ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Νεφέλαι (840-888)

840 ΦΕ. τί δ᾽ ἂν παρ᾽ ἐκείνων καὶ μάθοι χρηστόν τις ἄν;
ΣΤ. ἄληθες; ὅσαπέρ ἐστιν ἀνθρώποις σοφά·
γνώσει δὲ σαυτὸν ὡς ἀμαθὴς εἶ καὶ παχύς.
ἀλλ᾽ ἐπανάμεινόν μ᾽ ὀλίγον ἐνταυθοῖ χρόνον.
ΦΕ. οἴμοι, τί δράσω παραφρονοῦντος τοῦ πατρός;
845 πότερον παρανοίας αὐτὸν εἰσαγαγὼν ἕλω,
ἢ τοῖς σοροπηγοῖς τὴν μανίαν αὐτοῦ φράσω;
ΣΤ. φέρ᾽ ἴδω, σὺ τοῦτον τί ὀνομάζεις; εἰπέ μοι.
ΦΕ. ἀλεκτρυόνα. ΣΤ. καλῶς γε· ταυτηνὶ δὲ τί;
ΦΕ. ἀλεκτρυόν᾽. ΣΤ. ἄμφω ταὐτό; καταγέλαστος εἶ.
850 μή νυν τὸ λοιπόν, ἀλλὰ τήνδε μὲν καλεῖν
ἀλεκτρύαιναν, τουτονὶ δ᾽ ἀλέκτορα.
ΦΕ. ἀλεκτρύαιναν; ταῦτ᾽ ἔμαθες τὰ δεξιὰ
εἴσω παρελθὼν ἄρτι παρὰ τοὺς γηγενεῖς;
ΣΤ. χἄτερά γε πόλλ᾽· ἀλλ᾽ ὅ τι μάθοιμ᾽ ἑκάστοτε,
855 ἐπελανθανόμην ἂν εὐθὺς ὑπὸ πλήθους ἐτῶν.
ΦΕ. διὰ ταῦτα δὴ καὶ θοἰμάτιον ἀπώλεσας;
ΣΤ. ἀλλ᾽ οὐκ ἀπολώλεκ᾽, ἀλλὰ καταπεφρόντικα.
ΦΕ. τὰς δ᾽ ἐμβάδας ποῖ τέτροφας, ὦνόητε σύ;
ΣΤ. ὥσπερ Περικλέης εἰς τὸ δέον ἀπώλεσα.
860 ἀλλ᾽ ἴθι, βάδιζ᾽, ἴωμεν· εἶτα τῷ πατρὶ
πιθόμενος ἐξάμαρτε· κἀγώ τοί ποτέ,
οἶδ᾽, ἑξέτει σοι τραυλίσαντι πιθόμενος,
ὃν πρῶτον ὀβολὸν ἔλαβον ἡλιαστικόν,
τούτου ᾽πριάμην σοι Διασίοις ἁμαξίδα.
865 ΦΕ. ἦ μὴν σὺ τούτοις τῷ χρόνῳ ποτ᾽ ἀχθέσει.
ΣΤ. εὖ γ᾽ ὅτι ἐπείσθης. δεῦρο, δεῦρ᾽, ὦ Σώκρατες,
ἔξελθ᾽· ἄγω γάρ σοι τὸν υἱὸν τουτονὶ
ἄκοντ᾽ ἀναπείσας. ΣΩ. νηπύτιος γάρ ἐστ᾽ ἔτι,
καὶ τῶν κρεμαθρῶν οὐ τρίβων τῶν ἐνθάδε.
870 ΦΕ. αὐτὸς τρίβων εἴης ἄν, εἰ κρέμαιό γε.
ΣΤ. οὐκ ἐς κόρακας; καταρᾷ σὺ τῷ διδασκάλῳ;
ΣΩ. ἰδοὺ κρέμαι᾽, ὡς ἠλίθιον ἐφθέγξατο
καὶ τοῖσι χείλεσιν διερρυηκόσιν.
πῶς ἂν μάθοι ποθ᾽ οὗτος ἀπόφευξιν δίκης
875 ἢ κλῆσιν ἢ χαύνωσιν ἀναπειστηρίαν;
καίτοι γε ταλάντου τοῦτ᾽ ἔμαθεν Ὑπέρβολος.
ΣΤ. ἀμέλει, δίδασκε· θυμόσοφός ἐστιν φύσει·
εὐθύς γέ τοι παιδάριον ὂν τυννουτονὶ
ἔπλαττεν ἔνδον οἰκίας ναῦς τ᾽ ἔγλυφεν.
880 ἁμαξίδας τε σκυτίνας ἠργάζετο,
κἀκ τῶν σιδίων βατράχους ἐποίει πῶς δοκεῖς.
ὅπως δ᾽ ἐκείνω τὼ λόγω μαθήσεται,
τὸν κρείττον᾽, ὅστις ἐστί, καὶ τὸν ἥττονα.
ὃς τἄδικα λέγων ἀνατρέπει τὸν κρείττονα·
885 ἐὰν δὲ μή, τὸν γοῦν ἄδικον πάσῃ τέχνῃ.
ΣΩ. αὐτὸς μαθήσεται παρ᾽ αὐτοῖν τοῖν λόγοιν.
ἐγὼ δ᾽ ἀπέσομαι. ΣΤ. τοῦτό νυν μέμνησ᾽, ὅπως
πρὸς πάντα τὰ δίκαι᾽ ἀντιλέγειν δυνήσεται.

