ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (230-307)

230 ΧΟ. καὶ μὴν Δαναῶν ὅδ᾽ ἀπὸ στρατιᾶς
κῆρυξ, νεοχμῶν μύθων ταμίας,
στείχει ταχύπουν ἴχνος ἐξανύων.
τί φέρει; τί λέγει; δοῦλαι γὰρ δὴ
Δωρίδος ἐσμὲν χθονὸς ἤδη.
ΤΑΛΘΥΒΙΟΣ
235 Ἑκάβη, πυκνὰς γὰρ οἶσθά μ᾽ εἰς Τροίαν ὁδοὺς
ἐλθόντα κήρυκ᾽ ἐξ Ἀχαϊκοῦ στρατοῦ,
ἐγνωσμένος δὲ καὶ πάροιθέ σοι, γύναι,
Ταλθύβιος ἥκω κοινὸν ἀγγέλλων λόγον.
ΕΚ. τόδε [τόδε], φίλαι Τρῳάδες, ὃ φόβος ἦν πάλαι.
240 ΤΑ. ἤδη κεκλήρωσθ᾽, εἰ τόδ᾽ ἦν ὑμῖν φόβος.
ΕΚ. αἰαῖ, τίνα Θεσσαλίας πόλιν ἢ
Φθιάδος εἶπας ἢ Καδμείας χθονός;
ΤΑ. κατ᾽ ἄνδρ᾽ ἑκάστη κοὐχ ὁμοῦ λελόγχατε.
ΕΚ. τίν᾽ ἄρα τίς ἔλαχε; τίνα πότμος εὐτυχὴς
245 Ἰλιάδων μένει;
ΤΑ. οἶδ᾽· ἀλλ᾽ ἕκαστα πυνθάνου, μὴ πάνθ᾽ ὁμοῦ.
ΕΚ. τοὐμὸν τίς ἄρ᾽ ἔλαχε
τέκος, ἔννεπε,τλάμονα Κασάνδραν;
ΤΑ. ἐξαίρετόν νιν ἔλαβεν Ἀγαμέμνων ἄναξ.
250 ΕΚ. ἦ τᾷ Λακεδαιμονίᾳ νύμφᾳ δούλαν;
ἰώ μοί μοι.
ΤΑ. οὔκ, ἀλλὰ λέκτρων σκότια νυμφευτήρια.
ΕΚ. ἦ τὰν τοῦ Φοίβου παρθένον, ᾇ γέρας ὁ
χρυσοκόμας ἔδωκ᾽ ἄλεκτρον ζωάν;
255 ΤΑ. ἔρως ἐτόξευσ᾽ αὐτὸν ἐνθέου κόρης.
ΕΚ. ῥῖπτε, τέκνον, ζαθέους κλῇ-
δας καὶ ἀπὸ χροὸς ἐνδυ-
τῶν στεφέων ἱεροὺς στολμούς.
ΤΑ. οὐ γὰρ μέγ᾽ αὐτῇ βασιλικῶν λέκτρων τυχεῖν;
260 ΕΚ. τί δὲ τὸ νεοχμὸν ἀπ᾽ ἐμέθεν ἐλάβετε τέκος, ποῦ μοι;
ΤΑ. Πολυξένην ἔλεξας, ἢ τίν᾽ ἱστορεῖς;
ΕΚ. ταύταν· τῷ πάλος ἔζευξεν;
ΤΑ. τύμβῳ τέτακται προσπολεῖν Ἀχιλλέως.
265 ΕΚ. ὤμοι ᾽γώ· τάφῳ πρόσπολον ἐτεκόμαν.
ἀτὰρ τίς ὅδ᾽ ἢ νόμος ἢ
τί θέσμιον, ὦ φίλος, Ἑλλάνων;
ΤΑ. εὐδαιμόνιζε παῖδα σήν· ἔχει καλῶς.
ΕΚ. τί τόδ᾽ ἔλακες; ἆρά μοι ἀέλιον λεύσσει;
270 ΤΑ. ἔχει πότμος νιν, ὥστ᾽ ἀπηλλάχθαι κακῶν.
ΕΚ. τί δ᾽ ἁ τοῦ χαλκεομήστορος Ἕκτορος δάμαρ,
Ἀνδρομάχα τάλαινα, τίν᾽ ἔχει τύχαν;
ΤΑ. καὶ τήνδ᾽ Ἀχιλλέως ἔλαβε παῖς ἐξαίρετον.
273 ΕΚ. ἐγὼ δὲ τῷ πρόσπολος ἁ τριτοβάμονος χερὶ
δευομένα βάκτρου γεραιῷ κάρᾳ;
ΤΑ. Ἰθάκης Ὀδυσσεὺς ἔλαχ᾽ ἄναξ δούλην σ᾽ ἔχειν.
ΕΚ. ἒ ἔ.
ἄρασσε κρᾶτα κούριμον,
280 ἕλκ᾽ ὀνύχεσσι δίπτυχον παρειάν.
ἰώ μοί μοι.
μυσαρῷ δολίῳ λέλογχα φωτὶ δουλεύειν,
πολεμίῳ δίκας, παρανόμῳ δάκει,
285 ὃς πάντα †τἀκεῖσ᾽ ἐνθάδ᾽
ἀντίπαλ᾽ αὖθις ἐκεῖσε† διπτύχῳ γλώσσᾳ
ἄφιλα τὰ πρότερα φίλα τιθέμενος πάντων.
γοᾶσθ᾽, ὦ Τρῳάδες, με.
290 βέβακα δύσποτμος, οἴχομαι
ἁ τάλαιν᾽, ἃ δυστυχεστάτῳ
προσέπεσον κλήρῳ.

ΧΟ. τὸ μὲν σὸν οἶσθα, πότνια, τὰς δ᾽ ἐμὰς τύχας
τίς ἆρ᾽ Ἀχαιῶν ἢ τίς Ἑλλήνων ἔχει;
ΤΑ. ἴτ᾽, ἐκκομίζειν δεῦρο Κασάνδραν χρεὼν
295 ὅσον τάχιστα, δμῶες, ὡς στρατηλάτῃ
ἐς χεῖρα δούς νιν, εἶτα τὰς εἰλεγμένας
καὶ τοῖσιν ἄλλοις αἰχμαλωτίδων ἄγω.
ἔα, τί πεύκης ἔνδον αἴθεται σέλας;
πιμπρᾶσιν, ἢ τί δρῶσι, Τρῳάδες μυχούς,
300 ὡς ἐξάγεσθαι τῆσδε μέλλουσαι χθονὸς
πρὸς Ἄργος, αὑτῶν τ᾽ ἐκπυροῦσι σώματα
θανεῖν θέλουσαι; κάρτα τοι τοὐλεύθερον
ἐν τοῖς τοιούτοις δυσλόφως φέρει κακά.
ἄνοιγ᾽ ἄνοιγε, μὴ τὸ ταῖσδε πρόσφορον,
305 ἐχθρὸν δ᾽ Ἀχαιοῖς, εἰς ἔμ᾽ αἰτίαν βάλῃ.
ΕΚ. οὐκ ἔστιν, οὐ πιμπρᾶσιν, ἀλλὰ παῖς ἐμὴ
μαινὰς θοάζει δεῦρο Κασάνδρα δρόμῳ.

***

Φαίνεται από πέρα να έρχεται ο Ταλθύβιος· τον ακολουθούν δορυφόροι.
Η ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ
230 Αλλά νά, απ᾽ των Αργείων το στρατό
ένας κράχτης σιμώνει γοργά κατά δω,
κομιστής καμιάς νέας προσταγής.
Τί να φέρνει; Τί να ᾽χει να πει; Η δωρική
γη μάς έχει πια σκλάβες.
ΤΑΛΘΥΒΙΟΣ
Εκάβη, επίσημη είδηση σας φέρνω.
Είμαι ο Ταλθύβιος· βέβαια θα με ξέρεις·
γιατί πολλές φορές ήρθα στην Τροία
απ᾽ το στρατό σταλμένος των Ελλήνων.
ΕΚΑ. Αυτό ᾽ναι που φοβόμουνα, Τρωαδίτισσες, τόσον καιρό.
240 ΤΑΛ. Η κλήρωση έγινε, αν αυτό φοβόσουν.
ΕΚΑ. Αχ αχ, ποιά πόλη θα μας πεις της Θεσσαλίας
ή και της Φθίας ή κάτω κει που ᾽ναι του Κάδμου η χώρα;
ΤΑΛ. Την καθεμιά σας δίνει ο κλήρος σε άλλον.
ΕΚΑ. Σε ποιόν λοιπόν η καθεμιά έχει πέσει;
τύχη καλή σαν ποιά από μας να καρτερεί;
ΤΑΛ. Ξέρω· ένα ένα ρώτα και θα μάθεις.
ΕΚΑ. Ποιός την Κασσάντρα μου λοιπόν, τη δύστυχή μου κόρη,
κληρώθηκε να πάρει;
ΤΑΛ. Ο Αγαμέμνονας· δώρο, όχι με κλήρο.
250 ΕΚΑ. Δούλα να πάει σε μια γυναίκα από τη Σπάρτη;
Αλίμονό μου!
ΤΑΛ. Ταίρι κρυφό της κλίνης του, όχι δούλα.
ΕΚΑ. Τί λες; τί λες; του Φοίβου μια παρθένα,
που αγνή ζωή τής όρισε για δώρο ο χρυσομάλλης;
ΤΑΛ. Τρελή στην ένθεη κόρη αγάπη αισθάνθηκε.
ΕΚΑ. Μακριά, μακριά σου, του ναού,
κόρη μου, ρίξε τα κλειδιά
κι απ᾽ το κορμί σου τις ιερές ταινίες που το στολίζουν.
ΤΑΛ. Την παίρνει βασιλιάς· για λίγο το ᾽χεις;
260 ΕΚΑ. Κι εκείνη που μου πήρατε τώρα στερνά πού να ᾽ναι;
ΤΑΛ. Θέλεις να πεις την Πολυξένη; Ή άλλη;
ΕΚΑ. Την Πολυξένη, ναι· σε ποιόν τη δίνει ο κλήρος;
ΤΑΛ. Θα υπηρετεί στον τάφο του Αχιλλέα.
ΕΚΑ. Αχ, για υπηρέτρα εγώ λοιπόν τη γέννησα ενός τάφου;
Σαν τί συνήθεια να ᾽ναι αυτή,
τί νόμος των Ελλήνων, είν᾽ αυτός, καλέ μου;
ΤΑΛ. Καλά ᾽ναι ως είναι· καλοτύχιζέ την.
270 ΕΚΑ. Σαν τί να λες; Τάχα να ζει;
ΤΑΛ. Έτσι όπως είναι, είν᾽ απ᾽ τα βάσανα έξω.
ΕΚΑ. Και του κονταρομάχου μου Έχτορα τη χήρα,
την άμοιρη Αντρομάχη του, ποιά τύχη την προσμένει;
ΤΑΛ. Ακλήρωτη κι αυτή την ξεχωρίσαν
και στ᾽ Αχιλλέα το γιο την κάμαν δώρο.
ΕΚΑ. Κι εγώ, που χρειάζομαι ραβδί στο γέρικό μου χέρι
στήριγμα τρίτο του κορμιού, σε ποιόν θα πάω για δούλα;
ΤΑΛ. Σε δίνει ο κλήρος σκλάβα του Οδυσσέα.
ΕΚΑ. Το γυμνό κεφάλι
χτύπα το, αχ·
αχ θα σκούξω πάλι·
280 σκίσε με τα νύχια
τα δυο μάγουλά σου,
σκίσ᾽ τα, συφορά σου.
Αχ αλίμονό μου,
που με δίνει ο κλήρος
σε άντρα δολερό,
τέρας έξω νόμου
και του δίκιου οχτρό·
με τη δίβουλή του γλώσσα
φέρνει εδώ τα πέρα, κι όσα
είναι δώθε, εκεί τα σέρνει,
κι όπου αγάπη, μίσος σπέρνει.
Κλάψτε με, Τρωαδίτισσες,
290 χάθηκα, αχ, η μαύρη·
ο χειρότερος λαχνός
ήρθε εμένα νά βρει
ΚΟΡ. Την τύχη σου, βασίλισσα, την ξέρεις,
μα της δικιάς μου ποιός ο αφέντης θα είναι
Έλληνας ή Αχαιός;
ΤΑΛ. Γρήγορα, δούλοι,
πρέπει να φέρετε έξω την Κασσάντρα,
για να παραδοθεί στο στρατηλάτη,
κι έπειτα να οδηγήσω και στους άλλους
όσες ξεδιαλεχτήκανε για σκλάβες.
Οι δορυφόροι πηγαίνουν κι ανοίγουν τη θύρα μιας καλύβας· μέσα φαίνεται ζωηρή λάμψη· η θύρα ξανακλείνει.
Μπα, τί ᾽ναι η λάμψη αυτή που φέγγει μέσα;
Μην ίσως οι Τρωαδίτισσες, που μάθαν
300 πως θα τις στείλουν στο Άργος, στις καλύβες
βάλαν φωτιά και πέφτουν να καούνε;
Σε τέτοιας δυστυχίας ζυγό δε σκύβουν
οι ελεύθεροι εύκολα έτσι το κεφάλι.
Ανοίξτε· αυτές το θέλουν, μα κακό ᾽ναι
για τους Αχαιούς κι ύστερα εγώ θα μπλέξω.
Η θύρα ξανανοίγει και φαίνεται πάλι η λάμψη.
ΕΚΑ. Δε βάζουνε φωτιά, η Κασσάντρα μου είναι,
που κατά δω, μαινάδα, ορμάει τρεχάτη.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Η αρχιτεκτονική της γλώσσας και η αρχαία Ελληνική γλώσσα

