ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἱππῆς (461-497)

ΠΑ. ταυτὶ μὰ τὴν Δήμητρά μ᾽ οὐκ ἐλάνθανεν
τεκταινόμενα τὰ πράγματ᾽, ἀλλ᾽ ἠπιστάμην
463 γομφούμεν᾽ αὐτὰ πάντα καὶ κολλώμενα.
465 ΑΛ. οὔκουν μ᾽ ἐν Ἄργει γ᾽ οἷα πράττεις λανθάνει.
πρόφασιν μὲν Ἀργείους φίλους ἡμῖν ποεῖ,
467 ἰδίᾳ δ᾽ ἐκεῖ Λακεδαιμονίοις ξυγγίγνεται.
464 ΟΙ. Α’ οἴμοι, σὺ δ᾽ οὐδὲν ἐξ ἁμαξουργοῦ λέγεις;
468 ΑΛ. καὶ ταῦτ᾽ ἐφ᾽ οἷσίν ἐστι συμφυσώμενα
ἐγᾦδ᾽· ἐπὶ γὰρ τοῖς δεδεμένοις χαλκεύεται.
470 ΟΙ. Α’ εὖ γ᾽, εὖ γε· χάλκευ᾽ ἀντὶ τῶν κολλωμένων.
ΑΛ. καὶ ξυγκροτοῦσιν ἄνδρες αὔτ᾽ ἐκεῖθεν αὖ.
καὶ ταῦτά μ᾽ οὔτ᾽ ἀργύριον οὔτε χρυσίον
διδοὺς ἀναπείσεις οὔτε προσπέμπων φίλους,
ὅπως ἐγὼ ταῦτ᾽ οὐκ Ἀθηναίοις φράσω.
475 ΠΑ. ἐγὼ μὲν οὖν αὐτίκα μάλ᾽ εἰς βουλὴν ἰὼν
ὑμῶν ἁπάντων τὰς ξυνωμοσίας ἐρῶ,
καὶ τὰς ξυνόδους τὰς νυκτερινὰς ἐν τῇ πόλει,
καὶ πάνθ᾽ ἃ Μήδοις καὶ βασιλεῖ ξυνόμνυτε,
καὶ τἀκ Βοιωτῶν ταῦτα συντυρούμενα.
480 ΑΛ. πῶς οὖν ὁ τυρὸς ἐν Βοιωτοῖς ὤνιος;
ΠΑ. ἐγώ σε νὴ τὸν Ἡρακλέα παραστορῶ.
ΟΙ. Α’ ἄγε δὴ σὺ τίνα νοῦν ἢ τίνα γνώμην ἔχεις,
νυνὶ διδάξεις, εἴπερ ἀπεκρύψω τότε
εἰς τὼ κοχώνα τὸ κρέας, ὡς αὐτὸς λέγεις.
485 θεύσει γὰρ ᾄξας εἰς τὸ βουλευτήριον,
ὡς οὗτος εἰσπεσὼν ἐκεῖσε διαβαλεῖ
ἡμᾶς ἅπαντας καὶ κράγον κεκράξεται.
ΑΛ. ἀλλ᾽ εἶμι· πρῶτον δ᾽, ὡς ἔχω, τὰς κοιλίας
καὶ τὰς μαχαίρας ἐνθαδὶ καταθήσομαι.
490 ΟΙ. Α’ ἔχε νυν, ἄλειψον τὸν τράχηλον τουτῳί,
ἵν᾽ ἐξολισθάνειν δύνῃ τὰς διαβολάς.
ΑΛ. ἀλλ᾽ εὖ λέγεις καὶ παιδοτριβικῶς ταυταγί.
ΟΙ. Α’ ἔχε νυν, ἐπέγκαψον λαβὼν ταδί. ΑΛ. τί δαί;
ΟΙ. Α’ ἵν᾽ ἄμεινον, ὦ τᾶν, ἐσκοροδισμένος μάχῃ.
495 καὶ σπεῦδε ταχέως. ΑΛ. ταῦτα δρῶ. ΟΙ. Α’ μέμνησό νυν
δάκνειν, διαβάλλειν, τοὺς λόφους κατεσθίειν,
χὤπως τὰ κάλλαι᾽ ἀποφαγὼν ἥξεις πάλιν.

***
ΠΑΦ. (Συνέρχεται). Μά τη Δήμητρα, δεν μου ᾽τανε κρυφό ότι τούτη η συνωμοσία ήταν στα σκαριά, ίσα-ίσα ήξερα καλά ότι όλα τούτα τα κάρφωναν και τα συγκολλούσαν.
ΑΛΛ. Και μένα δεν μου ᾽ναι κρυφά τα πάρε-δώσε σου με το Άργος. (Στους θεατές:) Προφασίζεται πως φέρνει τους Αργείους στη συμμαχία μας, κι έχει εκεί ιδιαίτερες επαφές με τους Λακεδαιμόνιους.
ΠΡ. Δ. (Στον Αλλαντοπώλη:) Χαθήκαμε! Δεν βρίσκεις και συ καμιά λέξη του σιναφιού των σιδεράδων;
ΑΛΛ. Κι ακόμα ξέρω καλά γιατί τα φυσερά τους μπήκαν σ᾽ ενέργεια όλα μαζί: δουλεύει τ᾽ αμόνι για τους αιχμάλωτους της Πύλου.
ΠΡ. Δ. [470] Έτσι μπράβο, έτσι μπράβο! Αφού αυτός κάνει συγκολλήσεις, εσύ σφυροκόπα τον!
ΑΛΛ. Και δουλεύουν στ᾽ αμόνι μαζί του αυτή την υπόθεση κάτι ντόπιοι απ᾽ εκεί. Άκου λοιπόν: όσο ασήμι και χρυσάφι κι αν μου δώσεις, όσους φίλους κι αν στείλεις να μεσολαβήσουν, δεν θα καταφέρεις να μη τα προφτάσω αυτά στους Αθηναίους.
ΠΑΦ. Τότε κι εγώ σ᾽ ένα λεπτό θα ᾽μαι στη βουλή, για να βγάλω στη φόρα τα νυχτερινά διαβούλια όλων σας στην Ακρόπολη κι όλα όσα συνωμοτείτε με τους Πέρσες και τον βασιλιά τους και τα τυροκομικά σας παζάρια με τους Βοιωτούς.
ΑΛΛ. [480] Αλήθεια, πόσο πάει το τυρί στη Βοιωτία;
ΠΑΦ. (Καθώς φεύγει, με μανία) Μά τον Ηρακλή, θα σε παλουκώσω χάμω σαν τομάρι!
ΠΡ. Δ. (Στον Αλλαντοπώλη:) Εμπρός λοιπόν, ήρθε η ώρα να μας δείξεις αν ξέρεις τα πολλά κι ο νους σου κατεβάζει κι αν είναι αλήθεια ότι τότε, καταπώς τα λες, έκρυψες στα κωλομέρια σου το κρέας. Λοιπόν, δώσε ένα σάλτο και μπούκαρε στη βουλή· γιατί ετούτος θα πέσει φουριόζος εκεί και θα βάλει λόγια για όλους μας και ουρλιαχτό θα ουρλιάξει.
ΑΛΛ. Εντάξει, έφυγα· μια στιγμή όμως, ν᾽ αφήσω χάμω εδωδά τα κοιλάντερα και τα μαχαίρια που κρατώ.
ΠΡ. Δ. [490] Γιά λίγο, άλειψε τον σβέρκο σου με τούτο δω (του δίνει ένα δοχειάκι με λάδι), για να μπορείς να ξεγλιστράς απ᾽ τις συκοφαντίες του.
ΑΛΛ. Καλά λες — ούτε προπονητής να ᾽σουνα!
ΠΡ. Δ. Γιά λίγο, πάρε τούτο και χάψ᾽ το (του προσφέρει μια σκελίδα σκόρδο).
ΑΛΛ. Τί το θέλω;
ΠΡ. Δ. Γιατί έτσι, παλιόφιλε, σκορδοντοπαρισμένος θ᾽ αγωνιστείς πιο ψυχωμένα. Και σπεύδε ταχέως.
ΑΛΛ. Έγινε. (Φεύγει).
ΠΡ. Δ. Και μη ξεχάσεις: δάγκανε, ρίχ᾽ του ρετσινιές, μάδησε την κορφή του, σκίσ᾽ του απ᾽ τη ρίζα το λειρί — κι ύστερα ξαναγύρνα. (Φεύγει κι αυτός).

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Σαγγάριος, Σκάμανδρος

Σαγγάριος

Θεός-ποταμός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος. Θεωρείται πατέρας:

 

α) της Εκάβης από τη Μετώπη ή από τη Νύμφη Ευνόη ή από τη Ναϊάδα Ευαγόρα·

 

β) κάποιου Αλφαιού από τη Φρυγία που είχε μάθει στην Αθηνά την τέχνη του αυλού. Προσπάθησε όμως να τη βιάσει και ο Δίας τον κατακεραύνωσε·

 

γ) της Νάνας, μητέρας του Άττη. Αυτό το εγγόνι, σύμφωνα με μια εκδοχή, διέταξε ο Σαγγάριος να το αφήσουν έκθετο.

 

Άλλες παραδόσεις θέλουν τον ποταμό να παίρνει το όνομά του από τον Σάγαρη ή Σάγγαρη, γιο του Μίδα ή του Μύγδονα και της Αλεξιρρόης. Η Κυβέλη τον τρέλανε, γιατί δεν τη σεβόταν, έπεσε στα νερά του ποταμού, που μέχρι τότε ονομαζόταν Ξηροβάτης, και πνίγηκε.

 

Σκάμανδρος ή Ξάνθος

 

Θεός ποταμός της πεδιάδας της Τροίας, γιος του Δία. Τα ονόματά του αιτιολογούνται ως εξής:

 

α) Όταν ο Ηρακλής βρέθηκε κάποτε στην Τρωάδα, ζήτησε από τον πατέρα το Δία να του δείξει μια πηγή για να ξεδιψάσει. Πράγματι, ο Δίας έκαμε τη γη να αναβλύσει νερό, όχι όμως αρκετό ώστε να αρκέσει στον ήρωα. Γι' αυτό έκαψε βαθιά τη γη και βρήκε πλούσια φλέβα νερού. Αυτή η φλέβα υπήρξε η πηγή του Σκάμανδρου.

 

β) Ξάνθος, δηλαδή Κόκκινος ονομάστηκε ή από το χρώμα των νερών που κυλούσαν σε αυτόν ή γιατί τα δέρματα των προβάτων βάφονταν κόκκινα, όταν τα έρριχναν μέσα στο ποτάμι για να πλυθούν. Λέγεται, μάλιστα, ότι η Αφροδίτη, πριν την κρίση του Πάρη, λούστηκε στον ποταμό, για να δώσει χρυσαφιές ανταύγειες στα μαλλιά της.

 

Παιδιά του ήταν ο Τεύκρος από τη νύμφη Ιδαία, που υπήρξε ο πρώτος βασιλιάς της Τρωάδας· η Καλλιρόη, που παντρεύτηκε τον Τρώα, γιο του θεού ποταμού Σιμόεντα, αδελφού του Σκάμανδρου, η Στρυμώ, σύζυγος του Λαομέδοντα, γιου του Ίλου. Έτσι ο Σκάμανδρος βρίσκεται στην κορυφή του γενεαλογικού δέντρου της βασιλικής οικογένειας.

 

Τα νερά αυτού του ποταμού, όπως και άλλων, θεωρούνταν ότι συνέτειναν στη γονιμοποίηση, γι' αυτό και, σύμφωνα με νόμο, οι μελλόνυμφες της Τροίας έπρεπε να λουστούν στα νερά του. Επρόκειτο για τελετή δημόσιου χαρακτήρα, αφού συγγενείς και ο υπόλοιπος κόσμος παρακολουθούσαν από μακριά «όπως επιτρέπει ο νόμος». Στη διάρκεια του λουτρού οι κοπέλες πρόφεραν ιερά λόγια: «Πάρε, Σκάμανδρε, την παρθενιά μου» (Αισχίνης., Επιστολαί 10, 3).

 

Ο Σκάμανδρος έχει ρόλο και στην Ιλιάδα, κυρίως στη ραψωδία Φ. Στα νερά του προστάζει ο Δίας να πλύνουν τον νεκρό Σαρπηδόνα, στα νερά και στις όχθες του πολεμά ο Αχιλλέας μετά τον θάνατο του Πάτροκλου. Και αντί να αιχμαλωτίζει τους αντιπάλους του Τρώες και τους συμμάχους τους και να τους πουλά, σκότωνε αναρίθμητους, ανάμεσά τους και τους Πριαμίδες Λυκάονα, Έκτορα και Πολύδωρο, τον πιο μικρό γιο του Πρίαμου (ραψωδίες Υ-Χ). Η μανία του Αχιλλέα εκδηλώθηκε όχι μόνο με τον αριθμό των θυμάτων του αλλά και στη μεταχείριση που επιφύλασσε στα νεκρά σώματα. Στη μάχη που έδωσε στις όχθες του θεού-ποταμού Σκάμανδρου και μέσα στον ίδιο τον Σκάμανδρο, οι Τρώες υποχώρησαν μπροστά στον μανιασμένο Αχιλλέα, ρίχτηκαν στα νερά του ποταμού για να γλιτώσουν αλλά τελικά παγιδεύτηκαν, και όχι μόνο τους σφαγίασε ο Αχιλλέας μέσα στο ποτάμι, εβάφουνταν στο γαίμα το ποτάμι (Φ 21) αλλά άφηνε και τα πτώματα μέσα στο ποτάμι σε μια παρωδία ταφικής τελετουργίας (Φ 1-33): το πλύσιμο και το καθάρισμα του νεκρού το αναλάμβαναν ψάρια, υποκαθιστώντας τις γυναίκες που ήταν ήταν επιφορτισμένες με το έργο της φροντίδας του νεκρού, γλείφοντας και τελικά τρώγοντας το σώμα· όσο για τη νεκρική πομπή και την ταφή, αυτά θα τα αντικαταθιστούσε το ταξίδι, το κατρακύλισμα του νεκρού μέσω του ποταμού προς τη θάλασσα· και όπως η μητρική γη δέχεται τον νεκρό, το ίδιο θα έκαμνε και η θάλασσα στον απέραντο κόρφο της.

 

Ο ποταμός Σκάμανδρος θύμωσε, παραπονέθηκε ότι με τόσους νεκρούς δεν μπορούν τα νερά του να χυθούν στη θάλασσα και ζήτησε από τον Αχιλλέα να στραφεί κατά τον κάμπο. Στη συνέχεια του επιτέθηκε προστατεύοντας τους Τρώες και ζήτησε τη βοήθεια του αδελφού του ποταμού Σιμόεντα. Όμως ο Αχιλλέας έπεσε ξανά στο ποτάμι και συνέχισε το ανελέητο έργο του, ο θεός θύμωσε, ξεχείλισε και ρίχτηκε επάνω του. Τα νερά του έφτασαν μέχρι τον λαιμό του ήρωα, οπότε έτρεξαν να παρασταθούν στον Αχιλλέα η Αθηνά και ο Ποσειδώνας. Ακολούθησε η πρώτη σημαντική σκηνή της Θεομαχίας, η σύγκρουση του Σκάμανδρου με τον Ήφαιστο, τον οποίο έστειλε η Ήρα. Με τη φωτιά που ανάβει ο Ήφαιστος στεγνώνει τα νερά και καίει τα δέντρα στις όχθες. Ο ποταμός ηττήθηκε και τελικά, ο Αχιλλέας συμφώνησε να οδηγήσει τους Τρώες έξω από το ποτάμι, όχι όμως και να σταματήσει τη σφαγή. Το μόνο που απέμενε στον Σκάμανδρο ήταν να εκφράσει την προσδοκία το νεκρό σώμα του αρχηγού των Μυρμιδόνων να κακοποιηθεί μένοντας άταφο -αυτό λέει στον αδελφό του ποταμό Σιμόεντα:

 

«μηδέ και τα πανώρια

θαρρώ θα τον γλιτώσουν άρματα, που κάτω απ' τα νερά μου

λέω θα βρεθούν βαθιά να κοίτουνται, χωμένα μες στη λάσπη

Και θα τυλίξω μες στον άμμο μου τον ίδιο αυτόν, χαλίκια

πάνω του αρίφνητα στοιβάζοντας, κι ουδέ τα κόκαλά του

θα βρουν οι Αργίτες να μαζέψουνε· τόση από πάνω λάσπη

θα ρίξω. Αυτού και το μνημούρι του θα γένει· απ' άλλο χώμα

δε θα 'χει ανάγκη πια, τον τάφο του σα θα γνοιαστούν οι Αργίτες».

(Φ 316-23)

 

Το στοίβαγμα των χαλικιών που αναφέρει ο Σκάμανδρος είναι ένα υποκατάστατο και μια παρωδία του ταφικού τύμβου.

