Η βλακεία είναι η πιο επικίνδυνη δύναμη του κόσμου – Δεν μπορούμε να την εξαλείψουμε, αλλά μπορούμε να την αναγνωρίσουμε – Αν και, κάποιες φορές, μας βοηθά να προοδεύσουμε – Οι ηλίθιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι και επιβλαβείς!
Οι ηλίθιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι και επιβλαβείς επειδή οι λογικοί άνθρωποι δυσκολεύονται να συλλάβουν και να κατανοήσουν την παράλογη, απρόκλητη κι αναίτια συμπεριφορά. Το βαρύ φορτίο των συμφορών και των αθλιοτήτων που πρέπει να υποφέρουν τα ανθρώπινα όντα, είτε σαν άτομα, είτε σαν μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας, είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα του εντελώς απίθανου – και θα τολμούσα να πω βλακώδους – τρόπου με τον οποίο οργανώθηκε η ζωή από τις απαρχές της.
Η βαθύτερη αιτία της βλακείας, είναι η δυσανεξία της απέναντι στο δικό της Απύθμενο Εσωτερικό Κενό. Ο Βλάκας αυτό το εσωτερικό του κενό, το υποψιάζεται, κι αν είναι λίγο καλλιεργημένος βλάκας το γνωρίζει καλά, αλλά καθώς αδυνατεί, φοβάται, δειλιάζει, να το παραδεχτεί, το απωθεί. Το παραγεμίζει είτε σωματικά με σεξ και λαιμαργία- είτε στρεφόμενος προς τον εξωτερικό κόσμο με μοχθηρία και κακία.
Είναι γνωστόν πως το ον που έχει ως υπέρτατο σκοπό ζωής τα κατώτερα ενεργειακά κέντρα, τροφή-σεξ είναι, εκτός από Οργανική Πύλη, συναισθηματικά νεκρός και βλάκας, όσο πιο βλάκας είναι τόσο πιο πολύ θέλει να πείσει τον εαυτό του πως είναι σωστός αλλά και μοναδικός, ο όποιος, σκοπός του. Αυτή την γελοιότητα την αποκαλεί “μοναδική αλήθεια” και προσπαθεί με νύχια και με δόντια να την επιβάλει στους υπόλοιπους. Προσπαθώντας να επιβάλλει την σαθρή –το γνωρίζει πως είναι σαθρή κι αυτό τον κάνει βλάκα- εξουσία του, ελπίζει να αντέξει την εσωτερική του κενότητα, αλλά εκείνη επιστρέφει τα βραδιά καθώς ετοιμάζεται να κοιμηθεί ή τα πρωινά λίγα δευτερόλεπτα πριν ανοίξει τα ματιά του. Φαύλος παρανοϊκός κύκλος.
“Δύο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η βλακεία του ανθρώπου, όμως για το σύμπαν δεν είμαι ακόμα σίγουρος” είπε, πιθανόν, ο Αϊνστάιν περιγράφοντας θαυμάσια τον εαυτό του. Ο αριθμός των βλακών όμως δεν μπορεί να είναι άπειρος, γιατί ο αριθμός των ζώντων ανθρώπων είναι πεπερασμένος.
Το θέμα της βλακείας ερευνήθηκε από στατιστικής πλευράς σε μεγάλα πανεπιστήμια και εντόπισαν το ίδιο ακριβώς ποσοστό «βλακών» ανάμεσα στις καθαρίστριες, τους διοικητικούς υπαλλήλους, τους φοιτητές και τους καθηγητές. Προφανώς, αν η έρευνα στρεφόταν και προς τους ίδιους τους ερευνητές θα ανακάλυπταν και το δικό τους ποσοστό βλακών. Άρα βλάκες υπάρχουν παντού και δεν έχει σχέση με την νοητική ή συναισθηματική ευφυία, αλλά με την δομή του χαρακτήρα, με το DNA.
«Η Γη έχει τα όριά της, όμως η ανθρώπινη βλακεία δεν έχει όρια» έγραψε ο Γκιστάβ Φλομπέρ. Το γεγονός αυτό τον εξόργιζε. Παραστατικές περιγραφές των ανόητων συγχρόνων του γέμιζαν τα πολυάριθμα γράμματά του προς την Λουίζ Κολέ, την γαλλίδα ποιήτρια που είχε εμπνεύσει το μυθιστόρημά του «Μαντάμ Μποβαρί». Έβλεπε την βλακεία παντού, από τα κουτσομπολιά των «ανακατώστρων» της μεσαίας τάξης ως τις διαλέξεις των ακαδημαϊκών.
Ούτε καν ο Βολταίρος δεν ξέφυγε από την κριτική ματιά του. Κυριευμένος από αυτή την εμμονή αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο να συγκεντρώσει χιλιάδες παραδείγματα σε ένα είδος εγκυκλοπαίδειας της ανοησίας, στο «Μπουβάρ και Πεκισέ». Πέθανε προτού ολοκληρώσει το έργο αυτό το οποίο θεωρούσε ότι θα αποτελούσε το αριστούργημά του και ορισμένοι αποδίδουν τον ξαφνικό θάνατό του, σε ηλικία 58 ετών, στην απογοήτευση που του προκάλεσε η έρευνα για αυτό το βιβλίο.
Η καταγραφή της έκτασης της ανθρώπινης βλακείας ακούγεται ενδεχομένως σαν μια βλακώδης ενασχόληση, κάτι το οποίο ίσως μπορεί να εξηγήσει γιατί οι μελέτες σχετικά με την ανθρώπινη νοημοσύνη έτειναν κυρίως στο να εστιάζουν στην ανώτερη κλίμακα του φάσματος της ευφυΐας. Παρ’ όλα αυτά αυτό καθαυτό το εύρος αυτού του φάσματος εγείρει πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα. Αν το να είναι κάποιος έξυπνος αποτελεί ένα τόσο σημαντικό πλεονέκτημα, για παράδειγμα, γιατί δεν είμαστε όλοι έξυπνοι; ‘Η υπάρχουν μειονεκτήματα στο να πιάνει κάποιος πουλιά στον αέρα τα οποία μερικές φορές δίνουν το πάνω χέρι σε εκείνους που έχουν βραδύτερη σκέψη; Και γιατί ακόμη και οι εξυπνότεροι άνθρωποι έχουν μερικές φορές μια ροπή προς την βλακεία;
Ποιές δραστηριότητες επιλέγει συνήθως ο Βλάκας; Επειδή είναι φοβισμένος, δειλός, ανασφαλής κι ανήθικος επιλεγεί συνήθως δραστηριότητες που του δίνουν μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας. Καθώς είναι περιορισμένος στην βλακεία του, διαθέτει και ορισμένα πλεονεκτήματα. Οργανωτικότητα, επιμονή κι υπομονή. Τα καταφέρνει να οικειοποιείται δουλειές άλλων. Εξάλλου διαθέτει κι ένα σπάνιο χάρισμα. Δεν έχει καθόλου την αίσθηση της ηθικής, της λογικής, της ευγνωμοσύνης, της αναγνώρισης, της διαφοροποίησης… Για τον βλάκα όλα = όλα ίδια. Το άλογο στο λιβάδι, η βρύση που τρέχει, ο πολιτικός που ψήφισε, η γκόμενα που τον παράτησε και η φορολογική του δήλωση είναι όλα ίδια και στρέφονται αποκλειστικά εναντίον του.