7.13 Και πάλι για την πρόταση

Ξεκινήσαμε το κεφάλαιο αυτό λέγοντας ότι η βασική δομή της αρχιτεκτονικής της γλώσσας, της κάθε γλώσσας, είναι η πρόταση. Η γλωσσική επικοινωνία γίνεται με προτάσεις, δηλαδή με γλωσσικές κατασκευές που εκφράζουν μια ολοκληρωμένη σκέψη. Και εκφράζουν μια ολοκληρωμένη σκέψη γιατί συνδυάζουν έναν ειδικό όρο (το όνομα ή υποκείμενο) και έναν γενικό όρο (το κατηγόρημα).

Το παιδί φεύγει.
Το παιδί είναι καλό.
Ο Γιάννης είναι άνθρωπος.

Και αυτός ο συνδυασμός, η απόδοση στο ειδικό ενός γενικού χαρακτηριστικού, είναι που γεννά την ολοκληρωμένη σκέψη. Εδώ αξίζει να θυμηθούμε αυτό που λέγαμε στο πρώτο κεφάλαιο: ότι οι λέξεις της γλώσσας δεν αποτελούν αντιδράσεις στα ερεθίσματα της εμπειρίας (όπως γίνεται με το γάβγισμα του σκύλου ή την κραυγή του πόνου) αλλά περιγραφές της εμπειρίας, και μάλιστα γενικές. Αν ανοίξουμε ένα ερμηνευτικό λεξικό ή μια εγκυκλοπαίδεια θα δούμε ότι οι λέξεις της γλώσσας (το νόημά τους) περιγράφονται αναλυτικά (με προτάσεις) και γενικά: κότα είναι ένα είδος κατοικίδιου πτηνού που…, φεύγω είναι η διαδικασία με την οποία… Αυτή η γενικότητα είναι που κάνει τις λέξεις περιγραφές της εμπειρίας, του κόσμου στον οποίο ζούμε, και όχι αντίδραση σε ερέθισμα (όπως συμβαίνει στα ζώα). 

Όλες οι λέξεις, και αυτό φαίνεται πάλι στο πρώτο ερμηνευτικό λεξικό ή στην πρώτη εγκυκλοπαίδεια που θα ανοίξουμε, είναι «κρυφές» προτάσεις. Η πρόταση μοιάζει με το κρεμμύδι: πίσω από τη «φανερή» πρόταση υπάρχει η «κρυφή» πρόταση που κρύβει κάθε λέξη. Και δεν γίνεται αλλιώς. Η πρόταση είναι το «εργαλείο» με το οποίο κατακτιέται η γενικότητα του ειδικού, του συγκεκριμένου· και αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της γλώσσας, αυτό που την κάνει κάτι το μοναδικό σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο σύστημα επικοινωνίας στο ζωικό βασίλειο. Αυτή η γενικότητα του ειδικού είναι που κάνει τη γλώσσα περιγραφή και ανάλυση της εμπειρίας και όχι απλά αντίδραση στα ερεθίσματα που «εισπράττουμε» από αυτήν.

Ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις

Οι διαταραχές στην πρόσληψη των αισθητήριων πληροφοριών συνήθως λαμβάνουν τη μορφή ψευδαισθήσεων ή παραισθήσεων. Συχνά, γίνεται κάποια σύγχυση μεταξύ των δύο αυτών όρων.

Διάκριση μεταξύ ψευδαισθήσεων και παραισθήσεων

Οι ψευδαισθήσεις δημιουργούνται όταν ένας ερεθισμός παρερμηνεύεται έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτός ως κάτι διαφορετικό. Αν δείτε μια ανθρώπινη μορφή σε απόσταση και καθώς πλησιάζετε ανακαλύψετε ότι στην πραγματικότητα είναι δέντρο, έχετε βιώσει μια ψευδαίσθηση. Αντιθέτως, εάν βρίσκεστε σε ένα ανοιχτό πεδίο, χωρίς να υπάρχει τίποτα γύρω σας και πιστεύετε ότι βλέπετε ένα δέντρο κοντά σας, τότε βιώνετε μια παραίσθηση.

Οι παραισθήσεις είναι αισθητήριες εμπειρίες οι οποίες λαμβάνουν χώρα χωρίς να υπάρχει άμεσος εναρκτήριος ερεθισμός. Δημιουργούνται, θα λέγαμε, εκ του μηδενός από το νευρικό σύστημα.

Τρόποι με τους οποίους μπορούν να προκληθούν παραισθήσεις

Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους μπορούν να προκληθούν παραισθήσεις. Το 1950, οι Penfield & Rasmussen διεξήγαγαν μια σειρά ερευνών με άμεσο ηλεκτρικό διερεθισμό διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας μικροσκοπικά ηλεκτρόδια την ώρα που ο ασθενής βρισκόταν σε εγρήγορση.

Καθώς στον εγκέφαλο δεν υπάρχουν αισθητήριες νευρικές απολήξεις, οι ασθενείς δεν αισθάνονταν πόνο. Όταν ερεθιζόταν μια συγκεκριμένη περιοχή του οπτικού φλοιού, κάποιοι ανέφεραν ότι έβλεπαν μπαλόνια να αιωρούνται ψηλά σε έναν άπειρο ουρανό. Άλλοι ανέφεραν ότι έβλεπαν άλλου είδους οπτικές εικόνες. Υπήρχαν παραισθήσεις που προκαλούνταν από άμεσο διερεθισμό του οπτικού φλοιού αυτού καθαυτού.

Σε μερικές περιπτώσεις οι παραισθήσεις προκαλούνται από φαρμακευτικές ουσίες όπως το LSD, η μεσκαλίνη και, σε ηπιότερη μορφή, η ψιλοσυβίνη. Τα παραισθησιογόνα φάρμακα προκαλούν έντονη ευαισθησία σε οπτικούς ερεθισμούς, έτσι που οι ήχοι και τα χρώματα γίνονται φωτεινότερα και καθαρότερα.

Πολλές ουσίες προκαλούν εμπειρίες οι οποίες περιγράφονται ως «παραισθήσεις», ενώ στην πραγματικότητα είναι ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από αυτήν την εξαιρετική ευαισθησία.

Τέτοιες ψευδαισθήσεις έχουν ως αφετηρία έναν εξωτερικό ερεθισμό, και είναι τόσο ισχυρές και πειστικές που μοιάζουν σαν να έχουν προέλθει «από το πουθενά». Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις κατά τις οποίες εκδηλώνονται παραισθήσεις. Αυτές θεωρείται ότι προέρχονται από το χημικό διερεθισμό του οπτικού φλοιού από το φάρμακο.

Οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις

Οι οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις δεν είναι τόσο ασυνήθιστες. Συχνά νομίζουμε ότι ακούσαμε έναν ορισμένο ήχο ο οποίος, μετά από εξέταση, αποδεικνύεται κάτι άλλο. Εντούτοις, οι οπτικές ή ακουστικές παραισθήσεις αντιμετωπίζονται συχνά ως σημάδι ψυχικής διαταραχής. Εάν κάποιος βλέπει και αντιδρά σε οπτικές εικόνες ή ήχους οι οποίοι δεν υπάρχουν, συχνά θεωρείται -τουλάχιστον στις σύγχρονες, τεχνολογικώς προηγμένες κοινωνίες - άτομο που χρειάζεται ψυχιατρική περίθαλψη.

Η βίωση ψευδαισθήσεων, όπως το άκουσμα φωνών, θεωρείται σύμπτωμα της ψυχιατρικής διαταραχής της σχιζοφρένειας.

Υπερκόπωση και ψυχική ένταση

Ψευδαισθήσεις - και σε σπάνιες περιπτώσεις παραισθήσεις - μπορεί να προκαλούνται και από άλλες εμπειρίες, όπως η υπερκόπωση ή η ψυχική ένταση. Ο Oswald (1970) εκπόνησε αρκετά πειράματα αποστέρησης ύπνου ήταν η εμφάνιση παραισθήσεων ή ψευδαισθήσεων στα άτομα. Αυτές ήταν δυνατόν να σχετίζονται με εσφαλμένη αντίληψη κίνησης.

Για παράδειγμα, ένα σχέδιο ταπετσαρίας μπορούσε να φαίνεται ότι στριφογυρίζει ή ένα έπιπλο έμοιαζε να μετατοπίζεται από τη θέση του όταν το άτομο δεν το κοίταζε. Άνθρωποι που κάνουν πολύ περιορισμένο ύπνο είναι δυνατόν να βιώσουν παρόμοιες εμπειρίες.

Αυτός είναι ο λόγος που η οδήγηση κάτω από τέτοιες συνθήκες μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.

Συναισθησία

Γνωρίζουμε πολύ περισσότερα σχετικά με τις οπτικές ψευδαισθήσεις και τις οπτικές παραισθήσεις παρά για οποιεσδήποτε άλλες. Ωστόσο, αυτά τα φαινόμενα μπορεί να εμπλέκουν και τις άλλες αισθήσεις. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει απτικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις όταν κάτι ηχεί ή όταν κάτι το αισθανόμαστε σαν κάτι άλλο. Πραγματικά, υπάρχουν αρκετά παιχνίδια σε κοινωνικές συναναστροφές που βασίζονται σε αυτές τις ψευδαισθήσεις.

Το φαινόμενο αυτό, που είναι γνωστό ως συναισθησία, αφορά τη σύγχυση μεταξύ διαφορετικών αισθητηριακών τύπων, όπως όταν κάποιος βιώνει έναν ήχο ως γεύση ή ένα χρώμα ως ήχο.

Σε μια μελέτη που αφορούσε έναν άνδρα ο οποίος είχε τυφλωθεί από τα έντεκά του χρόνια, βρέθηκε ότι συνέχιζε να βιώνει την αφή και τον ήχο με όρους χρωματικούς, Αυτό έκανε όταν ήταν παιδί και εξακολουθούσε να αποτελεί μέρος της εμπειρίας του ακόμη κι όταν δεν μπορούσε πια να δει (Wheeler & Cutsforth, 1925).

H Vernon (1962) διατύπωσε την άποψη ότι η συναισθησία μπορεί να είναι φυσιολογική κατάσταση για τα βρέφη, τα οποία προοδευτικά μαθαίνουν να διαφοροποιούν τους διαφορετικούς αισθητηριακούς τύπους που συνθέτουν τις εμπειρίες.

Άλλοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η συναισθησία μπορεί να είναι αποτέλεσμα νευρικών συγχύσεων στο θάλαμο. Αυτό ίσως να οφείλεται στη δράση των νευροδιαβιβαστών (χημικές ουσίες που διαβιβάζουν νευρικές ώσεις) στις νευρικές οδούς σε ολόκληρη την περιοχή του εγκεφάλου.

