*** ΑΘΗΝΑΜπορώ, την παλιάν έχθρα παρατώντας,να πω ένα λόγο στο στενότατό μουπατρικό συγγενή, που ᾽ναι μεγάλος50θεός και μες στους άλλους τιμημένος;ΠΟΣ. Μπορείς· του συγγενή τ᾽ αντάμωμα είναιχαρά, Αθηνά, μεγάλη της ψυχής μας.ΑΘΗ. Μ᾽ αρέσει η μαλακή σου διάθεση· έχωκάτι σημαντικό και για τους δυο μας.ΠΟΣ. Από κανένα θεό μαντάτο φέρνεις;από το Δία; απ᾽ άλλη θεότητα ίσως;ΑΘΗ. Όχι, ήρθα για την Τροία, που της πατούμετο χώμα, να ζητήσω να βοηθήσεις.ΠΟΣ. Έχεις ξεχάσει το παλιό σου μίσος60και τη λυπάσαι τώρα που είναι στάχτη;ΑΘΗ. Θα λάβεις μέρος σε ό,τι λέω να κάμω;θα δώσεις χέρι; Τούτο πες μου πρώτα.ΠΟΣ. Ναι, μα να μάθω κι από σένα θέλω·ήρθες για τους Αχαιούς ή για τους Φρύγες;ΑΘΗ. Χαρά στους πριν εχθρούς μου Τρώες να κάμωκαι των Αχαιών πικρό το γυρισμό.ΠΟΣ. Πώς έτσι γνώμη αλλάζεις κι όπου τύχειμε υπερβολή μίσος κι αγάπη δείχνεις;ΑΘΗ. Δεν πρόσβαλαν κι εμέ και το ναό μου;70ΠΟΣ. Ναι, ο Αίαντας τραβολόγαε την Κασσάντρα.ΑΘΗ. Και οι Αχαιοί δεν του είπαν ούτε λέξη.ΠΟΣ. Κι όμως δεν παίρναν δίχως σου την Τροία.ΑΘΗ. Γι᾽ αυτό μ᾽ εσέ να τους παιδέψω θέλω.ΠΟΣ. Έτοιμος να βοηθήσω. Τί θα κάμεις;ΑΘΗ. Μαύρο το γυρισμό τους· νά τί θέλω.ΠΟΣ. Εδώ έξω στη στεριά ή στο πέλαο μέσα;ΑΘΗ. Σα θ᾽ αρμενίζουν πίσω στην πατρίδα.Νεροποντή θα στείλει ο Δίας, χαλάζικαι θύελλες και μαυρίλα· και θα δώσει80σ᾽ εμέ τον κεραυνό του, να χτυπάωτους Αχαιούς και να τους καίω τα πλοία.Σήκωσε εσύ, σα θα περνούν το Αιγαίο,σίφουνες και φουρτούνες, με κουφάριατης Εύβοιας στρώσε τα στενά, να μάθουννα τιμούν τους ναούς μου άλλη φοράκαι να ᾽χουν και των άλλων θεών το φόβο.ΠΟΣ. Θα γίνει· για τη χάρη αυτή δε θέλειλόγια πολλά· το Αιγαίο θα το ταράξω.90Της Μύκονος οι αχτές, η Σκύρο, η Λήμνο,ο κάβος ο Καφήρειος και της Δήλοςοι βράχοι θα δεχτούν σωρούς κουφάρια.Στον Όλυμπο εσύ τράβα, του πατρός σουτον κεραυνό να πάρεις, και καρτέρεισα θα λύνουν οι Αργείοι τα παλαμάρια.Η Αθηνά φεύγει.Τρελός αυτός που πολιτείες ρημάζει,ναούς και τάφους, των νεκρών ιερά·τα ρίχνει αυτά, μα τότε πέφτει κι ο ίδιος.
Στην παρούσα σύνοψη των απόψεων του Πλάτωνα για τους ποιητές και την ποίηση εν γένει, συμποσούνται οι σχετικές αναφορές του στον Ίωνα και στο II, III και Χ βιβλίο της Πολιτείας. Απώτερος στόχος είναι να επιχειρηθεί ένας αδρός σχολιασμός των θέσεών τού Αθηναίου φιλοσόφου, σε κάθε ένα από τα εν λόγω βιβλία και να ιχνηλατηθεί μία ελλειπτική, αλλά ως το δυνατόν αντιπροσωπευτική, διαδρομή των απόψεών του.
Τα κυριότερα σημεία στα οποία εστιάζεται ο κριτικός στοχασμός του Πλάτωνα είναι:
α) οι γνώσεις και οι ικανότητες των ποιητών,
β) η παιδαγωγική αξία της ποίησης και η αποτίμησή της με γνώμονα την συνεισφορά της στην εκπαίδευση των νέων και ιδιαίτερα των “φυλάκων” της ιδανικής πόλης,
γ) η διφορούμενη στάση των ποιητών έναντι των θεών,
δ) η σχέση της ποιητικής αναπαράστασης με τον κόσμο των Ιδεών –τον μόνο αληθινό
ε) η συγκριτική εξέταση της ποίησης με την φιλοσοφία -της ύψιστης τέχνης- μέσα στο πλατωνικό κοσμοείδωλο.
Στο τέλος της παρούσας εργασίας δοκιμάζεται ένα συμπέρασμα, εν είδη ελάχιστου κοινού στοχασμού, που διαπερνά τα επιλεγμένα αποσπάσματα: ο Πλάτωνας εξορίζει τους ποιητές από την νομοκρατούμενη ιδανική του πολιτεία. Δεν θεωρεί την ποίηση κατάλληλο μορφωτικό εργαλείο, για τον άξιο πολίτη, που λατρεύει τους θεούς και αναζητά την αλήθεια στον κόσμο των Ιδεών. Όμως, την ίδια στιγμή, αποδέχεται την τεράστια ισχύ του ποιητικού λόγου και επισημαίνει το πώς θα μπορούσε να δράσει επικουρικά στην συγκρότηση της ιδανικής, κατ’ αυτόν, κοινωνίας.
Κλείνοντας την παρούσα αναφορά, ανοίγεται υπό μορφή ερώτησης για παραπέρα μελέτη -δεδομένης της ευρείας χρήσης ποιητικών μέσων και τεχνικών στο πλατωνικό έργο- η πλέον οξύμωρη υπόθεση: πόση ποίηση χρειάστηκε να υιοθετήσει ο Πλάτωνας, για να αναδείξει την φιλοσοφική του θέση και την κριτική του στάση έναντι της ποίησης;
ΙΙ
Στον Ίωνα συγκεκριμένα, συνδιαλέγεται ο Σωκράτης με τον ομώνυμο ραψωδό, το όνομα του οποίου αποτελεί και τον τίτλο του έργου. Κύριο θέμα είναι η κατάρτιση των ποιητών (καθώς και των ραψωδών). Συγκεκριμένα, η αξιοπιστία όσων διατείνονται. Με άλλα λόγια, αν γνωρίζουν ενδελεχώς τα θέματα πάνω στα οποία στήνουν τα ποιήματά τους ή απλώς κατέχουν την τέχνη της ποιητικής αναπαράστασης. Δηλαδή, αν εν τέλει, τα ποιήματα, και η περαιτέρω διερμηνεία τους από τους ραψωδούς, είναι ο καρπός μίας σώφρονος τέχνης ή το αποτέλεσμα του ένθεου αγγίγματος των Μουσών.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Σωκράτης εκμαιεύει από τον Ίωνατην διαβεβαίωση, ότι ο καλός ραψωδός πρέπει όχι απλώς να γνωρίζει αλλά να κατανοεί σε βάθος τι λέει το ποίημα (530c-d). Έπειτα, με δεδομένη μια τέτοια επάρκεια γνώσεων, να μπορεί να ξεχωρίσει ποιος ποιητής μιλάει ορθά και ποιος εσφαλμένα, (532b) και όχι απλώς να μπορεί να αποδώσει τα λεγόμενα του Ομήρου λόγου χάρη (531a). Αν, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, τότε δεν μπορεί να μιλήσει, κατά τρόπο τεχνικό και επιστημονικό για τον ομηρικό έργο (532c). Σε απολογητικό τόνο, ο Ίωνας λέει στο Σωκράτη, ότι από τον Όμηρο έμαθε για τον πόλεμο και τη στρατηγική (540d/541b). ‘Ετσι όμως οδηγείται έμμεσα σε ανακολουθία, αφού δεν κατείχε από πριν αυτά τα οποία θα απήγγειλε, αλλά όπως υπονοεί η παραδοχή του, τα γνώρισε μέσω των ομηρικών κειμένων και της ιδιότητας του ως ραψωδού. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του Σωκράτη, περί του αντικειμένου των τεχνών υπάρχει άγνοια, τόσο των ποιητών όσο και των ραψωδών αθέατη υπό τη σκέπη της θεϊκής έμπνευσης (534c/541e). Στο τέλος του έργου δε, ο φιλόσοφος δεν διστάζει να κατακεραυνώσει τον συνομιλητή του, αποδεικνύοντάς του ότι δεν είναι πραγματικά σοφός ερμηνευτής του Ομήρου (542a).
Παρά το δριμύ κατηγορητήριο περί γνωστικών ικανοτήτων, ο Πλάτωνας αναγνωρίζει τη δύναμη της έμπνευσης, που κατακλύζει τους ποιητές, ως επουράνια σαγήνη (536b). Παρατηρεί ότι το ποϊόν τους έχει κάτι το θείο, το αιθέριο, το μαγικό, το ένθεο και αλλόφρον (534b). Τους παρομοιάζει με τους πιστούς λάτρεις του Βάκχου που κατακυριεύονται από άλογες δυνάμεις (534a) και τους καλλιτέχνες που εμπνέονται από τις Μούσες, όπως οι χορευτές και οι τραγουδιστές (534a).
Έν κατακλείδι, ο Πλάτωνας στον Ίωνα παρόλο που αναδεικνύει με εύληπτο τρόπο την άγνοια των ποιητών, σχετικά με τις δεξιότητες ή τις τέχνες που αναπαριστούν (π.χ ιατρική ή στρατηγική στην Ιλιάδα), και την ακόμη μεγαλύτερη άγνοια των ραψωδών, εν τούτοις, αναγνωρίζει την γοητεία που εκλύουν τα έργα τους και την ισχυρή επίδραση που μπορούν να επιφέρουν στους ακροατές. Σε κάθε περίπτωση, θεωρεί ότι μία ένθεη δύναμη ενσταλάζεται στους ποιητές και τους ραψωδούς, που προτρέπει τους μεν να συνθέσουν, και τους δε να διερμηνεύσουν.
ΙΙΙ
H κριτική της ποίησης στο δεύτερο βιβλίο της Πολιτείας και οι επιφυλάξεις που εκφράζονται για την εγκυρότητα των μύθων που πραγματεύεται και την χρησιμότητα της εν γένει (377e), σχετίζονται με την εκπαίδευση των “φυλάκων” (376c). Από κει πηγάζει το ερώτημα: κατά πόσο η ποίηση μπορεί να εκπαιδεύσει άξιους “φύλακες” που τους χαρακτηρίζει το θάρρος και η ρώμη;
Ο Πλάτωνας, μέσω του Σωκράτη, που τον θέτει αντιμέτωπο του Γλαύκωνα και του Αδείμαντα, κάνει λόγο για «κατασκευαστές μύθων» (377b), για ψεύδη που λέει ο Ησίοδος και ο Όμηρος (377d) παρόλο που ο τελευταίος είναι καλός ποιητής (μάλιστα «ο τραγικότερος των τραγικών»), για τον κίνδυνο των νέων να τους ακούν (378c) για το τί πρέπει να ξέρουν οι νέοι για τους μύθους αυτούς (378d ) και για επιβεβλημένη επίβλεψη των μυθοποιών (377b).
Συνεχίζει, μιλώντας για τους θεούς (379a), για το πώς πρέπει να διδάσκονται οι νέοι τα περί θεών (379a/380c), για το τι πρέπει να ξέρουν οι νέοι για το ποϊόν των θεών (382e), καταγράφοντας την αφοριστική πρόταση, ως σύμπτυξη της θεώρησης του, «δεν υπάρχει τίποτα από τον ψευδολόγο ποιητή μέσα στους θεούς» (382d) .
Ο Πλάτωνας δίνει στην λατρεία των θεών ιδιαίτερη σημασία, θεωρώντας ότι συμβάλλει στην συνοχή και στην ευημερία της ιδανικής πολιτείας. Ως εκ τούτου, αντιδιαστέλλει τον σεβασμό, που πρέπει να διακρίνει τους πολίτες έναντι των θεών, προς τις ανίερες αμφισημίες που καταθέτουν οι ποιητές. Οι θεοί επέχουν μία σεπτή, ανώτερη θέση και οι προθέσεις τους μόνο ως αγνές και αγαθές μπορούν να νοούνται. Οι ποιητές όμως, όταν τους παρουσιάζουν με αδυναμίες και ελαττώματα παραπλανούν τους πολίτες και κλονίζουν την πίστη τους, ιδιαίτερα των νεοτέρων μεταξύ αυτών. Γι’αυτό οι συνθέσεις των ποιητών πρέπει να υπόκεινται σε διαρκή έλεγχο.
ΙV
Στο τρίτο βιβλίο της Πολιτείας, ο Σωκράτης αναφέρει πως η ποίηση πρέπει να ενθαρρύνει τους νέους να αποκτήσουν δύο αρετές: θάρρος και μετριοπάθεια. Επίσης, τα ποιήματα πρέπει να αποφεύγουν να μιμούνται τις ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις που ζουν οι θεοί (388 c/390c) και οι ταραγμένοι ψυχικά ήρωες (391c).
Επεκτείνει την κριτική του σε όποιον γενικά εκφέρει δημόσιο λόγο, θεωρώντας πως πρέπει, στην ομιλία του ή στο κείμενό του, να εξισώνει τον ευτυχή με κείνον που διαπράττει το καλό, και τον δυστυχή με εκείνον που διαπράττει το κακό. Ισχυρίζεται, πως όχι μόνο οι ρήτορες, πρέπει να τονίζουν διαρκώς την παραπάνω ακολουθία στους συλλογισμούς τους αλλά και οι ποιητές, αφού η ποίηση αποτελεί μία υποκατηγορία της ρητορικής.
H σκέψη του Πλάτωνα περί “φόρμας” και “τεχνικής”, όπως θα λέγαμε σήμερα, ξεκινάει με τον ισχυρισμό του Σωκράτη, ότι οι ποιητές ταυτίζονται με τους κατασκευαστές μύθων (392 c) και αναπτύσσεται, με μία λεπτομερή διάκριση των ειδών της ποιητικής τέχνης και των μέσων που μετέρχονται αυτοί, για να επιτελέσουν τους σκοπούς τους. Συγκεκριμένα αναφέρει, ότι οι ποιητές οδηγούν την αφήγηση τους μέσω της «διήγησης», που είναι άλλοτε απλή και άλλοτε μιμητική, «μίμησις» (392d). Όταν ο ποιητής μιλάει σε πρώτο πρόσωπο είναι απλή και όταν μιλάει σε τρίτο είναι μιμητική. Συνεχίζοντας, διαχωρίζει τα ποιητικά είδη βάσει αυτής της διάκρισης. Κατ’αυτόν η κωμωδία και η τραγωδία αναπαριστώνται μόνο μέσω μίμησης, ενώ οι διθύραμβοι αποδίδονται με απλή αφήγηση∙ τα δε έπη, και με τις δύο τεχνικές (394c).