Είναι απόλυτα, απόλυτος σε οτιδήποτε πρεσβεύει. Το αγαπημένο του εργαλείο της νέας τεχνολογίας, το copy-paste. Είναι ο μετρ της αντιγραφής. Με απύθμενο θράσος θα κοπιάρει, θα αντιγράψει, θα διαστρεβλώσει την δουλειά κάποιου και θα την παρουσιάσει για δική του, εμφανέστατα και βλακωδώς ΟΛΟΙΔΙΑ. Πείθει, επειδή απευθύνεται σε βλάκες.
Επίσης ποτέ μα ΠΟΤΕ, δεν πιστεύει πως είναι ο ίδιος βλάξ. Όχι, δα! Οι άλλοι είναι πάντα. Έτσι γίνεται αδίσταχτα θρασύς, θανάσιμα επικίνδυνος, ανυπέρβλητα αλαζονικός …και πείθει, γιατί πάντα υπάρχουν ομοϊδεάτες του βλάκες για να σχηματίσουν μια πλειοψηφία. Αυτό είναι το μυστικό όπλο του βλάκα. Γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να εξολοθρεύουμε την βλακεία, τουλάχιστον από τον εαυτό μας κι από το κοντινό περιβάλλον μας, γιατί βλακοποιεί αυτούς που την συναναστρέφονται.
Φυσικά ο βλάκας δεν μπορεί να διανοηθεί ότι κάνει κάτι κακό, καρπούμενος τον πνευματικό ή μη, μόχθο, άλλων.
Η ανικανότητα διανόησης και η απουσία ηθικής, είναι από τα βασικά όπλα του βλάκα.
Κύριο χαρακτηριστικό που περιγράφει τον βλάκα είναι ο τρόπος σκέψης … “Ο ήλιος βγαίνει όταν λαλεί ο κόκορας.” …άρα, λέει ο βλάξ “ο κόκορας βγάζει τον ήλιο”. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα για να αντιληφθείς πως μπροστά σου έχεις έναν βλάκα εν πλήρη δράση, όταν προσπαθεί με σθένος, επιμονή και εμπάθεια να σου πλασάρει τις εμφυτεύσεις του σαν την μοναδική αλήθεια που μόνο αυτός κατέχει. Αν σκαλίσεις επιφανειακά τις θεωρήσεις του -ο θείος Γούγλης είναι χρήσιμος σ’ αυτό- θα βρεις πολύ εύκολα συνήθως, από που τις έχει αντιγράψει και σου τις πουλάει σαν δικές του, ως σωστό μιμίδι.
Η ιδέα ότι η ευφυΐα και η βλακεία αποτελούν απλώς τα αντίθετα άκρα ενός ενιαίου φάσματος είναι παραδόξως σύγχρονη. Ο αναγεννησιακός ανθρωπιστής και θεολόγος Έρασμος περιέγραφε την Μωρία – ή Stultitia στα λατινικά – ως μια ξεχωριστή οντότητα η οποία καταγόταν από τον Θεό του πλούτου και την Νύμφη της νεότητας. 'Αλλοι την είδαν ως έναν συνδυασμό της ματαιοδοξίας, της ξεροκεφαλιάς και της μίμησης. Μόλις στα μέσα του 18ου αιώνα η ανοησία συγχωνεύθηκε με την μέτρια νοημοσύνη, λέει ο Ματέις φαν Μπόξσελ, Ολλανδός ιστορικός ο οποίος έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με τη βλακεία. «Περίπου εκείνη την εποχή η αστική τάξη ανήλθε στην εξουσία και η λογική αποτέλεσε έναν νέο κανόνα με τον Διαφωτισμό κι αυτό έκανε τον καθένα κύριο της μοίρας του». αναφέρει.
Από που προέρχεται η βλακεία;
Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας γράφτηκαν αρχικά στα αγγλικά και εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1976 ιδιωτικά, σε περιορισμένο αριθμό αντίτυπων, με την ασυνήθιστη εκδοτική επωνυμία «Mad Millers». Ο συγγραφέας πίστευε ότι το μικρό δοκίμιό του θα μπορούσε να εκτιμηθεί πλήρως μόνο στην γλώσσα στην οποία είχε συνταχθεί, με αποτέλεσμα να αρνείται για μεγάλο χρονικό διάστημα κάθε πρόταση μετάφρασής του. Μόλις το 1988 συναίνεσε στην ιδέα της έκδοσής του στα ιταλικά, ως μέρος μιας συλλογής με τον τίτλο Allegro ma non troppo, η οποία περιείχε και το δοκίμιο “Πιπέρι, Κρασί (και Μαλλί) ως Κινητήριοι Μοχλοί της Κοινωνικής και Οικονομικής Ανάπτυξης τον Μεσαίωνα”, το οποίο επίσης είχε γραφτεί στα αγγλικά και εκδόθηκε ιδιωτικά από τους Mad Millers τα Χριστούγεννα του 1973. To “Allegro ma non troppo” έγινε ανάρπαστο τόσο στην Ιταλία όσο και σε όλες τις χώρες στις οποίες κυκλοφόρησε μεταφρασμένο. Ωστόσο, κατά ειρωνεία της τύχης, την οποία ο συγγραφέας αυτών των νόμων θα εκτιμούσε, δεν είχε εκδοθεί ποτέ στην γλώσσα στην οποία γράφτηκε. Έτσι, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά την έκδοση του “Allegro ma non troppo”, αυτή, στην πραγματικότητα, είναι η πρώτη έκδοση που καθιστά το “Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας” διαθέσιμο στην αυθεντική του μορφή.
Οι Mad Millers προς τον αναγνώστη: Η ιδιωτική έκδοση του 1976 συνοδευόταν από το ακόλουθο εκδοτικό σημείωμα, που συντάχθηκε από τον ίδιο το συγγραφέα:
Οι Mad Millers τύπωσαν έναν περιορισμένο αριθμό αντιτύπων αυτού του βιβλίου, το οποίο δεν απευθύνεται σε χαζούς ανθρώπους, αλλά σε όσους αναγκάζονται να συνδιαλεχθούν περιστασιακά με τέτοιους ανθρώπους. Αν πρόσθετα πως κανένας από όσους πρόκειται να παραλάβουν αυτό το βιβλίο δεν θα ήταν δυνατό να εμπίπτει στην περιοχή Η του βασικού διαγράμματος (διάγραμμα 1), θα ήμουν υπεραναλυτικός. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι καλύτερο να αναλύεις υπερβολικά παρά να υπάρχουν παρανοήσεις. Γιατί, όπως είπε και ο Κινέζος φιλόσοφος, «Η φιλομάθεια είναι η πηγή της οικουμενικής σοφίας· αλλά αυτό δεν αποκλείει το γεγονός ότι περιστασιακά αποτελεί αφορμή παρεξηγήσεων μεταξύ φίλων». -Carlo M. Cipolla
Οι ανθρώπινες σχέσεις βρίσκονται ομολογουμένως σε οικτρή κατάσταση. Αυτό ωστόσο δεναποτελεί καινοφανές γεγονός. Όσο πίσω κι αν ανατρέξουμε, οι ανθρώπινες σχέσεις πάντοτε ήταν σε οικτρή κατάσταση. Το άχθος των προβλημάτων και της δυστυχίας που τα ανθρώπινα όντα πρέπει να υπομείνουν ως άτομα και ως μέλη οργανωμένων κοινωνιών είναι ουσιαστικά ένα υποπροϊόν του παντελώς απίθανου -και τολμώ να πω ανόητου- τρόπου με τον οποίο οργανώθηκε η ζωή από τις απαρχές της.