Η Αρκαδία, ο Θεόκριτος και η Ελληνιστική εποχή

Υπάρχουν δύο Πύλες που οδηγούν στο δρόμο για την εσωτερική Αρκαδία. Η μία είναι ο: «Καθαρισμός του Νου». Η δεύτερη είναι το: «Άνοιγμα της Καρδιάς». Αρκαδικός κύκλος

Ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της Ελληνιστικής εποχής, ήταν ο Θεόκριτος. Αν και δεν γνωρίζουμε πολλές πληροφορίες για τη ζωή του, θεωρείται ότι γεννήθηκε στις Συρακούσες γύρω στο 304 π.χ. και εν συνεχεία έζησε στην Κω και την Αλεξάνδρεια, κατά την περίοδο του Πτολεμαίου Β΄. - Ο Θεόκριτος λογιάζεται ιδρυτής της Βουκολικής ποίησης, ο πρώτος κρίκος μιας αλυσίδας ποιητών και λογίων που έθρεψαν, μέχρι τα νεότερα χρόνια, την Αρκαδική λογοτεχνική Παράδοση. Από το σύνολο του έργου του διασώζονται τριάντα ποιήματα, με θεματολογία που βασίζεται στον ποιμενικό βίο αλλά και σε θέματα μυθικού ή ερωτικού περιεχομένου. Τα ποιήματα αυτά, που αργότερα συγκεντρώθηκαν κάτω από το γενικό τίτλο «Ειδύλλια», χαρακτηρίζονται από ευθυμία και φυσικότητα και είναι γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο.

Θεματολογικά, τα ποιήματα του Θεόκριτου διαδραματίζονται στην ύπαιθρο, σε ένα επίγειο Παράδεισο, που ταυτίζεται με την Αρκαδία. - Έχουν ως ήρωες ποιμένες ή γεωργούς που συμμετέχουν σε μουσικούς και ποιητικούς αγώνες τραγουδώντας τον έρωτα ή τα πάθη, τα δικά τους ή των άλλων.

Στο πρώτο ειδύλλιο (Θύρσις ἢ Ὠιδή), για παράδειγμα, οι ήρωες είναι δυο βοσκοί, ο ποιμένας Θύρσης κι ένας ανώνυμος αιγοβοσκός, που συναντιούνται σ᾽ ένα τοπίο επίγειου παράδεισου την ώρα της μεσημεριανής ανάπαυσης. - Ο Θύρσης επαινεί τον αιγοβοσκό για το παίξιμο της σύριγγας, και εκείνος με τη σειρά του εγκωμιάζει τον Θύρση για τις επιδόσεις του στο τραγούδι και τον πείθει να τραγουδήσει "τα πάθη του Δάφνη", υποσχόμενος να του δώσει ως έπαθλο ένα ξυλόγλυπτο ποτήρι (κισσύβιον) που το κοσμούν θαυμάσιες παραστάσεις. Ο αιγοβοσκός περιγράφει λεπτομερώς το κισσύβιον (στ. 27-61), το ταπεινό αντικείμενο με την περίτεχνη διακόσμηση, και ο Θύρσης τραγουδάει την τραγική μοίρα του ερωτευμένου βουκόλου Δάφνη. Το ποίημα κλείνει με την παράδοση του επάθλου.

Ήδη, βλέπουμε από την αρχή ότι το κεντρικό θέμα της Βουκολικής ποίησης και γενικότερα του Αρκαδισμού, είναι ο Έρωτας. Όμως, όταν μιλάμε για Έρωτα δεν αναφερόμαστε απλά σε ένα προσωπικό εφήμερο συναίσθημα αλλά στην κοσμογονική δύναμη που βρίσκεται στο κέντρο της Ύπαρξης, καλλιεργεί την ηθική και πνευματική ανάταση της ψυχής και ενώνει τον άνθρωπο με το Σύμπαν. - Είναι αυτού του είδους ο Έρωτας, που ανέπτυξε η Διοτίμα, στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, και πάνω στον οποίο θεμελιώνεται η επιστήμη της συνείδησης. - Είναι ο Έρωτας που όταν κάποιος τον βιώσει, εμβαθύνει στη Γνώση της αρμονίας ανάμεσα στα στοιχεία του Κόσμου, αλλά και στην κατανόηση της ομορφιάς όλων των μορφών ζωής.

Ο Έρωτας που υπάρχει στη Βουκολική Ποίηση, και που ουσιαστικά συνθέτει και τη βάση της Αρκαδικής Φιλοσοφίας, ξεκινά από τον Έρωτα του ανθρώπινου σώματος, περνάει κατόπιν στο δεύτερο ανάβαθμο, που περιλαμβάνει τον Έρωτα για το κάλλος της ψυχής και καταλήγει στην αισθητική ενατένιση και την κατανόηση της ομορφιάς στο κάθε τι που υπάρχει. - Στόχος του, ο μετασχηματισμός του ανθρώπινου πνεύματος, το άνοιγμα της καρδιάς και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων του Νου, στον τομέα της προσοχής, της μνήμης, της άμεσης γνώσης και της σύνθεσης.

Θεματολογικά, η ποίηση του Θεόκριτου και γενικότερα η σύνδεση του Έρωτα με τη Φύση δεν ξεκινά από την Αλεξάνδρια. Αντίθετα, θεμελιώνεται πάνω στα λυρικά επιτεύγματα των Στησίχορου, Σαπφώς, Αλκαίου, Αλκμάνα και άλλων λυρικών ποιητών της Αρχαϊκής Εποχής. – Ας δούμε περιληπτικά το ποιοι ήταν αυτοί και τι είδους ποιήματα έγραψαν.

Ο Στησίχορος (632-556 π.χ.) κατάγονταν από την πόλη Ιμέρα της Σικελίας, άλλοι όμως πιστεύουν ότι αρχικά ζούσε στο Παλάντιο της Αρκαδίας και όταν εξορίστηκε από εκεί, έφτασε στην Κατάνη όπου και πέθανε. - Τα ποιήματα του ήταν γραμμένα σε δωρική διάλεκτο και σε 26 βιβλία. – Λένε ότι όταν έγραψε ένα προσβλητικό έργο για την Ελένη τυφλώθηκε και μετά, αφού έγραψε ένα εγκώμιο για την Ελένη, την «Παλινωδία», ανέκτησε και πάλι την όραση του. – Ονομάστηκε Στησίχορος επειδή ήταν ο πρώτος που οργάνωσε χορωδία για να συνοδέψει τον ήχο της λύρας. Πριν από αυτό ονομάζονταν Τισίας.

Ο Αιλιανός (Ποικ. Ιστ. Ι 18) αναφέρει ότι ήταν πρώτος ο Στησίχορος που συνέθεσε τραγούδια για τον Δάφνη, τρεις αιώνες πριν από το Θεόκριτο και την Αλεξανδρινή σχολή. Ο ποιητής έγραψε ότι ο Δάφνης έβοσκε τα βόδια του στη Σικελία, όταν τον ερωτεύθηκε μια νύμφη και πλάγιασε μαζί του. - Η νύμφη τον έβαλε να της υποσχεθεί ότι δεν θα πλησιάσει καμία άλλη και τον απείλησε ότι αν παραβεί το λόγο του θα χάσει την όραση του. Και έδωσαν όρκο γι' αυτό. - Μετά από πολύ καιρό η κόρη ενός βασιλιά ερωτεύθηκε τον Δάφνη και αυτός, μεθυσμένος, παρέβη το λόγο του και πλάγιασε με την κοπέλα. Έτσι, τυφλώθηκε και τα βουκολικά τραγούδια που πρωτογράφτηκαν από το Στησίχορο είχαν σαν θέμα το πάθημα και την τύφλωση του.

Η Σαπφώ (630-570 π.χ) ήταν σύγχρονη του Αλκαίου και του Στησίχορου. Για τη ζωή της ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Πιθανόν είχε γεννηθεί στην Ερεσό της Λέσβου, Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα, παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που ονομάστηκε Κλεΐδα. - Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία η Σαπφώ κατέφυγε στη Σικελία. - Αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας, γύρισε στη Μυτιλήνη και συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης. - Η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως» - Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα.

Ένας μεταγενέστερος θρύλος λέει ότι η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο Φάωνα, που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα. Δεν είναι όμως γνωστό, αν υπήρξε πρόσωπο με αυτό το όνομα ή αν πρόκειται για παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνα, ακόλουθου της Αφροδίτης.

Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. - Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και τα δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια.

Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. - Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφροδίτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού.

Ο Αλκαίος ήταν και αυτός από τη Μυτιλήνη. Γεννήθηκε περίπου το 620 π.χ. την ίδια δηλαδή εποχή με τη Σαπφώ. Όταν ήταν νέος, οι αδελφοί του, μαζί με τον Πιττακό, ανέτρεψαν τον τύραννο Μέλαγχρο κι αργότερα συνωμότησαν, με τη συμμετοχή του, ενάντια και στον νέο τύραννο Μύρσιλο. Ο Πιττακός όμως πρόδωσε τους συντρόφους του κι όλη η οικογένεια του ποιητή εξορίστηκε στη μικρή πόλη Πύρρα, κοντά στη Μυτιλήνη.

Μετά το θάνατο του Μύρσιλου ο Αλκαίος επέστρεψε για λίγο στην Μυτιλήνη, καθώς την εξουσία πήρε ο Πιττακός, κι έπειτα έφυγε ξανά. Αρχικά πήγε πρώτα στην πόλη Αίνο της Θράκης (παλιά αποικία της Μυτιλήνης), ύστερα στην Κύζικο κι αργότερα στην Αίγυπτο.

Τα ποιήματα του Αλκαίου, Ύμνοι, Ερωτικά και Συμποσιακά, συγκεντρώθηκαν σε δέκα βιβλία και σχολιάστηκαν εκτενέστατα από τους εκπροσώπους της Αλεξανδρινής Σχολής, ιδιαίτερα τον Αριστοφάνη από το Βυζάντιο (257-180/85 π.χ.) και τον Αρίσταρχο από τη Σαμοθράκη (220-143 π.χ.). - Ο Αλκαίος επηρέασε και τους μεταγενέστερους ποιητές. Ο Θεόκριτος τον μιμείται στα «Ειδύλλιά» του, το ίδιο κι ο Λατίνος ποιητής Οράτιος, ενώ στην Αθήνα, στην ακμή του 5ου αιώνα π.Χ., τραγουδούσαν στα συμπόσια τραγούδια του.

Ο Αλκμάν, που έζησε κατά τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., ήταν σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, Έλληνας ιωνικής καταγωγής που είχε γεννηθεί στις Σάρδεις της Λυδίας. Από εκεί πήγε στη Σπάρτη όπου και έμεινε μέχρι τα βαθιά γεράματά του. - Υπήρχαν δύο εκδοχές για την έλευσή του εκεί. Κατά την πρώτη διατάχτηκε με κάποιο χρησμό, κατά τη δεύτερη πουλήθηκε δούλος από τις Σάρδεις. – Ο Αριστοτέλης αναφέρει μάλιστα ότι αρχικά ήταν οικιακός δούλος του Αγησίδου και έπειτα κέρδισε την ελευθερία του και έγινε ποιητής. - Σύμφωνα με το λεξικό της Σούδας ο Αλκμάν ήταν Λακεδαιμόνιος, γεννήθηκε στη Μεσσόα και άκμασε κατά την 27η Ολυμπιάδα (672- 668 π.Χ.). Ο Ευσέβιος στο σωζόμενο στα Λατινικά «Χρονικό» του τοποθετεί την ακμή του το 658 π.χ. και ο Παυσανίας ( Λακωνικά 15, 2-3) αναφέρει ότι στην τοποθεσία Σέβρικον, ανατολικά της Σπάρτης υπήρχε στη Ρωμαϊκή Εποχή, μνημείο του Αλκμάνος.

Οι αλεξανδρινοί γραμματικοί χώρισαν τα έργα του σε έξι βιβλία, τα οποία περιείχαν ύμνους, παιάνες, υπορχήματα, σκόλια και παρθένεια. Ο Αλκμάν ήταν εκείνος που διαμόρφωσε τη χορική ποίηση σε ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος στη Σπάρτη. Δε συνέθετε μόνο το κείμενο των ποιημάτων του, αλλά καθόριζε και τη μουσική και τις χορευτικές και μιμητικές κινήσεις τους. – Στη Σπάρτη, την εποχή εκείνη, συνέρεαν με επίσημη πρόσκληση του κράτους διάφοροι μουσικοί, από κυρίως δύο κατευθύνσεις. Από τον δωρικό κόσμο της Κρήτης και από τον Ιωνικό και Αιολικό κόσμο της Μικράς Ασίας και των νησιών του Αιγαίου. Το αποτέλεσμα αυτής της σύνθεσης ήταν να καταστεί η Σπάρτη σε κέντρο των σπουδαιότερων μουσικών εξελίξεων.

Το έργο του Αλκμάνος είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου χαμένο. Σώζονται μόνο μερικά αποσπάσματα. - Ο ποιητικός του λόγος, γραμμένος σε ένα διαλεκτικό ιδίωμα της Δωρικής, χρησιμοποιεί και ομηρικά, κυρίως αιολικά στοιχεία, συνταιριάζοντας τη χάρη της Ιωνίας με τη δωρική βαρύτητα. - Αναφέρεται στον έρωτα και τις χαρές της ζωής και περιγράφει την ομορφιά της φύσης και του Έρωτα.

Το 1855 ο Γάλλος αιγυπτιολόγος August Mariette βρήκε σε τάφο κοντά στη δεύτερη πυραμίδα της Γκίζας έναν πάπυρο με εκατό στίχους από παρθένειο του Αλκμάνος «εις Άρτεμιν ορθίαν». Το παρθένειο αρχικά αποτελούσαν δέκα ή δώδεκα στροφές, από τις οποίες σώθηκαν μόνον επτά. Στην αρχή ο χορός από ένδεκα παρθένες, με κορυφαία την Αγησιχόρα, έψελνε άσμα, το οποίο εξιστορούσε τα ηρωικά κατορθώματα του Ηρακλή κατά των Ιπποκωντιδών. Στο κύριο μέρος του ποιήματος επαινεί και προβάλλει το κάλλος των νεανίδων Αγησιχόρας και Αγιδούς που μετέχουν στο χορό.

Στους τέσσερις αυτούς λυρικούς ποιητές μπορούμε να προσθέσουμε και άλλους που δυστυχώς το έργο τους χάθηκε στο χρόνο, όπως ο Αρίων από τη Μήθυμνα της Λέσβου που έζησε την ίδια εποχή με τον Αλκαίο και την Σαπφώ. Ο Αρίων έζησε στην αυλή του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου και η ποιητική του φήμη συνδέθηκε με τις καινοτομίες που επέφερε στο διθύραμβο και που του έδωσαν εξέχουσα θέση ανάμεσα στους προδρόμους της τραγωδίας. – Από το έργο του Αρίωνα δεν σώζεται απολύτως τίποτα. . Μια άλλη θρυλική μορφή της εποχής ήταν και o Τέρπανδος από την Άντισσα της Λέσβου που η γέννηση του τοποθετείται γύρω στο 700 π.χ. - Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν τη νίκη του στα Κάρνεια της Σπάρτης το 676 π.χ. καθώς και τις τέσσερεις νίκες του στα Πύθια, τα οποία κατά τον 7ο αιώνα τελούνταν κάθε οκτώ χρόνια.

Ο Τέρπανδος αναφέρεται ως επινοητής του Μιξολύδιου μουσικού τόνου αλλά και της βαρβίτου, μιας μεγάλης επτάχορδης λύρας. –– Άλλες μορφές λυρικών ποιητών ήταν και ο Θάλητας από τη Γόρτυνα της Κρήτης που έζησε στη Σπάρτη και επινόησε το «υπόρχημα» με έντονο το οργιαστικό και το μιμητικό στοιχείο, ο Αρκάδας ποιητής Εχέμβροτος που αναφέρεται νικητής στο τραγούδι με τη συνοδεία αυλού, κατά την πρώτη Πυθιάδα του 586 π.χ., ο Αργείος ποιητής Σακάδας που αναφέρετα ότι νίκησε στο παίξιμο του αυλού κατά την πρώτη και αυτός Πυθιάδα του 586 π.χ. και διαμόρφωσε μαζί με τον Θάλητα μια μεγάλη μουσική σχολή στη Σπάρτη και τέλος ο ποιητής Ξάνθος, για τον οποίο έχουμε ελάχιστες πληροφορίες και τον οποίο μιμήθηε σε πολλά άσματα του και ο Στησίχορος.

Η ιστορία των λυρικών της Αρχαίας Ελλάδας δεν εξαντλείται όμως εδώ. Υπάρχουν και άλλες μεγάλες μορφές όπως ο Πίνδαρος, ο Ανακρέοντας, ο Βακχυλίδης, η Ήριννα, η Τελέσιλλα, ο Φρύνιχος, η Κόριννα, η Μυρτίς, ο Ερμόδορος, ο Πρατίνας και πολλοί άλλοι.

