ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Αἴας (992-1046)

ΤΕΥ. ὦ τῶν ἁπάντων δὴ θεαμάτων ἐμοὶ

ἄλγιστον ὧν προσεῖδον ὀφθαλμοῖς ἐγώ,
ὁδός θ᾽ ὁδῶν πασῶν ἀνιάσασα δὴ
995 μάλιστα τοὐμὸν σπλάγχνον, ἣν δὴ νῦν ἔβην,;
ὦ φίλτατ᾽ Αἴας, τὸν σὸν ὡς ἐπῃσθόμην
μόρον διώκων κἀξιχνοσκοπούμενος.
ὀξεῖα γάρ σου βάξις ὡς θεοῦ τινος
διῆλθ᾽ Ἀχαιοὺς πάντας ὡς οἴχῃ θανών.
1000 ἁγὼ κλύων δύστηνος ἐκποδὼν μὲν ὢν
ὑπεστέναζον, νῦν δ᾽ ὁρῶν ἀπόλλυμαι.
οἴμοι.
ἴθ᾽, ἐκκάλυψον, ὡς ἴδω τὸ πᾶν κακόν.
ὦ δυσθέατον ὄμμα καὶ τόλμης πικρᾶς,
1005 ὅσας ἀνίας μοι κατασπείρας φθίνεις.
ποῖ γὰρ μολεῖν μοι δυνατόν, ἐς ποίους βροτούς,
τοῖς σοῖς ἀρήξαντ᾽ ἐν πόνοισι μηδαμοῦ;
ἦ πού ‹με› Τελαμών, σὸς πατὴρ ἐμός θ᾽ ἅμα,
δέξαιτ᾽ ἂν εὐπρόσωπος ἵλεώς τ᾽ ἴσως
1010 χωροῦντ᾽ ἄνευ σοῦ. πῶς γὰρ οὔχ; ὅτῳ πάρα
μηδ᾽ εὐτυχοῦντι μηδὲν ἥδιον γελᾶν.
οὗτος τί κρύψει; ποῖον οὐκ ἐρεῖ κακόν,
τὸν ἐκ δορὸς γεγῶτα πολεμίου νόθον,
τὸν δειλίᾳ προδόντα καὶ κακανδρίᾳ
1015 σέ, φίλτατ᾽ Αἴας, ἢ δόλοισιν, ὡς τὰ σὰ
κράτη θανόντος καὶ δόμους νέμοιμι σούς.
τοιαῦτ᾽ ἀνὴρ δύσοργος, ἐν γήρᾳ βαρὺς
ἐρεῖ, πρὸς οὐδὲν εἰς ἔριν θυμούμενος.
τέλος δ᾽ ἀπωστὸς γῆς ἀπορριφθήσομαι,
1020 δοῦλος λόγοισιν ἀντ᾽ ἐλευθέρου φανείς.
τοιαῦτα μὲν κατ᾽ οἶκον· ἐν Τροίᾳ δέ μοι
πολλοὶ μὲν ἐχθροί, παῦρα δ᾽ ὠφελήσιμα.
καὶ ταῦτα πάντα σοῦ θανόντος ηὑρόμην.
οἴμοι, τί δράσω; πῶς σ᾽ ἀποσπάσω πικροῦ
1025 τοῦδ᾽ αἰόλου κνώδοντος, ὦ τάλας, ὑφ᾽ οὗ
φονέως ἄρ᾽ ἐξέπνευσας; εἶδες ὡς χρόνῳ
ἔμελλέ σ᾽ Ἕκτωρ καὶ θανὼν ἀποφθίσαι;
σκέψασθε, πρὸς θεῶν, τὴν τύχην δυοῖν βροτοῖν.
Ἕκτωρ μέν, ᾧ δὴ τοῦδ᾽ ἐδωρήθη πάρα
1030 ζωστῆρι πρισθεὶς ἱππικῶν ἐξ ἀντύγων
ἐκνάπτετ᾽ αἰέν, ἔστ᾽ ἀπέψυξεν βίον·
οὗτος δ᾽ ἐκείνου τήνδε δωρειὰν ἔχων
πρὸς τοῦδ᾽ ὄλωλε θανασίμῳ πεσήματι.
ἆρ᾽ οὐκ Ἐρινὺς τοῦτ᾽ ἐχάλκευσε ξίφος
1035 κἀκεῖνον Ἅιδης, δημιουργὸς ἄγριος;
ἐγὼ μὲν οὖν καὶ ταῦτα καὶ τὰ πάντ᾽ ἀεὶ
φάσκοιμ᾽ ἂν ἀνθρώποισι μηχανᾶν θεούς·
ὅτῳ δὲ μὴ τάδ᾽ ἐστὶν ἐν γνώμῃ φίλα,
κεῖνός τ᾽ ἐκεῖνα στεργέτω κἀγὼ τάδε.
1040 ΧΟ. μὴ τεῖνε μακράν, ἀλλ᾽ ὅπως κρύψεις τάφῳ
φράζου τὸν ἄνδρα, χὥ τι μυθήσῃ τάχα.
βλέπω γὰρ ἐχθρὸν φῶτα, καὶ τάχ᾽ ἂν κακοῖς
γελῶν ἃ δὴ κακοῦργος ἐξίκοιτ᾽ ἀνήρ.
ΤΕΥ. τίς δ᾽ ἐστὶν ὅντιν᾽ ἄνδρα προσλεύσσεις στρατοῦ;
1045 ΧΟ. Μενέλαος, ᾧ δὴ τόνδε πλοῦν ἐστείλαμεν.
ΤΕΥ. ὁρῶ· μαθεῖν γὰρ ἐγγὺς ὢν οὐ δυσπετής.

***

ΤΕΥ. Ω θέαμα πιο θλιβερό από όσα ως τώρα αντίκρισαν
τα μάτια μου· δρόμος που πήρα για να φτάσω εδώ,
απ᾽ όλους όσους βάδισα πιο βασανιστικός, όταν,
Αίαντα ακριβέ μου, μαθαίνοντας τον θάνατό σου,
έτρεξα αμέσως, ψάχνοντας τα ίχνη σου να βρω. Γιατί
μια φήμη γρήγορη, σάμπως φωνή θεού, πέρασε
πάραυτα σ᾽ όλους τους Αχαιούς, αγγέλλοντας
πως πέθανες, πως τέλειωσες και πάει.
1000 Κι εγώ σ᾽ απόσταση ο δύστυχος ακούγοντας βογκούσα,
μα τώρα που σε βλέπω, χάνομαι.
Οά, Οά.
Έλα, ξεσκέπασέ τον, να δω ολόκληρη τη συμφορά.
Ω θέα αθέατη τόλμης παράτολμης, τί πόνο αβάστακτο
πεθαίνοντας μέσα μου σπέρνεις.
Πού τώρα να στραφώ, σε ποιούς ανθρώπους,
που δεν σου παραστάθηκα ούτε στιγμή στον πόνο σου;
Υπάρχει αλήθεια ελπίδα, ο Τελαμών, πατέρας δικός σου
και δικός μου, να μου φερθεί καλόκαρδα, να δείξει
κατανόηση, όταν βρεθώ μπροστά του,
1010 χωρίς εσένα; όχι;
Αφού αυτός, ακόμη κι ευτυχώντας, ποτέ δεν έσκασε
στα χείλη του γλυκό χαμόγελο.
Σαν τί άλλο να κρύψει; Λόγος κακός κανένας δεν θα λείψει
για μένα, νόθο σπόρο σκλάβας στη μάχη κερδισμένης.
Για μένα που σε πρόδωσα, άναντρος και δειλός,
Αίαντα ακριβέ μου,
μπορεί ακόμη κι από δόλο· πεθαίνοντας εσύ, να καρπωθώ
εγώ ό,τι σου ανήκει μέσα στο παλάτι.
Τέτοια τα λόγια που θα πει, στρυφνός ο γέρος
και βαρύθυμος, που με το τίποτα ανάβει και κορώνει.
Στο τέλος, σαν σκουπίδι απορριγμένος, έξω απ᾽ τη χώρα,
δούλος στα λόγια του θα λογαριάζομαι,
1020 όχι άνθρωπος ελεύθερος.
Αυτά εκεί, στον γυρισμό. Κι όσο είμαι εδώ, στην Τροία,
θα περισσεύουν οι εχθροί, οι ωφέλιμοι θα λιγοστεύουν.
Όλα με τον δικό σου θάνατο με βρήκαν.
Και τώρα τί να κάνω; πώς ν᾽ αποσπάσω το κορμί σου
απ᾽ το πικρό γυαλιστερό αυτό λεπίδι που έγινε
ο φονιάς σου, κόβοντας την πνοή σου;
Είδες πώς έμελλε, με τον καιρό, νεκρός ο Έκτορας
κι εσένα να νεκρώσει; Για τον θεό, συλλογιστείτε
αυτή την τύχη δυο θνητών: ο Έκτωρ πρώτος,
δεμένος στον ζωστήρα, δώρο και χάρισμα του Αίαντα,
1030 απ᾽ το στεφάνι του άρματος εξαρτημένος, σύρθηκε
καταγής ώρες ατέλειωτες αιμόφυρτος, ώσπου
η πνοή του να παγώσει.
Κι εδώ ο Αίας, το αντίδωρο του Έκτορα στα χέρια του
κρατώντας, μ᾽ αυτό αφανίστηκε, πέφτοντας
πάνω του νεκρός.
Πείτε, λοιπόν, η Ερινύα δεν ήταν αυτή που σφυρηλάτησε
το ξίφος, κι εκείνον τον ζωστήρα ο Άδης,
τεχνουργός αμείλικτος;
Εγώ από μέρους μου, παντού και πάντα, αυτά
θα λέω πως οι θεοί τα μηχανεύονται στον άνθρωπο.
Αν κάποιος πάλι δεν ασπάζεται τη γνώμη μου,
ας μείνει αυτός με την ιδέα του κι εγώ με τη δική μου.
1040 ΧΟ. Μην το παρατραβάς, σκέψου καλύτερα το πώς
το σώμα του θα θάψεις, και τί θα πεις σε λίγο.
Γιατί μπροστά μου βλέπω τον εχθρό· έτσι κακόψυχος
που είναι, ίσως να φτάνει εδώ
για να περιγελάσει τα δεινά μας.
ΤΕΥ. Ποιόν απ᾽ τα μέλη του στρατού πήρε το μάτι σου;
ΧΟ. Είναι ο Μενέλαος, που για δική του χάρη μπήκαμε
στα πλοία, αναλαμβάνοντας αυτήν την εκστρατεία.
ΤΕΥ. Τον βλέπω τώρα, είναι κοντά, αναγνωρίζεται εύκολα.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

0.3. Η παράδοση των κειμένων

Είπαμε ότι τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μελετούμε είναι πολλά. Πώς σώθηκαν όμως ως τις μέρες μας τόσα κείμενα, όταν οι αρχαίοι δε γνώριζαν ούτε το χαρτί ούτε την τυπογραφία; Μήπως όλα τα αρχαία κείμενα ήταν χαραγμένα στο μάρμαρο, ή σε άλλη πέτρα, και τώρα τα ανακαλύπτουν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές; Όχι βέβαια!

Οι αρχαίοι χάραζαν στο μάρμαρο ή σε άλλες πέτρες νόμους, ψηφίσματα, επίσημες συμφωνίες, καταλόγους αρχόντων, επιτάφιες επιγραφές και άλλα δημόσια ή ιδιωτικά κείμενα που προορίζονταν να μείνουν για πάντα αμετακίνητα. Ως γραφική ύλη για τα άλλα τους γραπτά χρησιμοποιούσαν, ανάλογα με την περίπτωση, ποικίλα υλικά: πηλό, όστρακα, ξύλο απλό ή αλειμμένο με κερί, μεταλλικά ελάσματα, δέρμα, φύλλα, φλούδες, ακόμα και μήλα! Για τα μεγαλύτερα κείμενα, η πιο συνηθισμένη γραφική ύλη ήταν αρχικά ο πάπυρος και, από τον 2ο π.Χ. αιώνα, μαζί με τον πάπυρο, η περγαμηνή[1].

Ο συγγραφέας (ποιητής, πεζογράφος, δραματουργός κλπ.) που αποφάσιζε να καταγράψει το έργο του μπορούσε ή να γράφει ο ίδιος ή να υπαγορεύει σε κάποιο γραφέα, συνήθως δούλο. Όταν ολοκληρωνόταν το χειρόγραφο και επιθυμούσε να το εκδώσει, το έδινε σε κάποιον βιβλιοπώλη, που φρόντιζε να κατασκευαστούν και να πουληθούν όσα αντίγραφα του ζητούσαν. Εκδοτικά και πνευματικά δικαιώματα δεν υπήρχαν, έτσι ώστε ο καθένας που είχε στα χέρια του αντίγραφο ενός βιβλίου μπορούσε να κατασκευάσει, για να πουλήσει ή να χαρίσει, όσα άλλα αντίγραφα ήθελε.

Για πολλούς αιώνες, ως την εφεύρεση της τυπογραφίας (15ος μ.Χ. αι.), τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων διασώθηκαν (όσα διασώθηκαν) με τις αλλεπάλληλες αντιγραφές. Ειδικευμένοι δούλοι, επαγγελματίες ή ερασιτέχνες γραφείς, καλόγεροι ή λαϊκοί, σε οργανωμένα βιβλιογραφικά εργαστήρια ή σε ιδιωτικό χώρο, κατασκεύαζαν, για δημόσια ή για προσωπική χρήση, περισσότερο ή λιγότερο επιμελημένα αντίγραφα των έργων που χρειάζονταν και έκριναν άξια να διατηρηθούν.

Αν σκεφτούμε πόσο εύκολα μπορεί να καταστραφεί ένα χειρόγραφο (από υγρασία, από φωτιά, από ανθρώπινη αμέλεια κλπ.), καταλαβαίνουμε ότι όσο περισσότερα αντίγραφα ενός έργου κυκλοφορούσαν και όσο μεγαλύτερη ήταν η διασπορά τους, τόσο μεγαλύτερες ήταν οι πιθανότητές του να διασωθεί. Έτσι, συμβαίνει από την πρώιμη λογοτεχνική παραγωγή να μη σώζονται παρά τα πιο ονομαστά, τα πιο αριστοτεχνικά έργα, αυτά που ο καθένας επιδίωκε να τα έχει στη βιβλιοθήκη του. Και πάλι, περισσότερες πιθανότητες να διασωθούν είχαν όσα έργα κυκλοφορούσαν σε πολλά αντίγραφα γιατί διδάσκονταν στα σχολεία.[2]

Ορισμένα αρχαία κείμενα δε διασώθηκαν χαραγμένα στην πέτρα, ούτε γιατί κάποιοι φρόντιζαν να τα αντιγράφουν, αλλά γιατί βρέθηκαν πεταμένα και θαμμένα στην άμμο της Αιγύπτου. Στην Ελλάδα και στα περισσότερα μέρη το κλίμα είναι υγρό και οι οργανικές ύλες (το ξύλο, το δέρμα κλπ.) με τον καιρό σαπίζουν και καταστρέφονται. Όχι στην Αίγυπτο, όπου το κλίμα είναι εξαιρετικά ξηρό και η άμμος μπορεί να διατηρήσει για αιώνες ανέπαφο ό,τι κρατά σκεπασμένο. Έτσι συμβαίνει, όταν οι αρχαιολόγοι ανασκάβουν αιγυπτιακούς σκουπιδότοπους, ανάμεσα στα άλλα να ανακαλύπτουν και παπυρικά φύλλα ή τυλιγάδια.[3] Τα περισσότερα περιέχουν διοικητικές πράξεις, ιδιωτικές συμφωνίες και επιστολές· δε λείπουν όμως και οι λογοτεχνικοί πάπυροι, που μας διασώζουν ποιητικά έργα και πεζογραφήματα που αλλιώς θα ήταν για πάντα χαμένα.

Οι επιγραφές σε σκληρό υλικό, όταν βρεθούν, είναι συχνά σπασμένες, φαγωμένες και παρουσιάζουν κενά· οι πάπυροι είναι τις περισσότερες φορές κομματιασμένοι, ξεθωριασμένοι και δυσανάγνωστοι· το ίδιο και τα χειρόγραφα, που για να διαβαστούν απαιτούν ειδικές γνώσεις. Αν εμείς τα αρχαία κείμενα τα βρίσκουμε εύκολα, διορθωμένα και τυπωμένα, είναι γιατί τα συγκέντρωσαν, τα αποκατάστησαν στη σωστή τους μορφή και τα εκδώσαν φιλόλογοι ειδικευμένοι στην επιγραφική, στην παπυρολογία, στην παλαιογραφία και στην κριτική των κειμένων.[4]
------------------------
1. Το χαρτί κατασκευαζόταν, όταν στην Κίνα από τους πρώτους μ.Χ. αιώνες, αλλά στην Ευρώπη δεν έγινε γνωστό παρά τον 10ο μ.Χ. αιώνα, από τους Άραβες της Ισπανίας.

2. Το καλύτερο παράδειγμα είναι πάντα τα ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, που ποτέ δεν έλειψαν από τα ελληνικά σχολεία· χαρακτηριστική όμως είναι και η περίπτωση των μεγάλων τραγικών ποιητών, π.χ. του Αισχύλου, που από τα 90 πάνω κάτω έργα του δε σώζονται παρά τα επτά που διδάσκονταν στα σχολεία τον 2ο μ.Χ. αιώνα.

3. Γραμμένα φύλλα παπύρου τυχαίνει να έχουν χρησιμοποιηθεί και ως παραγέμισμα ή περιτύλιγμα σε αιγυπτιακές μούμιες ανθρώπων ή και κροκοδείλων!