Μετά τον Δαρβίνο γνωρίζουμε πως έχουμε κοινή καταγωγή με τα κατώτερα μέλη του ζωικού βασιλείου – και τα σκουλήκια, όπως και οι ελέφαντες, αναγκάζονται να υπομείνουν το καθημερινό τους μερίδιο από δοκιμασίες, παθήματα και κακουχίες. Τα ανθρώπινα όντα όμως έχουν το προνόμιο να είναι υποχρεωμένα να υπομείνουν ένα επιπλέον φορτίο -ένα πλεόνασμα βασάνων που δημιουργούνται καθημερινά από μία ομάδα ατόμων μέσα στο ίδιο τοανθρώπινο είδος. Αυτή η ομάδα είναι πολύ πιο ισχυρή από τη Μαφία, το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα ή το διεθνή κομμουνισμό – είναι μία ανοργάνωτη και αχαρτογράφητη ομάδα που δεν διαθέτει αρχηγό ή πρόεδρο, δεν διέπεται από κανονισμούς καιωστόσο κατορθώνει να δρα με άψογο συντονισμό, σαν να κατευθύνεται από κάποιο αόρατο χέρι, κατά τρόπο που η δράση του κάθε μέλους συμβάλλει δραματικά στην ενίσχυση και στην αύξηση της αποδοτικότητας των δραστηριοτήτων όλων των άλλων μελών.
Η φύση, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά αυτής της ομάδας είναι το θέμα που πραγματεύονται οι ακόλουθες σελίδες. Ας μου επιτραπεί να σημειώσω σε αυτό το σημείο, όσο πιο κατηγορηματικά γίνεται, πως αυτό το μικρό βιβλίο ούτε αποτελεί προϊόν κυνισμού, ούτε διατριβή στην ηττοπάθεια – όχι περισσότερο από ένα βιβλίο μικροβιολογίας. Οι ακόλουθες σελίδες αποτελούν στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα μιας εποικοδομητικής απόπειρας αναγνώρισης, κατανόησης και συνεπώς πιθανής εξουδετέρωσης μιας από τις πλέον ισχυρές, σκοτεινές δυνάμεις που παρεμποδίζουν την ευημερία του ανθρώπου και την ευτυχία.
Η βλακεία επίσης δεν έχει κοινωνική τάξη. Την συναντάς παντού. Όμως όσο πιο ισχυρό είναι ένα άτομο, όσο μεγαλύτερη εξουσία έχει κοινωνικά τόσο πιο επικίνδυνο μπορεί να αποδειχθεί.«Ηλίθιους συναντά κάποιος και μεταξύ γραφειοκρατών, πολιτικών, στρατηγών ή ιερωμένων. Οι εκλογές είναι ένας πολύ αποτελεσματικός θεσμός, ο οποίος εξασφαλίζει τη διατήρηση σταθερού ποσοστού ηλιθίων ανάμεσα στους ισχυρούς».
Α. Η “Προέλευση των Βλακών”
Στην αυγή της ιστορίας, στα πρώτα βήματα του ανθρώπου ως είδος ο αγώνας για επιβίωση υπήρξε ανελέητος. Ο πανίσχυρος νόμος της Φυσικής επιλογής εξαφάνιζε χιλιάδες είδη που δεν κατόρθωναν να επιζήσουν (το 99,9% όλων των ειδών που υπήρξαν ποτέ έχουν εξαφανιστεί). Και οι ανθρώπινες φυλές που χάθηκαν από διάφορες αιτίες είναι αναρίθμητες. Κυρίως αφανίστηκαν από τον συνεχή μεταξύ τους ανταγωνισμό και τις άγριες συγκρούσεις: «Η πάλη της επιβίωσης ανάμεσα σε έμβια του ίδιου είδους είναι απείρως σκληρότερη αφού συχνάζουν στις ίδιες περιοχές και αναζητούν την ίδια τροφή» Δαρβίνος. Αυτοί που κυριάρχησαν δεν ήταν οι πιο μπρατσωμένοι αλλά οι πιο έξυπνοι και επιδέξιοι, που με την σειρά τους κληροδότησαν αυτές τις ιδιότητες στους απογόνους τους. Δίχως αυτό το διαρκές μακελειό κι αλληλοφάγωμα θα ήταν αδύνατον να φτάσει ο άνθρωπος στο σημερινό επίπεδο “ευφυΐας” και πολιτισμού.
Πριν από κάμποσα χρόνια, μια μεγαλειώδης βιολογική έκρηξη στην κρανιακή κάψα του δίποδου ζώου που λέγεται άνθρωπος, ένα νοητικό Big Bang, του άνοιξε τα παράθυρα στον μετωπικό φλοιό (νεοφλοιός), εκεί που είναι η έδρα της σκέψης και του αναστοχασμού. Αυτό ήταν και το τελευταίο του μεγάλο και αποφασιστικό απόκτημα. Ο άνθρωπος κυριολεκτικά «άλλαξε μυαλά». Το μέγεθος και οι αυλακώσεις του εγκεφάλου που χώρισαν τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο χωρίζουν και τους ίδιους ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, φύλου, πλούτου, σπουδών, ιδεολογίας και άλλων ταξικών διακρίσεων σε δύο βασικές κατηγορίες, στους ΕΞΥΠΝΟΥΣ και στους ΒΛΑΚΕΣ. Αν και η μεταξύ τους διάκριση δεν είναι δύσκολη, όσοι ανήκουν στην πρώτη κατηγορία δεν το λένε και όσοι ανήκουν στην δεύτερη δεν το ξέρουν.
Β. Οι Βλάκες & Οι Έξυπνοι
Οι άνθρωποι αυτοί ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, η επίδρασή τους όμως επάνω μας είναι ανάλογη με την κοινωνική ισχύ που διαθέτουν. Διαφορετικά, λόγου χάρη, αισθανόμαστε την βλακεία ενός πολιτικού ή ενός επιχειρηματία από την ηλιθιότητα ενός αγρότη ή εργάτη. Εν πάση περιπτώσει, η αρνητική αυτή ιδιότητα ενδημεί σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς, είναι δε αδύνατο να εξαλειφθεί εξαιτίας της μοναδικής ικανότητας των βλακών να συσπειρώνονται και να επιβιώνουν, κάθε φορά που οι κοινωνίες κάνουν προσπάθειες να τους θέσουν στο περιθώριο.
