένειας της Τροίας, ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο ελλείψει αρσενικού διαδόχου ή με κάποιου είδους πραξικόπημα. Οι γάμοι μεταξύ αριστοκρατικών οικογενειών διαφορετικών πόλεων ή κρατών ήταν συνηθισμένοι ακόμη και στην κλασική εποχή για λόγους ενίσχυσης διεθνών διασυνδέσεων και κύρους. Ο Κίμωνας  ήταν γιος του Μιλτιάδη από μια ξένη πριγκίπισσα της Θράκης. Ένας πλήθος ελληνικών μύθων που βασίζονται σε ιστορικά πρότυπα περιγράφουν πώς Έλληνες ήρωες έγιναν βασιλείς σε ξένους λαούς, αλλά και το αντίστροφο (λ.χ. ο Πέλοπας -βλ. Πελοπόννησος- ήταν Φρύγας στην καταγωγή που έγινε βασιλιάς του Άργους). Επίσης το Αλέξανδρος θα μπορούσε να είχε εισδύσει στο ονοματολόγιο της τρωικής βασιλικής οικογένειας από δεσμούς αμοιβαίας φιλοξενίας (έτσι διείσδυσε προφανώς το ξενικό όνομα Όλορος στην οικογένεια του Θουκυδίδη, γιου του Ολόρου). Αλλά το πιο σημαντικό: ο ίδιος ο Όμηρος δίνει μια παράξενη λεπτομέρεια: ο Πάρης, ο γιος του βασιλιά της Τροίας, είχε ένα δεύτερο όνομα, Αλέξανδρος. Να πρόκειται για μια διαστρεβλωμένη από το χρόνο ανάμνηση της ανόδου ενός Αλέξανδρου στο θρόνο της Τροίας; Ο Πάρης μοιάζει να αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση. Ίσως να πρόκειται για το υπόλειμμα μιας μορφής που σε μια παλαιότερη φάση του έπους να έπαιζε σημαντικότερο ρόλο απ’ όσο στον Όμηρο: αποτελεί τον αίτιο του Τρωικού Πολέμου, σκοτώνει τον δυνατότερο ήρωα των Αχαιών, τον Αχιλλέα. Κάποτε μοιάζει σαν παρείσακτος, τριγυρίζοντας νεαρό παιδί με τα κοπάδια της βασιλικής οικογένειας μακριά από την πόλη, στην Ίδη (να υπονοείται ένας ξένος, ο οποίος ανέβηκε αιφνιδιαστικά στην κοινωνική ιεραρχία της Τροίας;). Το διπλό του όνομα, ένα τρωικό και ένα ελληνικό, θυμίζει περιπτώσεις αλλαγής ονόματος σε περίπτωση ανάληψης σημαντικού αξιώματος, από την άνοδο στον παπικό θρόνο ως την ανάληψη νέου δυναστικού ονόματος από τους Φαραώ στην Αίγυπτο. Ίσως ο Αλέξανδρος να έγινε Πάρης, ένα όνομα που όπως λένε οι ειδικοί των γλωσσών της Μικράς Ασίας (Ανατολιακές γλώσσες: χεττιτική, λουβική, λυδική, λυκική, καρική και μερικές ακόμη συγγενικές μεταξύ τους) είναι από την ίδια ρίζα με το όνομα Πρίαμος. Χεττιτικά πρόσωπα που εμφανίζονται στις πινακίδες της Χαττούσα έχουν ονόματα ταυτόσημα με τα ονόματα Πρίαμος-Πάρης: Parijamuwa-Pariziti (χεττιτικές εκδοχές). Και άλλα τρωικά ονόματα στον Όμηρο όπως Ύρτακος, Άσιος έχουν πιθανές χεττιτικές ετυμολογίες. Ιδιαίτερα το όνομα Άσιος πρέπει να συνδέεται με τον Άσιο λειμώνα του Ομήρου, μια πεδιάδα στη Λυδία (μόνο αργότερα η λέξη πλάτυνε και δήλωνε πρώτα τη Μικρά Ασία και στη συνέχεια όλη την Ασία ως ήπειρο). Το όνομα στα χεττιτικά κείμενα είναι Assuwa (ομοσπονδία πόλεων που επαναστάτησαν εναντίον των Χετταίων γύρω στο 1400 και είχαν την υποστήριξη της Αχιγιάβα -βλ. παρακάτω το 6), στα μυκηναϊκά Aσwίyα (για δούλες προερχόμενες από κάπου στη Μικρά Ασία). Πβ. τη θεότητα Πότνια Ασwίya (Η Δέσποινα της Ασίας) στις μυκηναϊκές πινακίδες.

 

6) Στα κείμενα των Χετταίων γίνεται συχνά λόγος για το βασίλειο της Αχιγιάβα ή Αχίγια, που βρίσκεται πέρα από τη θάλασσα, δυτικά των ακτών της Μ. Ασίας. Πρόκειται για μια ενοχλητική δύναμη με τάση να ανακατεύεται διαρκώς στα ασταθή όρια της χεττιτικής δύναμης στη δυτική Μικρά Ασία και ιδιαίτερα στην περιοχή της Millawanda ή Milawata (Milwatos > Μίλατος, Μίλητος) και της Taruisa. Ο βασιλιάς της Αχιγιάβα αποκαλείται για ένα διάστημα «αδελφός» του Χετταίου βασιλιά, ένας τιμητικός τίτλος που προοριζόταν μόνο για τις υπερδυνάμεις της εποχής. Οι φιλόλογοι συμφωνούν ότι η λέξη Αχιγιάβα αποτελεί απόδοση των λέξεων Αχαΐα, Αχαιοί, το όνομα με το οποίο αποκαλούν οι Μυκηναίοι Έλληνες τον εαυτό τους στον Όμηρο (η ονομασία Έλληνες καθιερώθηκε μόνο κατά την 1η χιλιετία). Τα αιγυπτιακά αρχεία συμφωνούν: οι Έλληνες εμφανίζονται με την ονομασία Equesh. Το ζήτημα που ανακύπτει είναι το εξής: το βασίλειο της Αχιγιάβα παρουσιάζεται σαν ένα είδος αυτοκρατορίας, ενώ η εντύπωση που αποκομίζουμε από τις μυκηναϊκές πινακίδες είναι ότι κάθε βασίλειο (λ.χ. Πύλος, Μυκήνες, Θήβες, Κνωσός) αποτελεί ανεξάρτητη κρατική οντότητα. Έως πρόσφατα οι ειδικοί συμφωνούσαν ότι η ενότητα του μυκηναϊκού κόσμου ήταν μόνο πολιτιστική και όχι πολιτική, αλλά τελευταία άρχισε μια αναθεώρηση στηριγμένη στις χεττιτικές ενδείξεις, αλλά και στο γεγονός της εκπληκτικής ομοιομορφίας που εμφανίζει η Γραμμική Β΄ και η διάλεκτος που καταγράφεται σ’ αυτήν σε όλη την έκταση του μυκηναϊκού κόσμου: στην κλασική εποχή, όταν κάθε πόλη ήταν ανεξάρτητη, είχε τη δική της διάλεκτο και τη δική της παραλλαγή του ελληνικού αλφαβήτου. Αντίθετα η ομοιομορφία της γλωσσικής κατάστασης στα μυκηναϊκά ανάκτορα παραπέμπει σε ένα είδος πολιτικής ομοσπονδίας κατ’ ελάχιστον. Έτσι θα μπορούσε να εξηγηθεί και η περίεργη συνύπαρξη τριών ανακτορικών κέντρων το ένα κοντά στο άλλο στην Αργολίδα (Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα) που πάντοτε προβλημάτιζε τους ειδικούς: πιθανώς οι Μυκήνες ήταν η επικυρίαρχος, ενώ ίσως τα άλλα δύο ανάκτορα εξουσιάζονταν από συγγενείς του βασιλιά, μια κατάσταση συνηθισμένη και στο βασίλειο των Χετταίων, το οποίο δίνει συχνά την εντύπωση μιας ομοσπονδίας: η Χαττούσα κυβερνιόταν από τον ίδιο το βασιλιά, ενώ η Ταρχούντασσα και η Καρχεμίς από κλάδους της βασιλικής οικογένειας ως αντιβασιλείς. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο μυκηναϊκός κόσμος ήταν ένας είδος ομοσπονδιακού συστήματος με επικεφαλής τον βασιλιά των Μυκηνών και τις άλλες πόλεις να έχουν μεγάλο βαθμό αυτονομίας, αλλά να εξουσιάζονται από μια αριστοκρατία που ήταν συγγενείς μεταξύ τους και με τον επικυρίαρχο βασιλιά των Μυκηνών. Ας σημειωθεί εδώ ότι στα μυκηναϊκά αρχεία ο βασιλικός τίτλος είναι wάναξ, από όπου προέρχεται η κλασική λέξη «ανάκτορο» (στη Γραμμική Β΄ ο φωνηεντισμός είναι διαφορετικός - wανάκτερος = αυτός που ανήκει στον άνακτα), ενώ ο βασιλιάς δηλώνει έναν κατώτερο τοπικό άρχοντα [=γwασιλεύς στη μυκηναϊκή - οι χειλοϋπερωικοί φθόγγοι (Kw, gw κ.τ.λ.), ζωντανοί ακόμη τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., θα γίνουν χειλικοί ή οδοντικοί ανάλογα με το ακόλουθο φωνήεν -μπροστινό ή οπίσθιο- στην 1η χιλιετία - έτσι τέλος < kwelos, αλλά πόλος < Kwolos]. Μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων οι βασιλείς απαλλαγμένοι από τους άνακτες ανέβηκαν στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας, εξ ου και η καθιέρωση της λέξης μέχρι και σήμερα. Ο Όμηρος διαφυλάσσει τη μνήμη της ανώτερης θέσης του άνακτα σε σχέση με τους βασιλείς κρατώντας τη χρήση της λέξης άναξ κυρίως για τον Δία και (από τους ανθρώπους) τον Αγαμέμνονα, τον αρχηγό των Ελλήνων στην Τροία.

 

7) Ο Όμηρος αναφέρει ως έναν από τους σημαντικούς συμμάχους των Τρώων τους Λύκιους. Η χώρα των Lukka εμφανίζεται ήδη στις χεττιτικές πινακίδες στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία. O Όμηρος διατηρεί επίσης ονόματα ελλαδικών τοπωνυμίων, τα οποία αγνοούσαν οι Έλληνες της κλασικής εποχής, αλλά βρέθηκαν στις μυκηναϊκές πινακίδες (λ.χ. Εύτρησις).

 

8) Οι Χετταίοι καταγράφουν διάφορες αψιμαχίες με τους Αχιγιάβα στην δυτική Μικρά Ασία σε ένα διάστημα δύο σχεδόν αιώνων. Οι Μυκηναίοι φαίνεται ότι είχαν καταστήσει δική τους την περιοχή της Μιλήτου (αποδεικνύεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα: μυκηναϊκή αρχιτεκτονική, κεραμική στην πόλη, θολωτοί τάφοι στη γύρω περιοχή), ενώ καταγράφονται συγκρούσεις και για την περιοχή της Wilusa. Μπορεί η ομηρική αφήγηση να είναι μια μεγεθυμένη ανάμνηση της σύγκρουσης για δεκαετίες μεταξύ Μυκηναίων και Χετταίων γι’ αυτή τη στρατηγική περιοχή. O Όμηρος και η μυθική παράδοση διατηρεί παραδόσεις ελληνικών εκστρατειών στην Τρωάδα και πριν από τον Τρωικό Πόλεμο (λ.χ. Ηρακλής).

 

9) Το όνομα Tawagalawas αναφέρεται ως το όνομα του αδελφού του βασιλιά της Αχιγιάβα. Το ελληνικό όνομα που υποκρύπτεται είναι το Ετεοκλής (Ετεwoκλέwες εκείνη την εποχή), ο οποίος στον ελληνικό μύθο είναι γόνος της βασιλικής οικογένειας των Θηβών. Εμφανίζεται επίσης ως όνομα ανθρώπου από την Αχιγιάβα το όνομα Atarisiyas, δηλαδή Ατρεύς, το όνομα του πατέρα του Αγαμέμνονα.

 

10) Ένα άλλο όνομα που χρησιμοποιούν για τον εαυτό τους οι Έλληνες στον Όμηρο είναι Δαναοί. Οι Danaja όντως εμφανίζονται στα αιγυπτιακά κείμενα ως λαός προερχόμενος από τον ελλαδικό χώρο.

 

11) Ο τύπος των ονομάτων των ομηρικών ηρώων (Αχιλλεύς, Οδυσσεύς κ.τ.λ.) διαφέρει από τον τύπο που προτιμούσαν οι Έλληνες της 1ης χιλιετίας (συνήθως σύνθετα, λ.χ. Ιπποκράτης, Θουκυδίδης κ.τ.λ.). Οι Έλληνες της ιστορικής εποχής πάρα πολύ σπάνια χρησιμοποιούν το ομηρικό ονοματολόγιο. Οι μυκηναϊκές πινακίδες φανερώνουν ότι χωρίς να λείπει ο τύπος των ελληνικών ονομάτων της 1ης χιλιετίας κυριαρχούν τα ονόματα ομηρικού τύπου, τα οποία μάλιστα στην μυκηναϊκή εποχή φέρουν ακόμη και βοσκοί ή εργάτες. Επομένως ο Όμηρος διατηρεί ορθή την ανάμνηση για τα ονόματα που προτιμούσαν οι πρόγονοί του την εποχή του Χαλκού.    