Όλοι αυτοί σμίλευσαν το Ελληνικό φυσιολατρικό πνεύμα και δημιούργησαν ένα κόσμο βαθιά πνευματικό αλλά και συγχρόνως γήινο, πάνω στον οποίο θεμελιώθηκε η αγάπη για τη Φύση και η Λατρεία του Έρωτα. Η Βουκολική Ποίηση και γενικότερα η διαχρονική ποίηση του Αρκαδισμού ήταν η φυσική μετεξέλιξη αυτών των αρχαϊκών ζυμώσεων.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο το οποίο πρέπει να αναφέρουμε, είναι ότι η Σχολή της Αλεξάνδρειας και η Βουκολική ποίηση του Θεόκριτου, δεν περιορίζονται στη σφαίρα του Έρωτα. Έχουν και μια κοινωνική διάσταση. Στο κοινωνικό επίπεδο η νοσταλγία της Φύσης που εκφράζει, βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τον πολιτικό συγκεντρωτισμό και την ανάπτυξη της μεγαλούπολης. Κι αυτό ακριβώς το σημείο έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση του Αρκαδισμού.

Οι Έλληνες των προηγούμενων αιώνων ζούσαν σε «Πόλεις», όπου το αστικό περιβάλλον βρίσκονταν σε αρμονία με τα αγροκτήματα και την εξοχή. Ο πληθυσμός μίας Πόλης, τόσο στην Αρχαϊκή όσο και στην Κλασική εποχή, επεδίωκε την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη τροφική αυτάρκεια καθώς και την εκμετάλλευση των τοπικών παραγωγικών πόρων. - Αυτή ήταν η διαχρονική πολιτική του Ελληνισμού και πάνω στην αρχή του μικρού μεγέθους και της εντοπιότητας θεμελιώνονταν και η πολιτική του ανεξαρτησία. - Η ισορροπία αυτή διαταράσσεται μετά το θάνατο του Αλέξανδρου όταν η αποκεντρωμένη, τοπική κοινωνία αντικαθίσταται από γιγαντιαία κέντρα εξουσίας που ελέγχουν την οικονομία, τους θεσμούς διακυβέρνησης και το στρατό. – Στο χώρο της Ασίας και της Αφρικής είναι κυρίως η Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια που αντιπροσωπεύουν αυτή την κοινωνική αλλαγή.

Όταν ο Αλέξανδρος κατέκτησε τη Περσική Αυτοκρατορία, το Ελληνικό Θέατρο, η Φιλοσοφία, η τεχνολογία, η αρχιτεκτονική, οι τέχνες και ο Ελληνικός τρόπος σκέψης εξαπλώθηκαν στην Ανατολή επηρεάζοντας καθοριστικά την πορεία του Ασιατικού Πολιτισμού.

Συγχρόνως όμως πολλά απ’ τα πολιτικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά στοιχεία των Ασιατικών κοινωνιών εισχώρησαν και έγιναν αναπόσπαστο μέρος των Ελληνιστικών Βασιλείων Η εξουσία για παράδειγμα απομακρύνθηκε από το λαό και μετατράπηκε σε μια μοναρχία απομονωμένη σε τεράστια παλάτια που περιστοιχίζονταν από μια πολύπλοκη και πολυάριθμη γραφειοκρατία.

Παρόμοια και η έννοια του θεού απομακρύνθηκε από την καθημερινότητα της Φύσης και της ανθρώπινης ζωής και έγινε μια απόμακρη μορφή εξουσίας που ελέγχει τις δημιουργίες του από τον Ουρανό. Η θρησκεία της Ελληνικής Πόλης όπου ο καθένας μπορούσε να έχει άμεση επαφή με το Θείο αντικαταστάθηκε από μια κάστα ιερέων διαμεσολαβητών που κατείχαν την «αλήθεια» αλλά και το αποκλειστικό προνόμιο πρόσβασης στη θεία βούληση.

Αν εξετάσουμε προσεκτικά τη λειτουργία και τη δομή της Αλεξάνδρειας των Ελληνιστικών χρόνων, θα δούμε ότι έχει πολλά κοινά με τις μεγαλουπόλεις που δημιουργήθηκαν στους τελευταίους αιώνες, μετά από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Στο 2ο και 3ο π.χ. αιώνα, καθώς με τους αδιάκοπους εμφύλιους των διαδόχων του Αλεξάνδρου η ύπαιθρος ερημώνονταν, μετανάστες από όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας κατέφυγαν σ’ αυτήν για να βρουν προστασία αλλά και για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Σαν αποτέλεσμα, διάφορες φυλές, θρησκευτικά πιστεύω αλλά και πολιτιστικά στοιχεία συγχωνεύθηκαν.

Αυτό όμως που αποτελεί τον καταλυτικό παράγοντα για την κατάλυση της δημοκρατίας είναι το γεγονός ότι, όταν μια πόλη αυξάνεται πάνω από ένα ορισμένο μέγεθος τότε ο πληθυσμός της αδυνατεί να τραφεί από τις καλλιέργειες που γίνονται στον περίγυρο της Πόλης. - Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: Το πρώτο είναι ότι ο κάθε πολίτης δεν έχει πλέον άμεση πρόσβαση στην τροφή. Τα τρόφιμα πρέπει να μεταφερθούν από μακρινές αποστάσεις, κάτι που συνεπάγεται όλο και περισσότερα εμπορικά πλοία και εμπορικά καραβάνια. Πλοία και καραβάνια χρειάζονται όμως μεγάλα κεφάλαια.

Η εμπορική και η μεγαλοαστική τάξη της αριστοκρατίας και των τραπεζιτών αρχίζουν να συνεργάζονται στενά και σε πολλές περιπτώσεις να συγχωνεύονται.

Το αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών είναι ότι στο εσωτερικό της μεγαλούπολης, η οικονομική εξουσία περνάει στα χέρια της εμπορικής τάξης, η οποία κερδίζει, κερδοσκοπεί και μετατρέπει σταδιακά τις άλλες τάξεις σε σύνολα ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτήν. - Συγχρόνως η εμπορική τάξη αλλά και η τάξη των τραπεζιτών, αποκτούν σταδιακά, λόγω της εξαγοράς και του δανεισμού των αξιωματούχων, πρόσβαση στην πολιτική εξουσία.

Το δεύτερο πράγμα που συμβαίνει στις μεγαλουπόλεις, είναι ο ταξικός διαχωρισμός των καλλιεργητών και η απομάκρυνση τους, λόγω της γεωγραφικής απόστασης από τη ζωή της Πόλης. Η γεωργική τάξη με αυτό τον τρόπο περιθωριοποιείται κοινωνικά και μετατρέπεται σε ένα είδος σκλάβων που ζουν αποκλειστικά για την τροφοδοσία της πρωτεύουσας στην οποία ανήκουν. Αυτή η πορεία απαιτεί και τη δημιουργία στρατιωτικών τμημάτων που σκοπός ύπαρξης τους δεν είναι πλέον ο εξωτερικός εχθρός αλλά η υπακοή, ο έλεγχος, η υποταγή και συχνά η τιμωρία των καλλιεργητών.

Ο Οπλίτης δεν είναι πλέον ο γεωργός της ελεύθερης Πόλης, που παίρνει τα όπλα για να υπερασπίσει την οικογένεια, τις καλλιέργειες και την κοινότητα του. - Είναι πλέον μισθοφόρος που χρηματοδοτείται από την εμπορική τάξη για να υπερασπίσει τα συμφέροντα της και να καταπνίξει κάθε προσπάθεια αυτονομίας των καλλιεργητών.

Αυτό σημαίνει ότι διαχρονικά οι μεγαλέμποροι επιζητούν τη δημιουργία μεγαλουπόλεων για να αυξήσουν την πρόσβαση τους στην εξουσία. Επιζητούν τον διαχωρισμό των πολιτών της πόλης από τους καλλιεργητές της υπαίθρου, έτσι ώστε να μπορούν να ενεργούν σαν μεσάζοντες, παίζοντας το παιχνίδι της έλλειψης των τροφών, της ανόδου των τιμών και του πολιτικού εκβιασμού. - Σημαίνει επίσης ότι όταν μια κοινωνία αφήσει ανεξέλεγκτη την τάση των εμπόρων και των τραπεζιτών, τότε οδηγείται αναπόφευκτα στο δρόμο της εξάρτησης και της σκλαβιάς.)

Από την άλλη πλευρά, η μεγαλούπολη είναι ένας παρασιτικός οργανισμός, ένα καρκινικό κύτταρο που διαρκώς μεγαλώνει καταστρέφοντας τα πάντα γύρω του. Η εξαφάνιση της εντοπιότητας και των διαπροσωπικών σχέσεων που μια μικρή κοινότητα αναπτύσσει, σηματοδοτεί την αντικατάσταση της συλλογικότητας από την ηθική του κέρδους, οδηγεί στην ανεξέλεγκτη άνοδο της εμπορικής τάξης και στην ενίσχυση των ιεραρχικών δομών σε βάρος της κοινοτικής άμεσης δημοκρατίας.

Αυτό ακριβώς συνέβη στην Αλεξάνδρεια και μέσα σε αυτό το πλαίσιο τα «Ειδύλλια» προσφέρουν έμμεσα μια λύση αλλά και μια πνευματική παρηγοριά σε όσους έχουν ταλαιπωρηθεί από τη ζωή της μεγαλούπολης. Εκφράζουν την ανάγκη επανασύνδεσης του ανθρώπου με ένα ιδεατό παράδεισο, που συνταυτίζεται με την ευδαιμονία, την αθωότητα, την ευαισθησία και τη χαρά της ζωής. – Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο Αρκαδισμός αναζωπυρώνεται πάντα στις εποχές που η ζωή στις μεγαλουπόλεις τείνει να γίνει αφόρητη και η πολιτική και θρησκευτική εξουσία μετατρέπονται σε τυραννία.

Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, η βουκολική πραγματικότητα παρουσιάζεται σαν πύλη που συνδέει την καθημερινότητα με την διάσταση του ονείρου. Οι ποιμένες δεν είναι άνθρωποι της πόλης που ακολουθούν μια κοινότυπη λογική αλλά σχεδόν πνεύματα της Φύσης, γεμάτα ευαισθησία. Ουσιαστικά, νοιώθουν τον κόσμο χάρη στην άμεση συναισθηματική εμπειρία, βιώνοντας την αρμονία και τη συμπληρωματικότητα ανάμεσα σε όλα όσα υπάρχουν. Ζουν στην αμεσότητα της αντιληπτικής συνείδησης. Αυτό το τελευταίο έχει μεγάλη σημασία καθώς οι ποιμένες του επίγειου παράδεισου έχουν αντικαταστήσει την γνώση που αποτελείται από ένα σύστημα αφηρημένων εννοιών και συμβόλων, με μια εσωτερική διάσταση που αποτελεί κτήμα του καθενός και βρίσκεται πέρα απ' τα όρια του ορθολογισμού.

Στην πραγματικότητα, τόσο με το Θεόκριτο όσο κι αργότερα με τους Λατίνους ποιητές, ο Αρκαδισμός αντιπροσωπεύει πριν απ’ όλα ένα επίπεδο συνείδησης, όπου ο άνθρωπος βιώνει αυθόρμητα τη ρέουσα πραγματικότητα. Κατά συνέπεια, σαν Κοσμοθέαση, συνδέεται με τις ανάλογες μεγάλες παραδόσεις όπως η φιλοσοφία του Ηράκλειτου, ο Ταοϊσμός και το Ζεν. Παράλληλα, έχει κι ένα ηθικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Γίνεται δηλαδή ένας «Δρόμος». Αυτό το τελευταίο θα γίνει περισσότερο κατανοητό όταν δούμε την εξέλιξη του σε μια άλλη μεγαλούπολη, στην ίδια την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Είπαμε πριν για την αλλαγή των Ελληνικών θρησκευτικών πεποιθήσεων μέσα από την επαφή με τις Ασιατικές πνευματικές Παραδόσεις, ιδιαίτερα μετά από τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου. Ας δούμε αυτό το θέμα λίγο πιο προσεκτικά καθώς η πνευματικότητα συνδέεται άμεσα με τη διάρθρωση της κοινωνίας, την πολιτική αντίληψη αλλά και γενικότερα με τον τρόπο που ο νους διαμορφώνει την πραγματικότητα

Όταν μιλάμε για την αρχαιοελληνική θρησκευτική παράδοση, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κατανοήσουμε, είναι ότι στη διάρκεια των αιώνων αυτή δεν είχε ενιαία μορφή. - Από την προϊστορία έως τους Ελληνιστικούς χρόνους υπήρξαν, μέσα στα πλαίσια μιας γενικότερης κοινής αντίληψης, πολλές διαφοροποιήσεις και παραλλαγές.

Η θρησκεία που εκφράζεται μέσα από τις παραστάσεις της Μητέρας Θεάς στην εικονογραφία του Μινωικού κόσμου, οι μύθοι της Γαίας και των Τιτάνων, οι νεολιθικές λατρείες και οι διάφορες τοπικές Θεότητες που προστάτευαν τις κοινότητες των νησιών του Αιγαίου, αντιπροσωπεύουν έναν πολύμορφο κόσμο που διαμορφώνονταν από γενιά σε γενιά. Στη μικρή αυτή χώρα της Μεσογείου υπήρχε μια αδιάκοπη ζύμωση μέσα από την έρευνα του αληθινού, της φιλοσοφίας και της γνώσης.

Ο Ελληνισμός ήταν ανέκαθεν, ένα σύνολο ιδεών και ποιοτικών συλλήψεων, όχι ένα νεκρό δόγμα με τυποποιημένα χαρακτηριστικά. Το Δωδεκάθεο, που επιβλήθηκε μεταγενέστερα, ήταν προϊόν συγκρητισμού και δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκλειστικός εκπρόσωπος της Αρχαιοελληνικής θρησκευτικότητας. – Πολλοί από τους σημερινούς ερευνητές επικεντρώνονται στη μορφή της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, όπως αυτή οριοθετείται κατά τον 9ο/8ο αι. ή τουλάχιστον μετά από τις καταστροφές που συνέβησαν περί το 1200 π.χ.

Πολύ συχνά ο όρος «Αρχαίο Ελληνικό» χρησιμοποιείται μόνο για τον πολιτισμό που αρχίζει μετά από την κάθοδο των Δωριαίων – σε αντίθεση με τον Μινωικό ή Μυκηναϊκό που προϋπήρχαν. Αυτού του είδους η αντίληψη είναι επικίνδυνη, καθώς περιορίζει το ζωτικό χώρο της αρχαιοελληνικής πνευματικότητας μέσα σε λίγους μόνο αιώνες και απαλείφει τις προ-πατριαρχικές παραδόσεις της Νεολιθικής Εποχής ή της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού που ήταν εξίσου σημαντικές.

Από την άλλη πλευρά έχει θεμελιώδη σημασία το γεγονός ότι παρόλες τις διαφοροποιήσεις η αρχαιοελληνική θρησκευτικότητα θεμελιώνεται σε κάποια βασικά χαρακτηριστικά που παρέμειναν αναλλοίωτα κατά τη διάρκεια των αιώνων. Ένα από αυτά είναι η σχέση του ανθρώπου με τη Φύση.

Aυτό έχει και τη μεγαλύτερη σημασία για σήμερα. Όχι τόσο ο αριθμός και οι ιδιότητες των θεοτήτων που υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα, αλλά η επανάκτηση της ιερότητας της Φύσης και της Γης. Η πνευματικότητα της Ελληνικής Πόλης βρίσκονταν πριν απ’ όλα στην εναρμόνιση και συνταύτιση του κάθε Πολίτη με το χώμα, το νερό, τα δάση και τα βουνά της.

Το Θείο στην Ελληνική αντίληψη δεν ήταν απλά μια σειρά από νοητικές συλλήψεις αποχωρισμένες από τον κόσμο των αισθήσεων. Δεν ήταν η ιδέα της Φύσης αλλά η ίδια η Φύση, η ίδια η απτή και υλική πραγματικότητα. Το δένδρο και η Αμαδρυάδα ήταν ένα και το αυτό. Οι Αρχαίοι Έλληνες δεν πίστευαν απλώς σε κάποια αόρατη, μεταφυσική αρχή, αλλά αντιλαμβάνονταν και ένιωθαν ότι γύρω τους υπήρχε ένα αυτοεκφραζόμενο και διαρκώς μεταβαλλόμενο Σύμπαν, στο οποίο κάθε τι ήταν ενωμένο με το κάθε τι.

Η πολιτιστική δημιουργία τους στηρίχτηκε στην κατανόηση και την αυθόρμητη συνταύτιση του «εγώ» με αυτό που ονομάζουμε «εξωτερικό κόσμο». Υπήρχε μια επικοινωνία, γεμάτη αποκαλύψεις, κάθε στιγμή, ανάμεσα στον υποκειμενικό και τον αντικειμενικό κόσμο.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια γίνεται πιο εύκολα κατανοητό το ότι ο παρασιτισμός της μεγαλούπολης γίνεται ακόμα πιο καρκινογόνος γιατί απομονώνοντας τον άνθρωπο μέσα σε ένα ανώνυμο πλήθος, τον απομακρύνει συγχρόνως και από την άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Ο άνθρωπος της μεγαλούπολης δεν βιώνει την πραγματικότητα του δάσους. Ο σπόρος που φυτρώνει από τη γη, τα λουλούδια που ανθίζουν, οι ρυθμοί των εποχών, γίνονται έννοιες μακρινές που συνεχίζουν να υπάρχουν σαν ιδέες στο νου, αλλά δεν έχουν πλέον συναισθηματικό βάρος, καθώς δεν συνοδεύονται από τις εμπειρίες της καθημερινότητας.