Τι εννοούμε με την λέξη «βλακεία» Η έννοια, αν και είναι ενστικτωδώς γνωστή σε όλους, μοιάζει να ξεφεύγει από οποιονδήποτε θεωρητικό ορισμό. Δεν είναι απλώς το αντίθετο της εξυπνάδας, γιατί υπάρχουν έξυπνοι άνθρωποι που, κάποιες φορές, συμπεριφέρονται σαν βλάκες. Ο μοναδικός που κατάφερε να δώσει έναν πειστικό ορισμό στη βλακεία ήταν, το 1988, ο ιστορικός και οικονομολόγος Κάρλο Τσιπόλα: “Βλάκας είναι αυτός που με τις ενέργειές του προκαλεί ζημιά σε κάποιον άλλο, αλλά παράλληλα δεν πετυχαίνει κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του ή ακόμα υφίσταται ζημιά κι ο ίδιος.”
Η ζωή μας είναι γεμάτη απώλειες χρήματος, χρόνου, ενέργειας, ησυχίας και καλής διάθεσης, λόγω των απίθανων πράξεων κάποιου παράλογου όντος που μας τυχαίνει τις πιο απρόσμενες στιγμές και ζημιώνει, ακυρώνει και δυσκολεύει την ζωή μας, χωρίς να έχει απολύτως τίποτα να κερδίσει από τις πράξεις του. Ένα πράγμα είναι λοιπόν ξεκάθαρο: η βλακεία έχει μια ευκρινή κλίση να μετασχηματίζεται σε πράξεις κι αυτό την καθιστά επικίνδυνη. Η δε προαναφερθείσα μοναδική ικανότητα των βλακών να συσπειρώνονται και να επιβιώνουν την καθιστά ανίκητη.
Οι πέντε θεμελιώδεις νόμοι της ανθρώπινης βλακείας
1. Ο Πρώτος Νόμος: Πάντα και νομοτελειακά όλοι υποτιμούν τον αριθμό των ηλίθιων ατόμων που κυκλοφορούν στην κοινωνία.
Ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο μέγεθος εκτιμά κάποιος ότι έχει η ανθρώπινη βλακεία, επανειλημμένα και κατ’ εξακολούθηση θα ξαφνιάζεται από το γεγονός της ύπαρξης της. Άνθρωποι που κάποτε θεωρούσες λογικούς και νοήμονες αποδεικνύονται αναίσχυντα ηλίθιοι. Μέρα με την μέρα οι ανθρώπινες δραστηριότητες σου παρενοχλούνται από όντα που εμφανίζονται ξαφνικά και απρόσμενα στα πιο ακατάλληλα μέρη και στις πιο απίθανες στιγμές για να υπονομεύσουν και να καταστρέψουν, έτσι χωρίς λόγο και χωρίς κανένα όφελος.
Ο Πρώτος Βασικός Νόμος δεν μου επιτρέπει να παραθέσω μία συγκεκριμένη αριθμητική αξία στο ποσοστό των ηλίθιων ατόμων μέσα στο συνολικό πληθυσμό: κάθε αριθμητική προσέγγιση θα αποδεικνύονταν μικρότερη της πραγματικής. Κατά συνέπεια, στις επόμενες σελίδες, θα συμβολίζω το ποσοστό των ηλίθιων ατόμων μέσα σε έναν πληθυσμό με το γράμμα η.
2. Ο Δεύτερος Νόμος: Η πιθανότητα να είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ηλίθιο, είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του ίδιου προσώπου.
Οι πολιτισμικές τάσεις που στις μέρες μας είναι δημοφιλείς στην Δύση προκρίνουν μία ισότιμη προσέγγιση στην ζωή. Οι άνθρωποι αρέσκονται να θεωρούν τα ανθρώπινα όντα ως προϊόν μιας άρτια σχεδιασμένης μηχανής μαζικής παραγωγής. Ειδικά οι γενετιστές και οι κοινωνιολόγοι δείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο στην προσπάθειά τους να αποδείξουν, με έναν εντυπωσιακό εξοπλισμό επιστημονικών δεδομένων και διατυπώσεων, πως όλοι οι άνθρωποι είναι από φυσικού τους ίσοι και πως, αν κάποιοι είναι περισσότερο ίσοι από τους άλλους, αυτό οφείλεται στην ανατροφή και όχι στη φύση.
Διαχωρίζω τη θέση μου από αυτή την γενικευμένη άποψη. Η εδραιωμένη πεποίθησή μου, που ενισχύεται από χρόνια παρατηρήσεων και πειραματισμών, είναι πως οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι, πως ορισμένοι είναι ηλίθιοι και άλλοι όχι, και πως η διαφορά καθορίζεται από την φύση και όχι από πολιτισμικούς συσχετισμούς ή παράγοντες. Κάποιος είναι ηλίθιος ακριβώς με τον τρόπο που κάποιος έχει κόκκινα μαλλιά· ένας άνθρωπος ανήκει στο σύνολο των ηλιθίων, όπως ο καθένας ανήκει σε μία ομάδα αίματος. Ο ηλίθιος γεννιέται ηλίθιος λόγω Θείας Πρόνοιας.
Παρότι είμαι πεπεισμένος ότι υπάρχει το ποσοστό η των ανθρώπων που είναι ηλίθιοι και πως αυτό ισχύει λόγω γενετικών χαρακτηριστικών, δεν είμαι ένας αντιδραστικός ο οποίος προσπαθεί να επανεισαγάγει συγκαλυμμένα τον ταξικό ή φυλετικό διαχωρισμό. Πιστεύω ακράδαντα πως η ηλιθιότητα είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπινων ομάδων και κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλη την κοινωνία σύμφωνα με μία σταθερή αναλογία. Αυτό το γεγονός εκφράζεται επιστημονικά με το Δεύτερο Βασικό Νόμο που αναφέρει πως:
«Η πιθανότητα να είναι ηλίθιο ένα συγκεκριμένο άτομο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό αυτού του ατόμου».
Σε αυτό τον τομέα, φαίνεται πως η Φύση όντως ξεπέρασε τον εαυτό της. Είναι ευρέως γνωστό πως η Φύση κατορθώνει, μάλλον μυστηριώδους, να διατηρεί σταθερή την σχετική συχνότητα ορισμένων φυσικών φαινομένων. Για παράδειγμα, είτε οι άνθρωποι πολλαπλασιάζονται στον Βόρειο Πόλο ή στον Ισημερινό, είτε τα ζευγάρια είναι από αναπτυγμένες ή υπανάπτυκτες χώρες, είτε είναι μαύρα, κόκκινα, λευκά ή κίτρινα, ο λόγος θηλυκών προς αρσενικά μεταξύ των νεογέννητων είναι σταθερός, με ένα πολύ μικρό προβάδισμα στα αρσενικά. Δεν γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο η Φύση επιτυγχάνει αυτό το εκπληκτικό αποτέλεσμα, αλλά ξέρουμε πως, για να επιτευχθεί αυτό, η Φύση πρέπει να λειτουργεί με μεγάλους αριθμούς.
Το πιο αξιοσημείωτο γεγονός σχετικά με την συχνότητα της ηλιθιότητας είναι πως η Φύση επιτυγχάνει να εξισώσει αυτή την συχνότητα με την πιθανότητα η, τελείως ανεξάρτητα από το μέγεθος της ομάδας. Συνεπώς ένας παρατηρητής ανακαλύπτει το ίδιο ποσοστό ηλιθίων είτε εξετάζει πολύ μεγάλα σύνολα ανθρώπων είτε έχει να κάνει με πολύ μικρές ομάδες ανθρώπων. Κανένα άλλο σύνολο μετρήσιμων φαινομένων δεν παρέχει τόσο εντυπωσιακές αποδείξεις για την δύναμη της Φύσης.