 

12) Ορισμένοι στίχοι του Ομήρου που στο παραδομένο κείμενο είναι μετρικά ανώμαλοι, αποκαθίστανται μετρικά μόνο αν αντικαταστήσουμε τους παραδομένους τύπους από τη μορφή που πρέπει να είχαν στη μυκηναϊκή εποχή. Οι συγκεκριμένοι στίχοι πρέπει να συντέθηκαν πολύ παλιότερα από τον Όμηρο και μέσω της προφορικής ποιητικής παράδοσης και τεχνικής των αοιδών να έφτασαν μέχρι τον ποιητή μας, αν και στο μεταξύ η γλώσσα είχε αλλάξει πολύ. Είναι πια κλασικό το παράδειγμα του ανώμαλου μετρικά στίχου Μηριόνης ἀτάλαντος Ἐνυαλίῳ ἀνδρειφόντῃ (=ανδροφόνος), που για να γίνει μετρικά ορθός πρέπει να γράψουμε την τελευταία λέξη ως ἀνr̥φόντῃ, με το συλλαβικό υγρό r̥ (αργότερα έγινε -αρ- ή -ρα- ή -ορ- ή -ρο- ανάλογα με τη διάλεκτο - π.χ. str̥tos γίνεται στρατός στην αττική, αλλά στροτός στην αιολική) και χωρίς το ευφωνικό -δ- που αναπτύχθηκε αργότερα στην ιστορία της Ελληνικής στη λέξη ἀνήρ (γενική ἀνδρός). Αυτή τη μορφή υποθέτουμε ότι είχαν τα Ελληνικά πριν ακόμη και από την εποχή των μυκηναϊκών πινακίδων (ο στίχος μπορεί να συντέθηκε ίσως τον 17ο ή 16ο αιώνα π.Χ., χίλια χρόνια σχεδόν πριν τον Όμηρο)!

 

Συμπεράσματα: Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν ακόμη. Ο Όμηρος είναι ίσως περισσότερο «ιστορικός» απ’ όσο παραδεχόμασταν ως τώρα. Ενδεχομένως διασώζει, στη μυθική κατά τα άλλα αφήγηση, περισσότερα κομμάτια ιστορικής μνήμης απ’ όσο νομίζαμε. Ο βαθμός διάσωσης αφήνεται στην κρίση του αναγνώστη.

Η θέαση του ωραίου

«Ποτέ το μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν  δεν ήταν  ηλιοειδές  [=αν δεν διέθετε ηλιακή μορφή  ή  φύση],  ούτε η  ψυχή  θα  μπορέσει να αντικρίσει το ωραίο, αν δεν έχει γίνει πρώτα ωραία η ίδια».

Γιατί το Ωραίο είναι ωραίο;

Θεμελιώδης πεποίθηση του Πλωτίνου ήταν ότι ο άνθρωπος φέρει μέσα του το θείο και αξίζει, εφόσον αποκτά επίγνωση αυτού, να προσ(ς)-παθεί να το συμφιλιώνει με το θείο του σύμπαντος.

Όντας ο τελευταίος διανοητής της αρχαιότητας, ο φιλόσοφος επιδίδεται στη ζήτηση του πραγματικού εαυτού και σαν τον γλύπτη, που προσπαθεί να αποτυπώσει σε ένα κομμάτι πέτρα τη μορφή που θα φέρει στο φως την αυθεντική, την ιδεατή ομορφιά, δηλαδή το νοητό κάλλος, επιχειρεί μέσα στο έργο του να φιλοτεχνήσει την πνευματική άσκηση της ψυχής.

 

Τι σημαίνει η τελευταία τούτη φράση; Πως η ψυχή δεν έρχεται σε ύπαρξη παρά ως μια κίνηση αυτοκάθαρσης του εαυτού από καθετί το ανοίκειο, δηλαδή φόβους, κόπους, εμπειρίες, οδύνες κ.λπ., και ανύψωσης στο επίπεδο του νου, του πνεύματος του καθαρού νοείν. Η Ψυχή, όπως επίσης το Πνεύμα και το Ον, έχουν την εκπήγασή τους από το Ένα. Η αισθητικότητα είναι εικόνα του εαυτού της ψυχής. Τούτο σημαίνει ότι η ψυχή δεν είναι αποστασιοποιημένη από το αισθητό ή υποστασιοποιημένη προβολή πάνω από το αισθητό, αλλά εισχωρεί ως καθαρτική κίνηση σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και μέχρι τα φυτά, για να δημιουργήσει ένα νέο ον. Η πορεία προς μια τέτοια δημιουργία συνιστά πορεία ανύψωσης της ψυχής προς το ωραίο, ήτοι επιστροφής στο θείο.

Πότε γίνεται αυτή η ανύψωση, η επιστροφή;
Όταν η ανθρώπινη ψυχή επιχειρεί να κατανοήσει τον κόσμο, στον οποίο ανήκει και η ίδια, δηλαδή τον νοητό κόσμο.
Πώς μπορεί να τον κατανοήσει, να τον μελετήσει;
Με το πιο πολύτιμο μέρος που διαθέτει η φιλοσοφία, τη διαλεκτική.
Η ανθρώπινη ψυχή, κατά τον Πλωτίνο, αποτελείται από τρία μέρη:

• α) από το σταθερά στραμμένο προς τις νοητές πραγματικότητες· 
• β) από το στραμμένο προς τα πράγματα και
• γ) από το μεσαίο, τα ευρισκόμενο ανάμεσα στα δύο τούτα.

Με δεδομένη έτσι αυτή την τρισυπόστατη δομή της, αξιοποιεί εκάστοτε τη δυνατότητα να χαράσσει ανάλογο προσανατολισμό· τη δυνατότητα, για παράδειγμα, να επανέλθει στο Ένα, στην υψηλή εκείνη έκφραση του θείου, από όπου προήλθε, ή να καταβυθιστεί μέσα στην ηδυπάθεια.
Πώς δύναται να συμβεί το τελευταίο;

Με το να ενεργοποιείται το χειρότερο μέρος της ανθρώπινης ψυχής: τούτο ενίοτε ακολουθεί την κατιούσα, συμπαρασύροντας προς τα κάτω και το ενδιάμεσο, αφού δεν  εξουσιάζει το ανώτερο μέρος, προκειμένου να συμπαρασύρει και τούτο προς τα κάτω. Το ενδιάμεσο τμήμα της ψυχής παίζει σημαντικό ρόλο για τη θέαση του ωραίου ή για την απομάκρυνση απ’ αυτό. Τούτο το τμήμα είναι ο σκεπτόμενος εαυτός μας και ανάλογα με τον βαθμό της διαλεκτικής του εκλογίκευσης ανέρχεται προς το ωραίο ή κατέρχεται στην άβυσσο.

Η διαλεκτική χορηγεί στην ανθρώπινη ψυχή την ικανότητα να διατρέχει όλα τα επίπεδα, όλες τις βαθμίδες, να εισχωρεί σε όλα εκείνα τα βάθη, όπου χρειάζεται να εκδηλώνει την έγνοια της για ό,τι επέρχεται ως χειρότερο. Καθ’ όλες αυτές τις διαλεκτικές διαβαθμίσεις της δεν είναι παρούσα ως το Ένα, ως ενιαίο όλο, αλλά ως το ένα ή το άλλο τμήμα της, ως το ένα ή το μη-ένα, καθένα από τα οποία τελεί σε απόλυτη ομολογία προς την ενεργοποίηση των συναισθημάτων και από εδώ αρχίζει να προσδιορίζεται ως το λιγότερο ή περισσότερο πνευματικό. Ο άνθρωπος λοιπόν, καθότι είναι αυτή η ψυχή, μπορεί, μεταξύ άλλων, να σκέφτεται τον υλικό κόσμο· τον σκέφτεται, επειδή ζει μέσα σ’ αυτόν και συνάμα επειδή κινείται μέσα στον νοητό κόσμο.

Πώς τον σκέπτεται;
Με τον τρόπο της τέχνης. Η ψυχή μπορεί να ανέλθει στον ανώτερο κόσμο του πνεύματος και να ζήσει την ομορφιά ως τέτοια, μέσα από την τέχνη, τη μουσική ας πούμε, και την αγάπη για την ομορφιά, για το ωραίο. Όσο η ανθρώπινη ψυχή βιώνει την τέχνη ως δημιουργία και την απολαμβάνει ως τέτοια, διανοίγεται προς τον κόσμο του ωραίου. Εξάλλου, το ωραίο, δεν ενδημεί μόνο και κύρια μέσα στην αίσθηση, στην ύλη, στη σωματικότητα, αλλά και στα ήθη, στις διάφορες συμπεριφορές, στην αρετή κ.α.

Εάν όλα τα πράγματα μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο όμορφα και ωραία, υπάρχει κάτι που προηγείται όλων αυτών; Υπάρχει. Είναι η Ιδέα, με βάση την οποία μορφοποιείται το ωραίο πράγμα, η ωραία φύση, το ωραίο άγαλμα κ.λπ. Π.χ. ο ογκόλιθος που απέκτησε την ωραιότητα της μορφής από την τέχνη, δεν θα φαίνεται όμορφος, επειδή είναι πέτρα, αλλά επειδή έχει αυτή τη μορφή που ενστάλαξε μέσα του η τέχνη. Η Ιδέα, απ’ αυτή την άποψη, δεν νοείται ως κάποια υπόσταση έξω από την ψυχή παρά ως πρώτη αρχή της που στρέφει την ψυχή στην αυτοκάθαρσή της, καθιστώντας έτσι την ίδια Ιδέα και Λόγο. Στην αναλογία τούτη, άσχημο είναι εκείνο που δεν μετέχει στην Ιδέα, δεν άρχεται απ’ αυτήν, δεν διέπεται από τη μορφή και τον λόγο.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει με την ύλη, όταν δεν αποδέχεται ολόκληρο το νόημα που της έχει μεταβιβάσει η Ιδέα. Εν τέλει, είναι δυνατό να εναρμονίζεται η σωματική ωραιότητα με την ομορφιά που προηγείται αυτής; Είναι δυνατόν, γιατί οι συνδυασμοί, το νόημα, η συνοχή του σώματος και όλα τα άλλα στοιχεία που συνθέτουν το κάλλος του παραπέμπουν στην Ιδέα, από την οποία προήλθαν. Αλλά αυτό το κάλλος ανήκει στην κατηγορία εκείνη που μπορεί να συλλαμβάνουν οι αισθήσεις.

Τα είδη ή οι μορφές του κάλλους που δεν μπορούν να συλλάβουν οι αισθήσεις είναι ανώτερα και απαιτούν την ανύψωση της ψυχής σε επίπεδα που θα της επιτρέπουν να  θαυμάζει  και να βιώνει το κάλλος τέτοιων ειδών, όπως τις ωραίες ενασχολήσεις, την ομορφιά της αρετής, της δικαιοσύνης κ.λπ. Στη βίωση αυτών των ωραίων ενασχολήσεων η ψυχή γεμίζει με συγκίνηση, θαυμασμό, αλλά και με έρωτα. Τότε αυτή καθίσταται εράσμια, άξια του έρωτος. Κατ’ αυτήν την έννοια εκφράζει ένα μέγα κάλλος. Σε σχέση όμως με τούτο το κάλλος υπάρχει και κάποιο μεγαλύτερο, το απόλυτο, το νοητό κάλλος.

Όποιος κατορθώνει να φτάσει στη θέα του νοητού κόσμου και του κάλλους του, εισέρχεται στην ιδέα του Νου και δεν κουράζεται πλέον ούτε χορταίνει να θεάται τη διαύγεια του νοητού κόσμου και την ωραιότητά του. Τούτο δείχνει ότι η ανθρώπινη ψυχή, ενόσω ανυψώνεται στη σφαίρα αυτού του κόσμου, πλέει με πλεονάζουσα πληρότητα μέσα στο κάλλος, γίνεται και η ίδια κάλλος.
Όσο η ψυχή μεταμορφώνεται η ίδια σε κάλλος, υποχωρεί το Εγώ του ανθρώπου, κατά την αρνητική του φορά, χάνεται ως τέτοιο, προκειμένου να απλωθεί στην αυθεντική, την ανώτερηωραία πραγματικότητα του νοητού κόσμου.

Η ΖΩΗ… ΕΝΑ ΤΕΝΤΩΜΕΝΟ ΣΚΟΙΝΙ

Σκεφτόμαστε ότι η ζωή μοιάζει πολύ με την ισορροπία σε τεντωμένο σκοινί και ότι αρκεί ένα λάθος βήμα για να πέσουμε. Προσπαθούμε αδιάκοπα να προχωρήσουμε με βοηθό το σκοπό μας για να φτάσουμε στους στόχους μας, πασχίζοντας ταυτόχρονα να κρατάμε σε ισορροπία τα διάφορα στοιχεία της ζωής μας.

Όταν χάσουμε την ισορροπία
Πολλοί από μας χάνουμε την ισορροπία μας σε σχέση με τα χρήματα. Αν δεν έχουμε αρκετά, η ζωή μας γίνεται ένα αδιάκοπο κυνήγι χρημάτων. Αφιερώνουμε όλη μας την ενέργεια στην προσπάθεια να βελτιώσουμε τα οικονομικά μας. Σ’ αυτή μας την πορεία, αποστερούμε ενέργεια από την οικογένειά μας, το σύντροφό μας, τις πνευματικές και διανοητικές ανάγκες μας, ακόμη και από την υγεία μας. Επιπλέον, δεν κινούμαστε προς την κατεύθυνση των σκοπών της ζωής μας. Δεν προχωράμε καθόλου πάνω στο τεντωμένο σκοινί. Πιστεύουμε ότι μόνον αφού τακτοποιήσουμε πρώτα τα οικονομικά μας θα μπορέσουμε ν’ αφιερώσουμε την ενέργειά μας σε όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της ζωής μας και να κινηθούμε προς το σκοπό μας.