4. Κριτική των κειμένων ονομάζεται η προσπάθεια των φιλολόγων να αποκαταστήσουν τα κείμενα στην αρχική τους μορφή, εντοπίζοντας και διορθώνοντας τα λάθη που είναι φυσικό να έχουν γίνει με τις τόσες αντιγραφές.

Μια ζωή, “σαν ζωή”, χαμένη στην αυθυποβολή

Ο χρόνος είναι πολύ έντονα στο μυαλό μας. Η έννοιά του, η ουσία του, το αποτέλεσμά του στις ζωές μας. Όχι το δικό του αποτέλεσμα βασικά -αυτός απλά περνά-, το τι κάνουμε εμείς κατά το πέρας του και πόσο τον αφήνουμε να περάσει ανεκμετάλλευτος.

Καθόμαστε (ορισμένοι, όχι όλοι) και τον αφήνουμε να περνάει έτσι, γιατί “Τι πειράζει μωρέ; Άλλη μια μέρα είναι, θα περάσει”... και περνά η μέρα και ο μήνας και ο χρόνος...

Για μέτρα μου λιγάκι μέχρι το εκατό και πες μου, πόση ώρα σου πήρε;

Ναι, τόσο γρήγορα περνάει. Και ξέρεις, το χειρότερο είναι, όχι η ταχύτητα με την οποία περνάει αλλά το πού τον αφιερώνουμε. Συγκεκριμένα, σκέφτομαι για ανθρώπους και τις σχέσεις μας με αυτούς.

Δεν ξέρω αν έχεις νιώσει ποτέ σου να προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως αυτό που έχεις ή αυτό που θέλεις διακαώς, είναι καλό, σωστό, όμορφο, τέλειο.. και αυθυποβάλεσαι, λέγοντάς σου φράσεις του τύπου “Περνάω πολύ καλά!”, “Είμαι στα καλύτερά μου!”, “Αξίζει πολύ!”, προσπαθώντας να σε κάνεις να το εκτιμήσεις, να του δώσεις συνέχεια γιατί “Κρίμα μωρέ να πάνε χαμένα όλα τα προηγούμενα χρόνια” ή η ως τώρα προσπάθεια να τον/την κερδίσεις. Εγώ το έχω νιώσει όμως, γι’ αυτό και μιλάω για μένα και, αν ταυτίζεσαι, είναι ένα ευτυχές γεγονός καθώς μπορεί να διαβάσεις κάτι που θα σε κάνει να δεις την ζωή σου λίγο διαφορετικά.

Είναι μια αντιδραστική ανάγκη της εποχής, νομίζω. Εκεί που βλέπουμε όλα τα εφήμερα γύρω μας, το εύκολο σεξ, τις σχέσεις μιας νύχτας, προσπαθούμε να τα ανατρέψουμε όλα. Να φτιάξουμε μια σχέση ξεχωριστή από τις άλλες, που να έχει διάρκεια και ουσία. Να δείξουμε στην κοινωνία όλη πως “Να ρε! Γίνεται κι έτσι και ξέρετε κάτι; Είναι πανέμορφο! Αξίζει τον κόπο...”. Το πρόβλημα όμως είναι πως πάμε από το ένα άκρο στο άλλο.

“Παν μέτρον άριστον”! Πού πήγε αυτό;

Πού πήγε όταν ήμασταν μόνοι και πολιορκούσαμε εκείνο το πολυπόθητο;
Εκείνο που εμείς θεωρούσαμε ιδανικό και λέγαμε πως «Αξίζει κάθε κόπο και θυσία!» και περνούσαν μήνες και μήνες που κάναμε δυο βήματα μπρος και δυο πίσω.

Τότε που ο εγωισμός και η αξιοπρέπεια, κηδεύτηκαν, θάφτηκαν και λησμονήθηκαν... ούτε ένα λουλούδι στο μνήμα τους, ούτε μια επίσκεψη, μην και μας αλλοιώσουν εκείνο το μεγάλο “θέλω” μας και χάσουμε “την ευκαιρία της ζωής μας”... αλλά ξέρεις τι; Όταν αναστηθούν, θα πάρουν τον έλεγχο της ζωής μας με το “έτσι θέλω”. Και θ’ αναστηθούν, μη νομίζεις κάτι άλλο. Και θα μας κατηχήσουν: «Να είσαι κυνηγός αλλά να είσαι και θήραμα. Γιατί όσο αξίζει εκείνος/η να κυνηγηθεί, τόσο αξίζεις κι εσύ.»

Πού πήγε όταν ήμασταν σε μια ανισόρροπη σχέση και, για χάρη της επιμονής μας να τη σώσουμε, αφήσαμε τον εαυτό μας να χαθεί; Τι ουσία έχει η σχέση μας όταν εμείς πια έχουμε αλλοιωθεί;

Σκοτώσαμε το “εγώ” για το “εμείς”. Σου ακούγεται ρομαντικό; Δεν είναι! Είναι απαίσιο, παράλογο και ηλίθιο! Θέλει δύο “εγώ” να έρθουν κοντά για να γίνει “εμείς”.. πληθυντικός, μην μου ξεχνιέσαι. Όταν το δικό μας έχει πάρει άδεια άνευ αποδοχών, πώς γίνεται να υφίσταται ακόμα ο πληθυντικός;

Αφήσαμε στην άκρη τα σχέδιά μας για το μέλλον μας, εκείνο στο οποίο θα ήμασταν ιδιοκτήτες του και θα ψάχναμε έναν συνιδιοκτήτη.. γιατί; Για να γίνουμε απλοί υπάλληλοι στο μέλλον του “συντρόφου” μας;

Η ομορφιά της σχέσης, βρίσκεται στις αμοιβαίες υποχωρήσεις και η χημεία, στη συμβατότητα που τις κάνει λίγες κι ανώδυνες. Αυτή είναι η μαγεία της.

Πού πήγε, λοιπόν, όταν σταματήσαμε να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας;

Κι εσύ, όπως κι εγώ, είμαστε κάπως αρνητικοί στις αλλαγές. Θέλουμε να δίνουμε ευκαιρίες σε αυτά που ήδη έχουμε, είτε είναι πράγματα, είτε συναισθήματα, είτε άνθρωποι. Γιατί όμως παραβλέπουμε την αλλαγή που συμβαίνει στον εαυτό μας; Πώς γίνεται να μας ενοχλεί κάθε είδους αλλαγή, εκτός αυτής που συμβαίνει στο “είναι” μας; Δεν πειράζει αυτή; Μα αυτή είναι η χειρότερη όλων!

Η ζωή είναι μια δέσμη φωτός κι εμείς είμαστε το πρίσμα που την κάνει τα χρώματά της. Όταν αλλάξουμε, αλλάζει και το πώς την βλέπουμε και την ζούμε.

Πού πήγε όταν κάναμε υπομονή μέρες, μήνες, χρόνια, μέχρι να δούμε κάποια θετική και αναγκαία αλλαγή; Αλλά «Δεν πειράζει, έτσι είναι η αγάπη, έχει τις δυσκολίες της..» σκεφτόμαστε και δίνουμε κι άλλη υπομονή, όση δεν έχουμε και παίρνουμε δάνειο από το μέλλον μας. Κι έρχεται το μέλλον να συλλέξει, με τόκο. Μην νομίζεις πως γλιτώνουμε, όχι. Όση παραπάνω υπομονή σπαταλάμε, τόση και διπλάσια μας λείπει από εκεί που θα μας χρειαστεί.

Αλήθεια, πού πήγε όταν είπαμε τόσα ψέματα στον εαυτό μας για “να το παλέψουμε λίγο ακόμα”;

Και το παλέψαμε μόνοι μας γιατί μόνο ένα “εγώ” υπήρχε σε ισχύ σε εκείνη τη “σχέση” κι αυτό κοιτούσε τα “θέλω” του, όχι τα δικά μας.

Κάθε πρωί, μας φωνάζαμε στον καθρέφτη «Το παλεύω γιατί αξίζει. Αξίζει!», τόσο δυνατά ώστε να πνίξουμε το «Νιώθω ριγμένος/η και ηλίθιος/α που πέταξα τα “θέλω” μου για “πρέπει” που δεν μου ανήκουν» που μας ψιθυρίζαμε από το βράδυ.

Πού πήγε όταν, αντί για έρωτα κάναμε σεξ, κλείναμε τα μάτια και φαντασιωνόμασταν άλλο κορμί κι άλλη φωνή, άλλο πρόσωπο και άλλα χέρια, άλλα μαλλιά και άλλα μάτια;

Αλλά «Δεν πειράζει, είναι μια υγιής φαντασίωση...», σκεφτόμασταν προς υπεράσπισή μας.

Δεν πειράζει; Μια ηδονή κι ένας οργασμός που αφιερώνεται αλλού.. και ο “σύντροφος”, ένα απλό σκεύος ηδονής, ένα sex toy που “φορτίζουμε” κατά τη διάρκεια της πράξης με λέξεις, φωνάζοντας το όνομά του, μη και σβήσει στα μισά και μας χαλάσει τη φαντασίωση.. μα μέσα μας, ξέρουμε καλά πως φωνάζουμε το λάθος όνομα. Τελειώνουμε, καθόμαστε αγκαλιά και κάπου κάπου, χάνεται το βλέμμα και φέρνει μία άλλη μορφή στον νου.. εκείνη που λείπει από το πλάι μας.

Ναι, σωστά, δεν πειράζει...

«Σε θέλω. Σε θέλω όσο δεν έχω θελήσει ποτέ μου οτιδήποτε άλλο. Σε θέλω εδώ και τώρα για να σου δώσω τα όσα έχω και όσα αποκτήσω.. μα γίνε άξια/ος της τιμής που ζητάς...»
«Σ’ αγαπώ. Σ’ αγαπώ για όσα όμορφα ζήσαμε. Σ’ αγαπώ.. μα δεν σε γουστάρω πια...»

Αυτά θέλαμε να πούμε αλλά δεν μας αφήναμε.

Γιατί αν δεν γεμίσουμε ουλές, απωθημένα και αμέτρητους συμβιβασμούς, σε συνάρτηση με πολλά έτη προσπάθειας, δεν μπορεί να λέγεται μια σχέση δυνατή και ουσιώδης.
Γιατί αν δεν προσπαθούσαμε τόσο απόλυτα, κλείνοντας απ’ έξω κάθε άλλο ενδιαφερόμενο πρόσωπο, δεν θα είχε την ίδια βαρύτητα ο έρωτας, η σχέση, η προσπάθεια, το πάθος, το κυνήγι.
Κι ας μην είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας.
Κι ας θέλουμε κάτι που δεν μας δίνει η σχέση μας.
Κι ας μην είναι “πραγματική σχέση” πια, αλλά ένας κακός συμβιβασμός, μια δυστοπία καλλωπισμένη με όμορφα λόγια, ξεθωριασμένες εικόνες και ιδανικά που δεν γέννησε.
Κι έτσι, όσο είμαστε θύματα της αυθυποβολής μας, η ζωή μας προσπερνά.
Γιατί κάναμε τέλεια μια ατελή και ισάξια μ’ εμάς οντότητα στον νου μας.
Γιατί δεν θέλαμε να πετάξουμε στα σκουπίδια τον ως τότε κόπο μας.
Γιατί κάναμε τη ζωή μας βοηθητική ρόδα για τις ζωές άλλων.
Γιατί αυτά που πετάξαμε τελικά, ήταν εμάς στην ανακύκλωση, από όπου θα βγούμε διαφορετικοί και τον χρόνο στα σκουπίδια, γιατί δεν θα τον πάρουμε πίσω ποτέ.

Υπενθυμίζω πως για μένα τα λέω... αν εσύ ταυτίζεσαι όμως, έχω να μας αφιερώσω μια μικρή φράση: Περαστικά μας!

Η «εμπλεγμένη» οικογένεια

Η «εμπλεγμένη» οικογένεια και οι δυσκολίες αυτονόμησης των μελών της. Ένα πλαίσιο αγχωτικής οικογένειας, ένα είδος ανασφαλούς προσκόλλησης, μία οικογένεια που χαρακτηρίζεται από άκαμπτα όρια με τον έξω κόσμο και εμπλοκής με τα μέλη της, αντιπροσωπεύει ένα πιθανό εμπόδιο για την επιτυχή έκβαση της διαδικασίας απομάκρυνσης των μελών της και για την δημιουργία μιας υγιούς αυτοεκτίμησης.

Στο παιδί που μεταφέρεται συνεχώς το μήνυμα, ότι ο έξωκόσμος είναι επικίνδυνος, ότι μόνο στο σπίτι του υπάρχει ασφάλεια, ότι μόνο η οικογένειά του μπορεί να είναι ένα πολύτιμο σημείο αναφοράς, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτό το παιδί θα αναπτύξει κάποια χαρακτηριστικά εξάρτησης από τα πρόσωπα αναφοράς και ταυτόχρονα ένα αίσθημα ανασφάλειας που θα παγιδεύσουν τις ικανότητές του για αυτονόμηση, αρχίζοντας ήδη από την εφηβική περίοδο.

Αυτές οι δυσκολίες του, ανάλογα με την παρουσία ή απουσία παραγόντων αντιστάθμισης, μπορούν να συνεχιστούν, εάν δεν τις αντιμετωπίσει κατάλληλα, σε όλη την ενήλικη ζωή του.

Η κλινική πραγματικότητα αναφέρει όλο και πιο συχνά εφήβους που αντιμετωπίζουν τέτοιες αρνητικές επιπτώσεις, όταν π.χ. πρέπει να φύγουν για σπουδές σε μία άλλη πόλη ή χώρα ή όταν μπαίνουν για πρώτη φορά στον κόσμο της εργασίας ή όταν ακόμη θα χρειαστεί να αναμετρηθούν στις συναισθηματικές σχέσεις.

Όταν λοιπόν θα χρειαστεί να δοκιμαστούν σε άγνωστους και μη προστατευτικούς χώρους, θα αναδυθούν όλες εκείνες οι δυσκολίες που παρέμεναν σε λανθάνουσα μέχρι τότε μορφή και ορισμένες φορές με πολύ αρνητικές συνέπειες για την ψυχολογική τους ευημερία.

Αφορά άτομα στα οποία έχουν μεταφερθεί ειδικές «εντολές της οικογένειας» – μαζί με καθήκοντα, ρόλους και προσδοκίες που κάθε μέλος καλείται να καλύψει και να ικανοποιήσει- «εντολές» που είναι δεσμευτικές και περιοριστικές, στοχεύοντας να εμποδίσουν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, την απομάκρυνσή τους από την οικογενειακή εστία.

Αυτού του είδους η οικογένεια που την ονομάζω «εμπλεγμένη», δεν επιτρέπει στα μέλη της να εξερευνήσουν αυτόνομα τον κόσμο. Εφαρμόζει εκλεπτυσμένες στρατηγικές ελέγχου, περισσότερο ή λιγότερο σαφείς και ενεργεί πάνω στο αίσθημα ενοχής.

Τα όρια μεταξύ των μελών είναι πολύ ασταθή, όλοι εισβάλουν σε όλα, όλοι εξαρτώνται από όλους, καθένας υιοθετεί μια συμπεριφορά προκειμένου να αποφύγει τη μοναξιά, την απόρριψη και την εγκατάλειψη.

Στον γιο ή στην κόρη που δεν επιτρέπεται η ελευθερία της απομάκρυνσης, για να μην κινδυνεύσει να υποφέρει, να κάνει λάθη, δεν θα του δοθεί καν η ευκαιρία να μάθει να διαχειρίζεται τον πόνο του αποχωρισμού, να διορθώσει τα λάθη του και να σηκωθεί μετά από μία αποτυχία.

Περί ”αμαρτωλής” σεξουαλικότητας

Σε σημαντικό αριθμό ανθρώπων η σεξουαλικότητα ταυτίζεται έστω κι αν δεν ομολογείται, με την αμαρτία. Στη σκέψη των περισσότερων η χρήση της έννοιας «αμαρτωλός» συνειρμικά οδηγεί στον «έχοντα σεξουαλική δράση». Η πολεμική των περισσότερων θρησκειών με υπερβολή στις «ανάγκες» της ανθρώπινης φύσης (ενόρμηση) οδηγεί στην παράβαση των θρησκευτικών κανόνων.

Η άρνηση συμμόρφωσης στους κανόνες του θεού καθώς και η προσωποποιημένη θεότητα που προσβάλλεται άμεσα από τις παραβάσεις των πιστών συνδέονται αναπόσπαστα με την πιθανότητα της βαρύτερης νοηματικά τιμωρίας, το θάνατο, που εκλαμβάνεται ως επιθετικότητα του θεού.

Ανεξάρτητα όμως και από αυτή την οπτική, εκείνο που βαραίνει τις ενοχικές αντιλήψεις είναι η κατευθείαν παράβαση προς το θεϊκό πρόσωπο.

Από τη μια βρίσκεται η ύπαρξη με τις ενορμήσεις (δημιούργημα του ίδιου θεού) και από την άλλη η δυσαρέσκεια, η δυσφορία, ίσως και η οργή του θεού για κακή χρήση των ενορμήσεων των δημιουργημάτων του.

Η σχέση αγάπης με τον θεό (και για όλους τους «θεούς» της παιδικής ηλικίας) μετατρέπεται σε σχέση φόβου.

Οι πιστοί μετανοούν αλλά επιστρέφουν σύντομα στο καβαφικό «πάλιν ενέδωσα».

Ο αγώνας να ικανοποιήσουν και τον Άνθρωπο και τον Θεό προκαλεί αναστατώσεις.

Πολλές νευρώσεις χτίζονται στο συναίσθημα ενοχής και στην πεποίθηση ότι η σεξουαλική επιθυμία είναι βρώμικη και θανάσιμη. Είναι κλασικό «ανέκδοτο» ο αυνανισμός με το αριστερό χέρι, επειδή το δεξιό είναι το «καλό» μας.