Οι αποδείξεις ότι η μόρφωση είναι ανεξάρτητη της πιθανότητας η προέκυψαν από πειράματα που διεξήχθησαν σε μεγάλο αριθμό πανεπιστημίων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο πληθυσμός τους μπορεί να χωριστεί σε πέντε βασικές ομάδες: τους εργάτες, που δουλεύουν με μεροκάματο και κάνουν χειρωνακτικές εργασίες, τους καταρτισμένους υπαλλήλους, τους φοιτητές, το διοικητικό προσωπικό και τους καθηγητές.
Κάθε φορά που εξέταζα τους εργάτες, ανακάλυπτα ότι ένα κλάσμα η του πληθυσμού τους ήταν ηλίθιοι. Καθώς η τιμή του η ήταν μεγαλύτερη από αυτή που περίμενα (Πρώτος Νόμος), και συντασσόμενος με την επικρατούσα αντίληψη, αρχικά θεώρησα πως ο αποκλεισμός, η φτώχεια και η έλλειψη εκπαίδευσης ευθύνονταν γι’ αυτό. Όμως, ανεβαίνοντας τα σκαλιά της κοινωνικής ιεραρχίας, ανακάλυψα πως το ίδιο ποσοστό υπήρχε και μεταξύ των ειδικευμένων υπαλλήλων και των φοιτητών. Ακόμη πιο εντυπωσιακά ήταν τα αποτελέσματα στην ομάδα των καθηγητών. Είτε εξέταζα ένα μεγάλο πανεπιστήμιο ή ένα μικρό κολέγιο, ένα φημισμένο ίδρυμα ή ένα άσημο, ανακάλυπτα πως το ίδιο κλάσμα η του πληθυσμού των καθηγητών ήταν ηλίθιοι. Τόσο κατάπληκτος έμεινα με τα αποτελέσματα, που φρόντισα να επεκτείνω την έρευνά μου σε μία ειδικά επιλεγμένη ομάδα, την πραγματική ελίτ, τους βραβευμένους με Νομπέλ. Το αποτέλεσμα επιβεβαίωσε την παντοδυναμία της Φύσης: ένα κλάσμα η των κατόχων του βραβείου Νομπέλ είναι ηλίθιοι.
Αυτή ήταν μία ιδέα που δύσκολα μπορούσα να αποδεχτώ και να αφομοιώσω, αλλά πολλά πειραματικά δεδομένα απέδειξαν το αληθές της θεμελιώδους πρότασης. Ο Δεύτερος Βασικός Νόμος είναι απαράβατος κανόνας και δεν επιδέχεται εξαιρέσεις. Το Κίνημα Ισότητας των Γυναικών θα παράσχει επιχειρήματα υπέρ του Δεύτερου Βασικού Νόμου, καθώς αποδεικνύει ότι τα ηλίθια άτομα έχουν την ίδια αναλογία τόσο στον αντρικό όσο και στον γυναικείο πληθυσμό. Οι κάτοικοι των υπανάπτυκτων χωρών του Τρίτου Κόσμου μπορούν να παρηγορηθούν με την απόδειξη πως τελικά οι κάτοικοι των αναπτυγμένων χωρών δεν είναι και τόσο αναπτυγμένοι.
Ωστόσο, ανεξάρτητα από το πόσο αρεστός είναι ο Δεύτερος Βασικός Νόμος, τα συμπεράσματά του είναι τρομακτικά: από το Νόμο εξάγεται το συμπέρασμα πως, είτε συναναστραφείς διακεκριμένα άτομα είτε αποσυρθείς στην Πολυνησία με τους κυνηγούς κεφαλών είτε κλειστείς σε μοναστήρι ή αποφασίσεις να περάσεις το υπόλοιπο της ζωής σου συντροφιά με πανέμορφες και αισθησιακές γυναίκες, έχεις να αντιμετωπίσεις πάντα το ίδιο ποσοστό ηλίθιων ανθρώπων – το οποίο ποσοστό (σύμφωνα με τον Πρώτο Νόμο) πάντα θα υπερβαίνει τις εκτιμήσεις σου.
3. Ο Τρίτος (και Χρυσός) Βασικός Νόμος: Ηλίθιο άτομο είναι εκείνο που προκαλεί κάποια βλάβη σ’ ένα άλλο άτοµο ή οµάδα ατόµων, χωρίς παράλληλα να εξασφαλίζει κανένα όφελος για τον εαυτό του, αντιθέτως μπορεί να υφίσταται και ο ίδιος ζημιά.
Όταν έρχονται αντιμέτωποι για πρώτη φορά με τον Τρίτο Βασικό Νόμο, οι λογικοί άνθρωποι ενστικτωδώς αντιδρούν με αισθήματα σκεπτικισμού και δυσπιστίας. Είναι γεγονός πως οι λογικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να συλλάβουν και να κατανοήσουν την παράλογη συμπεριφορά. Αλλά ας αφήσουμε για λίγο το ευγενές πεδίο της θεωρίας και ας εξετάσουμε πραγματιστικά την καθημερινή μας ζωή. Όλοι μπορούμε να θυμηθούμε περιστατικά στα οποία η δράση ενός προσώπου είχε αποτέλεσμα αυτός να κερδίσει και εμείς να ζημιωθούμε – έχουμε έρθει σε επαφή με κακοποιούς.
Μπορούμε επίσης να θυμηθούμε περιπτώσεις στις οποίες ένα πρόσωπο προέβη σε μία πράξη, με αποτέλεσμα εκείνος να ζημιωθεί και εμείς να αποκομίσουμε όφελος – έχουμε έρθει σε επαφή με ανήμπορους. Θυμόμαστε περιστατικά που μία πράξη ενός προσώπου είχε αποτέλεσμα αμοιβαίο όφελος και για τους δύο συναλλασσόμενους – ήταν ευφυής. Τέτοια περιστατικά πράγματι συμβαίνουν. (Προσέξτε την αναγκαία συνθήκη «ένα πρόσωπο προέβη σε μία πράξη». Το γεγονός ότι αυτός έπραξε είναι καθοριστικό στην τεκμηρίωση της ανικανότητάς του. Αν εγώ είχα προβεί στην πράξη που είχε ως αποτέλεσμα δικό μου κέρδος και δική του ζημία, τότε η ετυμηγορία θα ήταν διαφορετική: θα σήμαινε πως εγώ είμαι κακοποιός.)
