ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑκάβη (1056-1108)

ΠΟ. ὤμοι ἐγώ, πᾷ βῶ,
πᾷ στῶ, πᾷ κέλσω;
τετράποδος βάσιν θηρὸς ὀρεστέρου,
τιθέμενος †ἐπὶ χεῖρα κατ᾽ ἴχνος;† ποίαν
1060 ποίαν ἢ ταύταν ἢ τάνδ᾽
ἐξαλλάξω, τὰς
ἀνδροφόνους μάρψαι χρῄζων Ἰλιάδας,
αἵ με διώλεσαν;
τάλαιναι κόραι τάλαιναι Φρυγῶν,
1065 ὦ κατάρατοι,
ποῖ καί με φυγᾷ πτώσσουσι μυχῶν;
εἴθε μοι ὀμμάτων αἱματόεν βλέφαρον
ἀκέσαι᾽ ἀκέσαιο, τυφλόν, Ἅλιε,
φέγγος ἀπαλλάξας.
ἆ ἆ,
1070 σίγα· κρυπτὰν βάσιν αἰσθάνομαι
τάνδε γυναικῶν. πᾷ πόδ᾽ ἐπᾴξας
σαρκῶν ὀστέων τ᾽ ἐμπλησθῶ,
θοίναν ἀγρίων θηρῶν τιθέμενος,
ἀρνύμενος λώβας
1075 λύμας τ᾽ ἀντίποιν᾽ ἐμᾶς; ὦ τάλας.
ποῖ πᾷ φέρομαι τέκν᾽ ἔρημα λιπὼν
Βάκχαις Ἅιδου διαμοιρᾶσαι,
σφακτὰ κυσίν τε φοινίαν δαῖτ᾽ ἀνή-
μερόν τ᾽ οὐρείαν ἐκβολάν;
1080 πᾷ στῶ, πᾷ κάμψω, [πᾷ βῶ]
ναῦς ὅπως ποντίοις πείσμασιν λινόκροκον
φᾶρος στέλλων, ἐπὶ τάνδε συθεὶς
τέκνων ἐμῶν φύλαξ ὀλέθριον κοίταν;
1085 ΧΟ. ὦ τλῆμον, ὥς σοι δύσφορ᾽ εἴργασται κακά·
δράσαντι δ᾽ αἰσχρὰ δεινὰ τἀπιτίμια
[δαίμων ἔδωκεν ὅστις ἐστί σοι βαρύς].
ΠΟ. αἰαῖ ἰὼ Θρῄκης
λογχοφόρον ἔνοπλον εὔιππον Ἄ-
1090 ρει κάτοχον γένος.
ἰὼ Ἀχαιοί, ἰὼ Ἀτρεῖδαι·
βοὰν βοὰν ἀυτῶ, βοάν·
ὦ ἴτε· μόλετε πρὸς θεῶν.
κλύει τις ἢ οὐδεὶς ἀρκέσει; τί μέλλετε;
1095 γυναῖκες ὤλεσάν με,
γυναῖκες αἰχμαλωτίδες·
δεινὰ δεινὰ πεπόνθαμεν.
ὤμοι ἐμᾶς λώβας.
ποῖ τράπωμαι, ποῖ πορευθῶ;
1100 [αἰθέρ᾽] ἀμπτάμενος οὐράνιον
ὑψιπετὲς ἐς μέλαθρον,
Ὠαρίων ἢ Σείριος ἔνθα πυρὸς φλογέας ἀφίη-
1105 σιν ὄσσων αὐγάς, ἢ τὸν ἐς Ἀίδα
μελάγχρωτα πορθμὸν ᾄξω τάλας;
ΧΟ. συγγνώσθ᾽, ὅταν τις κρείσσον᾽ ἢ φέρειν κακὰ
πάθῃ, ταλαίνης ἐξαπαλλάξαι ζόης.

***
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Αλίμονό μου, πού να πάω;
Πού να σταθώ και πού ν᾽ αράξω;
Σαν αγρίμι του βουνού, με τα τέσσερα,
καταπόδι τους να τραβήξω,
για να βρω με το χέρι τ᾽ αχνάρια τους;
1060 Ποιό δρόμο, τούτον ή εκείνον, να πάρω
για ν᾽ αδράξω τις αντροφόνες Τρωαδίτισσες
που μ᾽ αφανίσαν;
Ω ελεεινές των Φρυγών θυγατέρες,
ω κατάρατες,
πώς μου ξέφυγαν, πού έχουν τρυπώσει;
Ω Ήλιε μου, τα ματωμένα,
τα τυφλά μου τα μάτια να γιάτρευες,
αλλάζοντας
το σκοτάδι σε φως.

Α, α, γιά σώπα, σαν ν᾽ ακούω
κρυφοπατήματα· αυτές θα ᾽ναι.
1070 Κατά πού να ριχτώ,
με κόκαλα και σάρκες να χορτάσω,
των άγριων θεριών το φαΐ να γευτώ;
Να τις αφανίσω, να πάρω
τον γδικιωμό μου,
ο δύστυχος, που μ᾽ έχουν ρημάξει.
Κατά πού σέρνομαι, αφήνοντας έρημα
τα παιδιά μου
στις Μαινάδες του Άδη,
που θα τα κομματιάσουν
για να γίνουν ματωμένη τροφή των σκυλιών,
για να πεταχτούνε
στων βουνών τα θηρία τ᾽ ανήμερα!
Πού να σταθώ; Κατά πού να στραφώ, πού να γείρω;
1080 σαν καράβι που πάει παραδέρνοντας,
με κατεβασμένα πανιά,
για ν᾽ αράξω στου θανάτου την κοίτη,
των παιδιών μου φρουρός;
ΧΟΡΟΣ
Δυστυχισμένε, τί αβάσταχτες συμφορές σ᾽ έχουν βρει;
μα αισχρές οι πράξεις, φοβερή κι η τιμωρία.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Ε, σεις, Θρακιώτες γενναίοι, καβαλάρηδες
1090 αρματωμένοι, γενιά πολεμόχαρη.
Ε, σεις, Αχαιοί, κι εσείς, τέκνα του Ατρέα,
στη φωνή μου, στην κραυγή μου τρεχάτε.
Στ᾽ όνομα των θεών σάς εξορκίζω,
κοντά μου ελάτε.
Μα κανείς δεν ακούει; Τί αργείτε;
Οι γυναίκες με ξέκαμαν,
οι γυναίκες οι σκλάβες σας·
συμφορές, συμφορές που έχω πάθει.
Αλίμονό μου, κακό που με βρήκε.
Ποιό δρόμο να πάρω, δεν ξέρω.
1100 Να πετάξω στα ουράνια παλάτια,
όπου φλόγινες λάμψεις πετούνε,
από πύρινα μάτια,
ο Ωρίων κι ο Σείριος,
ή στο μαύρο το πέρασμα του Άδη
ο πανάθλιος να πορευτώ;
ΧΟΡΟΣ
Όταν σε βρουν δυστυχίες που δεν μπορείς να υποφέρεις,
συχωριέται ν᾽ αφήσεις τη ζωή τη βαριόμοιρη.

Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι πανελλαδικοί - Τιτανομαχία

Από τον Όλυμπο ο Δίας και τα αδέλφια του πολέμησαν εναντίον του Κρόνου και των υπολοίπων Τιτάνων. Στη μάχη ο Δίας είχε συμμάχους όχι μόνο τους Ολυμπίους θεούς αλλά και τους Εκατόγχειρες, τον Προμηθέα, γιο του Τιτάνα Ιαπετού, και την πρωτότοκη Ωκεανίδα Στύγα.

i. Κι οι δυο πλευρές φανέρωναν της δύναμης και των χεριών τους
κατορθώματα κι ο πόντος ο απέραντος ολόγυρα φοβερά αντηχούσε,
αντιβοούσε δυνατά η γη και στέναζε μαζί κι ο ουρανός ο ευρύς
καθώς σειόταν, κι απ’ τα θεμέλια τιναζόταν ο ψηλός ο Όλυμπος
απ’ την ορμή των αθανάτων, και των ποδιών η δόνηση ισχυρή
στο νεφελώδη Τάρταρο έφτανε και η βοή η οξεία
από την άφατη την καταδίωξη κι από τις δυνατές ριξιές.
         
Ο Δίας πια το μένος του δεν συγκρατούσε,
μα γέμισαν τα στήθη του ευθύς με ορμή και όλη του τη δύναμη φανέρωσε.
Κι εξίσου από τον ουρανό και από τον Όλυμπο
προχώραγε και άστραφτε συνέχεια, και οι κεραυνοί
ευθύς μαζί με τη βροντή και με την αστραπή πετούσαν
από το στιβαρό του χέρι, την ιερή στριφογυρνώντας φλόγα
απανωτοί. (Ησίοδος, Θεογονία 677-684, 687-695) 

ii. […] ο Δίας σήκωσε πόλεμο εναντίον του Κρόνου και των Τιτάνων. Πολεμούσαν ήδη δέκα χρόνια, όταν η Γη προφήτεψε στον Δία ότι θα νικήσει, αν έχει μαζί του συμμάχους τους Κύκλωπες* που ήταν φυλακισμένοι στον Τάρταρο. Οι Κύκλωπες τότε χάρισαν στον Δία τη βροντή και την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα δερμάτινη περικεφαλαία** και στον Ποσειδώνα την τρίαινα έτσι οπλισμένοι, νίκησαν τους Τιτάνες, τους έκλεισαν στον Τάρταρο και έβαλαν τους Εκατόγχειρες να τους φυλούν. Αυτοί μοιράστηκαν με κλήρο την εξουσία, και έτυχε στον Δία η κυριαρχία του ουρανού, στον Ποσειδώνα της θάλασσας, στον Πλούτωνα του Άδη. (Απολλόδωρος 1.2.1.)

Όταν οι Ολύμπιοι νίκησαν τους Τιτάνες, οι Μούσες τραγούδησαν ένα τραγούδι –θεωρείται το αρχαιότερο άσμα τους–, για να γιορτάσουν τη γέννηση ενός νέου κόσμου.

Τιτανομαχία και Γιγαντομαχία υπηρετούν την ιδέα της διαμόρφωσης του κόσμου μέσα από συγκρουόμενες φυσικές δυνάμεις, χωρίς όμως να αποκλείεται –κάθε άλλο μάλιστα– μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία: η σύγκρουση γηγενών κατοίκων με λαούς που μετακινούνται και διεκδικούν με τη βία την εγκατάσταση σε τόπους ήδη κατοικημένους, και ο σταδιακός «εξελληνισμός» των περιοχών.
----------------------------------
*Κύκλωπες
Οι Κύκλωπες είναι τα πρώτα παιδιά του Ουρανού και της Γης (μετά τους Εκατόγχειρες). Αν και έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους Κύκλωπες του Ομήρου, διαφοροποιούνται από αυτούς. Τα ονόματά τους, Άργης, Στερόπης, Βρόντης, μαρτυρούν θεότητες της φύσης: Βρόντης είναι η βροντή, Στερόπης από τη λέξη στεροπή (αστεροπή, αστραπή) που σημαίνει αστραπή, Άργης σημαίνει λευκός (<αργός, αργήεις, αργής, αργινόεις) και υποδηλώνει τον κεραυνό από τη λευκή του λάμψη. Ο Ουρανός τους έδεσε και τους έριξε στον Τάρταρο, τόπο σκοτεινός στον Άδη, που απέχει από την επιφάνεια της γης τόσο όσο η γη από τον ουρανό και όπου οι διάφορες θεϊκές γενιές φυλάκισαν διαδοχικά τους αντιπάλους τους. Στον αγώνα του εναντίον του Κρόνου, η Γη προφήτεψε στον Δία ότι θα νικήσει, αν έχει μαζί του συμμάχους αυτούς που ήταν φυλακισμένοι στον Τάρταρο. Αυτός τους ελευθέρωσε και οι Κύκλωπες χάρισαν τα δώρα τους στους νέους θεούς, με τα οποία νίκησαν.

**κυνή δορά
Στο πρωτότυπο (Απολλόδωρος 1.2.1.) αναφέρεται ότι οι Κύκλωπες χάρισαν στον Πλούτωνα κυνέην (εξυπακούεται το ουσιαστικό δοράν). Η κυνή (συνηρημένος τύπος του κυνέη) ήταν το δέρμα του σκύλου που χρησίμευε στην κατασκευή στρατιωτικών πιλιδίων (=περικεφαλαιών ή πεδίλων). Η κυνή δορά ήταν δερμάτινο κάλυμμα της κεφαλής, όχι απαραίτητα σκύλου, που διαφοροποιείται από την κόρυθα στο εξής: η κόρυς ήταν δερμάτινη αλλά καλυμμένη ή διακοσμημένη με μέταλλο.

Οι τέσσερις νόμοι της ζωής

Υπάρχουν τέσσερις νόμοι, κι εκεί εμπεριέχεται όλη η ζωή μας…

Ο πρώτος λέει:
«Ο άνθρωπος που εμφανίζεται στην ζωή μας είναι ΠΑΝΤΑ ο σωστός άνθρωπος».
Κανείς δεν έρχεται κατά τύχη. Όλοι εκείνοι που βρίσκονται γύρω μας, έχουν να κάνουν με εμάς, και όλοι θα «δώσουν ένα χεράκι» για την εξέλιξή μας….

Ο δεύτερος λέει:
«Ότι μας συμβαίνει είναι το μοναδικό πράγμα που έπρεπε να συμβεί.»
Τίποτε απολύτως δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό. Ακόμη και η πιο μικρή λεπτομέρεια. Δεν υπάρχει «αν είχα κάνει εκείνο ή το άλλο, θα συνέβαινε το αντίθετο ή κάτι άλλο…». Όχι. Εκείνο που συνέβη ήταν το μοναδικό που έπρεπε να συμβεί.

Ο τρίτος λέει:
«Κάθε φορά που ξεκινάς κάτι ή αρχίζεις κάτι, είναι η κατάλληλη στιγμή.»
Όλα αρχίζουν την κατάλληλη στιγμή, ούτε πριν ούτε μετά. Όταν είμαστε έτοιμοι για κάτι το καινούργιο στην ζωή μας, εκείνο βρίσκεται εκεί, έτοιμο για να αρχίσει.

Και ο τέταρτος νόμος λέει:
«Όταν κάτι τελειώνει… τελειώνει.»
Έτσι είναι. Αν κάτι τελείωσε στην ζωή σου, είναι για την εξέλιξη σου. Κανείς δεν επιβίωσε και δεν εξελίχτηκε πηγαίνοντας πίσω. Είναι τόσο μαγικές οι καινούργιες αρχές τελικά…

Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που εσύ τώρα το διαβάζεις αυτό.

Απλά να θυμάσαι πάντα, πως ΕΙΣΑΙ ΟΤΙ ΠΙΟ ΤΕΛΕΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΠΟΤΕ, και ΚΑΝΕΙΣ ποτέ, δεν θα ξαναγίνει σαν εσένα..!