Ο Σωκράτης καταφέρεται εναντίον των μιμητικών ειδών (394e/395b), και προειδοποιεί πως οι “φύλακες” δεν πρέπει να ασκούνται σε μιμητικά είδη λόγου, διότι εθίζονται στους θεατρινισμούς και την μαλθακότητα. Τέτοια χαρακτηριστικά, δεν προσιδιάζουν στη σκληραγώγηση και την εκπαίδευση που πρέπει να λάβουν οι νέοι, για να ανταποκριθούν, στον καίριο κοινωνικό ρόλο που θα κληθούν να ενσαρκώσουν (395e-396b).
Σε μία απόπειρα να συνδεθεί άμεσα η λειτουργικότητα και η χρησιμότητα των ποιητικών κειμένων με την ιδανική πολιτεία, ο Σωκράτης διαχωρίζει την κακή ποίηση από την καλή. Επισημαίνει, ότι η πρώτη είναι επικίνδυνη, σε αντίθεση με την δεύτερη, που εμπεριέχοντας πράξεις αξιόλογων ανθρώπων και υμνητικές αφηγήσεις προς τους θεούς, είναι ευπρόσδεκτη (390a-b).
Η διάκριση περί μιμητικής και απλής αφήγησης λείπει τελείως από τον ‘Ιωνα, ενώ στο παρόν βιβλίο καταλαμβάνει κεντρική θέση. O Πλάτωνας φαίνεται, σε σχέση με το πρώιμο έργο του, να αναστοχάζεται την λειτουργία και τις επιδρώσες παρενέργειες της ποίησης, κάτι που δικαιολογεί την εμβάθυνση της κριτικής του, τόσο στην θεματολογία των ποιητών, όσο και στις τεχνικές που αυτοί ακολουθούν.
Σε κάθε περίπτωση όμως, ο Πλάτωνας, δεν παρεκκλίνει από την αυστηρά ηθικοπλαστική του οπτική, μέσω της οποίας βλέπει την παρουσία των ποιητών στη ιδανική, κατ΄αυτόν, πολιτεία, και την ωφελιμιστική, με την σύγχρονη φιλοσοφική έννοια, συλλογιστική του.
Χ
Ο Πλάτωνας, στο δέκατοβιβλίο της Πολιτείας τουεπεξηγεί αναλυτικότερα τους λόγους για τους οποίους οι ποιητές δεν θα πρέπει, κατά κανόνα, να είναι ευπρόσδεκτοι στην πολιτεία που οραματίζεται, παρόλο που τους θεωρεί ικανότατους να συνεπαίρνουν τους πολίτες και να τους εγχαράσσουν δυνατές εντυπώσεις.
Επανέρχεται στις σκέψεις του για την μιμητική τέχνη υπογραμμίζοντας πως δεν είναι αποδεκτή (595a). Οι κουβέντες του μάλιστα σκληραίνουν περισσότερο λέγοντας πως τα ψέμματα των ποιητικών συνθέσεων μπορεί να μολύνουν τους ακροατές αν δεν έχουν την πρωθύστερη γνώση ως φάρμακο να τα αντιμετωπίσουν (595b). Μολαταύτα, αργότερα αναδιπλώνεται μερικώς, αναγνωρίζοντας τον Όμηρο ως καλό ποιητή (595b-c), και τους ποιητές ως κατόχους της ικανότητας να θέλγουν (598b-e). Διασαφηνίζει, εν τέλει, περισσότερο τον στοχασμό του διαχωρίζοντας μ ό ν ο ένα μέρος της μιμητικής τέχνης ως επικίνδυνης, (398a-b) ενώ σε κάποιο άλλο σημείο του εν λόγω έργου του κάνει ένα νεύμα αποδοχής προς του ποιητές που υμνούν τους θεούς και εγκωμιάζουν τις αρετές των καλών πολιτών.
Αναλύει την σχέση των ποιητών με την αλήθεια, ξεδιπλώνοντας την επιχειρηματολογία του για τα στάδια που τους χωρίζει από την τελευταία αυτή (597a-e). Συγκεκριμένα, αφού η αλήθεια ταυτίζεται με τον κόσμο των Ιδεών, και αφού οι τεχνίτες (π.χ μαραγκοί) είναι αυτοί που κατασκευάζουν τα ομοιώματα αυτών των ιδεών (π.χ τραπέζια) δημιουργώντας τον αισθητό κόσμο που μας περιβάλλει, οι ποιητές που αναπαριστούν με λέξεις τον αισθητό κόσμο (π.χ. με τη λέξη τραπέζια), ως τρίτοι αυτής της αλληλουχίας, βρίσκονται τρία στάδια μακριά από την αλήθεια, (598e).
Απευθύνεται στους ποιητές με τραχύτητα λέγοντας πως έχουν έλλειψη επίγνωσης αυτών επί των οποίων μιλούν (598d-602b). Παρεμβάλλει, εν είδη παραίνεσης, μία παρατήρηση λέγοντας, πως πρέπει να γράφουν ποιήματα για πράγματα που γνωρίζουν καλά (599e 3-5). Επιτίθεται στον Όμηρο, λέγοντας ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις για επαρκή μόρφωση των “φυλάκων” (599c/600e)· συμπληρώνει δε, ότι οι ποιητές, στο σύνολο τους, ζωγραφίζουν με τον λόγο τους φαντάσματα αρετών και άλλων αντικειμένων (600e).
Επανέρχεται στον Όμηρο λέγοντας, πως είναι ο μέγιστος των ποιητών και πρώτος ανάμεσα στους τραγικούς (607a). Επισημαίνει όμως ότι, πέρα από τους ύμνους προς τους θεούς και τα εγκώμια προς τους καλούς ανθρώπους, οι ποιητές ξυπνούν και τρέφουν ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις (605b). Φοβάται ότι αυτή η ψυχική εκτράχυνση θα πάρει τα πρωτεία στις αξίες τις πολιτείας και θεωρεί ότι θα υποσκελίσει την προσήλωση των πολιτών στους νόμους (606e-607a). Τέλος συμπυκνώνει σε μία φράση όλο το πλαίσιο της προβληματικής του, αναφέροντας ότι υπάρχει μία «παλαιά έριδα μεταξύ φιλοσοφίας και ποίησης» (607b), αντιδιαστέλλοντας ευθέως τα δύο μεγέθη.
Στο δέκατο βιβλίο της Πολιτείας ο Πλάτωνας, παραδόξως, την ίδια στιγμή που αποσαφηνίζει και επιτομεί την κριτική του έναντι της ποίησης, πλαγιοκοπεί και ονοματίζει τις διαχρονικές αρετές της. Πρωταρχικά και πρόδηλα, τονίζει ακόμη περισσότερο την ισχνή κατάρτιση των ποιητών, τον βαθμό απομάκρυνσής τους από την αλήθεια και τον κίνδυνο που αποτελούν για την ιδανική πολιτεία. Δευτερευόντως όμως, και υποδόρια, στρώνει το έδαφος να ευδοκιμήσουν ποιητικά κείμενα με παιδευτικό χαρακτήρα, η θεματική και η μορφή των οποίων απαντούν στα κριτήρια που θέτει. Την μία στιγμή καταδεικνύει ότι η ποίηση υπολείπεται μορφωτικής αξίας έναντι της φιλοσοφίας και την άλλη, –ηθελημένα ή αθέλητα– εξισώνει τις δύο τέχνες ως δύο ισχυρές αντίθετες πρακτικές που διαχρονικά μάχονται για την πρωτοκαθεδρία.
ΧΙ
Ο Πλάτωνας στον Ίωνα και στα τρία βιβλία της Πολιτείας που προαναφέρθηκαν, αντιμάχεται τους ποιητές, θεωρεί ότι δεν είναι επαρκείς γνώστες, ότι παραπλανούν, ψεύδονται και ενίοτε δεν σέβονται τους θεούς. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο θεωρεί ο φιλόσοφος ότι δεν πρέπει, κατά κανόνα, τα κείμενα τους να αποτελούν εκπαιδευτική ύλη των νέων και ιδιαίτερα των “φιλοσόφων-φυλάκων”. Διότι, είτε διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα είτε εξαίρουν παράφορες ψυχικές εκφράσεις και υποδαυλίζουν επικίνδυνες έξεις.
Παράλληλα όμως, κατά την εκδίπλωση του πλατωνικού έργου συντελείται το εξής παράδοξο: ολοένα περισσότερο ο φιλόσοφος προκρίνει μία νουθεσία και μία κατευθυντήρια γραμμή για την ποίηση, ως να μην είναι δυνατός, ακόμη και επιθυμητός, ο απόλυτος εξοστρακισμός της. Αναγνωρίζεται η γοητεία που εκπέμπει ο ποιητικός λόγος, και εν τέλει μέσα από την συνεχή ανάλυση αλλά και την καταγεγραμμένη παραδοχή τής δύναμής της, η ποίηση δικαιώνεται. Δικαιώνεται αφού -ίσως έμμεσα και χωρίς πρόθεση- φωτίζεται η αξία της από την ίδια την εμμονή, του φιλοσόφου, να την υπερκεράσει και να την τοποθετήσει απέναντι από την φιλοσοφία συστήνοντας ένα αντιθετικό ζεύγος. Δικαιώνεται, κατ’ουσίαν, ως δραστικού εργαλείου νοηματοδότησης, εκλέπτυνσης και μεταφοράς των συλλογισμών ενός στοχαστή, αφού, ο ίδιος ο φιλόσοφος, στην προσπάθεια του να αναδείξει την ισχύ των θέσεων του, μεταχειρίζεται πλειάδα ποιητικών μέσων (παρομοίωση, μέτρο, ρίμα, ρυθμό) και τεχνικών (ειρωνεία, δραματοποίηση, μύθο, σκηνοθεσία).
Η αποδοχή αυτής της οπτικής διαμορφώνει κατά συνέπεια, για περαιτέρω αξιολόγηση της βαθύτερης συγγένειας και αποδοχής της ποίησης από τον Πλάτωνα, το πλέον οξύμωρο ερώτημα: πόση ποίηση χρειάστηκε ο Πλάτωνας για να εδραιώσει την κριτικό στοχασμό του έναντι της ποίησης;
-------------------
ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Albert Cook, The Stance of Plato, Littlefield Adams Books, Maryland, 1996.
Thomas Could, The Quarrel Between Philosophy and Poetry, Princeton University Press, Princeton,1991.
Παύλος Δανδράκης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, εκδ. Φοίνιξ, Αθήνα, 1953.
Ως συνήθως, οι μεγαλύτεροι εχθροί του εαυτού μας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Οι ίδιοι σαμποτάρουμε διαρκώς τον εαυτό μας, οι ίδιοι τον υποβαθμίζουμε και τελικά οι ίδιοι τον οδηγούμε σε παράλυση και αδράνεια. Δεν αμφιβάλλω ότι και οι εξωτερικές επιρροές κάνουν κι αυτές τη δουλειά τους, αλλά μην ξεχνάς ότι είναι στο δικό σου χέρι μέχρι που θα τις επιτρέψεις να σε αγγίζουν.
Ακολουθούν λοιπόν 4 κοινές λέξεις τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συνέχεια. Είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα, αυτές οι λέξεις κλειδιά στέλνουν συγκεκριμένα, ανεπιθύμητα μηνύματα στο υποσυνείδητό σου.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ
Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις και πράγματα που δεν μπορείς να κάνεις. Όταν πραγματικά πιστεύεις ότι κάτι δεν το μπορείς, δηλαδή δεν έχεις την ικανότητα ή την δυνατότητα να το κάνεις, τότε καλώς κάνεις και λες «δεν μπορώ». Το να χρησιμοποιείς όμως τη φράση «δεν μπορώ» για να μην πεις «δεν θέλω» είναι ένα μεγάλο λάθος. Οι άνθρωποι, από υποτιθέμενη ευγένεια, δεν λένε πια «δεν θέλω να έρθω» ή «δεν θέλω να το κάνω» αλλά λένε διαρκώς δεν μπορώ το ένα και δεν μπορώ το άλλο. Κάθε φορά που λες λοιπόν για παράδειγμα οτι δεν μπορείς να παρευρεθείς κάπου, δηλώνεις στο υποσυνείδητό σου ότι έχεις κάποια ανικανότητα η οποία σε εμποδίζει από το να πας. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Φυσικά και μπορείς να πας! Απλώς επιλέγεις για τον οποιονδήποτε λόγο να μην πας, είτε γιατί προτιμάς να κάνεις κάτι άλλο, είτε γιατί απλά βαριέσαι. Γιατί λοιπόν να κάνεις μια ψευδή δήλωση; Σιγά – σιγά, καθώς θα επαναλαμβάνεις τη φράση δεν μπορώ κάθε φορά που θα χρειάζεται να πας σε κάποιο μέρος, το σώμα σου θα ανταποκριθεί και θα αρχίσει να εμφανίζει πόνους ή διάφορα άλλα προβλήματα τα οποία θα σε κάνουν πραγματικά να μην μπορείς να πας εκεί ή οπουδήποτε αλλού. Είναι πολύ καλύτερο να μιλήσεις κυριολεκτικά. Και είμαι σίγουρος ότι θα το έκανες αν συνειδητοποιούσες ότι κάθε λέξη γίνεται αντιληπτή από το υποσυνείδητό σου το οποίο θέτει σε λειτουργία περίπλοκους μηχανισμούς για να υλοποιήσει την πραγματικότητα που του θέτεις.
ΠΡΕΠΕΙ
Χρόνια τώρα, οι πάντες μιλούν για την ανάγκη να μην χρησιμοποιούμε το «πρέπει» στη ζωή μας. Δεν «πρέπει» τίποτα! Κανείς δεν σε υποχρεώνει να κάνεις τίποτα. Εσύ είσαι ο μόνος που υποχρεώνει τον εαυτό του να ανταπεξέρχεται στις απαιτήσεις των άλλων ή της ζωής. Άρα… και πάλι μιλάμε για επιλογή! Επιλογή είναι να αναλάβεις μια ευθύνη, επιλογή είναι και το να την φέρεις εις πέρας. Η λέξη «πρέπει» έχει μια παρόμοια παρενέργεια στο σώμα όπως και το «δεν μπορώ». Το σώμα αντιλαμβάνεται ότι υποχρεώνεσαι να κάνεις κάτι που δεν θέλεις και εάν αυτό συνεχιστεί για ένα μεγάλο διάστημα, τότε θα αντιδράσει απέναντι στον καταναγκασμό στον οποίο φαίνεται να υπόκεισαι με σκοπό να σε ελευθερώσει.