Σε μια μεγαλούπολη ο άνθρωπος χάνει σταδιακά την επαφή με τις ρίζες του, όχι μόνο σε πρακτικό επίπεδο - έχοντας χάσει την αίσθηση της αυτάρκειας και της αυτοδυναμίας που του δίνει η συμμετοχή του στην πρωτογενή παραγωγή - αλλά και σε διανοητικό επίπεδο. Χαμένος σε επουσιώδη και άχρηστα πράγματα κι έχοντας χάσει την άμεση επαφή με τη Φύση, έχει χάσει και την ίδια του την καρδιά. Έχει χάσει την ουσία της πραγματικής πνευματικότητας.

Έχοντας αναλύσει όλα αυτά, μπορούμε τώρα να κατανοήσουμε καλύτερα το νόημα της Βουκολικής Ποίησης. – Η θεματολογία της θεμελιώνεται στη νοσταλγία για ένα Κόσμο πληρότητας που υπήρχε πριν από τον ψυχικό ακρωτηριασμό. Η Βουκολική Ποίηση όχι μόνο υπενθυμίζει το τι υπάρχει πέρα από το τεχνητό περιβάλλον της μεγαλούπολης αλλά χρησιμεύει και σαν υπενθύμιση για το τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος για να ξεφύγει από αυτό.

ΔΕΣ: H Αρκαδία και ο μύθος της Χρυσής εποχής, από την προϊστορία στην Ελληνιστική εποχή

Ακολούθα την καρδιά σου, αλλά πάρε και το μυαλό μαζί σου

Στην προσπάθειά μας να φέρουμε τις πράξεις μας πιο κοντά σε όσα πραγματικά έχουν σημασία για μας, μπορούμε να ενισχύσουμε την πειθαρχία και τη δύναμη της θέλησής μας, αλλά δυστυχώς – όπως οι περισσότεροι από εμάς έχουν μάθει με τον δύσκολο τρόπο – κάτι τέτοιο σπάνια οδηγεί στα καλύτερα αποτελέσματα.

Όταν ξεκινάμε κάτι – υποκινούμενοι από ένα επικριτικό δάχτυλο και όχι μια πρόθυμη καρδιά – μπλέκουμε σε μια αέναη ταλάντωση ανάμεσα στις καλές προθέσεις και στη λιγότερο αποτελεσματική εκτέλεση, ακόμα και όταν οι τελικοί στόχοι – βελτίωση υγείας, καλύτερες σχέσεις με την οικογένεια – θεωρητικά συνδέονται με τις αξίες μας.

Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, ο Πλάτωνας συνέλαβε αυτή την εσωτερική πάλη χρησιμοποιώντας την αλληγορία ενός άρματος που το σέρνουν δύο πολύ διαφορετικά άλογα. Το ένα άλογο είναι το πάθος (οι εσωτερικές μας παρορμήσεις και πόθοι) και το άλλο η διάνοια (ο λογικός, ηθικός μας νους).

Με άλλα λόγια, ο Πλάτωνας κατανόησε ότι βρισκόμαστε διαρκώς ανάμεσα σε δύο αντίθετες κατευθύνσεις: αυτό που θέλουμε να κάνουμε και αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε. Η δική μας δουλειά, ως ηνίοχοι του άρματος, είναι να τιθασέψουμε και να κατευθύνουμε και τα δύο άλογα εκεί που θέλουμε να πάμε.

Όπως αποδείχθηκε, ο Πλάτωνας δεν είχε άδικο. Οι σύγχρονες τεχνικές νευροαπεικόνισης δείχνουν ότι κάθε φορά που το παρορμητικό σύστημα του εγκεφάλου μας (πάθος) συγκρούεται με τους λογικούς μακροπρόθεσμους στόχους μας (διάνοια), ο εγκέφαλός μας προσπαθεί – στην κυριολεξία – να τραβήξει τα χαλινάρια.

Ας υποθέσουμε ότι προσπαθείτε να τρώτε πιο υγιεινά. Βρίσκεστε σε ένα εστιατόριο και η ματιά σας πέφτει σε μια λαχταριστή μους σοκολάτα στη βιτρίνα με τα επιδόρπια. Αυτό πυροδοτεί κάποια δραστηριότητα στον επικλινή πυρήνα, μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την απόλαυση. Ένας θεός ξέρει πόσο πολύ λαχταράτε αυτή τη μους σοκολάτα.

Αλλά όχι, υπενθυμίζετε στον εαυτό σας. Δεν μπορείτε να τη φάτε. Ενώ συγκεντρώνετε τη δύναμή σας για να αρνηθείτε το επιδόρπιο, παίρνει τα ηνία η κάτω μετωπιαία έλικα, μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τον αυτοέλεγχο. Με ενεργοποιημένες τις δύο αυτές περιοχές, ο εγκέφαλός μας παλεύει κυριολεκτικά με τον εαυτό του όσο εμείς προσπαθούμε να αποφασίσουμε αν θα ορμήσουμε ή θα κρατηθούμε.

Τα πράγματα όμως περιπλέκονται ακόμη περισσότερο, αφού τα κατώτερα ένστικτά μας έχουν το προβάδισμα. Και πάλι σύμφωνα με τη νευροαπεικόνιση του εγκεφάλου, όταν είμαστε αντιμέτωποι με μια απλή επιλογή, επεξεργαζόμαστε βασικά χαρακτηριστικά, όπως π.χ. η γεύση, κατά μέσο όρο 195 χιλιοστά του δευτερολέπτου νωρίτερα από ό,τι επεξεργαζόμαστε τα θέματα υγείας.

Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλός μας μας παροτρύνει να κάνουμε συγκεκριμένες επιλογές πολύ προτού καν εμφανιστεί στο προσκήνιο η δύναμη της θέλησης. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί σε μια έρευνα το 74% των ανθρώπων δήλωσε ότι θα διάλεγε φρούτα και όχι σοκολάτα «κάποια στιγμή στο μέλλον», αλλά όταν έβαλαν μπροστά τους φρούτα και σοκολάτα, το 70% άρπαξε τη σοκολάτα.

Όλη η αρνητικότητα των ανθρώπων ξεκινάει από τον φόβο

Συχνά νιώθουμε αρνητικότητα προς τους άλλους γύρω μας όταν δεν κάνουν κάποια πράγματα που πιστεύουμε εμείς ότι πρέπει να κάνουν.

Ίσως πρέπει να είναι πιο συνεπείς ή πιο υπεύθυνοι ή να κάνουν περισσότερες εργασίες ή να είναι πιο δημιουργικοί ή πιο παραγωγικοί. Υπάρχει μια σκέψη που θα μας βοηθήσει σ’ αυτές τις περιπτώσεις:

Αν ο άνθρωπος αυτός είχε δύο σπασμένα πόδια και δεν μπορούσε να δουλεύει και δεν μπορούσε να είναι συνεπής στις ευθύνες του, θα τον δικαιολογούσαμε έτσι δεν είναι; Δε θα λέγαμε ότι «είναι τεμπέλης» ή «είναι ανάξιος», θα λέγαμε ότι δεν μπορεί, γιατί έχει δύο σπασμένα πόδια.

Όταν καταλάβουμε ότι η προσωπικότητα έχει δύο πόδια που το ένα λέγεται αυτοπεποίθηση και το άλλο αυτοπαραδοχή και ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν αυτά τα πόδια σπασμένα από τα παιδικά τους χρόνια, από τη συμπεριφορά των γονιών, των δασκάλων και της κοινωνίας, τότε θα δούμε τον άνθρωπο αυτόν και την τεμπελιά του και την έλλειψη ευθύνης και συνέπειας που έχει από μια άλλη άποψη.

Θα λέμε ότι έχει σπασμένα πόδια, ότι δηλαδή η προσωπικότητά του έχει χάσει τα δύο στηρίγματα, την αυτοπαραδοχή και την αυτοπεποίθηση και γι’ αυτό συμπεριφέρεται έτσι. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε κατανόηση.

Αλλά, ειδικά αν έχουμε ένα ρόλο ευθύνης απέναντί του, θα προσπαθήσουμε συγχρόνως να τον βοηθήσουμε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και αυτοπαραδοχή για να μάθει να κρατάει το δικό του φορτίο στη ζωή και να μην εξαρτάται από τους άλλους.

Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές όταν βλέπουμε κάποιον να τεμπελιάζει, δημιουργούμε αρνητικά συναισθήματα μέσα μας επειδή δεν τον καταλαβαίνουμε, επειδή δεν μπαίνουμε στη θέση του. Αν μπούμε, θα καταλάβουμε ότι η τεμπελιά του είναι αποτέλεσμα φόβου, έλλειψης σιγουριάς για τον εαυτό του.

Η φύση του ανθρώπου είναι η δημιουργικότητα, η παραγωγικότητα και αν δεν την εκδηλώνει, ο λόγος είναι ότι έχει σπασμένα ψυχολογικά πόδια. Γι’ αυτό θα τον κατανοήσουμε, δε θα τον απορρίψουμε και θα τον βοηθήσουμε να θεραπεύσει τα πόδια του. Δε θα τον μπλοκάρουμε ακόμα περισσότερο με το να τον κριτικάρουμε και να τον απορρίπτουμε.

Γιατί αυτό ακριβώς είναι που έχει φέρει τον άνθρωπο σ’ αυτήν την κατάσταση, να μην μπορεί να είναι δημιουργικός στη ζωή του. Όταν τον απορρίπτουμε συνεχώς του σπάμε τα πόδια ακόμα περισσότερο. Αυτό που χρειάζεται είναι βοήθεια να δυναμώσει την πίστη στον εαυτό του και την αυτοπαραδοχή του.

Όλη η αρνητικότητα των ανθρώπων ξεκινάει από τον φόβο, από την άγνοια. Όταν το καταλάβουμε αυτό, έχουμε πολύ λιγότερα αρνητικά συναισθήματα προς τους άλλους ανθρώπους και μπορούμε να τους βοηθήσουμε πολύ πιο αποτελεσματικά.

Αριστοφάνης: Τα άτομα που μας προξενούν θυμό είναι μια ισχυρή πηγή σοφίας

Τα άτομα που μας προξενούν θυμό είναι μια ισχυρή πηγή σοφίας, καθώς φέρνουν στο φως τα αδύνατα σημεία μας και γίνονται καθρέπτης στον οποίον κοιταζόμαστε.

Ο Αριστοφάνης έλεγε ότι «οι σοφοί άνθρωποι μαθαίνουν πολλά από τους εχθρούς τους».

Ένας δάσκαλος μπορεί να μας διδάξει τη σπουδαιότητα της υπομονής, του ελέγχου και της ανεκτικότητας. Όλες όμως αυτές τις ικανότητες δεν έχουμε την δυνατότητα να τις εξασκήσουμε, παρά μόνο στην αληθινή ζωή, όταν θα συναντήσουμε τον “εχθρό”.

Στις πολεμικές τέχνες μαθαίνουμε ότι η επίθεση του αντιπάλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελός μας όταν γνωρίζουμε πώς να διοχετεύσουμε την ορμή της, την κατάλληλη στιγμή, προς τη σωστή κατεύθυνση.

Ο εχθρός μας αναγκάζει να δράσουμε εδώ και τώρα και να βγούμε από την άνεση μας που τελικά θα μας κάνει μαλθακούς. Μας αναγκάζει να φέρουμε στην επιφάνεια τον καλύτερο καθώς και τον χειρότερο εαυτό μας και να μεταλλάξουμε τη γνώση σε σοφία μέσω της εμπειρίας.

Όταν καταφέρουμε να δούμε τις αντιδράσεις μας αποστασιοποιημένοι και με λίγο χιούμορ, τότε θα ανακαλύψουμε πως σε κάθε σύγκρουση κρύβεται ένα μεγάλο μάθημα σχετικά με τις ποιότητές μας αλλά και τις αδυναμίες μας.

Οι αποκλειστικά αρμονικές σχέσεις γεννάνε μια απάθεια που μπορεί να μας παραλύσει καθώς δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να αναζητήσουμε καινούργια πράγματα, ούτε αναγκαζόμαστε να αναθεωρήσουμε τις πεποιθήσεις μας.

Αρκούμαστε στο να ακολουθούμε τον ίδιο δρόμο πάντα. Για την διανοητική και συναισθηματική εξέλιξή μας έχουμε ανάγκη να συγκρουόμαστε, να αντιδρούμε, να δοκιμάζουμε τον εαυτό μας, να αλλάζουμε οπτική γωνία, να νιώθουμε πόνο. Με άλλα λόγια, να μαθαίνουμε.

Όπως στις πολεμικές τέχνες, έτσι και στη ζωή, για να τα καταφέρουμε είναι ανάγκη κάποιος να μας παρακινεί.

Είναι η θέση κι η αντίθεση που δημιουργούν συγκρουόμενες την αυριανή σύνθεση.

«Πόλεμος πάντων πατήρ εστί» έγραψε ο Εφέσιος σκοτεινός φιλόσοφος Ηράκλειτος.

Ας πάρουμε μέρος με όλες μας τις δυνάμεις, χωρίς προσκόλληση όμως στο μικρό μας «εγώ», σ’ αυτό που θα μας βγάλει «εκτός Εαυτού», θα μας κάνει να θυμώσουμε, να χάσουμε τη συγκέντρωσή μας και να κινδυνέψουμε να χάσουμε τη μάχη. Έτσι κι αλλιώς δεν είναι αυτό που μας δίδαξε ο “δάσκαλος”.

Όταν τα πράγματα γύρω μας δεν είναι ιδανικά, όταν δεχόμαστε επιθέσεις, όταν δε νιώθουμε ικανοποιημένοι από τη ζωή μας, αυτή η αντιξοότητα, αυτή η αρνητική δύναμη που πλήττει τη σταθερότητά μας και δρα ως εχθρός, πρέπει να χρησιμοποιείται ως κινητήρια δύναμη και ώθηση για αλλαγή.

Κάθε σύγκρουση τελικά, μας αποκαλύπτει τι δεν πάει καλά μέσα μας και μας επιτρέπει να διατηρούμε τη σπίθα της δημιουργικότητας μας αναμμένη. Χωρίς κάποιον ή κάτι απέναντί μας να μας προκαλεί, η σπίθα αυτή θα έμενε σβηστή.

Γι’ αυτό, βλέποντας από ένα μεγαλύτερο βάθος την κατάσταση, θα έπρεπε ίσως να μακαρίζουμε τους εχθρούς μας, γιατί χάρη σ’ αυτούς μπορούμε να αλλάξουμε και να ανεβούμε άλλο ένα σκαλοπάτι στο δρόμο της προσωπικής μας ολοκλήρωσης.