Τελικά ο θεός δεν είναι κακός αλλά οι πιστοί του τον ερμηνεύουν με διαστρεβλωτικό φανατισμό.

Το να διδάσκεσαι στην οικογένεια, στο σχολείο, στη θρησκευτική κοινότητα, στις κοινωνικές συναναστροφές «πως να κρύβεσαι» αποτελεί επικίνδυνη τάση για μύηση στη διαταραχή και τη νοσηρότητα.

Έτσι η αναζήτηση της διέγερσης βυθίζεται στο χώρο μιας «καταστροφικής» αίσθησης. Η ανάγκη για βλαπτικά κατορθώματα ή το πάθος για εξουσία που φέρνει αρκετούς ανθρώπους στην ηδονή, αλλά και ακόμα περισσότερους σε απόγνωση και καταπίεση, είναι αποδεκτό συμβάν εσωτερικής εκδήλωσης.

Η εικόνα εκείνου που δοκιμάζει να δώσει διέξοδο στη φυσική ένταση της σεξουαλικότητάς του αποτελεί για κάποιους απαράδεκτη συμπεριφορά.

Η επικέντρωση στην ακόμη μεγαλύτερη σεξουαλική αναζήτηση συμπίπτει, όχι τυχαία, με την αμφισβήτηση των γονιών στην περίοδο της εφηβείας.

Η φυσική, σεξουαλική, αλλά και ηθική ανάπτυξη, συμβάλλουν στη διαμόρφωση του εφηβικούς Εγώ. Η αμφισβήτηση αρχίζει με τη διεκδίκηση ισότιμης εκδήλωσης των ερωτικών επιθυμιών σε αντιστοιχία με εκείνη των ενηλίκων.

Ξεκινά με την επιθυμία και το φόβο των παιδιών να μεγαλώσουν. Η εσωτερική ανάπτυξη θυμίζει τη μυθοποιημένη απαγορευτική γνώση και την εκδίωξη από τον «παράδεισο» των μικρών χρόνων.

Οι Αλεξανδρινοί ερμήνευσαν την εκδίωξη των πρωτόπλαστων ως την ανθρώπινη μοίρα, την αδύναμη να αντιμετωπίσει το κακό και την αμαρτία. Προς επίρρωση αυτής της οπτικής, ο «όφις» είναι ο εκφραστής της γενετήσιας ορμής.

Πλέον, οι θεοί γεννήτορες, θυμωμένοι επειδή τα μικρά τους δημιουργήματα έμαθαν και δοκίμασαν την ύπαρξη του «απαγορευμένου καρπού», τα τιμωρούν με αποχωρισμό. Δεν τα χαϊδεύουν, δεν τα παίρνουν στα γόνατα, δεν τα κανακεύουν.

Τα παιδιά αισθάνονται τη δυσφορία των γονιών-θεών, επειδή αυτοί ξέρουν πως μεγάλωμα σημαίνει γνώση και δοκιμή σε κάτι που επιτρεπόταν μέχρι τότε μόνο σ’ εκείνους.

Οι «θεοί» εξορίζουν τα πλάσματά τους από τον κύκλο της φιλευσπλαχνίας, της μεγαθυμίας, της φιλόστροργης προστασίας, όταν η σεξουαλικότητα των παιδιών είτε μέσω του αυνανσιμού είτε με δημιουργία σχέσης είτε με υπονοούμενες αναφορές υποδηλώνει πια την παρουσία της. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για να ερμηνευθούν η αμηχανία και η επιθετικότητα που αρκετοί γονείς επιδεικνύουν στα παιδιά τους στη συγκεκριμένη φάση:

-Ζηλεύουν επειδή δεν αντέχουν τη δική τους φθίνουσα σεξουαλικότητα;

-Αισθάνονται ενοχικά τώρα που τα παιδιά γνωρίζουν τι κάνουν και οι ίδιοι οι γονείς;

-Εξαιτίας της δικής τους ανωριμότητας είναι ανέτοιμοι να διαχειριστούν τη σταδιακά δημιουργούμενη ισότιμη σχέση με τα παιδιά τους;

Έχοντας την εικόνα του δικού του «συμπλεγματικού γονέα» ο γονιός διαμορφώνει με ένοχο τρόπο τη σχετική με τη σεξουαλικότητα στάση του απέναντι στο παιδί, επειδή και το παιδί του έχει ανάλογη εικόνα.

Η εφηβική αυθάδεια, η αγενής συμπεριφορά, ο κυνισμός στις απόψεις που έχουν σχέση με την επιβολή του νεανικού Εγώ εκλαμβάνονται από τον πατέρα και τη μάνα ως απαράδεκτες εικόνες από την «οθόνη του ψυχισμού» στην οποία προβάλλονται «αποκλειστικά» ερωτικές ιδιαιτερότητες των παιδιών τους.

Οι γονείς που αρνούνται, όχι συνειδητά πάντα, να διευκολύνουν τη βατή γνώση και αποκάλυψη στον τομέα της ερωτικής ζωής του παιδιού τους, του αφαιρούν κυριολεκτικά τη δυνατότητα να προστατεύσει την ψυχική και σωματική του υγεία.

Είναι γνωστό πως οι άνθρωποι που διατηρούν μια ομαλή ερωτική ζωή (η ομαλότητα πάντα με την εκδοχή της ικανοποιητικής επικοινωνίας) έχουν ενισχυμένο και ο ανοσοποιητικό τους σύστημα και την ψυχική τους αντοχή.

Οι γονείς ξοδεύουν τεράστια ποσά και προσωπικό χρόνο για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των παιδιών τους, από τη στιγμή που γεννιούνται μέχρι την ηλικία των 25-30 ετών που πιθανόν θα φύγουν από την πατρική-μητρική κατοικία.

Ξεχνούν όμως να δώσουν ό,τι είναι πολύτιμο –και δεν κοστίζει τίποτε- για τη συναισθηματική ισορροπία αυτών των παιδιών: δηλαδή ανοχή, διακριτική οριοθέτηση, ειλικρινή πληροφόρηση και κατανόηση κατά τη βαθμιαία εξέλιξη της σεξουαλικότητας των νέων παιδιών-ανθρώπων.

Οι εκτός απολαυστικού παιχνιδιού γεννήτορες δεν αποδέχονται ενσυνείδητα τις επιθυμίες και τιμωρούν γι’ αυτό και τον εαυτό τους και τα παιδιά τους.

Είναι επικριτικοί, αισθάνονται αυτοσυμπόνια και τρέφουν εχθρικά συναισθήματα απέναντι στους άλλους. Το προφίλ, έστω κι αν είναι αυθαίρετο, πάνω κάτω «φοριέται» από πολλούς.

Η πορεία του σεξουαλικού βιώματος δεν ξετυλίγεται με κλειστά μάτια, ηθικές πιέσεις και προκαταλήψεις. Οι στείρες απαγορεύσεις φέρνουν ειδικά το παιδί και τον έφηβο αντιμέτωπους με το παντοδύναμο ένστικτό τους, που τελικά θα υπερισχύσει, έστω και μέσα από τα νευρωτικά τους συμπτώματα.

Δίνουμε βαρύτητα στη συναισθηματική εκπαίδευση που επιτρέπει τη φανέρωση του ερωτισμού, διότι εκτός από τις άλλες πτυχές επικεντρώνεται και στη συμβίωση και τον αποχωρισμό.

Η σεξουαλικότητα είναι κατανοητό πως έχει έντονη σχέση με την παραγωγή συναισθηματικών προϊόντων. Η αγωγή για τη δημιουργία ανταποδοτικότητας λαμβάνει έκταση επειδή, όταν είναι αρμονική, διευκολύνει τη συντροφικότητα και απομακρύνει τους φόβους του αποχωρισμού.

Με άλλα λόγια, αμβλύνει το άγχος των μικρών θανάτων αλλά και του βιολογικά επερχόμενου μεγάλου θανάτου.

Δεν έχουμε να αντιπαρατάξουμε στο θάνατο τίποτε άλλο παρά μόνο την αγάπη που αναπτύσσεται μέσω της συμβίωσης και των ορμικών εκφράσεων, οι οποίες εκτός από την αναπαραγωγή υπάρχουν ακόμα και ως εκδήλωση ζωής.

Οι ψυχικές καχυποψίες και απαγορεύσεις των γονιών στις μεταξύ τους σχέσεις προετοιμάζουν «σφιγμένους» ενηλίκους, γιους και κόρες, για να στήσουν ένα σκηνικό παρόμοιο με το δικό τους σύντροφο και τα δικά τους παιδιά.

Το παιχνίδι της Ζωής

Καλώς ήλθατε στο ηλεκτρονικό παιχνίδι, που λέγεται Ζωή.

Θα σας πείσουν με ευκολία πως έχετε ένα, πολλά ή άπειρα κέρματα, για να παίξετε, αλλά στην πραγματικότητα τα αθύρματα και η πλοκή του είστε εσείς οι ίδιοι. Και η ευκαιρία να επιβιώσετε ήταν και θα είναι πάντοτε μία και μοναδική-είτε η φυσική επιλογή το προστάξει είτε όχι.

Ο αληθινός παίκτης και οι σκοποί του παραμένουν άγνωστοι, αινιγματικοί, κρυμμένοι, απροσπέλαστοι.

Ενίοτε αποκαλύπτονται, περιγράφονται, κατηγοριοποιούνται, αλλά το σύνολο, ως διά μαγείας, παραμένει ερεβώδες και μυστήριο.

Όσο επιχειρείτε να το ερμηνεύσετε, τόσο θα απομακρύνεστε από τη λύση.

Μπορείτε χωρίς δυσκολία να μετατραπείτε σε μηδενιστές ή αγνωστικιστές, αλλά οι εξωγενείς κανονισμοί θα ισχύουν και για σας, παρά την αποστασιοποίησή σας.

Για δείτε, έχετε μπροστά σας κουμπάκια πολλά, χρωματιστά, χειριστήρια περίπλοκα.

Μπορείτε να καθορίσετε τα δικά σας, εάν θέλετε, να κάνετε θεαματικές ακροβασίες και ελιγμούς, αλλά η κίνηση, ο χρόνος σας, η προθετικότητα δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση, μία φενάκη, ένα ανόητο αστείο ή ένας πόνος ανήκεστος.

Κάποιοι νομίζουν πως η παιχνιδομηχανή δημιουργήθηκε εξαιτίας μιας έκρηξης ή ενός βραχυκυκλώματος και λειτουργεί από μόνη της. Εν μέρει έχουν δίκαιο, γιατί τις περισσότερες φορές η δράση εξελίσσεται χωρίς να συμβάλλετε στο παραμικρό, αλλάζει τροπή, παρά τους πόθους και τους σχεδιασμούς σας, μεταβάλλεται ανεξάρτητα από σας, χωρίς εσάς, ακόμα κι αν θεωρήσετε πως είστε πρόσωπο επιρροής, ακόμα κι αν αποστηθίσατε κάποια πρόσκαιρα συστήματα, ακόμα κι αν μαντέψατε ένα δυο μεταβλητές. Κανένας δεν ανακάλυψε ποτέ το νόημα, τους κανόνες, τις τεχνικές, αλλά όλοι παίζουν, υποκινούνται, πράττουν, παρατηρούν και όλοι γνωρίζουν το τέλος τους.

Το παιχνίδι αυτό θα σας αποτελειώσει και η σκυταλοδρομία των ειδών ένα θάνατο θα προοιωνίζει μόνο.

Φαίνεται πως στην παραζάλη ετούτη τα πάντα μπορούν να προκληθούν από οτιδήποτε, πως τα αποτελέσματα και οι αιτίες βρίσκονται στο μυαλό των ηρώων, στο δικό σας μυαλό.

Η γλώσσα και η επικοινωνία σας κάνει καμιά φορά να νομίζετε πως αναφέρεστε στις ίδιες παραμέτρους, αλλά μη γελαστείτε: Ο καθένας, αν ποτέ είχε την ευκαιρία, με διαφορετικούς όρους θα το περιέγραφε το παιχνίδι το παράλογο της Ζωής.

Θρησκείες, επιστήμες, φιλοσοφίες επιχειρούν να εξηγήσουν γιατί μπλεχτήκατε σε αυτή την απροσδόκητη και αθέλητη κατάσταση, αλλά κανείς δεν πρόκειται ποτέ να σας βεβαιώσει με σιγουριά.

Όλα στο παιχνίδι αυτό είναι αναλώσιμα-τοπία, κτίσματα, οχυρώσεις, εσείς.

Οι οδηγίες από πιο έμπειρους παίκτες, όπως οι γονείς και η κοινωνία, σπάνια χαρίζουν κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα: Μπορεί να χάσετε τη μοναδική ζωή σας μέσα σε απειροελάχιστα δευτερόλεπτα, στην πιο απίθανη στιγμή, στον κολοφώνα της δόξης σας, ακόμα κι αν αποκτήσατε τα πιο ισχυρά όπλα, ακόμα κι αν κατάπιατε τα πιο δυναμωτικά φρουτάκια, ακόμα κι αν βαφτήκατε με την αδρεναλίνη των εμπειριών, ακόμα κι αν εξοπλιστήκατε με την πείρα των αιώνων.

Το παιχνίδι φαινομενικά έχει πολλαπλές πίστες, εκατοντάδες σκηνικά. Θα νομίσετε πως ταξιδεύετε μυριάδες χιλιόμετρα, αλλά όλα διαδραματίζονται σε μία τετράγωνη οθόνη. Ποτέ δε θα βγείτε από αυτήν. Ο χρόνος θα κυλά και δεν θα έχει παρέλθει ούτε ένα χιλιοστό. Οι συμπεριφορές θα αλλάζουν και τα κίνητρα πεισματικά θα είναι ίδια. Οι κύκλοι της Ζωής προσδίδουν στο παιχνίδι ένα χαρακτήρα αυθύπαρκτο και μία επίφαση αιωνιότητας.

Μέσα στην οδύνη και αγωνία της επιβίωσης λίγα γεγονότα θα αξίζουν κι αυτά θα είναι κυρίως αισθητικά.

Δείτε! Κάτω από τη γραμμή, που ορίζει πόση δύναμη σας απέμεινε, η μουσική του παιχνιδιού, τα τρισδιάστατα γραφικά του, τα χρώματα είναι εκστασιακά. Αυτή η ποικιλία πείθει τους περισσότερους να αντέχουν.

Το παιχνίδι της Ζωής θα μπορούσε να ήταν μία υπέροχη, ανεπανάληπτη εμπειρία χωρίς λόγο ή μία σκευωρία των θεών, διασκεδαστική για τους πολλούς.

Κάποιοι αποφασίζουν να τη λήξουν πρόωρα, πριν πληγούν από το ανεξέλεγκτο τέλος. Όμως ανακυκλώνονται αμέσως, όπως και οι αιτίες, που τους οδήγησαν στο ατόπημα.

Το παιχνίδι της Ζωής κάποτε θα διακοπεί από την ίδια τη ματαιότητά του.

Γιατί από λάθος ή μοχθηρία ο δημιουργός του ή κάποιος κλέφτης Προμηθέας επέτρεψε στην αγάπη και τα συναισθήματα να υπάρξουν.

Κι έτσι το game over χάνει τη δικαιοδοσία του.

Απασχολείσαι τόσο πολύ με τα ασήμαντα που ξεχνάς τα ουσιώδη

Η ουσία είναι προκαθορισμένη, η προσωπικότητα είναι απλώς τυχαία. Εκείνο που είναι προκαθορισμένο για σένα, εκείνο το οποίο φαίνεται ότι είσαι, είναι απλώς τυχαίο. Το τι είσαι, είναι τυχαίο. Το ότι είσαι άνδρας, το ότι είσαι γυναίκα, είναι τυχαίο. Το ότι είσαι Γερμανός ή Ινδός, είναι τυχαίο. Το ότι είσαι μαύρος ή άσπρος, είναι τυχαίο. Αλλά η ύπαρξή σου, το ότι υπάρχεις, είναι προδιαγεγραμμένο.

Προσπάθησε να βρεις εκείνο που είναι προδιαγεγραμμένο και μην σκοτίζεσαι πολύ για εκείνα που είναι άσχετα, τυχαία.

Η μύτη σου είναι λίγο μακριά ή λίγο κοντή. Μην σε απασχολεί, είναι απλώς τυχαίο. Ή το δέρμα σου έχει πολύ χρωστική ουσία και είσαι μαύρος. Ή δεν έχει αυτή την χρωστική ουσία κι είσαι λευκός – δεν αξίζει ούτε δεκάρα. Μην σε απασχολεί αυτό. Είναι απλώς άσχετο.

Προσπάθησε να βρεις αυτά που είναι απολύτως προδιαγεγραμμένα. Αυτά είναι η φύση σου, η ύπαρξή σου.

Έχεις όμως πελαγώσει με τα τυχαία. Δίνεις υπερβολικά μεγάλη προσοχή στα τυχαία, ανησυχείς γι’ αυτά. Όλος ο χρόνος και η ενέργειά σου σπαταλούνται σ’ αυτά. Απασχολείσαι τόσο πολύ με τα ασήμαντα που ξεχνάς τα ουσιώδη.

Αυτή είναι η κατάσταση ανθρώπου «βαθιά νυχτωμένου»: πάντοτε εστιάζει στα ασήμαντα. Σκέφτεται τα χρήματα, σκέφτεται την ισχύ, σκέφτεται το σπίτι, σκέφτεται το αυτοκίνητο, σκέφτεται το ένα και το άλλο – αλλά ποτέ δεν κοιτάζει αυτά που είναι ο εσώτατος πυρήνας της ύπαρξής του, αυτά που είναι «εσύ». Έξω από αυτόν, τίποτε δεν είναι προδιαγεγραμμένο. Μέσα, τα πάντα είναι προδιαγεγραμμένα. Δώσε μεγαλύτερη προσοχή σ’ αυτά. Αυτό ακριβώς σημαίνει sannyas: στροφή προς τα ουσιώδη και απομάκρυνση από τα μη ουσιώδη.