ΝΑΙ
Αυτή η τόσο δα μικρή λέξη, δημιουργεί τρομερά μεγάλα προβλήματα. Μία από τις πιο φοβερές ταμπέλες που καλείται να ξεριζώσει από μέσα του ο σύγχρονος, μέσος, δυτικός άνθρωπος, είναι αυτή του καλού παιδιού. Και φυσικά για να είσαι καλό παιδί… θα πρέπει να πεις «ΝΑΙ» σε όλα και σε όλους. Δεν πρέπει να χαλάσεις το χατίρι κανενός και, προς θεού, δεν πρέπει ποτέ να στεναχωρήσεις κανέναν, αλλιώς τόσα χρόνια προσπάθειας θα καταρρεύσουν! Ένα βλέμμα απογοήτευσης, μια ειρωνία… αρκεί για να σου πει ότι «δεν προσπαθείς αρκετά». Μάθε όμως ότι στην πραγματικότητα, για κάθε «Ναι» που λες ενώ δεν το εννοείς και το κάνεις απλά γιατί δεν μπορείς να πεις όχι πλησιάζεις ένα βήμα πιο κοντά στο θάνατο. Διότι ως γνωστόν… τα καλά παιδιά πεθαίνουν νωρίς!
Δοκίμασε να κάνεις κάτι άλλο… δοκίμασε για αλλαγή να αποδείξεις στον εαυτό σου ότι είσαι καλός άνθρωπος υλοποιώντας τις επιθυμίες του. Όταν δεν θέλεις, πες «ΌΧΙ» Δεν φαντάζεσαι από πόσα προβλήματα υγείας θα γλιτώσεις.
ΑΝ
«Αν ήμουν πλούσιος θα έκανα φιλανθρωπίες», αν «είχα πάρει μια άλλη απόφαση, τώρα θα ήμουν καλύτερα», αν – αν – αν – αν. Κάθε φορά που χρησιμοποιείς τη λέξη αν στο παρελθόν δημιουργείς αρνητικές δηλώσεις στο παρόν. Όταν λες για παράδειγμα την κλασσική ατάκα «αν κέρδιζα το τζόκερ θα βοηθούσα πολύ κόσμο» αυτομάτως δηλώνεις ότι τώρα δεν θα το κάνεις διότι δεν έχεις κερδίσει το τζόκερ. Κι αυτό φυσικά είναι ένα μεγάλο ψέμα. Εάν θέλεις μπορείς τώρα, αυτή τη στιγμή να βοηθήσεις όσο κόσμο θέλεις. Για την ακρίβεια οι «φιλάνθρωποι του αν» δεν είναι ποτέ φιλάνθρωποι, ακόμα κι αν… (κερδίσουν το τζόκερ) Εάν δεν το κάνεις τώρα, δεν θα το κάνεις ποτέ!
Πέρα απ΄ αυτά όμως που αφορούν τους άλλους, το ίδιο ισχύει και για σένα. Όταν λες για παράδειγμα «Αν είχα λεφτά θα πήγαινα ένα ταξίδι» στην πραγματικότητα λες ότι δεν πρόκειται να το κάνεις. Ακόμα χειρότερο όμως είναι όταν χρησιμοποιούμε το «Αν» όταν μετανιώνουμε για πράγματα του παρελθόντος «Αν είχα κάνει αυτό, σήμερα δεν θα μου συνέβαινε αυτό» ή αντίθετα «Αν δεν είχα πει αυτό, δεν θα γινόταν το άλλο» Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δηλώνουμε στον εαυτό μας ότι έχει αποτύχει και του ασκούμε μια σφοδρή κριτική. Φυσικά πρέπει να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος για να μην τα ξανακάνουμε, αλλά δεν έχει κανένα νόημα να σκέφτεσαι διαρκώς πόσο καλύτερα θα ήταν τα πράγματα εάν είχες χειριστεί την κατάσταση διαφορετικά. Ούτως η άλλως, κι αυτό μια υπόθεση είναι. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ότι ό,τι έγινε – έγινε και δεν αλλάζει πια. Αποκόμισε τα μαθήματα και κοίταξε πως στο παρόν σου θα χτίσεις το μέλλον που επιθυμείς. Κάθε φορά που λες «Αν» αποδυναμώνεις τον εαυτό σου, εξαντλείς τη ζωτική σου ενέργεια και οδηγείσαι σε αδράνεια…
Όλο το μυστικό είναι να γίνεις όσο το δυνατόν πιο συνειδητός. Να κάνεις τα πάντα με επίγνωση. Σκέψου το…
Εάν στην παραπάνω φράση είπες «Ναι, αλλά…» τότε συνειδητοποίησε ότι εσύ δεν επιτρέπεις στον εαυτό σου να ζει με επίγνωση γιατί του λες διαρκώς πόσο δύσκολο είναι να το κάνει.
Γίνε κύριος του εαυτού σου. Κάνε ό,τι κάνεις, αλλά με επίγνωση.
Ο κόσμος συνήθως ταυτίζει το να είναι ευτυχισμένος με το να χαίρεται αυτό που του συμβαίνει. Λέει κανείς: «είμαι τόσο ευτυχισμένος!» την ημέρα που όλα πάνε κατ’ ευχήν, ή κάθε φορά που βιώνει κάτι ευχάριστο.
Αν ζητήσουμε από μια ομάδα ανθρώπων να φανταστούν, για παράδειγμα, μια σκηνή όπου ο κόσμος είναι ευτυχισμένος, οι περισσότεροι θα φέρουν αμέσως στο μυαλό τους ανθρώπους να γελάνε, να παίζουν ή να πίνουν σε μια γιορτή. Πολύ λίγοι θα φανταστούν ένα ζευγάρι που μεγαλώνει ένα παιδί, ένα ζευγάρι που συμπληρώνει πενήντα χρόνια γάμου, κάποιον που διαβάζει ένα βιβλίο ή κάποιους ανθρώπους την ώρα που ασχολούνται με κάτι σημαντικό.
Όμως, το «περνάω καλά» δεν δημιουργεί την ευτυχία, γιατί – όπως συμβαίνει πάντα με τη διασκέδαση – , η χαρά που προσφέρει χάνεται τη στιγμή που τελειώνει το γλέντι. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, όσοι ήρθαν στη γιορτή δυστυχισμένοι αρχίζουν να αισθάνονται ξανά τη δυστυχία τους, και καταλήγουν έτσι εξαρτημένοι από μια ξέφρενη αναζήτηση της ευχαρίστησης ως μοναδικού τρόπου απόδρασης. Περιττεύει, νομίζω, να εξηγήσουμε ότι αυτό συνωμοτεί εναντίον της ευτυχίας αντί να την προσεγγίζει.
Τα νόστιμα φαγητά μπορεί να είναι μεγάλη πηγή ευχαρίστησης για μας που αγαπάμε πολύ τις γεύσεις, αλλά βέβαια, αν αφήσουμε να περνάει η ικανότητά μας να πάρουμε χαρά αποκλειστικά από το στομάχι μας, αργά ή γρήγορα οι παλιές γαστρονομικές απολαύσεις θα γίνουν πηγή δυστυχίας και όχι ευτυχίας.
Αυτή η σύγχυση μεταξύ της στιγμιαίας ευχαρίστησης και της ευτυχίας, είναι που κάνει πολλούς άντρες και γυναίκες να υποστηρίζουν σθεναρά ότι, αφού δεν μπορούμε να χαιρόμαστε διαρκώς για ό,τι συμβαίνει, η ευτυχία δεν είναι παρά φευγαλέες ευχάριστες στιγμές.
Ας ξαναπάρουμε το παράδειγμα του φαγητού κι ας φανταστούμε ένα πιάτο μαγειρεμένο σύμφωνα με τους παραδοσιακούς κανόνες της υγιεινής διατροφής ως μεταφορά όλων των βασικών αναγκών της ζωής μας: τα θρεπτικά στοιχεία αντιπροσωπεύουν τις καθημερινές μας ασχολίες και τα καρικεύματα ισοδυναμούν με τη διασκέδαση ή την ευχαρίστηση.
Παρόλο που για πολλούς είναι βέβαιο πως φαγητό χωρίς καρυκεύματα θα έκανε το γεύμα να μοιάζει με εργασία, κανείς δεν αγνοεί το γεγονός ότι δεν θα μπορούσαμε να τρεφόμαστε μόνο με μπαχαρικά. Όχι μόνο επειδή το φαγητό περιέχει θρεπτικά στοιχεία απαραίτητα για τον οργανισμό, αλλά γιατί, στην πραγματικότητα, τα καρυκεύματα χρησιμεύουν μόνο για να αναδείξουν τη γεύση της τροφής στην οποία τα έχουμε προσθέσει.
Υπάρχουν άνθρωποι που μεγάλωσαν με τέτοιον τρόπο – θεωρώντας, δηλαδή, την ευχαρίστηση που παίρνει κανείς από το φαγητό αρρώστια ή αμαρτία – και ίσως αυτοί να είναι πράγματι πιο υγιείς. Όμως, οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν θα απολαύσουν ποτέ ένα ωραίο δείπνο.
Αν μου πάει κάτι καλά, αν κλείσω μια καλή εμπορική συμφωνία, αν κερδίσω πολλά λεφτά, μπορεί να νιώσω ευτυχισμένος μπορεί και όχι. Αληθινά, δεν μπορεί κανείς να εγγυηθεί πως κάτι ευχάριστο, που μου δίνει λίγη χαρά, ταυτίζεται με την ευτυχία. Το ότι μου λένε ένα ανέκδοτο και γελάω, δε σημαίνει πως εκείνη τη στιγμή είμαι ευτυχισμένος.
Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι μια σοβαρή μελέτη της ιστορίας αλλά και της προϊστορίας των Θετικών Επιστημών, αλλά και ειδικότερα της Αστρονομίας πρέπει να φέρει στο φως της δημοσιότητας τα ιστορικά γεγονότα χωρίς δογματικούς αποκλεισμούς οι οποίοι εδράζουν σε κοινωνικές ή θεολογικές αγκυλώσεις.
Η μελέτη της ιστορίας τω επιστημών δεν μπορεί να αποκρύπτεται λόγω του φόβου της παρανόησής της παράθεσης των ευρημάτων της και της έκθεσης των μελετητών της από τους φανατικούς.
Η παράθεση των όποιων ιστορικών ευρημάτων δεν συνεπάγεται την αλήθεια των όποιων ευφάνταστων σεναρίων.
Η επιστήμη σταματά εκεί που σταματά η απόδειξη. Σενάρια κατασκευάζουν μόνο οι σεναριογράφοι και όχι οι επιστήμονες.
Οι παράδοξες αστρονομικές «γνώσεις» των Ντογκόν
Εισαγωγή
Μεταξύ των μεγάλων εθνικών ομάδων του Μάλι, υπάρχουν πολλές μικρότερες, μερικές από τις οποίες προέρχονται από τις πιο αρχαίες νέγρικες φυλές της περιοχής.
Μία από αυτές είναι οι Ντογκόν, φυλή του οροπεδίου της Μπαντιαγκάρα, η οποία ζει μέχρι και σήμερα σε σχεδόν πρωτόγονη κατάσταση κατοικώντας σε απλές λιθόκτιστες καλύβες.
Τις κυριότερες πληροφορίες γι’ αυτή τη φυλή τις δίνουν ο Μαρσέλ Γκριώλ και η Ζερμαίν Ντιτερλέν, δύο διάσημοι Γάλλοι ανθρωπολόγοι, οι οποίοι από το 1930 και για περίπου 20 χρόνια μελέτησαν τις συνήθειες και τα έθιμα των Ντογκόν.
Μετά τόσα χρόνια παραμονής τους στο Μάλι, οι δύο ανθρωπολόγοι έγιναν σχεδόν μέλη της φυλής και οι Ντογκόν αποφάσισαν να τους αποκαλύψουν τα απόκρυφα μυστικά του κοσμοειδώλου της φυλής τους.
Δάσκάλους τους στις ιερές γνώσεις είχαν δύο μάγους ιερείς της φυλής, τον Γιεμπενέκα και τον Μάντα Ντ’ Οροσόνγκο, έναν φύλαρχο, τον Ονγκνουλού Ντόλα, και την ιέρεια Ιννεκουζού Ντόλο.
Οι παραδόσεις των Ντογκόν
Σύμφωνα με τις παραδόσεις της φυλής των Ντογκόν, ιδρυτές του πολιτισμού τους ήταν οι Νόμμο.
Συνήθως με το όνομα Νόμμο, οι Ντογκόν αναφέρονται στον συλλογικό μυθικό ήρωα εκπολιτιστή τους, ο οποίος σύμφωνα με τις παραδόσεις τους, ήρθε από το αστρικό σύστημα του Σείριου για να εγκαθιδρύσει μια κοινωνία δικαίου πάνω στη Γη.
Κατά έναν τρόπο, οι Νόμμο μπορούν να ταυτιστούν με τον Οάννες των Σουμερίων και τον Έα των Βαβυλωνίων.
Το όνομα Νόμμο προέρχεται από μια λέξη των Ντογκόν που έχει τη ρίζα της στο ρήμα νόμμο που σημαίνει δίνω σε κάποιον να πιει κάτι.
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι η ύπαρξη του Νόμμο καταγράφεται σε αρχαιότατα Εβραϊκά κείμενα1 όπου φέρεται να δημιουργήθηκε από το Θεό2 μετά την καταστροφή τριών ανθρώπινων κόσμων2. Μαζί με το Νόμο ο Θεός δημιούργησε τη Γέεννα2,3, δηλαδή την Εβραϊκή κόλαση, τον Κήπο της Εδέμ, τον θεϊκό θρόνο, την ουράνια σκηνή, το όνομά του Μεσσία και τη Μετάνοια.
Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα ο Νόμμο προέτρεψε τον Θεό να δημιουργήσει ακόμα έναν ανθρώπινο κόσμο4, αλλά όταν ο θεός τον έφτιαξε ο Νόμμο του παραπονέθηκε για την κακία που επικρατούσε σ’ αυτόν5.
------------------
1. Ρ. Γκρειβς και Ρ. Παταϊ: «Οι εβραϊκοί Μύθοι». σ. 39, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 1994
2. Gen.Rab. 23,68,262-263
3. Mid.. Techillim, 391 PRE, κεφ. 3
4. PRE, κεφ.3, πρβλ. Gen. Rab. 20
5. Yalqut Reubeni, i.22, παραθέτει το Sode Raza
Οι διηγήσεις των Ντογκόν για τη ζωή του Νόμμο πάνω στη Γη, όπως αναφέρουν οι ανθρωπολόγο Γκριώλ και Ντιτερλέν, είναι πολλές
Για τον Νόμμο οι Ντογκόν διηγούνται:
«…Ο Νόμμο μοίρασε το σώμα του στους ανθρώπους για να τους ταΐσει… Όπως το Σύμπαν ήπιε από το σώμα του, έτσι και ο Νόμμο έδωσε στους ανθρώπους να πιουν. Ο ίδιος σταυρώθηκε πάνω σ’ ένα δέντρο κιλένα, πέθανε και μετά αναστήθηκε».