ΝΙΤΣΕ: ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ

"Και ο χρόνος μετριέται από την καταραμένη μέρα από την οποία άρχισε τούτη η συμφορά -από την πρώτη μέρα του Χριστιανισμού! Γιατί να μη τον μετρούμε από την τελευταία μέρα του Χριστιανισμού; Γιατί όχι από σήμερα; Επαναξιολόγηση όλων των αξιών!"
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Οι Εβραίοι είναι οι εφευρέτες του Χριστιανισμού!"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Ο Χριστιανισμός χρειάζεται την αρρώστια όπως ο αρχαίος Ελληνισμός χρειάζεται μια υπεραφθονία υγείας. Να κάνεις τους ανθρώπους άρρωστους· αυτός είναι ο αληθινός κρυφός σκοπός ολόκληρου του συστήματος των λυτρωτικών μεθόδων της Εκκλησίας."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Η Εκκλησία προσπάθησε να παραμορφώσει τα ανθρώπινα όντα εξασθενίζοντάς τα και ισχυριζόμενη ότι τα εξύψωσε και τα τελειοποίησε!"
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Ο χριστιανός είναι απλώς ένας Εβραίος με πιο «φιλελεύθερες» πεποιθήσεις."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Σταυρός είναι το αναγνωριστικό σημάδι για την πιο υποχθόνια συνωμοσία που υπήρξε ποτέ εναντίον της υγείας, της ομορφιάς, ο,τιδήποτε καλοφτιαγμένου, εναντίον του θάρρους, του πνεύματος, της καλοσύνης της ψυχής, εναντίον της ίδιας της ζωής!"
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Όπου οι Ολύμπιοι Θεοί υποχώρησαν στα παρασκήνια, η ελληνική ζωή έγινε πιο σκυθρωπή, πιο νευρική. Ο Χριστιανισμός βύθισε τον άνθρωπο στο βούρκο. Επιθυμεί να καταστρέψει, να προκαλέσει ζάλη και σύγχυση. Ένα μόνο πράγμα δεν επιθυμεί, το μέτρο. Και γι' αυτό το λόγο, ο Χριστιανισμός είναι με τη βαθύτερη έννοια βαρβαρικός, χυδαίος, ασιατικός και μη ελληνικός!
(Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο, 1878)

"Η «αθανασία» που παραχωρήθηκε σε κάθε Πέτρο και Παύλο ήταν μέχρι τώρα η πιο μεγάλη, η πιο μοχθηρή απόπειρα δολοφονίας της ευγενούς ανθρωπότητας."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Η θρησκευτικότητα των αρχαίων Ελλήνων είναι αξιοθαύμαστη. Είναι πολύ ευγενής ο τύπος ανθρώπου που στέκεται κατ' αυτόν τον τρόπο μπροστά στη φύση και τη ζωή! Αργότερα όταν η πλέμπα θα κυριαρχήσει στην Ελλάδα, η θρησκεία θα καταπνιχτεί από το φόβο· ο χριστιανισμός προετοιμάζεται."
(Πέραν του Καλού και του Κακού, 1886)

"Φυλαχτείτε προπάντων από την ιδέα να χλευάζετε τη μυθολογία των Ελλήνων με το πρόσχημα ότι μοιάζει τόσο λίγο με τη δική σας βαθιά μεταφυσική!"
(Χαραυγή, 1881)

"Οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν μπορούν να αισθανθούν την τρομερή ένταση που έφερε στα αρχαία γούστα η περίεργη διατύπωση "ο θεός στο σταυρό", γιατί πια έχουν ζυμωθεί με τις χριστιανικές ορολογίες. Ποτέ δεν ξανάγινε μια τόσο θρασύτατη αντιστροφή όλων των αρχαίων αξιών, ένα φαινόμενο τόσο τρομακτικό. Φαίνεται πως μ' αυτό η Ανατολή, με τα βάθη της και τους σκλάβους της, έπαιρνε εκδίκηση από τη Ρώμη με την ευγενική και ρηχή της ανεξιθρησκεία."
(Πέραν του Καλού και του Κακού, 1886)

"Θα έπρεπε να αποτελεί βάρος για τη συνείδηση της πνευματικής Ευρώπης η προσκόλληση στην Παλαιά Διαθήκη, σ' αυτό το βιβλικό ροκοκό που με την προσθήκη του έφτιαξαν την Βίβλο, το "βιβλίο των βιβίων" όπως λένε και που είναι σχεδόν η μεγαλύτερη προσβολή και αμαρτία για το πνεύμα!"
(Πέραν του Καλού και του Κακού, 1886)

"Ο Χριστιανισμός ήταν μέχρι σήμερα η πιο καταστροφική αλαζονεία. Οι Χριστιανοί είναι όντα που δεν είχαν την ευγένεια να διακρίνουν τις αβυσσαλέες διαφορές που χωρίζουν τους ανθρώπους, την ιεραρχία με άλλα λόγια. Αυτά τα όντα κατεύθυναν ως τώρα τα πεπρωμένα της Ευρώπης, μέσα από την ιδεολογία τους για την ισότητα απέναντι στο Θεό καταφέρνοντας τελικά να εμφανιστεί ενα παρηκμασμένο πλάσμα, ενα κοπιαδαστό και σχεδόν γελοίο ζώο, γεμάτο αγαθοσύνη, μετριότητα και εξασθένιση: ο άνθρωπος της σύγχρονης Ευρώπης!"
(Πέραν του Καλού και του Κακού, 1886)

"Κατά τα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα έγινε ο "εξευγενισμός" των Γερμανών. Και τι αποτέλεσμα είχε αυτή η "εξύψωση"; Οι ωραίοι αυτοί Γερμανοί που "βελτιώθηκαν" έπεσαν μέσα στα κλουβιά τους, ανήμποροι, εκμηδενισμένοι κι άρχισαν να μισούν τόσο τον εαυτό τους όσο και τα ίδια τα ένστικτα της ζωής, άρχισαν να νιώθουν έχθρα και καχυποψία για όσους είχαν, ακόμη, το προνόμιο να είναι δυνατοί κι ευτυχισμένοι. Να πώς τους έκαναν χριστιανούς."
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Ο Βούδδας είπε: "Μην κολακεύεις τον ευεργέτη σου". Ξαναπείτε αυτά τα λόγια σε μια χριστιανική εκκλησία! Αμέσως καθαρίζουν τον αέρα από κάθε τι χριστιανικό!"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Πόση μιζέρια περιέχει και ποση δυσωδία αποπνέει η Καινή μας Διαθήκη σε σύγκριση με τους ινδουιστικούς Νόμους του Μανού!"
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Ο Χριστιανισμός προήλθε από τις εβραϊκές ρίζες και φανερώνει όλη την κίνηση της εναντίωσης σε κάθε ανατροφή και ηθική που αφορά τη φυλή.
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

Ο Χριστιανισμός είναι η κατ' εξοχήν αντίθετη θρησκεία προς την Αρία φυλή."
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Οι χριστιανοί είναι εκφυλισμένα άτομα που όταν καταδικάζουν και σπιλώνουν τους άλλους, το κάνουν για την παρηγοριά της εκδίκησης, ακριβώς όπως οι σοσιαλιστές. Η Δευτέρα Παρουσία αποτελεί την πιο γλυκειά εκδίκηση, όπως και η επανάσταση του εργάτη, μόνο που η δική της εκδίκηση θα είναι στην άλλην ζωή."
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Αυτό που είναι τελείως ασυγχώρητο στο χριστιανισμό είναι ότι εκμεταλλεύθηκε την αδυναμία των ετοιμοθάνατων, παραβιάζοντας τη συνείδησή τους, και θεωρώντας την κατάστασή τους ένδειξη για τις αμαρτίες τους."
(Λυκόφως των Ειδώλων, 1888)

"Α, ώστε κηρύχνετε υπομονή με τα επίγεια; Αλλά, κακόμοιροι, είναι αυτά τα επίγεια που έχουν κάνει πολλή υπομονή μ' εσάς, βλάσφημοι! Αληθινά πολύ νωρίς πέθανε εκείνος ο Εβραίος που οι κήρυκες του αργού θανάτου τον τιμούν"
(Τάδε έφη Ζαρατούστρα, 1883 )

"Πιστέψτε το αδελφοί μου! Ο Εβραίος Ιησούς πέθανε πολύ νωρίς. Μα κι ο ίδιος θ' αναθεωρούσε τη διδασκαλία του αν ζούσε για να φτάσει στην ηλικία μου! Ήταν αρκετά ευγενικός για να την αναθεωρήσει!"
(Τάδε έφη Ζαρατούστρα, 1883 )

"Οι παλιοί θεοί δεν έσβησαν 'μέσα στο λυκόφωτο' - αυτό είναι ένα ψέμα! Αντίθετα, κάποτε έσκασαν από τα γέλια! Κι αυτό γίνηκε όταν η πιο άθεη κουβέντα βγήκε από το στόμα ενός θεού, καθώς έλεγε: 'Δεν υπάρχει παρά ένας Θεός! Δεν υπάρχουν άλλοι θεοί έξω από μένα!'. Ένας γέρος θεός με αγριωπά γένεια, ένας ζηλιάρης θεός!"
(Τάδε έφη Ζαρατούστρα, 1883 )

"Πολλοί ευγενείς χρειάζονται , και ευγενείς πολών ειδών, για να υπάρξει ευγένεια! Ακριβώς τούτη είναι η έννοια του θεού! Τ' ότι υπάρχουν θεοί κι όχι Θεός!
(Τάδε έφη Ζαρατούστρα, 1883 )

"Με κατηφή περίσκεψη διασχίζω τις χιλιετίες αυτού του φρενοκομείου που λέγεται χριστιανισμός, χριστιανική πίστη, χριστιανική εκκλησία και προσέχω να μην ενοχοποιήσω την ανθρωπότητα για τις διανοητικές αρρώστιες της."
(Αντίχριστος, 1888)

"Εγώ δεν εξυμνώ τη Γη της Επαγγελιας. Γιατί σ' αυτη τη γη, όπου το χειρότερο απ' όλα τα δέντρα έχει φυτρώσει, ο Σταυρός, δεν υπάρχει τίποτα άξιο εξύμνησης!"
(Τάδε έφη Ζαρατούστρα, 1883 )

"Ο Χριστιανισμός εκμηδένισε σε κάθε άτομο την πίστη στις αρετές του, εξαφάνισε για πάντα από τη γη εκείνους τους μεγάλους ενάρετους που αφθονούσανε στην αρχαιότητα."
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Η χριστιανική απόφαση να βρίσκει τον κόσμο άσχημο και κακό, τον έκανε να είναι άσχημος και κακός"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Τώρα πια το γόνατό μας εναντιώνεται στο Χριστιανισμό, κι όχι τα επιχειρήματά μας"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Ο Χριστιανισμός γύρεψε πραγματικά να εξιουδαϊσει τον κόσμο!"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Μόνο σε εβραίικο τοπίο ήταν δυνατόν να υπάρξει ένας Ιησούς Χριστός. Εκεί μονάχα μπορούσε να ονειρευτεί ο Χριστός το ουράνιο τόξο του και την ουράνια σκάλα απ' όπου κατέβαινε ο Θεός στους ανθρώπους. Σ' ολα τα άλλα μέρη, η καλοκαιρία κι ο ήλιος παραήτανε ο καθημερινός κανόνας!"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Οι Χριστιανοί προσπάθησαν να δικαιώσουν το δάσκαλό τους εκ των υστέρων και να καθοσιώσουν την πλάνη του κάνοντας την 'αλήθεια'. "
(Χαρούμενη Επιστήμη,1882)

"Αν ήθελε ο Θεός να γίνει αντικείμενο αγάπης, θα έπρεπε πρώτα να παραιτηθεί από το να κρίνει. Ένας δικαστής, ακόμη κι όταν είναι μεγαλόψυχος, δεν είναι ποτές αντικείμενο αγάπης. Ο ιδρυτής του Χριστιανισμού δεν σκέφτηκε πολύ έξυπνα σ' αυτό το σημείο. Ήτανε κι αυτός Εβραίος."
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Πώς; Ένας Θεός που αγαπάει τους ανθρώπους υπό τον όρο να τον αγαπούν; Που ρίχνει ματιές και απειλές σ' όποιον δεν πιστεύει σ' αυτήν την αγάπη; Μια αγάπη που δεν κατάφερε να ξεπεράσει τη δίψα για εκδίκηση; Πόσο ανατολίτιτκα είναι όλα αυτά! Αυτός ο λόγος είναι αρκετός για να κριτικάρουμε ολόκληρο το χριστιανισμό."
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"H λέξη Γερμανοί -die Deutschen- αρχικά σήμαινε ειδωλολάτρες. Αυτό το όνομα δώσανε οι Γότθοι, αφού προσηλυτίστηκαν, στην μεγάλη μάζα των ομοφύλων τους που δεν είχαν βαφτιστεί και σ΄ αυτό ακολούθησαν τη μετάφραση των Εβδομήκοντα όπου τους ειδωλολάτρες τους ονόμαζαν με την ελληνική λέξη εθνικοί. Θα μπορούσαν σήμερα οι Γερμανοί να θεωρούν τιμή τους εκ των υστέρων ένα όνομα που άλλοτε ήτανε βρισιά, με το να γίνουν ο πρώτος μη χριστιανικός λαός της Ευρώπης. Ο Σοπενάουερ τους εκτιμούσε πολύ που είχανε μεγάλη προδιάθεση προς αυτή τη κατεύθυνση!"
(Χαρούμενη Επιστήμη, 1882)

"Τι κίβδηλο εξάμβλωμα πρέπεινα είναι ο μοντέρνος άνθρωπος όταν δεν ντρέπεται να λέγεται, παρ' όλα αυτά, χριστιανός!"
(Αντίχριστος, 1888)

"Αντιλαμβάνεται κανείς στον Χριστιανισμό μια μεγάλη δημοφιλή διαμαρτυρία ενάντια στη φιλοσοφία"
(Χαραυγή, 1881)

"Υπάρχουν συνταγές για να κατακτήσουμε το αίσθημα της δύναμης: Από τη μια πλευρά γι’ αυτούς που ξέρουν να αυτοκυριαρχούνται, και στους οποίους, εξ αιτίας αυτού, το αίσθημα της δύναμης είναι ήδη γνώριμο. Από την άλλη πλευρά, για εκείνους που δεν ξέρουν να αυτοκυριαρχούνται. Ο Βραχμανισμός έχει φροντίσει για τα άτομα του πρώτου είδους, ενώ ο Χριστιανισμός για τους ανθρώπους του δεύτερου είδους."
(Χαραυγή, 1881)

"Στη Βίβλο, περιγράφεται επίσης η ιστορία μιας από τις πιο φιλόδοξες και πιο αναιδείς ψυχές, ενός πνεύματος τόσο προληπτικού όσο και πανούργου, η ιστορία του απόστολου Παύλου!"
(Χαραυγή, 1881)

Ο Απόστολος Παύλος ήταν ο πρώτος χριστιανός, ο εφευρέτης του Χριστιανισμού! Πριν απ’ αυτόν υπήρχαν μόνο μερικοί αιρετικοί Ιουδαίοι!
(Χαραυγή, 1881)

"Θέλω να γράψω σ’ όλους τους τοίχους, όπου υπάρχουν τοίχοι, αυτήν την αιώνια κατηγορία εναντίον του Χριστιανισμού· έχω γράμματα για να κάνω ακόμη και τους τυφλούς να δουν."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός δημιόυργησε από τον Έρωτα και την Αφροδίτη -υπέρτατες ιδανικές δυνάμεις- στοιχειά της Κόλασης και φαντάσματα, προκαλώντας μαρτύρια στη συνείδηση των πιστών σε κάθε σεξουαλική διέγερση...Ο «δαίμονας» Έρωτας έγινε σιγά-σιγά πιο ενδιαφέρων για τους ανθρώπους παρά για τους αγγέλους και τους αγίους, χάρη στις κρυψίνοιες και στις μυστηριώδεις ενέργειες της Εκκλησίας σε όλα τα ερωτικά πράγματα. Και χάρη στην Εκκλησία οι ερωτικές υποθέσεις έγιναν το μοναδικό αληθινό ενδιαφέρον που είναι κοινό σε όλες τις κοινωνικές σφαίρες -με μια υπερβολή που θα φαινόταν ανεξήγητη στην αρχαιότητα και που αργότερα θα προκαλέσει σίγουρα την ιλαρότητα."
(Χαραυγή, 1881)

"Οι αληθινά δραστήριοι άνθρωποι ζουν τώρα χωρίς Χριστιανισμό, ενώ οι πιο μετριοπαθείς και πιο στοχαστικοί κατέχουν μόνο ένα ευπρεπισμένο, δηλαδή ένα μοναδικά απλουστευμένο χριστιανισμό."
(Χαραυγή, 1881)

"Δεν πρέπει να εξωραΐζουμε και να καλλωπίζουμε τον Χριστιανισμό. Εξαπέλυσε πόλεμο μέχρι θανάτου εναντίον του ανώτερου τύπου ανθρώπου"
(Ο Αντίχριστος, 1888)

Ο Χριστιανισμός πήρε το μέρος όλων των αδύναμων, των παρακατιανών, των αποτυχημένων· έκανε ιδανικό τον λόγο των πνευματικά ισχυρότερων, διδάσκοντας ότι οι ανώτερες αξίες του πνεύματος είναι κάτι αμαρτωλό, κάτι παραπλανητικό -πειρασμοί.
(Ο Αντίχριστος, 1888)

"Η χριστιανική αντίληψη του Θεού -ο Θεός ως Θεός των αρρώστων, ο Θεός ως αράχνη, ο Θεός ως πνεύμα- είναι μια από τις πιο διεφθαρμένες αντιλήψεις του Θεού που εμφανίστηκαν ποτέ στη γη....Ο Θεός ως κήρυξη πολέμου εναντίον της ζωής, εναντίον της φύσης, εναντίον της θέλησης για ζωή! Ο Θεός· η συνταγή για κάθε συκοφαντία «αυτού του κόσμου»… Ο Θεός· η θεοποίηση του μηδενός, η θέληση του μηδενός που εκφράζεται με άγια λόγια!…"
(Ο Αντίχριστος, 1888)

"Ο χριστιανός μπορεί να νιώθει αντιεβραίος χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αυτός ο ίδιος είναι η έσχατη εβραϊκή συνέπεια!"
(Ο Αντίχριστος, 1888)

"Υπάρχει ένα ανατολίτικο και θηλυκό στοιχείο στον Χριστιανισμό: Αυτό ανακαλύπτουμε στην ιδέα ότι ο Θεός «παιδεύει όποιον αγαπά». Γιατί οι γυναίκες της Ανατολής θεωρούν την τιμωρία και τον αυστηρό περιορισμό τους μακριά από τον κόσμο ως δείγμα αγάπης του συζύγου τους, και διαμαρτύρονται έντονα όταν αυτό το σημάδι λείπει."
(Χαραυγή, 1881)

"Οι Εβραίοι μπόρεσαν, μ’ ένα «non plus ultra» θεατρινίστικου ταλέντου, να μπουν στην κορυφή όλων των κινημάτων παρακμής (όπως ο Χριστιανισμός του Παύλου), ώστε να δημιουργήσουν κάτι ισχυρότερο από οποιοδήποτε καταφατικό μέρος της ζωής."
(Ο Αντίχριστος, 1888)