***
840 ΦΕΙ. Και τί καλό απ᾽ αυτούς μπορείς να μάθεις;
ΣΤΡ. Αλήθεια; Όσες σοφίες είναι στον κόσμο·
πόσο είσαι βλάκας κι άμαθος θα νιώσεις.
Μα στάσου λίγο εδώ, περίμενέ με.
Μπαίνει στο σπίτι του.
ΦΕΙ. Του ᾽στριψε. Τί να κάμω; Να φροντίσω
τρελό το δικαστήριο να τον βγάλει
ή να το πω στους νεκροσεντουκάδες;
ΣΤΡ., ξαναγυρίζοντας με έναν πίνακα που εικονίζει ένα ζευγάρι γλάρους.
Ας δούμε· αυτός εδώ τί λες πώς είναι;
ΦΕΙ. Γλάρος. ΣΤΡ. Πολύ καλά· και τούτη; ΦΕΙ. Γλάρος.
ΣΤΡ. Τί; Το ίδιο και τα δύο; Είσαι για γέλια.
850 Μάθε να λες σωστά τα ονόματά τους·
αυτό είναι γλάρος, τούτο δω γλαρίνα.
ΦΕΙ. Γλαρίνα; Γιά άκου! Αυτές είν᾽ οι σοφίες
που αυτοί οι χαμογειανοί σ᾽ έχουν διδάξει;
ΣΤΡ. Κι άλλες πολλές· μα, βλέπεις, είμαι γέρος
κι ό,τι μάθαινα μου ᾽φευγε και πάλι.
ΦΕΙ. Γι᾽ αυτό και το ιμάτιο σου ᾽χει φύγει;
ΣΤΡ. Δε μου ᾽φυγε· ξεσκόλισε από μένα.
ΦΕΙ. Και πού είναι τα παπούτσια σου, χαμένε;
ΣΤΡ. Τα… ξόδεψα εκεί που ᾽πρεπε, σαν άλλος
860 Περικλής. Μα περπάτα, πάμε· κάμε
τη γνώμη του πατέρα σου, κι ας σφάλεις·
κι εγώ τη γνώμη σου έκαμα, σαν ήσουν
έξι χρονών και τραύλιζες· στα Διάσια
σου αγόρασα αμαξάκι με τα πρώτα
λεφτά που ως δικαστής είχα κερδίσει.
ΦΕΙ., υποχωρώντας με κακή καρδιά.
Μα κάποτε γι᾽ αυτό θα μετανιώσεις.
ΣΤΡ. Πείστηκες, μπράβο. — Πρόβαλε, Σωκράτη.
Σου φέρνω εδώ το γιο μου· αρνιόταν, όμως
τον έπεισα.
ΣΩΚ., βγαίνοντας από το σπουδαστήριο.
Μωρό ειναι και δεν έχει
τριβή των κρεμαστρών που ᾽ναι δω μέσα.
870 ΦΕΙ. Θα δεις τί είν᾽ η τριβή, σα σε κρεμάσουν.
ΣΤΡ. Σκασμός! Το δάσκαλό μας καταριέσαι;
ΣΩΚ. «Σα σε κρεμάσουν»· τί χαζά που το είπε,
με στόμα σαν πηγάδι! Πώς θα μάθει
την «κλήση», το «ξεγλίστρημα» και του άλλου
το «αναπειστήριο μούδιασμα»; Ο Υπέρβολος,
για να τα μάθει αυτά, ξόδεψε χρήμα.
ΣΤΡ. Δέξου τον μαθητή και μη σε νοιάζει·
του κόβει το μυαλό· παιδάκι ακόμα,
πελέκαε πλοία και σκάρωνε σπιτάκια,
880 και πέτσινα αμαξάκια, κι από φλούδες
ροδιών βατράχια· να ᾽βλεπες τί ωραία!
Τους Λόγους σας τους δυο να μάθει, εκείνον
το δυνατό, και τον αδύνατο όμως,
που υποστηρίζει το άδικο, κι ωστόσο
νικά· αν αυτό δε γίνεται, να μάθει
τον άδικο οπωσδήποτε. ΣΩΚ. Απ᾽ τους ίδιους
τους Λόγους θα τα μάθει. Εγώ θα λείψω.
ΣΤΡ. Ένα μονάχα μην ξεχνάς, να γίνει
άξιος σε κάθε δίκιο ν᾽ αντιλέγει.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΑΛΙΑ

ΑΛΙΑ

Εκτός από την Ινώ της Βοιωτίας που μετονομάστηκε σε Λευκοθέα, όταν έπεσε στη θάλασσα και έγινε Νηρηίδα, υπάρχει και μια άλλη Λευκοθέα, η Αλία/Λευκοθέα. Η Αλία ήταν αδελφή των Τελχίνων που μαζί με την Κάφειρα ανέθρεψαν τον Ποσειδώνα. Ο Ποσειδώνας ερωτεύτηκε την Αλία από την οποία απέκτησε έξι αρσενικά παιδιά και μια κόρη, τη Ρόδο, από την οποία ονομάστηκε το ομώνυμο νησί.

 

Τα παιδιά αυτά εμπόδισαν την Αφροδίτη, που ταξίδευε από τα Κύθηρα στην Κύπρο, να προσορμιστεί στη Ρόδο. Η θεά τους έριξε μανία και στην αλλοφροσύνη τους επάνω βίασαν τη μητέρα τους και διέπραξαν πολλές βιαιότητες σε βάρος των ντόπιων. Όταν ο Ποσειδώνας έμαθε τις ντροπές τους, τους έκρυψε κάτω από τη γη και ονομάστηκαν Προσηῶοι δαίμονες (=ανατολικοί).

 

Η Αλία έπεσε στη θάλασσα, μετονομάστηκε σε Λευκοθέα και δέχτηκε θεϊκές τιμές από τους ντόπιους.

Φυσιολογικό VS Παθολογικό: Όχι και τοσο ξεκάθαροι όροι

Φυσιολογικές και μη φυσιολογικές εκδηλώσεις της συμπεριφοράς. Υπάρχει μια διάκριση μεταξύ του τι είναι φυσιολογικό να κάνουμε και τι όχι, τι είναι περίεργο ή ανώμαλο ακόμα, μια διάκριση μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού ή τρελού. Ωστόσο η διάκριση αυτή δεν είναι τόσο σαφής όσο μπορεί να νομίζετε.

 

Και αυτό συμβαίνει για δύο βασικούς λόγους:

Η μη φυσιολογική συμπεριφορά δεν είναι πραγματικά ιδιαίτερα ανώμαλη ως και καθόλου. Οι άνθρωποι αναπτύσσουν συνήθως διάφορες προβληματικές συμπεριφορές για λόγους που είναι πολύ κατανοητοί. Σε γενικές γραμμές, τα παιδιά εξελίσσονται έχοντας αγχώδεις "διαταραχές" επειδή έχουν βιώσει μια ασυνήθιστα τρομακτική σειρά γεγονότων στη ζωή τους, ένα ή περισσότερα τραύματα, ή είχαν ασυνεπείς γονείς ή πειθαρχία. Σίγουρα, μερικές φορές μπορεί να συμβάλλουν τα γονίδια.