Τα τρία άλογα

Είναι γενικότερη διαπίστωση ότι η καθημερινή επικοινωνία μας δεν είναι πάντα η καλύτερη, πράγμα το οποίο δημιουργεί προβλήματα στις μεταξύ μας σχέσεις.

 

Συχνές είναι οι εντάσεις και οι συγκρούσεις, στις οποίες άλλοτε μπορεί να υπάρχουν βαθύτερα και πραγματικά αίτια, για παράδειγμα αντικρουόμενων συμφερόντων, άλλοτε όμως οι συγκρούσεις αυτές είναι αποτέλεσμα ασυνεννοησίας και λογικών σφαλμάτων που γίνονται ασυναίσθητα.

 

Αν καταφέρναμε να εντοπίσουμε και να ελέγξουμε κάποια από αυτά τα λογικά λάθη που μπορεί να εμφανιστούν στην επικοινωνία, αλλά και την γενικότερη συμπεριφορά, θα περιορίζαμε τις περιπτώσεις των εντάσεων και θα βελτιώναμε έτσι την ποιότητα της επικοινωνίας μας.

 

Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τρία στοιχεία, που τα ονομάζουμε άλογα (χωρίς λογική), τα οποία εμφανίζονται στην νεοελληνική νοοτροπία και τα οποία μολονότι έχουν την ερμηνεία τους και ίσως να είχαν παλαιότερα την χρησιμότητά τους, σήμερα υποβαθμίζουν την ποιότητα της επικοινωνίας μας και επηρεάζουν αρνητικά ακόμη και την πολιτική συμπεριφορά μας.

 

Τα τρία άλογα στοιχεία που θα εξετάσουμε εδώ και τα οποία φαίνεται να είναι αλληλένδετα είναι:

α) η παντογνωσία - κώφωση,

β) η καρδιογνωσία και

γ) το προορατικό χάρισμα.

 

Όπως έχουμε πει και με άλλη ευκαιρία, η περιγραφή τους δεν έχει επικριτικό χαρακτήρα, απεναντίας η παρουσία τους μπορεί να συνδέεται και με θετικές ιδιότητες, που μπορούν να οδηγήσουν σε παραγωγικές συμπεριφορές. Στην τωρινή τους κατάσταση όμως είναι σίγουρα εκτροπές, που επιφέρουν δυσλειτουργία στον κοινωνικό ιστό και συχνά λύπη και εσωτερικό εγκλωβισμό ή απλά όκνο στο ίδιο το άτομο.

 

Α. ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΙΑ - ΚΩΦΩΣΗ

 

«Ξέρω ήδη τι θέλεις να πεις, άρα δεν σε ακούω.»

 

Αρκετές εντάσεις συχνά δημιουργούνται όταν νομίζουμε ότι ξέρουμε τι θέλει να πει ο συνομιλητής μας και έτσι τον προλαμβάνουμε με κάποια απάντηση ή δεν τον ακούμε. Όμως ο μόνος τρόπος να μάθουμε τί λέει ο άλλος είναι να τον ακούσουμε.

 

Σίγουρα η προηγούμενη εμπειρία μπορεί να μας δίνει μια ιδέα, αλλά δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε τι πάει ο άλλος να πει χωρίς να το έχουμε ακούσει. Έτσι συχνά μπορεί να αποπέρνουμε τον συνομιλητή και του στερούμε το δικαίωμα του λόγου. Το φαινόμενο αυτό είναι κάτι που συχνά διαπιστώνει κανείς στην καθημερινή ζωή.

 

Σε ένα πιο γενικό επίπεδο αυτή η στάση μπορεί να είναι μία μόνο έκφανση του ότι το άτομο νιώθει πως έχει βρει την απόλυτη αλήθεια, άρα δεν περιμένει καμία εξωτερική πληροφορία από αλλού.

 

Δεν ενδιαφέρεται να ακούσει κάτι άλλο εφόσον ξέρει ήδη και είναι βέβαιο για όσα πιστεύει πως θα του ήταν χρήσιμα.

 

Δεν θα είχαμε καμία αντίρρηση να δεχτούμε αυτό το ενδεχόμενο (να ξέρει δηλαδή ήδη κάποιος όσα του είναι χρήσιμα), αν το περιεχόμενο αυτής της γνώσης ήταν θετικό, παραγωγικό και το ίδιο για όλους.

 

Όμως το άτομο που παρουσιάζει αυτή την στάση συνήθως είναι βέβαιο για πράγματα που το στεναχωρούν και του είναι δυσάρεστα, π.χ. «ότι όλα πάνε προς το χειρότερο», «δεν υπάρχει ελπίδα» κτλ. Σε άλλα πάλι θέματα βλέπουμε να είναι ο καθένας βέβαιος για κάτι διαφορετικό.

 

Διαπιστώνουμε δηλαδή μια ποικιλία «αληθειών» τις οποίες με βεβαιότητα ενστερνίζονται τα άτομα, χωρίς διαπραγμάτευση και διάλογο, με αποτέλεσμα να μην ξέρει κανείς τί ακριβώς λέει ο άλλος, να υπάρχει μια ασαφής εικόνα που οδηγεί σε απομόνωση. Και αυτό μπορεί να συμβαίνει τόσο για μικρά πράγματα, όσο και για μεγάλα.

 

Β. ΚΑΡΔΙΟΓΝΩΣΙΑ: Ο ΕΤΑΖΩΝ ΝΕΦΡΟΥΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝ

 

«Επίσης ξέρω και γιατί λες αυτό που λες.»

 

Η βεβαιότητα της γνώσης και της βαθύτερης πρόθεσης του άλλου, η οποία θεωρούμε ότι είναι συνήθως κακή (αλλιώς δεν θα ήταν βαθύτερη), είναι άλλο ένα δείγμα βεβαιότητας χωρίς αποδείξεις.

 

Είναι συμπεριφορά που συνδέεται προφανώς με την προηγούμενη και είναι κι αυτή μία από τις εκφάνσεις της μεταφυσικής πεποίθησης στην προσωπική μας εικασία. Φυσικά το ότι μπορεί να είμαστε καλοί στην δουλειά μας, να έχουμε κάποια ή περισσότερες ικανότητες, να είμαστε ιδιαίτερα ταλαντούχοι σε κάτι, δεν σημαίνει πως όλα όσα φανταζόμαστε είναι αληθή.

 

Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα, ιδιαίτερα όταν το άτομο που διακρίνεται από αυτή την στάση διαπιστώνει μόνο ανεπιθύμητα πράγματα γύρω του.

 

Συνήθως στις περιπτώσεις αυτές το άτομο θεωρεί δείγμα ευφυίας το να θεωρεί ένα ενδεχόμενο κακό ως βέβαιο και συνδυάζει όλες τις πληροφορίες που δέχεται προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα για τον κοινωνικό ιστό και αντιστρέφει την βασική αρχή της παιδαγωγικής: «πίστεψε ότι είμαι καλός και θα γίνω».

 

Και πάλι βέβαια είναι η προηγούμενη τραυματική εμπειρία και το παρελθόν της εξαπάτησης που διαμόρφωσε αυτήν την νοοτροπία (για να μην πούμε άλλοτε και η εσωτερική ποιότητα του ίδιου του ατόμου), η οποία νοοτροπία όμως μας εγκλωβίζει σε έναν φαύλο κύκλο διαπίστωσης και άρα μίμησης μιας εικόνας για την πραγματικότητα, που είναι μερική και συνεπώς παραμορφωμένη.

 

Η άλογη βεβαιότητα για την υποβαθμισμένη εσωτερική ποιότητα των συνανθρώπων μας είναι αυτονόητο ότι δημιουργεί πρόβλημα στην συνεργασία, γιατί η συνεργασία μπορεί να επιφέρει μεγάλου βεληνεκούς αποτελέσματα, αλλά πρέπει να θέλει κανείς να υπάρξει αμοιβαίο όφελος, να ωφεληθεί δηλαδή και ο άλλος.

 

Γιατί όμως να θέλει κανείς να ωφελήσει κάποιον τον οποίον αυθαιρέτως (δηλαδή χωρίς επαρκή δεδομένα) θεωρεί κακοπροαίρετο;

 

Να προσθέσουμε επιπλέον πως οποιαδήποτε κακή εκτίμηση και απαξίωση για τον συνάνθρωπο έχει άμεση επίπτωση στην προσωπική μας αξία. Δεδομένου πως το γονιδίωμά μας (DNA) διαφέρει ελάχιστα του ενός ανθρώπου από τον άλλο (ανήκουμε άλλωστε στο ίδιο είδος), δεν είναι πολύ πιθανό να είναι ο άλλος άχρηστος και να είμαστε εμείς καλοί.

 

Και δεδομένου πως το γονιδίωμά μας διαφέρει ποσoστιαία πολύ λίγο και από τα υπόλοιπα έμβια όντα, π.χ. το σφουγγάρι ή το ψάρι «ζέβρα», οποιαδήποτε απαξίωση για τους άλλους ανθρώπους, συνεπάγεται και απαξίωση μεγάλου μέρους της φύσης.

 

Με το ψάρι «ζέβρα» έχουμε 85% κοινό γονιδίωμα, άρα όταν απαξιώνουμε τον συνάνθρωπο, αυτό έχει την άμεση επίπτωση ότι υποβιβάζουμε και το ψάρι.

 

Θεωρούμε το ψάρι «ζέβρα» 85% ‘κακό’ και άξιο περιφρόνησης. Πέρα από τα αναμφισβήτητα επιστημονικά δεδομένα, επικαλούμαστε εδώ και τους Στωικούς και την θέση τους για την ενότητα στην φύση με δύο μικρά χωρία που αποδίδονται στον Στωικό φιλόσοφο Χρύσιππο τον Σολέα ή Ταρσέα: μέρη γάρ εἰσιν αἱ ἡμέτεραι φύσεις τῆς τοῦ ὅλου.[1] «οι φύσεις μας είναι μέρος της φύσης του συνόλου» και μηδὲν ἐγκλητὸν εἶναι μηδὲ μεμπτὸν ἐν τῷ κόσμῳ[2] «τίποτε δεν είναι αξιοκατάκριτο στην φύση/κόσμο».

 

Γ. ΠΟΣΟ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΕΙΜΑΙ...

 

Το τρίτο από τα άλογα στοιχεία που εξετάζουμε εδώ αφορά το προορατικό χάρισμα.

 

Το προορατικό χάρισμα είναι κάτι πολύ σπάνιο που μπορεί να εμφανίζεται σε διάφορους ανθρώπους, είτε να προϋπάρχει βιολογικά, είτε να προκύπτει μετά από μεγάλη εσωτερική καλλιέργεια και πνευματική εκγύμναση και στις θρησκείες που ακολουθούν παραπλήσιες κατευθύνσεις απεξάρτησης από τις υλικές απολαύσεις, ελέγχου των παθών και εξευγενισμού της προσωπικότητας.

 

Είναι συμβατό με τον Χριστιανισμό, εφόσον ο Θεός προγνωρίζει* το μέλλον και ο άνθρωπος ως εικόνα του Θεού, έχει στοιχεία της θεϊκής φύσης. Για μετοχή στην θεία φύση γίνεται λόγος και στον μύθο του Προμηθέα, ο οποίος έκλεψε την τεχνολογική σοφία και την φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στον άνθρωπο σύμφωνα με την αφήγηση του σοφιστή Πρωταγόρα στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο.

 

Πέρα από την μετοχή στην θεία φύση, οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί, αναγνώριζαν το προορατικό χάρισμα και σε διάφορους ανθρώπους. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από τον φιλόσοφο Φιλόστρατο (2ο-3ο αι. μ.Χ.), γνωστό και από το σχετικό ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, Θεοὶ μὲν γὰρ μελλόντων, ἄνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται. «Οι θεοί γνωρίζουν τα όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον, οι άνθρωποι γνωρίζουν τα όσα συμβαίνουν στο παρόν και οι σοφοί αντιλαμβάνονται τα κοντινά γεγονότα».

 

Και πάλι όμως το προορατικό χάρισμα είναι σπάνιο και αμφισβητήσιμο και σίγουρα είναι κάτι που δεν το έχουν όλοι. Το έχουν πολύ λίγοι, και αν.

 

Ας αναλογιστούμε όμως το πόσο συχνά ακούμε «το είχα πει εγώ ότι αυτό θα γίνει», «δεν σου είχα πει ότι...», «όταν εγώ μιλάω...», «να τον ακούς τον θαλασσόλυκο» και δεν αναφερόμαστε σε απλές συμβουλές αυτονόητης λογικής, όπως το «μην οδηγείς πιωμένος, θα τρακάρεις», «δεν σου είχα πει να μην τρέχεις με το ψαλίδι στο χέρι;», αλλά το ακούμε και για πράγματα που δεν θα μπορούσε ο άλλος να γνωρίζει, π.χ. «εγώ σου λέω, αυτό θα γίνει», «θυμίσου την ώρα που σου το λέω» ή «σε δύο χρόνια το πολύ, να μου το θυμηθείς ότι...», «εδώ θα ‘σαι κι εδώ θα ‘μαι, όταν θα.....».

 

Χρειάζεται δε να το πούμε με έντονο ύφος, γιατί πως αλλιώς θα στηρίξουμε την βεβαιότητά μας για κάτι για το οποίο δεν έχουμε καμία απολύτως απόδειξη;

 

Δεδομένου πως κάτι ή θα γίνει ή δεν θα γίνει (50% πιθανότητα), ο άνθρωπος που σκέφτεται έτσι τις μισές φορές νιώθει ότι επιβεβαιώνεται. Ωστόσο αυτό είναι κάτι που θα έπρεπε να μας προβληματίσει ως τρόπος σκέψης και όχι να μας κάνει περήφανους.

 

Το μέλλον το φτιάχουμε εμείς και οι συνάνθρωποί μας αξιοποιώντας τα όσα έχουμε κάθε φορά στην διάθεσή μας, δεν περιμένουμε να μας το αποκαλύψουν για να το αναμένουμε. Εξηγείται έτσι το πως συχνά ο μέσος Έλληνας νιώθει όχι απλά πρωθυπουργός, αλλά ἐλέῳ Θεοῦ μονάρχης, έτοιμος για την πεφωτισμένη δεσποτεία (άλλωστε, τὸ προβλέπειν ἐστὶ διοικεῖν), η οποία όμως δεν του χαρίζεται εκ γενετής, όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις, άρα είναι και θυμωμένος.

 

Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ανθρωπολογικά και οπωσδήποτε χαριτωμένο στοιχείο, αλλά είναι πρόβλημα όταν απαντά σε έκταση και φυσικά η προορατικότητα δεν παύει να είναι δείγμα βεβαιότητας χωρίς αποδείξεις, που ακυρώνει τον παράγοντα της ανθρώπινης προσπάθειας και καταδικάζει σε μοιρολατρική αναμονή πραγμάτων για τα οποία θα έπρεπε να προσπαθούμε, είτε να επιτευχθούν, είτε να αποφευχθούν.