Βεβαίως, τέτοια συμπεράσματα είναι κατά βάση εικασίες που στηρίζονται στην υπάρχουσα γνώση για το πώς διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου φέρουν σε πέρας διαφορετικές λειτουργίες.

Διαχωρισμένος εαυτός ως συνέπεια της Γονικής αποξένωσης

Από καταβολής του πολιτισμού το ζήτημα του προσδιορισμού της έννοιας του εαυτού, αποτέλεσε σημείο φιλοσοφικής προβληματικής. Σε πολλές σύγχρονες φιλοσοφικές σκέψεις ταυτίζεται με την έννοια της αυτοαντίληψης και αναφέρεται στην αντικειμενική γνώση του ατόμου που περιλαμβάνει κάθε όψη του: σωματική, συναισθηματική, ψυχολογική κ.ο.κ.

Εικόνα του εαυτού

Η εικόνα του εαυτού ή ακόμα και η αίσθηση που το άτομο έχει για τον εαυτό του είναι μια αργή εξελικτική διαδικασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του, που φυσικά αναδιαμορφώνεται σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του.

Συνήθως, το άτομο στην ενήλικη ζωή του έχει διαμορφώσει μια βασική εικόνα για το ποια είναι τα χαρακτηριστικά του, οι επιθυμίες, οι προβληματισμοί αλλά και για το ποια είναι τα βασικά συστατικά του οράματος ζωής του, δηλαδή τις βασικές κατευθύνσεις που νοηματοδοτούν την ύπαρξή του. Σε πολλές περιπτώσεις για διάφορους λόγους αυτό δεν γίνεται.

Στις σύγχρονες κοινωνίες το άτομο προβάλλει πολλαπλές και συχνά αντιφατικές ή ανακόλουθες εκδηλώσεις του εαυτού, οι οποίες εναλλάσσονται, ανάλογα με τις καταστάσεις τις οποίες βιώνει και κατά συνέπεια παρουσιάζει μια περισσότερο ή λιγότερο ευρεία γκάμα συμπεριφορών, οι οποίες περιέχουν διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά.

Μερικές φορές ωστόσο και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, οι διαφορετικές αυτές συμπεριφορές είναι τόσο έντονες, που φαίνεται σαν να αναδύεται ένα τελείως διαφορετικό άτομο, ένας κυριολεκτικά «άλλος» άνθρωπος.

Όταν ο νους και το σώμα βρίσκονται σε σύγκρουση

Το φαινόμενο αυτό αποδίδεται από την πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, στις ενδοψυχικές συγκρούσεις και την δυσλειτουργία της προσωπικότητας, η οποία εκδηλώνεται με όλων των ειδών τα συναισθηματικά, ψυχολογικά, συμπεριφορικά, αλλά και σωματικά συμπτώματα.

Ο George Armitage Miller θεμελιωτής της Γνωστικής Ψυχολογίας, σύμφωνα με την οποία η μελέτη των ψυχικών διαδικασιών είναι θεμελιώδους σημασίας για την κατανόηση της περίπλοκης ανθρώπινης συμπεριφοράς, πίστευε ότι το σώμα έχει μνήμη και διατηρεί την αλήθεια και ότι ο ψυχικός και σωματικός πόνος προκαλείται όταν ο νους και το σώμα βρίσκονται σε σύγκρουση.

«Εάν το γνωστικό σας σύστημα ισχυρίζεται το αντίθετο από αυτό που τα κύτταρα στο σώμα σας αναγνωρίζουν ανεπιφύλακτα ως αλήθεια, θα ζήσετε σε μόνιμη κατάσταση εσωτερικού διαχωρισμού δηλαδή εσωτερικής διαταραχής».

Kαθώς οι κοινωνίες μας γίνονται περισσότερο πολύπλοκες, ο παράλληλος εσωτερικός μας κόσμος διευρύνεται και ο ψυχισμός μας διασπάται και χωρίζεται σε όλο και περισσότερες πλευρές για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις δύσκολες συνθήκες. Η πίεση δε που μας ασκείται από την παιδική μας ακόμα ηλικία ως συνέπεια της αυξανόμενης κοινωνικής πολυπλοκότητας, προκαλεί βαθύτερο ενδοψυχικό διαχωρισμό με αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση στην εποχή μας των ψυχολογικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων.

Η εργασία με αποσυνδεδεμένα - διαχωρισμένα μέρη του εαυτού

Η εργασία με αποσυνδεδεμένα- διαχωρισμένα μέρη του εαυτού ως συνέπεια ψυχολογικού τραύματος κατά την παιδική ηλικία, αποτελεί πεδίο της ψυχοθεραπείας, η οποία εστιάζεται στην αποκατάσταση τόσο των σχέσεων του ατόμου με τους άλλους όσο και κυρίως στην αποκατάσταση των σχέσεων των εσωτερικών του πλευρών.

Το ψυχολογικό τραύμα αντιπροσωπεύει ένα σημείο διακοπής στην ανθρώπινη ζωή, που χαρακτηρίζεται από μια δραστική αλλαγή στην πραγματικότητα και που απαιτεί την επαναπροσαρμογή του πληγέντος ατόμου στην νέα κατάσταση. Διάφοροι τύποι πολύπλοκων κλινικών συνδρόμων μπορεί να προκύψουν μετά από σχετικό τραύμα, όπως σύνθετη μετατραυματική διαταραχή στρες (PTSD), αποσυνδετική κατάθλιψη, διαταραχή διαχωριστικής ταυτότητας (DID), φαινόμενα «οριακά» κ.α.

Λόγω του διαδεδομένου και διαρκούς χαρακτήρα τους, αυτά τα σύνδρομα θεωρήθηκαν από την κύρια ψυχιατρική, την ψυχολογία και την ψυχανάλυση ως διαταραχές της προσωπικότητας.

Μια σειρά εμπειρικών και θεωρητικών μελετών σχετικά με τις ψυχολογικές συνέπειες του αναπτυξιακού τραυματισμού καταδεικνύουν ως κοινό παράγοντα σε όλους τους τύπους μετατραυματικών συνδρόμων την αποσύνδεση-διαχωρισμό- διαίρεση όπως αντιπροσωπεύεται από διακριτά αποτελέσματα και συνέπειες της παιδικής παραμέλησης και κακοποίησης.

Γονική αποξένωση

Αρκετές από αυτές τις μελέτες τοποθετούν αυτόν τον εσωτερικό διαχωρισμό στον πυρήνα των ψυχολογικών προβλημάτων ή συνδρόμων τα οποία αντιμετωπίζουν ενήλικες, που ως παιδιά υπέστησαν γονική αποξένωση, η οποία αποτελεί μορφή ψυχολογικής κακοποίησης.

Αυτό σημαίνει ότι, για τα παιδιά που ποτέ δεν κατάφεραν να επανασυνδεθούν με τον αποξενωμένο γονέα, η διαρκής κληρονομιά που φέρουν ως ενήλικες, είναι οι τοξικές επιδράσεις του τραυματικού χωρισμού που δεν έχει αναγνωριστεί και ως εκ τούτου δεν έχει αντιμετωπιστεί.

Το ίδιο όμως συμβαίνει και για τα παιδιά που επανασυνδέθηκαν χωρίς ωστόσο να έχουν τακτοποιήσει μέσα τους τον ψυχολογικό χωρισμό, με αποτέλεσμα να συνεχίζουν να κατηγορούν τον γονέα που απέρριψαν για όλα όσα υποφέρουν τώρα ως ενήλικες, διότι αγνοούν ότι ο εσωτερικός τους διαχωρισμός, η διαταραγμένη αυτοαίσθηση, η σύγχυση, η έλλειψη εσωτερικής πραγματικότητας σχετίζεται με την εμπειρία της γονικής αποξένωσης στην παιδική τους ηλικία.

Ψευδής εαυτός

Για αυτούς τους ενήλικες, ο εσωτερικός διαχωρισμός δηλαδή η αποξένωση από τον ίδιο τους τον εαυτό είναι το διαρκές ανεπιθύμητο «δώρο» που τους επιβλήθηκε από τον ένα γονέα τους (αποξενωτή). Αυτό σημαίνει ότι ως παιδιά αναγκάστηκαν να αναπτύξουν αυτό που ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott ονόμασε «ψευδή εαυτό».

«Τον ψευδή εαυτό» τον συναντάμε στην γλώσσα της ψυχοθεραπείας και με άλλα ονόματα π.χ ως επιβιωτή ή ως παράλληλο εαυτό ή περιοριστικό εαυτό κλπ (μπορεί να είναι πολλοί) ανάλογα με την εκάστοτε ψυχοθεραπευτική «σχολή». Ο ψευδής εαυτός είναι ένας αμυντικός μηχανισμός, που εκδηλώνεται ως αντίδραση στον ψυχολογικό πόνο, ο οποίος δημιουργείται από την πίεση ή κακοποίηση (ψυχολογική- σωματική) που ασκείται στο παιδί.

Αναπτύσσεται είτε σταδιακά, δηλαδή με την πάροδο του χρόνου (χρόνια εμφάνιση), είτε σε μια στιγμή (οξεία έναρξη) και αποτελεί την μόνη «επιλογή» του παιδιού για να διαχειρισθεί τις δύσκολες συνθήκες τις οποίες βιώνει.

Ο Briere, (2002) τονίζει πως πολλές από τις δυσλειτουργίες που σχετίζονται με το τραύμα, είναι «προσπάθειες λύσεων σε διλήμματα που επικεντρώνονται στην επιβίωση».

Οι Schimmenti και Caretti (2016) δηλώνουν ότι «η αποσύνδεση μπορεί να προστατεύσει παράδοξα το τραυματισμένο παιδί από τον κατακερματισμό του εαυτού μέσω πολλαπλών αποσυνδέσεων στον εαυτό, που συμβαίνουν και στα δύο ψυχικά και σωματικά επίπεδα.»

Οι Παράλληλοι Εαυτοί μας

Η θεραπεία ενός ενήλικα που χωρίστηκε-αποξενώθηκε από έναν γονέα στην παιδική του ηλικία και που τώρα βιώνει τον διαχωρισμό - αποξένωση από τον εαυτό του είναι μια δύσκολη υπόθεση, αφού καλούνται να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν συμπτώματα συνεχιζόμενης τραυματικής διάσπασης που μπορεί να βιώνουν, όπως:

-Μεταβαλλόμενα επίπεδα λειτουργικότητας, από ιδιαίτερα αποτελεσματική έως ανικανότητα.
-Σοβαροί πονοκέφαλοι ή πόνοι σε άλλα μέρη του σώματος.
-Αποπροσωποποίηση (επεισόδια με αίσθημα αποσύνδεσης ή αποστασιοποίησης από το σώμα και τις σκέψεις).
-Αποπραγματοποίηση (αντίληψη του εξωτερικού περιβάλλοντος ως εξωπραγματικού).
-Κατάθλιψη ή εναλλαγές της διάθεσης.
-Ανεξήγητες αλλαγές στις συνήθειες διατροφής και ύπνου.
-Άγχος, νευρικότητα ή κρίσεις πανικού.
-Προβλήματα στη σεξουαλική λειτουργία.
-Απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού.
-Κατάχρηση ουσιών.

Εξίσου δύσκολη υπόθεση είναι, η εξεύρεση τρόπων ενσωμάτωσης των κατακερματισμένων εαυτών των ενηλίκων που ως παιδιά υπέστησαν γονική αποξένωση. Αυτοί παρουσιάζουν μεταβαλλόμενη αίσθηση του εαυτού, που τους αποπροσανατολίζει και τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους.

Μόνο όταν αυτοί οι ενήλικες αναγνωρίσουν ότι απορρίπτοντας και αποστασιοποιούμενοι από τον έναν γονέα τους, απορρίπτουν και αποστασιοποιούνται με τα μέρη του εαυτού τους που ταυτίζονται με αυτόν τον γονέα, τότε και μόνο τότε κάνουν το πρώτο βήμα για την ανάκαμψη και την θεραπεία τους που απαιτεί χρόνο, υπομονή και επιμονή.