Αλλά ακόμα και τα γονίδια που προδιαθέτουν τα παιδιά για ανάπτυξη του άγχους, έχουν προσαρμοστική αξία. Έτσι, μια κοινωνία που υπόκειται μια απροσδόκητη επίθεση ή προσβολή, συνήθως επωφελείται με το να έχει ορισμένα μέλη που είναι ασυνήθιστα σε υπερεπαγρύπνηση και συνεχώς σε επιφυλακή για τον κίνδυνο. Χρησιμεύουν ως βασικοί φρουροί σε τέτοιες περιπτώσεις.

Συγκεκριμένα το άγχος πρόκειται για συνήθη διαταραχή αφού 1/3 των ενηλίκων παρουσιάζει κάθε χρόνο μια τουλάχιστον σοβαρή κρίση άγχους. Υπολογίζεται ότι περίπου ένα 10% του γενικού πληθυσμού συμβουλεύεται κάποια στιγμή γιατρό επειδή αισθάνεται άγχος, ένταση, ή ανησυχία. Το φυσιολογικό άγχος, είναι μια υγιής, φυσιολογική αντίδραση, που εκδηλώνεται σε περιπτώσεις ανησυχίας ή σε στιγμές πραγματικού κινδύνου ή απειλής. Μέτριος βαθμός άγχους, στην πραγματικότητα, βελτιώνει την απόδοση του ανθρώπου σε δύσκολες στιγμές και αποτελεί δημιουργικό και κινητήριο παράγοντα για τη ζωή.

Ομοίως, τα παιδιά συνήθως οδηγούνται στην κατάθλιψη όταν οι άνθρωποι και τα γεγονότα δημιουργούν μια θλιβερή, τρομακτική ατμόσφαιρα στην οποία αυτά πρέπει να μεγαλώσουν. Τα παιδιά συνήθως συμπεριφέρονται άσχημα όταν οι γονείς, οι συμμαθητές, οι δάσκαλοι είτε, ακούσια, ενθαρρύνουν τέτοιες συμπεριφορές, ή αδυνατούν να παρέχουν συνεπή όρια και δομή. Και πάλι, όταν τα γονίδια συμβάλουν σε αυτήν την εικόνα, ορισμένοι εξελικτικοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι αυτά τα γονίδια μπορεί επίσης, υπό ορισμένες συνθήκες, να έχουν πλεονεκτήματα.

Και μην ξεχνάμε όλους αυτούς τους "ιδιοφυείς τρελούς" ή "τρελούς επιστήμονες" ή όλους αυτούς τους καλλιτέχνες που διακατέχονταν από εμμονές, επιθετικές ή καταστροφικές παρορμήσεις, και που χωρίς αυτούς στην ιστορία της ανθρωπότητας τίποτα δεν θα ήταν ίδιο.

Η φυσιολογική συμπεριφορά, μόλις που είναι φυσιολογική. Όποιος νοιάζεται για τα παιδιά θα σας πεί ότι θέλει τα παιδιά να είναι υπό τη φροντίδα του για να είναι ευτυχισμένα, υγιή, και «κανονικά». Απόλυτα φυσιολογικά συναισθήματα. Αλλά τί ακριβώς είναι φυσιολογικό; Υπάρχει κάποιος που πραγματικά να διασχίσει μια ολόκληρη παιδική ηλικία, χωρίς να αντιμετωπίσει απολύτως καμία δυσκολία, κανένα εμπόδιο; Κοιτάξτε τη ζωή των περισσότερων ενηλίκων.

Ξεχάστε για μια στιγμή το τεράστιο ποσοστό των ανθρώπων που υποφέρουν από κάποια ψυχική διαταραχή σε κάποια στιγμή στη ζωή τους. Σκεφτείτε πόσοι άνθρωποι αγωνίζονται καθημερινά για θέματα όπως το υπερβολικό βάρος, το διαζύγιο, τραύματα, τραγωδίες, σοβαρή απώλεια, προβλήματα στο σχολείο ή στην εργασία, ανησυχίες για τα χρήματα, προβλήματα σχέσεων, και άλλα. Όλοι αγωνιζόμαστε, ο καθένας θλίβεται, ο καθένας υποφέρει κατά διαστήματα. Ίσως ό,τι σκεφτόμαστε ως φυσιολογικό, συχνά δεν είναι τόσο φυσιολογικό.

Η ψυχιατρική ορίζει το "φυσιολογικό" ως εξής: Η μέση συμπεριφορά, με στατιστικά κριτήρια, σχετίζεται με την ικανότητα προσαρμογής, την κοινωνική αποδοχή, την ευφορία ή δυσφορία του ατόμου, υπό την έννοια ότι αντιπροσωπεύει ένα ευχάριστο η δυσάρεστο συναίσθημα αποδοχής ή απόρριψης αντίστοιχα από το κοινωνικό περιβάλλον έτσι ώστε να καθορίσει το φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό του χαρακτήρα της.

Από την άλλη πλευρά τα κύρια κριτήρια που υιοθετούνται για να καθοριστεί αν μια συμπεριφορά είναι παθολογική είναι τα επώδυνα συμπτώματα, η μείωση της αποδοτικότητας στις φυσιολογικές (σωματικές, πνευματικές) και κοινωνικές λειτουργίες, και η ύπαρξη χαρακτηριστικών συμπτωμάτων που αποδεδειγμένα θεωρούνται ότι ανήκουν σε γνωστές ψυχικές παθήσεις.