Αλλά, αν το συλλογιστείτε προσεκτικά, πρέπει να παραδεχτείτε ότι αυτά τα γεγονότα δεν είναι εκείνα που διανθίζουν με μεγαλύτερη συχνότητα την καθημερινή μας ζωή. Η καθημερινότητα μας απαρτίζεται συνήθως από περιστάσεις στις οποίες χάνουμε χρήματα και/ή χρόνο και/ή ενέργεια και/ή όρεξη, ευδιαθεσία και ευεξία λόγω των απροσδόκητων ενεργειών κάποιου παράλογου πλάσματος που δεν έχει τίποτα να κερδίσει και όντως δεν κερδίζει τίποτα προκαλώντας μας ταπείνωση, δυσκολίες ή βλάβες. Κανείς δεν ξέρει, καταλαβαίνει ή μπορεί να εξηγήσει γιατί αυτό το παράλογο πλάσμα κάνει τα όσα κάνει. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει εξήγηση – ή μάλλον, υπάρχει μία και μοναδική εξήγηση: το εν λόγω άτομο είναι ηλίθιος.
4. Ο Τέταρτος Νόμος: Τα μη ηλίθια άτομα υποτιμούν πάντα την βλαπτική ενέργεια των ηλίθιων ατόμων. Ιδίως οι μην ηλίθιοι ξεχνούν διαρκώς ότι σε οποιαδήποτε στιγμή και τόπο και σε οποιαδήποτε περίσταση η συναναστροφή και/ή ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα αποδεικνύεται ασφαλώς ένα σοβαρότατο σφάλμα.
Το γεγονός πως οι ανήμποροι άνθρωποι, δηλαδή αυτοί που στην μέθοδο υπολογισμού μας εντάσσονται στην περιοχή Α, συνήθως δεν αντιλαμβάνονται πόσο επικίνδυνοι είναι οι ηλίθιοι δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη. Η αδυναμία τους είναι απλά μία ακόμη εκδήλωση της ανημπόριας τους. Το πραγματικά εκπληκτικό γεγονός ωστόσο είναι πως και οι ευφυείς άνθρωποι και οι κακοποιοί συχνά παραγνωρίζουν την καταστρεπτική δύναμη η οποία είναι σΰμφυτη της ηλιθιότητας. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξηγηθεί γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο, και το μόνο που μπορούμε να σχολιάσουμε είναι πως οι ευφυείς άνθρωποι, αλλά και οι κακοποιοί, συχνά όταν έρχονται αντιμέτωποι με ηλίθια άτομα κάνουν το λάθος να ενδίδουν σε αισθήματα αυταρέσκειας και περιφρόνησης, αντί να εκκρίνουν άμεσα επαρκείς ποσότητες αδρεναλίνης και να οργανώσουν τις άμυνές τους.
Είναι εύκολο κάποιος να μπει στον πειρασμό και να θεωρήσει ότι ο ηλίθιος άνθρωπος βλάπτει μόνο τον εαυτό του, αλλά έτσι συγχέει την ηλιθιότητα με την ανημπόρια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιος μπορεί να μπει στον πειρασμό να σχετιστεί με ένα ηλίθιο άτομο ώστε να το χρησιμοποιήσει για την επίτευξη των στόχων του. Ένας τέτοιος χειρισμός δεν μπορεί παρά να έχει καταστροφικές συνέπειες γιατί α) βασίζεται σε μία απόλυτη παρεξήγηση της στοιχειώδους φύσης της ηλιθιότητας και β) παρέχει στο ηλίθιο άτομο διευρυμένο πεδίο δράσης για την εξάσκηση των χαρισμάτων του. Ορισμένοι τρέφουν ελπίδες πως μπορούν να χειραγωγήσουν τους ηλίθιους και ως ένα βαθμό κάποιοι μπορεί και να το κατορθώσουν. Όμως, λόγω της αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς των ηλιθίων, είναι αδύνατον να προβλεφθούν όλες οι πράξεις και οι αντιδράσεις ενός ηλίθιου ατόμου και αργά ή γρήγορα θα συντρίβουν από τις απρόβλεπτες ενέργειες του ανόητου συνεταίρου.
Τα παραπάνω συνοψίζονται σαφώς στον Τέταρτο Βασικό Νόμο που δηλώνει πως: «Οι μη ηλίθιοι άνθρωποι πάντα υποτιμούν την καταστροφική ισχύ των ηλίθιων ατόμων. Συγκεκριμένα, οι μη ηλίθιοι άνθρωποι συνέχεια παραβλέπουν πως η συναναστροφή και/ή ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα απαρέγκλιτα αποδεικνύεται μοιραίο λάθος, ανεξάρτητα από την χρονική στιγμή, την τοποθεσία και τις συνθήκες».
Μέσα στους αιώνες και στις χιλιετίες, στην δημόσια και στην ιδιωτική ζωή, αναρίθμητα άτομα δεν έδωσαν την δέουσα σημασία στον Τέταρτο Βασικό Νόμο και αυτή η αβλεψία έχει στοιχίσει στην ανθρωπότητα ανυπολόγιστες απώλειες.
5. Ο Πέμπτος Νόμος: Το ηλίθιο άτομο είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος που υπάρχει.
Ο προβληματισμός στο τέλος του προηγούμενου κεφαλαίου προσφέρεται για μία μακροσκοπικού τύπου ανάλυση όπου, αντί να εξετάζουμε το ατομικό συμφέρον, εξετάζουμε το συμφέρον της κοινωνίας, που σε αυτό το πλαίσιο εκλαμβάνεται ως το αλγεβρικό άθροισμα των προσωπικών περιπτώσεων. Η πλήρης κατανόηση του Πέμπτου Βασικού Νόμου είναι αναγκαία για την πραγματοποίηση της ανάλυσης. Ας μας επιτραπεί να προσθέσουμε παρενθετικά σε αυτό το σημείο πως, από τους Πέντε Βασικούς Νόμους, ο Πέμπτος είναι ο γνωστότερος και το συμπέρασμά του παρατίθεται πολύ συχνά.
Ο Πέμπτος Βασικός Νόμος δηλώνει πως: «Ο ηλίθιος άνθρωπος είναι το πιο επικίνδυνο είδος ανθρώπου».
Το πόρισμα που προκύπτει από τον Πέμπτο Βασικό Νόμο είναι ότι: «Ο ηλίθιος άνθρωπος είναι πιο επικίνδυνος από τον κακοποιό».
Η διατύπωση του Νόμου και του πορίσματος του βρίσκονται ακόμα ατό στάδιο της μικροανάλυσης. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως όμως, ο Νόμος και το πόρισμά του έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις μακροσκοπικού τύπου. Το βασικό σημείο που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι αυτό: το αποτέλεσμα της δράσης ενός απόλυτου κακοποιού (που παριστάνεται στη γραμμή ΟΜ της εικόνας 2) είναι καθαρά και απλά μία αναδιανομή πλούτου και/ή ευδαιμονίας.
Ύστερα από την πράξη ενός τέλειου κακοποιού, ο κακοποιός έχει ένα θετικό πρόσημο στο λογαριασμό του που είναι ευθέως ανάλογο με την αρνητική απόλυτη τιμή που προκάλεσε σε ένα άλλο άτομο. Η κοινωνία, ως σύνολο, ούτε ωφελείται ούτε ζημιώνεται. Αν όλα τα μέλη μίας κοινωνίας ήταν απόλυτοι κακοποιοί, τότε η κοινωνία θα παρέμενε στάσιμη, αλλά δεν θα υπήρχαν μεγάλες καταστροφές. Όλη η ενέργεια θα αναλωνόταν σε μαζικές αναδιανομές πλούτου και ευδαιμονίας προς όφελος εκείνων που θα επέλεγαν να δράσουν. Αν όλα τα μέλη μιας κοινωνίας δρούσαν τακτικά με μία σειρά, τότε όχι μόνο η κοινωνία ως σύνολο αλλά και τα άτομα που την αποτελούν θα βρίσκονταν σε μία απόλυτα σταθερή κατάσταση χωρίς αλλαγές.