 

Το φαινόμενο αυτό έχει ενδεχομένως ερμηνεία στο παρελθόν (και ως ένα βαθμό και στο παρόν) της βίας και πολλαπλής καταπίεσης, στο οποίο ο μέσος άνθρωπος είχε μικρή δύναμη στο να επηρεάσει τις καταστάσεις. Η αναμονή καλών πραγμάτων του έδινε ελπίδα για την επιβίωση, ενώ η αναμονή κακών και η επιφύλαξη τον κρατούσε σε εγρήγορση και τον προστάτευε.

 

Ωστόσο, αν η στάση αυτή δεν εκφυλίζεται με την πάροδο των γενεών αποτελεί πρόβλημα, γιατί δεν είναι χρήσιμη για τον πολίτη μιας δημοκρατικής κοινωνίας, ο οποίος έχει πλέον την δυνατότητα να ενημερώνεται και να συνδιαμορφώνει τα πράγματα και όχι απλώς να τα αναμένει, ότι θα γίνουν μαγικά από μόνα τους ή ότι δεν υπάρχει περίπτωση να γίνουν, άρα να μην προσπαθήσουμε.

 

Τα τρία αυτά άλογα στοιχεία που εξετάσαμε έχουν την κύρια επίπτωση ότι μας βάζουν στον φαύλο κύκλο των παθών και εμποδίζουν την λογική εξέταση των πραγμάτων και των δυνατοτήτων σε κάθε περίσταση.

 

Ο εντοπισμός τους μπορεί να διευκολύνει τον έλεγχο και την μακροπρόθεσμη απομάκρυνσή τους και να αναβαθμίσει την επικοινωνία, αλλά και τις συνεργασίες μας στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

-----------------------------------

*ΔΕΣ:

• Στην σκακιέρα του βιβλικού «Θεού»
• Ρωμαιοκαθολικισμός και η σωτηρία του από τον Προκαθορισμό
• Ο Θεός και η πραγματικότητα
• Η Επικούρεια φιλοσοφία για την «Ελεύθερη βούληση του ανθρώπου»

Σιωπή: Ο μόνος δρόμος προς τις βαθύτερες πτυχές του νου μας

«Μάθε να μένεις σιωπηλός. Άφηνε ήρεμο τον νου σου, ν’ ακούει και ν’ αφομοιώνει» – Πυθαγόρας
(580 π.Χ. – 500 π.Χ.;)

Ο Πυθαγόρας, Έλληνας φιλόσοφος και μαθηματικός, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη μελέτη των μαθηματικών, όσον αφορά τα μέτρα και τα σταθμά, καθώς και τη θεωρία της μουσικής.

«Όλες οι δυστυχίες του ανθρώπου πηγάζουν από την ανικανότητά του να καθίσει σ’ ένα δωμάτιο, σιωπηλός και ολομόναχος» – Μπλεζ Πασκάλ (1623 – 1662)

Ο Μπλεζ Πασκάλ ήταν Γάλλος φιλόσοφος, φυσικός, μαθηματικός και συγγραφέας, του οποίου οι μελέτες συνέβαλαν σημαντικά στα πεδία της υδροδυναμικής και της θεωρίας της γεωμετρίας.

Αυτή είναι η μοναδική φορά σε τούτο το άρθρο που επέλεξα να προβάλω δύο πρόσωπα για το ίδιο θέμα. Επέλεξα δύο ανθρώπους των οποίων οι ζωές απέχουν μεταξύ τους πάνω από δύο χιλιετίες, και θεωρήθηκαν και οι δύο στην εποχή τους ως οι πλέον ειδήμονες στα γνωστικά πεδία των μαθηματικών και της φυσικής.

Ο Πυθαγόρας, το έργο του οποίου επηρέασε τον στοχασμό του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, συνεισέφερε σημαντικά στην εξέλιξη τόσο των μαθηματικών όσο και της δυτικής φιλοσοφίας. Ο Μπλεζ Πασκάλ, περίφημος Γάλλος μαθηματικός, φυσικός και θεολόγος-φιλόσοφος, ο οποίος έζησε είκοσι δύο αιώνες μετά τον Πυθαγόρα, θεωρείται μία από τις πιο αυθεντικές επιστημονικές διάνοιες.

Σε αυτόν οφείλεται η εφεύρεση της σύριγγας, του υδραυλικού πιεστηρίου και της πρώτης ψηφιακής αριθμομηχανής. Η «Αρχή του Πασκάλ» εξακολουθεί να διδάσκεται μέχρι σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο ως ένας από τους βασικούς νόμους της υδροστατικής. Έχοντας λοιπόν κατά νου τις επιστημονικές τάσεις και αρχές των δύο αυτών διανοητών, τάσεις και αρχές που προέρχονται από το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, διαβάστε ξανά τα δύο χωρία από το έργο τους που παρέθεσα στην αρχή.

Πασκάλ: «Όλες οι δυστυχίες του ανθρώπου πηγάζουν από την ανικανότητά του να καθίσει σ’ ένα δωμάτιο, σιωπηλός και ολομόναχος». Πυθαγόρας: «Μάθε να μένεις σιωπηλός. Άφηνε ήρεμο τον νου σου, ν’ ακούει και ν’ αφομοιώνει». Και οι δύο μιλούν για τη μεγάλη σημασία της σιωπής και την αξία του διαλογισμού στη ζωή κάποιου, είτε είναι ένας απλός λογιστής είτε η ενσάρκωση κάποιας πνευματικής δύναμης.

Μας στέλνουν ένα ανεκτίμητο μήνυμα σχετικά με έναν τρόπο ζωής και ύπαρξης που ο δικός μας πολιτισμός δεν προβάλλει και τόσο: ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να βρίσκουμε στην καθημερινότητά μας χρόνο που μπορούμε να τον περάσουμε σιωπώντας. Αν επιθυμείτε να ξεπεράσετε τις καθημερινές σας δυστυχίες, μάθετε να μένετε σιωπηλοί και ολομόναχοι μέσα σ’ ένα δωμάτιο και να διαλογίζεστε.

Εκτιμάται πως από τον νου του μέσου ανθρώπου περνούν εξήντα χιλιάδες σκέψεις κάθε μέρα. Το πρόβλημα εδώ είναι πως σήμερα κάνουμε τις ίδιες εξήντα χιλιάδες σκέψεις που κάναμε και χθες. Και τις ίδιες ακριβώς σκέψεις θα επαναλάβουμε αύριο. Η ίδια φλυαρία πλημμυρίζει τον νου μας, καθώς οι μέρες διαδέχονται η μία την άλλη.

Το να μάθεις να μένεις σιωπηλός και να διαλογίζεσαι σημαίνει ότι βρίσκεις έναν τρόπο να διεισδύσεις στο διάστημα που υπάρχει ανάμεσα στις καθημερινές σκέψεις σου· στο κενό, όπως το αποκαλώ εγώ. Μέσα σε αυτό το σιωπηλό κενό ανάμεσα στις σκέψεις σου, μπορείς να βρεις μια αίσθηση απόλυτης γαλήνης σ’ ένα βασίλειο συνήθως ανεξερεύνητο. Εδώ διαλύεται κάθε ψευδαίσθηση διαχωρισμού σου από τον κόσμο.

Αν όμως οι καθημερινές αυτές σκέψεις σου ανέρχονται σε εξήντα χιλιάδες, το πρόβλημα είναι ότι δεν θα υπάρξει ποτέ κατάλληλη στιγμή για να διεισδύσεις στο κενό ανάμεσα στις σκέψεις σου, επειδή απλούστατα… δεν υπάρχει τέτοιο κενό! Ο νους των περισσότερων από εμάς τρέχει ασταμάτητα πρωί και βράδυ. Οι σκέψεις μας αποτελούν συνονθύλευμα ατελείωτων μονολόγων σχετικών με χρονοδιαγράμματα, χρήματα, άγχη, σεξουαλικές φαντασιώσεις, λίστες για τα ψώνια, για το σπίτι, έγνοιες για τα παιδιά μας, σχέδια για τις διακοπές και πάει λέγοντας, σε έναν ατελείωτο κύκλο όπως τα αλογάκια στο καρουζέλ του λούνα παρκ.

Αυτές οι εξήντα χιλιάδες σκέψεις σας περιστρέφονται κατά κανόνα γύρω από τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητές σας και συνθέτουν ένα νοερό μοτίβο που δεν αφήνει χώρο για τη σιωπή. Το παραπάνω μοτίβο ενισχύει την κυρίαρχη άποψη του πολιτισμού μας πως πρέπει να σπεύδουμε να γεμίζουμε κάθε κενό σε μια συνομιλία (κάθε στιγμή σιωπής). Η σιωπή προκαλεί αμηχανία σε πολλούς ανθρώπους και κοινωνικά εκλαμβάνεται ως ελάττωμα.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, μαθαίνουμε να σπεύδουμε πάντοτε να γεμίζουμε αυτά τα κενά, ανεξάρτητα από το αν τα γεμίζουμε με κάτι ουσιώδες ή όχι. Περίοδοι σιωπής μέσα σε ένα αυτοκίνητο ή σε κάποιο δείπνο εκλαμβάνονται ως στιγμές αμηχανίας, και οι ικανοί συνομιλητές κατέχουν καλά την τέχνη να συμπληρώνουν αυτά τα κενά, έστω και με τον πιο ασήμαντο θόρυβο.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και αναφορικά προς τον ίδιο μας τον εαυτό· δεν έχουμε εκπαιδευτεί καθόλου στη σιωπή, και γι’ αυτό μας προξενεί αμηχανία και σύγχυση. Ετούτο, με τη σειρά του, μας κάνει να συντηρούμε την εσωτερική φλυαρία ακριβώς όπως σπεύδουμε να συντηρήσουμε την εξωτερική. Κι όμως, μέσα στον σιωπηλό αυτό χώρο ο αρχαίος δάσκαλός μας, ο Πυθαγόρας, μας λέει να αφήσουμε γαλήνιο τον νου μας ν’ ακούσει και να αφομοιώσει· μέσα στον σιωπηλό αυτό χώρο η σύγχυση θα εξαφανιστεί και η φωτισμένη καθοδήγηση θα φτάσει ως εμάς.

Όμως ο διαλογισμός επηρεάζει επίσης την ποιότητα των μη σιωπηλών δραστηριοτήτων μας. Η καθημερινή άσκηση στον διαλογισμό είναι το μοναδικό πράγμα στη δική μου ζωή που μου προσφέρει μεγαλύτερη αίσθηση ευδαιμονίας, αυξημένη ενεργητικότητα και υψηλότερη παραγωγικότητα σε ένα πιο συνειδητό επίπεδο, καθώς και περισσότερο ικανοποιητικές σχέσεις και στενότερη σύνδεση με το Σύμπαν.

Το ανθρώπινο μυαλό είναι σαν μια λίμνη. Στην επιφάνειά της είναι ορατές όλες οι διακυμάνσεις, όμως η επιφάνεια δεν είναι παρά ένα μέρος μόνο της λίμνης. Και στο βάθος, κάτω απ’ την επιφάνεια, βρίσκεται το μέρος όπου βασιλεύει η ακινησία, όπου θα κατορθώσεις να φτάσεις στον χώρο ανάμεσα στις σκέψεις σου και να διεισδύσεις στο κενό αυτό διάστημα.

Το κενό είναι απόλυτο, σιωπηλό και αδιαίρετο. Δεν έχει σημασία πόσες φορές θα κόψεις στη μέση τη σιωπή, πάλι σιωπή θα έχεις. Αυτή είναι και η έννοια του τώρα. Ίσως αυτή να είναι η ουσία του αδιαχώριστου από το όλον.

Οι δύο αυτοί πρωτοπόροι διανοητές και επιστήμονες, των οποίων το έργο εξακολουθεί ως σήμερα να παραμένει σημείο αναφοράς στις πανεπιστημιακές διαλέξεις ανά τον κόσμο, μελετούσαν τη φύση του σύμπαντος. Πάλευαν με τα μυστήρια της ενέργειας, της πίεσης, των μαθηματικών, του χώρου και του χρόνου, και των συμπαντικών αληθειών.

Το μήνυμά τους προς όλους εμάς είναι μάλλον απλό. Αν ζητάτε να κατανοήσετε το σύμπαν ή το δικό σας ατομικό σύμπαν, αν επιθυμείτε να μάθετε πώς λειτουργούν τα πάντα, τότε μείνετε σιωπηλοί και αντιμετωπίστε τον φόβο σας να μείνετε μόνοι σ’ ένα δωμάτιο και να διεισδύσετε στις βαθύτερες πτυχές του ίδιου του νου σας.

Κι όσα αστέρια κι αν έπεσαν, το φεγγάρι ποτέ δεν έμεινε μόνο

Κάθομαι και χαζεύω τα αστέρια, στην εξοχή φαίνονται τόσα πολλά συγκριτικά με την πόλη! Άλλα μικρά ,άλλα μεγάλα, άλλα πιο αδύναμα, άλλα πιο φωτεινά. Το καθένα μοναδικό.

Μοναδικό όπως και οι άνθρωποι που περνάνε από τη ζωή μας. Με αστέρια μοιάζουν. Έχουν κι αυτοί μια συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. Άλλα μεγαλύτερη και άλλα μικρότερη. Έρχονται να δώσουν λίγο φως στη ζωή σου, μια διαφορετική οπτική και έπειτα από λίγο άλλοι φεύγουν, άλλοι “σβήνουν”, άλλοι απλώς χάνονται από το οπτικό σου πεδίο.

Ξαφνικά κοιτώντας τον ουρανό πέφτει ένα αστέρι και συνειδητοποιώ πως τελικά οι ανθρώπινες σχέσεις είναι σχεδόν ίδιες με τα πεφταστέρια. Όταν κάνουν τον κύκλος τους σβήνουν και χάνονται. Σε αυτή τη ζωή τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Μόνοι ερχόμαστε και μόνοι φεύγουμε. Το θέμα είναι το μεσοδιάστημα να το γεμίσουμε με όμορφες στιγμές διαλεγμένες μία προς μία.

Σαν τα πεφταστέρια λοιπόν και οι άνθρωποι, άλλοι σε φωτίζουν για καιρό και “λάμπουν” πάντα εκεί για σένα, ακόμα και από μακριά και άλλοι έχουν σύντομη ημερομηνία λήξης καθώς το φως τους δεν μπορεί να φωτίσει κανέναν άλλο πέρα από τους ίδιους.

Κι άλλο αστέρι έπεσε. Νομίζω πως αρχίζω να μελαγχολώ. Με κάθε αστέρι που πέφτει αντί να κάνω μία ευχή, όπως όλοι, μετράω απώλειες. Μετράω χαμένες σχέσεις. Μετράω χαμένο χρόνο. Μετράω βράδια που ήμουν μόνος μου, όπως σήμερα, παρέα μόνο με τα αστέρια. Με κάθε αστέρι που πέφτει φέρνω στο νου μου το αύριο. Σκέφτομαι τι μπορεί να φέρει.