Και άλλοι τομείς της ζωής μπορεί να βρίσκονται σε δυσαρμονία. Μπορεί να είναι η σχέση ενός ζευγαριού. Μπορεί να είναι ένα πνευματικό κενό που μας κατατρώει. Μπορεί να είναι η έλλειψη κατάλληλου κοινωνικού περιβάλλοντος. Μπορεί να είναι μια αρρώστια. Αν κάποιος τομέας της ζωής μας απορροφά δυσανάλογο ποσοστό της ενέργειάς μας, παρουσιάζεται έλλειψη στους υπόλοιπους. Αυτό μας ανισορροπεί και είμαστε ανίκανοι να κάνουμε το επόμενο βήμα στο τεντωμένο σκοινί της ζωής, μέχρι ν’ αποκατασταθεί ξανά η ισορροπία μας.

Βρίσκουμε την ισορροπία
Η προτεραιότητα, επομένως, είναι να φέρουμε τη ζωή μας ξανά σε ισορροπία. Πρέπει ν’ ασχοληθούμε μ’ εκείνους τους τομείς που απορροφούν πάρα πολλή από την ενέργειά μας, να τους εξετάσουμε απ’ όλες τις πλευρές και να τους επαναφέρουμε στην ευθεία, ώστε να έχουμε ενέργεια διαθέσιμη και για άλλα πράγματα.

Είναι αναγκαίο να κρατάμε μια ισορροπία που τη συνθέτουν πολλές επιτυχημένες ταυτότητες, ως πατεράδες ή μανάδες, ως εραστές, ως σύζυγοι, ως γιοι ή κόρες, ως εργαζόμενοι, ως αφεντικά και πάει λέγοντας. Μόνο όταν η κάθε ταυτότητα είναι ολοκληρωμένη θα είναι λειτουργικός και ο αντίστοιχος τομέας της ζωής μας και δεν θα απορροφά δυσανάλογα πολλή από την ενέργειά μας.
Μόνο που αυτό δεν γίνεται από μόνο του. Η επίτευξη της ισορροπίας στη ζωή είναι μια επιλογή που την κάνει ο καθένας μας συνεχώς, λεπτό το λεπτό, σκέψη τη σκέψη, συναίσθημα το συναίσθημα. Από τη μια, μπορούμε απλώς να υπάρχουμε. Από την άλλη όμως, μπορούμε να επιλέξουμε να συγκεντρώσουμε τις στιγμές μας και να δημιουργήσουμε πολύτιμα λεπτά σε όλους τους τομείς της ζωής μας.

Είναι σημαντικό να καταλάβετε εδώ ότι αυτό δεν μπορούν να το κάνουν οι άλλοι για μας. Μόνο εμείς μπορούμε να είμαστε εμείς, μόνο εσείς, εσείς. Κανένας δεν μπορεί να σκεφτεί, να αναπνεύσει, να αισθανθεί, να δει, να βιώσει, ν’ αγαπήσει ή να πεθάνει για κάποιον από μας. Μέσα μας, είμαστε αυτό που είμαστε. Ερχόμαστε στη ζωή χωρίς ένα χάρτη ή ένα φυλλάδιο οδηγιών ή έναν ορισμό του εαυτού μας, εκτός από το φύλο μας. Σ’ εμάς απομένει ν’ ανακαλύψουμε ποιοι είμαστε και τι μπορούμε να γίνουμε. Είναι δικό μας ζήτημα το να ισορροπήσουμε όλες τις διαφορετικές όψεις της ζωής μας. Μπορούμε να το κάνουμε πατώντας το κουμπάκι «απόφαση» στον πίνακα της ζωής μας.

Ο «Οφθαλμός του Άνακτα»

Στην γοητευτική περιγραφή για τα νεανικά χρόνια του ιδρυτή της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, Κύρου του Μέγα, ο Έλληνας ερευνητής Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό, υποδηλώνει ότι ο ηγέτης των Μήδων, Αστυάγης, είχε αρκετούς αυλικούς, από τους οποίους ένας ήταν το «Μάτι του Βασιλέα». Είναι η πρώτη αναφορά στο αξίωμα αυτό, περισσότερο γνωστό από την Δυναστεία των Αχαιμενιδών. Διόλου απίθανο οι Πέρσες να υιοθέτησαν ανάλογα καθήκοντα από τους Μήδους. 

 

Τα Περσικά Μάτια είχαν επιλεγεί από τον βασιλέα, προκειμένου να τον πληροφορούν για τα τεκταινόμενα στην αυτοκρατορία. Επέβλεπαν την πληρωμή των φόρων, επιτηρούσαν την καταστολή των εξεγέρσεων και ανέφεραν τυχόν ατασθαλίες στον βασιλέα. Μέσα στα καθορισμένα όρια των περιοχών της δικαιοδοσίας τους, είχαν περισσότερες εξουσίες από τους Σατράπες. Σύμφωνα με τον Αθηναίο συγγραφέα Ξενοφώντα, τα Μάτια ηγούντο στρατευμάτων για τον έλεγχο των Σατραπών [Ξενοφών, Κύρου Παιδεία H 8.6.16]. Ο λαός ήξερε ότι ακόμη και όταν ο μονάρχης απουσίαζε, θα τον πληροφορούσαν για τις πράξεις και τις ανησυχίες τους.

 

Οι Έλληνες γνώριζαν την εν λόγω υπηρεσία. Στην κωμωδία του, Αχαρνείς (αυλαία για πρώτη φορά το 425π.Χ) ο Αθηναίος θεατρικός συγγραφέας Αριστοφάνης, τοποθετεί επί σκηνής ένα Μάτι. Ο ηθοποιός όφειλε να φορά μάσκα στην οποία ήταν ζωγραφισμένο ένα μεγάλο μάτι, ώστε να ομοιάζει τρόπον τινά, με Κύκλωπα. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης εντυπωσιάζεται από την αποτελεσματικότητα της υπηρεσίας:  

 

Τὸ <γὰρ> Καμβύσου Ξέρξου τε καὶ Δαρείου πρόσχημα εἰς σεμνότητος
καὶ ὑπεροχῆς ὕψος μεγαλοπρεπῶς διεκεκόσμητο· αὐτὸς μὲν γάρ, ὡς λόγος, ἵδρυτο
ἐν Σούσοις ἢ Ἐκβατάνοις, παντὶ ἀόρατος, θαυμαστὸν ἐπέχων βασίλειον οἶκον
καὶ περίβολον χρυσῷ καὶ ἠλέκτρῳ καὶ ἐλέφαντι ἀστράπτοντα·
πυλῶνες δὲ πολλοὶ καὶ συνεχεῖς πρόθυρά τε σύχνοις εἰργόμενα σταδίοις ἀπ’ ἀλλήλων
θύραις τε χαλκαῖς καὶ τείχεσι μεγάλοις ὠχύρωτο· ἔξω δὲ τούτων ἄνδρες
οἱ πρῶτοι καὶ δοκιμώτατοι διεκεκόσμηντο, οἱ μὲν ἀμφ’ αὐτὸν τὸν βασιλέα
δορυφόροι τε καὶ θεράποντες, οἱ δὲ ἑκάστου περιβόλου φύλακες,
πυλωροί τε καὶ ὠτακουσταὶ λεγόμενοι, ὡς ἂν ὁ βασιλεὺς αὐτός,
δεσπότης καὶ θεὸς ὀνομαζόμενος, πάντα μὲν βλέποι, πάντα δὲ ἀκούοι.
Χωρὶς δὲ τούτων ἄλλοι καθειστήκεσαν προσόδων ταμίαι καὶ στρατηγοὶ πολέμων
καὶ κυνηγεσίων δώρων τε ἀποδεκτῆρες τῶν τε λοιπῶν ἔργων ἕκαστοι
κατὰ τὰς χρείας ἐπιμεληταί.

 

Όταν οι Αθηναίοι ίδρυσαν την ηγεμονία τους στις αρχές του 5ου αιώνα, αναγνώρισαν τον θεσμό αυτό αποκαλώντας τους δικούς τους επιθεωρητές, επισκόπους ή επόπτες. Αν και υποθετικά ωστόσο, το αξίωμα ενδέχεται να προέρχεται από λογοπαίγνιο εξαιτίας της ομόηχης (πιθανής) Περσικής ονομασίας για το Μάτι, spasaka ή seer [(:οραματιστής) overseer:επόπτης] . 

 

Τα υπουργήματα επισκόπου και Ματιού ήσαν κατά πλειοψηφία παρόμοια: κάθε πόλη της Αθηναϊκής κυριαρχίας επιβλεπόταν από έναν επίσκοπο, ο οποίος ήλεγχε την πληρωμή των φόρων, απέτρεπε ανταρσίες, διερευνούσε τα κακώς κείμενα και τα ανέφερε στην Αθηναϊκή κυβέρνηση. Συνήθως ο επίσκοπος επιλεγόταν από την κυρίαρχη δημοκρατική συνέλευση στην Αθήνα, την Εκκλησία του Δήμου. Οι ομοιότητες είναι αξιοσημείωτες.

 

Θα πρέπει να τονισθεί ωστόσο, ότι κάθε άρχοντας χρησιμοποιούσε λειτουργούς όπως τα Μάτια ώστε να γνωρίζει τι συμβαίνει. Οι ονομασίες αυτών των επιθεωρητών ενδέχεται να διαφέρουν, αλλά υπάρχουν κάποια πρωταρχικά καθήκοντα που πρέπει να εκτελεσθούν με κάθε τρόπο. Για παράδειγμα, ο Καρλομάγνος απασχόλησε τους missi dominici, απεσταλμένους του άρχοντα ή επιθεωρητές του παλατιού.

 

Η Αθηναϊκή κυβέρνηση χρειάστηκε να στείλει επόπτες όπως άλλωστε όλοι οι διοικούντες. Παρόλα αυτά, εξαιτίας του γεγονότος, ότι οι λειτουργικές ευθύνες που αναλάμβαναν το Μάτι και ο Επίσκοπος, ήσαν σχεδόν πανομοιότυπες, θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά την πιθανότητα οι Αθηναίοι να αντέγραψαν την τακτική των Περσών. 

 

Το αξίωμα δεν απαντάται στην εποχή των Σελευκιδών και των Πάρθων· η σχετική αναφορά του Φιλοστράτου είναι μάλλον αναχρονιστική.

 

δραμὼν δὲ αὐτὸς παρὰ τοὺς ἄνδρας, οἳ δὴ νομίζονται βασιλέως ὦτα, ἀνατυποῖ τὸν Ἀπολλώνιον προειπών, ὅτι μήτε προσκυνεῖν βούλεται μήτε τι ἀνθρώπῳ ἔοικεν.

Τα παίρνετε όλα προσωπικά και είστε πάντα θιγμένοι

Αν ζείτε τη ζωή σας μονίμως θιγμένοι, βλάπτετε τον εαυτό σας. Μάθετε να είστε ευλύγιστοι σαν την καλαμιά και να ακολουθείτε απλώς τη ροή των πραγμάτων για να μην αισθάνεστε καταβεβλημένοι.

 Αντί να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους αυτούς ως ένα πρόβλημα που πρέπει να αποφύγουμε, πρέπει να καταλάβουμε τι συμβαίνει μέσα τους.

Η υπερευαισθησία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έλλειψη ψυχολογικών πόρων δημιουργεί σχήματα σκέψης που είναι υπερβολικά άκαμπτα.

Κάθε λέξη, πράξη ή χειρονομία ερμηνεύεται ως προσβολή. Εκεί βρίσκεται η ουσία του προβλήματος. Αυτός ο μειωμένος εαυτός βλέπει προβλήματα εκεί που δεν υπάρχουν και προκαταλήψεις εκεί που δεν υφίστανται.

Μερικές προσωπικότητες βλέπουν καταιγίδες εκεί που λάμπει ο ήλιος. Ας ρίξουμε μια λίγο πιο προσεκτική ματιά σε αυτό το θέμα.

 Θιγμένοι 24 ώρες τη μέρα, 7 μέρες την εβδομάδα

 «Δεν μπορώ καν να σου μιλήσω». «Θίγεσαι από τα πάντα». «Είσαι απίστευτος, πας από το κακό στο χειρότερο».

Αν έχετε ήδη ακούσει κάτι από τα παραπάνω στο παρελθόν, πιθανώς αισθανθήκατε απαίσια. Ωστόσο τα λόγια αυτά φέρουν κάποια αλήθεια.

Αν οι άνθρωποι γύρω μας έχουν πρόβλημα στην αλληλεπίδραση μαζί μας, αυτό συμβαίνει επειδή κάτι δεν πάει καλά. Αν αισθάνονται άβολα ή αν υπάρχουν συχνά προβλήματα λόγω παρεξηγήσεων, είναι σημαντικό να καταλάβουμε γιατί.

• Αντί να σκέφτεστε «όλοι με μισούν», θυμηθείτε τη σημασία του να αφιερώσετε μια στιγμή για να σκεφτείτε βαθιά την κατάσταση.
• Πρέπει να ξεφλουδίσουμε το κρεμμύδι που μας περιβάλλει για να δούμε τι συμβαίνει μέσα μας.

Παρακάτω θα ανακαλύψουμε τι συμβαίνει σε όσους συνεχώς παίρνουν τα πάντα προσωπικά και αισθάνονται θιγμένοι.

Σας θίγουν οι προσδοκίες σας, όχι οι άλλοι άνθρωποι

Ίσως έχετε υψηλές προσδοκίες που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Κατά κάποιον τρόπο όλοι έχουμε κάποια ιδέα για το πώς πιστεύουμε ότι θα πρέπει να ενεργούν οι άλλοι, πώς θα πρέπει να μας φέρονται και πώς θα πρέπει να αντιδρούν στα πράγματα.

 

Καταρχάς θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι παρακάτω προσεγγίσεις δεν καλύπτουν όλες τις καταστάσεις. Ας δούμε γιατί.