Ο Νόμμο για τους Ντογκόν είναι ο οδηγός του Σύμπαντος, ο πατέρας της ανθρωπότητας και ο φύλακας των πνευματικών της αρχών, βροχοποιός και γενικότερα κυρίαρχος των υδάτων.
Σύμφωνα με την παράδοση της φυλής, οι Νόμμο ήρθαν στη Γη από τον Σείριο. Δεν ήρθαν όμως όλοι. Εκείνος, που λέγεται και Νόμμο Ντίε ή Μεγάλος Νόμμο, έμεινε στον Σείριο μαζί με τον υπέρτατο Θεό Αμμά, και είναι ο αντιπρόσωπός του σε ότι αφορά τα θέματα της Γης. Ο Μεγάλος Νόμμο εκδηλώνεται στους ανθρώπους με την εμφάνιση του Ουράνιου Τόξου, το οποίο ονομάζεται Δρόμος του Νόμμο.
Σύμφωνα με τις καταγραφές των δύο ανθρωπολόγων οι παραδόσεις των Ντογόν διηγούνται ότι στη Γη εμφανίζονται άλλα τρία είδη Νόμμο, ο πρώτος είναι ο Νόμμο Τιτιγιάννε που είναι ο αγγελιοφόρος του Νόμμο Ντίε που έμεινε στον Σείριο.
Ο δεύτερος Νόμμο ήταν ο Νόμμο Ο, δηλαδή ο Νόμμο των λιμνών, ο οποίος θυσιάστηκε πάνω στη Γη για τον εξαγνισμό και την αναδιοργάνωση του Σύμπαντος. Μετά τη θυσία του ο Νομμο Ο επέστρεψε στο Σείριο κοντα στον μεγάλο Νόμμο Ντίε. Από εκεί, όπως πιστεύουν οι Ντογκόν, κάποια στιγμή θα πάρερι πάλι ανθρώπινη μορφή και θα κατέβει στη Γη μέσα σε μια κιβωτό, μαζί με τους προγόνους των ανθρώπων. Στη συνέχεια, θα πάρει την πραγματική θεϊκή μορφή του και θα κυβερνήσει τη Γη μέσα από τα νερά, αποκτώντας πολλούς απογόνους.
Τέλος υπάρχει και ο Νόμμο Αναγκόννο, ή απλώς Όγκο.
Ο Όγκο επαναστάτησε εναντίον του Δημιουργού, φέρνοντας την αταξία στο Σύμπαν και παρίσταται από τους Ντογκόν με τη μορφή της Χλομής Αλεπούς, μια μορφή που πήρε μετά την ανταρσία και την πτώση του. Από πολλές απόψεις η Χλομή Αλεπού μοιάζει με την αιγυπτιακή θεότητα Σετ, αλλά και με τον «εκπεπτωκότα άγγελο» της ιουδαϊκοχριστιανικής αγγελολογίας.
Όπως φαίνεται από όλα τα προηγούμενα ο συσχετισμός των Νόμμο με πανάρχαιές Εβραϊκές πεποιθήσεις είναι προφανής και ως εκ τούτου οι παραδόσεις των Ντογκόν μαλλον δεν πρέπει να συναρτώνται με εξωγήινα η μυστηριώδη γεγονότα.
Στις επιστημονικές εργασίες των διάσημων Γάλλων ανθρωπολόγων Μαρσέλ Γκριώλ και Ζερμαίν Ντιτερλέν, «UnSystemeSoudanaisdeSirius» (1950) και «LeRenardPale» αναφέρονται περίεργες αστρονομικές γνώσεις των Ντογκόν τις οποίες λογικά και ιστορικά δεν θα έπρεπε να έχουν.
Ας αναφέρουμε μερικές από αυτές.
Οι παράδοξες αστρονομικές γνώσεις για το Σείριο
Οι Ντογκόν γνώριζαν ότι ό Σείριος δεν είναι ένα απλό άστρο άλλα ένα αστρικό σύστημα εφόσον αναφέρουν την ύπαρξη ενός συνοδού του Σειρίου, του Σειρίου Β, πολύ πριν από την ανακάλυψή του από την σύγχρονη επιστήμη. Οι Γκριώλ και Ντιτερλέν τονίζουν με έμφαση ότι το λαμπρό άστρο του Σειρίου δεν έχει τόση σημασία για τους Ντογκόν όσο ο μικροσκοπικός Σείριος Β, τον οποίο ονομάζουν πο-τόλο.
Τόλο σημαίνει άστρο και πο είναι ο σπόρος ενός δημητριακού, το οποίο στη Δυτική Αφρική λέγεται κοινά φόνιο, ενώ το επίσημο βοτανολογικό του όνομα είναι Δακτυλοπόα η ισχνή. Αναφέρουν οι Ντογκόν:
«…Ο Σείριος δεν είναι η βάση του συστήματος, αλλά μία από τις εστίες της τροχιάς ενός μικροσκοπικού άστρου που λέγεται πο-τόλο, το οποίο προκαλεί την προσοχή των αρσενικών μυστών».
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο αστρονόμος Γιόχαν Φρήντριχ Μπέσσελ το 1844, λίγο πριν από το θάνατό του, διατύπωσε την άποψη ότι ο Σείριος πρέπει να είναι ένα διπλό σύστημα άστρων. Το 1862 ο Αμερικανός Άλβιν Κλαρκ μπόρεσε να διακρίνει με το τηλεσκόπιό του ένα αμυδρό φως εκεί που θα έπρεπε να βρίσκεται ο Σείριος Β.
Οι εκπλήξεις όμως συνεχίζονται εφόσον οι Ντογκόν γνώριζαν ακόμα και τη σωστή περίοδο της τροχιάς του αόρατου με γυμνό μάτι Σείριου Β, που αναφέρουν στις παραδόσεις τους ότι διαρκεί πενήντα χρόνια.
Στις εργασίες τους που περιγράφουν την σημασία της ιερής τελετής Σίγκι της φυλής, οι Γκριώλ και Ντιτερλέν αναφέρουν ότι οι μάγοι της φυλής τους αποκάλυψαν ότι: … Η περίοδος της τροχιάςτου Σείριου Β μετριέται διπλή, δηλαδή εκατό χρόνια, διότι στη διάρκεια της τελετής Σίγκι, τα μέλη της φυλής συνέρχονται κατά ζεύγη υπογραμμίζοντας την αρχή της δυαδικότητας.
Όπως ανακαλύφθηκε μετά από παρατηρήσεις που άρχισαν το 1894 και τελείωσαν το 1944, οι απόψεις των Ντογκόν επιβεβαιώνονται εφόσον βρέθηκε ότι η περίοδος του Σείριου Β ήταν 49.9 χρόνια
Στις καταγραφές των γνώσεων των Ντογκόν αναφέρεται όμως και η περίοδος περιστροφής του Σείριου Β γύρω από τον εαυτό του. Όπως αναφέρουν: «…Παράλληλα με την κίνησή της στο διάστημα η Δακτυλόποα (Πο- τόλο ή Σείριος Β) περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της σε μια περίοδο που κρατάει ένα χρόνο και η περιστροφή της αυτή γιορτάζεται στη διάρκεια της τελετής μπάντο».
Εκτός όμως όλων των προηγουμένων τα οποία αναφέρονται στην ύπαρξη και την κίνηση του Σείριου Β, Οι Ντογόν γνωρίζουν και τα φυσικά χαρακτηριστικά του άστρου εφόσον αναφέρουν: «…Το άστρο που θεωρείται το μικρότερο πράγμα στον ουρανό είναι και το βαρύτερο. Η Δακτυλοπόα (Πο-τόλο) είναι το μικρότερο πράγμα που υπάρχει. Είναι το βαρύτερο άστρο. Αποτελείται από ένα μέταλλο που λέγεται σαγκάλα και είναι πιο ανοιχτόχρωμο από το σίδερο αλλά τόσο βαρύ ώστε όλοι οι άνθρωποι της Γης μαζί δεν μπορούν να το σηκώσουν. Στην ουσία το άστρο ζυγίζει όσο όλοι οι σπόροι της Γης ή όλο το σίδερο της Γης».
Όπως γνωρίζουμε σήμερα, ο Σείριος Β είναι ένας λευκός νάνος και ένα κυβικό πόδι του υλικού του θα ζύγιζε 2.000 τόνους. Ένα κουτί σπίρτα γεμάτο τέτοια ύλη θα ζύγιζε 1,25 τόνους. Αν το υλικό προερχόταν από τον πυρήνα του, θα ζύγιζε περίπου 50 τόνους. Το άστρο είναι 65.000 φορές βαρύτερο από το νερό.
Ακόμα περισσότερες γνώσεις
Πέρα όμως από την ύπαρξη του Σείριου Β οι μάγοι της φυλής αποκάλυψαν στους δύο ανθρωπολόγους ότι στο αστρικό σύστημα του Σειρίου υπάρχει και ένα τρίτο αστέρι ο Σείριος Γ. Λένε ειδικότερα: «…Υπάρχει κάποιο τρίτο αστέρι στο σύστημα του Σείριου που οι Ντογκόν ονομάζουν εμμέ για και το οποίο, σε σύγκριση με τη δακτυλόποα (Πο-τόλο), είναι τέσσερις φορές ελαφρότερο και ταξιδεύει σε μεγαλύτερη τροχιά, αλλά προς την ίδια κατεύθυνση και στο ίδιο χρονικό διάστημα (δηλαδή πενήντα χρόνια). Οι αντίστοιχες θέσεις και των δύο άστρων είναι τέτοιες που η γωνία που σχηματίζουν με τον Σείριο είναι ορθή».
Το εμμέ για αναπαρίσταται από τους μάγους με τρεις τελείες, περιτριγυρισμένες από άλλες επτά τελείες. Το άστρο αυτό συνοδεύεται από έναν δορυφόρο που ονομάζεται να τόλο , δηλαδή άστρο των γυναικών, που το παριστάνουν με έναν σταυρό.
Η άποψη των Ντογκόν επιβεβαιώθηκε το 1926 όταν από το αστεροσκοπείο του Γιοχανεσμπουργκ ανακοινώθηκε ότι ανακαλύφθηκε και ένας δεύτερος συνοδός του Σείριου 11ου μεγέθους, ο Σείριος Γ, έτσι ώστε στην πραγματικότητα μιλάμε για ένα τριπλό σύστημα άστρων.
Δυστυχώς από τότε δεν ξαναπαρατηρήθηκε το άστρο αυτό και ως εκ τούτου ο Σείριος Γ παραμένει ένα ανοικτό θέμα.
Οι εκτός Σειρίου αστρονομικές γνώσεις
Για τη Σελήνη οι Ντογκόν αναφέρουν ότι είναι ξερή και νεκρή σαν το ξεραμένο νεκρό αίμα.
Σχεδιάζουν τον πλανήτη Κρόνο με δακτυλίους γύρω του.
Γνωρίζουν ότι οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο.
Για το λόγο αυτό οι πλανήτες αναφέρονται ως τόλο τανάζε δηλαδή άστρα που γυρνάνε γύρω από κάτι. Αναφέρεται χαρακτηριστικά: «…Ο Δίας ακολουθεί την Αφροδίτη γυρνώντας αργά γύρω από τον Ήλιο». Με λίγα λόγια οι Ντογόν γνώριζαν ότι ο Ήλιος ήταν το κέντρο του πλανητικού μας συστήματος.
Οι διάφορες θέσεις της Αφροδίτης υπενθυμίζονται από τους Ντογκόν σε μεγάλη γεωγραφική κλίμακα, με μια σειρά από βωμούς, όρθιες πέτρες ή κατασκευές μέσα σε σπήλαια και καταφύγια.
Οι θέσεις της Αφροδίτης προσδιορίζουν ένα αφροδιτιανό ημερολόγιο αντίστοιχο με το αφροδιτιανό ημερολόγιο των Μάγια.
Στην ουσία οι Ντογκόν έχουν τέσσερα διαφορετικά ημερολόγια, το ηλιακό, το αφροδιτιανό, το σειριακό και το σεληνιακό, το οποίο χρησιμεύει για τις διάφορες αγροτικές εργασίες.
Στην εργασία των Γκριώλ και Ντιτερλέν «Η χλωμή αλεπού», περιγράφεται ένα σεληνιακό ημερολόγιο. Περιέχει έναν πίνακα με δώδεκα στήλες, όπου η κάθε μία αντιπροσωπεύσει ένα μήνα.
Αυτοί οι δώδεκα μήνες θεωρούνται ως το διάστημα μέσα στο οποίο κινείται η Γη, δηλαδή αντιπροσωπεύουν την τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο, μέσα σε ένα χρόνο.
Στη διάρκεια αυτής της αυτής της τροχιάς πραγματοποιούνται οι περιστροφές της Γης γύρω από τον άξονά της κάθε ημέρα. Η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο ονομάζεται « το διάστημα της Γης».
Σύμφωνα με τις πλέον απόκρυφες παραδόσεις της φυλής ο πλανήτης Δίας έχει 4 δορυφόρους. Όπως αναφέρουν: «…Το ακρωτηριασμένο γεννητικό μόριο της Χλομής Αλεπούς, δηλαδή του Νόμμο Αναγκόννο ήταν ακόμα ματωμένο όταν ο Αμμά πήρε το αίμα του και το ανέβασε στον ουρανό για να σχηματίσει τους τέσσερις δορυφόρους του Δία, που γυρνάνε από τότε γύρω του. Οι τέσσερις αυτοί δορυφόροι είναι τέσσερις σφήνες που συγκρατούν τον Δία στη θέση του».
Συνεχίζοντας την διήγησή τους οι μάγοι των Ντογκόν βεβαιώνουν ότι υπάρχει μια μόνιμη αύρα γύρω από τα άστρα, διαφορετική από αυτή που φαίνεται συχνά γύρω από τη Σελήνη. Ομοίως φαίνεται πως γνωρίζουν ότι η Γη μας είναι μέλος του Γαλαξία μας λέγοντας: «… Ο Γαλαξίας είναι καθ’ εαυτή η εικόνα των στροβιλιζόμενων άστρων μέσα στον κόσμο των στροβιλιζόμενων άστρων, όπου βρίσκεται και η Γη».
Για τον παράξενο αυτό πολιτισμό του Μάλι υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός άστρων και στροβιλιζόμενων κόσμων δηλαδή γαλαξιών. Ξεχωρίζουν προσεκτικά τρία είδη άστρων. Λένε ειδικότερα: «…Οι απλανείς αποτελούν μέρος της οικογένειας των άστρων που δεν γυρνάνε…Οι πλανήτες ανήκουν στην οικογένεια των άστρων που γυρνάνε». Οι δορυφόροι των πλανητών λέγονται τόλο γκονόζε δηλαδή άστρα που κάνουν κύκλους.