Τα αστέρια πέφτουν το ένα μετά το άλλο και έχω αρχίσει να φοβάμαι πως στο τέλος δεν θα μείνει κανένα καρφιτσωμένο στον ουρανό να κάνει παρέα στο φεγγάρι. Ο συνειρμός που κάνω δεν μου αρέσει.

Αν δεν μπορούν τα αστέρια να μείνουν δίπλα στο φεγγάρι για πάντα που είναι κάθε μέρα μαζί, πως ελπίζουμε να μείνουν οι άνθρωποι δίπλα μας; Κι αν τελικά μείνουμε τελείως μόνοι;

Δεν μου αρέσει αυτή η σκέψη.

Κοιτάζω το φεγγάρι του χαμογελάω και υπόσχομαι πως στο επόμενο αστέρι που θα πέσει, αντί να μετρήσω τις απώλειες θα κάνω μία ευχή. Μία ευχή όλα τα πεφταστέρια να είναι άνθρωποι που τους στέλνει το φεγγάρι δίπλα μας να μας κάνουν παρέα. Άνθρωποι που είναι γραφτό να γνωρίσουμε κάποια στιγμή στο κοντινό μέλλον.

Καληνύχτα λοιπόν φεγγαράκι μου και μην ανησυχείς, έχει πολλά αστέρια εκεί πάνω. Δεν θα μείνεις μόνο.

Οι ευγενέστερες ψυχές έχουν υποφέρει το σκοτεινότερο παρελθόν

Έχουμε, οι περισσότεροι, συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι δεν ζούνε όλοι την ίδια ζωή- κάποιοι έχουν πιο ευτυχισμένο παρελθόν ή παρόν, ενώ άλλοι υποφέρουν περισσότερο. Βέβαια, όλοι περνάμε από δοκιμασίες στη ζωή, με κάποιο τρόπο. Και πάντα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα εμπόδιο που θα καθορίσει τις επερχόμενες εμπειρίες μας και το ποιοι θα γίνουμε.

Έχετε ποτέ παρατηρήσει ότι ο άνθρωπος που χαμογελά περισσότερο είναι και ο πιο θλιμμένος κατά βάθος; Εκείνοι που θεραπεύουν πληγωμένες καρδιές, είναι και οι ευγενέστεροι άνθρωποι που θα συναντήσετε. Αυτοί είναι που απεχθάνονται να βλέπουν τους άλλους να πονούν, επειδή γνωρίζουν πώς είναι να μην αγαπιέσαι, να είσαι θλιμμένος, πληγωμένος και μόνος. Και είναι αυτοί που κάνουν ό,τι μπορούν, ώστε κανείς άλλος να μη νιώσει τον ίδιο πόνο που νιώθουν εκείνοι κάθε μέρα.

Όταν έχεις ζήσει μια επώδυνη ζωή, βρίσκεις τη χαρά στο να είσαι καλός άνθρωπος. Μαθαίνεις να δίνεις αγάπη και συμπόνοια, αυτά δηλαδή που κι εσύ λαχταρούσες πάντα.

Μεγάλωσα σε ένα σκληρό περιβάλλον. Δεν έχω πολλές χαρούμενες αναμνήσεις• η ζωή μου ήταν πάντα ένα συναισθηματικό γαϊτανάκι. Έχω πληγωθεί σωματικά, συναισθηματικά και ψυχικά, κι όμως στέκομαι ακόμα όρθιος. Έχω πάει στην κόλαση και επέστρεψα παρά τις δυσκολίες, και όσο μεγαλώνω, συνειδητοποιώ ότι απλά θέλω οι άνθρωποι να νιώθουν καλά. Θέλω να βιώσουν μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή στην οποία εγώ μεγάλωσα. Θέλω να χαμογελώ στους ανθρώπους καθώς με προσπερνούν και θέλω να κάνω τη διαφορά.

Συνειδητοποίησα ότι το να δείχνω καλοσύνη κάνει τους άλλους να νιώθουν όμορφα, αλλά και εμένα τον ίδιο.

Εμείς μάθαμε να βλέπουμε το φως στον κόσμο, επειδή έχουμε επίσης δει το σκοτάδι. Ένας καλόκαρδος άνθρωπος έχει τη δύναμη να φωτίζει ένα σκοτεινό δωμάτιο, επειδή εκμεταλλεύεται τη θετικότητα για να δημιουργήσει φως. Γεννηθήκαμε σε σκοτεινές εποχές και ζήσαμε υπό δύσκολες συνθήκες, αλλά πάντα βρίσκαμε διέξοδο. Υποφέραμε σε κάποιες από τις τρομακτικότερες στιγμές που κάποιος μπορεί να φανταστεί. Όταν είσαι πληγωμένος σε όλη σου τη ζωή, δεν θες τίποτε άλλο πια πέρα από χαρά και ευτυχία. Οι ευγενικές ψυχές είναι εκείνες που έχουν βασανιστεί πολύ και γι’ αυτό έχουν διαφορετική οπτική για τη ζωή.

Οι ευγενέστεροι άνθρωποι έχουν δει κάθε προσωπείο της ζωής, γνωρίζουν τη τέχνη της μεταμόρφωσης της αρνητικότητας σε θετικότητα.

Οι ευγενέστερες ψυχές έχουν νιώσει την καρδιά τους να ξεριζώνεται πολλές φορές. Καταλαβαίνουν πώς πραγματικά είναι η θλίψη, η απογοήτευση, η απώλεια και η αποτυχία, επειδή έχει συμβεί σε αυτούς σε ένα πολύ βαθύ επίπεδο. Αυτό τους διευκολύνει στο να ακούνε εκείνους που υποφέρουν από μια παρόμοια εμπειρία και να στο να κατανοούν πώς νιώθουν. Και είναι κάτι που δεν θέλουν οι άλλοι να νιώσουν, ειδικά αν νοιάζονται βαθιά για εκείνους.

Άνθρωποι σαν κι εμένα που χρειάστηκε να ξεπεράσουν συναισθηματικά εμπόδια έχουν μάθει να είναι δυνατότεροι και ανθεκτικότεροι. Μέσω της κακής μας τύχης, των επιβαρυντικών καταστάσεων, της φτώχειας, της καταστροφής, των οικογενειακών προβλημάτων, βλέπουμε τον αγώνα ως μια διαδικασία μάθησης. Έχουμε μάθει να επιβιώνουμε και να προοδεύουμε, ενάντια σε κάθε πρόβλεψη. Κάθε αποτυχία μας έδωσε μια νέα αχτίδα ελπίδας για να ξεκινήσουμε από την αρχή.

Οι ευγενέστεροι άνθρωποι δε γεννιούνται έτσι- έχουν διαμορφωθεί έτσι μέσω των επιλογών που έκαναν κατά τη διάρκεια των δοκιμασιών. Έχουν αντέξει τις δυσκολότερες καταιγίδες χωρίς να πνιγούν, γι’ αυτούς, όλα είναι πιθανά.

Είναι εύκολο να είναι κανείς μίζερος, αρνητικός και να τα παρατάει. Η αντοχή και η καλοσύνη, παρά όλες τις κακουχίες και δυσκολίες στη ζωή απαιτεί δύναμη. Η επιλογή είναι δική μας, όσον αφορά στην επιβίωση ή στην ήττα μας. Μπορείτε να παραδοθείτε ή να πολεμήσετε, αλλά ο τρόπος που χειριζόμαστε τις δοκιμασίες είναι αυτός που μας κάνει πικρόχολους ή γλυκούς ανθρώπους και εκείνοι που επιβιώνουν είναι οι γλυκύτεροι και ευγενέστεροι άνθρωποι, αλλά και οι δυνατότεροι.

Δεν υπάρχει επιστροφή στην κανονικότητα όπως την ξέραμε

Η κοινωνική απόσταση ήρθε για να μείνει για πολύ παραπάνω από δύο εβδομάδες και θα ανατρέψει τον τρόπο ζωής μας για πάντα, όπως σημειώνεται σε ένα από τα πιο καίρια άρθρα των ημερών, το οποίο δημοσιεύτηκε προχθές στην επιθεώρηση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Μασαχουσέτης (MIT) ― γραμμένο από τον διευθυντή του, Gideon Lichfield.

Όλοι μας προσμένουμε να επιστρέψει όσο πιο σύντομα γίνεται αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως κανονική ζωή. Αυτό όμως που οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουν ίσως συνειδητοποιήσει ακόμα – θα συμβεί όμως σύντομα – είναι τα πράγματα δεν θα είναι ξανά τα ίδια ούτε μετά από μερικές εβδομάδες, ούτε καν μετά από μερικούς μήνες. Κάποια πράγματα δεν θα είναι ποτέ τα ίδια…

Οι επιδημίες θα συνεχιστούν, όπως θα συνεχιστούν κατά πάσα πιθανότητα και οι καραντίνες σε τακτά χρονικά διαστήματα. Όπως αναφέρει η έκθεση των ερευνητών του Imperial College του Λονδίνου που κοινοποιήθηκε πριν λίγες, μια λύση είναι να εξαγγέλλονται αυστηρά μέτρα κοινωνικής απόστασης κάθε φορά που οι μονάδες εντατικής θεραπείας θα γεμίζουν από κρούσματα, και ακολούθως τα μέτρα αυτά να χαλαρώνουν όταν τα κρούσματα υποχωρούν…

Το βέβαιο είναι ότι δεν πρόκειται για μια προσωρινή αναστάτωση αλλά για το ξεκίνημα ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου ζωής…

Βραχυπρόθεσμα, η πανδημία θα πλήξει ανεπανόρθωτα τις επιχειρήσεις που βασίζονται στην μαζική συγκέντρωση ανθρώπων: εστιατόρια, καφέ, μπαρ, κλαμπ, γυμναστήρια, ξενοδοχεία, θέατρα, κινηματογράφους, γκαλερί, εμπορικά κέντρα, μουσεία, εκθέσεις, πάσης φύσεως πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις (και αθλητικές ομάδες), συνεδριακά κέντρα, κρουαζιερόπλοια, αεροπορικές εταιρείες, μέσα μαζικής μεταφοράς, ιδιωτικά σχολεία, κέντρα φροντίδας.

Τα πράγματα δεν θα είναι ξανά τα ίδια ούτε μετά από μερικές εβδομάδες, ούτε καν μετά από μερικούς μήνες. Κάποια πράγματα δεν θα είναι ποτέ τα ίδια…

Για να μην κάνουμε λόγο για το άγχος των γονιών με τα παιδιά διαρκώς στο σπίτι, για τους ανθρώπους που πρέπει να φροντίσουν ηλικιωμένους γονείς ή συγγενείς χωρίς να τους εκθέσουν στον ιό, για τους ανθρώπους που είναι εγκλωβισμένοι σε κακοποιητικές σχέσεις και για οποιονδήποτε που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα ή το υστέρημα για να αντέξει μια διαρκή εισοδηματική αστάθεια.

Θα υπάρξουν κάποιες προσαρμογές φυσικά. Θα δούμε μια έκρηξη νέων υπηρεσιών στο πλαίσιο της αποκαλούμενης «εσώκλειστης οικονομίας» (“shut-in economy”). Ελπίζει επίσης κανείς ότι μετά από αυτή την εμπειρία κάποιες βλαβερές συνήθειες θα αλλάξουν επιτέλους: περιορισμός των επιβαρυντικών για το περιβάλλον αεροπορικών (και όχι μόνο) ταξιδιών, περισσότερες τοπικές αλυσίδες προμήθειας αγαθών, περισσότερο περπάτημα και ποδήλατο.

Η αναστάτωση όμως που ήδη πλήττει πολλές δουλειές και περισσότερες ζωές θα είναι μη διαχειρίσιμη. Και ο τρόπος ζωής της απομόνωσης είναι πάρα πολύ δύσκολο να συντηρηθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Πώς θα μπορέσουμε να ζήσουμε λοιπόν σ΄ αυτόν τον καινούριο κόσμο; Μέρος της απάντησης θα πρέπει φυσικά να είναι η βελτίωση των συστημάτων υγείας, με την ενίσχυση των μονάδων ταχείας ανταπόκρισης σε πανδημίες πριν αυτές εξαπλωθούν.

Βραχυπρόθεσμα, θα βρούμε κάποιους αμήχανους συμβιβαστικούς τρόπους για να διατηρήσουμε τα δεδομένα μιας κοινωνικής ζωής όπως την γνωρίζαμε. Ίσως τα θέατρα και οι κινηματογράφοι να αφαιρέσουν τα μισά τους καθίσματα, ίσως οι συσκέψεις να διεξάγονται εφεξής σε μεγαλύτερες και πιο «αραιοκατοικημένες» αίθουσες, ίσως να χρειαστεί να κλείνεις από πριν την ώρα που θα πας στο γυμναστήριο για να μην δημιουργείται συνωστισμός.

Εν τέλει όμως, προβλέπω ότι ο τρόπος για να αποκατασταθεί η ασφαλής μας κοινωνικοποίηση θα είναι η ανάπτυξη πιο εκλεπτυσμένων μεθόδων εντοπισμού των «επικίνδυνων» περιπτώσεων και η – νομική – διάκριση εις βάρος αυτών που θα θεωρούνται πιο πιθανοί να μεταδώσουν την ασθένεια.

Ήδη αυτές τις μέρες παρακολουθούμε τον προάγγελο τέτοιων μεθόδων σε κάποιες χώρες. Το Ισραήλ δήλωσε ότι χρησιμοποιεί την τεχνολογία με την οποία οι μυστικές υπηρεσίες εντοπίζουν τρομοκράτες μέσω των κινητών για να βρουν τους ανθρώπους που έχουν έρθει σε επαφή με καταγεγραμμένους φορείς του ιού. Αντιστοίχως, στη Σιγκαπούρη γίνεται εξαντλητική ανίχνευση επαφών και κάθε μέρα δημοσιοποιούνται οι σχετικές πληροφορίες που προκύπτουν για κάθε καταγεγραμμένη περίπτωση.

Δεν μπορούμε φυσικά να γνωρίζουμε ακριβώς την μορφή που θα πάρει αυτό το νέο μέλλον. Μπορούμε όμως να φανταστούμε έναν κόσμο στον οποίον για να κλείσεις θέση σε μια αεροπορική πτήση, θα πρέπει ενδεχομένως να έχεις εγγραφεί προηγουμένως σε μια υπηρεσία που θα καταγραφεί τις κινήσεις σου μέσω του κινητού τηλεφώνου σου. Η αεροπορική εταιρεία θα ειδοποιείται μ΄ αυτόν τον τρόπο μέσω alert αν έχεις βρεθεί κοντά σε μολυσμένα άτομα ή σε κάποιο “hot spot” της επιδημίας.