• Το μοναδικό πράγμα που πρέπει να γνωρίζετε είναι το πώς θέλετε να σας φέρονται οι άλλοι άνθρωποι. Αξίζετε σεβασμό και πρέπει να τον απαιτείτε. Όλοι έχουν αυτή την ανάγκη.
• Αυτό που κάνουν οι άλλοι άνθρωποι δεν είναι δική σας ευθύνη. Όλοι είναι ελεύθεροι να επιλέγουν τι θέλουν και να ενεργούν όπως τους ευχαριστεί, εφόσον υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός.
• Αν αποκτήσουμε εμμονή με τις ενέργειες του/της συντρόφου μας ή των φίλων μας, αυτό μπορεί να έχει μόνο κακό τέλος για μας.

Για να εξασφαλίσετε γαλήνη και μεγαλύτερη εσωτερική ισορροπία, έχετε υπόψη σας το εξής: να μην περιμένετε τίποτα από κανέναν, να έχετε προσδοκίες μονάχα από τον εαυτό σας.

 

Ο κόσμος δεν είναι εναντίον σας: εσείς πρέπει να εναρμονιστείτε με τον κόσμο.

Όσοι ζουν τη ζωή τους μονίμως θιγμένοι μπορούν να συγκριθούν με τον κορμό ενός δέντρου. Για να καταλάβετε τι εννοούμε, φανταστείτε το εξής:

• Φανταστείτε ότι είστε ένα δέντρο πλάι στον ωκεανό. Το νερό έρχεται και φεύγει. Μερικές φορές ο άνεμος είναι ευγενικός και άλλες φορές είναι έντονος. Μερικές φορές ο ωκεανός σας χαϊδεύει και μερικές φορές σας χτυπάει με μια καταιγίδα.
• Αν είστε ένα πραγματικά γερό και δυνατό δέντρο, ο ωκεανός, τα κύματα και τα στοιχεία της φύσης θα σας ρίξουν κάτω. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η δύναμη και η ακαμψία του δέντρου συμβολίζουν το πείσμα μας, που μπορεί να είναι τόσο καταστροφικό για μας.
• Ωστόσο, αν είστε όπως ο ευλύγιστος κορμός της καλαμιάς, θα λικνίζεστε με τον άνεμο και ακόμα και η πιο άγρια καταιγίδα δεν θα μπορέσει ποτέ να σας ξεριζώσει. Επειδή προσαρμόζεστε, και δεν στέκεστε σαν τοίχος, μπορείτε να αντέξετε το χτύπημα.

Το να ζείτε μονίμως θιγμένοι σας βλάπτει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

• Όσοι θίγονται εύκολα δημιουργούν έλλειψη εμπιστοσύνης.
• Αν ζείτε τη ζωή σας πάντα θιγμένοι, τα αγαπημένα σας πρόσωπα θα σταματήσουν να αισθάνονται καλά μαζί σας και θα αρχίσουν να σας αποφεύγουν.
• Αν εσείς απλώς θίγεστε όταν εκείνοι σας λένε καλά λόγια, θα δημιουργήσετε απόσταση.

Αγαπήστε τον εαυτό σας λίγο περισσότερο και σταματήστε το θόρυβο των έμμονων σκέψεων

Ο κόσμος δεν σας μισεί. Κανένας δεν είναι εναντίον σας. Μην ψάχνετε λόγους να είστε θιγμένοι όταν δεν υπάρχουν και μην αναζητάτε κακές προθέσεις όταν δεν υφίστανται.

• Όσοι δεν αγαπούν τον εαυτό τους γίνονται απαιτητικοί με τους άλλους. Πάνω απ’όλα περιμένουν οι άλλοι να τους προσφέρουν ό,τι δεν προσφέρουν οι ίδιοι στον εαυτό τους: αγάπη, σεβασμό και εκτίμηση.
• Αν δεν αρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στον εαυτό μας εκ των έσω, τα πιο πυκνά σκοτάδια μας θα συνεχίσουν να αναδύονται, μέχρι ολόκληρη η πραγματικότητά μας να γίνει μια κόλαση.

Απλώς δεν αξίζει τον κόπο. Πείτε λοιπόν όχι στον ανώφελο πόνο και μη ρίχνετε λάδι στη φωτιά. Αρχίστε να θεραπεύετε τις πληγές σας και δώστε στον εαυτό σας την αγάπη που χρειάζεται.

 

Μόνο όταν κάποιος αγαπάει αρκετά τον εαυτό του ο κόσμος θα αρχίσει να βελτιώνεται γι’αυτόν.

Αν δε Θες να Είσαι Ένας Από τους Πολλούς, Ξέχνα τη Λέξη “Ίσως”

Θα ήταν απόλυτο να ξεκινήσω δηλώνοντας πως ο όρος “ίσως”, δε θα έπρεπε να υφίσταται τόσο στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, όσο και στις ζωές μας εν γένει. Όμως, θα ήταν ωφέλιμο να αποτελέσει τροφή για σκέψη, το γεγονός ότι η αναποφασιστικότητα, η αναβλητικότητα, η ασάφεια, η άκριτη αδιακρισία και πληθώρα άλλων όμοιων αρνητικών χαρακτηριστικών, όταν προσπαθήσουν να οριστούν και να ορίσουν, εμπεριέχουν αυτό το ασθενές “ίσως”.

Το “Ναι” ή το “’Όχι” σαν έννοιες φαντάζουν απόλυτες, τρομακτικές, επιβλητικές, αλαζονικές και μερικές φορές εγωιστικές. Προσωπικά, τις χαρακτηρίζω δυναμικές και λυτρωτικές.

Σίγουρα, υπάρχουν κάποια στάδια, ώστε να φτάσεις σε κάποιο συμπέρασμα. Το πόρισμα, επομένως, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι ένα “ίσως”, εκτός και αν δεν έχεις προσπαθήσει ή δουλέψει σωστά τον συλλογισμό σου, καταλήγοντας πάλι να μιλάμε για ημιτελείς καταστάσεις, έρμαιες σε σαθρούς και μη εμπεριστατωμένους λογισμούς, καταδικασμένες να μην καταλήξουν ποτέ σε ένα συμπαγή προορισμό.

 

Το μεγαλύτερο μέρος ενός φοβισμένου “ίσως” βρίσκεται στη φαντασία μας και καταναλώνει μεγάλο ποσοστό πνευματικής ενέργειας, η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά και πρακτικά σε άλλες λειτουργικές διαδικασίες.

 

Επομένως, δεν υπάρχει “ίσως” όταν:  Κυνηγάς τα όνειρά σου

Αν είσαι πριμοδοτημένος να δηλώνεις πως έχεις ένα όνειρο, τότε μην πέσεις ποτέ στην παγίδα του συμβιβασμού, που θα σε οδηγήσει σε μια μέτρια και ανιαρή κατάσταση, ενός φαύλου κύκλου, στον οποίο θα είσαι οικειοθελώς το πειραματόζωο.

 

Η ρόδα της υποθετικής εξίσωσης θα γυρνάει με ανεξέλεγκτους ρυθμούς και η επερχόμενη πνευματική εξουθένωση θα επέλθει αναπόφευκτα.

Συνάπτεις μια σχέση

Το κακό με εμάς τους ανθρώπους είναι πως έχουμε ξεχάσει τις εκφάνσεις της “σχέσης” και επικρατεί μια σύγχυση γύρω από τις προσωπικές και διαπροσωπικές επαφές, με αποτέλεσμα να χάνεται και το νόημά τους. Προσωπική σχέση δεν είναι αυτή που έχουμε με τον/ην σύντροφό μας, αλλά αυτή που συνάπτουμε με τον εαυτό μας. Αυτή η σχέση είναι η πιο κρίσιμη και ουσιαστική και δε δέχεται “ίσως”, καθώς όλες οι υπόλοιπες θα καταρρεύσουν με γεωμετρική πρόοδο, όπως ακριβώς πέφτει αλυσιδωτά ένα ντόμινο. Αποφασίζεις, κατόπιν λογικής, λοιπόν, με ποιον θες να προχωρήσεις σε διαπροσωπικό επίπεδο, θετικά ή αρνητικά, χωρίς δισταγμούς.

 

Πρόκειται να αλλάξεις τη ζωή σου

Οι περισσότεροι από εμάς δεν απολαμβάνουμε τη ζωή μας, δεν μας αρέσει ο τρόπος που σκεφτόμαστε ή οι κακές συνήθειες που έχουμε αποκτήσει κι όμως αρνούμαστε να αλλάξουμε. Θέλουμε μια διαφορετική, πιο όμορφη ζωή, στην οποία θα είμαστε πετυχημένοι, όμορφοι, υγιείς και εν τέλει πλήρεις.

 

Φυσικά, όλα αυτά είναι εφικτά, αρκεί να προσπαθήσουμε και να αλλάξουμε . Οι αλλαγές -προς το καλύτερο- είναι ένας δύσκολος δρόμος που απαιτεί συνεχή αγώνα αυτοβελτίωσης, ώστε να επιφέρει μακροπρόθεσμα αγαθά. Δυστυχώς, ο λόγος που λίγοι τελικά καταφέρνουν να αλλάξουν τη ζωή τους, είναι το ανασταλτικό “ίσως”. Χωρίς ρίσκο, κόπο και αποφασιστικότητα δε θα αλλάξει τίποτα και αυτό είναι -απόλυτα(!)- σίγουρο.

 

Είναι “Άσπρο” ή “Μαύρο”. “Ναι” ή “Όχι”. Το “ίσως” είναι και θα είναι εσαεί μια μετέωρη, ημιτελής και μη πραγματική υπόσταση.

Η δικτατορία της ευτυχίας

Οι άνθρωποι ψάχνουν εναγωνίως την συνταγή της αιώνιας ευτυχίας. Η ευτυχία μοιάζει να είναι μια υποχρεωτική κατάσταση και όποιος δεν ακολουθεί αυτήν την κατάσταση χαρακτηρίζεται συνοπτικά από τους υπόλοιπους ως καταθλιπτικός. Αλλά η θλίψη είναι μια φυσική κατάσταση, ειδικά όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν, και το να καταπιέζεις και να κρύβεις την θλίψη σου πίσω από κοινωνικά χαμόγελα είναι μια άρνηση που μπορεί να είναι επικίνδυνη για τον ψυχισμό μας.

 

Η μόδα επιβάλλει το να είσαι ευτυχισμένος με κάθε κόστος και κάνει ότι μπορεί για να σε κάνει να κρατήσεις την λύπη σου μέσα στο σπίτι και έξω να φοράς το καλό σου και μοδάτο χαμόγελο. Το γέλιο είναι υγειά αλλά το ίδιο υγιές είναι το κλάμα και η λύπη σε μια αντικειμενικά θλιμμένη κατάσταση. Η κοινωνία έτσι όπως παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ είναι χτισμένη με βάση την ευτυχία, παρά τις αντιξοότητες που η ίδια η πραγματική ζωή περιέχει.

 

Η χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων αυξάνεται συνεχώς, η λεγόμενη αισιόδοξη λογοτεχνία πουλάει, εργαστήρια γέλιου δημιουργούνται στις μεγαλουπόλεις και η διαρκής χαρά και η διασκέδαση μοιάζει να περιτριγυρίζει τους πάντες. Μοιάζει λες και η κοινωνία μας δεν ανέχεται την θλίψη και θέλει να την αποσιωπήσει. Τα άτομα λοιπόν που δεν ακολουθούν αυτό το καλούπι, αντιμετωπίζονται ως ψυχικά άρρωστα ή ως μη υγιή, λες και η θλίψη είναι αρρώστια. Σε ορισμένες δε περιπτώσεις νεαρότερων ηλικιών βλέπουμε τα άτομα που είναι διαφορετικά από την τρέχουσα μόδα να απορρίπτονται από την παρέα και να απομονώνονται.

 

Ερευνητές διαπίστωσαν σε έρευνές τους πως η σύγχρονη ψυχιατρική τείνει να έχει την τάση να ονομάσει κατάθλιψη την οποιαδήποτε κακή διάθεση του ατόμου ανεξάρτητα από την διάρκεια και την αιτία που την προκαλεί. Οι περιστασιακές διαταραχές λύπης και θλίψης συνήθως διαγιγνώσκονται σαν καταθλιπτικές διαταραχές και δίνεται φαρμακευτική αγωγή, όταν το μόνο που παρουσιάζουν αυτοί οι άνθρωποι είναι μια κανονική θλίψη που παράγεται είτε από την απώλεια μιας σχέσης ή ενός ατόμου, είτε από την απώλεια της εργασίας, είτε από ένα περιστατικό κλονισμού της υγείας του ατόμου.

 

Το 40% των πολιτών στης Η.Π.Α ακολουθούν θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Από αυτό το ποσοστό ένα 10% συνεχίζει την θεραπεία, αν και δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος. Στην Αργεντινή αλλά και στις Η.Π.Α τα αντικαταθλιπτικά αλλά και τα αγχολυτικά φάρμακα έρχονται πρώτα σε πωλήσεις. Παρόλο που ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας λέει πως η κατάθλιψη είναι μια μάστιγα για τις σύγχρονες κοινωνίες αναγνωρίζει πως οι πλειοψηφία των ανθρώπων που διαγιγνώσκονται με κατάθλιψη είναι στην πραγματικότητα άτομα υγιή που απλά βιώνουν εντελώς φυσιολογικά συναισθήματα λύπης.