Daniel Goleman: Το «Εμείς»

Ο Νίτσε είπε πως η τρέλα είναι εξαίρεση στα άτομα αλλά αλλά κανόνας στις ομάδες. Και ο Freud συμφώνησε.

Στο βιβλίο του «Η ψυχολογία των Ομάδων και η Ανάλυση του Εγώ», ο Freud έγραφε πως «Μια ομάδα είναι παρορμητική, ευμετάβλητη και ευέξαπτη". Με αρκετή περιφρόνηση για τη συμπεριφορά του πλήθους, ο Freud θεωρούσε πως οι άνθρωποι που ανήκαν σε μια ομάδα παλινδρομούσαν στη βρεφική ηλικία ως συνέπεια της συμμετοχής τους σ' αυτή την ομάδα.

Ο Freud μνημονεύει τον Le Βoti, ένα Γάλλο σχολιαστή της ψυχολογίας- του πλήθους, για να εξηγήσει το γεγονός ότι όταν άνθρωποι διαφορετικοί μεταξύ τους σχηματίζουν μια ομάδα, αποκτούν «ένα είδος συλλογικού νου, που τους κάνει να αισθάνονται, να σκέπτονται και να πράττουν μ' έναν τρόπο αρκετά διαφορετικό από αυτόν που θα ακολουθούσαν αν ήταν μόνοι τους".

Όπως είπε ο Freud, η ομάδα «κατευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά από το ασυνείδητο"

Στηριγμένος στα σχόλια του Le Βoti, ο Freud συνεχίζει:

«Η ομάδα είναι ιδιαίτερα εύπιστη και ανοικτή στις επιρροές, δεν διαθέτει κριτική ικανότητα και δεν υφίσταται γι' αυτήν τίποτα που να είναι αδύνατον. Σκέφτεται με εικόνες που ανασύρουν η μία την άλλη συνειρμικά... εικόνες που η συμφωνία τους με την πραγματικότητα ποτέ δεν ελέγχεται από κάποιο έλλογο μέσο. Τα αισθήματα της ομάδας είναι πάντα πολύ απλά και πολύ ακραία , έτσι ώστε η ομάδα να μη γνωρίζει τι σημαίνει αμφιβολία ή αβεβαιότητα».

Με τη λέξη "ομάδα" ο Freud όριζε μια έννοια που βρισκόταν πολύ κοντά στον όχλο αλλά και σε οποιαδήποτε μεγάλη οργάνωση, όπως η Εκκλησία ή ο στρατός, δύο παραδείγματα που τα χρησιμοποίησε για να εξηγήσει τη θεωρία του.

Αυτό που διαχωρίζει μια "ομάδα" από το άτακτο πλήθος είναι τα κοινά σχήματα: μια κοινή αντίληψη των πραγμάτων, «ένα κοινό ενδιαφέρον για κάποιο αντικείμενο, μια παρόμοια συναισθηματική προκατάληψη απέναντι σε κάποια κατάσταση», όπως λέει ο Freud.

Όσο πιο πολλά μοιράζεται ένα σύνολο και, ως εκ τούτου, όσο υψηλότερος είναι ο βαθμός της "ψυχικής ομοιογένειας των μελών του", «τόσο πιο έκδηλη είναι η ύπαρξη του ομαδικού νου».

Σύμφωνα με τον Freud, το σήμα κατατεθέν του ατόμου­ μέλους μιας ομάδας είναι η αντικατάσταση του ατομικού εαυτού από τον ομαδικό.

Η ψυχολογία της ομάδας, όπως είπε ο Freud, περιλαμβάνει «τη συρρίκνωση της συνειδητής ατομικής προσωπικότητας, την επικέντρωση των σκέψεων και των αισθημάτων προς μια κοινή κατεύθυνση». Αυτό ερμηνεύει και την υπεροχή των κοινών σχημάτων έναντι των προσωπικών.

Η αρχετυπική ομάδα, σύμφωνα με τη θεωρία του Freud, είναι η "πρωταρχική ορδή", μια συγκέντρωση πρωτόγονων "γιων" που ορίζονται από ένα δυνατό "πατέρα".

Τα ιδιαίτερα σχήματα που συνιστούν τη σκέψη της ομάδας θα είναι, από αυτή την άποψη, εκείνα που υπαγορεύει ο πατέρας - ένας δυνατός, χαρισματικός ηγέτης.

Τα μέλη μιας τέτοιας ομάδας, λέει ο Freud, αφήνουν τις νοητικές τους λειτουργίες στην ευθύνη του αρχηγού, εκείνος όμως είναι αυτόνομος.

Ο ομαδικός νους, λοιπόν, είναι ο νους του ηγέτη σε μεγαλύτερη κλίμακα. Στον ομαδικό νου «Το άτομο εγκαταλείπει το ιδανικό περί του Εγώ και το αντικαθιστά με το ιδανικό της ομάδας, όπως αυτό ενσαρκώνεται από τον αρχηγό της».

Σύμφωνα με τον Freud, το πρότυπο της πρωτόγονης οικογένειας είναι το μοντέλο για όλες τις ομάδες. Μέσα από τις ατελείωτες παραλλαγές στη σύνθεση μιας ομάδας - πρόσκαιρης ή μόνιμης, ομοιογενούς ή ετερογενούς, φυσικής ή κατασκευασμένης και ούτω καθεξής - ο Freud είδε να λειτουργεί το ίδιο δυναμικό: όσο υπάρχει μια κοινή αντίληψη, τα μέλη μιας ομάδας μοιράζονται μια κοινή θεώρηση για τα πράγματα - τα ομαδικά σχήματα.

Στον πρόλογο του βιβλίου του Freud, ο Αμερικανός ψυχαναλυτής Frantz Alexander σπεύδει να προσθέσει πως αυτό που περιγράφει ο Freud ισχύει περισσότερο για ομάδες με έναν απολυταρχικό ηγέτη παρά για «ελεύθερες, δημοκρατικές κοινωνίες, αποτελούμενες από πιο ανεξάρτητα και αυτόνομα άτομα». Αυτή η προειδοποίηση διαφοροποιεί το δυναμικό της ομάδας ως προς μια σημαντικότατη λεπτομέρεια: για να μοιραστούν τα μέλη της ένα σχήμα, δεν είναι ανάγκη να υιοθετήσουν τα σχήματα ενός ισχυρού ηγέτη. Αυτόν το ρόλο τον παίζει μάλλον ένα αφηρημένο ιδανικό ή μια διάταξη σχημάτων σύμφυτη με τον τρόπο λειτουργίας της ομάδας. Είτε έχουν είτε δεν έχουν ένα δηλωμένο αρχηγό, τα μέλη της ομάδας προσκολλώνται σε μια κοινή αντίληψη πραγμάτων.

Αν μια ομάδα μπορεί να μοιραστεί τα σχήματά της, μπορεί επίσης να διαθέτει και κοινά χάσματα.

Ο Erik Erikson δίνει έμφαση σ' αυτή την πιθανότητα. Αναφέρει πως κάποτε ρώτησε την Anna Freud αν οι αμυντικοί μηχανισμοί τους οποίους εκείνη επεξεργαζόταν μπορούσαν να είναι κοινοί.

Το συμπέρασμα ήταν πως πράγματι είναι «κοινοί... τόσο ανάμεσα σε άτομα και οικογένειες, όσο και... σε μεγαλύτερες ομάδες».

Ο Erikson παρατηρεί πως αυτό που ο Freud εννοούσε με την έννοια "ego" - ich στα γερμανικά - μεταφράζεται θαυμάσια με την προσωπική αντωνυμία "Ι"*.

Συνεχίζοντας, ο Erikson παρατηρεί πως όταν οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν μπορεί να δημιουργηθεί ένα "εμείς" που έχει το ίδιο βάρος με το "εγώ" - και οργανώνει την κοινή εμπειρία. Σε μια ομάδα αυτό το "εμείς" είναι ο συλλογικός εαυτός.

Η ανάγκη για τη δημιουργία μιας ομάδας μπορεί να προκύψει με θαυμαστό αυθορμητισμό.

Ας πούμε, όταν γίνεται ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, οι τυχαίοι περαστικοί μετατρέπονται σε μια συντονισμένη ομάδα από την οποία άλλοι βοηθούν τα θύματα, άλλοι καλούν τις αρχές, άλλοι κατευθύνουν την κυκλοφορία κ.λπ.

Η συγκρότηση μιας τέτοιας ομάδας εξαρτάται από τα κοινά της σχήματα σχετικά με το τι πρέπει να κάνει σε τέτοιες περιστάσεις. Καταστάσεις ανάγκης με πιο εξωτικό χαρακτήρα, λ.χ. ένας ελέφαντα ς που δραπέτευσε από το ζωολογικό κήπο ή ο απρόοπτος τοκετός μιας συνταξιδιώτισσας στο αεροπλάνο μπορεί να μην προκαλέσουν μια τόσο συντονισμένη ανταπόκριση.

Η ενεργοποίηση των κοινών σχημάτων είναι αυτή που συνενώνει το "εμείς": όσο περισσότερο μοιράζεται μια ομάδα μια τέτοια κοινή αντίληψη, τόσο σταθερότερη είναι.

Ο "κοινός εαυτός" δίνει στα άτομα-μέλη μιας ομάδας την αίσθηση ότι είναι υπαρκτά και έχουν μια ταυτότητα, λόγω του ότι ανήκουν σ' αυτή την ομάδα. Όπως ο ατομικός εαυτός, έτσι και ο ομαδικός συνεπάγεται μια διάταξη σχημάτων που καθορίζουν τον κόσμο σε σχέση με την ομάδα, που εξηγούν τη συλλογική εμπειρία και που ορίζουν τι είναι σχετικό και τί όχι.

Ο λόγος που τόσο εύκολα εντασσόμαστε σε μια ομάδα, όπως είπε ο Freud, είναι ότι έχουμε εξασκηθεί να το κάνουμε από παιδιά, με τις οικογένειές μας.

Η ομάδα είναι μια ψευδοοικογένεια: το μοντέλο της είναι η οικογένεια, που τα δυναμικά της δρουν σε οποιοδήποτε σύνολο με όλους τους μηχανισμούς του οικογενειακού εαυτού. Ο οικογενειακός εαυτός κατά κάποιον τρόπο αναπαράγει τα δυναμικά του προσωπικού εαυτού.

Όπως και ο ατομικός εαυτός, ο ομαδικός μπορεί μέσα στα πλαίσια μιας κοινής επίγνωσης να διατηρηθεί ή να παραδοθεί εν μέρει σ' ένα κοινό ασυνείδητο - ένα βασίλειο κοινής εμπειρίας που ποτέ δεν θα εκφραστεί ανοιχτά, αλλά παρ' όλα αυτά θα ασκήσει επιβλητικά την επιρροή της στην ομάδα.

Μια σαφή περιγραφή του κοινού εαυτού κάνει ο ψυχαναλυτής Wilfred Βίοn μιλώντας για τη "νοημοσύνη της ομάδας", που τη βλέπει ως μια δεξαμενή όπου εναποτίθενται οι ευχές, οι απόψεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματα των μελών της ομάδας.

Οποιαδήποτε συμβολή στη νοημοσύνη της ομάδας πρέπει να είναι σε συμφωνία με τη συμβολή των άλλων - τα μόνα σχήματα που μπορούν να είναι κοινά είναι εκείνα που ενσωματώνει ο ομαδικός εαυτός. Η πιο σημαντική πτυχή της νοημοσύνης της ομάδας, λέει ο Βίοn, είναι οι βασικές παραδοχές σχετικά με το χειρισμό των αγχογόνων πληροφοριών ή, σύμφωνα με την ορολογία αυτού του βιβλίου, τα προτιμώμενα χάσματα.

Ένας άλλος ειδικός στην ψυχολογία των ομάδων, ο Robert Bales, περιγράφει με παρόμοιους όρους το ομαδικό ασυνείδητο. Ο Bales παρατήρησε ότι τα μέλη μιας ομάδας καταλήγουν να μοιραστούν μια ενοποιημένη φανταστική ζωή, έτσι ώστε αυτό που λέει ο ένας να έχει κάποιο ασυνείδητο νόημα για τους άλλους.