Για να κλείσεις θέση σε μια αεροπορική πτήση, θα πρέπει ενδεχομένως να έχεις εγγραφεί προηγουμένως σε μια υπηρεσία που θα καταγραφεί τις κινήσεις σου μέσω του κινητού τηλεφώνου σου. Η αεροπορική εταιρεία θα ειδοποιείται μ΄ αυτόν τον τρόπο μέσω alert αν έχεις βρεθεί κοντά σε μολυσμένα άτομα ή σε κάποιο “hot spot” της επιδημίας.

Αντίστοιχες θα είναι και οι προϋποθέσεις εισόδου σε χώρους μαζικών εκδηλώσεων, σε κυβερνητικά κτίρια ή σε σταθμούς μεταφορών. Θα υπάρχουν μετρητές θερμοκρασίας σώματος παντού και ειδικά στους εργασιακούς χώρους. Στα νυχτερινά μαγαζιά θα ζητάνε κάποιου τύπου ψηφιακή επιβεβαίωση ότι έχεις αναρρώσει ή έχεις εμβολιαστεί κατά της πιο πρόσφατης επιδημίας.

Αναγκαστικά θα προσαρμοστούμε σε τέτοιου είδους μέτρα όπως προσαρμοστήκαμε στους εξοντωτικούς αντιτρομοκρατικούς κανονισμούς ασφαλείας των αεροδρομίων. Η νέα εισβολή των συστημάτων παρακολούθησης στη ζωή μας θα θεωρηθεί ως ένα μικρό αντάλλαγμα που οφείλουμε να πληρώσουμε για να μας επιτρέπεται να βρισκόμαστε με άλλους ανθρώπους.

Ως συνήθως βέβαια, το πραγματικό κόστος θα επιβαρύνει τους πιο φτωχούς και τους πιο αδύναμους. Τους ανθρώπους με την μικρότερη πρόσβαση στο σύστημα υγείας, και ειδικά αυτούς που ζουν σε περιοχές «επιρρεπείς» στις επιδημίες και στο εξής θα είναι ακόμα πιο αποκλεισμένοι από τοποθεσίες και ευκαιρίες ανοιχτές σε όλους τους υπόλοιπους. Οι τεχνίτες και οι ελεύθεροι επαγγελματίες – από οδηγούς και υδραυλικούς μέχρι δασκάλους γιόγκα – θα δουν τις δουλειές τους να γίνονται ακόμα πιο επισφαλείς. Οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, όσοι δεν έχουν τα απαραίτητα έγγραφα, οι πρώην κατάδικοι, θα βρουν μπροστά τους κι άλλα εμπόδια στην προσπάθειά τους για κοινωνική ένταξη.

Επιπλέον, αν δεν κατοχυρωθούν αυστηροί και απαράβατοι κανόνες σχετικά με την αξιολόγηση του ρίσκου που αντιπροσωπεύει κάποιος ως δυνάμει φορέας ασθένειας, οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες μπορούν να επιλέγουν αυθαίρετα κριτήρια: ανήκεις στην κατηγορία υψηλού ρίσκου επειδή έχεις χαμηλό εισόδημα ή επειδή ανήκεις σε πολυμελή οικογένεια ή επειδή μένεις σε υποβαθμισμένη περιοχή μιας χώρας, λόγου χάρη. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για πάσης φύσεως αλγοριθμικά συστηματικά σφάλματα και για κρυφές διακρίσεις, όπως συνέβη πέρσι με έναν αλγόριθμο που χρησιμοποιήθηκε από ασφαλιστικούς φορείς στις ΗΠΑ και αποδείχτηκε τελικά ότι ευνοούσε ακούσια τους λευκούς ασθενείς.

Ο κόσμος έχει αλλάξει πολλές φορές και τώρα αλλάζει ξανά. Όλοι μας θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε έναν καινούριο τρόπο ζωής, εργασίας και σύναψης σχέσεων. Όπως με κάθε αλλαγή όμως, κάποιοι θα χάσουν περισσότερα και θα είναι οι ίδιοι που έχουν χάσει πάρα πολλά ήδη. Το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι το μέγεθος αυτής της κρίσης θα εξαναγκάσει επιτέλους τα κράτη να περιορίσουν δραστικά τις ιλιγγιώδεις κοινωνικές ανισότητες που καθιστούν μεγάλα τμήματα των πληθυσμών τους τόσο τραγικά ευάλωτα.

Αυτό που είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν οι άνθρωποι είναι η άγνοιά τους σχετικά με αυτούς τους ίδιους

Σε έναν από τους πιο μεγαλοφυείς αφορισμούς του, ο Νίτσε έλεγε πως «Μόνο όταν ο άνθρωπος αποκτήσει τη γνώση όλων των πραγμάτων θα μπορέσει να γνωρίσει τον εαυτό του. Γιατί τα πράγματα δεν είναι παρά τα σύνορα του ανθρώπου».

Η ιδέα αυτή μας λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο και κοπιαστικό από τη γνώση του εαυτού μας, ένα έργο που οδήγησε μυστικούς και ερημίτες να αποτραβηχτούν σε μακρινά μέρη μέσα στην πιο απόλυτη μοναξιά.

Πράγματι, όλη η φιλοσοφία ξεκινάει από την επιγραφή που οι επτά σοφοί έβαλαν στη μετόπη του ναού των Δελφών: ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ.

Είναι μια φιλοδοξία που, όπως σχολίαζε ο Έρασμος, μας οδηγεί να παραδεχτούμε ταπεινά ότι δεν ξέρουμε τίποτα. Σαν το άδειο αγγείο που φιλοδοξεί να γεμίσει- μόνο από αυτήν τη μετριοφροσύνη μπορεί να ξεκινήσει κανείς για να δομήσει την αληθινή σοφία.

«Αν δε γνωρίζεις τον εαυτό σου, θα ακολουθήσεις τον δρόμο του κοπαδιού». Γι’ αυτό, το να γνωρίσει κάνεις τον εαυτό του δεν είναι αναγκαστικά μια πράξη εγωκεντρισμού, αλλά ένας έλεγχος των προσωπικών του δυνατοτήτων να χαράξει έναν δρόμο χωρίς να αφήσει τα ίχνη του στις πεπατημένες της ζωής.

Ο Σόλωνας στον Επιμενίδη

Φαίνεται πως ούτε οι δικοί μου νόμοι επρόκειτο να ωφελήσουν πολύ την πόλη μου ούτε και εσύ την ωφέλησες καθαρίζοντάς την. Οι θεοί και οι νομοθέτες δεν μπορούν από μόνοι τους να ωφελήσουν τις πόλεις· αυτό μπορούν να το κάνουν εκείνοι που γίνονται πάντοτε οι οδηγοί του κόσμου με το μυαλό και τα σχέδια που έχουν.

Αν η διακυβέρνηση είναι σωστή, οι θεοί και οι νόμοι είναι ωφέλιμοι· αν, αντίθετα, είναι κακή, θεοί και νόμοι δεν ωφελούν σε τίποτε.

Ούτε είναι καλύτεροι από άλλους οι δικοί μου νόμοι και όσα εγώ νομοθέτησα· αυτοί που έκαναν υποχωρήσεις ήταν που έκαναν κακό στην πόλη, αυτοί που δεν εμπόδισαν τον Πεισίστρατο να πάρει την τυραννίδα. Κανένας δεν με πίστευε, όταν έκανα τις προβλέψεις μου· εκείνος, κολακεύοντας τους Αθηναίους, θεωρήθηκε πιο άξιος να του χαρίσουν την εμπιστοσύνη τους από ότι εγώ που τους έλεγα την αλήθεια.

Αποθέτοντας τα όπλα μου μπροστά στο οίκημα του στρατηγού, είπα πως είμαι πιο έξυπνος από εκείνους που δεν καταλάβαιναν ότι ο Πεισίστρατος θέλει να γίνει τύραννος και πιο γενναίος από αυτούς που διστάζουν να του αντισταθούν – κι αυτοί έλεγαν ότι ο Σόλωνας είναι τρελός.

Στο τέλος έβαλα μάρτυρα την πατρίδα μου: “Πατρίδα, εγώ ο Σόλωνας είμαι έτοιμος να σε υπερασπισθώ με λόγια και με έργα, αυτοί όμως με θεωρούν τρελό. Φεύγω λοιπόν από τη μέση ως ο μόνος εχθρός του Πεισίστρατου· κι αυτοί, αν έτσι θέλουν, ας γίνουν και σωματοφύλακές του”.

Γιατί, να ξέρεις, φίλε μου, ο άνθρωπος κυνήγησε την τυραννίδα με όλες τις δυνάμεις του.

Άρχισε με δημαγωγίες· ύστερα, αφού αυτοτραυματίστηκε, παρουσιάστηκε στην Ηλιαία και, φωνάζοντας ότι τα τραύματα του τα έκαναν οι εχθροί του, ζητούσε να του δώσουν φρουρά από τετρακόσιους νεότατους άντρες· κι εκείνοι, παρακούοντάς με, του έδωσαν τους άντρες που ζήτησε – άντρες που κρατούσαν ρόπαλα. Αμέσως μετά κατέλυσε τη δημοκρατία.

Αλήθεια, άδικα αγωνιζόμουν να απαλλάξω τους φτωχούς Αθηναίους από τη δουλεία τους· δες τους τώρα που έγιναν όλοι τους δούλοι ενός, του Πεισίστρατου.
***
Σόλων Ἐπιμενίδη
Οὔτε οἱ ἐμοί θεσμοί ἄρα Ἀθηναίους ἐπιπολύ ὀνήσειν ἔμελλον, οὔτε σύ καθήρας τήν πόλιν ὤνησας· τό τε γάρ θεῖον καί οἱ νομοθέται οὐ καθ’ ἑαυτά δύνανται ὀνῆσαι τάς πόλεις, οἱ δέ ἀεί τό πλῆθος ἄγοντες ὅπως ἄν γνώμης ἔχωσιν. οὕτω δέ καί τό θεῖον καί οἱ νόμοι, εὖ μέν ἀγόντων, εἰσίν ὠφέλιμοι· κακῶς δέ ἀγόντων, οὐδέν ὠφελοῦσιν…

ARTHUR SCHOPENHAUER: Από μια υψηλή νόηση, μέχρι αυτή που πλησιάζει τη μωρία, οι διαβαθμίσεις είναι ατέλειωτες

Από μια υψηλή νόηση, μέχρι αυτή που πλησιάζει τη μωρία, οι διαβαθμίσεις είναι ατέλειωτες. Είναι κατ’ αρχήν και ο πνευματικός ορίζοντας του καθενός πολύ διαφορετικός, δηλαδή από αυτόν της απλής αντίληψης του παρόντος, που έχει ακόμα και το ζώο, σε αυτόν ο οποίος περιλαμβάνει την επόμενη ώρα ή ακόμα την επόμενη μέρα, την εβδομάδα, το έτος, τη ζωή, τους αιώνες, τις χιλιετίες, μέχρι αυτόν μιας συνείδησης η οποία σχεδόν διαρκώς έχει παρόντα τον, αν και θαμπά ανατέλλοντα, ορίζοντα του απείρου. Οι σκέψεις του καθενός σε κάθε περίπτωση παίρνουν τον χαρακτήρα που αναλογεί στον πνευματικό του ορίζοντα.

Ακόμα, εκείνη η διαφορά της ευφυΐας διαφαίνεται στην ταχύτητα της σκέψης τους, η οποία είναι σημαντική και τόσο διαφορετικά διαβαθμισμένη, όπως τα σημεία από το κέντρο μέχρι την εξωτερική γραμμή ενός περιστρεφόμενου δίσκου. Ο ορίζοντας των συμπερασμάτων και αιτιών μέχρι τον οποίο μπορεί να φτάσει η σκέψη του καθενός, φαίνεται να βρίσκεται σε μια ορισμένη σχέση με την ταχύτητα της σκέψης του· γιατί η μεγαλύτερη ένταση της δύναμης της σκέψης διαρκεί γενικώς μόνο ένα πολύ σύντομο διάστημα, και μόνο όσο διαρκεί, μια σκέψη μπορεί να προσπελαστεί στην πλήρη της ενότητα. Γι’ αυτό είναι σημαντικό το κατά πόσο η νόηση, σε ένα τόσο σύντομο διάστημα, μπορεί να την παρακολουθήσει, δηλαδή πόσο δρόμο μέσα σε αυτήν μπορεί να διανύσει.

Τέλος, η μεγάλη ατομική διαφορά της ευφυΐας, για την οποία μιλάμε, γίνεται φανερή κατά τον καλύτερο τρόπο στον βαθμό διαύγειας της αντίληψης, και συνεπώς στη σαφήνεια της όλης σκέψης. Στον έναν είναι ήδη αντίληψη ενός αντικειμένου ό,τι στον άλλον είναι η κάποια στροφή της προσοχής του προς αυτό- ο ένας έχει ήδη τελειώσει και έχει φτάσει στον σκοπό, όταν ο άλλος ακόμα βρίσκεται στην αρχή- αυτό που στον έναν είναι η λύση, στον άλλον είναι το πρόβλημα. Αυτό απορρέει από την ποιότητα της σκέψης και της γνώσης, που αναφέραμε ήδη προηγουμένως. Όπως στα δωμάτια ο βαθμός φωτεινότητας είναι διαφορετικός, έτσι και στα κεφάλια.

Επομένως, σε σχέση με τη νόηση, η φύση είναι εξόχως αριστοκρατική. Οι διαφορές που έχει δημιουργήσει σε αυτήν είναι μεγαλύτερες από εκείνες που δημιουργούν η γέννηση, τα πλούτη, οι διαφορές των κοινωνικών ομάδων σε οποιαδήποτε χώρα- αλλά, όπως και σε άλλες αριστοκρατίες, έτσι και σε αυτή της φύσης αντιστοιχούν πολλές χιλιάδες αγροίκοι σε έναν ευγενή, πολλά εκατομμύρια σε έναν άρχοντα, και ο μεγάλος σωρός είναι απλός όχλος, συρφετός, λωποδύτες, στενόμυαλοι, ποταποί. Όμως ανάμεσα στη σειρά των διαφορών της φύσης και αυτής των κοινωνικών υπάρχει μια κραυγαλέα αντίθεση, για την εξισορρόπηση της οποίας θα πρέπει να ελπίσουμε σε μια χρυσή εποχή. Στο μεταξύ, και εκείνοι που βρίσκονται πολύ ψηλά στη σειρά της νόησης που επέβαλε η φύση, και οι άλλοι στην κοινωνική σειρά, έχουν κοινό το ότι συνήθως βρίσκονται σε ευγενή απομόνωση, την οποία υπονοεί ο Μπάιρον όταν λέει:

«Τη μοναξιά των βασιλέων να νιώθω, όμως χωρίς την εξουσία που τους επιτρέπει να φέρουν το στέμμα». (Prophecy of Dante, κεφ. 1, στίχ.166)

Γιατί η νόηση είναι μια αρχή που διαφοροποιεί και διαχωρίζει- οι διάφορες διαβαθμίσεις της προσφέρουν στον καθένα πολύ περισσότερο διαφορετικές αντιλήψεις από ό,τι η απλή μόρφωση, με συνέπεια, κατά κάποιο τρόπο, καθένας να ζει σε έναν άλλο κόσμο, στον οποίο μόνο τους ομοίους του συναντά άμεσα, στους άλλους, όμως, μόνο από μακριά μπορεί να πει κάτι και να προσπαθήσει να τους γίνει κατανοητός. Μεγάλες διαφορές στον βαθμό και στην εξέλιξη της διανοητικής ικανότητας ανοίγουν από άνθρωπο σε άνθρωπο ένα μεγάλο χάσμα, το οποίο μόνο η καλοσύνη της καρδιάς μπορεί να γεφυρώσει, η οποία, αντίθετα προς τη διανοητική ικανότητα, είναι η ενοποιητική αρχή που ταυτίζει κάθε άλλον με τον ίδιο τον εαυτό του. Η ενότητα όμως παραμένει ηθική- δεν μπορεί να γίνει διανοητική. Ακόμα και με αρκετά παρόμοιο βαθμό μόρφωσης, η συζήτηση ανάμεσα σε ένα μεγάλο πνεύμα και ένα συνηθισμένο μυαλό μοιάζει με το συντροφικό ταξίδι ενός άνδρα που κάθεται σε ένα ζωηρό άλογο, με έναν πεζοπόρο. Το ταξίδι θα γίνει και για τους δύο σε λίγο οχληρό, και με τον χρόνο αδύνατο. Για μια μικρή διαδρομή βέβαια, μπορεί ο έφιππος να κατέβει από το άλογο για να βαδίσει με τον άλλον, αν και η ανυπομονησία του αλόγου του θα του δημιουργήσει προβλήματα.

ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, Οι ατέλειες της νόησης και η μεγαλοφυΐα

Υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας και για τη ζωή των άλλων

Στις εύπορες κοινωνίες, όντως βομβαρδιζόμαστε αδιάκοπα από εκατοντάδες επιλογών σχετικά με το τι θα φάμε, τι θα φορέσουμε, τι θα αγοράσουμε και τι θα παρακολουθήσουμε στην τηλεόραση. Αυτές οι επιλογές απαιτούν ελάχιστη σκέψη γιατί οι συνέπειές τους είναι εφήμερες. Αλλά υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας, και μερικές φορές για τη ζωή των άλλων, και αξίζουν μια σοβαρή επένδυση χρόνου και ενεργητικής σκέψης.

Τέτοιες αποφάσεις είναι, για παράδειγμα, το πότε θα συζήσουμε με έναν συγκεκριμένο άντρα ή γυναίκα, αν θα παντρευτούμε, αν και πότε θα κάνουμε παιδιά, πού θα ζήσουμε, αν θα συνάψουμε εξωσοζυγική σχέση ή αν θα πάρουμε διαζύγιο ή σε ποιον θα αφήσουμε χρήματα σε μια διαθήκη. Οι αποφάσεις μας μπορεί να σχετίζονται με ανθρώπους για τους οποίους έχουμε ευθύνη. Χρειάζεται να αποφασίσουμε τι όνομα θα δώσουμε στα παιδιά μας, τι όρια συμπεριφοράς θα θέσουμε, τι πρέπει να ρυθμίσουμε για τη φροντίδα τους και σε τι σχολείο θα πρέπει να τα στείλουμε. Κάποια επαγγέλματα έχουν ενσωματωμένες στη δομή τους αλλεπάλληλες λήψεις αποφάσεων: γιατροί, δικαστές, πολιτικοί, ακόμη και χρηματιστές, πρέπει σε καθημερινή βάση να κάνουν επιλογές με εξαιρετικά σημαντικές συνέπειες, και έχουν τα εφόδια να το κάνουν αυτό μέσα από μια εκπαίδευση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε ό,τι αφορά τον εκάστοτε τομέα των αρμοδιοτήτων τους. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι καθόλου καταρτισμένοι σε βασικές τεχνικές λήψης αποφάσεων.

Μία από τις πιο σημαντικές αποφάσεις στη ζωή του Αριστοτέλη λήφθηκε όταν ήταν έφηβος. Μετά τον θάνατο των γονιών του τον υιοθέτησε ο γαμπρός του, Πρόξενος, και μεταξύ τους αποφάσισαν ότι ο ιδανικός τόπος για αυτόν τον εξαιρετικά ευφυή νεαρό ήταν η καλύτερη σχολή στον κόσμο – η Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα. Ως ο πιο ευφυής μαθητής στον οποίο δίδαξε ποτέ ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης μπόρεσε να καταπιαστεί με κάθε είδους κλάδο μελέτης, μεταξύ αυτών και με κάποιους για τους οποίους ελάχιστα ενδιαφερόταν ο Πλάτων – τις φυσικές επιστήμες. Ο Αριστοτέλης εξελίχθηκε στον πρώτο φιλόσοφο που περιέγραψε με πρακτικούς όρους τον καλύτερο τρόπο λήψης μιας απόφασης, γράφοντας με ζωντανό, πρακτικό τρόπο και χωρίς σύνθετες και ακατανόητες εκφράσεις. Η μέθοδος απαιτεί να εξετάζουμε επαρκώς όλες τις εναλλακτικές συμπεριφορές που ενδέχεται ή όχι να μας οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων μας, προσπαθώντας να προβλέψουμε τις συνέπειες κάθε συμπεριφοράς, κι έπειτα να επιλέγουμε μία από αυτές και να μένουμε προσκολλημένοι σε αυτή.

Η αρχαιοελληνική λέξη για την όλη διαδικασία της ικανοποιητικής εξέτασης και λήψης αποφάσεων είναι η ευβουλία: το ρήμα «εξετάζω», βουλεύεσθαι, σχετίζεται με λατινογενείς λέξεις όπως «volition» (βούληση) και με το αγγλικό ρήμα «to will» (βούλομαι). Η ευβουλία δηλώνει την ικανότητα κάποιου να εξετάζει από μόνος του και να μπορεί να αναγνωρίζει τηv καλή βούληση και τις λογικές αποφάσεις των άλλων. Συνεπώς, περιλαμβάνει το να ζητάμε συμβουλές από προσεκτικά επιλεγμένους συμβούλους. Η αρχαιοελληνική έννοια της βούλησης ήταν εγγενώς συνδεδεμένη με μια εκλεπτυσμένη κατανόηση της διακυβέρνησης: αν ακόμα και οι πιο απλοί άνθρωποι πρέπει να ασκούν καλά την εξουσία, χρειάζεται να «βουλεύονται». Άρα ο αρχαιοελληνικός όρος βουλεύεσθαι έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη που περιγράφει τη Βουλή της δημοκρατικής Αθήνας.

Οι ικανότητες του βουλεύεσθαι απαιτούν χρόνο για να βελτιωθούν· αρχίζουν ως αυτο-συνείδητα εφαρμοσμένη κοινή λογική αλλά ανθούν σε αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «πρακτική σοφία» (φρόνησις), αν εφαρμόζονται καθημερινά σε πραγματικές καταστάσεις. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι το ιστορικό πρόσωπο τον οποίον τη φρόνησιν επαινεί ο Αριστοτέλης είναι ο Περικλής, ο περίφημος Αθηναίος πολιτικός που είχε κυβερνήσει τηv Αθήνα επί πολλές δεκαετίες στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., καθώς εκλεγόταν στο ίδιο αξίωμα επανειλημμένα. Ο Περικλής τηρούσε την καλή λήψη αποφάσεων με εξαιρετική συνέπεια και οι Αθηναίοι ευημερούσαν αποκτώντας την ικανότητα να δημιουργήσουν σπουδαία έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων της Ακρόπολης και των τραγωδιών του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Η εξέλιξη του Περικλή ως πολιτικού δεν παρουσίαζε σημάδια κάμψης, καθώς ο ίδιος βελτιωνόταν στην πρακτική σοφία: η σταδιοδρομία του αναχαιτίστηκε μόνο με τον θάνατό του από τον λοιμό, ένα κλασικό παράδειγμα της κακής τύχης ενάντια στην οποία ο Αριστοτέλης ήξερε πολύ καλά ότι το βουλεύεσθαι μπορεί να αποδειχτεί πλήρως ανίσχυρο.

Η εκπαίδευση στις διαδικασίες της ηθικής λήψης αποφάσεων δημιουργεί έναν καλύτερο κόσμο για όλους μας.

Οι νέοι έχουν άμεση ανάγκη από εκπαίδευση, όπως προειδοποιεί ο Αριστοτέλης, γιατί το βουλεύεσθαι μπορεί να αποβεί τρομερά δύσκολο. Υπάρχουν εύκολες περιπτώσεις διάκρισης μεταξύ σωστού και λάθους· ο θεμελιωδώς τίμιος άνθρωπος θα γνωρίζει από ένστικτο έναν σωστό τρόπο κατανομής χρημάτων ή τροφής σε ομάδες ανθρώπων. Αλλά, όπως λέει ο Αριστοτέλης, ο ακριβής τρόπος για την πραγματοποίηση αυτής της σωστής πράξης είναι κάτι «πολύ δυσκολότερο από το να γνωρίζει κάποιος τι ωφελεί την υγεία». Η ηθική είναι πολύ πιο ρευστή και πολύπλοκη ακόμα και από τηv ανθρώπινη φυσιολογία. Γιος γιατρού, ο Αριστοτέλης προσθέτει ότι ακόμα και στην ιατρική, η πρακτική εφαρμογή της θεραπείας είναι πολύ πιο δύσκολη από την απλή γνώση σχετικά με «το μέλι, το κρασί και τον ελλέβορο, τον καυτηριασμό και τη χειρουργική».

Ωστόσο, πρέπει προηγουμένως να ορίσουμε το βουλεύεσθαι. Για τον Αριστοτέλη, το βουλεύεσθαι έχει μια πολύ συγκεκριμένη έννοια. Δεν αφορά τους τελικούς στόχους μας – ένας γιατρός δεν βουλεύεται σχετικά με την πρόθεσή του, που είναι προφανώς να εξασφαλίσει την υγεία του ασθενή του. Αφορά την επιλογή του καλύτερου μέσου για την επίτευξη των στόχων μας. Ο γιατρός βουλεύεται σχετικά με την πορεία των ενεργειών και τη θεραπεία που θα αποκαταστήσει την υγεία του ασθενή. Κατ’ αναλογία, γνωρίζουμε ότι η ευτυχία είναι ο στόχος μας, αλλά βουλευόμαστε σχετικά με το μέσο επίτευξής της – την πορεία των ενεργειών που είναι πιθανότερο να εξασφαλίσουν την ευτυχία για εμάς τους ίδιους, τους αγαπημένους μας και τους συμπολίτες μας.

Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ότι μερικοί άνθρωποι είναι πολύ αδύναμοι ώστε να μπορούν να αναλάβουν πλήρη ευθύνη για τα πράγματα που απαραίτητα εναπόκεινται σε αυτούς. Δεν είναι πιθανόν να μπορούν να μάθουν να βουλεύονται καλά ή να εφαρμόζουν πολιτικές που προκύπτουν μετά το βουλεύεσθαι. Αλλά η ουσία της υπόθεσης είναι η εξής: αν θέλεις να κατακτήσεις την ευτυχία, πρέπει να αναλάβεις την ευθύνη των πράξεων σου αλλά και των αποτυχιών σου ώστε να δράσεις. «Για ό,τι εξαρτάται από κάποιον να κάνει ή να μην κάνει, ο ίδιος είναι η αιτία και όλα αυτά των οποίων την αιτία αποτελεί εξαρτώνται από τον ίδιο», γράφει ο Αριστοτέλης, διακηρύττοντας ότι όλοι έχουμε την ελεύθερη βούληση να ενεργούμε ως καλοί ή ως κακοί άνθρωποι. Το ίδιο πρόσωπο «σαφώς διαπράττει εκούσια όλες τις ενέργειες που διαπράττει σκόπιμα.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι τόσο η καλοσύνη όσο και η κακία είναι εκούσιες». Αυτό είναι θεμελιώδες για την ηθική μας: ο Αριστοτέλης μάλιστα, καταλήγει να πει ότι «κρίνουμε τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου με βάση τη σκόπιμη επιλογή του – δηλαδή, με κριτήριο όχι τι κάνει αλλά για ποιο λόγο το κάνει». Ο Αριστοτέλης δηλώνει εντυπωσιασμένος από ένα παράδειγμα σε μια τραγωδία όπου ο Πελίας δολοφονείται από τις κόρες του. Αυτός ο μυθικός Έλληνας βασιλιάς ήταν γέρος και ανήμπορος. Η μάγισσα Μήδεια έπεισε τις αδελφές ότι το υγρό στον λέβητά της είχε την ιδιότητα να τον κάνει να ξανανιώσει. Μάλιστα, αυτό το απέδειξε εμπειρικά μέσω ενός πειράματος με ένα κριάρι. Οι Πελιάδες βουλεύτηκαν και αποφάσισαν ως καλές κόρες, μετά την προφανή επιστημονική απόδειξη, να κόψουν σε κομμάτια τον Πελία και να τα βάλουν μέσα στον λέβητα. Ο ίδιος δεν επιβίωσε. Αλλά με το βουλεύεσθαι οι κόρες τον Πελία θα είχαν λάβει υπόψη ποιο προσωπικό κίνητρο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει τη Μήδεια (ήθελε τον θρόνο του Πελία για τον σύζυγό της) και σίγουρα δεν θα δέχονταν ποτέ συμβουλές από εκείνη.

Ο Αριστοτέλης συστήνει να θέτουμε τους στόχους μας, που θα πρέπει να είναι αυστηροί αλλά εφικτοί και ανάλογοι των ικανοτήτων και των πόρων μας, με καλές προθέσεις. Να βουλευόμαστε συστηματικά σχετικά με την ακριβή πορεία δράσης μας που θα τους κατακτήσει. Να συγκρίνουμε διαφορετικές πορείες δράσης κι έπειτα να επιλέγουμε μία (ο όρος του Αριστοτέλη γι’ αυτόν τον τύπο επιλογής είναι η λέξη προαίρεσις). Έπειτα, πολύ προσεκτικά, να πραγματοποιούμε αυτές τις πράξεις. Με αυτόν τον τρόπο περιγράφεται η ιδέα του Αριστοτέλη για την αληθινή, βαθιά, ικανοποιητική και διαρκή ευτυχία. Επειδή είναι αυτοδημιούργητη, δεν μπορεί να αφαιρεθεί παρά μόνο με συμπτωματική κακοτυχία, όπως με τον λοιμό της Αθήνας. Ακόμα και τότε, τα επιτεύγματά μας πριν μολυνθούμε από τον λοιμό πιθανότατα θα αναγνωριστούν και επίσης αυτό σημαίνει ότι θα πεθάνουμε πιο ευτυχείς απ’ ό,τι αν είχαμε ζήσει μια ζωή χωρίς σκοπό και χωρίς βουλεύεσθαι.

Πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος;

Διότι αυτός που έχει τη γνώμη ότι κάτι είναι εκ φύσεως καλό ή κακό βρίσκεται σε διαρκή ταραχή: όταν του λείπουν αυτά που θεωρεί πως είναι καλά, πιστεύει ότι τον καταδιώκουν τα εκ φύσεως κακά, και κυνηγάει, όπως νομίζει, αυτά που είναι αγαθά – όταν πάλι αποκτήσει αυτά που θεωρεί αγαθά, πέφτει σε ακόμη μεγαλύτερη ταραχή, από την παράλογη και πέρα από κάθε μέτρο έπαρσή του και από φόβο μήπως αλλάξουν τα πράγματα κάνει τα πάντα για να μη χάσει αυτά που θεωρεί αγαθά. Απεναντίας, αυτός που δεν ορίζει με βεβαιότητα ποια είναι εκ φύσεως καλά ή κακά ούτε αποφεύγει ούτε επιδιώκει κάτι με ζήλο, μένει γι’ αυτό ατάραχος.

Έτσι λοιπόν και οι Σκεπτικοί είχαν την ελπίδα ότι θα αποκτήσουν την αταραξία, κρίνοντας οριστικά την αναντιστοιχία μεταξύ των αντικείμενων της αίσθησης και των αντικειμένων της σκέψης, καθώς όμως δεν κατάφεραν να το επιτύχουν κατέληξαν στην εποχή* με τη σειρά της η αταραξία ακολούθησε ως σύμπτωμα την εποχή, όπως η σκιά ακολουθεί το σώμα.

Σέξτος ο Εμπειρικός, Πυρρώνεια Υποτυπώσεις, Ι,27 και Ι,29

Ο Σέξτος Εμπειρικός ήταν γιατρός και έζησε τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. Τα ιατρικά του έργα έχουν χαθεί, σώζονται όμως σε τρία βιβλία οι Πυρρώνειαι Υποτυπώσεις,όπου περιέχονται μια γενική έκθεση του Σκεπτικισμού και αντιλήψεων άλλων φιλοσοφιών. Οι ανασκευές αυτές υπάρχουν και στα έργα αυτού Προς δογματικούς, Προς ηθικούς, Προς μαθηματικούς. Ιδρυτής του σκεπτικισμού είναι ο Πύρρων ο Ηλείος, σύγχρονος του Αριστοτέλη. Αυτός δίδασκε πως η αληθινή φύση των πραγμάτων δε φανερώνεται σε μας και αμφισβητούσε τη δυνατότητα ορθής γνώσης, συνεπώς και ορθής πράξης. Υποστήριζε ότι για όλα τα θέματα υπάρχουν λόγοι αντίθετοι και ισοδύναμοι («ισοσθένεια»).
------------------------
*Εποχή: η «εποχή» ορίζεται από τους Σκεπτικούς ως διακοπή ή αναστολή της κρίσης. Χαρακτηρίζεται από τη μη συναίνεση ή συγκατάθεση σε δογματικές θέσεις που σχετίζονται με το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης.

Από ποιές ασθένειες προστατεύει ο αυνανισμός

Ο αυνανισμός, αποτελεί ακόμη και στις μέρες μας θέμα ταμπού, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Ωστόσο, πέρα από τους μύθους που τον περιβάλλουν, όπως ότι προκαλεί τύφλωση, στειρότητα και συρρίκνωση των γεννητικών οργάνων, προστατεύει από την εκδήλωση πολλών προβλημάτων υγείας.

Μάλιστα, Αυστραλοί επιστήμονες σε δημοσίευσή τους στην επιστημονική πύλη «The Conversation», επισημαίνουν ότι αποτελεί ένα φυσικό και φυσιολογικό κομμάτι της υγιούς σεξουαλικής ανάπτυξης.

Στο πλαίσιο της έρευνάς τους, ο δρ Άντονι Σαντέλα και η δρ Σπρινγκ Τσενόα Κούπερ, αξιοποίησαν στοιχεία προγενέστερων σχετικών αμερικανικών μελετών, επιβεβαιώνοντας ότι η αυτοϊκανοποίηση μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο εκδηλώσεως πολλών προβλημάτων υγείας.

Από τι προστατεύει τις γυναίκες…

• Προλαμβάνει τις λοιμώξεις του τραχήλου της μήτρας
• Προστατεύει από ουρολοιμώξεις
• Περιορίζει τον κίνδυνο εκδήλωσης διαβήτη τύπου 2
• Ενδυναμώνει τους μύες της πυέλου
• Βοηθά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου
• Συμβάλλει στη μείωση του στρες
• Περιορίζει την αρτηριακή πίεση
• Περιορίζει τις πιθανότητες εκδήλωσης κατάθλιψης

Από τι προστατεύει τους άντρες…

• Ελαττώνει τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη
• Ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
• Περιορίζει τις πιθανότητες εκδήλωσης κατάθλιψης
• Προστατεύει έμμεσα από την υπογονιμότητα, αφού αποτρέπει τον κίνδυνο σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτή
• Συμβάλλει στη μείωση του στρες
• Περιορίζει την αρτηριακή πίεση

Όπως υπενθυμίζουν οι δύο ειδικοί, δεν είναι κάτι το μη φυσιολογικό, καθώς ο αυνανισμός ή το αυτοάγγιγμα των γεννητικών οργάνων για ευχαρίστηση, είναι κάτι που και τα μωρά κάνουν όσο βρίσκονται στη μήτρα της μητέρας τους.

Η εκσπερμάτιση είναι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, προσφέρει νευρολογικές ανταμοιβές σε όλο το ζωικό βασίλειο, μέχρι τους ανθρώπους.

Τέλος, άλλα δυνητικά οφέλη της αυτοϊκανοποίησης είναι η μεγιστοποίηση των οργασμών, η αύξηση της αυτοεκτίμησης και η ανακάλυψη νέων τεχνικών για μέγιστη ευχαρίστηση.

Ο Αριστοτέλης, ο Hegel και η διαλεκτική

Χέγκελ: Η διαλεκτική στον Αριστοτέλη και η επίκαιρη σημασία της

     §1. Ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος της νεωτερικής εποχής, ο Χέγκελ, αποτιμώντας την ιστορική δυναμική του φιλοσοφικού στοχασμού του Αριστοτέλη, αποφαίνεται ως εξής: ο Αριστοτέλης ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο ανάστημα. Αυτός και ο Πλάτων δικαίως αναγνωρίζονται ως δάσκαλοι του ανθρώπινου γένους[1]. Ο Αριστοτέλης συνέχισε και προήγαγε περαιτέρω ό,τι άρχισε ο Πλάτων, τόσο στο βάθος των ιδεών, δηλαδή κατά την ποιότητα, όσο και στην εξάπλωσή τους, δηλαδή κατά την ποσότητα. Την ίδια στιγμή που απλωνόταν στην έρευνα των πιο διαφορετικών πτυχών του επιστητού, ολοκλήρωνε αυτή την αναλυτική έρευνα στην ολότητα, στον ενιαίο χαρακτήρα της έννοιας:

«Ο Αριστοτέλης έχει εισδύσει σε ολόκληρη τη μάζα και σε όλες τις πλευρές του πραγματικού σύμπαντος και υπέταξε τον πλούτο και τη διασπορά, τον πολύπτυχο χαρακτήρα του στην έννοια»[2].

     §2. Μια γενικότερη αντίληψη που ισχύει για την αριστοτελική φιλοσοφία, κατά τον Γερμανό φιλόσοφο, είναι ότι ο Αριστοτέλης έχει αναγάγει σε απαρχή (Anfang) και όχι σε αξιωματική αρχή (Prinzipp) της θεωρητικής γνώσης την εμπειρία, τουτέστι την εξωτερική εποπτεία, θεώρηση[3], ως προϋπόθεση για να παραχθεί συγκεκριμένη σκέψη[4]. Πιο ειδικά, τούτο σημαίνει πως λαμβάνει ως αφετηρία της φιλοσοφικής σκέψης ή, με όρους του Χέγκελ, της θεωρησιακής σκέψης, δηλαδή της θεωρίας ή του καθολικού θεωρείν, την εκάστοτε δεδομένη περιοχή της εμπειρικής σκέψης, ας πούμε τις μορφές της αφηρημένης κατ’ αρχήν νόησης και τη δραστηριότητα αυτών των μορφών· από εδώ ανέρχεται σε πιο μεστά περιεχομένου υψώματα στοχαστικής συλλογιστικής, επεξεργαζόμενος μια συλλογιστική, εμπειρικά, εξωτερικά εκτυλισσόμενη, σε εσωτερική ανταπόκριση με μια εξόχως θεωρητική διεργασία[5]. Πρόκειται για εκείνο τον συνδυασμό, που αποτελεί, ούτως ειπείν, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αριστοτελικής θεωρίας περί διαλεκτικής.

     §3. Το έργο, στο οποίο ο Αριστοτέλης αναπτύσσει κυρίως την εν λόγω θεωρία του, είναι τα Τοπικά, χωρίς να παραγνωρίζεται ορισμένως και το άλλο έργο του: Σοφιστικοί Έλεγχοι, όπου συζητά περισσότερο τη λειτουργική σχέση και αντίθεση σοφιστικής και διαλεκτικής υπό το πρίσμα μιας θεωρίας της αντίφασης. Στα Τοπικά πραγματεύεται τους τόπους, οι οποίοι είναι:

«οι επόψεις, τα [επ]οπτικά σημεία, με βάση τα οποία μπορεί να εξεταστεί ένα πράγμα. Κάθε πρόβλημα μπορεί άμεσα να αναχθεί σ’ αυτές τις διάφορες επόψεις, που η παρουσία τους είναι παντού αναγκαία»[6].

Έτσι, μας λέει ο Χέγκελ, οι τόποι αποτελούν, υπό ένα ευρύ πνεύμα, σχήματα εξέτασης και έρευνας ενός αντι-κειμένου· σχήματα με βάση τον Λόγο, που επιτρέπουν μια σφαιρική κάτοψη του αντι-κειμένου (Gegenstand) και μια αντίστοιχη εκδίπλωση επιχειρημάτων, εναρμονισμένων με τις διάφορες όψεις αυτού του αντι-κειμένου[7]. Συσχετιζόμαστε λοιπόν με ένα είδος διαλεκτικής, που χαρακτηρίζεται από εξωτερικούς προσδιορισμούς ανασκόπησης ή ανασκοπικής επιστροφής[8], κάτι δηλαδή σαν την ανασκοπικής επιστροφής δραστηριότητα της σκέψης στην εγελιανή θεωρία της ουσίας[9].

     §4. Η διαλεκτική κατανοείται, ως εκ τούτου στον Αριστοτέλη, ως η μέθοδος εκείνη, που μας δίνει τη δυνατότητα να συλλογιζόμαστε για κάθε πρόβλημα και να υποβάλλουμε τη σκέψη μας σε έλεγχο, χωρίς να πέφτουμε σε αντιφάσεις, ακολουθώντας τους εν λόγω τόπους, που γενικώς συνοψίζονται ως εξής:

«α) διαφορετικότητα· β) ομοιότητα· γ) αντίθεσηˑ δ) σχέση/ αναλογίαˑ ε) σύγκριση. Τόποι κατάλληλοι, για να αποδείξουν ότι κάτι είναι καλύτερο ή προτιμότερο, είναι: α) διάρκεια του χρόνου· β) αυθεντία εκείνων που θα το επιλέξουν· γ) το γένος έναντι του είδους· δ) το επιθυμητό διεαυτό·[10] ε) επειδή αυτό είναι καλύτερο [από τα άλλα]· ζ) σκοπός· η) σύγκριση του σκοπού και της συνέπειας· θ) το πιο ωραίο και το περισσότερο άξιο επαίνου κ.ο.κ»[11].

     §5. Ο κατά περίπτωση αριθμός ή ποσότητα τόπων συνιστά τις κατευθυντήριες εννοιολογικές μορφές, δυνάμει των οποίων η διαλεκτική μορφοποιείται σε ερμηνευτική μέθοδο. Ο ερμηνευτικός της χαρακτήρας έγκειται κυρίως στην εξωτερική επιχειρηματολογία, στην εξωτερική λογική επιχειρημάτων. Ο Αριστοτέλης μελετά κάθε ιδέα, κάθε μεμονωμένο διανόημα· το παραθέτει δίπλα στα άλλα και συσχετίζει εξωτερικά συγκεκριμένες, προσδιορισμένες εκάστοτε έννοιες, που αποτελούν χαρακτηριστικές πτυχές του πνεύματος. Αναφέρει συγκεκριμένα ο Χέγκελ:

 «Ο Αριστοτέλης δεν έχει αφήσει περιθώρια για να αναζητούμε ένα σύστημα της φιλοσοφίας. Ωστόσο επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον κύκλο των ανθρώπινων ιδεών και τον υπέταξε στα διανοήματά του· η φιλοσοφία του είναι πολύ εκτενής. Στα ιδιαίτερα μέρη του όλου δεν συνάγει, δεν επάγει· απεναντίας φαίνεται να λαμβάνει μια εμπειρική απαρχή, επί πλέον αναπτύσσει εξωτερική επιχειρηματολογία, μιλάει για εμπειρίες. Ο χαρακτηριστικός του τρόπος είναι συχνά εκείνος της κοινής επιχειρηματολογίας, αλλά το αξιοπρόσεκτο είναι πως κοντά σ’ αυτή τη διαδικασία είναι και πολύ βαθιά θεωρησιακός»[12].