 

Η διαδικασία της λύπης ή για να είμαστε πιο ακριβείς του θρήνου ή του πένθους παίρνει αρκετό χρόνο και επιταχύνεται με την λήψη φαρμάκων τα οποία στην ουσία αναγκάζουν το άτομο να έχει ωραία ή ανάλαφρη διάθεση αλλά δεν επιτρέπουν στην λύπη να κάνει τον κύκλο της και να εκφραστεί φυσικά. Έτσι, με τον φόβο πως αυτή η λύπη που βιώνουμε σήμερα μπορεί να μας οδηγήσει σε κατάθλιψη ή σε σωματική ασθένεια, οι επιστήμονες υγείας διαλέγουν τον πιο σίγουρο και γρήγορο δρόμο των φαρμάκων χωρίς στην ουσία να είναι αναγκαίο.

 

Ορισμένοι μπορεί να πιστεύουν ότι τα δάκρυα είναι ένα σημάδι αδυναμίας αγνοώντας πως είναι το ίδιο θεραπευτικά με το γέλιο. Το να καταπιέζουμε τον εαυτό μας να μην κλάψει έχει αποδειχθεί πως μας προκαλεί έντονο στρες, πονοκεφάλους και ημικρανίες, ίλιγγους, εντερικό έλκος ή άσθμα. Ο Freud ερμήνευε την ασθένεια του άσθματος ως δάκρυα καταπιεσμένα ή σαν δάκρυα που ποτέ δεν βρήκαν τον δρόμο τους. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι που δεν εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους συχνά υποφέρουν από άγχος και στρες, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν αυτοάνοσα νοσήματα, έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση για λοιμώξεις και γενικότερη μείωση της ανοσολογικής άμυνας του οργανισμού.

 

Η ζωή περιέχει όλες τις αποχρώσεις των συναισθημάτων. Αν ζούσαμε μια ζωή χωρίς αυτές τις αποχρώσεις δεν θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις χαρούμενες στιγμές από τις λυπημένες στιγμές.

 

Η ζωή είναι σαν ένα ουράνιο τόξο. Χρειάζεσαι και τον ήλιο και τη βροχή για να κάνεις τα χρώματα να εμφανιστούν.

Ευτυχία στην αγάπη

Η ευτυχία είναι δύσκολο να οριστεί. Είναι κάτι πολύ προσωπικό. Για ορισμένους έρχεται σπάνια και μόνο κάτω από εξαιρετικές συνθήκες.

Εγώ, από την άλλη, νιώθω ευτυχής με πολύ συνηθισμένα πράγματα: ένα δείπνο με φίλους, έναν περίπατο στο πάρκο, μια ωραία συζήτηση, μια αγκαλιά.

Δεδομένου ότι ο καθένας από εμάς είναι μοναδικός, αυτό που κάνει ευτυχισμένο έναν άνθρωπο μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα σε έναν άλλο.

Η ευτυχία στην αγάπη είναι κάτι περισσότερο από απλή ηρεμία και ανακούφιση. Δε βρίσκεται στο κυνήγι των στιγμιαίων απολαύσεων, ούτε στην αποδοχή του ορισμού που κάποιος άλλος δίνει γι’ αυτή.

Η ευτυχία που δυο άνθρωποι που αγαπιούνται βρίσκουν ο ένας στον άλλο δημιουργείται από τους ίδιους, μέσω της υπομονής και της συνεχούς προσπάθειας.

Η αγάπη απεικονίζεται τόσο συχνά σαν κάτι το μεθυστικό, ώστε έχει τη δύναμη να μας παραπλανήσει και προς στιγμήν να μας ξελογιάσει. Πολλά διαφημίζονται, λίγα όμως προσφέρονται από την άποψη των απολαύσεων που διαρκούν.

Αυτό θα ισχύει για πάντα όσο η ευτυχία δε θα θεωρείται τίποτα περισσότερο από μια εφήμερη εμπειρία. Αν θέλουμε η ευτυχία να είναι κάτι παραπάνω από ένα ακανόνιστο και πρόσκαιρο συναίσθημα, θα χρειαστεί να δεσμευτούμε και να δημιουργήσουμε τη δική μας ευτυχία.

Το να ξέρουμε ότι είμαστε σε θέση να φανταστούμε και να διαμορφώσουμε τη δική μας ευτυχία αποτελεί πολύτιμη γνώση.

Ξεκινώντας απ’ αυτή, μπορούμε να μάθουμε να προσθέτουμε στη ζωή μας τα πράγματα που μας κάνουν ευτυχισμένους και να τα κρατάμε εκεί – αντί να περιμένουμε τις περιστασιακές επισκέψεις της ευτυχίας.

Τείνουμε να ξεχνάμε ότι η ευτυχία δεν έρχεται ως αποτέλεσμα του ότι αποχτούμε κάτι που δεν έχουμε, αλλά μάλλον ως αποτέλεσμα του ότι αναγνωρίζουμε και εκτιμάμε αυτό που έχουμε. -Frederick Koenig

Ανιχνεύτηκε μια μαγνητική σύνδεση μεταξύ Κρόνου και Εγκέλαδου

Μια αλληλεπίδραση μεταξύ του μαγνητικού πεδίου του Κρόνου με τον Εγκέλαδο, ένα από τα φεγγάρια του,   γνωστό ως "εωθινό ίχνος" του φεγγαριού, έχει εξηγηθεί με την ανακάλυψη μιας ηλεκτρικής σύνδεσης μεταξύ των δύο σωμάτων.

 

Η καλλιτεχνική αυτή απεικόνιση δείχνει ένα φωτεινό τμήμα από υπεριώδες φως κοντά στο βόρειο πόλο του Κρόνου που αποτελεί το «αποτύπωμα» της μαγνητικής σύνδεσης ανάμεσα στον Κρόνο και τον δορυφόρο του Εγκέλαδο. Το ίχνος και οι γραμμές του  μαγνητικού πεδίου δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι, όμως ανιχνεύθηκαν από το φασματογράφο υπεριώδους απεικόνισης και τα ειδικά όργανο πάνω στο διαστημικό σκάφος Cassini της NASA.

Η αναφορά για αυτές τις ισχυρές ακτίνες των ηλεκτρονίων και των ιόντων που εκπέμφθηκαν από τον Εγκέλαδο προς τον Κρόνο, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, έγινε από την ομάδα των επιστημόνων που εργάζονται στην αποστολή Cassini της NASA. Μια παρόμοια σύζευξη υπάρχει μεταξύ του Δία και ενός από τα φεγγάρια του, της Ιούς.

 

"Τα συμπεράσματα μας προσφέρουν την πρώτη επιβεβαίωση ότι το σφαιρικό μοντέλο των μαγνητικών πεδίων του Κρόνου είναι ακριβές," αναφέρει ο Abigail Rymer από το Πανεπιστήμιο John Hopkins. "Είναι μια πληροφορία ζωτικής σημασίας όταν προσπαθούμε να κατασκευάσουμε μια τρισδιάστατη εικόνα από τις μεμονωμένες παρατηρήσεις των διαστημικών σκαφών."

 

Το ανήσυχο φεγγάρι του Κρόνου

Ο Εγκέλαδος είναι το έκτο μεγαλύτερο φεγγάρι του Κρόνου, ένας παγωμένος δορυφόρος με διάμετρο ακριβώς 500 χιλιόμετρα. Για σύγκριση το Φεγγάρι μας έχει διάμετρο σχεδόν 3.500 χλμ.

 

Εντούτοις, παρά το σχετικά μικρό μέγεθός του, ο Εγκέλαδος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους επιστήμονες επειδή είναι ένα από τα λίγα αντικείμενα του ηλιακού συστήματος στα οποία έχει παρατηρηθεί η ηφαιστειακή δραστηριότητα.

 

Μια προηγούμενη επιτυχία του διαστημικού σκάφους Cassini ήταν η ανακάλυψη του ψυχρού βουλκανισμού (ψυχρή κι όχι θερμή ηφαιστειακή δραστηριότητα) στον Εγκέλαδο. Από την παγωμένη του επιφάνεια διαφεύγουν λοφία από παγωμένα σωματίδια  (ιονισμένα μόρια παγωμένου νερού εξ αιτίας του ήλιου) από τις διεξόδους πάνω στην επιφάνεια του φεγγαριού. Το λεγόμενο εωθινό ίχνος του Εγκέλαδου προκύπτει όταν αλληλεπιδρούν τα ιονισμένα σωματίδια σε αυτά τα ηφαιστειακά λοφία με το μαγνητικό πεδίο του Κρόνου. 

 

Οι μηχανισμοί σε αυτήν την αλληλεπίδραση είναι παρόμοιοι με εκείνους που παράγουν το Σέλας (βόρειο ή νότιο) της Γης, στους οποίους επιταχυνόμενα ηλεκτρόνια περιστρέφονται γύρω από τις μαγνητικές γραμμές του γήινου πεδίου, σε θέσεις υψηλού γεωγραφικού πλάτους.

 

Δυναμική αλληλεπίδραση

Στην περίπτωση του Κρόνου, τα ηλεκτρόνια αντιπροσωπεύουν ένα τεράστιο ρεύμα που αφού περιτυλίγουν τον Εγκέλαδο επιστρέφουν πάλι πίσω στον Κρόνο. Ο Εγκέλαδος συμπεριφέρεται περίπου σαν ένα δυναμό, που παράγει τα ηλεκτρικά ρεύματα που γεννούν το εωθινό ίχνος στην ανώτερη ατμόσφαιρα του Κρόνου.

 

Στην παραπάνω εικόνα, το ίχνος βρίσκεται στο λευκό πλαίσιο πάνω στον Κρόνο ενώ οι γραμμές του μαγνητικού πεδίου είναι σε χρώμα λευκό και μοβ. Ένα μεγαλύτερο πλαίσιο πάνω από τον Εγκέλαδο δείχνει μια διατομή των μαγνητικών δυναμικών γραμμών μεταξύ του δορυφόρου και του πλανήτη.
 

Ένας πορτοκαλί φωτεινός δακτύλιος στο βόρειο πόλο του Κρόνου οφείλεται στο ίδιο φαινόμενο που δημιουργεί το σέλας στο βόρειο και νότιο πόλο της Γης. Δηλαδή, ενεργητικά ηλεκτρόνια διεισδύουν στην ατμόσφαιρα του Κρόνου. Ωστόσο, το “εωθινό ίχνος” δεν συνδέεται με αυτά τα δαχτυλίδια γύρω από τους πόλους του Κρόνου.

 

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι η αλληλεπίδραση ανάμεσα στον Κρόνο  και Εγκέλαδο είναι δυναμική: η εωθινή εκπομπή μεταβάλλεται συνεχώς, εξ αιτίας των μεταβολών στα λοφία που εκπέμπονται λόγω της μεταβλητής ψυχρής ηφαιστειακής δραστηριότητας στον Εγκέλαδο. 

Η πιθανότητα ζωής στα φεγγάρια του Κρόνου

Περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, η ζωή εμφανίστηκε στον πλανήτη Γη. Δεν είμαστε απολύτως σίγουροι για το πώς προέκυψε η ζωή στη Γη, αλλά μια κοινή άποψη είναι ότι σχηματίστηκε πρώτα γύρω από υδροθερμικές αναβλύσεις, στους νέους ωκεανούς του πλανήτη μας. Αυτά τα ανοίγματα εξαερισμού έδωσαν όχι μόνο τη θερμική ενέργεια που χρειαζόταν για τη διατήρηση της ζωής όπως την ξέρουμε, αλλά ήταν επίσης και μια πλούσια πηγή χημικών ενώσεων, οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση ζωντανών οργανισμών. Ακόμα και σήμερα υδροθερμικοί αεραγωγοί  σε βαθειά νερά, είναι πλούσιοι με μια μεγάλη ποικιλία της ζωής. Αν οι οπές εξαερισμού ήταν το “σπίτι” του δέντρου της ζωής πάνω στη Γη, παρόμοιες υδροθερμικές αναβλύσεις θα μπορούσαν να προωθήσουν τη ζωή. και σε άλλους κόσμους 

Συνήθως σκεφτόμαστε την δυνατότητα εξωγήινης ζωής να υπάρχει σε κόσμους σαν τη Γη, με ζεστό φως του ήλιου και σταθερό έδαφος, αλλά η ζωή θα μπορούσε να είναι πιο συχνή στα παγωμένα φεγγάρια ενός ψυχρού πλανήτη αερίου. Αυτό είναι αλήθεια ακόμα και αν περιοριστούμε στη ζωή παρόμοια με την επίγεια ζωή, η οποία έχει βάση τον άνθρακα και εξαρτάται από άφθονο νερό.

 

Και μάλιστα, το νερό είναι πολύ πιο κοινό στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα από ό, τι στη Γη. Η Ευρώπη το φεγγάρι του Δία, για παράδειγμα, έχει πολύ περισσότερο νερό από τη Γη . Ο Γανυμήδης, ένα άλλο φεγγάρι του Δία, έχει περίπου 70% περισσότερο νερό σε υγρή μορφή από τη Γη . Το νερό είναι ένα εξαιρετικά κοινό μόριο στο ηλιακό σύστημα, και χωρίς την έντονη θερμότητα του ήλιου να απομακρύνει το νερό μακριά από αυτούς τους κόσμους, θα διατηρούν μεγάλο μέρος του νερού τους. Εάν αυτοί οι κόσμοι ήταν μικροί πλανήτες, το νερό τους, θα μπορούσε να έχει ψυχθεί σε πάγο εδώ και πολύ καιρό (αν και υπάρχουν υπόνοιες ότι ο Πλούτωνας έχει  νερό σε υγρή μορφή κάτω από την επιφάνεια του). Αλλά αυτά (η Ευρώπη κλπ) είναι φεγγάρια σε τροχιά γύρω από ένα τεράστιο πλανήτη, και η βαρυτική πίεση επάνω τους βοηθά να κρατηθεί το εσωτερικό τους ζεστό. Γνωρίζουμε ότι η ζωή θα μπορούσε να επιβιώσει στους ωκεανούς αυτών των κόσμων, αλλά πώς θα μπορούσε να προκύψει;

 

Νέα στοιχεία δείχνουν ότι είναι δυνατόν, τουλάχιστον για το φεγγάρι του Κρόνου, τον Εγκέλαδο . Γνωρίζουμε ότι ο Εγκέλαδος διαθέτει νερό σε υγρή μορφή στο εσωτερικό του. Θερμοπίδακες νερού έχουν παρατηρηθεί ότι ξεσπούν στην επιφάνεια του φεγγαριού. Όμως, τον Οκτώβριο του 2015, το διαστημικό σκάφος Cassini πέταξε κατευθείαν μέσα από μερικά από αυτούς τους πίδακες, δίνοντας στον ανιχνευτή του άμεση πρόσβαση στην σύνθεσή τους. Έτσι η χημική ανάλυση βρήκε υψηλά επίπεδα του H₂, που είναι πιθανό να παράγεται από υδροθερμικούς πίδακες μέσα στο εσωτερικό τους. Με άλλα λόγια, ο εσωτερικός ωκεανός του Εγκέλαδου είναι αρκετά παρόμοιος με τους πρώτους ωκεανούς της Γης.