Δεν λέω να μην τρως, να μην ζεις σ’ ένα σπίτι- όχι. Δεν είναι αυτό το νόημα. Ζήσε σ’ ένα σπίτι, αλλά μην νοιάζεσαι υπερβολικά. Πρέπει να τρως για να ζεις. Τρώγε – αλλά μην κάνεις το φαγητό μοναδική σου ασχολία. Υπάρχουν άνθρωποι που συνεχώς σκέφτονται το φαγητό.

Το χρήμα χρειάζεται, αλλά μην ανάγεις το χρήμα σε θεό. Χρησιμοποίησέ το όταν το έχεις. Όταν δεν το έχεις εκμεταλλεύσου αυτή την έλλειψη, γιατί κι αυτή έχει τη δική της ομορφιά. Όταν έχεις χρήματα μπορείς να έχεις ένα παλάτι. Έχε το. Όταν δεν έχεις χρήματα, γίνε αγύρτης και ζήσε κάτω από τον ουρανό. Αυτό έχει τη δική του ομορφιά. Όταν έχεις χρήματα χρησιμοποίησέ τα. Όταν δεν έχεις χρησιμοποιήσε εσένα. Όταν δεν έχεις, απόλαυσε τη φτώχεια. Τα πλούτη έχουν τα δικά τους πλούτη, αλλά κι η φτώχεια έχει τα δικά της πλούτη. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μόνο οι πλούσιοι μπορούν να απολαύσουν – ποτέ οι φτωχοί. Επομένως, όπως και να έχουν οι καταστάσεις… Όταν είσαι πλούσιος, απόλαυσε εκείνα που ένας πλούσιος μπορεί να απολαύσει. Αν κάποτε γίνεις φτωχός, απόλαυσε εκείνα που οι φτωχοί μπορούν απολαύσουν.

Εσύ, όμως, τι κάνεις; – κάνεις ακριβώς το αντίθετο. Όταν είσαι πλούσιος, λαχταράς τα πράγματα που μόνο ένας φτωχός μπορεί να απολαύσει. Και όταν είσαι φτωχός, λαχταράς τα πράγματα που μόνο ένας πλούσιος μπορεί να έχει.

Όταν έχεις χρήματα, απόλαυσέ τα. Όταν τα έχεις, ζήσε σαν βασιλιάς. Βλέπω όμως ανθρώπους που έχουν χρήματα, αλλά ζουν σαν ζητιάνοι. Αποταμιεύουν για το μέλλον και όταν τα χάσουν αρχίζουν να το σκέφτονται: «Γιατί χάσαμε την ευκαιρία; Θα έπρεπε να τα είχαμε απολαύσει.»

Οι φτωχοί πάντα ονειρεύονται να ζούσαν σε παλάτι, την ώρα που μπορούν να χαρούν το δέντρο, εκεί που βρίσκονται, τα πουλιά που κελαηδούν, τον ήλιο και τον αέρα – ο κόσμος είναι πιο ανοιχτός για ένα φτωχό. Ένας φτωχός μπορεί να απολαύσει έναν ωραίο ύπνο – για τον πλούσιο ο ύπνος έχει γίνει δύσκολος. Μπορεί να έχει καλύτερη κρεβατοκάμαρα, μπορεί να έχει πιο αναπαυτικό στρώμα, αλλά δεν μπορεί να κοιμηθεί. Τότε, σκέφτεται τους ζητιάνους και τους ζηλεύει που κοιμούνται του καλού καιρού, ροχαλίζοντας και «Εγώ, δεν μπορώ να κοιμηθώ.»

Όταν μπορείς να κοιμηθείς καλά, κοιμήσου καλά. Όταν έχεις όμορφο στρώμα, απόλαυσέ το – και άντεξε την αϋπνία! Να είσαι όμως ευφυής.

Σοφοκλής: Τι πιο ωραίο υπάρχει απ’ το να χαμογελάς στους εχθρούς σου;

Ο Σοφοκλής (496 π.Χ.- 406 π.Χ.) ήταν ένας από τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς ποιητές της κλασικής εποχής, που μαζί με τους ομότεχνούς του Αισχύλο και Ευριπίδη μας άφησαν σπουδαία έργα και τα μόνα που έχουν διασωθεί στην ολοκληρωμένη μορφή τους.

Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες φαίνεται ότι έγραψε περίπου 120 έργα, από τα οποία παραδίδονται ολοκληρωμένες μόνο επτά τραγωδίες. Γεννήθηκε στον Ίππιο Κολωνό της Αθήνας και ήταν γιος του Σοφίλλου, ενός εύπορου Αθηναίου που είχε εργοστάσιο μαχαιροποιΐας και είχε την αγαθή τύχη να διαπαιδαγωγηθεί σωστά, ανάλογα με την οικονομική του άνεση. Έτσι έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία. Ο Σοφοκλής έζησε μια καλή ζωή από τα παιδικά του χρόνια και δεν πρόλαβε τις μεγάλες συμφορές που βρήκαν την Αθηναϊκή δημοκρατία, αλλά έζησε όλο το μεγαλείο της.

Ο Σοφοκλής από μικρός έδειξε το μεγάλο του ταλέντο και την κλίση του στις τέχνες.

Δάσκαλός του στην μουσική ήταν ο περίφημος Λάμπρος που δίδαξε τόσο καλά τον Σοφοκλή ώστε έγραφε μόνος του τις μελωδίες για τα χορικά των τραγωδιών του, σε αντίθεση με τους άλλους ποιητές που χρειάζονταν βοήθεια σε αυτό. Χάρη στο δάσκαλό του, ανέπτυξε αρμονικά τις σωματικές και ψυχικές του δυνάμεις.

Συνδέθηκε στενά με πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής, όπως με τον Περικλή, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και κατέλαβε διάφορα υψηλά αξιώματα στην πολιτική, στις θρησκευτικές λατρείες και στις τέχνες.

Ο Σοφοκλής ταλαντούχος αλλά και με εντυπωσιακό παράστημα, μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνας, τον επέλεξαν να γίνει ο κορυφαίος του χορού των εφήβων, στις δημόσιες τελετές για τον εορτασμό της νίκης. Στους δραματικούς αγώνες πήρε πρώτη φορά μέρος το 468 π.Χ. και αμέσως αξιώθηκε το πρώτο βραβείο, αν και στον διαγωνισμό μετείχε και ο Αισχύλος. Το κοινό τον αγάπησε και του χάρισε δεκαοκτώ πρώτες νίκες στα Μεγάλα Διονύσια και μερικές ακόμα στα Λήναια. Πρέπει όμως να συνεκτιμηθεί ότι ο Σοφοκλής ήταν στους Αθηναίους πολύ δημοφιλής, λόγω και των πολιτικών και θρησκευτικών δραστηριοτήτων του, σε αντίθεση με τον νεώτερο φίλο του, τον Ευριπίδη, ο οποίος ήταν μάλλον αντιπαθής λόγω του απομονωμένου τρόπου ζωής του.

Ο Σοφοκλής συμμετείχε στα κοινά και μάλιστα τόσο τον αγαπούσαν οι Αθηναίοι που τον εξέλεξαν και στρατηγό, αν και η δραστηριότητα του αυτή περιορίστηκε στο διπλωματικό πεδίο.

Χρημάτισε και ελληνοταμίας της Αθηναϊκής συμμαχίας και τροποποίησε το σύστημα είσπραξης εισφορών. Η μοναδική σελίδα που αμαυρώνει τον πολιτικό του βίο είναι το ότι μετά την ήττα των Αθηναίων στη Σικελία εκλέχτηκε ως ένας από τους 10 πρόβουλους που έφεραν στην εξουσία την ολιγαρχική βουλή των 400. Με την επαναεπικράτηση των δημοκρατικών, δικάστηκε.

Παρόλη τη στεναχώρια του, στη δίκη με ψυχραιμία και αξιοπρέπεια, δήλωσε ότι τότε δεν υπήρχε κατά την άποψη του τίποτε καλύτερο να πράξει. Οι δικαστές τον αθώωσαν.

Ο Σοφοκλής έφερε πολλές καινοτομίες στο θέατρο. Ανάμεσα στα άλλα, αύξησε τα μέλη του χορού σε 15, για καλύτερη συμμετρία δύο ιμιχόρια των 7, και ο κορυφαίος και εισήγαγε και τρίτο υποκριτή. Από την πρώτη φορά που παίρνει μέρος στους δραματικούς αγώνες το 468 π.χ., μόλις σε ηλικία 28 χρόνων, παίρνει το πρώτο βραβείο, με αντίπαλο τον Αισχύλο. Στα επόμενα χρόνια παίρνει 24 πρώτες νίκες.

Για τον Σοφοκλή μιλάει επαινετικά και ο Αριστοφάνης στους Βάτραχους. Ο Φρύνιχος του αφιέρωσε το έργο του Μούσες. Να τονίσουμε πως ο Σοφοκλής, αποδείχτηκε φιλαθηναιότατος, δε θέλησε ποτέ να απομακρυνθεί από τον τόπο του, και στο τελευταίο του έργο, το Οιδίπους επί Κολονώ φρόντισε να καλοτυχίσει για μιαν ακόμα φορά την Αθήνα και να παινέσει την περιοχή όπου γεννήθηκε. Μάλιστα εισήγαγε στην Αθήνα τη λατρεία του Ασκληπιού και ήταν ένας από τους λόγους που τιμήθηκε μετά το θάνατό του σαν ήρωας «Φιλαθηναίος». Ο Σοφοκλής πέθανε σε ηλικία 90 χρονών το 406, έχοντας τιμηθεί εν ζωή και έχοντας πλήρη συναίσθηση της αξίας του έργου του.

Ο τάφος του μάλιστα έγινε προσκύνημα…

Ακολουθούν μερικές φράσεις του που έμειναν στην ιστορία:

Αν ο θάνατος έρχεται πρόωρα, δηλώνω πως αυτό για μένα είναι ένα κέρδος. Όποιος ζει σαν κι εμένα ανάμεσα σε αναρίθμητα δεινά, πώς είναι δυνατόν να μην κερδίζει πεθαίνοντας;

Δεν αρμόζει στον καλό γιατρό να επικαλείται μαγικές δυνάμεις, όταν χρειάζεται χειρουργική επέμβαση για ν’ απαλλαχθεί ο άρρωστος απ’ το κακό.

Δεν μπορεί κανένας να πάρει όρκο για τίποτε και η δεύτερη γνώμη διαψεύδει την πρώτη ιδέα.

Είναι αληθινή η λαϊκή παροιμία ότι τα δώρα των εχθρών δεν είναι ούτε χρήσιμα ούτε ωφέλιμα.

Ένα κράτος, όπου η αυθάδεια και η ελευθερία τού να κάνει κανείς ό,τι θέλει μένουν ατιμώρητα, μπορεί να είναι κανένας σίγουρος γι’ αυτό, ότι μετά από ένα ευτυχισμένο ταξίδι τελειώνει βυθισμένο μέσα στην άβυσσο.

Έρως ανίκατε μάχαν.

Η αλήθεια είναι πάντοτε σωστή.

Η καλύτερη τακτική είναι να χρησιμοποιεί κανείς τη δύναμή του για να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα καλά.

Καθένας και γελά και κλαίει, όπως τα κανονίζει ο Θεός.

Καθετί στον κόσμο, με τη δουλειά αποχτιέται.

Και στις γυναίκες μέσα υπάρχει πολεμική ορμή.

Κανένας δεν αγαπάει τη ζωή τόσο πολύ όσο ο γέρος.

Μην ξεστομίζεις ποτέ έναν υπεροπτικό λόγο ενάντια στους θεούς και μην παραδέχεσαι μια αλαζονική έπαρση, μακάρι να μην υπερτερείς περισσότερο από έναν άλλον με τη δύναμη ή με την υπεροχή του πλούτου, γιατί μια μόνη μέρα καταστρέφει τους ανθρώπους και τους ξανασηκώνει.

Οι θεοί αγαπούν τη μετριότητα στις επιθυμίες και μισούν τη βλαστήμια.

Να λες πάντα την αλήθεια, γιατί είναι ατιμωτικό για τον ελεύθερο άνθρωπο να θεωρείται ψεύτης.

Ο ανόητος έχει αδελφό τον αδύναμο.

Ο θάνατος τότε μόνο είναι το μεγαλύτερο κακό, όταν τον παρακαλούμε να έρθει κι αυτός δεν εισακούει τις προσκλήσεις μας.

Ο Θεός είναι η αλήθεια και το φως η σκιά του.

Ο θυμός δεν έχει άλλα γηρατειά εκτός από το θάνατο, ο πεθαμένος δεν έχει πια κανένα αίσθημα.

Όποιος κυβερνήτης πλοίου παρατεντώνει τα πανιά και δεν λασκάρει καθόλου, ανατρέπει το καράβι.

Ούτε ο ισχυρότερος θνητός δεν μπορεί να αποφύγει την τιμωρία των θεών.

Πάλι γίνεται παιδί ο άνθρωπος που γερνάει.

Ποιος καλός άνθρωπος δεν είναι φίλος του εαυτού του;

Πολλοί γενούν το δέος, το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά.

Πρέπει να συγκρατούμε το θυμό μας απέναντι σ’ εκείνους που έσφαλαν χωρίς να το θέλουν από λαθεμένη κρίση.

Σ’ όλους τους ανθρώπους το λάθος είναι συνηθισμένο πράγμα. Όποιος κάνει λάθος δεν είναι ούτε αξιοκατάκριτος ούτε ασυγχώρητος, αν ύστερα απ’ το λάθος του δεν κάθεται με σταυρωμένα χέρια, αλλά προσπαθεί να το διορθώσει, όσο είναι δυνατό.

Στην ανάγκη ούτε ο Θεός του πολέμου, Άρης, δεν μπορεί ν’ αντισταθεί.

Στις γυναίκες η σιωπή φέρνει κοσμιότητα.

Στον κακό άνθρωπο η αρχική ζωτικότητα του πνεύματος δεν διατηρείται για πολύ, αλλά με τον καιρό μεταβάλλεται.

Συμβαίνει πάντα το ίδιο πράγμα, κάθε άνθρωπος δεν σκέφτεται παρά τον εαυτό του.

Τι πιο ωραίο υπάρχει απ’ το να χαμογελάς στους εχθρούς σου;

Το δώρο φέρνει δώρο.

Το να αμαρτάνουν είναι κοινό σ’ όλους τους ανθρώπους.

Το παραμικρό μπορεί να φέρει το τέλος των γερόντων.

Το ψέμα ποτέ δεν ζει για να γεράσει.

Υπάρχει καλύτερο κόσμημα για το παιδί από τη δόξα του πατέρα του και για τον πατέρα από τη δόξα του γιου του;

Χωρίς κόπους κανένας δεν μπορεί να ευτυχίσει.

Τίποτε πιο κακό από το χρήμα δεν έχει φανεί μεταξύ των ανθρώπων . Καταστρέφει ψυχές και πολιτείες, απομακρύνει τους ανθρώπους από τα σπίτια τους στην τυχοδιωκτική ζωή, δελεάζει και διαφθείρει τους τίμιους και τους σπρώχνει σε πρόστυχες πράξεις. Το χρήμα δίδαξε στους ανθρώπους το δόλο και την ασέβεια.

Τα μυστικά της Σοφίας

Ο Σωκράτης κάποτε είπε πως την ανεξερεύνητη ζωή, δεν αξίζει να την ζει κανείς. Το να εξερευνάτε τη ζωή σας σημαίνει να μαθαίνετε καλύτερα τον εαυτό σας και τον κόσμο γύρω σας, και συνεπώς να ωριμάζετε και να γίνεστε σοφότεροι, φτάνοντας σε μεγαλύτερα επίπεδα συνείδησης και εξελίσσοντας την καλύτερη πλευρά του εαυτού σας.

Οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι είναι πάντα σε διαρκή αναζήτηση της σοφίας και για αυτούς τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο σημαντικό από αυτό. Έχουν ανακαλύψει ότι η ζωή χωρίς την σοφία είναι ανούσια και εντελώς άδεια. Αλλά πώς μπορεί να γίνει κάποιος, σοφός;

Ακολουθούν 5 «μυστικά» που μπορούν να λειτουργήσουν ως οδηγός στο ταξίδι σας προς τη σοφία και μπορούν να αλλάξουν ολοκληρωτικά την κατεύθυνση της ζωής σας, με έναν απίστευτα θετικό τρόπο.

Αμφισβητήστε την παράδοση

Το πρώτο μυστικό για το πώς να γίνετε σοφοί, είναι να αμφισβητήσετε τις πεποιθήσεις που σας έχουν μεταδοθεί από την παράδοσή σας. Κάθε ιδεολογία, είτε θρησκευτική, είτε φιλοσοφική, είτε πολιτική και ούτω καθεξής, που δεν ξεφυτρώνει από την δικιά σας κατανόηση, πρέπει ειλικρινά να αμφισβητηθεί και να μελετηθεί προσεκτικά. Αν δεν γίνει αυτό, οι ιδεολογίες σας, θα σας κρατούν αιχμαλώτους στην τυφλή πίστη και την άγνοια.