Όσον αφορά την ύπαρξη ζωής σε άλλους κόσμους οι Ντογκόν λένε: «…Οι κόσμοι των στροβιλιζόμενων άστρων ήταν κατοικημένοι, διότι ο Αμμά, όταν έδωσε στο Σύμπαν τη μορφή και την κίνησή του, δημιούργησε και τα ζωντανά πλάσματα. Έτσι υπάρχουν πλάσματα που ζουν σε άλλες Γαίες, τα οποία ζουν όπως και εμείς πάνω στη Γη».
Αυτή η εξάπλωση της ζωής περιγράφεται καθαρά μ’ έναν μύθο που λέει: «…Ο άνθρωπος βρίσκεται στην τέταρτη Γη, αλλά στη τρίτη υπάρχουν άνθρωποι με κέρατα, οι ιννέου γκαμμουρούγκου, στην πέμπτη άνθρωποι με ουρές, οι ιννέου ντουλλόγκον, και στην έκτη άνθρωποι με φτερά, οι ιννέου μπούμο».Όλα τα προηγούμενα μοιάζουν πολλοί με τις μυθολογικές απόψεις των πολιτισμών της Νότιας Αμερικής.
Ο όρος πλακούντας χρησιμοποιείται από τους Ντογκόν για να περιγράψει ένα σύστημα ή μια ομάδα άστρων ή πλανητών.
Το ηλιακό μας σύστημα αναφέρεται ως πλακούντας του Όγκο του κακού Νόμμο μιας ύπαρξης αντίστοιχης του Χριστιανοιουδαϊκού Διαβόλου που επαναστάτησε εναντίον του Δημιουργού του, ενώ το σύστημα του Σείριου ως πλακούντας του Νόμμο του καλού θεού δημιουργού.
Η κοινωνία των Ντογκόν γνωρίζει ότι ο ουρανός φαίνεται να γυρνάει λόγω της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της εφόσον αναφέρουν: «…η κίνηση των άστρων γίνεται από την ανατολή στη δύση είναι φαινομενική, και απλά έτσι την βλέπουν οι άνθρωποι». Ομοίως αναφέρουν: «…Η Γη γυρνάει γύρω από τον άξονά της και διαγράφει έναν μεγάλο κύκλο (γύρω από τον Ήλιο)…Η Σελήνη γυρνάει σαν σπείρα γύρω από τη Γη. …Ο Ήλιος είναι κατάλοιπο του πλακούντα του Όγκο, βρίσκεται στο κέντρο του συστήματος και μοιράζει το φως στο διάστημα και στη Γη».
Σύμφωνα με κάποιες απόψεις των Ντογκόν, το Σύμπαν δημιουργήθηκε από μια πρωταρχική δόνηση που προχωράει με ελικοειδή μορφή ξεκινώντας από ένα κέντρο. Με λίγα λόγια, η κοσμογονία των Ντογκόν προβλέπει την εξέλιξη ενός Σύμπαντος στροβίλου.
Όλα τα προηγούμενα είναι αρκετά περίεργα δημιουργώντας ένα πλήθος προβλημάτων και ερωτηματικών στους αρχαιολογικούς αλλά και τους ευρύτερους επιστημονικούς κύκλους. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο να επισημάνουμε και αν καταγράψουμε τις ανακαλύψεις των ανθρωπολόγων Γκριώλ και Ντιτερλέν, διατηρώντας όλες τις επιφυλάξεις μας, εφόσον μέχρι σήμερα καμιά επιστημονική έρευνα δεν τα έχει ανατρέψει.
Και εν τέλει, οι εργασίες των Γκριών και Ντιτερλέν βρίσκονται κατατεθειμένες ως επιστημονικά τεκμήρια στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Εθνολογίας στο Παρίσι, από όπου τις. Προμηθευτήκαμε.
Ειδικά η εργασία του Γκριώλ, «Οι μάσκες των Ντογκόν», που αναφέρεται στην στη κοσμογονία και τη μεταφυσική της φυλής, μας οδηγεί σε τρόπους σκέψης εξαιρετικά πολύπλοκους και σε ένα κοσμοείδωλο που μιλάει για πανάρχαιες δοξασίες και απαιτεί μακρόχρονη μελέτη και επεξεργασία από ειδικούς μελετητές.
Η τελική άποψη της Ντιτερλέν πάνω σε αυτό το θέμα είναι ότι «σε κάθε περίπτωση οι Ντογκόν έχουν μια λεπτομερή γνώση του Σύμπαντος, που για το πολιτισμικό επίπεδο της φυλής τους είναι πολύ ακριβής. και δεν θα έπρεπε να την έχουν».
Η Φυλή που Είδε και Μίλησε με Όντα του Σείριου
Όταν ο Γάλλος ανθρωπολόγος Μανσλέλ Γκριόλ πριν αρκέτα χρόνια ανακάλυψε στο Σουδάν την φυλή των Ντογκόν εντυπωσιάστηκε απο τις αστρονομικές τους γνώσεις…
Πώς είναι δυνατόν αυτή η πρωτόγονη φύλη να γνώριζε λεπτομέρειες για θέματα που οι αστρονόμοι θα ανακάλυπταν πολύ αργότερα;
Οι περιγραφές των Ντόγκον για εξωγήινα όντα είναι συγκλονιστικές.
Αλλά και η αναβίωση χορών και εθίμων της φυλής που αναφέρονται σε αυτές τις επισκέψεις, παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον!
Θα σας διηγηθώ τρείς ιστορίες από την Αφρική, διότι παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, για τον τρόπο με τον οποίο οι "πρωτόγονοι" πολιτισμοί προσεγγίζουν το θέμα της κοινωνικοποίησης και της αλληλεγγύης των μελών τους.
Στην πρώτη ιστορία, ένας ανθρωπολόγος πρότεινε το ακόλουθο παιχνίδι στα παιδιά μιας Αφρικάνικης φυλής. Τοποθέτησε ένα καλάθι γεμάτο φρούτα που κάθε άλλο πάρα συχνά μπορούσαν να φάνε, δίπλα σε ένα δέντρο και τους είπε ότι όποιο από αυτά φτάσει πρώτο στο καλάθι θα πάρει όλα τα φρούτα.
Όταν τους έδωσε το σινιάλο για να τρέξουν, πιάστηκαν χέρι χέρι και ξεκίνησαν να τρέχουν όλα μαζί. Ύστερα κάθισαν σε έναν κύκλο για να φάνε τα φρούτα…
Όταν ρώτησε τα παιδιά γιατί το έκαναν αυτό αφού κάποιο από αυτά θα μπορούσε να είχε φάει όλα τα φρούτα, τα παιδιά απάντησαν «UBUNTU» που σημαίνει «δεν μπορούμε να είμαστε χαρούμενοι αν έστω ένας από εμάς είναι στενοχωρημένος!» Η λέξη «UBUNTU»στην γλώσσα τους σημαίνει «Υπάρχω γιατί υπάρχουμε»...!
Έγινε λοιπόν το αντίστοιχο παιχνίδι και σε ένα Γυμνάσιο μιας Ευρωπαϊκής χώρας –που δεν θα σας αποκαλύψω- , με την διαφορά ότι το καλάθι δίπλα στο δένδρο περιείχε ένα iPod, ένα iPad και ένα iPhone, πάλι με τον κανόνα πως ο πρώτος θα τα πάρει όλα. Όταν λοιπόν δόθηκε το σινιάλο για να τρέξουν, έπεσαν αγκωνιές, τρικλοποδιές, μπουνιές, και τελικά το πιο μεγαλόσωμο παιδί έφτασε πρώτο και πήρε και τα τρία gadgets.
Κατόπιν, κάποια παιδιά κάθισαν γύρω από τον μεγαλόσωμο συμμαθητή τους και τον παρακολουθούσαν να χειρίζεται μόνος του και τα τρία ηλεκτρονικά καλούδια με θαυμασμό. Κάποια άλλα είχαν περικυκλώσει τον ανθρωπολόγο και διαμαρτύρονταν για τους άδικους κανόνες του παιχνιδιού απειλώντας τον ότι θα τον καταγγείλουν σε τηλεοπτικό σταθμό,και στον Διευθυντή του Σχολείου, ενώ κάποια άλλα δέχθηκαν μοιρολατρικά την τύχη τους, ψελλίζοντας ότι το όλο παίγνιο ήταν στημένο από ξένα κέντρα εξουσίας...!
Όταν ο ανθρωπολόγος συνήλθε και επέβαλε την δέουσα τάξη, πλησίασε το παιδί που νίκησε και το ρώτησε γιατί κράτησε και τα τρία gadgets εφόσον μπορούσε να χειριστεί μόνο ένα κάθε φορά, αντί να επιτρέψει στους συμμαθητές του, να χρησιμοποιήσουν τα άλλα δύο, όσος αυτό ήταν απασχολημένος με το τρίτο. Ο νικητής, του απάντησε μονολεκτικά «CHESTIKA», που σημαίνει «χέστηκα».
Η λέξη «CHESTIKA» στην γλώσσα της εν λόγω χώρας/φυλής, σημαίνει υπάρχω για να ζω σε βάρος των υπολοίπων, συγγενών, συμμαθητών, ντόπιων ή ξένων και το βρίσκω απολύτως φυσικό....!
Μία άλλη Αφρικανική φυλή έχει ένα πρωτόγονο ο τρόπο, διόρθωσης της αντικοινωνικής συμπεριφοράς των μελών της. Εκεί τα γενέθλια του μέλους της φυλής, δεν εορτάζονται την μέρα γέννησης, αλλά την ημέρα που σκέφτηκε η μητέρα το παιδί που θα γένναγε.
Όταν η γυναίκα αποφασίσει ότι θα κάνει παιδί, βρίσκει ένα δέντρο και κάθεται από κάτω, μόνη της, και περιμένει μέχρι ν’ ακούσει το τραγούδι του παιδιού που θέλει να έρθει. Και αφού το ακούσει, πηγαίνει στον άνδρα που θα γίνει ο πατέρας του παιδιού και του το μαθαίνει. Και όταν κάνουν έρωτα για να συλληφθεί το παιδί, κάποιες στιγμές τραγουδάνε το τραγούδι μαζί, για να το προσκαλέσουν.
Όταν η γυναίκα μείνει έγκυος, διδάσκει το τραγούδι του παιδιού στις μαίες και τις ηλικιωμένες του χωριού, ώστε όταν το παιδί γεννηθεί, όλοι οι άνθρωποι γύρω του να το τραγουδούν για να το καλωσορίσουν. Όσο το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνουν όλοι οι χωριανοί το τραγούδι του. Αν το παιδί πέσει ή χτυπήσει, κάποιος το σηκώνει και του τραγουδάει το τραγούδι του.
Ή αν το παιδί κάνει κάτι εκπληκτικό, ή περάσει από τις τελετές της εφηβείας, οι χωριανοί τραγουδούν το τραγούδι για να το τιμήσουν. Υπάρχει και άλλη περίπτωση όπου η φυλή τραγουδάει στο παιδί. Εάν σε οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του, το πρόσωπο αυτό διαπράξει ένα έγκλημα ή κάνει κάποια άλλη απεχθή πράξη, το καλούν στη μέση του χωριού και σχηματίζοντας ένα κύκλο γύρω του τραγουδούν και πάλι το τραγούδι του.
Η φυλή πιστεύει ότι η διόρθωση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς δεν γίνεται μέσω της τιμωρίας, αλλά μέσω της αγάπης και της υπενθύμισης της ταυτότητάς σου. Όταν αναγνωρίζεις το προσωπικό σου τραγούδι, δεν έχεις την επιθυμία ή την ανάγκη να κάνεις κακό σε κάποιον άλλο.
Και στη διάρκεια της ζωής, στο γάμο, τα τραγούδια τραγουδιούνται μαζί. Και στο τέλος, όταν το παιδί βρίσκεται στο κρεβάτι, έτοιμο να υποδεχτεί το θάνατο, όλοι οι χωριανοί ξέρουν και τραγουδούν το τραγούδι του, για τελευταία φορά.
Ο καθένας εκεί, έχει το δικό του τραγούδι...!
Σε ένα άλλο μέρος της Αφρικης, τα παιδιά της φυλής «Εφέ- Efé » στο Ζαίρ, παίζουν συχνά το παιχνίδι του κύκλου που ονομάζεται στην γλώσσα τους «Οασάνι- Osani». Τα παιδιά κάθονται σε ένα κύκλο ακουμπώντας το ένα τα πέλματα του στα πέλματα του διπλανού του, σχηματίζοντας έτσι ένα κύκλο από μικρά πέλματα.
Κάθε παιδί, όταν έρχεται η σειρά του, αναφέρει ένα στρογγυλό αντικείμενο, λ.χ, τον ήλιο, την σελήνη, ένα άστρο, το μάτι, κ.λ.π, και στην συνέχεια πρέπει να χρησιμοποιήσει μία έκφραση που αφορά ένα ευρύτερο κύκλο πραγμάτων με κυκλικό σχήμα, όπως ο κύκλος της οικογένειας, της γυναικείας μήτρας, ή τον κύκλο που διαγράφει το φεγγάρι κ.λπ.. Όταν κάποιο παιδί δεν μπορεί να βρει κάποια έκφραση ή στρογγυλό αντικείμενο χάνει. Τελικά ο νικητής σύμφωνα με την παράδοση τους, θα έχει μία ευτυχισμένη ζωή.
Μέσα από αυτά τα παιχνίδια, διαπιστώνουμε πως τα παιδιά αποκτούν μία κουλτούρα η οποία αν και πρωτόγονη, αφορά την ομάδα, το Όλον, και όχι το άτομο, την ομαδική ευτυχία έναντι της ατομικής....
Mιά φορά κι έναν καιρό, ένας σοφός δάσκαλος ήθελε να διδάξει σε έναν μαθητή του τα μυστικά της ευτυχισμένης και επιτυχημένης ζωής. Γνωρίζοντας τα πολλά περιττά εμπόδια και τις δυσκολίες που οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν στην αναζήτηση της ευτυχίας, σκέφτηκε ότι στο πρώτο μάθημα θα έπρεπε να του εξηγήσει γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι ζουν μέτριες και συνηθισμένες ζωές.
Άλλωστε, σκέφτηκε ο γέροντας, πολλοί άνθρωποι δείχνουν αδύναμοι να ξεπεράσουν τα κωλύματα που παρεμποδίζουν την επιτυχία τους και καταλήγουν να ζουν μια μη ικανοποιητική και μετά βίας ανεκτή ζωή. Ο δάσκαλος ήξερε ότι, για να κατανοήσει ο νέος αυτό το πολύ σημαντικό μάθημα, θα έπρεπε να δει με τα ίδια του τα μάτια τι συμβαίνει όταν επιτρέπουμε στη μετριότητα να κυβερνά τη ζωή μας.