 

Ακόμη και αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες για να σχηματιστεί η ζωή στον Εγκέλαδο, θα μπορούσε να μην είχε τον κατάλληλο χρόνο. Δεν είμαστε σίγουροι πόσο χρονών είναι αυτό το φεγγάρι. Η επιφάνεια του είναι σχετικά νέα, αν και αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στην θερμική δράση της. Ορισμένα υπολογιστικά μοντέλα για την τροχιακή δυναμική στα φεγγάρια του Κρόνου, υπονοούν ότι όλα τα φεγγάρια πιο κοντά στον Κρόνο, από ότι ο Τιτάνας, θα μπορούσαν να είναι αρκετά νεαρά, και έτσι ο Εγκέλαδος θα μπορούσε να είναι μόλις 100 εκατομμυρίων ετών. Υπάρχουν όμως και άλλα παγωμένα φεγγάρια που θα μπορούσαν να έχουν παρόμοιες υδροθερμικές αναβλύσεις και να είναι πολύ παλαιότερα. Έτσι η Ευρώπη, για παράδειγμα, είναι περίπου στην ίδια ηλικία με τη Γη και έχει νερό σε υγρή μορφή. Αν έχει υδροθερμικές οπές παρόμοιες με αυτές πάνω στον Εγκέλαδο, η ζωή θα μπορούσε να είχε σχηματιστεί στην Ευρώπη εδώ και πολύ καιρό.

Γιγάντιο πλανητικό σύστημα γεννιέται στον αστερισμό του Λύκου

Ένα γιγάντιο πλανητικό σύστημα σχηματίζεται στο άστρο HD 142527. Credit: (Christophe Malcombe).

 Ομάδα επιστημόνων από την Ιαπωνία χρησιμοποιώντας τα ραδιοτηλεσκόπια του αστεροσκοπείου ALMA εντόπισαν ένα άστρο γύρω από το οποίο υπάρχει ένας δίσκος κοσμικής ύλης. Το άστρο που έλαβε την κωδική ονομασία HD 142527 βρίσκεται σε απόσταση 456 ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Λύκου.

Σύμφωνα με τους ερευνητές γύρω από το άστρο σχηματίζεται ένα γιγάντιο πλανητικό σύστημα.

Πρωτοφανής δημιουργία
Οι παρατηρήσεις των ερευνητών δείχνουν ότι σχηματίζονται πλανήτες σε όλο το εύρος του κοσμικού (ή πρωτοπλανητικού) δίσκου. Σύμφωνα με τους ερευνητές ορισμένοι πλανήτες σχηματίζονται σε απόσταση τόσο μεγάλη από το άστρο τους που κάτι παρόμοιο δεν έχει παρατηρηθεί ξανά μέχρι σήμερα.

Αυτό και άλλα ευρήματα κάνουν τους ερευνητές να πιστεύουν ότι δημιουργείται ένα γιγάντιο σε μέγεθος και πιθανώς πληθυσμό κοσμικών σωμάτων πλανητικό σύστημα. Η ανακάλυψη είναι επίσης σημαντική εκτός των άλλων επειδή η παρατήρηση και μελέτη τέτοιων κοσμικών δίσκων προσφέρει στοιχεία για τη δημιουργία πλανητών.

Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο επιστημονικών προδημοσιεύσεων arXiv.

Μια αλήθεια του σύμπαντος

Οι σοφοί της αρχαιότητας μελετούσαν τη φύση για να τους δείξει πώς να ζουν ευτυχισμένοι.

Δίδασκαν ότι η ενότητα με τη φύση και η αρμονική και σύμφωνη με τους νόμους της φύσης ζωή είναι τα κλειδιά για την εσωτερική γαλήνη.

Η γνώση της φύσης και των νόμων του σύμπαντος μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη δική μας ουσιαστική φύση και να φτάσουμε στην ευτυχία.

Οι σοφοί της Ανατολής που αναζητούσαν τρόπους για να ζουν αρμονικά με το σύμπαν συνειδητοποίησαν ότι είμαστε εξίσου φυσικό και αναπόσπαστο κομμάτι του σύμπαντος όπως και τα αστέρια, τα βουνά, οι ωκεανοί, οι αχανείς γαλαξίες που περιστρέφονται στο διάστημα, και ότι άλλο υπάρχει.

Όπως τα χέρια είναι τμήμα του σώματός μας, έτσι κι εμείς είμαστε κομμάτι του σύμπαντος – και όπως έχουμε επίγνωση για κάθε τι που ακουμπά τα χέρια μας, έτσι και το σύμπαν έχει επίγνωση όλων των πραγμάτων που βιώνουμε, ακριβώς επειδή είμαστε κομμάτι του.

Τα πάντα απορρέουν από την ίδια ενεργειακή πηγή, και εκτός από τις διαφορές στη μορφή, όλα είναι ένα και το αυτό. Θα μπορούσαμε να τα συγκρίνουμε με το νερό που όταν παγώνει παίρνει αναρίθμητα σχήματα: ενώ τα σχήματα διαφέρουν μεταξύ τους, όλα είναι φτιαγμένα από νερό.

Ο Ινδός πνευματικός δάσκαλος Swami Vivwkananda που έζησε το δέκατο ένατο αιώνα, στο βιβλίο του Jnana Yoga λέει τα εξής:

«Υπάρχει μόνο μια ζωή, ένας Κόσμος, μια Ύπαρξη. Τα πάντα είναι Ένα… Υπάρχει κανείς που μπορεί να διαχωρίσει το κύμα από τη θάλασσα;»

Παρόλο που «όλο το σύμπαν είναι η μια αυτή Ύπαρξη» συνεχίζει, «οι διαφορές οφείλονται στις ονομασίες και στις μορφές».

Αλλά και το Βουδιστικό κείμενο Μπάρντο Τόντολ (περισσότερο γνωστό ως η Θιβετιανή Βίβλος των Νεκρών) μας διδάσκει ότι ο νους είναι αυτός που δημιουργεί την ψευδαίσθηση του διαχωρισμού, αλλά ταυτόχρονα έχει τη δύναμη να μας απελευθερώσει από αυτήν:

«Διαχωρισμός δεν υφίσταται… Η κατάσταση εκείνη του νου που υπερβαίνει κάθε μορφή διαχωρισμού οδηγεί στην απελευθέρωση. Μη σταματάς λοιπόν να παρατηρείς το νου σου».

Ο Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε, που έζησε πριν 2.500 χρόνια, επίσης μίλησε για την αλήθεια αυτή στο κλασικό έργο του, Ταο Τε Τσιγκ:

«Η δύναμη των λέξεων δεν αρκεί για να καθορίσει την έννοια της ύπαρξης… Είτε ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται αντικειμενικά τον πυρήνα της ζωής ή αυτό που βλέπει είναι μονάχα η επιφάνεια, πυρήνας και επιφάνεια είναι το ίδιο και το αυτό.

Αυτό που τα κάνει να ξεχωρίζουν είναι οι λέξεις που μονάχα περιγράφουν τα φαινόμενα. Αν όντως χρειάζεται κάποια ονομασία, η λέξη θαυμασμός προσδιορίζει και τα δύο: η ύπαρξη εκτυλίσσεται από το ένα θαύμα στο άλλο».

Εξάλλου, η κβαντική φυσική πλέον μας έχει αποκαλύψει: Η φύση δεν μας έφτιαξε μόνους. Δεν μας έκανε ξεχωριστούς από τα άλλα φυσικά γεγονότα, από τους άλλους ανθρώπους. Η φύση έφτιαξε όλο το σύμπαν ενιαία.

Ότι κάνουμε εμείς έχει επίδραση σε κάθε τι που υπάρχει μέσα στο σύμπαν. Δεν μας έφτιαξε η φύση μόνους. Γίναμε μόνοι γιατί εμείς το επιλέξαμε. Όλοι είμαστε υπόγεια συνδεδεμένοι. Όλοι είμαστε ΕΝΑ ! Αυτή την ενότητα κι όχι τη μοναξιά καλείται η ανθρωπότητα να ξαναανακαλύψει σήμερα για να επιβιώσει.

Όταν λέμε όλοι είμαστε ΕΝΑ νοείται σε ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (Πνεύμα ή Κόσμος) και όχι σε Υλικό (ανθρώπινο-ψυχικό) εκεί υπάρχουν τεράστιες και μεγάλες διαφορές και κανένας δεν είναι ίδιος ούτε όμοιος με κανέναν άλλον.

Hegel: Προϋποθέσεις και ουσία της φιλοσοφίας

Φιλοσοφία: Λόγος και σκέψη

      Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι και σήμερα, η φιλοσοφία δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποιον επιστημονικό κλάδο και να διδαχτεί ως τέτοια. Παράλληλα δεν συνιστά κάποιο είδος σοφίας, που διδάσκεται και καθιστά κάποιους ανθρώπους πιο σοφούς από τους άλλους. Παρομοίως δεν είναι κοσμοθεωρία ή ιδεολογία, που επιχειρεί δογματικά να χρησμοδοτεί. Η φιλοσοφία έχει την απαρχή της σε μια μορφή προ-κατανόησης του εαυτού της: αρχίζει δηλαδή να είναι πράξη του ανθρώπινου λογισμού, όταν εκκινεί ως πράξη/δραστηριότητα γένεσης της ουσίας της. Τούτο, σύμφωνα με τον Χέγκελ, σημαίνει πως η έναρξη της φιλοσοφίας, σε γενικές γραμμές, ερείδεται σε κάποιες προϋποθέσεις, που δεν είναι εξωτερικές προς την ίδια την ουσία της, αλλά ενυπάρχουν με/σε τούτη την ουσία της φιλοσοφίας. Εάν το φιλοσοφείν γενικώς διαμορφώνεται στην πορεία της ιστορίας ανάλογα με την ωρίμαση και τις διαφοροποιήσεις της ανθρώπινης σκέψης, τότε η φιλοσοφία δεν αρχίζει και δεν τελειώνει στις/με τις αποσπασματικές εμπειρίες ή παγιωμένες γνώσεις των επί μέρους παραστάσεων ή αντιλήψεων. Π.χ. η φιλοσοφία δεν ταυτίζεται με την παραστασιακή σκέψη της θρησκείας ή την αντίστοιχη εποπτική/απεικονιστική της τέχνης.

     Τέχνη και θρησκεία, μας λέει ο Χέγκελ, αποτελούν προγενέστερες, υποδεέστερες βαθμίδες της φιλοσοφίας, νοούμενης με τη μορφή του απόλυτου πνεύματος (βλ. Χέγκελ: η φιλοσοφία του πνεύματος, μτφρ. Δημ. Τζωρτζόπουλος. Εκδ. Παπαζήση 2015, σσ. 202 κ.εξ.). Ενώ και οι τρεις περιοχές: τέχνη, θρησκεία και φιλοσοφία έχουν το ίδιο περιεχόμενο, π.χ. το Απόλυτο ως το πιο άρτιο, το πιο τέλειο, ως το απελευθερωμένο, δηλαδή απαλλαγμένο, λυμένο [=από-λυτο] από κάθε περατή συνθήκη, οι δυο πρώτες διαβαθμίζονται ως υποδεέστερες μορφές σκέψης, συγκριτικά με τη φιλοσοφία, γιατί παρουσιάζουν το εν λόγω περιεχόμενο με τη μορφή της παράστασης, της εικόνας ή της εποπτείας, ενώ η φιλοσοφία το παρουσιάζει με τη νοητική σκέψη, με την αφαιρετική έννοια. Πρώτα πρώτα λοιπόν προϋπόθεση της φιλοσοφίας ως τέτοιας, αποφαίνεται ο Χέγκελ, είναι «η πίστη στη δύναμη του πνεύματος», που για τον άνθρωπο συνιστά αρχή ζωής, διότι τον καθιστά άξιο για το ανώτερο, για το ελεύθερο, για το απόλυτα αρμονικό. Τούτο, με τη σειρά του, υποδηλώνει ότι η φιλοσοφία πρωτίστως συμπορεύεται με την πνευματική και διανοητική φύση του ανθρώπου. Κατά δεύτερον, έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι στην περιοχή του πνεύματος ενδημεί ο Λόγος ως λέγειν και λογική ικανότητα, κάτι που πραγματεύεται ο μεγάλος διαλεκτικός φιλόσοφος, μεταξύ άλλων, στη Φαινομενολογία του πνεύματος και στη επιστήμη της Λογικής.