Όμως αν για παράδειγμα χάσουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο ή μάθουμε ότι ένα αγαπημένο πρόσωπο έχει μια σοβαρή ασθένεια ή αντιμετωπίζει μια σοβαρή οικονομική δυσχέρεια ή ακόμα και μετά από έναν χωρισμό, τα συναισθήματα που νιώθουμε δεν είναι επώδυνα; Ποιος μπορεί να καθορίσει την ένταση των συναισθημάτων θλίψης ή στρες που βιώνουμε σε καθημερινές δυσάρεστες αλλά υπαρκτές καταστάσεις;

Και μήπως όταν αντιμετωπίζουμε δυσάρεστες καταστάσεις δεν εκδηλώνουμε πολύ συχνά κάποια μείωση στη σωματική μας απόδοση (τα λεγόμενα "ψυχοσωματικά", οι δυσκολίες στον ύπνο, στο φαγητό κτλ.) ή μήπως έχουμε την ίδια απόδοση στην δουλεία μας ή στο διάβασμά μας και είμαστε πάντα χαμογελαστοί και χαρούμενοι με την οικογένειά μας και τους φίλους μας;

Τέλος, το έντονο άγχος αποτελεί σύμπτωμα της αγχώδους νευρωσικής διαταραχής, το έντονο αίσθημα του φόβου, σύμπτωμα της φοβικής νευρωσικής διαταραχής ή/και της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (στην τελευταία συγκαταλέγονται όλες αυτές οι «παιδικές» παρορμήσεις, όπως να σιγουρευτούμε ότι έχουμε κλειδώσει τις πόρτες και κλείσει τις ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού ή άλλες μικρο-"εμμονές" καθαριότητας). Ακόμα, η ταχυκαρδία, η εφίδρωση σε συνδυασμό με έντονο αίσθημα άγχους και φόβου είναι κλινικά συμπτώματα κρίσεων πανικού και πάει λέγοντας, η λίστα είναι μεγάλη!

Σύμφωνα με τον Bergeret, ένας «φυσιολογικός» δομικά άνθρωπος μπορεί για κάποιους λόγους, να παρουσιάσει κάποια δεδομένη στιγμή ένα οξύ νευρωσικό ή ψυχωσικό επεισόδιο, και αντίστροφα κάποιος που παρουσίασε ένα σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα, ακόμα και ψυχωσικό, μπορεί, αν αντιμετωπιστεί σωστά και έγκαιρα, να ξαναβρεί μια φυσιολογική κατάσταση.

Με απλά λόγια: Υπάρχει μια πολύ λεπτή και δυσδιάκριτη γραμμή ανάμεσα σε αυτό που αποκαλούμε φυσιολογικό και παθολογικό. Όλοι μας, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορούμε να αντιδράσουμε με υπερβολικό άγχος, φόβο ή θυμό, που υπό το πρίσμα των διαγνωστικών εργαλείων ταξινόμησης των διαταραχών, θα θεωρούμασταν ασθενείς, όμως αυτό δεν ισχυεί.

Μπορούμε να περάσουμε την γραμμή από το φυσιολογικό στο παθολογικό επίπεδο, για λίγο, ίσως γιατί βρεθήκαμε στην ανάγκη να εκτονώσουμε έντονα την ψυχική μας ανισσοροπία, αλλά πάντα μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Και αντίστοιχα κάποιος που βρίσκεται στο παθολογικό επίπεδο μπορεί, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες να περάσει τη γραμμή και να έρθει στο φυσιολογικό.

Επιπλέον, αν δεν το ελέγξουμε, οι κρίσεις μας επαναληφθούν αρκετές φορές και με μεγαλύτερη ένταση κάθε φορά ή δεν έχουν πραγματική και λογική βάση, τότε πιθανόν και να μείνουμε στο παθολογικό επίπεδο (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούμε να επιστρέψουμε), έτσι και ένας πάσχων μπορεί να έρθει και να μείνει στο φυσιολογικό επίπεδο.

Γιατί είναι σημαντική αυτή η συζήτηση; Νομίζω, επειδή οι άνθρωποι συχνά τιμωρούν τον εαυτό τους που έχουν προβλήματα ή που έχουν παιδιά με προβλήματα. Το να αφεθείτε να σας παρασύρει η κατάσταση δεν θα βοηθήσει ιδιαίτερα. Βγείτε από το παιχνίδι του καταλογισμού ευθυνών και αρχίστε να ψάχνετε για λύσεις ή καλύτερους τρόπους για να φροντίσετε τον εαυτό σας και τα παιδιά σας. Σταματήστε να περιμένετε την τελειότητα και αποδεχθείτε ότι είστε άνθρωποι.

Επιπλέον, μήπως να ξανασκεφτείτε τί ορίζετε φυσιολογικό και τι παθολογικό την επόμενη φορά που θα συναντήσετε έναν «περίεργο» άνθρωπο;

Δεν έχει σημασία να συγκρινόμαστε με τους άλλους, παρά μόνο με την καλύτερη εκδοχή που μπορούμε να γίνουμε

Είμαστε ένας αγχωμένος λαός. Είναι γεγονός. 6 στους 10 υποφέρει από χρόνιο άγχος. Θα μπορούσαμε να βρούμε την αιτία για αυτό το τόσο δυσάρεστο γεγονός; Διαπνεόμαστε από ένα γνώρισμα το οποίο βρίσκεται σε τόσο μεγάλο βαθμό υπερβολής, το οποίο είναι φθοροποιό: η εμμονή με την κοινωνική σύγκριση, η επέμβαση των άλλων και η κριτική τους σε κάθε έκφανση της ζωής του άλλου.

Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, ερχόμαστε σε επαφή και ενστερνιζόμαστε τις πεποιθήσεις του κοινωνικού και οικογενειακού μας περιβάλλοντος. Ασυνείδητα, διδασκόμαστε πως πρέπει να παραμερίζουμε τα θέλω μας προς τέρψη των άλλων, αισθανόμαστε πως για να μας αγαπούν οι άλλοι πρέπει να ακολουθούμε τα θέλω τους, πχ, το παιδί μαθαίνει πως για να έχει την αγάπη του γονέα πρέπει να ακολουθήσει το επάγγελμα που εκείνοι θέλουν.
  
Στην κοινωνία εξίσου δημοφιλής είναι και η αντίληψη πως «δεν πρέπει να γίνομαι ρεζίλι», ακούμε συχνά τους γονείς μας να μας λένε «πρόσεξε μη μας κάνεις ρεζίλι ή μας εκθέσεις». Μαθαίνουμε λοιπόν, να ζούμε σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα σε τέτοιο ασφυκτικό βαθμό, ώστε να βλέπουμε ανθρώπους 40 και 50 ετών να αισθάνονται εγκλωβισμένοι και θλιμμένοι επειδή έζησαν μία ζωή που δεν ήταν στην ουσία, δική τους, αλλά απόρροια του «τι θα πει ο κόσμος».