Για να διδάξει αυτά τα σημαντικά μαθήματα, αποφάσισε να κάνουν ένα ταξίδι με τον μαθητή του και να επισκεφθούν ένα από τα πιο φτωχά χωριά της επαρχίας τους. Αθλιότητα και εγκατάλειψη επικρατούσε σε ολόκληρη την περιοχή και οι κάτοικοι έδειχναν να έχουν συμβιβαστεί με την τύχη τους.
Λίγο μετά την άφιξή τους, ο δάσκαλος ζήτησε από τον νέο να τον βοηθήσει να βρουν το πιο φτωχικό σπίτι στην περιοχή. Εκεί θα έμεναν το βράδυ. Αφού περπάτησαν για λίγο, έφτασαν στα περίχωρα. Κι εκεί, στη μέση του πουθενά, οι δύο άντρες σταμάτησαν μπροστά στην πιο ρημαγμένη και μικρή καλύβα που είχαν δει ποτέ στη ζωή τους.
Το οίκημα, που ήταν έτοιμο να καταρρεύσει, ήταν χτισμένο στην πιο μακρινή άκρη μιας μικρής ομάδας σπιτιών. Αναμφίβολα, ήταν της πιο φτωχής οικογένειας. Οι τοίχοι στέκονταν όρθιοι από θαύμα, απειλώντας ανά πάσα στιγμή να γκρεμιστούν. Το νερό εισχωρούσε από την πρόχειρη αυτοσχέδια στέγη, που έδειχνε ανίκανη να κρατήσει οτιδήποτε μακριά, ενώ διάφορα σκουπίδια στοιβάζονταν γύρω γύρω από το σπίτι, κάνοντας ακόμα χειρότερη τη ρημαγμένη του όψη.
Ο ιδιοκτήτης, αφού ενημερώθηκε για την παρουσία των δύο ξένων από ένα μικρό παιδί, βγήκε έξω και τους απηύθυνε θερμό χαιρετισμό. «Γεια σου κι εσένα, καλέ μου άνθρωπε», απάντησε ο δάσκαλος. «Θα μπορούσαν δυο κουρασμένοι ταξιδιώτες να βρουν καταφύγιο στο σπίτι σου για το βράδυ;» «Επικρατεί συνωστισμός στο σπίτι, αλλά, αν αυτό δε σας πειράζει, είστε καλοδεχούμενοι».
Όταν οι δύο άντρες μπήκαν μέσα, ένιωσαν έκπληξη μόλις συνειδητοποίησαν ότι ο μικροσκοπικός χώρος, που δεν ήταν μεγαλύτερος από 14 τετραγωνικά μέτρα, αποτελούσε το σπίτι οκτώ ατόμων. Ο πατέρας, η μητέρα, τα τέσσερα παιδιά και οι δύο παππούδες έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να τους προσφέρουν λίγο χώρο κάτω από αυτές τις περιοριστικές συνθήκες.
Tο απεριποίητο και οδυνηρά αδύνατο σώμα τους και τα κουρελιασμένα ρούχα τους ήταν ατράνταχτες αποδείξεις των βασικών ελλείψεων της καθημερινής τους ζωής. Τα λυπημένα πρόσωπα και τα σκυφτά τους κεφάλια πρόδιδαν ότι η φτώχεια δεν είχε καταβάλει μόνο το κορμί τους, αλλά είχε ριζώσει βαθιά μέσα τους.
Οι δύο επισκέπτες κοίταξαν τριγύρω, αναλογιζόμενοι αν υπήρχε κάτι που να αξίζει μέσα σ’ αυτή την έσχατη ένδεια. Δεν υπήρχε τίποτα!
Αλλά καθώς βγήκαν από το σπίτι, συνειδητοποίησαν ότι έκαναν λάθος. Παραδόξως, η οικογένεια είχε την πιο ασυνήθιστη περιουσία – αρκετά εντυπωσιακή δεδομένων των συνθηκών. Είχαν μια αγελάδα.
Η αγελάδα δεν ήταν τίποτα το ιδιαίτερο, αλλά η καθημερινή ζωή και οι δραστηριότητες της οικογένειας φαίνεται ότι περιστρέφονταν γύρω από την αγελάδα.
«Τάισε την αγελάδα», «Φρόντισε η αγελάδα να έχει αρκετό νερό», «Δέσε καλά την αγελάδα», «Μην ξεχάσεις να πας την αγελάδα να βοσκήσει», «Άρμεξε την αγελάδα!». Ήταν φανερό ότι η αγελάδα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο στη ζωή της οικογένειας, παρόλο που το ελάχιστο γάλα που έβγαζε μετά βίας αρκούσε για να τους θρέψει όλους.
Παρ’ όλα αυτά, η αγελάδα φαίνεται ότι εξυπηρετούσε έναν ακόμα μεγαλύτερο σκοπό: ήταν το μόνο πράγμα που τους προστάτευε από την απόλυτη και έσχατη δυστυχία. Σε ένα μέρος όπου όλα τα αγαθά ήταν λιγοστά, το να έχουν στην κατοχή τους μια τέτοια πολύτιμη περιουσία προκαλούσε τον σεβασμό, αν όχι τον φθόνο, των γειτόνων τους. Κι εκεί λοιπόν -μέσα στη βρομιά και την ακαταστασία- ο δάσκαλος και ο μαθητής ξάπλωσαν για να περάσουν το βράδυ.
Το επόμενο πρωί, πριν το ξημέρωμα και προσέχοντας να μην ξυπνήσουν κανέναν, οι δύο ταξιδιώτες έφυγαν για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Ο μαθητής κοίταξε τριγύρω του σαν να προσπαθούσε να φωτογραφίσει με τον νου του το φρικτό μέρος. Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν ήταν βέβαιος ότι είχε καταλάβει το μάθημα που ο δάσκαλος ήθελε να του διδάξει. Ωστόσο, πριν συνεχίσουν την πορεία τους, ο γέροντας του ψιθύρισε: «Ήρθε η ώρα να μάθεις το μάθημα που μας έφερε σε αυτό τον θλιβερό τόπο».
Κατά τη διάρκεια της σύντομης επίσκεψής τους, είχαν γίνει μάρτυρες μιας ζωής σχεδόν πλήρους εγκατάλειψης, αλλά ο νέος δεν ήταν σίγουρος για την αιτία της φρικτής ζωής που περνούσε η οικογένεια. Πώς είχαν επιτρέψει στον εαυτό τους να φτάσει σε αυτό το σημείο; Τι τους κρατούσε εκεί;
Ο δάσκαλος περπάτησε αργά προς την αγελάδα, η οποία ήταν δεμένη σε έναν ασταθή φράχτη είκοσι μέτρα περίπου από το σπίτι. Όταν βρέθηκαν περίπου ένα βήμα από το ζώο, έβγαλε ένα στιλέτο από τη θήκη που κουβαλούσε. Ο μαθητής παραξενεύτηκε. Όταν ο γέροντας ύψωσε ξαφνικά το χέρι του, ο νέος σοκαρίστηκε συνειδητοποιώντας τι επρόκειτο να συμβεί. Παρακολουθούσε, χωρίς να μπορεί να πιστέψει στα μάτια του, τον δάσκαλό του να κόβει τον λαιμό της αγελάδας με μια γρήγορη κίνηση. Το μοιραίο πλήγμα έκανε το ζώο να καταρρεύσει σιωπηλά στο έδαφος.
Ο μαθητής βρισκόταν σε κατάσταση πλήρους αμηχανίας. «Τι έκανες δάσκαλε;» είπε ψιθυρίζοντας με αγωνία για να μην ξυπνήσει την οικογένεια. «Πώς μπόρεσες να σκοτώσεις το κακόμοιρο το ζώο; Τι είδους μάθημα είναι αυτό που θα ρημάξει την οικογένεια; Αυτή ήταν η μόνη περιουσία τους. Τι θα απογίνουν τώρα;»
Χωρίς να δείχνει προβληματισμένος από την ανησυχία του νέου και αγνοώντας τις ερωτήσεις, ο δάσκαλος προχώρησε, αφήνοντας πίσω του τη μακάβρια σκηνή, εμφανώς αδιάφορος για τη μοίρα που περίμενε τη φτωχή οικογένεια μετά την απώλεια του ζώου. Μπερδεμένος ακόμα, ο μαθητής ακολούθησε τον δάσκαλο καθώς συνέχιζαν το ταξίδι τους. Κι έτσι κι έγινε. Αυτή η φτωχή οικογένεια έπρεπε να αντιμετωπίσει μια αβέβαιη ζωή γεμάτη δυσκολίες και την πιθανότητα μιας ακόμη μεγαλύτερης μιζέριας.
Τις επόμενες μέρες, η τρομακτική ιδέα ότι η οικογένεια θα πέθαινε της πείνας χωρίς την αγελάδα της στοίχειωνε τον μαθητή. Τι άλλο θα μπορούσε να συμπεράνει μετά την απώλεια της μοναδικής πηγής τροφής; Αυτές οι σκέψεις τον βασάνιζαν για μήνες. Περισσότερο απ’ όλα όμως ένιωθε απογοητευμένος με τον εαυτό του που ποτέ δε ρώτησε τον δάσκαλό του για τα γεγονότα εκείνου του φρικτού πρωινού. Ένας χρόνος πέρασε, και ένα απόγευμα ο δάσκαλος πρότεινε στον μαθητή να επιστρέψουν στο μικρό χωριό για να δουν τι είχε απογίνει η οικογένεια. Η αναφορά και μόνο του επεισοδίου που θα νόμιζε κανείς ότι είχε λησμονηθεί προ πολλού ήταν αρκετή για να ξυπνήσει τις ζωντανές μνήμες ενός μαθήματος που, ακόμα και μετά από τόσο καιρό, ο νέος δεν είχε πλήρως καταλάβει.
Για μια ακόμα φορά, ο νους του κατακλύστηκε από σκέψεις για τη φτωχή οικογένεια και τον ρόλο που είχε παίξει ο ίδιος στη μοίρα τους. Τι να είχαν απογίνει; Επέζησαν μετά απ’ αυτό το βαρύ πλήγμα; Μπόρεσαν να ξεκινήσουν μια καινούρια ζωή; Θα μπορούσε να τους αντικρίσει μετά απ’ αυτό που είχε γίνει; Παρά τις ενοχλητικές αυτές σκέψεις δέχτηκε απρόθυμα, και με μισή καρδιά ξεκίνησε το ταξίδι που θα έριχνε φως στο θλιβερό επεισόδιο του περασμένου χρόνου.
Μετά από πολλές μέρες ταξιδιού, οι δύο άντρες έφτασαν στο χωριό. Έψαχναν μάταια για το σπίτι. Ο γύρω χώρος έμοιαζε ίδιος, αλλά η καλύβα στην οποία είχαν περάσει το βράδυ τους πριν από έναν χρόνο δεν υπήρχε πια. Αντιθέτως, ένα καινούριο και πολύ ωραιότερο σπίτι είχε χτιστεί στο ίδιο σημείο. Σταμάτησαν και κοίταξαν προς όλες τις κατευθύνσεις για να βεβαιωθούν ότι πράγματι βρίσκονταν στο σωστό μέρος.
Ο νέος φοβόταν ότι ο θάνατος του ζώου είχε σταθεί ένα πλήγμα που η φτωχή οικογένεια ήταν δύσκολο να ξεπεράσει. Ίσως να τους είχαν διώξει από το σπίτι και μια άλλη οικογένεια με λίγο καλύτερη τύχη να είχε πάρει τη γη τους και να έχτισε αυτό το καινούριο σπίτι. Τι άλλο θα μπορούσε να τους είχε συμβεί; Ίσως η ντροπή να τους είχε κάνει να φύγουν.
Ενώ αυτές οι σκέψεις τριγύριζαν στον νου του, ταλαντευόταν μεταξύ δύο αποφάσεων: να βρει τι είχε συμβεί στην οικογένεια ή απλώς να συνεχίσει τον δρόμο του, αποφεύγοντας το δυσάρεστο έργο της επιβεβαίωσης των χειρότερων υποψιών του. Επέλεξε να μάθει -έπρεπε να μάθει- και έτσι χτύπησε την πόρτα και περίμενε.
Μετά από λίγο, ένας πολύ ευχάριστος άντρας φάνηκε στην πόρτα. Στην αρχή ο μαθητής δεν τον αναγνώρισε. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να κρύψει την έκπληξη του όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν το ίδιο άτομο που τους είχε προσφέρει καταφύγιο πριν από έναν χρόνο. Ήταν σίγουρα ο ίδιος άντρας, αλλά κάτι είχε αλλάξει πάνω του. Φορούσε καθαρά ρούχα και ήταν πολύ περιποιημένος. Ήταν χαμογελαστός και το βλέμμα του είχε μια λάμψη. Ήταν σαφές ότι κάτι αρκετά σημαντικό είχε συμβεί στη ζωή του.
Ο νεαρός μαθητής σχεδόν δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Πώς ήταν δυνατόν; Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί μέσα σε έναν χρόνο; Χαιρέτησε αμέσως τον άντρα και χωρίς να χάσει καιρό άρχισε να τον ρωτά για την καλή τύχη που προφανώς είχε χτυπήσει την πόρτα στον ίδιο και την οικογένειά του.
«Πριν από μόλις έναν χρόνο, κατά τη σύντομη παραμονή μας εδώ», είπε ο νέος, «φάνηκε ότι ζούσατε κάτω από τις πιο δυσμενείς και απελπιστικές συνθήκες. Σας παρακαλώ, πείτε μου τι συνέβη από τότε και τα πράγματα άλλαξαν τόσο πολύ. Ποια ήταν η αιτία της καλής σας τύχης;»
Ανύποπτος για το γεγονός ότι οι δύο ταξιδιώτες ήταν υπεύθυνοι για τη σφαγή της αγελάδας του, ο άντρας τους προσκάλεσε μέσα και μοιράστηκε μαζί τους μια απίστευτη ιστορία – μια ιστορία που θα άλλαζε για πάντα τη ζωή του νέου. Τους διηγήθηκε ότι, συμπωματικά, την ίδια μέρα που είχαν φύγει, κάποιος παλιάνθρωπος, που πιθανότατα ζήλευε τη λιγοστή τους τύχη, είχε σφαγιάσει άγρια το κακόμοιρο ζώο.
«Πρέπει να ομολογήσω», είπε ο άντρας, «ότι η πρώτη μας αντίδραση ήταν η πλήρης απελπισία και το άγχος. Για πολύ καιρό, το γάλα της αγελάδας ήταν ο μόνος μας πόρος. Εκτός απ’ αυτό, το ζώο ήταν η μόνη μας περιουσία· η ζωή μας εξαρτιόταν απ’ αυτήν. Η αγελάδα ήταν το επίκεντρο της καθημερινής μας ύπαρξης και, ειλικρινά, η κατοχή της και μόνο μας έδινε μια αίσθηση ασφάλειας και έτσι κερδίζαμε και τον σεβασμό των γειτόνων μας.