Μ' αυτό τον τρόπο μπορεί να υπάρξει ένα επικοινωνιακό σύστημα δύο λωρίδων: μίας η οποία θα χειρίζεται τα ζητήματα που φαινομενικά απασχολούν την ομάδα και μιας συγκαλυμμένης που θα σχετίζεται με τα ανομολόγητα - αν και σε όλους κατανοητά - άγχη της ομάδας.

Ένας σύμβουλος επιχειρήσεων μας δείχνει πώς λειτουργεί το ομαδικό ασυνείδητο, αναφέροντας το παράδειγμα των αντιπροέδρων μιας εταιρείας την οποία πρόσφατα είχε εξαγοράσει ένας άλλος εμπορικός οίκο." Οι αντιπρόεδροι φοβούνταν μήπως χάσουν τη δουλειά τους ή μήπως υποβιβαστεί η θέση τους στην επιχείρηση, και είχαν αναπτύξει ένα σκεπτικό "κατάστασης πολιορκίας" μπροστά στην απειλή πως από στιγμή σε στιγμή θα άκουγαν τα κακά νέα.

Καθώς οι αντιπρόεδροι περίμεναν να έρθει ο προϊστάμενος διοικητικού για να αρχίσει η συνάντηση, κάποιος άρχισε να μιλάει για ένα πρόσφατο ταξίδι του με μικρό αεροπλάνο. Το αεροσκάφος είχε παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα και του είχε ζητηθεί να αλλάξει θέση ώστε να μετατοπισθεί το βάρος. Το επίκεντρο της ιστορίας ήταν το μέγεθος της αγωνίας που είχε νιώσει και το πόσο ευάλωτοι αισθάνονται πολλές φορές οι άνθρωποι. Τότε μπήκε στη συζήτηση και ο άλλος αντιπρόεδρος, ο οποίος είχε να αφηγηθεί μια ιστορία πανικού σ' ένα αεροπλάνο που έπιασε φωτιά λίγο πριν την απογείωση. Αυτή η ιστορία οδήγησε κάποιον άλλον να διηγηθεί πώς είχε κινδυνεύσει από τα πυρά ελεύθερων σκοπευτών στη Βηρυτό.

Η συζήτηση συνεχίστηκε στο ίδιο ύφος μέχρις ότου ξεκίνησε η συνεδρίαση. Η ερμηνεία που δίνει ο σύμβουλος είναι πως, σιωπηρά, είχε γίνει αποδεκτό ότι η όλη συζήτηση είχε σχέση με την εύθραυστη θέση των αντιπροέδρων και με το φόβο όλων τους για την επερχόμενη καταστροφή. Αυτό το είδος σιωπηρής αντίληψης είναι δυνατόν να υπάρξει με τη βοήθεια των κοινών σχημάτων του ομαδικού εαυτού.

Σε ένα συλλογικό όργανο όπως ο εαυτός, τα σχήματα διευθετούν και τη ροή των πληροφοριών. Σε οποιαδήποτε ομάδα τα σχετικά σχήματα είναι εκείνα που τα άτομα-μέλη μοιράζονται μεταξύ τους - το υποσύνολο των σχημάτων που αποτελούν το "εμείς".

Το "εμείς", όπως θα υποστηρίξω παρακάτω, είναι το ίδιο ευάλωτο στις αυταπάτες όπως και ο εαυτός. Η κινητήρια δύναμη που βρίσκεται πίσω από τη δημιουργία της κοινής αντιληπτικής πλάνης σε μια ομάδα είναι πανομοιότυπη με εκείνη που λειτoυργεί στον εαυτό: στοχεύει κι αυτή στην ελαχιστοποίηση του άγχους.
------------------------------
*Οι λέξεις "ego" και 'Ι" δεν μεταφράστηκαν στα ελληνικά με τη λέξη "εγώ", για να γίνει κατανοητή η παρατήρηση του Erikson.

Daniel Goleman, Ζωτικά ψέματα, απλές αλήθειες - Η ψυχολογία της αυταπάτης

Ζήσε απλά, κάνε τη διαφορά

Σε έναν κόσμο γεμάτο ταμπέλες, όπου ό,τι δηλώνεις αυτό και είσαι, κάνε τη διαφορά και ζήσε απλά. Έμαθες τα «μη» και τα «πρέπει» από κούνια κιόλας. Μυήθηκες σε χαμόγελα ευγενικά και στο να λες συγκαταβατικά ένα «Ναι σε όλα» για να είσαι το καλό παιδί, για να μην έχει να λέει ο κόσμος. Όλα τριγύρω έμοιαζαν θολά και τόσο ξεκάθαρα μαζί από τότε. Είναι σα να σου ‘δειχναν το δρόμο για να ΜΗΝ είσαι ο εαυτός σου, αλλά ένα ακόμα εξελιγμένο μέρος του κονσερβοκουτιού της τυποποιημένης αυτής κοινωνίας. Τελευταίας τεχνολογίας κινητό ανά χείρας, διαρκώς πάνω από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή για διαρκή καταθλιπτική «ενημέρωση», ρομποτάκι στη δουλειά, χωρίς ψήγμα δημιουργικότητας διότι με το «καλημέρα» ευνουχίστηκες και κάπως έτσι η ιστορία συνεχίζεται και τη ξέρεις καλά.

Σε όλο αυτό το πολυσύνθετο τοπίο, που σχεδόν όλοι και όλα προστάζουν στυγνή «προβατοποίηση» ζήσε απλά άνθρωπέ μου και κάνε τη διαφορά. Ίσως το ξέχασες και αυτό και δε σε αδικώ. Δε μας αδικώ. Τα φαινομενικώς σημαντικά προβλήματα που μαστίζουν, μας πήραν τα μυαλά. Άλλα μας ζάλισαν. Άλλα μας βούρκωσαν. Άλλα μας έκοψαν πνοή και πόδια. Άλλα απλά προς στιγμή μας αφόπλισαν, όμως να… Κάτσε και σκέψου πως θα ήταν όλα πιο απλά, παρθένα, αγνά και ανθρώπινα αν ήμασταν όλοι εμείς ένα κλικ περισσότερο άνθρωποι. Άνθρωποι με ταυτότητα ανθρώπινη. Χωρίς διακρίσεις σε χρώματα και ψήφους και άλλα τέτοια περιττά. Απλά άνθρωποι. Να νοιαζόμαστε για ανθρώπους. Να βοηθάμε από καρδιάς. Να στηρίζουμε στα δύσκολα και να ‘μαστε παρόντες, να συγκινούμαστε εκ βαθέων στα καλά, να πλημμυρίζουμε από χαρά.

Κόντρα στους καιρούς μοιάζει λίγο αυτό, έτσι δεν είναι; Κόντρα στις ζήλειες που φέρνουν οι αλλαγές και στους φόβους τους, κόντρα στο φθόνο του οποιουδήποτε «νέου», κόντρα σε μια φιλοσοφία κυνική που στην καλύτερη σε στέλνει στο διάολο και σου δείχνει το δρόμο μέσω Google Maps (!), κόντρα σε όλα. Όμως εγώ δε μιλάω για αυτό. Δεν αναφέρομαι σε καμία επανάσταση. Δεν είμαι άξια να την πιάσω στο στόμα μου. Μιλάω απλά για αγάπη, όχι για κόντρα. Μιλάω για ελευθερία, για έκφραση, για ειλικρίνεια. Μιλάω για μια συνέχειά μας σε ένα επίπεδο όπου η έννοια άνθρωπος θα βρίσκεται σε μιαν άλλη σφαίρα, θα είναι κάπου στα ψηλά, μα εμείς όχι. Εμείς θα μάθουμε να κοιτάμε τους άλλους στην ευθεία, χωρίς διακρίσεις, χωρίς στίγματα και προκαταλήψεις. Θα είμαστε όλοι ένα.

Θα είμαστε όλοι ένα και θα ζούμε απλά φίλοι μου. Γιατί τι θέλει ο άνθρωπος για να είναι ευτυχισμένος; Ο άνθρωπος για να ‘ναι ευτυχισμένος δε θέλει πολλά. Φτάνει να ‘χει δυο τρεις φίλους να τον αγαπούνε πραγματικά και χρήματα τόσα για να μπορεί να τους κερνά. Επένδυση στις σχέσεις λοιπόν και στην ουσία τους. Πηγαία στοργή, κατανόηση, συμπόνια. Λέξεις όχι πολλές, ή μεγάλες, μα αληθινές . Και μοίρασμα. Μοίρασμα και ενδιαφέρον. Αγαπημένοι μου άνθρωποι, τι θα ‘μασταν χωρίς αυτά και πως γίναμε όταν κατά καιρούς τα θυσιάζαμε όλα αυτά σχεδόν άδοξα σε βωμούς υλικούς κατά βάση που μόνο τη λέξη «άνθρωπος» δεν εμπεριείχαν μέσα τους… Ας ζήσουμε απλά. Με βλέμμα στον ουρανό, αέρα και γη. Λίγοι φίλοι καλοί, κι ένα χαμόγελο μπορούν να μας αλλάξουν τα πάντα, για πάντα. Τι άλλο;

“Σοφοί γέροντες” υπάρχουν γύρω μας και έχουν πολλά να μας μάθουν

Μπορούμε να μάθουμε τη σοφία με τρεις τρόπους: πρώτον, με τον στοχασμό, που είναι ο ευγενέστερος- δεύτερον, με την εμπειρία, που είναι ο πιο πικρός- τρίτον, με τη μίμηση, που είναι ο ευκολότερος.

ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ: “Σοφοί γέροντες” υπάρχουν παντού γύρω μας και έχουν πολλά να μας μάθουν.

Δεν είναι πολύ συνηθισμένο στην κοινωνία μας να μιλάμε με γηραιότερους για να μάθουμε πώς να ζούμε. Η κουλτούρα μας είναι προσανατολισμένη στους νέους και θεωρεί δεδομένο πως το καινούριο και πρόσφατο έχει μεγαλύτερη αξία (είτε είναι λάπτοπ είτε αυτοκίνητο είτε άτομο).

Μια παροιμία λέει: «Όποιος δεν έχει γέρο στο σπίτι πρέπει να αγοράσει». Υπάρχει λόγος που οι ανθρώπινες κουλτούρες, χιλιετίες πριν από την εποχή μας, σέβονταν τους ηλικιωμένους. Μια διάρκεια ζωής εβδομήντα πέντε χρόνων -είκοσι πάνω ή είκοσι κάτω- δεν είναι μεγάλη ώστε να αποκτήσουμε σοφία μέσω της εμπειρίας (ο πικρός τρόπος που περιέγραψε ο Κομφούκιος).

Πριν από χρόνια είχα το προνόμιο να περάσω σημαντικό χρόνο με αρκετές φυλές στην Τανζανία. Εκεί, ανάμεσα στις φυλές αυτές που τιμούν τα γηρατειά, μου ήρθε για πρώτη φορά η ιδέα για το συγκεκριμένο σχέδιο. Σε μία, η συμμετοχή στο συμβούλιο των γερόντων επιτρέπεται στην ηλικία των 50 ετών. Υπάρχει ένα συμβούλιο αντρών κι ένα γυναικών. Όλη η ζωή του ατόμου αποτελεί προετοιμασία για να μπει στο συμβούλιο, μια ομάδα που παίρνει σημαντικές αποφάσεις για τη φυλή. Γνώρισα έναν άντρα 49 ετών, που είχε έναν χρόνο ακόμα μπροστά του για να γίνει γέροντας. Μου είπε ότι ήταν “καλύτερα από καλά” που πλησίαζε αυτή την ηλικία. Γινόταν εύκολα αντιληπτό ότι μια ζωή προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή.

Καθώς τα μέλη της φυλής περιέγραφαν τη διαδικασία, μας ρώτησαν: «Πώς λειτουργεί το συμβούλιο των γερόντων στη δική σας κοινωνία;» Ήμαστε 15 άντρες από τη Βόρεια Αμερική, που άλλοι κοντεύαμε τα 50 κι άλλοι τα είχαν περάσει, και αποκριθήκαμε αμήχανα ότι δεν είχαμε ακριβώς συμβούλιο γερόντων και ότι οι ηλικιωμένοι συχνά ήταν σε γηροκομεία ή απομονωμένοι από τους νέους. Ζούσαμε σε μια κοινωνία που έδινε περισσότερη αξία στη νεότητα παρά στα γηρατειά.