"Όλες οι έννοιες της Εκκλησίας έχουν αναγνωριστεί τί είναι: Είναι η πιο κακοήθης πλαστογραφία, που έχει ως σκοπό την υποτίμηση της φύσης και των φυσικών αξιών. Ο ίδιος ο ιερέας έχει αναγνωριστεί τί είναι: To πιο επικίνδυνο είδος παρασίτου, η αληθινή δηλητηριώδης αράχνη της ζωής."
(Ο Αντίχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός οφείλει τους θριάμβους του στο άθλιο λιβάνισμα της προσωπικής κενοδοξίας. Μ’ αυτό προσέλκυσε όλους τους αποτυχημένους, όλους τους πρόθυμους για εξέγερση, όλους τους απόκληρους, τα αποβράσματα και τα σκουπίδια της ανθρωπότητας. Η «σωτηρία της ψυχής» -ή μ’ άλλα λόγια: «Ο κόσμος στρέφεται γύρω μου». "
(Ο Αντίχριστος, 1888)

Το δηλητήριο του δόγματος των «ίσων δικαιωμάτων για όλους» διασκορπίστηκε κυρίως από τον Χριστιανισμό.
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός κήρυξε πόλεμο μέχρι θανάτου εναντίον κάθε έννοιας σεβασμού και αίσθησης της απόστασης μεταξύ ανθρώπου και ανθρώπου, δηλαδή, εναντίον της προϋπόθεσης για κάθε ανύψωση, για κάθε ανάπτυξη του πολιτισμού, κινούμενος από τα χειρότερα ένστικτα· από το μίσος των μαζών έφτιαξε το κύριο όπλο του εναντίον μας, εναντίον καθετί ευγενικού, χαρούμενου, υψηλόφρονος που υπάρχει πάνω στη γη, εναντίον της ευτυχίας μας στη γη."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός ήταν το πιο ολέθριο είδος μεγαλομανίας που υπήρξε ποτέ στη γη: Μικρά εξαμβλώματα υποκριτών και ψευτών άρχισαν να προβάλουν δικαιώματα ιδιοκτησίας των εννοιών του Θεού, της αλήθειας, του φωτός, του πνεύματος, της αγάπης, της σοφίας, της ζωής -λες κι αυτές οι ιδέες ήταν συνώνυμες μ’ αυτούς, λες και προοριζόταν να δηλώσουν την απόσταση τους από τον «κόσμο». Μικροί εξαίσιοι Εβραίοι, ώριμοι για εισαγωγή σε κάθε λογής τρελάδικο, μεταμόρφωσαν τις αξίες όπως αυτοί ήθελαν, λες και ο χριστιανός ήταν το νόημα, το αλάτι, το μέτρο και η έσχατη κρίση για όλα τα πράγματα."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Πρέπει κανείς να φοράει γάντια όταν διαβάζει την Καινή Διαθήκη. Η γειτνίαση με τόση ακαθαρσία σχεδόν μας υποχρεώνει να το κάνουμε αυτό… Μάταια έψαξα σ’ όλη την Καινή Διαθήκη να διακρίνω ένα μονάχα συμπαθητικό χαρακτηριστικό. Σ’ αυτήν δεν υπάρχει τίποτε ελεύθερο, καλό, ντόμπρο, έντιμο."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Είναι ανάγκη να προσθέσω ότι σ’ ολόκληρη την Καινή Διαθήκη υπάρχει μία μόνο μορφή που απαιτεί σεβασμό. Ο Πιλάτος, ο Ρωμαίος κυβερνήτης! Δεν μπορούσε να πείσει τον εαυτό του να πάρει στα σοβαρά μια φιλονικία μεταξύ Εβραίων. Ένας Εβραίος περισσότερο ή λιγότερο τί σημασία έχει;… Η ευγενής περιφρόνηση ενός Ρωμαίου, που αντιμετώπισε μια αδιάντροπη κατάχρηση της λέξης «αλήθεια», και πλούτισε την Καινή Διαθήκη με τη μόνο λέξη που έχει αξία· μια λέξη που αποτελεί κριτική, και μάλιστα εκμηδένιση της Καινής Διαθήκης: «Τί είναι αλήθεια;»."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός δεν είναι, όπως πιστεύουν πολλοί, αποτέλεσμα της σήψης της αρχαιότητας, της ευγενούς αρχαιότητας... Ο Χριστιανισμός είναι η έχθρα του άρρωστου ενστίκτου που στρέφεται εναντίον του υγιούς, εναντίον της υγείας της ίδιας. Καθετί καλοφτιαγμένο, περήφανο, εξαίσιο, η ομορφιά πριν απ’ όλα, του κάνει κακό στα μάτια και στα αυτιά… Ο Χριστιανισμός ήταν η μεγαλύτερη συμφορά της ανθρωπότητας ως τώρα."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ο Χριστιανισμός είναι επίσης αντίθετος προς κάθε πνευματική ευρωστία· χριστιανικός Λόγος είναι μόνο ο άρρωστος Λόγος. Ο Χριστιανισμός συμμαχεί με καθετί ηλίθιο, ξεστομίζει κατάρες εναντίον του πνεύματος, εναντίον της ανωτερότητας του υγιούς πνεύματος."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

"Ονομάζω τον Χριστιανισμό μοναδική μεγάλη μάστιγα, μοναδική μεγάλη εσωτερική διαφθορά, μοναδικό μεγάλο ένστικτο εκδίκησης, που δεν βρίσκει μέσο αρκετά δηλητηριώδες, αρκετά ύπουλο, αρκετά υποχθόνιο, αρκετά ποταπό. Τον ονομάζω μοναδικό και αθάνατο στίγμα της ανθρωπότητας."
(Ο Αντιχριστος, 1888)

Ο σεβασμός είναι όμορφη λέξη

Ο σεβασμός είναι όμορφη λέξη. Είναι ένα από τα πιο όμορφα σύμβολα. Φανταστείτε ότι δεν έχετε ξανακούσει ποτέ τη λέξη. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να την επινοήσουμε και να καταλήξουμε σε μια συμφωνία για τη σημασία της. Άλλωστε, όπως συμβαίνει με όλα τα σύμβολα, πρέπει να συμφωνήσουμε με το σύμβολο, ειδάλλως αυτό δεν θα σημαίνει τίποτα για εμάς. Ο σεβασμός, όπως πολλά σύμβολα, αρχίζει από τον εαυτό μας και επεκτείνεται στους γύρω μας. Αν δεν σεβόμαστε τον εαυτό μας, πώς είναι δυνατόν να σεβαστούμε οτιδήποτε ή οποιονδήποτε άλλο;

Όταν σεβόμαστε τον εαυτό μας, αποδεχόμαστε τον εαυτό μας έτσι όπως είναι. Όταν σεβόμαστε τους άλλους, αυτό σημαίνει ότι τους αποδεχόμαστε έτσι όπως είναι. Όταν σεβόμαστε τα πάντα στη φύση —τα ζώα, τους ωκεανούς, την ατμόσφαιρα, τη γη- αποδεχόμαστε όλη την Πλάση έτσι όπως είναι. Όταν ερχόμαστε στον κόσμο, όλα είναι ήδη δημιουργημένα. Δεν ήταν δική μας επιλογή να εκτεθούμε στα δημιουργημένα πράγματα. Συνέβη, και το σεβόμαστε. Μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο; Δεν νομίζω. Σεβασμός είναι η πλήρης αποδοχή των πάντων, έτσι όπως είναι, όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια ερμηνεία της λέξης σεβασμός.

Μόλις αποδεχτούμε τον εαυτό μας έτσι όπως είναι, παύουμε να επικρίνουμε τον εαυτό μας. Τότε, μας συμβαίνει κάτι εκπληκτικό: γαληνεύουμε. Παύουμε να έχουμε ψυχικές εντάσεις και δεν αντιμαχόμαστε κανέναν. Όλες οι εντάσεις που βιώνει η ανθρωπότητα οφείλονται στην έλλειψη σεβασμού. Όλοι οι πόλεμοι οφείλονται στο ότι κάποιοι δεν σεβάστηκαν τον τρόπο ζωής ορισμένων. Αντί να σεβόμαστε τα δικαιώματα των άλλων, προσπαθούμε να τους επιβάλουμε τις δικές μας πεποιθήσεις. Και έτσι ξεσπά πόλεμος.

Eνώ οι πρωτόγονοι αλληλοεξοντώνονταν, οι πολιτισμένοι αλληλοεξαπατώνται

Το δίποδο αποδείχτηκε άτιμο πλάσμα. Παρά τη μεγαλειώδη νοητική του σκευή, καμία θρησκεία, ιδεολογία, φιλοσοφία, τέχνη, ηγεσία, πολιτισμός, πολίτευμα δεν κατόρθωσε να αλλάξει ούτε τρίχα στον πυρήνα της ύπαρξής του και παραμένει υποταγμένο στη ζωώδη φύση του. Τα ίδια αρχέγονα ένστικτα και συναισθήματα του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη της στέπας επιβιώνουν απαράλλαχτα στα πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας, στους ήρωες του Σέξπιρ, του Ντοστογιέφσκι, του Φόκνερ, του Κιούμπρικ και στο ανήλικο της Νεμπράσκα που μπουκάρει οπλισμένο στο σχολείο και καθαρίζει τυφλά τους συμμαθητές του. Από όποια βαθμίδα της κοινωνικής κλίμακας κι αν επιθεωρεί ο άνθρωπος ορίζεται πάντα από την εγγενή επιθετικότητα που του επέτρεψε να κυριαρχήσει˙ ωμή και απροκάλυπτη στα πρώτα στάδια της εξέλιξής του, καλυμμένη, υποβόσκουσα και φτιασιδωμένη στις εποχές του πολιτισμού: «ενώ οι πρωτόγονοι αλληλοεξοντώνονταν, οι πολιτισμένοι αλληλοεξαπατώνται» (Σοπενάουερ).

 Το δίποδο ζει για πάρτη του. Η πρωταρχική και η ουσία του ανθρώπου είναι η βούληση (θέληση, επιθυμία) και η νόηση είναι το μέσο για την πραγματοποίησή της. Η μόνη πραγματική του θεότητα είναι ο εαυτός του: το παιχνίδι, η διασκέδαση, η αγορά ειδών, η συκοφαντία, η εξαπάτηση, ο φόνος, η κλοπή, ο ατομικός καλλωπισμός, η ερωτική πράξη και όποια άλλη ενέργεια ή πράξη του στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην προσωπική του ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Που σημαίνει ότι είμαστε τα «Θέλω» μας, το Εγώ μας, ο σκοπός μας, και το εργαλείο για να πετύχουμε αυτό που κάθε φορά θέλουμε είναι το μυαλό μας. Το τι θέλουμε είναι πρόδηλο: «όλοι γεννηθήκαμε στην Αρκαδία» (Σίλερ) και περιμένουμε να ζήσουμε με ευτυχία, λουσμένοι όλες τις χαρές, τις ανέσεις και τις απολαύσεις του κόσμου. Βέβαια, η δυστυχία που δέρνεται μεταξύ επιθυμίας και πραγματικότητας είναι δεδομένη˙ ο Φρόιντ μας έκλαιγε από νωρίς: «το υπερεγώ εκδίδει μια εντολή χωρίς να ενδιαφέρεται αν το άτομο μπορεί να την εφαρμόσει».

Πλανήτης Αφροδίτη: Επιστροφή στην κόλαση

Όλοι συζητούν για το πότε η ανθρωπότητα θα «πατήσει πόδι» στον Άρη, όμως μερικοί επιστήμονες δεν έχουν βγάλει από το μυαλό τους έναν άλλο στόχο: μια νέα αποστολή στην «κολασμένη» Αφροδίτη, τον πιο καυτό και πιο πνιγηρό πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, όπου η θερμοκρασία φθάνει τους 470 βαθμούς Κελσίου, αρκετούς για να λιώσει μέταλλα.

Η πυκνή και τοξική ατμόσφαιρα της Αφροδίτης δημιουργεί στην επιφάνεια της μια πίεση έως 90 φορές μεγαλύτερη από αυτή στη Γη, σαν να βρίσκεται κανείς σε βάθος 900 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ ο πλανήτης μαστιγώνεται από κυκλωνικούς ανέμους ταχύτητας 360 χιλιομέτρων την ώρα. Μια εικόνα πολύ διαφορετική από αυτή που φαντάστηκαν οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν απεικόνιζαν συνήθως μια καταπράσινη και παραδεισένια Αφροδίτη, πνιγμένη σε δάση όπου τριγυρνούσαν… δεινόσαυροι.

Μετά από αρκετά χρόνια χωρίς να έχει υπάρξει καμία αποστολή στην Αφροδίτη, κάτι αρχίζει ξανά να κινείται και να «ψήνεται». Αν και κοντινή στη Γη, οι επιστήμονες συνειδητοποιούν ότι ξέρουν πολύ λίγα γι’ αυτήν. Η Αφροδίτη είναι ένας ξεχασμένος πλανήτης, αλλά η δεκαετία του 2020 μπορεί να αποδειχθεί επίσης η δική της δεκαετία και όχι μόνο του Άρη. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) μελετά μια πρόταση για μια «αφροδίσια» αποστολή με το όνομα EnVision, ενώ και η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) έχει δεχτεί προτάσεις από επιστήμονες που «καίγονται» από περιέργεια για την Αφροδίτη.

Ενώ η ρομποτική εξερεύνηση του ‘Αρη υπήρξε υπόθεση των ΗΠΑ, η Αφροδίτη υπήρξε υπόθεση των Σοβιετικών στις δεκαετίες του ‘60, ’70 και ‘80. Η ΕΣΣΔ έστειλε σχεδόν 30 αποστολές και πολλές κατέληξαν σε αποτυχία, αλλά όσες πέτυχαν, έστειλαν τα πρώτα στοιχεία και τις πρώτες εικόνες από την επιφάνεια της. Το σοβιετικό Venera 7 ήταν το πρώτο που το 1970 προσεδαφίστηκε στην Αφροδίτη (και γενικότερα σε κάποιον άλλο πλανήτη), ενώ το Venera 9 έστειλε τις πρώτες φωτογραφίες το 1975. Μέχρι σήμερα μόνο τα σοβιετικά σκάφη έχουν φωτογραφήσει την επιφάνεια του πλανήτη κάτω από τα πυκνά νέφη του.

Ένα σοβιετικό σκάφος ανίχνευσε μάλλον μια αστραπή στην Αφροδίτη, ενώ ένα άλλο ανέλυσε δείγματα πετρωμάτων και βρήκε ότι είναι βασάλτες ηφαιστειακής προέλευσης, ένα πέτρωμα πολύ κοινό στη Γη. Ο βασαλτικός φλοιός της εκτιμάται ότι έχει πάχος δέκα έως 20 χιλιομέτρων.

Η Αφροδίτη είναι πολύ δύσκολος πλανήτης για κοντινή παρατήρηση, καθώς τα διαστημικά σκάφη δεν μπορούν να επιβιώσουν για πολύ στην επιφάνειά της, παρά μόνο για δύο ώρες το πολύ. Πάντως σταδιακά, είτε σε τροχιά είτε κατεβαίνοντας για λίγο στην επιφάνεια, οι σοβιετικές αποστολές, τα αμερικανικά σκάφη Mariner και Magellan (το πρώτο που τέθηκε σε τροχιά γύρω από την Αφροδίτη το 1990), το ευρωπαϊκό Venus Express (σε τροχιά μεταξύ 2006-2014) και το ιαπωνικό Akatsuki (σε τροχιά από το 2015) έχουν πλέον συλλέξει μια σειρά από δεδομένα. Το ιαπωνικό σκάφος είναι σήμερα το μοναδικό σε τροχιά γύρω από την Αφροδίτη.

Είναι γεωλογικά ενεργή
Η παλαιότερη αντίληψη ότι η Αφροδίτη είναι γεωλογικά νεκρή, έχει πια εγκαταλειφθεί, καθώς έχουν βρεθεί ενδείξεις συνεχιζόμενης τεκτονικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας, όπως τονίσθηκε και στο πρόσφατο διεθνές συνέδριο σεληνιακής και πλανητικής επιστήμης στο Τέξας. Νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι ο επιφανειακός φλοιός της Αφροδίτης είναι σπασμένος σε πλάκες διαμέτρου 500 έως 1.000 χιλιομέτρων, που φαίνεται να κινούνται αργά, όπως οι πλάκες πάγου στους γήινους ωκεανούς, ασκώντας πιέσεις η μία στην άλλη.

Η Γη και η Αφροδίτη έχουν μεγάλες ομοιότητες σε μέγεθος, μάζα, πυκνότητα, σύνθεση και βαρύτητα. Πιθανότατα έμοιαζαν σαν δίδυμες στο ξεκίνημα τους, αλλά στην πορεία τράβηξαν τελείως χωριστούς δρόμους. Η Γη απέκτησε οξυγόνο, ζωή και ένα σχετικά δροσερό κλίμα, ενώ η Αφροδίτη, μετά και από ένα παρατεταμένο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», έγινε ολοένα πιο ξερή και καυτή (ενώ ο ‘Αρης έγινε ξερός και κρύος), διαθέτοντας σήμερα μια ατμόσφαιρα κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα (σε ποσοστό 96,5%), λιγοστό άζωτο (3,5%) και αρκετά νέφη θειικού οξέος. Ένα μεγάλο μυστήριο είναι γιατί η ατμόσφαιρα της περιστρέφεται 60 φορές πιο γρήγορα από τον ίδιο τον πλανήτη.