«Λίγο μετά από εκείνη την τραγική μέρα, συνειδητοποιήσαμε ότι, αν δεν κάναμε κάτι, θα πηγαίναμε γρήγορα από το κακό στο χειρότερο. Είχαμε φτάσει στον πάτο χωρίς το ζώο. Χρειαζόμασταν τροφή για εμάς και τα παιδιά μας. Καθαρίσαμε λοιπόν μια μικρή έκταση γης πίσω από το σπίτι και φυτέψαμε μερικούς σπόρους λαχανικών. Έτσι, καταφέραμε να επιβιώσουμε τους πρώτους μήνες μετά την τραγική μέρα.
«Μετά από λίγο καιρό, συνειδητοποιήσαμε ότι ο μικρός κήπος παρήγε περισσότερα λαχανικά απ’ όσα χρειαζόμασταν εμείς οι ίδιοι. Σκεφτήκαμε ότι, αν μπορούσαμε να πουλάμε τα υπόλοιπα στους γείτονές μας, θα είχαμε τη δυνατότητα να αγοράσουμε περισσότερους σπόρους. Έτσι κι έγινε, και σύντομα υπήρχε αρκετή τροφή για μας και πολύ περισσότερη για να πουλήσουμε στην αγορά της πόλης».
«Έτσι συνέβη!» είπε με ενθουσιασμό ο άντρας. «Για πρώτη φορά στη ζωή μας, είχαμε κάποια χρήματα για τροφή και ρούχα. Από κει και πέρα ξέραμε ότι υπήρχε ελπίδα για μια καινούρια ζωή, μια ζωή που δε φανταζόμασταν και δεν ονειρευόμασταν ότι θα ήταν δυνατή. »Τον τελευταίο μήνα μπορέσαμε να χτίσουμε αυτό το μικρό σπίτι. Είναι σαν η απώλεια της αγελάδας να μας άνοιξε τα μάτια για μια καινούρια και ευτυχισμένη ζωή».
Ο νέος ένιωσε κατάπληκτος από την ιστορία. Τελικά, κατάλαβε το μάθημα που ο αγαπημένος του δάσκαλος ήθελε να του διδάξει. Ήταν φανερό ότι ο θάνατος της αγελάδας δεν ήταν στην ουσία το τέλος της οικογένειας, όπως ο ίδιος φοβόταν, αλλά η αρχή μιας καινούριας ζωής γεμάτης από καλύτερες ευκαιρίες.
Ο δάσκαλος, που παρέμενε σιωπηλός σε όλη τη διάρκεια της επιβλητικής ομολογίας, πήρε τον μαθητή του παράμερα και ρώτησε: «Πιστεύεις ότι η οικογένεια θα είχε επιτύχει τόσο πολλά τον τελευταίο χρόνο αν είχε ακόμα την αγελάδα της;» «Μάλλον όχι», απάντησε ο νέος χωρίς δισταγμό.
«Τώρα καταλαβαίνεις; Η αγελάδα που τόσο αγαπούσαν και περιποιούνταν ως πολύτιμη περιουσία ήταν αυτή που στην πραγματικότητα τους κρατούσε δέσμιους σε μια ζωή φτώχειας και μετριότητας. Τους παρηγορούσε η ιδέα ότι η αγελάδα τους προστάτευε από τη συντριβή. Αλλά μόνο όταν έχασαν αυτή την ψεύτικη ασφάλεια αναγκάστηκαν να στρέψουν το βλέμμα τους προς μια νέα κατεύθυνση». «Με άλλα λόγια, η αγελάδα, την οποία οι γείτονες θεωρούσαν ευλογημένη, τους έκανε να νιώθουν ότι δε ζούσαν μέσα στην απόλυτη φτώχεια, ενώ στην ουσία ζούσαν μέσα σε απόλυτη μιζέρια», παρατήρησε ο μαθητής.
«Ακριβώς», απάντησε ο γέροντας. «Αυτό συμβαίνει όταν πείθεις τον εαυτό σου ότι το λίγο που έχεις είναι παραπάνω κι από αρκετό. Η σκέψη αυτή από μόνη της γίνεται μια βαριά αλυσίδα που σε εμποδίζει να αναζητήσεις κάτι καλύτερο. Η υποχωρητικότητα αρχίζει να κυβερνά τη ζωή σου. Μαθαίνεις να αποδέχεσαι τις καταστάσεις, παρόλο που δεν είσαι καθόλου ικανοποιημένος απ’ αυτές. Ξέρεις ότι δεν είσαι ευτυχισμένος με τη ζωή σου, αλλά δεν είσαι και τελείως δυστυχισμένος. Είσαι απογοητευμένος με τη ζωή που αντιμετωπίζεις, αλλά δε σε ενοχλεί τόσο ώστε να κάνεις κάτι γι’ αυτό.
Βλέπεις πόσο τραγικό είναι αυτό; »Όταν έχεις μια δουλειά που δε σου αρέσει, που ποτέ δε θα σου επιτρέψει να ικανοποιήσεις τις πιο βασικές σου ανάγκες και δε σου παρέχει προσωπική ικανοποίηση ή τη ζωή που επιθυμείς, η απόφαση να παραιτηθείς και να βρεις μια καλύτερη δουλειά είναι εύκολη. Αλλά όταν αυτή η δουλειά σου επιτρέπει να πληρώνεις τα χρέη, να επιβιώνεις ή ακόμα και να απολαμβάνεις μικρές ανέσεις, είναι πολύ εύκολο να πέσεις στην παγίδα του να είναι ικανοποιημένος που τουλάχιστον έχεις κάτι. Άλλωστε, η λογική σού λέει ότι κάποιοι άνθρωποι θα ήταν ευγνώμονες για αυτή τη δουλειά.
«Όπως συνέβαινε και με την αγελάδα, αυτή η στάση θα σε κρατάει πάντα πίσω. Αν δεν απαλλαγείς απ’ αυτήν, δε θα μπορέσεις ποτέ να βιώσεις κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που ήδη γνωρίζεις. Θα καταδικαστείς να είσαι ισόβιο θύμα των περιορισμών που εσύ ο ίδιος επέβαλες στην ύπαρξή σου. Είναι σχεδόν σαν να έχεις αποφασίσει να κλείσεις τα μάτια σου στην αφετηρία της διαδρομής και να προσεύχεσαι για το καλύτερο».
Ο μαθητής στεκόταν χαμένος στις σκέψεις του. Ήταν εντυπωσιασμένος από τις παρατηρήσεις του δασκάλου του και άρχισε να βλέπει το προφανές. «Όλοι έχουμε αγελάδες στη ζωή μας. Κουβαλάμε το βαρύ φορτίο των λανθασμένων πεποιθήσεων, των προφάσεων, των φόβων και των δικαιολογιών μας. Το τραγικό είναι ότι όλοι αυτοί οι περιορισμοί, που επιβάλλουμε στον εαυτό μας, μας κρατούν δέσμιους μιας μέτριας ζωής».
«Όχι μόνο αυτό», πρόσθεσε ο γέροντας. «Πολλοί άνθρωποι διατηρούν και προβάλλουν πεισματικά τις προφάσεις που αφορούν το γιατί δεν μπορούν να ζήσουν τη ζωή που πάντα ονειρεύονταν. Κατασκευάζουν σχεδόν πιστευτές δικαιολογίες για να εξηγήσουν στους άλλους τις καταστάσεις και ύστερα συνεχίζουν να ζουν μια ζωή εσωτερικής ταραχής, καθώς συνειδητοποιούν ότι αυτές οι εξηγήσεις, αν και πειστικές για τους άλλους, δεν έχουν καμία αξία για τους ίδιους». «Τι υπέροχο μάθημα», αναλογίστηκε ο νέος, αρχίζοντας άμεσα την καταγραφή των δικών του αγελάδων.
Κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου ταξιδιού, εξέτασε προσεκτικά τους περιορισμούς που είχε θέσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Υποσχέθηκε να εξαλείψει όλες εκείνες τις πεποιθήσεις που τον κρατούσαν δέσμιο μιας μέτριας ύπαρξης και τον εμπόδιζαν να αξιοποιήσει το πλήρες δυναμικό του.
Αναμφίβολα, σκέφτηκε, εκείνη η μέρα σημάδεψε το ξεκίνημα μιας νέας ζωής, μιας ύπαρξης ελεύθερης από αγελάδες.
Η Φάρμα των Ζώων είναι ο τίτλος του προτελευταίου μυθιστορήματος του Τζορτζ Όργουελ.
Αναφέρεται με αλληγορικό τρόπο σε μία δυστοπική ιστορία κατά την οποία τα ζώα μιας φάρμας μη ανεχόμενα την σκληρή αντιμετώπιση του ανθρώπου-αφέντη επαναστατούν. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στα τεκταινόμενα μετά την Επανάσταση και τη διαμόρφωση της κοινωνίας των ζώων της φάρμας κατά την ανεξαρτησία τους από τους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Όργουελ στο βιβλίο αντανακλώνται τα γεγονότα που οδήγησαν στη Ρωσική Επανάσταση του 1917 και ακολούθως στη Σταλινική περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης.
Το περιοδικό Time επέλεξε το βιβλίο ως μία από τις κορυφαίες 100 Αγγλικές νουβέλες, ενώ το 1996 κέρδισε το Αναδρομικό Βραβείο Hugo , ενώ συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή των Σπουδαίων Βιβλίων του Δυτικού Κόσμου (Great Books of the Western World) στον 60ο τόμο.
Δείτε την ιστορία με ελληνικούς υπότιτλους:
Η ιστορία
Η ιστορία των ζώων της φάρμας, τα οποία περιγράφονται συνοπτικά και κυρίως μέσω των βασικών στοιχείων του χαρακτήρα τους, ξεκινά σε ένα περιβάλλον όπου πολύς χρόνος έχει περάσει από τότε που θυμούνται ελευθερία. Η σκλαβιά κάτω από τον αφέντη κτηνοτρόφο Τζόουνς έχει γίνει συνήθειο.
Τα περισσότερα ζώα είναι σε άγνοια καλύτερων ή χειρότερων ημερών και κάποια που καταλαβαίνουν έχουν αποκτήσει πεσιμιστική ή υποτακτική στάση. Ο γερο-Ταγματάρχης, ένα γουρούνι το οποίο είχε την τύχη να ζήσει περισσότερα χρόνια από άλλα ζώα και φτάνει προς το τέλος της ζωής του, νοιώθει πως πρέπει να ενεργήσει. Συγκεντρώνει τα ζώα και δίνει έναν λόγο που γεμίζει τα ζώα περηφάνια, τους θυμίζει ένα επαναστατικό τραγούδι που είχαν ξεχάσει («Ζώα της Αγγλίας») και κυρίως τα βάζει σε σκέψεις για το μέλλον· επαναστατικές σκέψεις.
Τα γουρούνια είναι τα μεγάλα μυαλά της φάρμας. Κυρίως με την καθοδήγηση του Σνόουμπολ, ενός γενναίου γουρουνιού καταφέρνουν να φέρουν σε πέρας την Επανάσταση και η φάρμα είναι Ελεύθερη. Το πολιτικό σκηνικό που ακολουθεί είναι γενικά αισιόδοξο, χωρίς να λείπουν οι δυσκολίες, με τα γουρούνια σιγά σιγά όμως να αποκτούν την κύρια εξουσία και τον έλεγχο της φάρμας. Σίγουρα όμως το κλίμα παραμένει θετικό.
Η μεγάλη ανατροπή έρχεται όταν ο κύριος πολιτικός αντίπαλος του Σνόουμπολ,ο Ναπολέων, ένα άλλο γουρούνι που σχεδόν πάντα διαφωνούσε με τον Σνόουμπολ - εκτός και αν το ερώτημα αναφερόταν στο γιατί τα γουρούνια να έχουν περισσότερη τροφή - καταφέρνει να ανατρέψει την κυβέρνηση της φάρμας και να εγκαθιδρύσει μονοκρατορία κάτω από το όνομά του. Μεγάλη βοήθεια, θα έλεγε κάποιος στρατιωτική, προσέφεραν διάφορα σκυλιά τα οποία είχε αναθρέψει από μικρά.
Η ιστορία εξελίσσεται με τον τρυπέοντα να αποκτά όλο και περισσότερη εξουσία, να περιορίζει όλο και περισσότερες ελευθερίες που είχαν έρθει μετά την επανάσταση, να αναθεωρεί όλο και περισσότερους νόμους που είχαν καθιερώσει (σε μορφή 7 εντολών) και γενικά να κάνει την ζωή όλο και πιο αφόρητη για τα ζώα. Η προπαγάνδα (κυρίως μέσω των λόγων και δικαιολογιών του Σκουήλερ, ενός άλλου γουρουνιού) ήταν επίσης σε συνεχή χρήση για να κατευνάσει τις αμφιβολίες που κατά καιρούς εμφανίζονταν. Σημαντικός σταθμός σε αυτή του πορεία αποτελεί η πώληση ενός αλόγου, του Μπόξερ, σε σφαγέα αλόγων όταν πια είχε αρρωστήσει. Ο Μπόξερ ήταν το εργατικότερο ζώο και το πιο πιστό τρυπέοντα και την Επανάσταση (στην οποία μέχρι το τέλος, ή μέχρι λίγο πριν το τέλος ακόμα πίστευε).
Το αποκορύφωμα της κατρακύλας και το τέλος της ιστορίας έρχεται όταν τα ζώα παρακολουθούν μια κεκλεισμένων των θυρών συγκέντρωση των γουρουνιών με τους ανθρώπους-αφέντες των γειτονικών φαρμών (σύμβολα κρατών ή ενώσεων κρατών). Τα γουρούνια είχαν ήδη ξεκινήσει να περπατάνε στα δύο πόδια (κάτι το οποίο είχαν θεσπίσει ως «κακό» αλλά τελευταία αναθεώρησαν) και σύντομα είχαν έρθει σε συμφωνία με τους ανθρώπους. Τίποτα κακό δεν είχε γίνει τελικά στην Φάρμα των Ζώων· τα ζώα ήταν σκλαβωμένα όπως και παλιά. Μάλιστα τώρα είναι σκλαβωμένα και με τις τελευταίες μεθόδους· παράδειγμα για τις άλλες φάρμες. Ο Ναπολέων ανακηρύσσει ότι η Φάρμα των Ζώων θα λέγεται πια Φάρμα Μάνορ, όπως και παλαιότερα, στα χρόνια του Τζόουνς.
Τα ζώα που κρυφά παρακολουθούσαν το γεύμα κοίταξαν από γουρούνι σε άνθρωπο, από άνθρωπο σε γουρούνι και από γουρούνι σε άνθρωπο ξανά· δε βρήκαν διαφορά.