Η εμμονή της κοινωνικής σύγκρισης εμφανίζεται σε κάθε τομέα της ζωής μας⋅ πάντοτε θα μας συγκρίνουμε με έναν άλλο άνθρωπο για τα χρήματα, την εμφάνιση, τις σχέσεις, το οτιδήποτε. Σε βαθμό που αυτό καταντάει βλαπτικό για εμάς.

Οι άνθρωποι συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους με δύο τρόπους: Είτε συγκρίνουν τον εαυτό τους με αυτούς που είναι καλύτεροι από εκείνους, είτε τον συγκρίνουν με εκείνους που βρίσκονται σε χειρότερη θέση. Συνήθως, αγωνιούμε να προσθέτουμε όλο και περισσότερα σε εμάς – πτυχία, υλικά αγαθά – ώστε να κατευνάσουμε το έντονο συναίσθημα της μειονεξίας.

Όμως, χάνουμε την απόλαυση της ζωής σε μία προσπάθεια να δείξουμε στους άλλους πόσο πετυχημένοι είμαστε. Και τι είναι αυτό ακριβώς που μας κάνει να πιστεύουμε πως οι άλλοι έχουν στα αλήθεια την έγνοια τους σε εμάς; Και γιατί στην τελική, η γνώμη των άλλων να είναι τόσο σημαντική;

Δεν έχει σημασία να συγκρινόμαστε με τους άλλους, μόνο με τον εαυτό μας και με την καλύτερη εκδοχή που μπορούμε να γίνουμε. Δεν έχει σημασία, η αλήθεια είναι, τι πιστεύουν οι άλλοι για εμάς; εμείς τι πιστεύουμε για εμάς είναι που έχει αξία. Στην τελική, σημασία δεν έχει η τέλεια εμφάνιση ή τα πολλά χρήματα, αλλά να είμαστε εμείς εσωτερικά γεμάτοι και ευτυχείς.

Αν μάθουμε να χαιρόμαστε για τους ανθρώπους που σε κάτι υπερτερούν από εμάς, τότε θα αλλάξει η οπτική μας απέναντι στα πράγματα, θα αποκτήσουμε ένα έναυσμα ώστε να γίνουμε και εμείς καλύτεροι.

Να γίνεις απόλυτα ειλικρινής

«Όσο σκληρό και αν θεωρείς ότι είναι να πεις την αλήθεια σε μια συγκεκριμένη περίσταση και όσο δύσκολο κι αν είναι να αφήσεις τις πραγματικές σκέψεις να έρθουν στην επιφάνεια, εσύ θα πρέπει να είσαι ειλικρινής. Θα πρέπει να λες αυτό που σκέφτεσαι. Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσω ότι, όταν λέω να είσαι απόλυτα ειλικρινής, δεν εννοώ να είσαι τόσο ωμή με τους άλλους που να τους προσβάλλεις και να τους πληγώνεις. Άλλο είναι το μήνυμα που θέλω να σου δώσω. Το να είσαι απόλυτα ειλικρινής συνδέεται κατά κάποιον τρόπο μ’ αυτό που σου έλεγα πριν, ότι πρέπει να είσαι προσεκτική όταν δίνεις τον λόγο σου. Μην είσαι απερίσκεπτη με τα λόγια σου. Τα λόγια έχουν μεγάλη δύναμη. Όταν λες κάτι, φρόντισε να το εννοείς. Ξέχνα τις κολακείες και τα περιττά λόγια και λέγε την αλήθεια σε όλες σου τις συζητήσεις».

«Τι όφελος έχει το να είμαι απόλυτα ειλικρινής;» αναρωτήθηκα.

«Τεράστιο», απάντησε ο Τζούλιαν. «Όπως το όφελος που έχει να κρατάς τις υποσχέσεις σου και να μένεις πιστή στις δεσμεύσεις σου. Αυξάνει την εμπιστοσύνη που έχουν σε εσένα οι άλλοι. Ξέρουν πως, όταν λες κάτι, είναι αλήθεια. Όταν λες πάντα την αλήθεια, αποκτάς μεγάλο σεβασμό στα μάτια τους και γίνεσαι πιο δυνατός άνθρωπος. Καταλαβαίνουν πλέον ποια είσαι, και δεν υπάρχει πια τίποτα το προσποιητό πάνω σου. Όλα τα επιφανειακά στοιχεία με τα οποία στολίζουμε τον χαρακτήρα μας αποβάλλονται και μένει μόνο γυμνή η ανθρωπιά μας. Και αυτό έχει τεράστια δύναμη, Κάθριν, τεράστια. Γίνεσαι κάτι παραπάνω από άτομο. Φτάνεις να γίνεις μια δύναμη της φύσης και απελευθερώνεις γύρω σου αυτήν την αύρα. Και, πίστεψέ με, οι άνθρωποι νιώθουν αυτήν τη δύναμη που σε περιβάλλει».

«Την είχαν και οι σοφοί αυτήν τη δύναμη;»

«Σε εξωπραγματικό βαθμό», είπε ο Τζούλιαν, κοιτάζοντας τον ουρανό. «Αυτό είναι ένα απ’ τα πράγματα που θυμάμαι περισσότερο από τους αγαπημένους μου δασκάλους. Καθένας τους ήταν βαθιά αφοσιωμένος στην αλήθεια όχι μόνο όσον αφορά τα λόγια τους, αλλά και τη σκέψη τους. Μου θυμίζει τα λόγια του σπουδαίου Ρωμαίου φιλόσοφου, του Σενέκα, που έγραψε ότι: ‘’Διέπω τη ζωή και τη σκέψη μου, σαν ολόκληρος ο κόσμος να έβλεπε τη μια και να μπορούσε να διαβάσει την άλλη’’».

ROBIN SHARMA, Η ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΓΟΝΕΑ

ΣΕΝΕΚΑΣ: Στις δυσκολίες επιστράτευσε τη λογική

Όλοι μας είμαστε δεμένοι με την τύχη. Μερικοί έχουν δεθεί με χαλαρή και χρυσή αλυσίδα, άλλοι με σφιχτή, καμωμένη από ευτελέστερο μέταλλο` ποια σημασία όμως έχει αυτό; Η ίδια αιχμαλωσία μάς κρατά όλους στα δεσμά της, γιατί και όσοι έδεσαν άλλους έχουν και οι ίδιοι δεθεί – εκτός αν νομίζεις ότι η αλυσίδα στο αριστερό χέρι είναι ελαφρότερη. Κάποιοι δένονται με το δημόσιο αξίωμά τους, άλλοι με τον πλούτο τους` μερικοί φέρουν τα δεσμά της υψηλής τους καταγωγής, άλλοι της ταπεινής` κάποιοι υποκλίνονται μπροστά σε ξένο βασίλειο, άλλοι μπροστά στο δικό τους` μερικοί υποχρεώνονται να παραμείνουν σε έναν τόπο εξόριστοι, άλλοι παραμένουν ως ιερείς.