     Υπ’ αυτή την οπτική, επομένως, ο Λόγος, η γλώσσα δεν είναι όργανο της φιλοσοφίας, αλλά η ίδια η σκέψη της, η στοχαστική της ουσία και για τον άνθρωπο το πιο ισχυρό θεμέλιο της αυταξίωσής του. Μέσα στη γλώσσα, ο άνθρωπος αισθάνεται σαν στο σπίτι του, γιατί αυτή αποτελεί την εστία του, την πλήρωσή του, την αυτοπραγμάτωσή του. Άνθρωποι που κακοποιούν τη γλώσσα, π.χ. επαγγελματίες πολιτικοί, οργανικοί διανοούμενοι της μαζικής κουλτούρας κ.λπ., συνιστούν τα πιο ανοίκεια, πιο καταστροφικά, πιο φαύλα όντα για τον εαυτό τους και για τους άλλους. Ήδη ο Ηράκλειτος είχε διακρίνει τον Λόγο από την εμπειρική γνώση, με σημερινούς όρους από τη μαζική κουλτούρα, και πάνω σ’ αυτόν θεμελίωνε τη στοχαστική πράξη: «η πολυμάθεια δεν διδάσκει τη βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων. Ειδεμή θα είχε διδάξει τον Ησίοδο και τον Πυθαγόρα καθώς και τον Ξενοφάνη και τον Εκαταίο» (απ. 40). Ο Ηράκλειτος εδώ απορρίπτει την εξωτερικά-εμπειρικά συσσωρευμένη γνώση. Ανάγει σε εσωτερικό κριτήριο της ίδιας της στοχαστικής πράξης τον κοινό, δηλαδή καθολικό Λόγο. Βασική, ως εκ τούτου, προϋπόθεση του φιλοσοφείν είναι ότι δεν μπορεί να συνδέεται με χρησιμοθηρικές βλέψεις και ιδιοτελείς σκοπούς. Για να χρησιμοποιήσουμε μια φράση του Χέγκελ, η φιλοσοφία δεν μπορεί να προϋποτίθεται ως μια «φιλοσοφία της κουζίνας»· δηλαδή δεν μπορεί να νοείται ως ανερεύνητη υποταγή σε εύπεπτες ή ξένες ιδέες ή ως απλή ιδεολογική περιχαράκωση που εξυπηρετεί πρόσκαιρες ανάγκες.

Ο φιλοσοφικός Λόγος, ως γλώσσα και σκέψη, διαχωρίζεται ρητά από τη λεκτική πανουργία εκείνων που είναι «το άχθος της γης» (Πλάτωνος Θεαίτητος, 176d) και προϋποθέτει την ελεύθερη συμμετοχή του καθενός σε στοχαστικούς προβληματισμούς και στην κοινή αναζήτηση της αλήθειας. Έτσι η φιλοσοφία δεν περιορίζεται σε μια απλή διαρρύθμιση/διευθέτηση των πραγμάτων της ζωής ούτε η εμπλοκή του ανθρώπου στη φιλοσοφική σκέψη γίνεται μια επιζήμια, για την εξέλιξή του, εξάρτηση από μηχανισμούς και κατασκευασμένες αντιλήψεις. Στον Θεαίτητο Ο Πλάτων κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα στην ανιδιοτέλεια, στον ελεύθερα φιλοτεχνημένο λόγο-σκέψη του φιλόσοφου και στην αποχαύνωση, στη δουλικότητα, που επιφυλάσσει στον κοινό άνθρωπο η ρουτίνα και η πολυπραγμοσύνη της καθημερινής φλυαρίας:

«Ο αληθινός φιλόσοφος, από νέος ακόμη, δεν γνωρίζει που είναι ο δρόμος για την αγορά ούτε ξέρει που είναι το δικαστήριο και το βουλευτήριο ή οποιοδήποτε άλλο δημόσιο κατάστημα. Αδιαφορεί για τη συζήτηση και επικύρωση των νόμων και των ψηφισμάτων και απέχει από τις πολιτικές συζητήσεις, τα δείπνα και τις διασκεδάσεις, γιατί δεν ανήκει σε καμιά πολιτική ομάδα απ’ αυτές που ανταγωνίζονται για την εξουσία» (ό.π., 173c8-d5).

Οι αληθινοί φιλόσοφοι, ως προκύπτει, δεν στρεψοδικούν ούτε γίνονται υπηρέτες της ακατάσχετης φλυαρίας των διαφόρων θεσμικών ή μη σωμάτων ή χώρων. Απεναντίας τοποθετούν τη φιλοσοφία υπό την προοπτική του χρόνου και στο κέντρο μιας εξελικτικής πορείας, η οποία εννοεί να υπακούει στην ελεύθερη πτήση των ιδεών ή των εννοιών και δεν υποβιβάζει το φιλόσοφο σε εξάρτημα μονοδιάστατων θρησκευτικών, πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών δοξασιών.
Κατά το αυτό πνεύμα, ο Χέγκελ μας προ-ειδοποιεί ήδη από το 1802:

«η φιλοσοφία, σύμφωνα με τη φύση της, είναι κάτι το εσωτερικό, που διεαυτό [=κατά την αυθύπαρκτη ουσία του] δεν προορίζεται για τον όχλο ούτε προσφέρει κάποια προπαρασκευαστική δυνατότητα γι’ αυτόν. Είναι φιλοσοφία μόνο επειδή είναι ευθέως αντί-θετη προς την απλή νόηση [=τη διάνοια σε αντίθεση με το διαλεκτικό Λόγο] και πολύ περισσότερο, ως εκ τούτου, στον υγιή κοινό νου, υπό τον οποίο νοείται ο τοπικός και χρονικός περιορισμός μιας κατηγορίας ανθρώπων. Αναλογικά προς αυτόν τον κοινό νου, ο κόσμος της φιλοσοφίας, καθεαυτόν και διεαυτόν, είναι ένας ανεστραμμένος κόσμος» (Werke 2, σ. 182).

Η πεμπτουσία της εγελιανής ρήσης: ο ανεστραμμένος Λόγος/λογισμός του καθημερινού ανθρώπου/κόσμου, όπως τον έχει περιγράψει πολύ παραστατικά και πιο πάνω ο Πλάτων, θεωρεί τον αληθινό Λόγο της φιλοσοφίας ανεστραμμένο. Το ίδιο δεν ισχύει και στον καθ’ ημάς δημόσιο βίο του σήμερα: το ανεστραμμένο, το σχιζοφρενές πολιτικών, πολιτιστικών, επιστημονικών, εκπαιδευτικών κατευθύνσεων/επιλογών κ.λπ. να προπαγανδίζεται ως το παραδειγματικά ορθολογικό; 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΟΙ ΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

Τα ένδοξα και η διαλεκτική στον Αριστοτέλη

 Σύμφωνα με τον Χέγκελ, ο Αριστοτέλης ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο ανάστημα^[1]. Μια γενικότερη αντίληψη που ισχύει για την αριστοτελική φιλοσοφία, κατά τον γερμανό φιλόσοφο, είναι ότι ο Αριστοτέλης έχει αναγάγει σε αρχή της γνώσης την εμπειρία^[2]. Ωστόσο δεν μένει σε αυτή την εμπειρική περιοχή, αλλά επιχειρεί να συνδυάσει την εμπειρικά/εξωτερικά εκτυλισσόμενη συλλογιστική με μια εξόχως θεωρητική διεργασία^[3]. Αυτός ο συνδυασμός αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αριστοτελικής θεωρίας περί διαλεκτικής.

Το έργο, στο οποίο ο Αριστοτέλης αναπτύσσει κυρίως την εν λόγω θεωρία του, είναι τα Τοπικά, χωρίς να παραγνωρίζεται ορισμένως και το άλλο έργο του: Σοφιστικοί Έλεγχοι, όπου συζητά περισσότερο τη λειτουργική σχέση και αντίθεση σοφιστικής και διαλεκτικής υπό το πρίσμα μιας θεωρίας της αντίφασης. Στα Τοπικά πραγματεύεται τους τόπους, ήτοι «τις απόψεις, με βάση τις οποίες μπορεί να εξεταστεί ένα πράγμα»^[4]. Έτσι, οι τόποι αποτελούν, υπό ένα ευρύ πνεύμα, σχήματα εξέτασης και έρευνας ενός αντικειμένου, κατά Λόγο σχήματα που επιτρέπουν μια σφαιρική κάτοψη του αντικειμένου και μια αντίστοιχη εκδίπλωση επιχειρημάτων,  εναρμονισμένων με τις διάφορες όψεις του αντικειμένου. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα είδος διαλεκτικής, που χαρακτηρίζεται από εξωτερικούς προσδιορισμούς ανασκόπησης ή ανασκοπικής επιστροφής^[5], κάτι δηλαδή σαν την μεταστοχαστική δραστηριότητα της σκέψης στην εγελιανή θεωρία της ουσίας^[6]. Η  διαλεκτική κατανοείται ως εκ τούτου στον Αριστοτέλη ως η μέθοδος εκείνη, που μας δίνει τη δυνατότητα να συλλογιζόμαστε για κάθε πρόβλημα και να υποβάλλουμε τη σκέψη μας σε έλεγχο, χωρίς να πέφτουμε σε αντιφάσεις, ακολουθώντας τους εν λόγω τόπους, που γενικώς είναι οι εξής: «α) διαφορετικότητα· β) ομοιότητα· γ) αντίθεσηˑ δ) σχέση-αναλογίαˑ ε) σύγκριση»^[7].

 Στους καιρούς μας, που οι πολιτικές και κοινωνικές πρακτικές γενικώς είναι συνυφασμένες με την καταστροφή σχεδόν του Λόγου, η Αριστοτελική Διαλεκτική αποκτά ιδιαίτερη πρακτική αξία, διότι αφορά ευθέως στη διανοητική στάση μας απέναντι στο ένα ή  το άλλο θέμα και στην αποκατάσταση ενός αυθεντικώς διαλέγεσθαι, του οποίου οι ρίζες ανάγονται στο αντίστοιχο πλατωνικό διαλέγεσθαι, με όλες φυσικά τις εύλογες διαφοροποιήσεις του Αριστοτέλη. Η εν λόγω διαλεκτική είναι μια συλλογιστική και όχι λιγότερο διαλογική διαδικασία, όπου κατανέμονται ρόλοι και οι συνομιλητές θέτουν και δέχονται ερωτήσεις αντίστοιχα, λαμβάνοντας πάντα ως αφετηρία συζήτησης πιθανές προτάσεις, δηλαδή προτάσεις αποδεκτές από όλους τους ανθρώπους, κοινές για όλους απόψεις ή αντιλήψεις. Αυτές τις κοινές απόψεις ο φιλόσοφος τις ονομάζει ἔνδοξα [: εν-δόξα (=γνώμη)] και, όπως διευκρινίζει, τις «συμμερίζονται όλοι ή οι πιο πολλοί ή οι σοφοί, και από αυτούς-εδώ ή όλοι ή οι περισσότεροι ή οι πιο γνωστοί και πιο ξακουστοί»^[8]. Μια άποψη, επομένως, ή αντίληψη συγκροτεί διαλεκτική πρόταση, όταν έχει την αποδοχή ή τη συμφωνία όλων ή των περισσοτέρων ανθρώπων. Το ίδιο ισχύει και για τις απόψεις, τις γνώμες και τις προτάσεις των σοφών [=των ειδικών]: δεν πρέπει να έρχονται σε αντίφαση με την κοινή γνώμη, δηλαδή με τη γνώμη των πολλών, γιατί τότε όλες αυτές είναι παράδοξα και όχι ἔνδοξα^[9]. Όπως προκύπτει, το διαλεκτικό κριτήριο που καθιστά μια γνώμη διαλεκτική πρόταση δεν είναι γενικά η αποδοχή, αλλά η αποδοχή που εκπορεύεται από την πλειοψηφία των ανθρώπων, είτε πρόκειται για πλειοψηφία  κοινών θνητών είτε  ειδημόνων είτε άλλων ομάδων. Και από τον κύκλο τέτοιων και άλλων πλειοψηφιών, ας πούμε γενικώς συντεχνιακών, τον πρώτο λόγο τον έχει η πλειοψηφία των ανθρώπων ως σκεπτόμενων πολιτών. Ανάμεσα λοιπόν στη γνώμη των πολλών και εκείνη των ειδημόνων ή των άλλων ομάδων ο Αριστοτέλης προκρίνει ως ορθότερη τη γνώμη των πολλών. Γιατί; Επειδή προφανώς ετούτη η γνώμη, από άποψη αρχής, είναι περισσότερο κοντά στην αντικειμενική πραγματικότητα από κάθε γνώμη που εκφράζει η μεμονωμένη αυθεντία ή η συντεχνία. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με προσέγγιση της αλήθειας πάνω σε αυθεντικά και όχι φαντασιακά δημοκρατικό/αντικειμενικό έδαφος, στη δεύτερη με υποκειμενική περιχαράκωση της αλήθειας. Έτσι εξηγείται, γιατί και η «ειδημοσύνη», δηλαδή η μεμονωμένη γνώμη διαφόρων «ειδημόνων» –πολιτικών, οικονομολόγων, πανεπιστημόνων κ.λπ.– αποδεικνύεται συνήθως στην πράξη ως μη ρεαλιστική.