Οι γέροντες της φυλής έμειναν άναυδοι. Πώς ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο! Αφού κουβέντιασαν μεταξύ τους, μας συμβούλεψαν επιτακτικά να γυρίσουμε στην πατρίδα μας, να σχηματίσουμε ένα συμβούλιο και «να αναγκάσουμε τους νέους να ακούσουν». Για μερικά λεπτά, έτσι όπως καθόμασταν στα βουνά της Ανατολικής Αφρικής, μας φάνηκε καταπληκτική ιδέα.

Ακούσαμε με ενδιαφέρον ότι τα μέλη της φυλής προσκαλούσαν συχνά νεότερους άντρες και γυναίκες να παρίστανται στα αντίστοιχα συμβούλια, επειδή ορισμένοι νέοι είναι ήδη σοφοί. Τι σπουδαίο μάθημα!

Η ηλικία συχνά φέρνει σοφία, αλλά μπορούμε να τη βρούμε και νωρίτερα- να ανακαλύψουμε τα μυστικά της ζωής σε οποιαδήποτε ηλικία.

Στις ολοένα πιο αστικές και μεταβαλλόμενες κοινωνίες μας έχει χαθεί μεγάλο μέρος της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών γενεών. Πριν από χρονιά γνώρισα ένα αγόρι στη Βραζιλία που μου είπε πως ο καλύτερός του φίλος ήταν ένας γέρος που έμενε στον δρόμο του. Μια τέτοια φιλία είναι ένα δώρο που στερούνται πολλοί νέοι στον αποκαλούμενο αναπτυγμένο κόσμο, μερικές φορές εξαιτίας της κοινωνίας και άλλες φορές λόγω της δικής μας απροθυμίας να ακούσουμε. Εξετάζοντας τη ζωή μου, εύχομαι να είχα αναζητήσει τη σοφία όσων είχαν περισσότερη εμπειρία από εμένα, αντί να υποθέτω πάντα πως η κύρια οδός προς τη σοφία ήταν να μαθαίνω από τα λάθη μου. Χρειαζόμαστε απελπισμένα τους γεροντότερους στη ζωή μας, ανθρώπους που έχουν ζήσει πολύ κι έχουν αποκτήσει σοφία.

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος

«Ο δρομέας είναι ευτυχής που τρέχει, ο άλτης είναι ευτυχής που κάνει άλματα, αλλά ο θεατής έχει μόνο την τέρψη». Στοπ! Τι θέλει να πει αυτή η λεπτολογία; Δεν είναι ένα η τέρψη και η ευτυχία; Τι διάκριση πρέπει να κάνουμε ανάμεσα στις δυο; Δεν είναι το ίδιο; Όχι βέβαια! Στο σημείο αυτό, οι φιλόσοφοι ανέπτυξαν πολύ σαφείς ιδέες.

Η τέρψη είναι πρώτα και προπαντός η σωματική, η σαρκική, υλική, αισθηματική και αισθητηριακή τέρψη. Παραδείγματος χάρη, αισθανόμαστε πολύ ζωηρή τέρψη όταν χαϊδεύουμε τη ράχη ενός ζώου, ή, ακόμη καλύτερα, όταν κάποιος άλλος μας χαϊδεύει και μας περιποιείται όπως ένα μικρό παιδί.

Και στο γαστρονομικό επίπεδο μπορεί κανείς να νιώσει πολύ ζωηρή τέρψη: ένα «φιλέτο Ροσίνι» ερεθίζει την αίσθηση της γεύσης μας, και νιώθουμε μια ορισμένη τέρψη- αυτό όμως δε μας δίνει ούτε ίχνος ευτυχίας. Η τέρψη είναι μονόπλευρη αποσπασματική: μπορεί να προκληθεί όταν ρεμβάζουμε μισοκοιμισμένοι στην ακροθαλασσιά κάτω απ’ τον ήλιο, ακόμη κι αν ταυτόχρονα μας ταλαιπωρεί το τσίμπημα μιας σφήκας στο αριστερό μας πόδι. Δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς ταυτόχρονα ευτυχισμένος και δυστυχισμένος. Η ευτυχία είναι ένα αδιαίρετο όλο, είναι μια «αισθαντική ολότητα». Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι η πλήρωση του Είναι, δηλαδή ένα αίσθημα που γεννιέται από το ίδιο μας το πνεύμα και μας βυθίζει σε μια διάθεση που είναι κατ’ ανάγκην ευφορική και όχι δυσάρεστη.

Αν ευτυχία είναι το να νιώθεις καλά μέσα στον εαυτό σου, αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την ευημερία. Στη φιλοσοφία, με τη λέξη ευημερία προσδιορίζουμε την υλική άνεση, τα τεχνικά επιτεύγματα. Άνεση είναι για παράδειγμα η κατοχή ηλεκτρικών συσκευών που διευκολύνουν τη ζωή. Ο κάτοικος του νησιού Μπόρα-Μπόρα της Ταϊτής δε χρειάζεται ηλεκτρικές συσκευές (αν υπάρχει ηλεκτρισμός στο χωριό του) για να ‘ναι ευτυχισμένος;

Όταν προμηθεύεται αυτά τα εξωτερικά σημάδια της σύγχρονης άνεσης, το κάνει από ματαιοδοξία, για να αναμετρηθεί με τον γείτονά του, και για να μη δημιουργήσει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε ένδεια. Κι όμως, πόσοι σύγχρονοί μας δεν τον μακαρίζουν για τις κλιματολογικές συνθήκες στις οποίες ζει όπως και για τη «φυσική ζωή» του.

Η ευτυχία δεν πρέπει να συγχέεται με τη χαρά, γιατί κυριεύει τους ανθρώπους πολύ πιο έντονα. Το να ‘σαι ευτυχής σημαίνει να σκας από ικανοποίηση, και προπαντός να έχεις «καθαρή συνείδηση», απαλλαγμένη από κάθε αίσθημα ενοχής. Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος. Η αταραξία του είναι πλήρης. ‘Έχει την ικανοποίηση του εκπληρωμένου καθήκοντος. Είναι ικανοποιημένος από τον εαυτό του, υπό τις πράξεις και τις αποφάσεις του, ικανοποιημένος από τις σχέσεις του με τους άλλους, από τις ευεργεσίες του. ‘Έχει ενεργήσει καλά, έχει δουλέψει καλά, κι έχει φερθεί καλά: είναι ευτυχισμένος.

BERTRAND RUSSEL: Η ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβουμε τι σημαίνει χαρά της ζωής, είναι να προσέξουμε τις διάφορες στάσεις των ανθρώπων όταν κάθονται στο τραπέζι.

Υπάρχουν άνθρωποι για τους οποίους το φαγητό είναι απλώς μια αγγαρεία. Όσο καλή και να ‘ναι η τροφή, δεν τους ενδιαφέρει. Έως τώρα έχουν συνηθίσει να γεύονται σε όλα τους τα γεύματα του πουλιού το γάλα κι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως τα φαγητά είναι απλές συμβατικότητες που τις έχει επιβάλει το καπρίτσιο της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. ‘Όπως όλα τα άλλα πράγματα, τα γεύματα είναι ανιαρά, αλλά δεν αξίζει τον κόπο να κάνεις ιστορίες μια που το καθετί είναι το ίδιο ανιαρό. Κατόπιν έχουμε τους αρρώστους, που τρων από ανάγκη, γιατί ο γιατρός τους έχει πει πως είναι απαραίτητο να παίρνουν λίγη τροφή για να διατηρούν τις δυνάμεις τους. Ύστερα υπάρχουν οι επικούρειοι που αρχίζουν το γεύμα τους γεμάτοι ελπίδες, αλλά πολύ γρήγορα διαπιστώνουν πως τα φαγητά πολύ απέχουν από το να είναι τόσο καλά παρασκευασμένα, όσο περίμεναν. Κατόπιν είναι οι λαίμαργοι που χυμούν στο πιάτο τους σαν αρπακτικά όρνεα, τρων με την ψυχή τους και γίνονται πληθωρικοί και πλαδαροί. Και τέλος, υπάρχουν εκείνοι που αρχίζουν το γεύμα τους με καλή όρεξη, τρων ώσπου να ικανοποιήσουν την πείνα τους κι ύστερα σταματούν. Εκείνοι που κάθονται στο συμπόσιο της ζωής έχουν τις ίδιες αντιδράσεις στα αγαθά που τους προσφέρονται.

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος αντιστοιχεί στον τελευταίο τύπο των φαγάδων μας. ‘Ο,τι είναι η όρεξη στο φαγητό, είναι ο ενθουσιασμός στη ζωή. Εκείνος που τα γεύματα του φέρνουν πλήξη, αντιστοιχεί στο Θύμα του βυρωνικού πάθους. Ο άρρωστος που τρώει από καθήκον, αντιστοιχεί στον ασκητή, ο λαίμαργος στο φιλήδονο. Ο επικούρειος αντιστοιχεί στο δυσκολοϊκανοποίητο άτομο που καταδικάζει τις μισές από τις χαρές της ζωής σαν αντιαισθητικές. Παράξενο πράγμα, όλοι αυτοί οι τύποι με την πιθανή εξαίρεση του λαίμαργου, περιφρονούν τον άνθρωπο με την καλή όρεξη και τον θεωρούν κατώτερό τους. Τους φαίνεται χυδαίο ν’ αγαπούν την τροφή επειδή πεινούν ή αγαπούν τη ζωή επειδή προσφέρει μια ποικιλία από ενδιαφέροντα θεάματα και εμπειρίες πάντοτε καινούργιες. Από το ύψος των παραισθήσεών τους, ρίχνουν ένα ακατάδεκτο βλέμμα σε κείνους που ελεεινολογούν για την απλοϊκότητα της ψυχής τους.

Προσωπικά δε συμμερίζομαι διόλου αυτή την αντίληψη. Κάθε απογοήτευση είναι για μένα μια αρρώστια που ορισμένες περιστάσεις μπορούν, είν’ αλήθεια, να την καταστήσουν αναπόφευκτη, αλλά που, όταν εκδηλωθεί, πρέπει να θεραπευθεί όσο το δυνατό γρηγορότερα κι όχι να τη θεωρήσουμε για μιαν ανώτερη μορφή σοφίας. Ένας άνθρωπος, ας υποθέσουμε, αγαπάει τις φράουλες και ένας άλλος δεν τις αγαπάει. Σε τι ο τελευταίος αυτός είναι καλύτερος από τον πρώτο; Δεν υπάρχει καμιά απόδειξη είτε θεωρητική, είτε αντικειμενική, πως οι φράουλες είναι νόστιμες ή άνοστες. Για κείνον που τις αγαπά είναι νόστιμες, για κείνον που δεν τις αγαπά είναι άνοστες. Αλλά εκείνος που τις αγαπά νοιώθει μιαν ευχαρίστηση, που στον άλλο είναι άγνωστη. Σ’ αυτό η ζωή του είναι πιο ευχάριστη, κι είναι καλύτερα προσαρμοσμένος στον κόσμο όπου κι οι δυο τους είναι αναγκασμένοι να ζήσουν. Ό,τι ισχύει στο απλό αυτό παράδειγμα, ισχύει το ίδιο και σε ζητήματα πολύ σπουδαιότερα.

Εκείνος που αρέσκεται να παρακολουθεί ποδοσφαιρικούς αγώνες, είναι ανώτερος σε τούτο από κείνον που δεν έχει αυτή την αγάπη. Εκείνος που αγαπά τη μελέτη είναι ακόμα πιο ανώτερος από κείνον που δεν την αγαπά, και γιατί είναι συχνότερες οι ευκαιρίες να διαβάσει, από τις ευκαιρίες να δει φουτμπόλ. Όσο περισσότερα ενδιαφέροντα έχει ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερες ευκαιρίες έχει να ‘ναι ευτυχισμένος, και είναι περισσότερο ανεξάρτητος από τη μοίρα του, γιατί αν χάσει ένα αντικείμενο ενδιαφέροντος, μπορεί πάντοτε ν’ αρπαχθεί από ένα άλλο. Η ζωή είναι πάρα πολύ σύντομη για να μας επιτρέψει να ενδιαφερόμαστε για το καθετί, αλλά οφείλουμε να ενδιαφερόμαστε για όλα τα πράγματα που μας είναι αναγκαία για να γεμίζουμε την ημέρα μας.