Ολόκληρη η ζωή είναι μια δουλεία. Γι’ αυτό θα πρέπει κανείς να συμφιλιωθεί με τον κλήρο που του έλαχε, να παραπονιέται γι’ αυτόν όσο γίνεται λιγότερο και να κρατά για τον εαυτό του όποιο καλό του τύχει` καμιά κατάσταση δεν είναι τόσο πικρή, ώστε να μην μπορεί ένα ήρεμο μυαλό να βρει κάποια παρηγοριά σ’ αυτήν. Ακόμα και οι μικροί χώροι με έναν επιδέξιο σχεδιασμό συχνά αποκαλύπτουν περισσότερες χρήσεις` και η προσεκτική εκμετάλλευση του χώρου μπορεί να τον κάνει κατοικήσιμο, ακόμα κι αν είναι πολύ μικρών διαστάσεων. Στις δυσκολίες επιστράτευσε τη λογική` έχεις τη δυνατότητα να απαλύνεις τα σκληρά και να διευρύνεις τα στενά, έτσι που τα βάρη να ασκούν τελικά μικρότερη πίεση σε όσους τα υποφέρουν με δεξιότητα.

Θα πρέπει ακόμα να μη στέλνουμε τις επιθυμίες μας σε μακρινά ταξίδια, αλλά να τους επιτρέπουμε να έχουν προσπέλαση στα κοντινά, μια και δεν πρόκειται βέβαια να ανεχθούν να τις αποκλείσουμε εντελώς. Αφήνοντας κατά μέρος εκείνα τα πράγματα που είτε δεν μπορούν να γίνουν είτε μπορούν να γίνουν μόνο με δυσκολία, ας επιδιώξουμε όσα βρίσκονται κοντά μας και προκαλούν τις ελπίδες μας, ας έχουμε όμως συνειδητοποιήσει ότι όλα τους είναι εξίσου ασήμαντα, διαφέρουν εξωτερικά ως προς την εμφάνιση, είναι όμως το ίδιο μάταια στο εσωτερικό τους. Και ας μη φθονούμε αυτούς που στέκονται σε υψηλότερες θέσεις` όπου υπάρχουν ύψη, υπάρχουν και γκρεμοί.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της πνευματικής γαλήνης

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ: Θέσθαι τον νόμον

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΑΤΑ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Η ανόητη πολιτική γίνεται αιτία πολλών δεινών για τη δημοκρατία.
Πως καταλύεται η δημοκρατία; Ουδείς τολμάει να σας μιλήσει καθαρά. Εγώ, όμως, θα μιλήσω: Όταν βρίσκεστε σε σύγχυση, άποροι, άοπλοι, ασύντακτοι και διχασμένοι, χωρίς ούτε στρατηγός ούτε άλλος να φροντίζει για να υλοποιούνται οι αποφάσεις σας, κι όταν όλα αυτά κανείς δεν θέλει να τα πει ανοιχτά ούτε να τα διορθώσει, μήδε κάνει κάτι για να τερματιστεί αυτή η κατάσταση – όπως κατ’ εξακολούθησιν γίνεται σήμερα –, τότε, Αθηναίοι, καταλύεται η δημοκρατία.

Ποια είναι η δύναμη των νόμων; Άραγε, αν κάποιος που αδικείται φωνάξει βοήθεια, οι νόμοι θα τρέξουν να τον βοηθήσουν; Όχι βέβαια. Οι νόμοι δεν είναι παρά γραπτά κείμενα, δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Πού έγκειται, λοιπόν, η δύναμή τους; Σ’ εσάς τους ίδιους και μόνο – αρκεί να τους διατηρείτε πάντα σεβαστούς και απαράβατους για όποιον έχει ανάγκη να τους επικαλεσθεί. Συνεπώς, από εσάς αντλούν την δύναμή τους οι νόμοι κι εσείς από τους νόμους. Πρέπει λοιπόν να τους βοηθάτε όπως ο αδικούμενος υπερασπίζεται τον εαυτό του, και να θεωρείτε ότι οι καταπατήσεις των νόμων, απ’ οπουδήποτε κι αν προέρχονται, αποτελούν αδικήματα σε βάρος του συνόλου των πολιτών. Δεν νοείται ούτε έλεος ούτε προσωπική επιρροή ούτε τέχνασμα προκειμένου να μην τιμωρηθεί όποιος παραβαίνει τους νόμους.

Όλοι πρέπει να εξοργίζεσθε εξίσου αναλογιζόμενοι και βλέποντας ότι πολύ εύκολα κινδυνεύουν να κακοποιηθούν οι πιο φτωχοί και αδύναμοι πολίτες, ενώ οι βδελυροί και πλούσιοι να αδικοπραγούν ατιμωρητί και να εξαγοράζουν πρόσωπα για να εκβιάζουν καταστάσεις. Παρόμοιες συμπεριφορές δεν πρέπει να παραβλέπονται. Κι όποιος με απειλές και εκφοβισμούς γυρεύει να αποτρέψει την τιμωρία του για κάποιο αδίκημα που προκάλεσε σε βάρος άλλου, στην ουσία δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να αφαιρεί το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της ελεύθερης συμμετοχής στα κοινά.