Ψάξτε για την γνώση

Αφού αμφισβητήσετε τις πεποιθήσεις σας, ξεκινήστε το ταξίδι προς τη γνώση. Να ψάχνετε να βρείτε, παντού όπου και αν είστε, την γνώση, είτε πρόκειται για βιβλία, είτε ντοκιμαντέρ ή οτιδήποτε άλλο θεωρείτε χρήσιμο. Αλλά πάντα να θυμάστε να κάνετε τις δικές σας έξυπνες σκέψεις και να είστε ανοικτοί στην αλλαγή.

Εφαρμόστε την γνώση σας

Η γνώση γίνεται σοφία μόνο όταν εφαρμοστεί, αλλιώς είναι απλά ένα περιττό φορτίο. Πολλοί άνθρωποι καυχιούνται για τις γνώσεις τους και κάνουν κήρυγμα αλλά δεν κάνουν αυτά που κηρύττουν. Αν θέλετε να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας και τους άλλους, ψάξτε να ενσαρκώσετε τη γνώση σας και να εκφράσετε τις αξίες σας και τις ιδέες σας με τον τρόπο ζωής σας.

Μάθετε από τα λάθη σας

Μόλις εφαρμόσετε τις γνώσεις σας, είναι πολύ πιθανό να ανακαλύψετε ότι έχετε κάνει λάθη. Έχουμε επηρεαστεί από την κοινωνία να πιστεύουμε ότι το να κάνουμε λάθη είναι κάτι κακό και πρέπει να φυλαγόμαστε από αυτά. Όμως οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει ότι να κάνουμε λάθη είναι ακριβώς αυτό που μας βοηθάει να γίνουμε σοφοί, γιατί τα λάθη, μας δείχνουν ποιοι είναι οι λάθος δρόμοι που πρέπει να αποφεύγουμε στη ζωή και ποια κατεύθυνση πρέπει να πάρουμε ώστε να ξεπεράσουμε τα εμπόδια που βρίσκονται στο δρόμο μας.

Αφήστε πίσω σας το παρελθόν

Ασχέτως του πόσα λάθη έχετε κάνει στο παρελθόν και πόσες φορές αποτύχατε, αυτό που υπάρχει στο εδώ και τώρα, είναι το πιο σημαντικό. Κανείς δεν είναι τέλειος και η αποτυχία είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της ζωής. Για αυτό να μαθαίνετε από το παρελθόν σας αλλά να μην είστε προσκολλημένοι σε αυτό. Πάντα να κινείστε μπροστά, χωρίς να μετανιώνετε. Το να μάθετε να αφήνετε το παρελθόν πίσω σας, θα σας επιτρέψει να εξελιχτείτε σε κάτι καλύτερο και θα εναρμονιστείτε με καινούργιες καταστάσεις, χωρίς να σας κρατάνε πίσω διανοητικοί και συναισθηματικοί περιορισμοί.

Η ψυχή πάντα θα ξέρει που να σε οδηγήσει

Αν ακούγαμε το ένστικτο μας θα ήταν όλα πιο εύκολα, λιγότερο πολύπλοκα και πιο ουσιαστικά. Αν το εμπιστευόμασταν θα ζούσαμε για το είμαστε και όχι για το φαίνεσθαι.

Ο θόρυβος των σκέψεων μας και της υπερανάλυσης που κάνουμε, μας εμποδίζει να ακούσουμε την φωνή του βαθύτερου εαυτού μας.

Την φωνή του ενστίκτου μας την ακούμε μέσα από τις σιωπές μας, όταν βρισκόμαστε μόνοι παρέα με τον εαυτό μας, όχι μέσα στην πολυκοσμία και στην φασαρία της λογικής.

Το ένστικτο είναι συναίσθημα, το νιώθεις, δεν το αναλύεις ούτε το μετριάζεις, ούτε το ορίζεις.

Το ένστικτο σε καλεί και το υπακούς. Είναι ο φάρος που σου φωτίζει και σου δείχνει τον δρόμο και τον ακολουθείς με πίστη και σεβασμό.

Το ένστικτο μας είναι η φωνή και η αλήθεια της ψυχής μας.

Και η ψυχή δεν κάνει ποτέ λάθος.

Η ψυχή πάντα ξέρει προς τα πού να σε οδηγήσει, δεν σε αφήνει να χαθείς.

Είναι αυτόνομη και αυτόφωτη.

Είναι η πυξίδα που σε καθοδηγεί.

Σενέκας και Μάρκος Αυρήλιος - Φιλοσοφία και εξουσία

Στις επιστολές του, δημοσιευμένες με φροντίδα, ο Σενέκας καταπιάνεται με πολλά θέματα, χωρίς να λέει κάτι διαφορετικό από όσα ξέρουμε. Προσπαθεί να νουθετήσει τον αναγνώστη, για να ακολουθήσει τον δρόμο της φιλοσοφίας που οδηγεί στην ευδαιμονία. Αυτός ο δρόμος είναι πορεία αγωνιστική που θέλει θάρρος και ισχυρή θέληση, διαρκή αυτοέλεγχο και απόσταση από τα υλικά αγαθά. Ωραία λόγια, που ο Σενέκας δεν τα έκανε πράξη.

Συμβουλές γραπτές έδινε όχι μόνο στον Λουκίλιο, στον οποίο απευθύνει τις επιστολές, αλλά και στον αυτοκράτορα: πρόσφερε μια πραγματεία του στον Νέρωνα, λίγο μετά την άνοδό του στον θρόνο, και τον προέτρεπε να δείχνει μεγαλοψυχία!

Σαράντα κύματα πέρασε η ζωή του. Πίστευε ότι ο στωικός οφείλει να μετέχει στα δημόσια πράγματα και, συνεπής σ᾽ αυτό, επιδίωξε πολιτική σταδιοδρομία. Του έτυχαν αυτοκράτορες όπως ο Τιβέριος ή ο Κλαύδιος, αλλά και ο Καλιγούλας και ο Νέρωνας. Προσκολλήθηκε σε αυτοκράτορες φαύλους και τελικά απέκτησε μεγάλη δύναμη, ειδικά επί Νέρωνος. Πολλοί τον κατέκριναν τον Σενέκα και τους δίνω δίκιο: ποιος φιλόσοφος συναναστράφηκε και συνεργάστηκε με τέτοιους τυράννους, ώστε να αυξήσει την περιουσία του κατά 300.000.000 σηστέρτιους μέσα σε τέσσερα χρόνια;

Το μόνο αντάξιο της φιλοσοφίας του μου φαίνεται ότι ήταν ο θάνατός του. Μπλέχτηκε σε μια αποτυχημένη συνομωσία εναντίον του Νέρωνα· τον διέταξαν να αυτοκτονήσει και το έκανε. Είχε γράψει κάτι ανάλογο: «Το δρομολόγιο ενός ταξιδιού μένει ανολοκλήρωτο, αν σταματήσεις στα μισά του δρόμου σου ή προτού φτάσεις στον τόπο για τον οποίο ξεκίνησες. Η ζωή όμως σε καμιά στιγμή δεν μένει ανολοκλήρωτη, φτάνει μόνο να την έχεις ζήσει σωστά. Όπου και να τη σταματήσεις (αν τη σταματήσεις σωστά) η ζωή σου θα είναι ολοκληρωμένη. Δεν είναι μεγάλη υπόθεση η ζωή· όλοι οι δούλοι σου ζουν, όλα τα ζώα σου ζουν. Να πεθάνεις με αξιοπρέπεια, με σύνεση και με θάρρος – αυτό είναι το σπουδαίο.»

Αν ήταν να βάλω κάποιον δίπλα στον Σενέκα (ή μάλλον πιο πάνω), θα ήταν ο Μάρκος Αυρήλιος. Ρωμαίοι και οι δύο, γόνοι ισχυρών οικογενειών, στωικοί φιλόσοφοι με λαμπρές σπουδές στη ρητορική και στη φιλοσοφία και με δασκάλους σαν τον Σωτίωνα και τον Ηρώδη τον Αττικό. Ο Σενέκας ξεκίνησε μια πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία στα πολιτικά πράγματα της Ρώμης και έγινε σύμβουλος του αυτοκράτορα, ενώ ο Μάρκος Αυρήλιος από μικρός προοριζόταν για υψηλά αξιώματα και τελικά έγινε ανώτατος άρχοντας.

Από δω και πέρα αρχίζουν οι διαφορές: Ο Μάρκος Αυρήλιος αναζωογόνησε τη φιλοσοφία στο παραδοσιακό της κέντρο, την Αθήνα, όταν ίδρυσε και όρισε να επιδοτούνται από το δημόσιο έδρες των τεσσάρων φιλοσοφικών Σχολών (πλατωνική, αριστοτελική, στωική, επικούρεια). Ενώ κατείχε το ανώτατο αξίωμα του αυτοκράτορα, έγραψε στοχασμούς προς τον εαυτό του, στα ελληνικά μάλιστα. Και έδειξε ότι η στωική διδασκαλία μπορεί στ᾽ αλήθεια να του προσφέρει ψυχική γαλήνη και παρηγοριά – ενώ χειριζόταν τις δύσκολες υποθέσεις μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας. Έβλεπε τον κόσμο, στωικός καθώς ήταν, σαν ένα σύνολο, και τον εαυτό του ως ένα μέλος που οφείλει να προσφέρει στο σύνολο. Και επιπλέον ως αυτοκράτορας έκανε ό,τι μπορούσε για να κρατηθεί ενιαίο το σύνολο (αλλά και το βασίλειό του – μην ξεχνιόμαστε). Ταυτόχρονα, καθώς ο κόσμος γύρω του άλλαζε, αυτή η λαχτάρα (αλλά και η δυνατότητα) προσφοράς εναλλασσόταν με το αίσθημα της παραίτησης – αυτός, ένας αυτοκράτορας, να τα αφήσει όλα για να βρει τη γαλήνη.

Στοχαστικός αλλά και άνθρωπος της πράξης, ο Μάρκος ήξερε να μην χάνεται σε ατέλειωτες συζητήσεις. Το θυμίζει ξεκάθαρα στο Εις εαυτόν (10.16): «Μην κάθεσαι να συζητάς για το πώς είναι ο καλός άνθρωπος. Γίνε τέτοιος άνθρωπος.» Κι αυτός μάλλον τα κατάφερε.

ΠΛΑΤΩΝ: Η τιμωρία του Αρδιαίου

Στην Πολιτεία ο Πλάτων μας διηγείται έναν μύθο. Ο Ηρ, ο γιος του Αρμένιου, από το γένος των Παμφύλων, σκοτώθηκε στον πόλεμο αλλά το σώμα του παρέμεινε απρόσβλητο από τη σήψη. Όταν θέλησαν οι επιζώντες, τη δωδέκατη μέρα έπειτα από το σκοτωμό του, να τον αποτεφρώσουν, εκεί που τον είχαν επάνω στην πυρά, αυτός ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα η ψυχή του, αφού βγήκε από το σώμα του, μπόρεσε να δει στον άλλο κόσμο. Μετά το θάνατο, οι δικαστές προετοιμάζουν τις ψυχές των δικαίων να πορευθούν σ` έναν δρόμο που οδηγεί πάνω στον ουρανό και τις ψυχές των αμαρτωλών σ` ένα δρόμο που κατεβαίνει κάτω. Κάθε αδικία τιμωρείται δέκα φορές και κάθε τιμωρία διαρκεί εκατό χρόνια.

Έλεγε μάλιστα πως μπροστά του κάποιος ρωτούσε κάποιον άλλο πού ήταν ο πολύς Αρδιαίος. Ο Αρδιαίος αυτός υπήρξε τύραννος σε μια πόλη της Παμφυλίας, πάνε χίλια χρόνια από τότε· είχε σκοτώσει τον γέροντα πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του κι είχε διαπράξει, όπως έλεγαν, και άλλα πολλά ανοσιουργήματα. Είπε λοιπόν ότι ο άνθρωπος που ρωτήθηκε απάντησε πως «Δεν έχει έλθει ο Αρδιαίος κι ούτε πρόκειται να έλθει. Γιατί πραγματικά ήταν κι αυτό ένα από τα φοβερά πράγματα που είδαμε. Εκεί που είμαστε κοντά στο στόμιο έτοιμοι να βγούμε απάνω, και τα παθήματα μας όλα είχαν πάρει τέλος, τον είδαμε ξαφνικά αυτόν και μερικούς άλλους που οι περισσότεροί τους υπήρξαν τύραννοι· ήσαν επίσης μαζί τους και ορισμένοι ιδιώτες, από αυτούς που είχαν διαπράξει μεγάλα ανομήματα. Φαντάζονταν ότι θα ανέβαιναν πια κι αυτοί, το στόμιο όμως δεν τους δεχόταν αλλά μούγκριζε κάθε φορά που κάποιος από ‘κείνους τους έτσι αθεράπευτα αχρείους ή από όσους δεν είχαν τιμωρηθεί αρκούντως για τα κρίματά τους επιχειρούσε να βγει επάνω. 

Εκεί πια, είπε, άνδρες αγριωποί που φάνταζαν σαν γλώσσες φωτιάς και στέκονταν πλάι στο άνοιγμα, ακούγοντας το μουγκρητό, άλλους μεν τους έπιαναν και τους τραβούσαν, τον Αρδιαίο όμως και μερικούς άλλους, αφού τους έδεσαν χειροπόδαρα, μαζί και το κεφάλι, τους έβαλαν κατάχαμα και τους έγδαραν, έπειτα τους τράβηξαν έξω από το δρόμο, στο πλάι, σέρνοντάς τους απάνω σε ασπαλάθους, κι εξηγούσαν κάθε φορά στους περαστικούς γιατί το έκαναν αυτό και ότι τους πήγαιναν να τους ρίξουν στον Τάρταρο». Κι από τους πολλούς και κάθε λογής φόβους που ‘χαν δοκιμάσει, ο μεγαλύτερος, είπε, ήταν μήπως κι ακουγόταν εκείνο το μουγκρητό την ώρα που καθένας τους θα προσπαθούσε να βγει, κι ήταν μεγάλη η χαρά να ‘ναι το μουγκρητό σταματημένο καθώς θα ανέβαιναν επάνω. Αυτές περίπου, είπε, ήσαν οι ποινές και οι τιμωρίες, κι οι ανταμοιβές πάλι ανάλογες.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ 615c–616b

Το κουτσομπολιό έχει γίνει η βασική μορφή επικοινωνίας στην ανθρώπινη κοινωνία

Το κουτσομπολιό είναι η χειρότερη μαύρη μαγεία, επειδή αποτελείται από καθαρό δηλητήριο. Μάθαμε πώς να κουτσομπολεύουμε μέσω κάποιας συμφωνίας. Όταν ήμαστε παιδιά, ακούγαμε τους μεγάλους να κουτσομπολεύουν ασταμάτητα γύρω μας, εκφράζοντας ανοιχτά τη γνώμη τους για διάφορους άλλους ανθρώπους. Είχαν κάτι να πουν ακόμη και για άτομα εντελώς άγνωστα. Με τις γνώμες αυτές μεταφερόταν το συναισθηματικό δηλητήριο από τον έναν στον άλλον κι εμείς μάθαμε ότι αυτός είναι ο φυσιολογικός τρόπος επικοινωνίας.

Το κουτσομπολιό έχει γίνει η βασική μορφή επικοινωνίας στην ανθρώπινη κοινωνία. Το χρησιμοποιούμε για να νιώσουμε κοντά ο ένας στον άλλον, επειδή αισθανόμαστε καλύτερα βλέποντας ότι υπάρχουν και άλλοι που υποφέρουν όσο εμείς. Εκείνοι που βασανίζονται στην κόλαση δεν θέλουν να είναι μόνοι. Ο φόβος και η οδύνη αποτελούν βασικά συστατικά του ονείρου του πλανήτη: είναι τα μέσα με τα οποία το όνειρο μας κρατάει δέσμιους.

Αν παρομοιάσουμε το ανθρώπινο μυαλό μ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, τότε το κουτσομπολιό θα μπορούσε να συγκριθεί μ’ έναν ιό. Ένας τέτοιος ιός είναι γραμμένος στην ίδια γλώσσα με όλους τους υπόλοιπους κώδικες του υπολογιστή, έχει, όμως, επιζήμια πρόθεση. Ο βλαβερός αυτός κώδικας εγκαθίσταται στο πρόγραμμα του υπολογιστή σας εκεί που δεν το περιμένετε και, συνήθως, χωρίς να το γνωρίζετε. Ύστερα απ’ αυτή την εισβολή, ο υπολογιστής σας δεν λειτουργεί όπως πριν ή παύει να λειτουργεί τελείως, επειδή οι κώδικές του περιπλέκονται, στέλνοντας αναρίθμητα αντικρουόμενα μηνύματα.

Το κουτσομπολιό κάνει την ίδια ακριβώς δουλειά. Για παράδειγμα, πρόκειται να παρακολουθήσετε έναν κύκλο σπουδών και αυτό είναι κάτι το οποίο περιμένατε εδώ και πολύ καιρό. Λίγη ώρα πριν μπείτε στην τάξη, γνωρίζετε κάποιον που παρακολούθησε στο παρελθόν το ίδιο μάθημα κι ο οποίος σας λέει, “Α, ο καθηγητής που θα έχετε είναι τελείως άσχετος. Ούτε ήξερε τι μας έλεγε. Και είναι και διεστραμμένος, γι’ αυτό έχετε το νου σας!”.