Όταν έχουμε να κάνουμε με ηλίθιους ανθρώπους, η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική. Οι ηλίθιοι άνθρωποι προκαλούν ζημίες σε άλλους ανθρώπους, χωρίς αντιστάθμιση κερδών στο δικό τους λογαριασμό. Συνεπώς η κοινωνία ως σύνολο ζημιώνεται.
Το σύστημα αναφοράς, όπως αποτυπώνεται στα βασικά διαγράμματα, δείχνει πως ενώ όλες οι πράξεις των ατόμων που τοποθετούνται δεξιά της γραμμής ΠΟΜ (βλέπε εικόνα επάνω) συνεισφέρουν, αν και σε διαφορετικό βαθμό, στην ευημερία μιας κοινωνίας, οι πράξεις όλων των ατόμων που τοποθετούνται αριστερά της ίδιας γραμμής ΠΟΜ επιφέρουν την παρακμή της.
Με άλλα λόγια οι ανήμποροι με στοιχεία ευφυΐας (περιοχή A H) οι κακοποιοί με στοιχεία ευφυΐας (περιοχή ΚΕ) και πάνω από όλους οι ευφυείς (περιοχή Ε) όλοι συμβάλλουν, αν και σε διαφορετικό βαθμό, στην περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών μίας κοινωνίας. Αντίθετα, οι κακοποιοί με χαρακτηριστικά ηλιθιότητας (περιοχή ΚH) και οι ανήμποροι με χαρακτηριστικά ηλιθιότητας (περιοχή ΑH) καταφέρνουν να προσθέτουν στις απώλειες που προκαλούν οι ηλίθιοι άνθρωποι, αυξάνοντας έτσι την εκφυλιστική και καταστροφική δύναμη της τελευταίας ομάδας.
Όλα αυτά οδηγούν σε ορισμένες σκέψεις αναφορικά με την αποδοτικότητα των κοινωνιών. Σύμφωνα με το Δεύτερο Βασικό Νόμο, το ποσοστό των ηλίθιων ανθρώπων είναι μία σταθερά η που δεν εξαρτάται από τον χώρο, τον χρόνο, την φυλή, την τάξη ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνικο-πολιτισμική ή ιστορική μεταβλητή. Θα ήταν σοβαρό σφάλμα να θεωρήσουμε πως ο αριθμός των ηλίθιων ανθρώπων σε μία φθίνουσα κοινωνία είναι μεγαλύτερος από εκείνον σε μία κοινωνία που προοδεύει. Και οι δυο τύποι των κοινωνιών μαστίζονται από το ίδιο ποσοστό ηλίθιων ατόμων.
Η διαφορά μεταξύ των δυο κοινωνιών είναι πως σε μία κοινωνία που δεν αποδίδει: α) παρέχεται η δυνατότητα στα ηλίθια μέλη της κοινωνίας να αναλάβουν περισσότερες δραστηριότητες και να προβοΰν σε περισσότερες ενέργειες. β) μετατρέπεται η σύνθεση του μη ηλίθιου τομέα, με μείωση του πληθυσμού στις περιοχές Ε’ ΑΕ και ΚΕ και ανάλογη αύξηση του πληθυσμού των περιοχών ΑΗ και ΚΗ. Αυτή η θεωρητική υπόθεση επιβεβαιώνεται επαρκώς με διεξοδική ανάλυση περιπτώσεων από την Ιστορία. Μάλιστα η ιστορική ανάλυση μας επιτρέπει να επαναδιατυπώσουμε τα θεωρητικά συμπεράσματα με πιο αντικειμενικό τρόπο και πιο παραστατικές λεπτομέρειες.
Είτε εξετάσουμε την κλασική, την μεσαιωνική, την σύγχρονη ή την τωρινή εποχή, το εντυπωσιακό γεγονός είναι πως οποιαδήποτε χώρα, η οποία προοδεύει, διαθέτει το αναπόφευκτο ποσοστό η ηλίθιων ατόμων. Ωστόσο οι χώρες που προοδεύουν διαθέτουν επίσης και ένα ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό ευφυών ατόμων, τα οποία κατορθώνουν να κρατούν το ποσοστό η υπό έλεγχο και παράλληλα παράγουν αρκετά κέρδη για τον εαυτό τους και για τα άλλα μέλη του κοινωνικού συνόλου ώστε να διασφαλίζεται η πρόοδος.
Σε μία χώρα που έχει πάρει την κάτω βόλτα, το ποσοστό των ηλίθιων ανθρώπων εξακολουθεί να ισούται με η· ωστόσο στον υπόλοιπο πληθυσμό παρατηρείται μεταξύ αυτών που κατέχουν την εξουσία μία δραματική εξάπλωση του πληθυσμού των κακοποιών με καλπάζουσα ηλιθιότητα (υποπεριοχή ΚΗ του τεταρτημόριου Κ στην εικόνα επάνω) και μεταξύ όσων δεν μετέχουν στην εξουσία μία εξίσου ανησυχητική αύξηση του πληθυσμού των ανήμπορων ατόμων (περιοχή Λ στο βασικό διάγραμμα). Τέτοιες μεταβολές στην σύνθεση του μη ηλίθιου πληθυσμού αναπόφευκτα ενισχύουν την καταστροφική δύναμη του ποσοστού η και καθιστούν την παρακμή αναπόφευκτη. Και η χώρα πάει κατά διαόλου.
Οι μη ηλίθιοι έχουν την τάση να ΜΗΝ λαμβάνουν σοβαρά υπ όψιν τους τις ενέργειες των ηλιθίων και να τις γελοιοποιούν βλέποντάς τες ως συμβάντα που “βγάζουν γέλιο” ή ως ανέκδοτα” . Όταν όμως γελάμε με την βλακεία, μπορούμε να την κάνουμε «συμπαθητική» και συνεπώς να την υποτιμήσουμε περαιτέρω. Αν και στην τέχνη ο βλάκας είναι (εντελώς) αναγνωρίσιμος, δεν ισχύει το ίδιο για την αληθινή ζωή. Έχει βασική σημασία να συνειδητοποιήσουμε περί τίνος πρόκειται, για να μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα τις συνέπειες. Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να την νικήσουμε ολοκληρωτικά, όμως τα αποτελέσματά της μπορούν να είναι λιγότερο βαριά αν καταλάβουμε πώς λειτουργεί.
Άλλωστε η βλακεία έχει τρία χαρακτηριστικά.
1) Η βλακεία είναι ασυναίσθητη και υποτροπιάζει. «Ο κίνδυνος της βλακείας προέρχεται από τον βλάκα που δεν ξέρει ότι είναι βλάκας», εξηγεί ο Τσιπόλα. «Αυτό δίνει μεγαλύτερη δύναμη και αποτελεσματικότητα στην καταστρεπτική δράση της». Ο βλάκας δε γνωρίζει τα όριά του, παραμένει προσκολλημένος στις πεποιθήσεις του και δεν ξέρει πώς να αλλάξει, με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνει επ’ άπειρον τα ίδια λάθη.