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

SCHOPENHAUER: Φρικτό κάποιος να μην σκέφτεται παρά μόνο την εντύπωση που θα αφήσει σε ένα πλήθος από χασομέρηδες

Για να περιγράψω πιο γλαφυρά την παράλογη και υπερβολική έγνοια για τη γνώμη των άλλων θα παραθέσω ένα κείμενο από το τεύχος της 31ης Μαρτίου του 1846 της εφημερίδας Times, όπου παρουσιάζεται μια λεπτομερής αναφορά της εκτέλεσης του Thomas Wix, ενός μαθητευόμενου τεχνίτη, που για λόγους εκδίκησης είχε δολοφονήσει τον δάσκαλό του. Στην περίπτωση αυτή έχουμε πολύ ασυνήθιστες συνθήκες και μια ιδιόμορφη προσωπικότητα, που ωστόσο εξυπηρετούν σε μεγάλο βαθμό τον σκοπό μας- οι δύο αυτοί παράγοντες συνδυάζονται για να δώσουν μια ζωντανή εικόνα της ανοησίας αυτής, που είναι βαθιά ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση και μας επιτρέπει να δούμε πιο ξεκάθαρα μέχρι πού μπορεί να φτάσει. «Το πρωί της εκτέλεσης» λέει η αναφορά «τον επισκέφτηκε ο ιερωμένος, όμως ο Wix, παρόλο που ήταν ήρεμος, δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για τη διακονία του και η μόνη έγνοια του ήταν να συμπεριφερθεί “θαρραλέα” μπροστά στους θεατές που θα παρακολουθούσαν το επονείδιστο τέλος του… Στη διαδρομή ο Wix προχώρησε με προθυμία προς την κρεμάλα και, καθώς έμπαινε στο προαύλιο της εκκλησίας, είπε αρκετά δυνατά ώστε να ακουστεί στον περίγυρό του: “Άρα λοιπόν, όπως είπε και ο Dr. Dodd, σύντομα θα ξέρω το μέγα μυστικό”. Φτάνοντας στο ικρίωμα, ο δύσμοιρος ανέβηκε την απότομη σκάλα δίχως την παραμικρή βοήθεια και, όταν στάθηκε στο κέντρο, υποκλίθηκε δύο φορές στους θεατές, μια κίνηση που έκανε το άθλιο πλήθος που βρισκόταν από κάτω να αρχίσει να ζητωκραυγάζει».

Αυτό είναι ένα λαμπρό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο κάποιος, μπροστά στον πιο φριχτό επικείμενο θάνατο και την αιωνιότητα, δεν σκέφτεται παρά μόνο την εντύπωση που θα αφήσει σε ένα πλήθος από χασομέρηδες και τη γνώμη που θα σχηματίσουν για εκείνον.

Τέτοιες ακραίες περιπτώσεις περιγράφουν με τον πιο γλαφυρό τρόπο αυτό που θέλω να πω, διότι μας προσφέρουν μια μεγεθυσμένη αντανάκλαση της ίδιας μας της φύσης. Οι αγωνίες που έχουμε όλοι μας, οι ανησυχίες, οι στενοχώριες, οι σκοτούρες, τα βάσανα και οι επίπονες προσπάθειες οφείλονται, ίσως στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων, στην έγνοια μας για τη γνώμη των άλλων και από αυτή την άποψη, είμαστε τόσο ανόητοι όσο αυτός ο άθλιος εγκληματίας που αναφέραμε. Από εκεί πολύ συχνά πηγάζουν και ο φθόνος και το μίσος.

Είναι φανερό πλέον ότι τίποτε δεν θα υπηρετούσε περισσότερο την ευτυχία μας -η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της βασίζεται στην ηρεμία και την ικανοποίηση- από το να μετριάσουμε στα μέτρα του λογικού αυτή την παρόρμηση της ανθρώπινης φύσης – κάτι που ίσως την περιόριζε στο ένα πεντηκοστό από αυτό που είναι τώρα. Με μια τέτοια κίνηση, θα απαλλασσόμασταν από αυτό το αγκάθι που συνεχώς κεντρίζει το δέρμα μας και μας πονά. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο επίτευγμα, διότι η εν λόγω παρόρμηση αποτελεί φυσική και εγγενή ανθρώπινη διαστροφή. Ο Τάκιτος λέει: «Η δίψα για δόξα είναι το τελευταίο πράγμα που ο σοφός αποτινάζει από πάνω του». 0 μόνος τρόπος για να δώσει κανείς ένα τέλος σε αυτή την ανοησία είναι να δει καθαρά πως πρόκειται για ανοησία- και αυτό μπορεί να γίνει εάν αναγνωρίσουμε πως οι περισσότερες απόψεις που έχουν οι άνθρωποι στο κεφάλι τους συνήθως είναι εσφαλμένες, παράλογες, αναληθείς και βλακώδεις, άρα καθαυτές είναι ανάξιες της προσοχής μας. Επιπλέον, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως στις περισσότερες περιστάσεις και υποθέσεις του βίου μας, η γνώμη των άλλων έχει ελάχιστη πραγματική και θετική επιρροή πάνω μας και γενικά είναι τόσο δυσμενής, που κάποιος θα πέθαινε από στενοχώρια εάν άκουγε όλα όσα λέγονταν για κείνον, ή τον τόνο με τον οποίον μιλούν γι’ αυτόν.

Τέλος, μαζί με όλα τα υπόλοιπα, πρέπει να καταλάβουμε καλά πως η υπόληψη καθαυτή δεν έχει πραγματικά άμεση αλλά έμμεση αξία. Εάν οι άνθρωποι γενικότερα μεταστρέφονταν από αυτή την παγκόσμια παραφροσύνη, το αποτέλεσμα θα ήταν ένα τεράστιο κέρδος για την ηρεμία και την ευφρόσυνη μας – κέρδος τόσο μεγάλο που δύσκολα μπορούμε να το συλλάβουμε στις μέρες μας. Ο κόσμος θα φανέρωνε ένα πιο σταθερό και σίγουρο πρόσωπο στους άλλους, και γενικότερα θα συμπεριφερόταν λιγότερο αμήχανα και συνεσταλμένα. Μπορούμε να παρατηρήσουμε πως ο απομονωμένος τρόπος ζωής έχει υπερβολικά ωφέλιμη επίδραση στην ψυχική μας ηρεμία, και τούτο συμβαίνει κυρίως επειδή έτσι αποφεύγουμε να ζούμε υπό το συνεχές βλέμμα των άλλων και να υπολογίζουμε διαρκώς τη γνώμη του καθενός· κοντολογίς, μας δίνει τη δυνατότητα να επιστρέφουμε στον εαυτό μας. Παράλληλα, μπορούμε με αυτόν τον τρόπο να αποφύγουμε και πολλές κακοτοπιές, στις οποίες μας οδηγούν οι κατά καιρούς σκιαμαχίες μας ή -για να είμαι πιο σαφής- η ενδοτικότητά μας σε αυτή την επιζήμια παραφροσύνη. Συνεπώς, θα έπρεπε να φροντίζουμε περισσότερο τα πραγματικά αγαθά μας και να τα απολαμβάνουμε με λιγότερους περισπασμούς. Όμως, χαλεπά τα καλά, αυτό που αξίζει είναι και δύσκολο.