Στο μυαλό σας αποτυπώνονται αμέσως και τα λόγια αυτού του ανθρώπου και ο συναισθηματικός κώδικας που τα συνόδευε, χωρίς, όμως, να γνωρίζετε τα αληθινά κίνητρά του. Το άτομο που σας έδωσε αυτή την πληροφορία μπορεί να είχε πάρει κακούς βαθμούς από τον συγκεκριμένο καθηγητή ή να είχε καταλήξει σε εσφαλμένα συμπεράσματα εξαιτίας δικών του φοβιών και προκαταλήψεων, αλλά επειδή έχετε μάθει από παιδί να αποδέχεστε κάθε είδους πληροφορία, ένα μέρος του εαυτού σας πηγαίνει στην τάξη πεπεισμένο ότι τα όσα άκουσε αληθεύουν. Κατά τη διάρκεια της παράδοσης, το δηλητήριο σάς διαποτίζει σιγά-σιγά και δεν συνειδητοποιείτε ότι βλέπετε πλέον τον καθηγητή μέσα από τα μάτια του ατόμου που σας τον κακολόγησε. Κατόπιν, αρχίζετε να μεταδίδετε κι εσείς σε άλλους συμμαθητές σας το κουτσομπολιό και σιγά-σιγά όλοι μέσα στην τάξη θεωρούν τον καθηγητή αδαή και διεστραμμένο. Στο μεταξύ, εσείς, προκατειλημμένος πλέον, έχετε απογοητευτεί από το μάθημα και θέλετε να τα παρατήσετε στη μέση. Ρίχνετε την ευθύνη στον καθηγητή, στην ουσία, όμως, φταίει το κουτσομπολιό.

Να τι προβλήματα μπορεί να προκαλέσει ένας τόσος δα ιός. Μια μικρή λανθασμένη πληροφορία έχει τη δύναμη να γκρεμίσει τις γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους, μολύνοντας όποιον αγγίζει, ώστε να μεταδώσει κι αυτός με τη σειρά του τον ιό στους άλλους. Φανταστείτε ότι κάθε φορά που ακούτε ένα κουτσομπολιό, εκείνος που σας το λέει τοποθετεί μέσα στον εγκέφαλό σας έναν ιό και σαν αποτέλεσμα χάνετε λίγο-λίγο την πνευματική σας διαύγεια. Εσείς, σε μια προσπάθεια να ξεμπερδέψετε τη σύγχυσή σας και να ανακουφιστείτε από το συσσωρευμένο δηλητήριο, μεταφέρετε με τη σειρά σας μερικούς απ’ αυτούς τους ιούς-κουτσομπολιά σε κάποιον άλλον.

Φανταστείτε τώρα αυτή τη διεργασία σαν μια ατέλειωτη αλυσίδα που ενώνει όλους τους ανθρώπους πάνω στη γη. Το αποτέλεσμα είναι ένας κόσμος γεμάτος ανθρώπους που έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες μόνο μέσα από υπολογιστές, στους οποίους έχει εισβάλει ένας δηλητηριώδης και άκρως μεταδοτικός ιός. Αυτός ο ιός είναι και πάλι ό,τι ονόμαζαν οι Τολτέκοι μιτότε – δηλαδή η Βαβέλ των χιλιάδων διαφορετικών φωνών που μιλούν όλες μαζί μέσα στο ανθρώπινο μυαλό.

Χειρότεροι, όμως, είναι οι κακοί μάγοι -οι αντίστοιχοι “χάκερς” των υπολογιστών που σπέρνουν εσκεμμένα τον ιό. Θυμηθείτε κάποια φορά στο παρελθόν που εσείς ή κάποιος γνωστός σας εξοργιστήκατε με κάποιον και θελήσατε να τον εκδικηθείτε. Για να πάρετε εκδίκηση, είπατε κάτι γι’ αυτόν τον άνθρωπο ή στον ίδιο ή πίσω από την πλάτη του, με την πρόθεση να τον πληγώσετε ή να ρίξετε δηλητήριο για το άτομό του. Όταν είμαστε παιδιά το κάνουμε αυτό συχνά και άσκεφτα, μεγαλώνοντας, όμως, οι προσπάθειές μας να μειώσουμε τους άλλους γίνονται πολύ πιο υπολογισμένες. Κατόπιν λέμε ψέματα στον εαυτό μας, καθώς ισχυριζόμαστε ότι το άτομο που έγινε στόχος της κακίας μας άξιζε να τιμωρηθεί.

Όταν βλέπουμε τον κόσμο μέσα από το φάσμα ενός ιού των υπολογιστών, είναι εύκολο να δικαιολογήσουμε ακόμα και την πιο άκαρδη συμπεριφορά. Εκείνο που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι κάνοντας κατάχρηση του λόγου μας πέφτουμε ακόμα πιο βαθιά στην κόλαση.

Όταν οι Γίγαντες προσπάθησαν να νικήσουν τους Θεούς

Η Γιγαντομαχία είναι αρχαίος Ελληνικός μύθος που περιγράφει την πάλη του Δία και των ολυμπίων θεών με τους Γίγαντες. Την περιγράφει ο Απολλόδωρος στο έργο του «περί θεών», ο Όμηρος στην «Οδύσσεια», ο Υγίνος στο «Poetica Astronomica», ο Παυσανίας και ο Νόννος ο Πανοπολίτης.

Εκείνα τα χρόνια συνυπήρχαν με τους θεούς, και τους ανθρώπους και οι γίγαντες !!! Όταν ο Δίας νίκησε τον Κρόνο και τους Τιτάνες, και τους καταπόντισε στα Τάρταρα, η Γη μίσησε τον Δία και τους άλλους θεούς του ουρανού, και όλα τα παιδιά τους. Ξεσήκωσε τους Γίγαντες, και αυτοί με αρχηγό τον Ευρυμέδωντα εκτόξευαν προς τον ουρανό τεράστιες κοτρώνες και φλεγόμενα βελανίδια.

Η ιστορία από την αρχή

Οι Γίγαντες γεννήθηκαν από το σώμα της Γης όταν έσταξε πάνω του αίμα από την πληγή του Ουρανού μετά τον ακρωτηριασμό του από τον Κρόνο. Με τον ίδιο τρόπο γεννήθηκαν και οι Ερινύες και οι Μέλιες Νύμφες. Οι Γίγαντες ήταν όντα τρομακτικά και υπερφυσικά. Είχαν μορφή ανθρώπου μα ήταν τρομεροί στην όψη, πελώριοι στο ανάστημα και ακαταμάχητοι στη δύναμη.

Το σώμα τους ήταν φολιδωτό και κατέληγε σε ουρά σαύρας. Είχαν πυκνά μαλλιά και μακριά γένια. Στα τριχωτά χέρια τους κρατούσαν μακριά και λαμπερά ακόντια. Μολονότι είχαν θεϊκή καταγωγή ήταν θνητοί ή τουλάχιστον για να σκοτωθούν έπρεπε να χτυπηθούν ταυτόχρονα από ένα θεό και ένα θνητό.

Άλλες παραδόσεις έλεγαν ότι κάποιοι από τους Γίγαντες ήταν αθάνατοι όσο πατούσαν στο έδαφος όπου είχαν γεννηθεί. Επικρατέστερο μέρος για τη γέννησή τους είναι η Παλλήνη της Χαλκιδικής, μια περιοχή εξαιρετικά άγρια. Οι Γίγαντες ήταν πολύ περισσότεροι από τους Τιτάνες, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες. Υπολογίζονται γύρω στους εκατό.

Κατοικούσαν στις δυτικές ακτές του Ωκεανού όπου συχνά τους επισκέπτονταν οι θεοί και έπαιρναν μέρος στα συμπόσιά τους. Αυτό γινόταν στις γιορτές όταν οι Γίγαντες πρόσφεραν εκατόμβες. Ακόμα και στο δρόμο, όταν τους συναντούσαν οι θεοί, πήγαιναν μαζί τους. Η δύναμη των Γιγάντων ήταν αφάνταστη. Μπορούσαν να ξεκολλούν με ευκολία βράχους ολόκληρους και να τους εκσφενδονίζουν μακριά.

Η Γη ήταν οργισμένη από την τύχη που είχαν οι Τιτάνες μετά το τέλος της Τιτανομαχίας. Μολονότι είχε βοηθήσει τον εγγονό της με κάθε τρόπο για να επικρατήσει, δεν άντεχε να βλέπει τους γιους και τις κόρες της φυλακισμένους στα Τάρταρα. Έτσι, όταν είδε την τεράστια δύναμη που είχαν οι Γίγαντες, τους ξεσήκωσε σε πόλεμο εναντίον των Ολυμπίων. Ο Δίας και τα αδέρφια του έπρεπε να περάσουν άλλη μια δοκιμασία. Ξέσπασε μια τρομερή μάχη που έμεινε γνωστή με το όνομα Γιγαντομαχία.

Η επίθεση των Γιγάντων μάλιστα έγινε χωρίς καμιά προειδοποίηση. Ξαφνικά οι θεοί του Ολύμπου δέχτηκαν βροχή από βράχους, αναμμένους δαυλούς και ολόκληρα φλεγόμενα δέντρα. Οι Γίγαντες ξερίζωναν τα βουνά και τα τοποθετούσαν το ένα πάνω στο άλλο για να σκαρφαλώσουν στην ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, εκεί όπου ήταν χτισμένα τα θεϊκά παλάτια.

Η Γη και ο Ουρανός αναστατώθηκαν

Έγινε σωστή κοσμοχαλασιά: στεριές βούλιαζαν και ποτάμια άλλαζαν πορείες. Οι οροσειρές τραντάζονταν συθέμελα και σαν φύλλα δέντρων έτρεμαν ο Όλυμπος, η Όσσα, το Πήλιο, η Πίνδος, το Παγγαίο και ο Αθως.

Οι θεοί του Ολύμπου ζώστηκαν τα άρματα και ετοιμάστηκαν για πόλεμο. Αρχηγός στο θεϊκό στρατόπεδο ήταν ο Δίας, οπλισμένος όχι μόνο με την αστραπή και τον κεραυνό, όπως στην Τιτανομαχία, αλλά και με την αιγίδα, το δέρμα κατσίκας που είχε πάνω το κεφάλι της Γοργόνας. Η τρομερή μορφή της έσπερνε τον πανικό ή απολίθωνε όποιον την αντίκριζε.

Πλάι του πιστή σύμμαχος η κόρη του η Αθηνά, η θεά των μαχών, που μόλις είχε γεννηθεί πάνοπλη από το τεράστιο κεφάλι του. Φορώντας την πανοπλία της και με το γοργώνειο στο στήθος πολέμησε καλύτερα και από άντρας. Γι’ αυτό ο Δίας, ονομάστηκε γιγαντοφόνης και γιγαντολέτωρ και η Αθηνά προσονομάστηκε γιγαντολέτειρα, δηλαδή αυτοί που σκότωσαν τους Γίγαντες. Παραστάτες του Δία ήταν η Νίκη και η φοβερή μάνα της η Στύγα.

Πρωτοπαλίκαρά του ήταν ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας και ο Ήφαιστος ,που σε κάποια στιγμή που είδε κουρασμένο τον Ήλιο τον πήρε πάνω στο δικό του άρμα. Μα και οι θεές πρόσφεραν με κάθε τρόπο τη βοήθειά τους, η Ήρα, η Αφροδίτη, η Αρτεμη, η Εκάτη και οι Μοίρες. Μόνο η Δήμητρα δε συμμετείχε στον αγώνα αυτόν γιατί είχε ιδιαίτερη συγγένεια με τη Γη, προστάτευε τους καρπούς που φύτρωναν στο ιερό της χώμα.

Καθένας θεός και κάθεμία θεά σκότωσαν έναν ή περισσότερους από τους Γίγαντες που οι πιο γνωστοί ήταν ο Πορφυρίωνας, ο Αλκυονέας, ο Εγκέλαδος, ο Εφιάλτης, ο Εύρυτος, ο Κλυτίας, ο Πολυβώτης, ο Πάλλας, ο Ιππόλυτος, ο Γρατίωνας, ο Άγριος και ο Θέωνας.

Ο πόλεμος κρατούσε πολύ καιρό μα με κανέναν τρόπο οι Ολύμπιοι δεν μπορούσαν να νικήσουν. Τότε η Αθηνά έμαθε τον πανάρχαιο χρησμό που έλεγε πως οι Γίγαντες θα χαθούν μόνο αν κάποιοι θνητοί πολεμήσουν στο πλάι των αθανάτων. Μόλις το άκουσε ο Δίας έστειλε την Αθηνά να φωνάξει δυο θνητούς γιους του, τον Ηρακλή τον οποίο είχε αποκτήσει με την Αλκμήνη και τον Διόνυσο που τον γέννησε με τη Σεμέλη.

Η Γη αμέσως άρχισε να ψάχνει ένα μαγικό βοτάνι που θα έκανε ατρόμητους τους Γίγαντες από τα βέλη των θνητών. Ο Δίας για να την καθυστερήσει απαγόρευσε στον Ήλιο, τη Σελήνη και την Ηως να ανατείλουν. Έτσι, επικράτησε για πολλές μέρες σκοτάδι μέχρι που ο Δίας βρήκε πρώτος το μαγικό βοτάνι και το κατέστρεψε. Έτσι η πορεία προς τη νίκη ξεκίνησε. Σε λίγο κατέφθασε ο Ηρακλής που υπήρξε ο πολυτιμότερος σύμμαχος της Αθηνάς σ’ αυτόν τον αγώνα και με τα βέλη του σκότωσε πάρα πολλούς Γίγαντες.

Μάλιστα, επειδή ήταν γιος του Δία, μπορούσε όταν κουραζόταν από την πολύωρη μάχη, ν’ ανεβαίνει στο άρμα του θεϊκού πατέρα του. Ο Διόνυσος ήρθε με τη συνοδεία του, τους Σάτυρους και τους Κορύβαντες, καβάλα πάνω σε γαϊδούρια που με τους κρότους και τα γκαρίσματά τους πολλές φορές τρόμαζαν τους Γίγαντες. Ένα άλλο όπλο του Διόνυσου ήταν και ο θύρσος, το σύμβολό του, ένα μακρύ ραβδί στολισμένο με κισσό. Οι δυο γιοι του Δία για τη γενναιότητα και το θάρρος που έδειξαν στη Γιγαντομαχία ανταμείφθηκαν και έγιναν αθάνατοι.

Οι αρχαίοι μυθογράφοι ασχολήθηκαν με τη Γιγαντομαχία και μέσα από τα έργα τους μας περιγράφουν πολλές σημαντικές σκηνές της.

Ο Ηρακλής χτύπησε πρώτα με το τόξο του τον Αλκυονέα. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος από τους Γίγαντες και σύμφωνα με μια παράδοση, ο αρχηγός τους. Ο Αλκυονέας έπεσε κάτω με τρομερό κρότο. Αλλά τη στιγμή που ο ήρωας πανηγύριζε για την επιτυχία του, τον είδε να σηκώνεται πάλι υψώνοντας απειλητικά το τεράστιο κορμί του.

Ήταν μάλιστα έτοιμος να εκτοξεύσει στον Ηρακλή έναν τεράστιο βράχο που βρισκόταν δίπλα του. Ευτυχώς η Αθηνά κατάφερε να τον εμποδίσει. Μετά εξήγησε στον Ηρακλή που ακόμη δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του, ότι ο Αλκυονέας ήταν αθάνατος όσο πατούσε στο χώμα που τον γέννησε. Τότε ο ήρωας φορτώθηκε στις στιβαρές πλάτες του το Γίγαντα, τον μετέφερε έξω από το πεδίο της Φλέγρας όπου είχε γεννηθεί και τον εξόντωσε τελειωτικά με τα βέλη του.

Οι κόρες του, οι Αλκυονίδες, απελπισμένες από το θάνατο του πατέρα τους, ρίχτηκαν στη θάλασσα και μεταμορφώθηκαν σε πουλιά (τις αλκυόνες).

Ο Πορφυρίωνας που φιλοδοξούσε να εξουσιάσει τη Δήλο και τους Δελφούς και η Γη του είχε υποσχεθεί να τον ζευγαρώσει με την Ήβη, την κόρη της Ήρας, παρακολουθούσε την εξόντωση του αδερφού του και όρμησε να εκδικηθεί τον Ηρακλή.

Σίγουρα ο τρομερός Γίγαντας θα καταπλάκωνε μ’ ένα βουνό τον ήρωα. Ευτυχώς όμως ο Δίας μηχανεύτηκε ένα κόλπο την τελευταία στιγμή. Διέταξε την Αφροδίτη να κυριέψει το Γίγαντα με ερωτικό πάθος για την Ήρα που βρισκόταν εκεί κοντά.

Η Αφροδίτη έστειλε το γιο της τον Έρωτα εναντίον του Πορφυρίωνα και ξαφνικά αυτός αδιαφορώντας για τον Ηρακλή άρχισε να κυνηγάει την Ήρα για να σμίξει μαζί της. Τη στιγμή ακριβώς που είχε συλλάβει τη θεϊκή βασίλισσα και είχε σκίσει τα μεγαλόπρεπα πέπλα της, ο Ηρακλής βρήκε την ευκαιρία να τον εξοντώσει με το βέλος του.

Ανάλογο ρόλο έπαιξε και η ίδια η Αφροδίτη στη διάρκεια της Γιγαντομαχίας. Σε μια δύσκολη στιγμή που δεκαπέντε Γίγαντες είχαν περικυκλώσει απειλητικά τον Ηρακλή, αυτή μετέφερε με τη θεϊκή δύναμή της τον ήρωα σ’ ένα σπήλαιο. Κατόπιν, έδειξε το καταπληκτικό της σώμα στους Γίγαντες. Αυτοί μονομιάς κυριεύτηκαν από ερωτικό πάθος και άρχισαν να τρέχουν πίσω από τη θεά. Η Αφροδίτη τους οδήγησε έτσι στη σπηλιά όπου είχε κρύψει τον Ηρακλή.