 Η αναγνωρισμένη γνώμη, έτσι όπως την κατανοεί ο Αριστοτέλης ως  ἔνδοξον, εδράζεται σε ένα αληθινά αντικειμενικό έδαφος όχι μόνο επειδή απηχεί ένα είδος εδραίας γνώσης των πολλών, αλλά και γιατί αντικειμενικά, ιστορικά και κοινωνικο-ηθικά, αποτελεί το πρώτο, άδολο και φυσικώ τω τρόπω κεκτημένο γνώσης· γιατί τελικά εκφράζει την κατά φύση τάση του ανθρώπου να ορέγεται τη γνώση, δηλαδή να θέλει να σκέπτεται την αλήθεια. Ενσαρκώνει, με άλλα λόγια, την κατά Νίτσε ελεύθερη έκφραση του δημιουργικού ενστίκτου του ανθρώπου. Κατ’ αυτό το πνεύμα λοιπόν τα ἔνδοξα νομιμοποιούν την παρουσία τους όχι ως απόλυτη αλήθεια, ως θέσφατο, όπως  συχνά-πυκνά προβάλλει η γνώμη του ειδήμονα ή η άκριτη κοινή γνώμη, αλλά ως ενδεχόμενη, ως πιθανή αλήθεια. Μια τέτοια σχετική αλήθεια, που είναι αναγνωρισμένη γνώμη της πλειοψηφίας και αληθές τεκμήριο της φυσικής τάσης όλων των ανθρώπων για την αλήθεια, είναι λιγότερο διαψεύσιμη από τη μονοσήμαντη γνώμη του ειδικού. Απ’ αυτή την άποψη, τα ἔνδοξα συγκροτούν την πρώτη ύλη της διαλεκτικής, η οποία ως διαλεκτικός συλλογισμός ασχολείται με τα νοήματα της ζωής, με τον Λόγο και τη Λογική ή το Λογικό-Είναι των πραγμάτων, όχι με τα ίδια τα πράγματα ως φυσικά αντικείμενα. Εάν επομένως ο συλλογισμός, ως τέτοιος, είναι ο «λόγος, στον οποίο, όταν τεθούν κάποια καθορισμένα πράγματα, αναγκαστικά προκύπτει, μέσω εκείνων που τέθηκαν, κάτι διαφορετικό από εκείνα που τέθηκαν»^[10],  διαλεκτικός  είναι «ο συλλογισμός που ξεκινά να συλλογίζεται από κοινώς παραδεκτές απόψεις (ο εξ ἐνδόξων συλλογιζόμενος)»^[11]. Δυνάμει αυτού του διαλεκτικού συλλογισμού αναπτύσσεται μια κατά Λόγο, ήτοι δια-Λογική επιχειρηματολογία, που δεν αποβαίνει αυτοσκοπός, αλλά αποβλέπει στην άσκηση της νόησης, έτσι ώστε η τελευταία να διαμορφώνει το δικό της παρατηρητήριο με τα αντίστοιχα υψώματα, τον δικό της στρατηγικό τόπο, ο οποίος δεν είναι αυθαίρετος ή δογματικός, αλλά πάντοτε διαλεκτικός, ήτοι ανοικτός προς συζήτηση και προς παραγωγή καθολικής σκέψης. Η ανοικτή συζήτηση, με τη μορφή του διαλεκτικού συλλογισμού, επιτρέπει στον Διαλεκτικό να επεξεργάζεται τις ενάντιες γνώμες, να εξετάζει το πιθανό ή σχετικό αληθές της μιας ή της άλλης θέσης και, προτού εγκαταλείψει τη μια θέση για χάρη της άλλης ή κάποιας άλλης, να διαπιστώνει πόσο αναγνωρισμένες είναι οι προτάσεις, δηλαδή τα ἔνδοξα, που αντιφάσκουν προς τη συγκεκριμένη θέση, και κατά πόσο οι εν λόγω προτάσεις, που έχουν ήδη ληφθεί ως προκείμενες του συλλογισμού, επιδέχονται τροποποίηση.  Γενικώς, η διαλεκτική, όπως ό Αριστοτέλης την εκθέτει στα Τοπικά ως πρακτικό τρόπο σκέψης, είναι ένας «ανηλεής» διαλεκτικός/διαλογικός αγώνας, όπου οι «αντίπαλοι» υποστηρίζουν διαφορετικές θέσεις: ο ένας ως ερωτών και ο άλλος ως απαντών. Ο δεύτερος, κατά κανόνα, δέχεται και αποδέχεται αναγνωρισμένες αποφάνσεις, εκκινεί απ’ αυτές· γι’ αυτό και ο ερωτών πρέπει να διαθέτει απόθεμα από ἔνδοξα σε όλα τα δυνατά πεδία, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της διαλεκτικής αντιπαράθεσης.

----------------------------

[1] Hegel: Werke 19, σ.132
[2] Ό.π.
[3] Ό.π.
[4]Ό.π., σ. 235.
[5] Ό.π.
[6] Χέγκελ: Επιστήμη της Λογικής-η Διδασκαλία περί της Ουσίας, εισαγωγή, μτφρ., σχόλια Δημ. Τζωρτζόπουλος, «Δωδώνη» 1998, σσ. 85 κ.εξ.
[7] Hegel: Werke 19, σ. 235.
[8] Τοπικά Α1 100b, 22-24.
[9] Ό.π., 104a, 10-12
[10] Τοπικά Α 100a, 25-27.
[11] Ό.π., 100a, 29–100b,1

Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ

Για την Ιδέα του αγαθού ο Πλάτων μιλά μόνο στην Πολιτεία. Εκεί παρουσιάζεται ως η ανώτατη ιεραρχικά Ιδέα και ως αιτία της ύπαρξης των άλλων Ιδεών. Στην τελευταία περίοδο της πλατωνικής φιλοσοφίας, στα λεγόμενα άγραφα πλατωνικά δόγματα, αντίστοιχο ρόλο επωμίζεται το Εν.

Σύμφωνα με την πλατωνική θεωρία των Iδεών, πέρα από τη συνεχώς μεταβαλλόμενη αισθητή πραγματικότητα υπάρχουν κάποιες αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και νοητές οντότητες, οι Iδέες. Tα αντικείμενα του αισθητού κόσμου οφείλουν την ύπαρξή τους και την όποια αλήθεια τους στη σχέση τους με τις Iδέες – στην πλατωνική ορολογία τα αισθητά “μετέχουν” στις Ιδέες και “μιμούνται” τις Ιδέες.

Οι κατ' εξοχήν πλατωνικές Ιδέες είναι οι ηθικές αξίες: η οσιότητα, η ανδρεία, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη. Είναι μάλιστα πιθανό ότι ο Πλάτων συνέλαβε τις αμετάβλητες Ιδέες του ως απάντηση στον ηθικό σχετικισμό των Σοφιστών, που συμπυκνώνει την κυρίαρχη ηθική στάση των Αθηναίων στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα. Είναι όμως όλες οι ηθικές αξίες εξίσου σημαντικές, είναι όλες οι Ιδέες ισότιμες; Ήδη στον πρώιμο Ευθύφρονα γίνεται αποδεκτή η υπόταξη της οσιότητας στη δικαιοσύνη: το όσιον είναι μέρος του δικαίου, είναι εκείνο το μέρος του δικαίου που σχετίζεται με τη στάση μας απέναντι στους θεούς. Άρα η Ιδέα της δικαιοσύνης φαίνεται να προηγείται ιεραρχικά της Ιδέας της οσιότητας.

Στην Πολιτεία ο Πλάτων, αφού διακρίνει τις τρεις τάξεις της ιδανικής πολιτείας και τα τρία μέρη της ανθρώπινης ψυχής, θα αποδώσει σε καθένα από αυτά μία βασική αρετή -τη σωφροσύνη, την ανδρεία και τη σοφία-, ενώ τη δικαιοσύνη θα τη θεωρήσει μια μορφή ισορροπίας ανάμεσα σ' αυτές τις αρετές. Πριν περάσει ωστόσο στην εκπαίδευση των φυλάκων της ιδανικής πολιτείας ο πλατωνικός Σωκράτης δηλώνει ότι η προσέγγιση του ήταν «ελλιπής» γιατί παρέβλεψε τη σχέση των βασικών αρετών με το αγαθό (504b). Η «τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα» ορίζεται ως το «μέγιστον μάθημα», η υψηλότερη δυνατή γνώση, «μεσω της οποία η δικαιοσύνη και τα παρόμοια αποβαίνουν χρήσιμα και ωφέλιμα» (505a). Αν ο μελλοντικός κυβερνήτης δεν διδαχθεί τη σχέση των αρετών με το Αγαθό η εκπαίδευσή του θα παραμείνει ημιτελής.

Στην απαίτηση των συνομιλητών του να προσδιορίσει τι είναι το Αγαθό, ο Σωκράτης θα αντισταθεί προτείνοντας μια έμμεση προσέγγιση μέσω τριών περίφημων παραβολών: της παραβολής του Ήλιου, της παραβολής της γραμμής και της παραβολής του Σπηλαίου. Με τον τρόπο αυτόν, ακόμη κι αν δεν οριστεί επακριβως το Αγαθό, τουλάχιστον θα φανερωθεί, όπως λέει ο Σωκράτης, «ο απότοκος [ἔκγονος] του αγαθού και πανομοιότυπος με εκείνο» (506e). Ο Ήλιος, λοιπόν, που μέσω του φωτός είναι το αίτιο που κάνει τα αισθητά όντα ορατά, αλλά και τους δίνει ζωή, είναι ένας ἔκγονος του αγαθού, έχει στο σύμπαν των αισθητών ρόλο ανάλογο με το Αγαθό στο σύμπαν των νοητών. Χάρη στην Ιδέα του αγαθού η ψυχή συλλαμβάνει τα νοητά όντα και αποδίδει την αλήθεια τους, αλλά, επιπλέον, η Ιδέα του αγαθού είναι και ο λόγος ύπαρξης των άλλων Ιδεών.

«Έτσι λοιπόν συλλογίσου και για την ψυχή. Όταν σταθεί σε αυτό που πάνω του λάμπει η αλήθεια και το ον, το κατανοεί και το γνωρίζει, και δείχνει να λειτουργεί με νου... Εκείνο λοιπόν που παρέχει την αλήθεια σε όσα γνωρίζονται, και τη δύναμη της γνώσης σε όποιον γνωρίζει, πες ότι είναι η Ιδέα του αγαθού. Είναι το αίτιο της γνώσης και της αλήθειας, και να τη σκέφτεσαι σαν κάτι που κατακτάται γνωστικά·και αν η γνώση και η αλήθεια είναι καλά πράγματα, να σκέφτεσαι την Ιδέα του αγαθού σαν κάτι διαφορετικό και ακόμη καλύτερο». Πολιτεία 508de   «Έτσι λοιπόν από το Αγαθό δεν προκύπτει μόνο η δυνατότητα γνώσης για όσα γνωρίζονται αλλά και και το ίδιο το είναι τους και η ίδια η ουσία τους από το Αγαθό προέρχεται. Το Αγαθό όμως δεν αποτελεί ουσία, αλλά τοποθετείται υπεράνω της ουσίας υπερέχοντας και ως προς την ιεραρχία και ως προς την δυναμη [οὐκ οὐσίας ὄντος τοῦ ἀγαθοῦ, ἀλλ'ἔτι ἐπέκεινα τῆς οὐσίας πρεσβεία τε καὶ δυνάμει ὑπερέχοντος]». Πολιτεία 509b

Στην παραβολή της τετμημένης γραμμής, η Ιδέα του αγαθού θα χαρακτηριστεί «ἀρχὴ τοῦ παντός», αρχή που υφίσταται ανεξάρτητα από τις δικές μας θεωρήσεις, αρχή «ἀνυπόθετος» (511bc), και θα αποτελέσει το τελευταίο σκαλοπάτι στη διαδικασία της γνώσης και την ιεραρχία του όντος. Και στην υποβλητική παραβολή του Σπηλαίου, το Αγαθό είναι αυτό που θα αποκαλυφθεί τελικά στους απελευθερωμένους δεσμώτες και θα τους τυφλώσει με τη λάμψη του. Η Ιδέα του αγαθού είναι επομένως κάτι περισσότερο από την ανώτερη ιεραρχικά Ιδέα. Ο Πλάτων δείχνει να της αποδίδει και τον ρόλο της αρχής, μιας αρχής που τοποθετείται υψηλότερα από τις Ιδέες και ευθύνεται κατά κάποιον τρόπο για την ύπαρξη τους.

Στους ύστερους διαλόγους του ο Πλάτων θα επεξεργαστεί τη μέθοδο της «διαίρεσης» και της «συναγωγής», δηλαδή τη συστηματική χαρτογράφηση των Ιδεών και τη μελέτη των μεταξύ τους σχέσεων. Αν και στους διαλόγους αυτούς δεν γίνεται μνεία της Ιδέας του αγαθού, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ως γενικότερη Ιδέα συλλαμβάνεται και πάλι το Αγαθό.

Στις εκφράσεις «ἀνυπόθετος ἀρχὴ τοῦ παντός» και «ἐπέκεινα τῆς οὐσίας», στηρίχθηκε η πεποίθηση ότι το Αγαθό της Πολιτείας ταυτίζεται με το Ένα των λεγόμενων «αγράφων δογμάτων» του Πλάτωνα, της προφορικής δηλαδή διδασκαλίας του Πλάτωνα που απευθυνόταν μόνο στους μυημένους της Aκαδημίας. Άλλοι ερμηνευτές πάλι ταύτισαν το Αγαθό με τον πλατωνικό θεό. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η τοποθέτηση του Aγαθού ἐπέκεινα τῆς οὐσίας δεν παύει να σημαίνει και κάτι πιο απλό: ότι, για τον Πλάτωνα, όλη η γνώση έχει ηθική θεμελίωση, ότι η ηθική προηγείται της γνωσιολογίας. O Πλάτων υιοθετεί το σωκρατικό πρόταγμα ότι η αρετή είναι γνώση· δέχεται όμως και την αντιστροφή του: η γνώση είναι αρετή. Γι’ αυτό στην κορυφή της πυραμίδας των Iδεών τοποθετείται η κατ’ εξοχήν ηθική Iδέα, η Iδέα του αγαθού, η ίδια η Αρετή - στην ελληνική γλώσσα οι εκφράσεις «τὸ ἀγαθόν» και «ἀρετή» είναι ισοδύναμες.