BERTRAND RUSSEL, Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη,ή «μέλισσες»;

Έχει γίνει πολλή συζήτηση ανά τους αιώνες σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων. Είμαστε έμφυτα εγωιστές ή αλτρουιστές; Γεννηθήκαμε για να είμαστε δυστυχισμένοι ή για να ζούμε μέσα στη χαρά; Η αγάπη ή η βία είναι εγγενείς μέσα μας; Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, στερώντας του τη δυνατότητα να παρατείνει τη ζωή, ή «μέλισσες», φέρνοντας περισσότερη ζωή απ’ όση αν δεν υπήρχαμε;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων, καλό θα ήταν να συλλογιστούμε πώς ο Homo sapiens κατέληξε να κυριαρχήσει στη Γη, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο είδος στην ιστορία της ζωής όπως την ξέρουμε. Πολλοί βιολόγοι -ανάμεσά τους ο Ε. Ο. Γουίλσον στο βιβλίο του The Social Conquest of Earth (Η Κοινωνική Κατάκτηση της Γης) και ο Γιουβάλ Χαράρι στο βιβλίο του Sapiens, Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου- παρουσιάζουν πειστικά στοιχεία ότι αυτό που επέτρεψε στα ανθρώπινα όντα να ακμάσουν και να κατακτήσουν τη Γη ήταν η απαράμιλλη ικανότητά τους να συνεργάζονται. Οι άνθρωποι, φυσικά, ήταν και ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, όπως αποδεικνύει η ιστορία των πολέμων. Ωστόσο η πραγματική ιστορία της ανθρώπινης προόδου έχει να κάνει με την αγαστή συνεργασία. Αντίθετα με οποιοδήποτε άλλο είδος πάνω στη Γη, μάθαμε να συνεργαζόμαστε με πλήθος αγνώστων για να πετύχουμε κοινούς στόχους.

Πράγματι, υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της σκοτεινής μας φύσης αναπτύχθηκε αργότερα. Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας ζούσαμε κατά φυλές, αναζητώντας την τροφή μας, ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (ίσως στο 99% της ύπαρξής μας). Αυτό ήμαστε πριν την ανάπτυξη της γεωργίας. Παρόλο που τα στοιχεία είναι λιγοστά, φαίνεται πως η εικόνα που έχουμε για τους αρχαίους προγόνους μας, ότι ήταν πολεμοχαρείς αγριάνθρωποι, μάλλον απέχει πολύ από την αλήθεια. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, χρησιμοποιούσαν ελάχιστη βία προς τους άλλους ανθρώπους, ήταν πιθανώς πολύ συμπονετικοί και συνεργάζονταν εκτεταμένα, σε σημείο που να μοιράζονται και την τροφή τους. Επίσης, έτειναν να αισθάνονται άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη φύση, παρά αποκομμένοι από αυτή. Οι σύγχρονες φυλές που αποτελούνται από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες εξακολουθούν να επιδεικνύουν το ίδιο συνεργατικό πνεύμα. Τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η γεωργική επανάσταση και η έννοια της «ιδιοκτησίας» ήταν που εξέθρεψαν αυτό που οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ως την πιο σκοτεινή ανθρώπινη φύση μας.

Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί. Ωστόσο η πιο αληθινή μας φύση, το πιο βασικό χαρακτηριστικό του συλλογικού εαυτού μας είναι αυτό του συμπονετικού συνεργάτη, κι εκεί ακριβώς βρίσκονται οι ρίζες της επιτυχίας μας. Όπως η φυσική μας ευτυχία, έτσι κι αυτή η αληθινή φύση κρύβεται πίσω από πέπλα παρανοήσεων.

Τα ίδια πράγματα που μας στερούν την προσωπική ευτυχία, στέκονται επίσης εμπόδιο στον δρόμο της ανθρωπότητας, διεκδικώντας τη θέση που κατέχουμε δικαιωματικά, αυτή της εποικοδομητικής, δημιουργικής και θετικής δύναμης στον πλανήτη. Η κοινωνία και ο κόσμος αποτελούν εγγενώς ένα φυσικό παρακλάδι της εσωτερικής μας ζωής.

Το σπίτι της ανθρωπότητας δεν είναι παρά μια προέκταση του εσωτερικού μας σπιτιού ως ατόμων. Η εσωτερική κατάσταση καθενός μας επιδρά στην κατάσταση του κόσμου. Αν θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε όλοι να δουλεύουμε πάνω στην εποικοδομητική φύση της δικής μας ύπαρξης. Γι’ αυτό όλες οι πνευματικές παραδόσεις μάς καλούν να επεξεργαστούμε την εσωτερική μας ζωή προτού προσπαθήσουμε να σώσουμε τον κόσμο, και γι’ αυτό η θετική ψυχολογία υποστηρίζει πως η συμπεριφορά προς όφελος της κοινωνίας προέρχεται από την εσωτερική ευτυχία, κι όχι αντίστροφα.

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ: Φθονούν όσους φρονούν σωστά

Αν θελήσουμε να εξετάσουμε συνολικά τις φύσεις των ανθρώπων, θα βρούμε τους πιό πολλούς απ’ αυτούς να μην χαίρονται ούτε με τις υγιεινότερες τροφές ούτε με τις ωραιότερες ενασχολήσεις ούτε με τα καλύτερα πράγματα ούτε με τα ωφελιμότερα μαθήματα, αλλά να καταγίνονται με ηδονές εντελώς αντίθετες προς το συμφέρον τους, θεωρώντας καρτερικούς και φιλόπονους όσους κάνουν κάτι από τα δέοντα. Πώς θα μπορούσε κάποιος ν’ αρέσει σ’ αυτούς, παραινώντας ή διδάσκοντάς τους ή λέγοντάς τους κάτι χρήσιμο;

Αυτοί-εκτός από όσα ήδη είπαμε – φθονούν όσους φρονούν σωστά, θεωρούν χρηστούς όσους δεν έχουν νου, κι έτσι αποφεύγουν την αλήθεια των πραγμάτων, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν ούτε τα δικά τους θέματα , αλλά να λυπούνται αναλογιζόμενοι τα προσωπικά τους και να χαίρονται συζητώντας τις ξένες υποθέσεις, προτιμώντας να κακοπάθει το σώμα τους παρά να καταπονηθεί η ψυχή τους με σκέψεις γύρω από τ’ αναγκαία. Αυτούς θα τους συναντήσει κάποιος να λοιδορούν ή να λοιδορούνται στις μεταξύ τους συναναστροφές, και να εύχονται παρά να σκέφτονται μέσα στην μοναξιά τους.

Ισοκράτης

Πυρηνική Φυσική: Στοιχεία για τη θέση «νήσου σταθερότητας» βαρέων στοιχείων παρέχουν νέα ευρήματα έρευνας

Η ανακάλυψη ότι το Κοπερνίκιο μπορεί να διασπαστεί σε ένα νέο ισότοπο του Νταρμστάντιου και η παρατήρηση μιας προηγουμένως αθέατης διεγερμένης κατάστασης του Κοπερνίκιου παρέχουν στοιχεία για τη θέση της «νήσου της σταθερότητας».

Θεωρείται ως άγιο δισκοπότηρο της πυρηνικής φυσικής η κατανόηση της σταθερότητας των βαρύτερων στοιχείων του περιοδικού πίνακα. Το πρόβλημα είναι ότι τα στοιχεία αυτά υπάρχουν μόνο στο εργαστήριο και είναι δύσκολο να παραχθούν. Σε ένα πείραμα στο Κέντρο Έρευνας GSI Helmholtz για Βαρέα Ιόντα, στην Γερμανία, ερευνητές έχουν πρόσφατα παρατηρήσει ένα προηγουμένως αθέατο ισότοπο του βαρέως στοιχείου Νταρμστάντιο και μέτρησαν τη διάσπαση μιας διεγερμένης κατάστασης ενός ισοτόπου ενός άλλου βαρέως στοιχείου, του κοπερνίκιου. Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να προσφέρουν «σημεία στήριξης» για θεωρίες που προβλέπουν τη σταθερότητα αυτών των βαρέων στοιχείων, αναφέρει ο Anton Såmark-Roth, του Πανεπιστημίου Lund, στη Σουηδία, που βοήθησε στην πραγματοποίηση των πειραμάτων.

Η σταθερότητα ενός νουκλιδίου εξαρτάται από το πόσα πρωτόνια (Ζ) και νετρόνια (Ν) περιέχει. Τα περισσότερα στοιχεία με Ζ πάνω από 82 (μόλυβδος) είναι ασταθή, ωστόσο εμφανίζεται μια περιοχή σχετικής σταθερότητας γύρω στο θόριο (Ζ=90) και ουράνιο (Ζ=92). Οι ερευνητές προβλέπουν ότι άλλη μια “νήσος σταθερότητας” υπάρχει για υπερβαρέα στοιχεία – κάπου γύρω στο Ζ=114 – όμως έχουν ακόμη να αποκαλύψουν τη θέση της.

Η ερευνητική ομάδα έκανε τις ανακαλύψεις της ενώ μελετούσε τη διάσπαση ισοτόπων του φλερόβιου, τα οποία δημιουργήθηκαν κτυπώντας ένα στόχο πλουτωνίου με ιόντα ασβεστίου. Στα περάματά τους, φλεβόριο-288 (Ζ=114, Ν=174) διασπάστηκε πρώτα σε κοπερνίκιο-284 (Ζ=112, Ν=172) και στη συνέχεια σε νταρμστάντιο-280 (Ζ=110, Ν=170), ένα προηγουμένως άγνωστου ισοτόπου. Μέτρησαν επίσης μα διεγερμένη κατάσταση του κοπερνίκιου-282, ένα άλλο ισότοπο του κοπερνίκιου. Το κοπερνίκιο-282 είναι ενδιαφέρον επειδή περιέχει ζυγό αριθμό πρωτονίων και νετρονίων και οι ερευνητές δεν είχαν προηγουμένως μετρήσει μα διεγερμένη κατάσταση ενός υπερβαρέως ζυγού-ζυγού πυρήνα, αναφέρει ο Såmark-Roth.

Θα ζήσουμε στον νάνο πλανήτη Δήμητρα;

Η Δήμητρα, το μεγαλύτερο αντικείμενο στην κύρια ζώνη των αστεροειδών ανάμεσα στον Άρη και τον Δία, έχει προταθεί για να στεγάσει σε τροχιά γύρω από αυτόν έναν μόνιμο οικισμό για τον άνθρωπο, που δημιουργήθηκε από υλικά του ίδιου του αστεροειδή. Ο Φινλανδός θεωρητικός αστροφυσικός Pekka Janhunen δημοσίευσε πρόσφατα αυτήν την ιδέα του διαστημικού αποικισμού.

Ο οικισμός θα παρείχε τεχνητή βαρύτητα στους κατοίκους του, ενώ οι τοπικοί πόροι θα επέτρεπαν τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος κλειστού κυκλώματος στο εσωτερικό του, το οποίο θα οδηγούσε ουσιαστικά σε έναν χωρικό οικισμό σαν τη γη.

Σύμφωνα με τη μελέτη του, η οποία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί από την ακαδημαϊκή κοινότητα, ο οικισμός θα αποτελείται από χιλιάδες περιστρεφόμενους κυλινδρικούς οικότοπους συνδεδεμένους με μια δομή πλαισίου σε σχήμα δίσκου, μέσω παθητικών μαγνητικών μπλοκ. Αυτό θα επέτρεπε την προσομοίωση της βαρύτητας εντός των χώρων κατοικίας, θα διευκόλυνε τα ταξίδια εντός των οικισμών και θα εξασφάλιζε ότι η πυκνότητα του πληθυσμού θα παραμείνει χαμηλή.

Κάθε ένας από αυτούς τους κυλινδρικούς οικισμούς θα μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 50.000 άτομα, να υποστηρίξει μια τεχνητή ατμόσφαιρα και να δημιουργήσει μια γήινη βαρύτητα μέσω της φυγοκεντρικής δύναμης της περιστροφής του, έγραψε ο Janhunen.