Επειδή οι Γίγαντες δε χωρούσαν να περάσουν όλοι μαζί την είσοδο της σπηλιάς, έμπαιναν μέσα ένας ένας. Ο Ηρακλής με μεγάλη ευκολία κατάφερε να τους εξοντώσει και τους δεκαπέντε. Η Αθηνά, πολεμική θεά, δεν κατέφυγε σε τέτοια γυναικεία κόλπα. χρησιμοποιώντας το δόρυ και το ακόντιό της πολέμησε αντρίκεια. Στην αρχή πάλευε πολλές ώρες με τον Πάλλαντα. Ο Γίγαντας ήταν τρομερά δυνατός, όμως η Αθηνά χρησιμοποιώντας πολεμικά κόλπα και έξυπνη στρατηγική κατάφερε να τον εξοντώσει. Στη συνέχεια τον έγδαρε και από το δέρμα του κατασκεύασε τη δική της αιγίδα, που την έκανε ατρόμητη.

Ο Εγκέλαδος, όταν είδε το φριχτό τέλος του Πάλλαντα, το έβαλε στα πόδια. Η Αθηνά όμως τον αντιλήφθηκε και τον καταδίωξε. Επειδή δυσκολευόταν να τον φτάσει, άρπαξε τη Σικελία και την πέταξε κατά πάνω του. Το νησί βρήκε το στόχο του και καταπλάκωσε το Γίγαντα. Έτσι εξηγούνταν από τους αρχαίους οι εκρήξεις της Αίτνας, που δεν ήταν τίποτα άλλο από τα τινάγματα του Εγκέλαδου που ψυχομαχούσε.

Μια παρόμοια περιπέτεια με τον Εγκέλαδο είχε και ο Πολυβώτης. Αυτόν ανέλαβε να τον αντιμετωπίσει ο Ποσειδώνας. Η μάχη μέσα στη θάλασσα ήταν τρομερή. Τεράστια κύματα σηκώθηκαν και κόντευαν να φτάσουν τα παλάτια του Ουρανού, ψηλά στον Αιθέρα. Ο Ποσειδώνας όμως είχε το προνόμιο ότι βρισκόταν στο δικό του χώρο, μέσα στο υγρό του βασίλειο. Με το όπλο που του είχαν χαρίσει οι Κύκλωπες, την τρομερή τρίαινα, κατάφερε να τρυπήσει πολλές φορές το κορμί του Γίγαντα.

Το αίμα του κυλούσε ασταμάτητα και κοκκίνισε ολόκληρη τη θάλασσα· μη μπορώντας να τα βγάλει πέρα τράπηκε σε φυγή. Ο θαλασσοσείστης Ποσειδώνας όμως άρπαξε ένα κομμάτι από την Κω, το πέταξε με μεγάλη δύναμη στον Πολυβώτη και τον πλάκωσε. Το κομμάτι της Κω που καταπλάκωσε το Γίγαντα είναι το γνωστό νησάκι Νίσυρος.Στη Γιγαντομαχία έλαβε μέρος και ο Απόλλωνας, ο γιος του Δία από τη Λητώ. Πιο γνωστή είναι η μάχη που έδωσε με το Γίγαντα Εφιάλτη.

Τα μαγικά του βέλη έπεφταν σαν βροχή πάνω στο τρομερό τέρας. Στην αρχή ο Εφιάλτης έμοιαζε να μην καταλαβαίνει τίποτα. Ο Ηρακλής όμως που είχε μάθει από την Αθηνά όλα τα μυστικά για την εξόντωση των εχθρών, έτρεξε για να βοηθήσει. Ο Εφιάλτης ήταν ένας από τους Γίγαντες για τους οποίους υπήρχε χρησμός ότι θα εξοντωνόταν μόνο αν τους χτυπούσε παράλληλα ένας θνητός και ένας αθάνατος.

Έτσι όταν ο Απόλλωνας τόξευσε το αριστερό μάτι του Γίγαντα, ο Ηρακλής σημάδεψε το δεξί. Τότε ο Εφιάλτης, τυφλωμένος και με το αίμα να τρέχει σαν ποτάμι πάνω στα γένια του και το τεράστιο σώμα του, ξεψύχησε. Η Γη για να εκδικηθεί τον Ηρακλή άρχισε από τότε να στέλνει τη μορφή του Εφιάλτη στα όνειρα των θνητών.

Ο Διόνυσος μαζί με τους Σάτυρους έτρεψαν σε φυγή τον Εύρυτο. Ο γιος του Δία τον καταδίωξε και μ’ ένα χτύπημα του θύρσου του κατάφερε να σκοτώσει το Γίγαντα. Αλλά η λύσσα του ήταν τόσο μεγάλη ώστε παρακάλεσε τον πατέρα του να τον μεταμορφώσει σε λιοντάρι.

Ο Δίας άκουσε το γιο του και έτσι σε λίγο ο Διόνυσος με μορφή λιονταριού κατασπάραξε το νεκρό Εύρυτο. Ο Πελώρεος που είδε το τέλος του αδερφού του βάλθηκε να εκδικηθεί το φονιά. Άρπαξε λοιπόν με μεγάλη ορμή το όρος Πήλιο και το εκτόξευσε ενάντια στον Διόνυσο, τους Σάτυρους και τους Κορύβαντες. Ευτυχώς που ο Άρης παρακολουθούσε τη σκηνή και έπιασε το βουνό στον αέρα. Έτσι γλίτωσε τον Διόνυσο και την παρέα του από βέβαιο θάνατο.

Ο Ποσειδώνας στη συνέχεια κυνήγησε τον Πελώρεο και όταν τον είδε να πηδά μέσα στα νερά του Σπερχειού ποταμού για να γλιτώσει, τον χτύπησε με την τρίαινά του και τον σκότωσε.

Τον Ευρυμέδοντα, που σύμφωνα με μια παράδοση ήταν αυτός ο αρχηγός των Γιγάντων, τον σκότωσε ο ίδιος ο Δίας. Και να πώς έγινε η τρομερή πάλη μεταξύ τους:

Ο Ευρυμέδοντας ήθελε να σκοτώσει ο ίδιος τον Δία έτσι ώστε σε περίπτωση νίκης των Γιγάντων, να γίνει αυτός ο κυρίαρχος του κόσμου. Έψαχνε λοιπόν μέσα στην αναταραχή τον αρχηγό των Ολυμπίων. Σε κάποια στιγμή διέκρινε τον αστραποβόλο κεραυνό και όρμησε με λύσσα εναντίον του. Η Γη προσπάθησε με κάθε τρόπο να βοηθήσει το γιο της. Έτσι έκανε να φυτρώσουν από το σώμα του χιλιάδες δηλητηριώδη φίδια.

Ο Ευρυμέδοντας άρχισε μ’ όλη του τη δύναμη να χτυπά τον Δία, που όμως προστατευόταν από τη θεϊκή αιγίδα του. Σε κάποια στιγμή ο Δίας κατάφερε να βάλει το πρόσωπο της Γοργόνας μπροστά στα μάτια του Γίγαντα. Τότε αυτός κυριεύτηκε από τρόμο. Ο Δίας έριξε πάνω του τον κεραυνό και σε λίγο το κορμί του τυλίχτηκε στις φλόγες. Κόρη του Ευρυμέδοντα ήταν η Περίβοια, που ζευγαρώθηκε με τον Ποσειδώνα και έφερε στον κόσμο τον Ναυσίθοο, πατέρα του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων.

Ο Ήφαιστος στη διάρκεια της Γιγαντομαχίας χρησιμοποιούσε ως όπλα του τα διάφορα υλικά που είχε μέσα στο θεϊκό εργαστήρι του. Επάνω στη φωτιά έλιωνε διάφορα μέταλλα, όπως ατσάλι, σίδερο, χαλκό και πυρακτωμένα τα εκτόξευε στους Γίγαντες. Μ’ αυτόν τον τρόπο κατάφερε να εξοντώσει έναν πολύ επικίνδυνο Γίγαντα, τον Μίμαντα.

Τη στιγμή που αυτός χτυπιόταν με τον Δία και την Αθηνά και τους είχε φέρει σε δύσκολη θέση, ο Ήφαιστος του έριξε βλήματα πυρακτωμένου σιδήρου. Τότε ο Γίγαντας ένιωσε το κορμί του να ζεματάει, άρχισε να ουρλιάζει, έπεσε κάτω και κυλιόταν απελπισμένα στο έδαφος.

Ο Δίας τότε βρήκε την ευκαιρία και τον πλάκωσε μ’ ένα βουνό. Από τότε είναι θαμμένος κάτω από το όρος Μίμαντας που βρίσκεται στις Ερυθρές απέναντι από τη Χίο. Ο φτερωτός Ερμής και σ’ αυτόν τον πόλεμο χρησιμοποίησε την πονηριά του. Κατέβηκε στον 'Αδη και ζήτησε από το θείο του, τον μελαψό Πλούτωνα, την κυνέα, που τον έκανε αόρατο. Πέταξε αμέσως πάλι στη χώρα της συμπλοκής και φορώντας το μαγικό κράνος πλησίασε τον Ιππόλυτο.

Ο Γίγαντας άρχισε ξαφνικά να βλέπει τεράστιους βράχους να σηκώνονται μόνοι τους από τη γη και να πέφτουν επάνω του. Σε λίγο άρχισε να νιώθει τσιμπήματα, κλοτσιές, γροθιές σ’ όλο του το κορμί μα δεν έβλεπε κανέναν να βρίσκεται κοντά του. Τότε νόμισε πως τρελάθηκε από την οχλαγοή και τους κρότους και τράπηκε μόνος του σε φυγή. Ο Ερμής τον κυνήγησε και κατάφερε με μεγάλη ευκολία να τον αποτελειώσει.

Αλλά και οι υπόλοιπες θεές που πήραν μέρος στη Γιγαντομαχία κατάφεραν να δώσουν ένα χέρι βοήθειας στους βασικούς πρωταγωνιστές. Έτσι, η Εκάτη κατάφερε ρίχνοντας αμέτρητους αναμμένους δαυλούς να εξοντώσει τον Κλυτία. Αυτός δεν προλάβαινε να αποφύγει τον έναν και αμέσως έφτανε ο άλλος δαυλός. Σε κάποια στιγμή που άφησε ελεύθερα τα χέρια του για να ξεκουραστούν, η Εκάτη του πέταξε μια βροχή αναμμένους δαυλούς.

Ο Γίγαντας τυλίχτηκε στις φλόγες χωρίς να προλάβει ν’ αντιδράσει

Έτσι βρήκε φριχτό θάνατο. Επίσης, η Άρτεμη, η θεά του κυνηγιού, ρίχνοντας τα θεϊκά βέλη της σκότωσε τον Γρατίωνα. Τέλος, οι Μοίρες, οι κόρες του Δία, στάθηκαν στο πλευρό του εξοπλισμένες με τα χάλκινα ρόπαλά τους. Αυτές σκότωσαν τον Αγριο και τον Θέοντα. Ο φοβερός Αδαμάστορας βλέποντας τον έναν πίσω από τον άλλο τους αδερφούς του να εξουδετερώνονται από τους Ολύμπιους, σε μια τελευταία προσπάθεια διαφυγής από τη μοίρα άρπαξε ολόκληρη την οροσειρά της Ροδόπης και την έριξε καταπάνω τους.

Ο Ήλιος που περνούσε εκείνη την ώρα με το άρμα του, την τελευταία στιγμή κατάφερε ν’ αλλάξει την πορεία των βουνών και έσωσε τους θεούς. Τότε αυτοί είδαν πως δεν ήταν εύκολο να τα βγάλουν πέρα με τον αδάμαστο Αδαμάστορα, παρά μόνον εάν ένωναν όλοι μαζί τις δυνάμεις τους. Όρμησαν λοιπόν επάνω του ο Δίας, ο Αρης, ο Ερμής, ο Απόλλωνας, ο Ήφαιστος και μαζί ο Ηρακλής και ο Διόνυσος και μετά από πολλές ώρες πάλης κατάφεραν να τον εξοντώσουν.

Όλους τους υπόλοιπους Γίγαντες τους ξέκανε με τον κεραυνό του ο Δίας και με τα βέλη του ο Ηρακλής. Όταν πια τους εξόντωσαν όλους, οι θεοί κάθισαν να ξαποστάσουν χαρούμενοι για τη νίκη τους. Αμέσως μετά άρχισαν να τακτοποιούν τα θεϊκά τους παλάτια που σχεδόν είχαν καταστραφεί ύστερα από τέτοια κοσμοχαλασιά.

Μετά από χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι συνέχιζαν να βρίσκουν μέσα στη γη κόκαλα από σκοτωμένους Γίγαντες.

Έδειχναν βράχους που είχαν εκσφενδονίσει αυτοί ή οι θεοί, όπως ένα βράχο στη Λυκαονία, που έλεγαν πως τον είχε ρίξει ο Δίας, νησιά σαν τη Νίσυρο, τη Λήμνο και την Πορφυριώνη στην Προποντίδα, βουνά σαν τον Μίμαντα και ηφαίστεια σαν το Βεζούβιο και την Αίτνα που κρατούσαν στα σπλάχνα τους τους Γίγαντες. Λένε πως επίτηδες η Γη με στοργή είχε θάψει τους γιους της βαθιά κάτω από τα βουνά ή πως είχε μεταμορφώσει τους ίδιους σε βουνά.

Ο βασιλιάς Αίαντας του Τρωικού πολέμου ήταν ένας γίγαντας όπως αναφέρει ο Παυσανίας στα Αττικά. Γράφει ότι βλέποντας τον σκελετό του, η επιγονατίδα του ήταν περίπου όσο ο δίσκος που ρίχνουν τα παιδιά στο πένταθλο. Η Ελληνική μυθολογία είδαμε πως περιγράφει με λεπτομέρειες, για τις συμμαχίες στους πολέμους των γιγάντων και την σταδιακή αντικατάστασή τους από άλλους θεούς.

Η γιγαντομαχία λέγεται ότι έληξε κοντά στην σημερινή Μεγαλόπολη όπου ο Δίας κατακεραύνωσε με κεραυνούς τους γίγαντες. Σήμερα εκεί υπάρχουν τα ορυχεία λιγνίτη της Δ.Ε.Η. και κάποιοι υποστηρίζουν ότι συχνά βρίσκονται μέσα στον λιγνίτη και τεράστια κόκκαλα!

Στην Ύδρα, στο σπήλαιο του Αγ. Κυπριανού, αναφέρεται ύπαρξη γιγάντιου ανθρώπινου σκελετού. Παρόμοια οστά λέγεται ότι είναι θαμμένα και στον περίβολο του ναού του Αγίου Νικολάου στις Σπέτσες. Στον Φενεό της Πελοποννήσου επίσης οι ντόπιοι βεβαιώνουν την ανακάλυψη τάφων με γιγάντιους σκελετούς. Οι τάφοι καταστράφηκαν και οι σκελετοί εξαφανίστηκαν, αλλά ακόμη και σήμερα υπάρχουν κάτοικοι που ξέρουν την ακριβή τοποθεσία άλλων τάφων γιγάντων, οι οποίοι δεν έχουν γίνει γνωστοί ακόμη στις αρχές, οπότε και «διασώζονται».

Θερίζουμε ό, τι σπέρνουμε

Ένας αυτοκράτορας, στην Άπω Ανατολή, γερνούσε και καταλάβαινε ότι είχε φτάσει η ώρα να διαλέξει το διάδοχό του. Αντί να διαλέξει έναν από τους βοηθούς του ή ένα από τα παιδιά του, αποφάσισε να κάνει κάτι διαφορετικό. Προσκάλεσε μια μέρα πολλούς νέους του βασιλείου του και τους είπε. «Έφτασε η ώρα μου να παραιτηθώ και να διαλέξω τον επόμενο αυτοκράτορα. Έχω αποφασίσει να διαλέξω έναν από σας». Οι νέοι ξαφνιάστηκαν! Αλλά ο αυτοκράτορας συνέχισε. «Θα δώσω σήμερα στον καθένα σας ένα σπόρο, έναν πολύ ειδικό σπόρο. Θέλω να τον φυτέψετε, να τον ποτίζετε και να ξανάρθετε εδώ μετά από ένα χρόνο από σήμερα με ό,τι έχει φυτρώσει απ’ αυτόν τον ένα σπόρο. Εγώ θα κρίνω τότε τα φυτά που θα φέρετε, κι αυτός, το φυτό του οποίου θα διαλέξω, θα είναι ο επόμενος αυτοκράτορας!»

Ένα αγόρι που λεγόταν Λίνγκ, ήταν κι αυτός εκεί εκείνη τη μέρα και, όπως όλοι οι άλλοι, πήρε ένα σπόρο. Πήγε σπίτι του και γεμάτος ενθουσιασμό διηγήθηκε στη μητέρα του τι συνέβη. Η μητέρα του τον βοήθησε να βρει μια γλάστρα και χώμα, κι αυτός φύτεψε το σπόρο του και τον πότισε προσεχτικά. Και κάθε μέρα του άρεσε να τον ποτίζει και να παρακολουθεί αν είχε φυτρώσει. Ύστερα από τρεις εβδομάδες περίπου, μερικοί από τους άλλους νέους άρχισαν να μιλούν για τους σπόρους τους και τα φυτά τους, που είχαν αρχίσει να μεγαλώνουν. Ο Λίνγκ παρακολουθούσε το σπόρο του, αλλά τίποτα δεν φύτρωνε. Πέρασαν τρεις εβδομάδες, τέσσερις εβδομάδες, πέντε βδομάδες, κι ακόμα τίποτα. Τώρα όλοι οι άλλοι μιλούσαν μ’ ενθουσιασμό για τα φυτά τους, ο Λίνγκ όμως δεν είχε φυτό και αισθανόταν αποτυχημένος. Πέρασαν έξι μήνες κι ακόμα δεν είχε φυτρώσει τίποτα στη γλάστρα του. Άρχισε να πιστεύει ότι είχε σκοτώσει το σπόρο του. Όλοι οι άλλοι είχαν δέντρα και ψηλά φυτά, αλλά αυτός τίποτα. Όμως ο Λίνγκ δεν έλεγε τίποτα στους φίλους του. Απλά περίμενε να φυτρώσει ο σπόρος του.