Δεν υπάρχει καθόλου νερό στην επιφάνεια της Αφροδίτης, η οποία κατά τα δύο τρίτα είναι ομαλές πεδιάδες διάσπαρτες από χιλιάδες ηφαίστεια, μερικά ακόμη ενεργά και με διάμετρο από ένα έως 240 χιλιόμετρα, από τα οποία χύνεται λάβα που έχει σκάψει κανάλια μήκους έως 7,000 χιλιομέτρων, πιο μακριά και από το Νείλο. Η υψηλότερη οροσειρά, που λέγεται Μάξγουελ, έχει μήκος 870 χιλιομέτρων και φθάνει σε ύψος 11,3 χιλιομέτρων, ξεπερνώντας κατά πολύ το Έβερεστ.

Όπως και ο κάποτε ζεστός και υγρός ‘Αρης, η Αφροδίτη ίσως πολύ παλιά είχε κατάλληλες συνθήκες για φιλοξενία ζωής. Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανό ότι η Αφροδίτη είχε μεγάλους ωκεανούς για πάνω από ένα δισεκατομμύριο χρόνια στην πρώιμη ιστορία της. Το πότε και πώς χάθηκε όλο αυτό το νερό, αποτελεί ένα από τα μεγάλα αινίγματα που ζητούν απάντηση από μια μελλοντική αποστολή. Μερικοί προειδοποιούν ότι, αν συνεχιστεί ανεξέλεγκτη η κλιματική αλλαγή στον πλανήτη μας, μπορούμε να δούμε στην Αφροδίτη το μέλλον της Γης.

Η Αφροδίτη είναι ο δεύτερος πλανήτης σε απόσταση από τον Ήλιο και στην αρχαιότητα συχνά θεωρείτο ότι ήταν δύο διαφορετικά αστέρια, ο Αυγερινός (Εωσφόρος) και ο Αποσπερίτης (Έσπερος). Όπως φαίνεται από τη Γη, λόγω της κοντινής απόστασής της και των άκρως ανακλαστικών νεφών της (αντανακλούν το 75% του ηλιακού φωτός), είναι ο πιο φωτεινός πλανήτης ή ακόμη και άστρο στο νυχτερινό ουρανό.

Η μέρα της (πλήρης περιστροφή περί τον άξονα της) διαρκεί 243 γήινες μέρες , γεγονός που την καθιστά με διαφορά τον πιο αργό πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα. Λόγω αυτής της «τεμπελιάς», ο μεταλλικός πυρήνας της διαμέτρου 6.000 χιλιομέτρων δεν μπορεί να γεννήσει ένα προστατευτικό μαγνητικό πεδίο όπως στη Γη (η ένταση του είναι μόνο το 0,000015 του γήινου).

Επιπλέον, αν δει κανείς την Αφροδίτη από πάνω, περιστρέφεται ανάποδα από την φορά των περισσότερων άλλων πλανητών, με αποτέλεσμα ο Ήλιος φαίνεται να ανατέλλει στη δύση και να δύει στην ανατολή. Το έτος της (πλήρης περιφορά περί τον Ήλιο) διαρκεί περίπου 225 γήινες μέρες.

Σχέδια επί χάρτου
Αντίθετα με τον ‘Αρη, είναι σχετικά εύκολο για ένα διαστημικό σκάφος να φθάσει στην Αφροδίτη. Το θέμα είναι πώς θα αντέξει εκεί. Η NASA και η ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos συζητούν εδώ και τέσσερα χρόνια μια κοινή αποστολή (Venera-D), που θα μπορούσε να εκτοξευθεί μεταξύ 2023-2032, η οποία θα περιλαμβάνει μια τροχιακή διαστημοσυσκευή, μια στατική πλατφόρμα (άκατο) προσεδάφισης και ένα εναέριο όχημα εξερεύνησης σαν μπαλόνι.

Προς το παρόν όμως, η συζήτηση δεν έχει φθάσει στο στάδιο της υλοποίησης, αλλά μελετά πώς η διαστημοσυσκευή που θα προσεδαφιστεί, θα αντέξει για μήνες πάνω στην καυτή Αφροδίτη και ποιες θα είναι οι επιστημονικές προτεραιότητες της αποστολής, συνεπώς ποια όργανα θα χρειασθούν. Αν η αποστολή προχωρήσει, η Ρωσία θα κατασκευάσει την τροχιακή διαστημοσυσκευή και την άκατο προσεδάφισης, ενώ οι ΗΠΑ το εναέριο όχημα.

Ήδη η NASA -που δεν αποκλείει να κινηθεί και αυτόνομα με προορισμό την Αφροδίτη- μελετά μερικές «τρελές» ιδέες, ακόμη και μια επανδρωμένη με αστροναύτες αποστολή (HAVOC), η οποία δεν θα προσεδαφιστεί, αλλά θα κινείται με αερόπλοιο στο ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας, σε υψόμετρο 50 έως 60 χιλιομέτρων, εκεί όπου η θερμοκρασία και η πίεση μοιάζουν με την κατώτερη γήινη ατμόσφαιρα (με θερμοκρασία 20 έως 30 βαθμούς Κελσίου και πίεση όπως αυτή στην κορυφή του όρους Κιλιμάντζαρο). Από αυτό το αερόπλοιο ή μπαλόνι ή κάτι παρεμφερές, που θα κινείται με ηλιακή ενέργεια και με τα ρεύματα του αέρα, θα μπορεί να φωτογραφηθεί η Αφροδίτη, να σταλούν στην επιφάνειά της μικρότερες διαστημοσυσκευές και να γίνουν επιστημονικά πειράματα.

Μερικοί τολμηροί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η Αφροδίτη μπορεί να υπήρξε ο πρώτος φιλόξενος για ζωή πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα και κάποιοι τολμούν να φανταστούν ότι ακραιόφιλοι μικροοργανισμοί μπορεί να ζουν μέχρι σήμερα στην ατμόσφαιρα της.

Ο περίεργος κόσμος της κβαντικής βιολογίας

Η Κβαντική Βιολογία είναι ένας σχετικά καινούργιος κλάδος των θετικών επιστημών, ο οποίος όμως αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερο σκεπτικισμό από την επιστημονική κοινότητα. Όμως τα ευρήματα των δύο τελευταίων ετών ωθούν όλο και περισσότερους επιστήμονες από τους χώρους της φυσικής, της χημείας και της βιολογίας να ασχοληθούν με αυτόν τον κλάδο.

Η κβαντική μηχανική, μυστηριώδης από τη φύση της, μπορεί να περιγράψει την ανθρώπινη πραγματικότητα και να δώσει απαντήσεις σε αλλόκοτα φαινόμενα τα οποία οι άλλες επιστήμες αδυνατούν να εξηγήσουν.

 

Ο κβαντικός κόσμος εξετάζει φαινόμενα στον μικρόκοσμο της τάξης των νανοχιλιοστών, στον οποίο ανήκουν τα μόρια και τα άτομα καθώς και το DNA. Η κλασική φυσική δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις σε υποατομικό επίπεδο, συνεπώς η κβαντική μηχανική, που χρονολογείται απ’ το 1920, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τα δομικά στοιχεία του έμβιου κόσμου μας, καθώς τις βαθύτερες δομές της ύλης στο σύμπαν.

 

Οι επιστήμονες από το χώρο της φυσικής χρησιμοποιούν την κβαντική μηχανική για να εξηγήσουν θεωρίες όπως αυτή της σκοτεινής ύλης στο σύμπαν. Κατασκεύασαν τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC – Large Hadron Collider) με τον οποίο, πράγματι, κατάφεραν να ανιχνεύσουν το μποζόνιο του Higgs, το θεμελιώδες σωματίδιο που δίνει μάζα στην ύλη και το επόμενο βήμα είναι να ανιχνεύσουν τα υπερσυμμετρικά σωματίδια. Στην κβαντική μηχανική συμβαίνουν περίεργα, ασυνήθιστα, κόντρα στη λογική φαινόμενα, όπως αυτό που απεικονίζεται από τον σκιέρ που «διασχίζει» ένα δέντρο με πολύ φυσικό τρόπο! Αυτή η σχηματική αναπαράσταση δείχνει ότι πολλά περίεργα πράγματα μπορούν να συμβαίνουν ταυτόχρονα.

 

Οι χημικοί επίσης έχουν χρησιμοποιήσει την κβαντική μηχανική ώστε να κατανοήσουν τις ιδιότητες των στοιχείων του περιοδικού πίνακα. Η ίδια η δομή, η ταξινόμηση των στοιχείων στον περιοδικό πίνακα βασίζεται στην κβαντική μηχανική. Οι βιολόγοι πάλι αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την κβαντική μηχανική. Όμως εφόσον η κβαντική μηχανική εξηγεί φαινόμενα της οργανικής χημείας και η οργανική χημεία εξηγεί φαινόμενα της μοριακής βιολογίας (κυτταρική βιολογία, γενετική, γονιδιωματική), αναγωγικά προκύπτει πως η κβαντική μηχανική είναι θεμελιώδης στη βιολογία δίνοντας απαντήσεις για τη συμπεριφορά των μορίων του έμβιου κόσμου (ζωή) όπως το υδρογόνο, το οξυγόνο, ο άνθρακας και το νάτριο.

 

Η Κβαντική Βιολογία όμως είναι κάτι διαφορετικό. Δεν λέει ότι:

«πρέπει να περιγράψουμε τη ζωή επειδή όλα είναι φτιαγμένα από άτομα και τα άτομα είναι αντικείμενα της κβαντομηχανικής».

Λέει κάτι διαφορετικό. Περί το 1940, ο Αυστριακός φυσικός Έρβιν Σρέντινγκερ (Erwin Schrödinger) έγραψε το περίφημο βιβλίο «Τι είναι η ζωή;» [«Τι είναι η ζωή; Πνεύμα και ύλη – Αυτοβιογραφικά σκαριφήματα] βασισμένο σε μια σειρά διαλέξεων.

Ήταν ο πρώτος που διατύπωσε το ερώτημα: «Πόσο σημαντική είναι η Κβαντική Μηχανική στη ζωή;» Εννοούσε όμως όχι τη «συμβατική» συνεισφορά της κβαντομηχανικής στο υποατομικό επίπεδο, αλλά τα περίεργα φαινόμενα που αναπαρίστανται στην απεικόνιση με τον σκιέρ. Μήπως, μάλιστα, οτιδήποτε σημαντικό στη ζωή, οφείλεται ακριβώς στην κβαντική μηχανική; Τι είναι αυτό που δίνει ζωή σε ένα αντικείμενο;

 

Όμως παρότι αυτοί οι προβληματισμοί οδηγούσαν στη γέννηση της Κβαντικής Βιολογίας, εγκαταλείφθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Εκείνη την εποχή η πυρηνική φυσική καθώς και η μοριακή βιολογία έκαναν άλματα χωρίς την κβαντική μηχανική, συνεπώς δεν υπήρχε η ανάγκη για έναν νέο επιστημονικό κλάδο. Σημαντική ήταν επίσης και η συνεισφορά του Pascual Jordan ο οποίος ασχολήθηκε με το ερώτημα: «είναι η κβαντομηχανική απαραίτητη για την εξήγηση της ζωής;» Ιδεολογικά ήταν ένθερμος υποστηρικτής των ναζί και ένας από τους λόγους που εγκαταλείφθηκε τότε η Κβαντική Βιολογία για δεκαετίες ήταν ο συσχετισμός του Pascual Jordan με το ναζιστικό κόμμα.

 

Το 2011, με ένα άρθρο του Philip Ball στο επιστημονικό περιοδικό Nature, άρχισε η αναγέννηση της Κβαντικής Βιολογίας.
 

Ο Jim Al-Khalili άρχισε να ασχολείται με προβλήματα της βιολογίας, που ίσως χρειάζονταν την συμβολή της κβαντικής μηχανικής, πριν από είκοσι χρόνια. Το 1997, ένας μοριακός βιολόγος, συνάδερφος του Jim Al-Khalili στο Πανεπιστήμιο Surrey, o Johnjoe McFadden, έκανε ένα σεμινάριο στο Τμήμα της Φυσικής μιλώντας για προσαρμοστικές μεταλλάξει (adaptive mutations) προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί ορισμένα βακτήρια ακολουθούν μια συγκεκριμένη κατεύθυνση μεταλλάξεων. Είναι σαν να μπορούν να προβλέψουν ποια μετάλλαξη θα είναι η ευνοημένη και ακολουθούν αυτήν την κατεύθυνση, ενώ στην πραγματικότητα οι μεταλλάξεις πρέπει να γίνονται τυχαία.

 

Σε αυτό το πρόβλημα ο Johnjoe McFadden πρότεινε ότι μπορεί να υπάρχει μια κβαντομηχανική εξήγηση. Η ιδέα αυτή απορρίφθηκε ως τρελή από την πλειοψηφία των επιστημόνων, αλλά για τον Jim Al-Khalili ήταν η έναρξη μιας συνεργασίας με τον Johnjoe McFadden. Έκτοτε υπήρξε έντονη αντιπαράθεση αλλά και πειραματικά αποτελέσματα που οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι κάποια φαινόμενα της βιολογίας μπορούν να εξηγηθούν μόνο με την κβαντική μηχανική, μόνο με τις περίεργες ιδιότητες που αποδίδονται στα σωματίδια στην κβαντική μηχανική.

 

Είναι αναγκαίο λοιπόν να αναφερθούν μερικά πειραματικά αποτελέσματα καθώς και η περίεργη κβαντική εξήγησή τους. Ένα ηλεκτρόνιο είναι παγιδευμένο σε έναν περιορισμένο χώρο και παρότι κανονικά δεν πρέπει να μπορεί να διαπεράσει ένα ενεργειακό φράγμα, η σκιά του φαίνεται να διαπερνά το φράγμα, δίνοντας την εικόνα ενός σωματιδίου-φάντασμα. Στη βιολογία τα ένζυμα λειτουργούν σαν κυτταρικοί καταλύτες: έχουν την ιδιότητα να επιταχύνουν πολύπλοκες διαδικασίες. Για να δράσουν σαν καταλύτες θα πρέπει να μεταφέρουν με μεγάλη ταχύτητα στοιχειώδη σωματίδια μέσα σε ένα κύτταρο και ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι μέσω κβαντικών τούνελ. Αυτή ήταν η πρώτη επιβεβαιωμένη ένδειξη ότι εκπληκτικά κβαντικά φαινόμενα συμβαίνουν εντός των κυττάρων έμβιων οργανισμών!

 

Το αμέσως επόμενο ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο μπορούν να ανιχνευθούν κβαντικά τούνελ στο DNA και ειδικά στις μεταλλάξεις. Μπορεί λοιπόν η κβαντική μηχανική να βοηθήσει στις μεταλλάξεις και συνεπώς επέμβει στην εξέλιξη που μέχρι τώρα θεωρείται μια τυχαία διαδικασία;

 

Άλλο ένα παράδειγμα είναι η όσφρηση. Στη μύτη υπάρχουν υποδοχείς μορίων και ένα μόριο μπορεί να χωρέσει σε έναν τέτοιο υποδοχέα αν έχει το κατάλληλο μέγεθος και μόνο τότε στέλνει σήμα στον εγκέφαλο ότι πρόκειται για μια ορισμένη μυρωδιά (shape theory). Πρόσφατα όμως, ανακαλύφθηκε ότι μόρια διαφορετικού μεγέθους έχουν διαφορετική μυρωδιά. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί με μια νέα θεωρία που εξετάζει τη συχνότητα δόνησης των συγκεκριμένων μορίων και η συχνότητα των δονήσεων είναι μέρος της κβαντικής μηχανικής, συνεπώς η κβαντική μηχανική μπορεί τελικά να εξηγήσει τον μηχανισμό της όσφρησης.

 

Άλλο ένα παράδειγμα είναι ο σκιέρ και η φωτοσύνθεση! Η απεικόνιση μας δείχνει ότι ο σκιέρ είναι καλά παρότι έχει διασχίσει ένα δέντρο και το δέντρο φυσικά βρίσκεται στη θέση του, δηλαδή περίεργα φαινόμενα συμβαίνουν ταυτόχρονα. Στην πυρηνική φυσική ο πυρήνας του μόλυβδου 186 βρίσκεται ταυτόχρονα σε τρία διαφορετικά σχήματα: σφαιρικό, πεπλατυσμένο και ωοειδές. Στην κβαντική μηχανική αυτό το φαινόμενο εξηγείται με την αρχή της υπέρθεσης. Η αρχή της υπέρθεσης έχει εφαρμογή στη φωτοσύνθεση. Κατά τη φωτοσύνθεση όταν ένα φωτόνιο προσκρούει σε ένα μόριο χλωροφύλλης θα πρέπει να μετασχηματίσει τη φωτεινή ενέργεια σε χημική για τη δημιουργία βιομάζας. Η συμπεριφορά του φωτονίου είναι όμοια με τη συμπεριφορά του σκιέρ. Δείχνει να ακολουθεί όλες τις δυνατές διαδρομές μέχρι να φτάσει στο μόριο της χλωροφύλλης.