Ετυμολογία του ονόματος Ήδη το Μεγάλο Ετυμολογικό 659.7 συνέδεε το όνομα του πελαργού με τα μαύρα και άσπρα φτερά του. Έτσι στα νεότερα χρόνια ο Kretschmer ανέλυσε τη λέξη σε δύο συνθετικά. Το δεύτερο συνθετικό είναι η λέξη ἀργός που σημαίνει «λευκός» και το πρώτο συνθετικό είναι ο υποθετικός τύπος *πελαwός, ο οποίος συγγενεύει με τα επίθετα πολιός, πελιός, πελιδνός, πελλός, λέξεις που δηλώνουν το μαύρο ή το γκρίζο ή το ωχρό. Στα Νέα Ελληνικά το συνώνυμο... λέλεκας ή λελέκι θεωρείται ότι έχει τουρκική και απώτερη αραβική καταγωγή. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας D'Αrcy Wentworth Thompson, A Glossary οf Greek Birds, η πραγματική καταγωγή της λέξης μπορεί να ανάγεται στους Λέλεγες, καθώς οι τελευταίοι ταυτίζονταν με τους Πελασγούς, των οποίων το όνομα συνδέεται πολλές φορές από τους αρχαίους με τους πελαργούς, γι’ αυτό και το Πελασγικό Τείχος στην Αθήνα αποκαλούνταν και Πελαργικό.
Μετακινήσεις και κατοικία Ο πελαργός ήταν φημισμένος για το γεγονός ότι επέστρεφε πάντα στην ίδια φωλιά. Επίσης θεωρούνταν ότι διέθετε μεγάλη ακρίβεια στην αναχώρηση και στην άφιξή του που περνούσαν και οι δύο γενικά απαρατήρητες. Ο Αιλιανός, Περί ζώων 3.23, σημειώνει ότι οι πελαργοί, όταν περάσει το κρύο και επιστρέφουν πίσω, αναγνωρίζουν ο καθένας τη φωλιά του, όπως οι άνθρωποι την κατοικία τους.
Στον Πλούταρχο 518D ο Λούκουλλος απευθύνεται στον Πομπήιο και του λέει ότι έχει λιγότερο μυαλό από τους γερανούς και τους πελαργούς, με αποτέλεσμα να μην αλλάζει την κατοικία του κατά την εποχή που είναι ταιριαστό. Ο Καλλίμαχος στο απόσπασμα 475 αποκαλεί τον πελαργό αλήτη με την έννοια του περιπλανώμενου. Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι πελαργοί συνδέονταν με τους Πελασγούς οι οποίοι ήταν ένα νομαδικό γένος. Παράβαλε Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς 1.28.
Σεβασμός των παιδιών προς τον γονιό Ο Αριστοφάνης στους Όρνιθες 1355 αναφέρει ότι αφού ο πατέρας πελαργός αναθρέψει τα παιδιά του και τα κάνει ικανά να πετούν, στη συνέχεια οι νεοσσοί οφείλουν με τη σειρά τους να θρέψουν τον πατέρα τους.
Ο Αιλιανός στο χωρίο που προαναφέρθηκε συμπληρώνει ότι οι πελαργοί σ’ αυτό το θέμα συμπεριφέρονται όπως οι άνθρωποι, ωστόσο αυτή η συμπεριφορά τους δεν οφείλεται σε κάποια νομοθεσία, αλλά στη φύση τους. Γι’ αυτό ο πελαργός θεωρείται ευσεβές πουλί, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπονοείται ότι ήταν ένας παλαιός νομοθέτης.
Σύμφωνα με τον Ωραπόλλωνα 2.55 και οι Αιγύπτιοι θεωρούν τον πελαργό ως σύμβολο της ευσέβειας και όταν θέλουν να δηλώσουν κάποιον άνθρωπο, ο οποίος φρόντισε τον πατέρα του, ζωγραφίζουν έναν πελαργό. Τα σκήπτρα τους έχουν στο πάνω μέρος έναν πελαργό και στο κάτω μέρος έναν ιπποπόταμο.
Άλλες παραδόσεις Ο πελαργός θεωρούνταν ότι καταπολεμά τα φίδια γι' αυτό και οι Θεσσαλοί τον τιμούσαν. Η Θεσσαλία γέμισε κάποτε από τόσα φίδια, ώστε αν δεν υπήρχαν οι πελαργοί, οι Θεσσαλοί θα ήταν αναγκασμένοι να αφήσουν τη γη τους. Γι’ αυτό και έχουν βγάλει ένα νόμο με τον οποίο απαγορεύουν το φόνο τους, ενώ ο ένοχος για το φόνο ενός πελαργού θεωρείται ότι είναι ένας ανθρωποκτόνος.
Οι νυχτερίδες κάνουν τα αυγά του πελαργού άγονα, αλλά οι πελαργοί προστατεύουν τα αυγά τους με τη βοήθεια ενός φύλλου πλατάνου ή το καύκαλο μιας χελώνας.
Χρησιμοποιούν τη ρίγανη για να θεραπεύσουν τα τραύματά τους. Από την άλλη το στομάχι ενός πελαργού θεραπεύει λοιμώδεις αρρώστιες των αιγοπροβάτων.
Ένας νεαρός πελαργός αποτελεί προφυλακτικό μέσο ενάντια στην οφθαλμία. Βλέπε Πλίνιος, NH 29.33 και 29.38.
Σύμφωνα με τον Πορφύριο, Περί αποχής εμψύχων 3.5, ο πελαργός αποτελεί αγγελιαφόρο της θεάς Αθηνάς. Κατά τον Αιλιανό, Περί ζώων 8.20, κάποτε ένας πελαργός τιμώρησε μια γυναίκα η οποία ήταν άπιστη. Ο σύζυγός της είχε φύγει για ταξίδι, ενώ αυτή στο σπίτι είχε συνάψει σχέσεις με έναν από το προσωπικό. Ο πελαργός, ο οποίος συνδεόταν με τον συγκεκριμένο σπίτι, θύμωσε και τύφλωσε την άπιστη γυναίκα ορμώντας πάνω στο πρόσωπό της.
Όταν ο Ηρακλής θεράπευσε το σπασμένο πόδι ενός πελαργού, ο τελευταίος την επόμενη χρονιά τού έφερε έναν μαγικό λίθο (Αιλιανός ό.π. 22), ο οποίος έλαμπε σαν δάδα. Πρόκειται πιθανώς για την πέτρα που ονομάζεται λύχνις ή λυχνίτης λίθος.
Ο Φιλόστρατος στον βίο του Απολλώνιου του Τυανέα (2.14) ισχυρίζεται ότι οι πελαργοί δεν φτιάχνουν φωλιά, προτού στερεώσουν σ’ αυτήν τον λυχνίτη λίθο.
Σύμφωνα πάλι με τον Αιλιανό (ό.π. 3.23), όταν οι πελαργοί φτάνουν στα γηρατειά τους, πηγαίνουν στις Ωκεανίτιδες νήσους και εκεί αλλάζουν την όψη τους σε μορφή ανθρώπου ως ανταμοιβή για την ευσέβειά τους προς τους γονείς τους.
Το Σύμπαν στο οποίο ζούμε ίσως να μην είναι το μοναδικό. Για την ακρίβεια, το Σύμπαν μας μπορεί να είναι ένα από τα άπειρα Σύμπαντα που αποτελούν το “Πολυσύμπαν.”
Η Σύγχρονη Φυσική υποστηρίζει αυτή την ιδέα, και δεν υπάρχει μονάχα ένας τρόπος για να προσεγγίσουμε αυτό το Πολυσύμπαν, αφού αρκετές θεωρίες Κβαντικής Φυσικής καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, ενώ πολλοί είναι οι επιστήμονες που υποστηρίζουν πως η ύπαρξη κρυμμένων Συμπάντων είναι πιό πιθανή από ποτέ.
Ας δούμε τις πέντε πιθανότερες Επιστημονικές θεωρίες που υποστηρίζουν πως ζούμε σε Πολυσύμπαν:
1. Άπειρα Σύμπαντα
Οι Επιστήμονες δεν μπορούν να είναι σίγουροι για το σχήμα του Χωροχρόνου, όμως το πιθανότερο είναι (σε αντίθεση με την σφαιρική αντίληψη) πως είναι επίπεδος και επεκτείνεται στο άπειρο. Αλλά αν ο Χωροχρόνος υπάρχει για πάντα, τότε ίσως επαναλαμβάνεται σε κάποια φάση, αφού υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός με τον οποίο τα σωματίδια ταξινομούνται στον Χώρο και τον Χρόνο.
Έτσι αν κοιτάξουμε αρκετά μακρυά ίσως έρθουμε σε επαφή με μία άλλη εκδοχή του εαυτού μας – βασικά, άπειρες εκδοχές του εαυτού μας. Μερικοί από αυτούς τους “Δίδυμους” Εαυτούς θα κάνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα που κάνουμε εμείς, ενώ άλλοι θα έχουν πραγματοποιήσει διαφορετικές επιλογές ζωής.
2. Σύμπαντα “Φυσαλίδες”
Μαζί με τα πολλαπλά Σύμπαντα που δημιουργούνται μέσα από τον απείρως επεκτεινόμενο Χωροχρόνο, άλλα Σύμπαντα θα μπορούσαν να δημιουργούνται μέσα από μία θεωρία που αποκαλείται “αέναος πληθωρισμός”. Ο Πληθωρισμός αυτός είναι το σημάδι πως το Σύμπαν επεκτάθηκε ραγδαία μετά το Big Bang, σε ένα φαινόμενο που μοιάζει με το φούσκωμα ενός μπαλονιού. Ο αέναος πληθωρισμός, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον Κοσμολόγο Alexander Vilenkin του Πανεπιστημίου Tufts υποστηρίζει πως μερικές σχισμές του Χώρο σταματούν την διαδικασία του Πληθωρισμού ενώ άλλες περιοχές συνεχίζουν να αναπαράγονται, δημιουργώντας πολλά “Σύμπαντα Φυσαλίδες.”
Έτσι το δικό μας Σύμπαν στο οποίο ο Πληθωρισμός έχει σταματήσει και επιτρέπει σε Άστρα και Γαλαξίες να σχηματιστούν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία μικρή φυσαλίδα σε μία αχανή θάλασσα Χώρου που συνεχώς αναπαράγεται και περιέχει πολλές άλλες φυσαλίδες όπως η δική μας. Σε μερικά από αυτά τα Σύμπαντα Φυσαλίδες οι Νόμοι της Φυσικής και οι Θεμελιώδεις σταθερές ίσως διαφέρουν από το δικό μας, μετατρέποντας τα μέρη αυτά σε πολύ παράξενες τοποθεσίες.
3. Παράλληλα Σύμπαντα
Μία άλλη ιδέα που αναγείρεται από την Θεωρία των Υπερχορδών είναι τα Παράλληλα Σύμπαντα που αιωρούνται ένα βήμα μακρυά από το δικό μας Σύμπαν. Πρόκειται για μία θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Paul Steinhardt του Πανεπιστημίου του Princeton, και τον Neil Turok του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής του Οντάριο. Η θεωρία βασίζεται στην πιθανότητα ύπαρξης πολλών παραπάνω διαστάσεων στον κόσμο μας από τις τρεις διαστάσεις που ήδη γνωρίζουμε. Έτσι επιπρόσθετες διαστάσεις ίσως σχηματίζουν ένα Υπερδιαστατικό χώρο.
Ο Φυσικός Brian Green περιγράφει την ιδέα αναφέροντας πως “Το σύμπαν μας είναι μία από τις αναρίθμητες ίσως “πλάκες” που αιωρούνται σε ένα υπερδιαστατικό χώρο” στο βιβλίο του “The Hidden Reality”.
Ένα παρακλάδι αυτής της θεωρίας υποστηρίζει πως αυτά τα Σύμπαντα δεν είναι απλά παράλληλα και εκτός της προσέγγισης του ανθρώπου. Ίσως αυτά τα σύμπαντα “χτυπούν” μεταξύ τους και τέμνονται έτσι ώστε να υπάρξει πιθανότητα προσέγγισής τους.
4. “Θυγατρικά” Σύμπαντα
Η Θεωρία της Κβαντικής Μηχανικής που διερευνά τον απειροελάχιστο κόσμο των Υποατομικών σωματιδίων, υποστηρίζει πως υπάρχει και άλλος ένας τρόπος έτσι ώστε να δημιουργηθούν πολλαπλά Σύμπαντα που αποτελούν το Πολυσύμπαν. Η Κβαντική Μηχανική περιγράφει τον κόσμο με όρους Πιθανοτήτων και όχι βεβαιοτήτων, και τα Μαθηματικά της Θεωρίας αυτής ίσως υποδεικνύουν πως όλα τα πιθανά αποτελέσματα μίας κατάστασης – ίσως τελικά πραγματοποιούνται σε διαφορετικά Σύμπαντα. Για παράδειγμα αν φτάσεις σε ένα σταυροδρόμι όπου θα πρέπει να επιλέξεις αν θα πας δεξιά ή αριστερά, το παρών Σύμπαν “Γεννά” δύο Θυγατρικά Σύμπαντα: Ένα στο οποίο θα πας δεξιά, και ένα στο οποίο θα πας αριστερά.
“Και στο κάθε Σύμπαν, υπάρχει το “Αντίγραφό” σου, που βιώνει την μία ή την άλλη κατάληξη, νομίζοντας ψευδώς – πως η πραγματικότητά του είναι η μοναδική πραγματικότητα” έγραψε σχετικά ο Greene στο “The Hidden Reality.”
5. Μαθηματικά Σύμπαντα
Επιστήμονες έχουν αντιπαρατεθεί σε σχέση με το αν τα Μαθηματικά είναι απλά ένα χρήσιμο εργαλείο για την περιγραφή του Σύμπαντος, ή αν τα Μαθηματικά είναι μόνα τους η ίδια η Θεμελιώδης Πραγματικότητα, και οι παρατηρήσεις του Σύμπαντος είναι ατελείς προσεγγίσεις της αληθινής Μαθηματικής φύσης του. Αν ισχύει η δεύτερη περίπτωση, τότε ίσως η συγκεκριμένη μαθηματική δομή που σχηματίζει το σύμπαν μας να μην είναι η μοναδική επιλογή, και άρα στην ουσία όλες οι πιθανές μαθηματικές δομές να είναι από μόνες τους ξεχωριστά Σύμπαντα.”
” Η Μαθηματική δομή είναι κάτι που μπορείς να περιγράψεις με ένα τρόπο που είναι εντελώς ανεξάρτητος από την ανθρώπινη ύπαρξη”, ανέφερε ο Max Tegmark του MIT που εισήγαγε αυτή την ιδέα. “Πιστεύω πραγματικά πως το Σύμπαν μπορεί να υπάρξει και να συνεχίσει να υπάρχει χωρίς καν να υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή.”
ΑΘΗΝΑ