ARTHUR SCHOPENHAUER, Η ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΗΣΙΟΔΟΣ - Ἔργα καὶ Ἡμέραι (432-457)

δοιὰ δὲ θέσθαι ἄροτρα, πονησάμενος κατὰ οἶκον,
αὐτόγυον καὶ πηκτόν, ἐπεὶ πολὺ λώιον οὕτω·
εἴ χ᾽ ἕτερον ἄξαις, ἕτερόν κ᾽ ἐπὶ βουσὶ βάλοιο.
435 δάφνης δ᾽ ἢ πτελέης ἀκιώτατοι ἱστοβοῆες,
δρυὸς ‹δ᾽› ἔλυμα, πρίνου δὲ γύης. βόε δ᾽ ἐνναετήρω
ἄρσενε κεκτῆσθαι, τῶν γὰρ σθένος οὐκ ἀλαπαδνόν,
ἥβης μέτρον ἔχοντε· τὼ ἐργάζεσθαι ἀρίστω.
οὐκ ἂν τώ γ᾽ ἐρίσαντε ἐν αὔλακι κὰμ μὲν ἄροτρον
440 ἄξειαν, τὸ δὲ ἔργον ἐτώσιον αὖθι λίποιεν.
τοῖς δ᾽ ἅμα τεσσαρακονταετὴς αἰζηὸς ἕποιτο
ἄρτον δειπνήσας τετράτρυφον, ὀκτάβλωμον,
ὅς κ᾽ ἔργου μελετῶν ἰθείην αὔλακ᾽ ἐλαύνοι,
μηκέτι παπταίνων μεθ᾽ ὁμήλικας, ἀλλ᾽ ἐπὶ ἔργῳ
445 θυμὸν ἔχων· τοῦ δ᾽ οὔ τι νεώτερος ἄλλος ἀμείνων
σπέρματα δάσσασθαι καὶ ἐπισπορίην ἀλέασθαι·
κουρότερος γὰρ ἀνὴρ μεθ᾽ ὁμήλικας ἐπτοίηται.
Φράζεσθαι δ᾽, εὖτ᾽ ἂν γεράνου φωνὴν ἐπακούσῃς
ὑψόθεν ἐκ νεφέων ἐνιαύσια κεκληγυίης,
450 ἥ τ᾽ ἀρότοιό τε σῆμα φέρει καὶ χείματος ὥρην
δεικνύει ὀμβρηροῦ, κραδίην δ᾽ ἔδακ᾽ ἀνδρὸς ἀβούτεω·
δὴ τότε χορτάζειν ἕλικας βόας ἔνδον ἐόντας·
ῥηίδιον γὰρ ἔπος εἰπεῖν· «βόε δὸς καὶ ἄμαξαν·»
ῥηίδιον δ᾽ ἀπανήνασθαι· «πάρα δ᾽ ἔργα βόεσσιν.»
455 φησὶ δ᾽ ἀνὴρ φρένας ἀφνειὸς πήξασθαι ἄμαξαν·
νήπιος, οὐδὲ τὸ οἶδ᾽· ἑκατὸν δέ τε δούρατ᾽ ἀμάξης,
τῶν πρόσθεν μελέτην ἐχέμεν οἰκήια θέσθαι.

***
Δύο ετοίμασε άροτρα, στο σπίτι φτιάχνοντάς τα,
ένα μονοκόμματο και ένα από πολλά κομμάτια, γιατί καλύτερα πολύ είναι έτσι:
αν σπάσεις το ᾽να, το άλλο μπορείς στα βόδια να το βάλεις.
Σταβάρια που λιγότερο τα τρώνε τα σκουλήκια από δάφνη είναι και φτελιά,
από βελανιδιά το αλετροπόδι και το γονάτι από δρυ.
Δυο βόδια εννιάχρονα αρσενικά να πάρεις —η δύναμή τους ανεξάντλητη—
που είναι πάνω στην ακμή της νιότης τους και άριστα για εργασία.
Ποτέ τα δυο τους δε θα σπάζανε μαλώνοντας το άροτρο
440 στ᾽ αυλάκι μέσα και τη δουλειά ευθύς να την αφήσουνε να πάει χαμένη.
Αυτά συνάμα να τ᾽ ακολουθεί εύρωστος άντρας σαραντάχρονος,
αφού δειπνήσει τετράκλαστο ψωμί σ᾽ οχτώ μπουκιές,
που τη δουλειά του να φροντίζει και να τραβάει ευθύ το αυλάκι,
δίχως ν᾽ αναζητάει με το βλέμμα του συνομήλικούς του, μα την καρδιά του
να ᾽χει στο έργο του στραμμένη. Κανείς νεότερος στο πλάι του καλύτερος δε θα ᾽ναι
τους σπόρους να μοιράζει και ν᾽ αποφεύγει την επανασπορά.
Γιατί ο νεότερος άντρας ρεμβάζει με το νου του για συνομήλικους.
Παραφύλαγε, πότε του γερανού θα ακούσεις τη φωνή
ψηλά απ᾽ τα νέφη που κράζει κάθε χρόνο,
450 που φέρνει το σημάδι για το όργωμα και του χειμώνα δείχνει
του βροχερού την εποχή και την καρδιά δαγκώνει του δίχως βόδια ανθρώπου.
Τρέφε τότε τα βόδια σου τα στριφτοκέρατα κλεισμένα μες στο στάβλο.
Γιατί είναι εύκολο να πεις το λόγο «δώσε δυο βόδια κι άμαξα»,
μα κι εύκολο να σου αρνηθούν: «έχουν δουλειά τα βόδια».
Λέει ο άνθρωπος με το πολύ μυαλό πως άμαξα θα στήσει.
Ο ανόητος, τούτο δε το γνωρίζει: τα ξύλα της άμαξας είναι εκατό
και θέλουν πρώτα να νοιαστείς δικά σου να τα κάνεις.