 

Το τελευταίο και πιο τρελό παράδειγμα είναι η μυστηριώδης αίσθηση πλοήγησης του ευρωπαϊκού κοκκινολαίμη. Έχει εντός του μια χημική πυξίδα που του επιτρέπει να ανιχνεύει το μαγνητικό πεδίο της γης και συνεπώς μπορεί να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη διαδρομή αποδημίας. Αυτή η ικανότητα είναι γνωστή ως μαγνητοαντίληψη. Το μαγνητικό πεδίο της γης είναι ασθενές για την αντιληπτική ικανότητα του κοκκινολαίμη και δεν μπορεί να επηρεάσει τις χημικές αντιδράσεις στο σώμα του πτηνού.

 

Η μοναδική θεωρία που δείχνει να μπορεί να εξηγήσει τη μαγνητοαντίληψη χρησιμοποιεί της αρχές της κβαντομηχανικής και συγκεκριμένα την κβαντική διεμπλοκή: Δύο απομακρυσμένα ωστόσο διεμπλεκόμενα σωματίδια λέγεται ότι είναι μη τοπικά συνδεδεμένα επειδή αποτελούν μέρη της ίδιας κβαντικής κατάστασης, ή αλλιώς, σωματίδια τα οποία βρίσκονταν αρχικά κοντά αλλά αργότερα βρέθηκαν στα δύο άκρα του σύμπαντος μπορούν, τουλάχιστον θεωρητικά, να παραμείνουν συνδεδεμένα.

 

Γνωρίζουμε ότι η χημική πυξίδα του πτηνού πυροδοτείται από το φως. Στον αμφιβληστροειδής του πτηνού υπάρχει ένα μόριο με δύο ηλεκτρόνια. Τα δύο αυτά ηλεκτρόνια είναι πολύ ευαίσθητα στο μαγνητικό πεδίο της γης ακριβώς επειδή είναι διεμπλεκόμενα. Μόνο αν είναι διεμπλεκόμενα μπορούν να είναι ευαίσθητα στο μαγνητικό πεδίο της γης και να μπορέσουν έτσι να λειτουργήσουν τη χημική πυξίδα του πτηνού κατά την αποδημία. Δεν είναι σίγουρο ότι αυτή είναι η εξήγηση, αλλά είναι η μόνη εξήγηση που έχουμε προς το παρόν.

 

Από τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτει ότι ορισμένα βιολογικά φαινόμενα μπορούν να εξηγηθούν μόνο με την κβαντική μηχανική. Η Κβαντική Βιολογία είναι ένας σχετικά καινούργιος κλάδος γι’ αυτό και υπάρχει αρκετός σκεπτικισμός. Οι βιολόγοι λένε ότι η κβαντική μηχανική είναι τρέλα. Οι φυσικοί προφανώς την υπερασπίζονται σαν θεωρία και οι χημικοί βρίσκονται κάπου στη μέση. Όμως η προσωπική εκτίμηση του Jim Al-Khalili υπερασπίζεται ένθερμα την Κβαντική Βιολογία.

 

Οι κανόνες της Κβαντικής Βιολογίας είναι τέτοιοι που μπορούν να εξηγήσουν φαινόμενα που έως τώρα ήταν αδιανόητο να εξηγηθούν. Αν η ζωή μπορούσε να χρησιμοποιήσει κανόνες της κβαντικής μηχανικής προς όφελός της, είναι βέβαιο ότι σε τόσα χρόνια εξέλιξης θα τους χρησιμοποιούσε. Όπως επίσης είναι βέβαιο ότι η Κβαντική Βιολογία είναι ένας καινούργιος επιστημονικός κλάδος με πάρα πολλά ερευνητικά πεδία που προσελκύουν όλο και περισσότερους επιστήμονες και ερευνητές. Οι Jim Al-Khalili & Johnjoe McFadden είναι οι πρώτοι που τόλμησαν να γράψουν ένα βιβλίο για τις «τρελές» θεωρίες της Κβαντικής Βιολογίας που ίσως τελικά να μπορέσουν να εξηγήσουν τα μυστήρια της ζωής!

Πλάτων: Διαλεκτική και φιλοσοφία για τη ζωή

Διά-λογος και Δια-λεκτική: Από το Έρεβος στο Φως

§1

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό– και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική[1]. Τι είναι, πιο συγκεκριμένα η πλατωνική διαλεκτική; Στα πρώτα βήματα διαμόρφωσής της είναι η ίδια η σωκρατική δια-λεκτική: η τέχνη του δια-λόγου και της συν-ομιλίας. Κατά τη ρήση του Χάιντεγκερ, ήτοι του Χαίλντερλιν: «μια συν-ομιλία είμαστε και μπορούνε να ακούμε ο ένας τον άλλο». Μια συν-ομιλία δηλαδή στα χνάρια του πλατωνικού δια-λέγεσθαι.

§2

Ο Πλάτων ωστόσο δεν αρκείται σε μια απλή τέχνη του δια-λόγου και της συν-ομιλίας. Προχωρεί παραπέρα: δημιουργεί μια ιεραρχία αρχέτυπων Ιδεών, γενών και ανάγεται δι-αισθητικά στους αρχέγονους τύπους, στα ίδια τα αρχέ-τυπα, όπου συμ-μετέχουν τα όντα που συλλαμβάνει κανείς με την κατ’ αίσθηση αντίληψή του. Έτσι, Λόγος, διά-Λογος και δια-λεκτική συνιστούν γλωσσικά σήματα φωτός: εσωτερικότητας, κίνησης της ψυχής και του λογισμού. Εκκινώντας κανείς από το σωκρατικό διάλογο, στη Μοναδική του σημασία, ως οδό προσέγγισης του άλλου, ως δι-επικοινωνιακή διερεύνηση της αλήθειας, μπορεί εκ πρώτης όψεως να διαπιστώσει ότι ο διά-Λογος εισδύει ερμηνευτικά στα φαινόμενα, όχι για να μείνει σ’ αυτά, αλλά για να αναζητήσει μια κάποια αρχική τους ενότητα. Η περίφημη μέθ-οδος του ορισμού: τι εστί χ; Κατ’ αυτή τη φορά λοιπόν η διαλεκτική έχει να κάνει με τον Λόγο, με την κίνηση της σκέψης από τα πολλά [φαινόμενα] στο ένα, στο είδος. Ο Πλάτων προχωρεί πέρα από τις επί μέρους έννοιες, με τις οποίες ασχολήθηκαν κυρίως οι Σοφιστές και ο Σωκράτης. Τις θεωρεί έκτυπα –σε αντίθεση με τα αρχέτυπα– εικόνες των εφήμερων, φθαρτών όντων και ως τέτοιες είναι και αυτές κάτι το φθαρτό, το πεπερασμένο. Οι αληθινές έννοιες είναι οι Ιδέεςˑ αυτές εδώ αντιστοιχούν στα όντως όντα και βρίσκονται πάνω από κάθε σχετική αλήθεια. Ενώ για τις σχετικές προπλατωνικές αντιλήψεις, συμπεριλαμβανομένης και της σωκρατικής, ο αληθινός/πρωταρχικός τύπος της πραγματικότητας αναζητείται στα ορατά όντα του παρόντος κόσμου και με βάση αυτά δημιουργούνται και γίνονται επεξεργάσιμες οι αντίστοιχες ιδέες της φιλοσοφίας, της επιστήμης κ.λπ., για τον Πλάτωνα ετούτα τα καθέκαστα αντικείμενα του ορατού, αισθητού κόσμου αποτελούν απλώς ένα μέρος του όντως Όντος και ως τέτοια είναι είδωλα, σκιές[2].

§3

Απεναντίας, οι Ιδέες του νοητού κόσμου είναι καθολικοί τύποι, ανεξίτηλοι, ανεξάντλητοι, άφθαρτοι και ως εκ τούτου η μοναδική αδιάφθορη αλήθεια, που δεν μπορεί να κατασπαραχθεί από τους οπισθοδρομικούς παντός καιρού και παντός είδους. Ετούτοι, που είναι χωρίς καμιά φιλοσοφική γνώση ή επίγνωση, αλλά «άριστοι» υπηρέτες των διαφόρων προπαγανδιστικών ιδεολογιών, χαρακτηρίζουν τον Πλάτωνα «δογματικό», «ιδεαλιστή», «αντιδημοκράτη», «μοναρχικό», «ηθικολόγο» κ.λπ. Τίποτα από τούτα δεν είναι πιο ψευδές και αλλήθωρο. Τέτοιοι σκοταδιστές εχθρεύονται καθετί που υπερβαίνει τη δική τους ασημαντότητα και ανικανότητα, πόσο μάλλον εκείνη τη φιλοσοφία που ανυψώνει τη διαλεκτική στην ύπατη αρχή Λόγου και δια-Λόγου. Μια αρχή που είναι σε θέση «να επαναφέρει το ευγενέστερο τμήμα της ψυχής [από το υπόγειο κατοικητήριο των σκιών] στο φως του ήλιου και να το προσανατολίσει προς τη θέα εκείνου που μέσα στα όντα συνιστά το άριστο…Μόνο η δύναμη της διαλεκτικής [=ἡ τοῦ διαλέγεσθαι δύναμις] θα μπορούσε να το αποκαλύψει σε εκείνον που κατέχει τις επιστήμες που μόλις αναφέραμε και κανένας άλλος τρόπος …Μόνο η διαλεκτική μέθοδος στρέφει τα μάτια της ψυχής από τον βαρβαρικό βούρκο [των σκιών] προς τον επάνω κόσμο [του φωτός]»[3].

Αυτοί που δεν βγαίνουν έξω από τον βαρβαρικό βούρκο των σκιών είναι τα παντοειδή παρασιτικά στοιχεία των ποικίλων συστημάτων εξουσίας, που τα συναντάμε συνήθως μέσα σε μορφωτικά ιδρύματα, σε θεσμικούς χώρους, στα κοινοβούλια, στους δήθεν πολιτικούς, πολιτιστικούς, επιστημονικούς, δημοσιογραφικούς, γενικώς συντεχνιακούς οργανισμούς και μηχανισμούς, σε περιοχές γενικώς, όπου ευδοκιμεί το μαζικό θέαμα. Αυτούς ο Νίτσε τους χαρακτηρίζει ως εξής με τον στιβαρό του λόγο:

«Αυτοί που μας έχουν προκαλέσει τη μεγαλύτερη αηδία ως τώρα είναι τα παράσιτα του πνεύματος: τα συναντάμε ήδη παντού στην αρρωστημένη μας Ευρώπη· και μάλιστα με την ηθική τους-συνείδηση ως την καλύτερη του κόσμου. Μπορεί να είναι λίγο τεθλιμμένοι … αλλά κυρίως είναι αδηφάγοι, βρομεροί, που σκορπίζουν παντού βρομιά, καταχθόνιοι, άνθρωποι που χώνονται παντού, που ρέπουν στην κλεψιά, πρόστυχοι … Ζουν σε βάρος των άλλων ανθρώπων που διαθέτουν πνεύμα και το μοιράζουν γενναιόδωρα: ξέρουν ότι ταιριάζει σ’ αυτή τούτη τη φύση του πλούσιου πνεύματος να ζει ανιδιοτελώς, χωρίς την παραμικρή/μικρόψυχη έγνοια για το αύριο, και να σπαταλά τον εαυτό του αφρόντιστα. Γιατί το πνεύμα είναι ένας κακός διαχειριστής και δεν προσέχει διόλου το γεγονός ότι τα πάντα ζουν και τρέφονται απ’ αυτό»[4].

Αυτό το νιτσεϊκό πνεύμα αποτυπώνει πλήρως το μίσος όλων των αντιφιλοσοφικών στοιχείων της κοινωνίας του θεάματος απέναντι στον φιλοσοφικό Λόγο. Αυτός ο βαρβαρικός βόρβορος κυριαρχεί σχεδόν παντού και περνάει για τις καθεύδουσες συνειδήσεις ως περισσή αλήθεια. Το ερώτημα λοιπόν για τον Πλάτωνα είναι τούτο: πώς μπορεί να ατενίσει η ανθρώπινη ψυχή τον αληθινό κόσμο των Ιδεών, να δει το φως που αυτός εκπέμπει και να συμμετάσχει και η ίδια στην τελειότητα που ο ίδιος υπόσχεται; Με τη διαλεκτική: ως οδό, μέθ-οδο κριτικής ανάβασης στους αναβαθμούς της γνώσης από την απλή εικασία στη δόξα, στη μαθηματική γνώση και τέλος στο ανυπόθετο. Τι είναι το ανυπόθετο; Εκείνο το από-λυτο [=το λυμένο/ απ-αλλαγμένο από περατούς δεσμούς], που δεν πνίγεται μέσα στην ετερότητα, στην αποξένωση, στον διασκορπισμό και τον σχετικισμό, αλλά γεμάτο φως δίνεται ή εκτίθεται στη θέα της ψυχής.

§4

Έτσι, η διαλεκτική είναι ψυχ-αγωγία, αγωγή δηλαδή της ψυχής, ώστε να καταστεί ικανή να φτάσει στη θέα του κόσμου των Ιδεών. Και όταν φτάσει ως εκεί, προχωρεί στο επόμενο στάδιο, όπου αναστρέφεται με τις τελευταίες, δια-λέγεται μαζί τους. Το δια-λέγεσθαι τούτο δεν είναι το γνωστό σωκρατικό διαλέγεσθαι ανάμεσα σε δυο πρόσωπα, αλλά πιο εσωτερικό, περισσότερο άρρητο, για το οποίο η ψυχή σχηματίζει Ιδέα με τα έργα της και έτσι τείνει να μετα-σχηματίζεται η ίδια σε ψυχή της Ιδέας. Η διαλεκτική είναι συνεπώς, με όρους του Πλάτωνα, Ερωτική Ανάβαση από τον κόσμο των αισθητών στον κόσμο των Ιδεών. Όχι σπάνια μέσα στα κείμενά του ο μεγάλος Έλληνας διαλεκτικός χρησιμοποιεί τη λέξη λόγους, όταν αναφέρεται στη διαλεκτική οργάνωση της σκέψης. Η ανάβαση ή άνοδος από τον έναν κόσμο στον άλλο δεν συνιστά μετάβαση από την πολλαπλότητα των αισθητών σε μια πολλαπλότητα των νοητών πραγμάτων, αλλά μέθεξη στη μια Ιδέα, στο ένα νοητό Ον. Π.χ. όταν μιλάμε για τα πολλά δίκαια, τα πολλά ωραία κ.λ.π., αναζητούμε την αλήθεια τους μέσα στη μια Ιδέα του δικαίου, του ωραίου κ.λπ. Πώς την αναζητούμε; Καταφεύγοντας στους λόγους ή στον λόγο, δηλαδή στη διαλεκτική. Στη συνάφεια με τούτη τη διαλεκτική, η εμπειρία δεν εκβάλλεται από τον πλατωνικό κόσμο των Ιδεών, αλλά αποτελεί τον τόπο, όπου συντελείται η ανάμνηση: π.χ. την Ιδέα του ωραίου δεν μας την δίνει ένα ωραίο πράγμα ή αντικείμενο ή πρόσωπο, που στέκεται αντίκρυ μας, αλλά την ενατενίζει η ψυχή, όταν θεάται τα ωραία πράγματα του αισθητού κόσμου. Χωρίς τη θέαση τούτη, η ψυχή παραμένει βυθισμένη μέσα στη λήθη. Στην Πολιτεία, στο Φαίδρο, στο Συμπόσιο και σε πολλά άλλα έργα του ο φιλόσοφος μας παρουσιάζει δια-λεκτικές παραστάσεις μιας τέτοιας ανοδικής πορείας της ψυχής στο νοητό τόπο: μετ-ουσίωση από τη λήθη στην αλήθεια, δηλαδή στην ανά-μνηση της προϋπάρχουσας αλήθειας της. Αυτή η ανοδική πορεία δεν είναι μια συσσώρευση πληροφοριακής γνώσης, αλλά επιδιωκόμενη ταύτιση [=κίνηση ταύτισης] του σκεπτόμενου υποκειμένου με το νοητό ζητούμενο.
---------------------------
[1] Βλ. Χέγκελ: τι είναι διαλεκτική;
[2] Πρόκειται για τον χαώδη και ψευδή κόσμο της αισθητής πραγματικότητας, όπως μοναδικά τον παριστά ο Πλάτων, στην Πολιτεία 514a κ.εξ., με την αλληγορία του σπηλαίου.
[3] Πλάτων: Πολιτεία 532c5-533d3.
[4] Fr. Nietzsche: Ο Ευρωπαϊκός Μηδενισμός [Δύναμη καταστροφής και δημιουργίας]