Σε κλινικό επίπεδο, η βλακεία είναι η χειρότερη ασθένεια, γιατί είναι αθεράπευτη. Ο βλάκας έχει την τάση να επαναλαμβάνει πάντα την ίδια συμπεριφορά, γιατί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τη ζημιά που προκαλεί και συνεπώς δεν μπορεί να αυτοδιορθωθεί. Ο βλάκας είναι σαν τα διαμάντια: παντοτινός. Η βλακεία είναι η χειρότερη ασθένεια, γιατί είναι αθεράπευτη. Ο βλάκας έχει την τάση να επαναλαμβάνει πάντα την ίδια συμπεριφορά, γιατί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί την ζημιά που προκαλεί και συνεπώς δεν μπορεί να αυτοδιορθωθεί. Αυτός είναι και ο ορισμός της σχιζοφρένειας, η επανάληψη της βλακείας
2) Η βλακεία είναι μεταδοτική. Το πλήθος, δηλαδή, συμπεριφέρεται με περισσότερο βλακώδη τρόπο από τα μεμονωμένα άτομα που το συνθέτουν. Αυτό εξηγεί γιατί ολόκληροι λαοί (όπως η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία) μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν, ώστε να επιδιώκουν τρελούς σκοπούς. Αυτό το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα γνωστό στην ψυχολογία. Η συναισθηματική μετάδοση, που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ομάδας, μειώνει την κριτική ικανότητα. Παρατηρείται τότε η «πόλωση της λήψης αποφάσεων»: επιλέγεται η πιο απλή λύση, που συνήθως είναι και η λιγότερο έξυπνη.
3) Εκτός από το πλήθος, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που γιγαντώνει τη βλακεία: η εξουσία. «Η εξουσία αποβλακώνει», έγραψε ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε. Τα άτομα που έχουν εξουσία τείνουν να πιστεύουν ότι, ακριβώς επειδή έχουν εξουσία, είναι οι καλύτεροι, οι πιο ικανοί, οι πιο έξυπνοι, οι πιο σοφοί από όλη την ανθρωπότητα. Εξάλλου, περιστοιχίζονται από αυλικούς, οπαδούς και κερδοσκόπους, που ενισχύουν διαρκώς αυτή την ψευδαίσθηση. Με αυτό τον τρόπο όποιος βρίσκεται στην εξουσία καταλήγει να διαπράττει κατά γενική ομολογία τις μεγαλύτερες ανοησίες.
Άλλωστε η εξουσία (πολιτική, οικονομική ή γραφειοκρατική) αυξάνει το βλαπτικό δυναμικό ενός βλάκα. Το πιο ακραίο παράδειγμα έρχεται από την ταινία S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, όπου μια ομάδα ηλιθίων φτάνει στο σημείο να πυροδοτήσει μια συσκευή που θα φέρει το τέλος του κόσμου, αφανίζοντας τον πλανήτη.
Δε χρειάζεται όμως να ανατρέξουμε στην επιστημονική φαντασία, καθώς η ιστορία βρίθει περιστατικών με συγκλονιστικά λάθη εκτίμησης. Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ στις 14 Ιουλίου του 1789 (την ημέρα της κατάληψης της Βαστίλης, το γεγονός με το οποίο ξεκίνησε η Γαλλική Επανάσταση) σημείωσε στο ημερολόγιό του: «Σήμερα τίποτα καινούριο».
Η ίδια ανόητη αίσθηση του ανίκητου ίσως οδήγησε τον Τζορτζ Άρμστρογκ Κάστερ να επιτεθεί στους Ινδιάνους της Μοντάνα το 1876 (κοντά στον πύργο Λιτλ Μπιγκ Χορν εκατοντάδες άντρες του αμερικανικού στρατού κατασφάχτηκαν από τη συμμαχία των Ινδιάνων Σιου με τους Σεγιέν) ή τον Ναπολέοντα να εισβάλει στη Ρωσία το χειμώνα του 1812 (κατά τη διάρκεια του οποίου η Μεγάλη Στρατιά της Γαλλίας αποδεκατίστηκε από το κρύο και την ανέχεια). Χωρίς να υπολογίσουμε τις –προβλεπόμενες– πανωλεθρίες στο Βιετνάμ και το σημερινό Ιράκ.
Σε αυτό το σημείο, όμως, ήρθε η ώρα για ένα συλλογισμό.
Δεδομένου ότι το χαρακτηριστικό του βλάκα είναι ότι δε γνωρίζει πως είναι βλάκας, αν πιστεύουμε ότι δεν είμαστε βλάκες, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι δεν είμαστε. Τουλάχιστον κάποιες φορές ή σε κάποιες περιπτώσεις. Έχουμε την τάση να χαρακτηρίζουμε βλακεία όλες τις συμπεριφορές που δεν εντάσσονται στα δικά μας νοητικά σχήματα. Όμως το να πιστεύουμε πως μόνο οι άλλοι είναι βλάκες είναι ένας φαύλος κύκλος και… μεγάλη βλακεία. Σε καθένα από εμάς υπάρχει ένας παράγοντας βλακείας που είναι πάντα μεγαλύτερος απ’ όσο πιστεύουμε. Το οποίο δεν είναι υποχρεωτικά μπελάς. Ίσως μάλιστα η βλακεία να έχει εξελικτική λειτουργία: μας αναγκάζει να κάνουμε ριψοκίνδυνες πράξεις, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να είναι περισσότερο χρήσιμες από την απραξία. Η βλακεία, καθώς είναι μια παράλογη συμπεριφορά, επιτρέπει στον άνθρωπο να δέχεται προκλήσεις που διαφορετικά δε θα δεχόταν. Και η παρεκτροπή λόγω της βλακείας οδηγεί στην πρόοδο και την ανεύρεση καινοτόμων λύσεων.
Η βλακεία, λοιπόν, μας επιτρέπει να κάνουμε λάθη, και από την εμπειρία του λάθους έρχεται πάντα η πρόοδος της γνώσης. Συνεπώς ένα σημείο-κλειδί για να εξαλείψουμε τη βλακεία είναι να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και να διορθωθούμε. Όπως έλεγε ο Γάλλος συγγραφέας Πολ Βαλερί: «Υπάρχει ένας βλάκας μέσα μου. Πρέπει να επωφεληθώ από τα λάθη του». Με ποιον τρόπο όμως; Μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Έξετερ στη Μεγάλη Βρετανία, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Cognitive Neuroscience, εντόπισε μια περιοχή του εγκέφαλου, στον κροταφικό φλοιό, που ενεργοποιείται κάθε φορά που πρόκειται να διαπράξουμε το ίδιο λάθος: ένας συναγερμός μας εμποδίζει να πέσουμε στα ίδια σφάλματα. Αν λοιπόν η βλακεία οφείλεται σε μια ανωμαλία σε αυτή την περιοχή, ίσως μια μέρα καταφέρουμε να τη διορθώσουμε με μια χειρουργική επέμβαση. Αρκεί να μην πέσουμε στα χέρια ενός βλάκα γιατρού.