     §6. Ο Αριστοτέλης δεν έφτασε να αναπτύξει ένα διαλεκτικό σύστημα φιλοσοφίας υπό την έννοια της εσωτερικής διαφοροποίησης των εννοιών κατά τις επιτακτικές εκδιπλώσεις του εγελιανώς διαλεκτικού Λόγου· ωστόσο καλλιέργησε τη θεωρησιακή σκέψη [=την καθαρή θεωρία] κατά τρόπο, που από την εσωτερική διαφοροποίηση της μιας και της άλλης έννοιας να περνά στον προσδιορισμό της καθολικής έννοιας και εντός αυτής-εδώ να καταφάσκει το αληθές ως την ενότητα του υποκειμενικού και του αντικειμενικού στοιχείου[13]. Αυτή η εννοιολογική ενότητα δεν συνιστά μια αφηρημένη ταυτότητα, αλλά την ενεργό ταυτότητα μέσα στη διαφορά.
---------------------------------
[1] Hegel: Werke 19, σ.132
[2] Ό.π.
[3] Ό.π., σ. 237.
[4] Ό.π.
[5] Ό.π.
[6] Ό.π., σ. 235.
[7] Ό.π., σ. 236.
[8] Ό.π.
[9] Χέγκελ: Επιστήμη της Λογικής-η Διδασκαλία περί της Ουσίας, σσ. 85 κ.εξ.
[10] Δηλαδή κάτι, που είναι αυτοσκοπός, όπως π.χ. η υγεία και όχι όπως η γυμναστική ή ο πλούτος, που προτιμώνται για κάτι άλλο και όχι για τον εαυτό τους.
[11] Hegel: Werke 19, σ. 236.
[12] Ό.π., σ. 145.
[13] Ό.π., σ. 163.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1398b-1399b)

Ἄλλος ἐκ κρίσεως περὶ τοῦ αὐτοῦ ἢ ὁμοίου ἢ ἐναντίου, μάλιστα μὲν εἰ πάντες καὶ ἀεί, εἰ δὲ μή, ἀλλ᾽ οἵ γε πλεῖστοι, ἢ σοφοὶ ἢ πάντες ἢ οἱ πλεῖστοι, ἢ ἀγαθοί, ἢ εἰ αὐτοὶ οἱ κρίνοντες, ἢ οὓς ἀποδέχονται οἱ κρίνοντες, ἢ οἷς μὴ οἷόν τε ἐναντίον κρίνειν, οἷον τοῖς κυρίοις, ἢ οἷς μὴ καλὸν ἐναντίον κρίνειν, οἷον θεοῖς ἢ πατρὶ ἢ διδασκάλοις, ὥσπερ ὃ εἰς Μιξιδημίδην εἶπεν Αὐτοκλῆς, [εἰ] ταῖς μὲν σεμναῖς θεαῖς καλῶς εἶχεν ἐν Ἀρείῳ πάγῳ δοῦναι τὰ δίκαια, Μιξιδημίδῃ δ᾽ οὔ. ἢ ὥσπερ Σαπφώ, ὅτι τὸ ἀποθνῄσκειν κακόν· οἱ θεοὶ γὰρ οὕτω κεκρίκασιν· ἀπέθνησκον γὰρ ἄν. ἢ ὥσπερ Ἀρίστιππος πρὸς Πλάτωνα ἐπαγγελτικώτερόν τι εἰπόντα, ὡς ᾤετο· «ἀλλὰ μὴν ὅ γ᾽ ἑταῖρος ἡμῶν», ἔφη, «οὐθὲν τοιοῦτον», λέγων τὸν Σωκράτη, καὶ Ἡγησίπολις ἐν Δελφοῖς ἠρώτα τὸν θεόν, πρότερον κεχρημένος Ὀλυμπίασιν, εἰ αὐτῷ τὰ αὐτὰ δοκεῖ

[1399a] ἅπερ τῷ πατρί, ὡς αἰσχρὸν ὂν τἀναντία εἰπεῖν, καὶ περὶ τῆς Ἑλένης ὡς Ἰσοκράτης ἔγραψεν ὅτι σπουδαία, εἴπερ Θησεὺς ἔκρινεν, καὶ περὶ Ἀλεξάνδρου, ὅτι αἱ θεαὶ προέκριναν, καὶ περὶ Εὐαγόρου, ὅτι σπουδαῖος, ὥσπερ Ἰσοκράτης φησίν· «Κόνων γοῦν δυστυχήσας, πάντας τοὺς ἄλλους παραλιπών, ὡς Εὐαγόραν ἦλθεν».

Ἄλλος ἐκ τῶν μερῶν, ὥσπερ ἐν τοῖς Τοπικοῖς ποία κίνησις ἡ ψυχή· ἥδε γὰρ ἢ ἥδε. παράδειγμα ἐκ τοῦ Σωκράτους τοῦ Θεοδέκτου· «εἰς ποῖον ἱερὸν ἠσέβηκεν; τίνας θεῶν οὐ τετίμηκεν ὧν ἡ πόλις νομίζει;»

Ἄλλος, ἐπειδὴ ἐπὶ τῶν πλείστων συμβαίνει ὥστε ἕπεσθαί τι τῷ αὐτῷ ἀγαθὸν καὶ κακόν, ἐκ τοῦ ἀκολουθοῦντος προτρέπειν ἢ ἀποτρέπειν, καὶ κατηγορεῖν ἢ ἀπολογεῖσθαι, καὶ ἐπαινεῖν ἢ ψέγειν, οἷον «τῇ παιδεύσει τὸ φθονεῖσθαι ἀκολουθεῖ κακόν, τὸ δὲ σοφὸν εἶναι ἀγαθόν· οὐ τοίνυν δεῖ παιδεύεσθαι, φθονεῖσθαι γὰρ οὐ δεῖ· δεῖ μὲν οὖν παιδεύεσθαι, σοφὸν γὰρ εἶναι δεῖ». ὁ τόπος οὗτός ἐστιν ἡ Καλλίππου τέχνη, προσλαβοῦσα τὸ δυνατὸν καὶ τἆλλα ὡς εἴρηται.

Ἄλλος, ὅταν περὶ δυοῖν καὶ ἀντικειμένοιν ἢ προτρέπειν ἢ ἀποτρέπειν δέῃ, [καὶ] τῷ πρότερον εἰρημένῳ τρόπῳ ἐπ᾽ ἀμφοῖν χρῆσθαι. διαφέρει δέ, ὅτι ἐκεῖ μὲν τὰ τυχόντα ἀντιτίθεται, ἐνταῦθα δὲ τἀναντία· οἷον ἱέρεια οὐκ εἴα τὸν υἱὸν δημηγορεῖν· «ἐὰν μὲν γάρ», ἔφη, «τὰ δίκαια λέγῃς, οἱ ἄνθρωποί σε μισήσουσιν, ἐὰν δὲ τὰ ἄδικα, οἱ θεοί· δεῖ μὲν οὖν δημηγορεῖν· ἐὰν μὲν γὰρ τὰ δίκαια λέγῃς, οἱ θεοί σε φιλήσουσιν, ἐὰν δὲ τὰ ἄδικα, οἱ ἄνθρωποι». τοῦτο δ᾽ ἐστὶ ταὐτὸ τῷ λεγομένῳ, τὸ ἕλος πρίασθαι καὶ τοὺς ἅλας· καὶ ἡ βλαίσωσις τοῦτο ἐστίν, ὅταν δυοῖν ἐναντίοιν ἑκατέρῳ ἀγαθὸν καὶ κακὸν ἕπηται, ἐναντία ἑκάτερα ἑκατέροις.

Ἄλλος, ἐπειδὴ οὐ ταὐτὰ φανερῶς ἐπαινοῦσι καὶ ἀφανῶς, ἀλλὰ φανερῶς μὲν τὰ δίκαια καὶ τὰ καλὰ ἐπαινοῦσι μάλιστα, ἰδίᾳ δὲ τὰ συμφέροντα μᾶλλον βούλονται, ἐκ τούτων πειρᾶσθαι συνάγειν θάτερον· τῶν γὰρ παραδόξων οὗτος ὁ τόπος κυριώτατός ἐστιν.

Ἄλλος ἐκ τοῦ ἀνάλογον ταῦτα συμβαίνειν, οἷον ὁ Ἰφικράτης, τὸν υἱὸν αὐτοῦ, νεώτερον ὄντα τῆς ἡλικίας, ὅτι μέγας ἦν λειτουργεῖν ἀναγκαζόντων, εἶπεν ὅτι εἰ τοὺς μεγάλους τῶν παίδων ἄνδρας νομίζουσι, τοὺς μικροὺς τῶν ἀνδρῶν

[1399b] παῖδας εἶναι ψηφιοῦνται, καὶ Θεοδέκτης ἐν τῷ Νόμῳ, ὅτι «πολίτας μὲν ποιεῖσθε τοὺς μισθοφόρους, οἷον Στράβακα καὶ Χαρίδημον, διὰ τὴν ἐπιείκειαν· φυγάδας δ᾽ οὐ ποιήσεσθε τοὺς ἐν τοῖς μισθοφόροις ἀνήκεστα διαπεπραγμένους;»

***
Ένας άλλος τόπος είναι το να ξεκινάει κανείς από μιαν άλλη (παλαιότερη) κρίση για μια ίδια, παρόμοια ή αντίθετη περίπτωση: κατά κύριο βέβαια λόγο αν αυτή είναι η κρίση όλων των ανθρώπων και σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή· αλλιώς, τουλάχιστο των περισσότερων· ή των σοφών (όλων ή των περισσότερων) · ή των ενάρετων ανθρώπων· ή των ίδιων των κριτών ή αυτών που τη γνώμη τους τη σέβονται οι κριτές· ή αυτών που στην κρίση τους δεν είναι δυνατό να αντιτάξει κανείς αντίθετη γνώμη (π.χ. στα αφεντικά του)· ή αυτών στη γνώμη των οποίων δεν είναι όμορφο να αντιταχθεί κανείς (π.χ. στους θεούς, στον πατέρα ή στους δασκάλους του), όπως αυτό που είπε ο Αυτοκλής για τον Μιξιδημίδη: «Για τις Σεμνές θεές δεν ήταν άπρεπο να δικαστούν στον Άρειο Πάγο και θα ᾽ναι για τον Μιξιδημίδη;» Ή όπως το είπε η Σαπφώ, ότι ο θάνατος είναι κακό πράγμα· αυτή ήταν και των θεών η κρίση· αλλιώς θα πέθαιναν. Ή όπως ο Αρίστιππος απάντησε στον Πλάτωνα, όταν εκείνος του είπε κάτι, κατά τη γνώμη του πολύ τολμηρό και προκλητικό: «Εκείνο που ξέρω εγώ είναι ότι ο σύντροφός μας δεν θα έλεγε ποτέ κάτι τέτοιο» — εννοούσε, φυσικά, τον Σωκράτη. Και ο Ηγησίπολις, έχοντας πιο πριν πάρει χρησμό στην Ολυμπία, ρωτούσε τον θεό στους Δελφούς αν είχε την ίδια γνώμη

[1399a] με τον πατέρα του, θέλοντας να πει ότι θα ήταν ντροπή να έλεγε αυτός τα αντίθετα. Και όπως έγραψε ο Ισοκράτης για την Ελένη: ότι ήταν μια ενάρετη γυναίκα, αφού αυτή ήταν η κρίση του Θησέα· και για τον Αλέξανδρο, που τον είχαν προτιμήσει από άλλους για κριτή τους οι θεές· και για τον Ευαγόρα: ότι ήταν ένας ενάρετος άνθρωπος — όπως το λέει ο Ισοκράτης: «Ο Κόνων π.χ., όταν νικήθηκε, παρέλειψε όλους τους άλλους και κατέφυγε σ᾽ αυτόν».

Ένας άλλος είναι ο τόπος από τα μέρη, όπως στα Τοπικά: τί είδους κίνηση είναι η ψυχή; Γιατί πρέπει, βέβαια, να είναι ή αυτό ή εκείνο το είδος. Παράδειγμα από τον Σωκράτη του Θεοδέκτη: «Σε ποιόν ιερό τόπο έδειξε ασέβεια; Ποιόν θεό δεν τίμησε από τους θεούς στους οποίους πιστεύει η πόλη;»

Επίσης: Επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνει ώστε μία και η αυτή αιτία να έχει ένα καλό και ένα κακό επακόλουθο, ένας άλλος τόπος είναι να χρησιμοποιούμε το επακόλουθο προκειμένου να προτρέψουμε ή να αποτρέψουμε, να κατηγορήσουμε ή να υπερασπιστούμε, να επαινέσουμε ή να ψέξουμε. Παράδειγμα: Επακόλουθο της μόρφωσης είναι το να γίνεται κανείς αντικείμενο φθόνου, πράγμα που είναι κακό· είναι όμως καλό το να είναι κανείς σοφός· δεν πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να μορφώνεται, γιατί δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο φθόνου· και πάλι: ο άνθρωπος πρέπει να μορφώνεται, γιατί πρέπει να είναι σοφός. Αυτός ο τόπος είναι όλη κι όλη η Τέχνη του Κάλλιππου — με την προσθήκη, βέβαια, του δυνατού και των άλλων για τα οποία μιλήσαμε.

Ένας άλλος τόπος: όταν πρέπει κανείς να προτρέψει ή να αποτρέψει ενσχέσει με δύο αντίθετα μεταξύ τους πράγματα, [και] πρέπει να χρησιμοποιηθεί και στις δυο περιπτώσεις η μέθοδος που μόλις τώρα περιγράψαμε. Η διαφορά είναι ότι εκεί η αντίθεση ήταν μεταξύ δύο τυχαίων πραγμάτων, ενώ εδώ μεταξύ δύο αντίθετων πραγμάτων. Π.χ. μια ιέρεια δεν επέτρεπε στον γιο της να μιλάει στον λαό: «Γιατί», του είπε, «αν υποστηρίζεις το δίκαιο, θα σε μισήσουν οι άνθρωποι· πάλι, αν υποστηρίζεις το άδικο, θα σε μισήσουν οι θεοί. Από την άλλη όμως πρέπει να μιλάς στον λαό· γιατί αν υποστηρίζεις το δίκαιο, θα σε αγαπήσουν οι θεοί· αν, πάλι, υποστηρίζεις τα άδικα, θα σε αγαπήσουν οι άνθρωποι». Είναι το ίδιο με αυτό που λένε: «Αγοράζω μαζί το έλος και το αλάτι». Αντιστροφή ενός διλήμματος έχουμε όταν δύο πράγματα είναι αντίθετα και το καθένα τους έχει ένα καλό και ένα κακό επακόλουθο, με τα δύο επακόλουθα να αντιτίθενται αμοιβαία το ένα στο άλλο.

Δεδομένου ότι οι άνθρωποι δεν επαινούν φανερά και κρυφά το ίδιο πράγμα, αλλά δημόσια επαινούν πάρα πολύ το δίκαιο και το ωραίο, κατ᾽ ιδίαν όμως θέλουν για τον εαυτό τους μάλλον αυτό που τους συμφέρει, ένας άλλος τόπος είναι να προσπαθεί κανείς, από τις δύο αυτές διαφορετικές μεταξύ τους θέσεις, να συναγάγει το ένα ή το άλλο συμπέρασμα: από τους τόπους τους σχετικούς με τα «παράδοξα» αυτός είναι ο πιο αποτελεσματικός.

Ένας άλλος είναι ο τόπος από την αναλογική σχέση των πραγμάτων. Ο Ιφικράτης, π.χ., όταν υποχρέωναν τον, ανήλικο ακόμη γιο του, μόνο και μόνο γιατί ήταν ψηλός, να αναλάβει το βάρος μιας λειτουργίας, είπε ότι, αν λογαριάζουν άντρες τα ψηλά αγόρια, θα πρέπει να αποφασίσουν ότι οι κοντοί άντρες

[1399b] είναι παιδιά. Και ο Θεοδέκτης στον Νόμο του είπε: «Από τη στιγμή που δίνετε πολιτικά δικαιώματα σε μισθοφόρους σαν τον Στράβακα και τον Χαρίδημο εξαιτίας του έντιμου χαρακτήρα τους, δεν θα πρέπει να εξορίσετε από την πόλη εκείνους τους μισθοφόρους σας που σας προκάλεσαν αγιάτρευτα κακά;»