Τελικά ο χρόνος πέρασε και ήρθε η μέρα που όλοι οι νέοι του βασιλείου θα πήγαιναν τα φυτά τους στον αυτοκράτορα για επιθεώρηση. Ο Λίνγκ είπε στη μητέρα του ότι δεν ήθελε να πάει με μια άδεια γλάστρα, αλλά αυτή τον συμβούλεψε να πάει. Ο Λίνγκ αισθανόταν αδιαθεσία στο στομάχι, αλλά επειδή ήταν έντιμος, παραδέχτηκε ότι η μητέρα του είχε δίκιο κι έφυγε για το παλάτι με την άδεια γλάστρα του. Όταν έφτασε εκεί, έμεινε κατάπληκτος από την ποικιλία των φυτών που είχαν καλλιεργήσει οι άλλοι νέοι. Ήταν όμορφα φυτά σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Ο Λίνγκ ακούμπησε την άδεια γλάστρα του στο πάτωμα. Πολλοί από τους άλλους άρχισαν να τον περιγελούν. Μερικοί τον λυπήθηκαν και του είπαν: «Δεν πειράζει, προσπάθησες για το καλύτερο».

Όταν έφτασε ο αυτοκράτορας, εξέτασε την αίθουσα και χαιρέτησε τους νέους. Ο Λίνγκ προσπάθησε να κρυφτεί στο πίσω μέρος της αίθουσας. «Τι μεγάλα φυτά, δέντρα και λουλούδια καλλιεργήσατε!», είπε ο αυτοκράτορας. «Σήμερα ένας από σας θα εκλεγεί ο επόμενος αυτοκράτορας!» Ξαφνικά διέκρινε το Λίνγκ με την άδεια γλάστρα του, στο πίσω μέρος της αίθουσας. Αμέσως διέταξε τους φρουρούς να τον φέρουν μπροστά του. Ο Λίνγκ κατατρόμαξε. «Ο αυτοκράτορας γνωρίζει ότι είμαι αποτυχημένος», σκέφτηκε. «Ίσως με σκοτώσει». Ήλθε όμως μπροστά στον αυτοκράτορα, κι αυτός τον ρώτησε πώς λέγεται. «Λέγομαι Λίνγκ» απάντησε. Οι υπόλοιποι άρχισαν να γελούν και να τον κοροϊδεύουν. Ο αυτοκράτορας ζήτησε να ηρεμήσουν όλοι. Κοίταξε τον Λίνγκ και κατόπιν ανήγγειλε στο πλήθος: «Ιδού ο νέος σας αυτοκράτορας! Το όνομά του είναι Λίνγκ!»

Ο Λίνγκ δεν μπορούσε να το πιστέψει! Δεν είχε καταφέρει ούτε το σπόρο του να κάνει να φυτρώσει! Πώς θα μπορούσε να γίνει ο νέος αυτοκράτορας; Τότε ο αυτοκράτορας είπε: «Πριν από ένα χρόνο, σαν και σήμερα, έδωσα στον καθένα σας από ένα σπόρο. Σας είπα να τον πάρετε, να τον φυτέψετε, να τον ποτίσετε και να μου τον φέρετε πίσω σήμερα. Η αλήθεια είναι ότι έδωσα σε όλους σας βρασμένους σπόρους, που δεν θα φύτρωναν. Όλοι σας, εκτός από τον Λίνγκ, μου φέρατε δέντρα, φυτά και λουλούδια. Όταν ανακαλύψατε ότι οι σπόροι δεν θα βλάσταιναν, αντικαταστήσατε το σπόρο που σας έδωσα μ’ έναν άλλο. Ο Λίνγκ ήταν ο μόνος που είχε το θάρρος και την εντιμότητα να μου φέρει μια γλάστρα που είχε μέσα το δικό μου σπόρο. Γι’ αυτό είναι αυτός που θα γίνει ο νέος αυτοκράτορας!

Άρης: Βρέθηκαν «κύματα» παγετώνων

Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων έχει μπει σημείο στα βόρεια πεδινά του πλανήτη Άρη, καθώς υποψιάζονται ότι υπάρχουν στρώσεις παγετώνων που καλύπτονται από τα συντρίμμια πετρωμάτων.

Παράξενα κυματοειδή σχήματα εντοπίστηκαν σε μια επίπεδη πεδιάδα γνωστή ως Arcadia Planitia, τα οποία εμφανίζουν εντυπωσιακή ομοιότητα με τις ροές πάγου της Ανταρκτικής, όπως γίνεται γνωστό από μία νέα μελέτη. Εάν ισχύει ότι πρόκειται πράγματι για παγετώνες, είναι βέβαιο ότι πολλές από τις μελλοντικές αποστολές στον Άρη θα έχουν ως προορισμό το συγκεκριμένο σημείο - το ενδιαφέρον τους έχουν ήδη εκδηλώσει SpaceX και NASA, καθώς είναι μία εντελώς επίπεδη πεδιάδα, ιδανική για προσγείωση διαστημικών σκαφών. Εάν επίσης υπάρχει πάγος, που δεν είναι πολύ βαθιά κάτω από την επιφάνεια της πεδιάδας, οι αστροναύτες θα μπορούσαν να έχουν στη διάθεση του πηγή νερού.

«Αξιοπρόσεκτο είναι ότι, αυτά τα χαρακτηριστικά που μοιάζουν με ροές, βρίσκονται πάνω σε επίπεδο έδαφος», σημειώνει ο επικεφαλής της μελέτης Shannon Hibbard, διδακτορικός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο του Καναδά. «Υπάρχουν σημαντικές και αρκετές ενδείξεις ότι πρόκειται για μια πλούσια σε πάγο περιοχή, αλλά δεν διαθέτουμε τοπογραφικό χάρτη για τα κυματοειδή χαρακτηριστικά», συνέχισε.

Οι κυματιστές ροές που εντοπίστηκαν αποτελούν ένα μεγάλο μυστήριο, αφού το έδαφος δεν είναι αρκετά απότομο, ώστε να δικαιολογηθεί η κίνηση του πάγου. Οι αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν επιβεβαίωσαν ότι τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν πράγματι σε παγετώνες. Ωστόσο, ο Hibbard παραδέχεται ότι δεν είναι ξεκάθαρο εάν υπήρξε κάποτε ή εξακολουθεί να υπάρχει νερό στα υπόγεια στρώματα του κόκκινου πλανήτη.

Εδώ και δεκαετίες οι ερευνητές έχουν συλλέξει στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το έδαφος στην περιοχή είναι πλούσιο σενυδρογόνο, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάτω από την επιφάνεια υπάρχει νερό. Ο Hibbard ωστόσο σημειώνει ότι «για να εξακριβωθούν οι υποθέσεις, θα πρέπει να διερευνηθεί σε βάθος το έδαφος. Αυτό θα σηματοδοτήσει και την έναρξη για πληθώρα μελλοντικών αποστολών στον Άρη».

Η γενεαλογία του Στωικισμού

Η σύνδεση του στωικισμού με παλαιότερες φιλοσοφίες και ιδιαίτερα μ’ εκείνη του Σωκράτη είναι προφανής. Όμως και τα νέα στοιχεία δεν είναι λίγα. Από πού προέρχονται; Όλοι σχεδόν οι ερμηνευτές συμφωνούν πως το πρωτότυπα στοιχεία του στωικισμού καθορίζονται από τη συγκεκριμένη πολιτικές και ιστορικές συνθήκες που επικρατούν στα τέλη του τέταρτου αιώνα π. Χ. Είναι, λένε, περίοδος ηθικής και πολιτικής αποσύνθεσης. Οι αξίες της πόλης – κράτους και τα παλαιότερα θρησκευτικά ιδανικά έχουν καταρρεύσει, και προκύπτει η ανάγκη αναζήτησης νέων θεμελίων για τη ζωή. Πρέπει να κατευναστούν οι φόβοι των ανθρώπων, να χαλιναγωγηθούν οι επιθυμίες τους. Όμως πόσα μπορούν να εξηγηθούν μ’ αυτόν τον τρόπο; Και επιπλέον, αν το ζητούμενο ήταν μια απάντηση, ο στωικισμός δεν υπήρξε η μοναδική. Η φιλοσοφία του Επίκουρου επίσης κατευνάζει τους φόβους και χαλιναγωγεί τις επιθυμίες – αλλά με πόσο διαφορετικό τρόπο!

Όχι· αν υπάρχει ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του στωικισμού που οφείλεται στην τότε κατάσταση, είναι αυτό που μοιράζεται από κοινού με τον επικουρισμό. Και εννοώ τη νέα συνείδηση της δύναμης του ανθρώπου όπως αναδύεται τον τέταρτο αιώνα, την πίστη στην αποθέωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Λίγα χρόνια μετά την άφιξη του στην Αθήνα το 307, ο Ζήνων παρακολούθησε και άκουσε τους Αθηναίους να υποδέχονται τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, έναν από τους Επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου. Τον υποδέχθηκαν όχι μόνο με θυμιάματα και στεφάνους και σπονδές αλλά και με χορωδιακές πομπές και παιάνες. Και όταν οι χορωδοί συνενώθηκαν με το πλήθος, σύσσωμοι έψαλλαν επανειλημμένα την επωδό: «… είναι ο μόνος αληθινός θεός, … Οι άλλοι θεοί κοιμούνται ή λείπουν μακριά ή δεν υπάρχουν καν …». (Αθήναιου Δειπνοσοφισταί, VI, 62). Ο ζωντανός θεός με την ανθρώπινη μορφή αντικατέστησε τον θεό τον λαξεμένο σε πέτρα, χρυσό ή ελεφαντόδοντο.

Όμως τι λογής άνθρωποι ήσαν οι νέοι «θεοί»; Τουλάχιστον ξέρουμε τη γνώμη που είχαν οι Κυνικοί, στους οποίους μαθήτευσε ο Ζήνων «Ο Φίλιππος και οι σύντροφοί του ζούσαν μες στην σπατάλη … με συνεχείς λεηλασίες … Ποτέ δε γνώρισε η ιστορία τόσο άγρια κτήνη …» (Θεόπομπος). Τέτοιοι χαρακτήρες, «όπως φαίνεται, εγγυώνται την επιτυχία, τη φήμη και μια αχανή αυτοκρατορία». Και πιο ρόλο έπαιξε ο Αλέξανδρος, ο μεγάλος βασιλιάς, από τον οποίο πολλοί υποθέτουν πως οι Στωικοί εμπνεύστηκαν το όραμά τους για ένα οικουμενικό κράτος και για την ενότητα της ανθρωπότητας; Στο πρόσωπό του η ανθρώπινη πλεονεξία βρίσκει το αποκορύφωμά της. «Ο Αλέξανδρος», λέει ο Σενέκας, «παρ’ όλο που έφτασε ως τις ακτές του Ινδικού Ωκεανού, λαχταρούσε ακόμη μεγαλύτερη επικράτεια απ’ αυτή που είχε ήδη κατακτήσει. … μέχρι το τέλος του η πλεονεξία του παρέμενε ακόρεστη».

Τα πάντα ανήκουν στο σοφό –κι ο σοφός δεν αρκείται στα λίγα-, όμως τούτες οι «κτήσεις» του έχουν άλλο νόημα από εκείνες του Αλέξανδρου (De Beneficiis VII, 2, 5). Αντί να υποτάξει τον κόσμο, υποτάσσει τον εαυτό του· αντί να οικοδομήσει μια αυτοκρατορία ανθρώπων και πραγμάτων, οικοδομεί τον βίο που κυβερνάται από τον λόγο και ορίζεται από τη διάνοια.

Και βέβαια ο σοφός σύμφωνα με τους Στωικούς δεν είναι απλώς κάποιος που ζει προς χάρη της ηθικής πράξης, όπως τον απεικόνισαν μέχρι τώρα, αλλά είναι κατ’ εξοχήν άνθρωπος που γνωρίζει αλλά ποτέ δεν γνωμοδοτεί (SVF 1 απ. 54 = Στοβαίος Ανθολ. 2.7.11 και Δ. Λαέρτ. 7.121). Να μια άποψη πρωτάκουστη στην εποχή της. Κανένα στωικό παράδοξο δεν διακωμωδήθηκε περισσότερο. Το παράδοξο αυτό όμως δηλώνει πως ο σοφός, και όταν πρόκειται για την αλήθεια, πάντα αποβλέπει στο ιδεώδες της τελειότητας.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του στωικισμού, ο σοφός είναι ένας μάρτυρας της φυσικής τάξης, θαυμαστής και λάτρης της Φύσης. Η έρευνα ή ο στοχασμός, λέει ο Σενέκας, είναι μια από τις μορφές της ανθρώπινης ύπαρξης, κι όχι απλά ένα καταφύγιο για τον κάθε άεργο. Και προσθέτει: «Ακριβώς επειδή αφοσιώθηκαν στη μελέτη της αλήθειας, ο Ζήνων, ο Κλεάνθης κι ο Χρύσιππος έχουν προσφέρει στην ανθρωπότητα πολύ περισσότερα απ’ όλους όσοι αφοσιώθηκαν στην πολιτική δράση» (Σενέκας, De Otio 5, 6)

Ναι, αληθεύει πως υψηλότερος σκοπός του σοφού είναι να μάθει πώς να συμπεριφέρεται στη ζωή· κι ο Ζήνων έλεγε, παραφράζοντας τον Ησίοδο: «“Πανάριστος είναι εκείνος που πειθαρχεί στις ορθές παραινέσεις· αλλά κι εκείνος που ανακαλύπτει τα πάντα μόνος του είναι γενναίος και δυνατός”. Ο δεύτερος διαθέτει απλά μια ευρεία αντίληψη ενώ ο πρώτος όταν αποδέχεται τη σωστή καθοδήγηση, προχωρά στην πράξη» (SVF 1 απ. 235 = Διογ. Λαέρτ. 7. 25-26). Όμως μήτε ο Ζήνων μήτε κανείς άλλος Στωικός δεν αμφισβήτησε ποτέ πως η ορθή συμβουλή δεν πρέπει απλά να βασίζεται σε ηθικά προστάγματα μα στην κατανόηση του κόσμου και στην αλήθεια.

Οι αρχαίοι συχνά λέγανε πως η πλατωνική, η αριστοτελική και η στωική ηθική δεν διέφεραν ουσιαστικά ως προς το περιεχόμενο. Ωστόσο η καινοτομία της στωικής φυσικής και λογικής ήταν αδιαμφισβήτητη· και το ότι σηματοδοτούσε την αποφασιστική προσπάθεια της Στοάς να εδραιώσει την αλήθεια, φανερώνεται από τις βίαιες επιθέσεις των αρχαίων Σκεπτικών κατά του στωικισμού.

Αυτές οι επιθέσεις μαρτυρούν όχι την αδυναμία του στωικισμού αλλά το γεγονός ότι ο σκεπτικισμός δεν θα ήταν ασφαλής αν δεν μπορούσε να ανασκευάσει τη στωική επιστημολογία και μεταφυσική. Κι είναι αλήθεια πως στα χρόνια του Κικέρωνα, η επιστημολογία του Ζήνωνα, που παρέμενε αμετάβλητη, προκάλεσε την παροδική έκλειψη του Σκεπτικισμού: ο Αντίοχος βρήκε πως ήταν αδύνατο να ανασκευαστεί η ζηνώνεια επιστημολογία.

Δεν μπορεί να αληθεύει, λοιπόν, πως οι άνθρωποι δέχτηκαν το μήνυμα του Ζήνωνα (στο οποίο πάνω απ’ όλα βαραίνει το «ούτως υπαγορεύει η λογική»), όχι επειδή πείστηκαν με ένα ψυχρό και διανοητικό τρόπο, αλλά επειδή πίσω απ’ τις ιδέες βρίσκονταν μια τρομερά ισχυρή προσωπικότητα κι επειδή κάτι βαθιά μες στην καρδιά τους ξύπνησε και ανταποκρίθηκε στη διδασκαλία του.

Στα μάτια του ιδεαλιστή ο στωικισμός πάντα θα μοιάζει οπισθοδρομικός και ακατέργαστος σε σύγκριση με τον πλατωνισμό και τον αριστοτελισμό· αυτό όμως δεν σημαίνει πως οι καινούργιες στωικές θέσεις ήσαν προϊόντα ακρισίας ή πως οι Στωικοί δεν πέρασαν από κόσκινο τις προηγούμενες θεωρίες. Δεν είναι τυχαίο που επέστρεψαν στους προσωκρατικούς. Ο Ζήνων θέλησε να συμβουλευτεί το μαντείο ζητώντας να μάθει τι έπρεπε να κάνει για να είναι άριστος ο βίος του, και η απάντηση του θεού ήταν πως έπρεπε να «συγχρωτιστεί» με τους νεκρούς. Και κατάλαβε πως το νόημα του χρησμού ήταν να μελετά τους αρχαίους συγγραφείς (Διογ. Λαέρτ., VII, 2).

Με άλλα λόγια, η στωική ηθική δεν είναι μια ηθική που καθορίζεται μόνο από πρακτικούς στόχους. Δεν διασφαλίζεται απλά και μόνο με το να υιοθετεί ιδέες που μπορεί να φανούν χρήσιμες ή να μπαλώνουν μια κατάσταση ανάγκης. Ο σοφός πράττει το πρέπον γιατί πιστεύει πως έτσι ακολουθεί της επιταγές της φύσης. Η Φύση, όπως την αντιλαμβάνεται ερευνώντας την αλήθεια, είναι το άστρο που τον οδηγεί.