Αυτή η ιδέα, προτάθηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1970 και είναι γνωστή ως κύλινδρος O’Neill.

Γιατί στην Δήμητρα;

Η μέση απόσταση από τη Γη είναι συγκρίσιμη με εκείνη του Άρη, έγραψε ο Janhunen, καθιστώντας το ταξίδι σχετικά εύκολο, αλλά ο πλανήτης νάνος έχει επίσης ένα μεγάλο στοιχειώδες πλεονέκτημα. Ο Ceres είναι πλούσιος σε άζωτο, κάτι που θα ήταν κρίσιμο για την ανάπτυξη της ατμόσφαιρας του οικισμού σε τροχιά, είπε ο Janhunen. Η ατμόσφαιρα της Γης περιέχει περίπου 79% άζωτο. Αντί να χτίσει μια αποικία στην επιφάνεια του μικροσκοπικού κόσμου, καθώς ο Ceres έχει ακτίνα περίπου το 1/13 από αυτή της Γης, οι έποικοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν διαστημικούς ανελκυστήρες για τη μεταφορά πρώτων υλών από τον πλανήτη απευθείας στους βιότοπους τους σε τροχιά.

Αυτός ο τροχιακός τρόπος ζωής θα μπορούσε επίσης να είναι η λύση σε ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που βλέπει ο Janhunen στην ιδέα μιας αποικίας στον Άρη: τις επιπτώσεις της χαμηλής βαρύτητας στην υγεία.

Δήμητρα

«Η ανησυχία μου είναι ότι τα παιδιά σε έναν οικισμό στον Άρη δεν θα εξελιχθούν σε υγιείς ενήλικες (από άποψη μυών και οστών) λόγω της πολύ χαμηλής βαρύτητας», δήλωσε ο Janhunen. «Επομένως, έψαξα για μια εναλλακτική λύση που θα παρείχε βαρύτητα [σαν τη Γη] αλλά και έναν διασυνδεδεμένο κόσμο.»

Καλώς ήλθατε στον κόσμο του δίσκου

Ο μέγα-δορυφόρος του Janhunen θα περιλαμβάνει έναν δίσκο με διασυνδεδεμένους κυλινδρικούς οικοτόπους που θα μπορεί να στεγάσει έως 57.000 κόσμο, που πλαισιώνεται και από τις δύο πλευρές από τεράστιους καθρέφτες για να μεταφέρει το φως του ήλιου στην αποικία

Σύμφωνα με την πρόταση του Janhunen, κάθε κύλινδρος θα παράγει τη δική του βαρύτητα μέσω περιστροφής. Κάθε κυλινδρικός βιότοπος θα έχει μήκος περίπου 10 χιλιόμετρα, θα έχει ακτίνα 1 χλμ. και θα ολοκληρώνει μια πλήρη περιστροφή κάθε 66 δευτερόλεπτα, η οποία θα παράγει τη φυγοκεντρική δύναμη που απαιτείται για την βαρύτητα, που μοιάζει με της Γης.

Ένας μονός κύλινδρος θα μπορούσε άνετα να χωρέσει περίπου 57.000 άτομα, εξήγησε ο Janhunen.

Αυτή η διασύνδεση δείχνει το άλλο μεγάλο πλεονέκτημα της δορυφορικής διαβίωσης: Νέοι κύλινδροι με οικισμούς θα μπορούσαν να προστεθούν στις άκρες της αποικίας επ ‘αόριστον, επιτρέποντας σχεδόν απεριόριστη επέκταση.

«Η επιφάνεια του Άρη είναι μικρότερη από της Γης και κατά συνέπεια δεν μπορεί να προσφέρει χώρο για σημαντική πληθυσμιακή και οικονομική επέκταση», δήλωσε ο Janhunen. Μια αποικία στον αστεροειδή Δήμητρα, από την άλλη πλευρά, «είναι επεκτάσιμη από έναν έως εκατομμύρια οικισμούς.»

«Η ανησυχία μου είναι ότι τα παιδιά σε έναν οικισμό στον Άρη δεν θα εξελιχθούν με σωστό μυοσκελετικό σύστημα, λόγω της πολύ χαμηλής βαρύτητας», δήλωσε ο Janhunen. «Επομένως, έψαξα για μια εναλλακτική λύση που θα παρείχε βαρύτητα [σαν τη Γη] αλλά και έναν διασυνδεδεμένο κόσμο.»

Βλέποντας το φως

Πέρα από τους κυλίνδρους και τον τεράστιο δίσκο που τους πλαισιώνει, τα κύρια χαρακτηριστικά της αποικίας θα είναι δύο τεράστιοι γυάλινοι καθρέπτες, υπό γωνία 45 μοιρών, σε σχέση με το δίσκο, ώστε να αντανακλούν αρκετό φυσικό φως του ήλιου σε κάθε βιότοπο.

Μέρος κάθε κυλίνδρου θα χρησιμοποιηθεί στην καλλιέργεια σπόρων και δέντρων, που θα προέρχονται από πρώτες ύλες από την ίδια τη Δήμητρα, έγραψε ο Janhunen. Το φυσικό φως του ήλιου θα τα διατηρεί. Το «αστικό» τμήμα κάθε κυλίνδρου, εν τω μεταξύ, θα βασιστεί στο τεχνητό φως για να προσομοιώσει έναν γήινο ημερήσιο κύκλο. Ο Janhunen, ωστόσο, δεν διευκρινίζει από πού θα προέρχεται το οξυγόνο του οικισμού.

Αυτή η κοινωνία πλωτών, κυλινδρικών οικισμών μπορεί να ακούγεται λίγο παράξενη, αλλά έχει τους υποστηρικτές της. Το 2019, ο Τζεφ Μπέζος, Διευθύνων Σύμβουλος της Amazon και ιδρυτής της ιδιωτικής διαστημικής εταιρείας Blue Origin, μίλησε σε μια εκδήλωση στην Ουάσιγκτον, σχετικά με τα πλεονεκτήματα της οικοδόμησης «αποικιών O’Neill», παρόμοια με αυτήν που περιγράφει ο Janhunen εδώ. Ο Μπέζος ήταν δύσπιστος ότι μια τέτοια αποικία θα μπορούσε να υπάρχει στη ζωή μας, ρωτώντας το κοινό, «Πώς θα χτίσουμε αποικίες τύπου O’Neill; Δεν ξέρω και κανείς σε αυτό το δωμάτιο δεν ξέρει.»

Ωστόσο, ο Janhunen είναι πιο αισιόδοξος, λέγοντας ότι οι πρώτοι έποικοι θα μπορούσαν να αρχίσουν να πηγαίνουν στην Δήμητρα μέσα στα επόμενα 15 χρόνια.

Hegel: τι είναι η διαλεκτική αντίφαση;

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770–1831

Από την τυπική στη διαλεκτική αντίφαση

§1

Πώς συλλαμβάνει ο Χέγκελ την αντίφαση (Widerspruch); Από την άποψη της μορφής ή από τη σκοπιά των νοητικών κατηγοριών, τη συλλαμβάνει ως ένα Λογικό στοιχείο ή έναν Λογικό προσδιορισμό που ενυπάρχει μέσα στον διαλεκτικό Λόγο και τον καθιστά ικανό να εκτυλίσσεται με τέτοια νοηματική ακρίβεια, ώστε να μπορεί να διακρίνει πως ένα πράγμα είναι αυτό που είναι, επειδή έχει προσδιορισθεί και εξακολουθεί να προσδιορίζεται εκάστοτε [=μέσα στο χρόνο] από το μερικώς ή ολικώς αντίθετό του. Επομένως, αυτό το πράγμα τείνει να είναι το ενιαίο όλο του αρνητικού και του θετικού στοιχείου ή προσδιορισμού μέσα στην αυθυπαρξία του καθενός.

Η αυθυπαρξία δηλ. του θετικού στοιχείου ή προσδιορισμού συνιστά ένα όλο για το πράγμα, δυνάμει της αυθυπαρξίας του αρνητικού: η αυθυπαρξία του ενός και η αυθυπαρξία του άλλου συγκροτούν ταυτότητα της ενότητας και της διαφοράς ή ενότητα μέσα στη διαφορετικότητα. Μέσα σε τούτη την ταυτότητα ή την ενότητα είναι τεθειμένη η αντίφαση και προκαλεί ή συνθέτει την αντιθετική κίνηση των διαφορετικών πλευρών της ταυτότητας ή ενότητας. Π.χ. το αρσενικό και το θηλυκό συγκροτούν την ενότητα μέσα στη διαφορετικότητά τους ή στην ταυτότητα της ενότητας και της διαφοράς, ακριβώς επειδή το ένα αντιφάσκει στο άλλο, επειδή το καθένα για τον εαυτό του –δηλαδή ως αυθύπαρκτο– συνιστά την αντιθετική κίνηση του εαυτού και του άλλου.

§2

Ως προκύπτει, η αντιθετική ή αντιφατική τούτη κίνηση, από την άποψη του περιεχομένου, δηλαδή από τη σκοπιά αυτοπροσδιορισμού της ως μορφής, δεν λογίζεται ως μια αποκλειστική κίνηση της μιας πλευράς, που, για να έλθει η ίδια στο Είναι, θα πρέπει να καταργήσει την άλλη, αλλά ως ένα αυτοκινούμενο Όλο ή ως μια αυτοκινούμενη ολότητα και εν ταυτώ καθολικότητα, η οποία ολοκληρώνεται ως καταφατική αλήθεια, στο μέτρο που έχει γίνει το θεμέλιο, πράγμα που σημαίνει πως είναι η λύση ή διάλυση της αντίφασης. Η αντίφαση, κατ’ αυτό το πνεύμα, δεν είναι το στοιχείο που μένει εσαεί μέσα στη διαλεκτική κίνηση, αλλά ένα σήμα πως το λέγειν και το πράττειν του ανθρώπου χρειάζεται να οδεύει στο θεμέλιό του, κυριολεκτικά να το αναζητά· διαφορετικά είναι ανυπόστατο. Για παράδειγμα, πότε ένα εγχείρημα ή ενέργημα χαρακτηρίζεται ανυπόστατο; Όταν δεν βρίσκει το θεμέλιό του. Πότε οι εκάστοτε πολιτικές, όσο μεγαλόστομα κι αν αυτοδιαφημίζονται ως οι πιο «σοφές», πνίγονται μέσα στις αξεδιάλυτες, άλυτες αντιφάσεις τους; Όταν στερούνται το θεμέλιο. Η στέρηση τούτη μαρτυρεί απουσία διαλεκτικού, ήτοι εσωτερικά ενοποιητικού Λόγου. Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως ο Χέγκελ ακολούθησε κατά πόδας τον Ηράκλειτο και ως προς την αντίφαση – παρότι ο Έλληνας σοφός δεν κατονόμασε με συγκεκριμένο όρο την αντίφαση– και αποφάνθηκε πως η αντίφαση, πρωτίστως με το νόημα της αντίθεσης ή εναντιότητας, είναι εγγενές στοιχείο τόσο της σκέψης όσο και της πραγματικότητας. Επομένως, η απουσία ή παρουσία του διαλεκτικού Λόγου δείχνει πόσο εισχωρεί ή δεν εισχωρεί κανείς στην ουσία του πραγματικού κόσμου και πόσο αληθινά ανακτά αυτή την ουσία ως την άλλη πλευρά της σκέψης του.

§3

Γράφει σχετικά ο Χέγκελ, σε ένα από τα πολλά κείμενά του, για την αντίφαση:

«Αυτός ο σκεπτικισμός, που με την καθαρή σαφή του μορφή εμφανίζεται στον Παρμενίδη του Πλάτωνος, μπορεί ωστόσο ενδόμυχα να βρίσκεται σε κάθε αυθεντικό φιλοσοφικό σύστημα, διότι αποτελεί την ελεύθερη πλευρά κάθε φιλοσοφίας· αν σε οποιαδήποτε πρόταση, που εκφράζει μια έλλογη γνώση, το ανακλώμενο στοιχείο αυτής ‒οι έννοιες που περιέχονται σ’ αυτήν‒ απομονώνεται και εξετάζεται ο τρόπος που συνδέονται, τότε πρέπει να δειχθεί ότι αυτές οι έννοιες συγχρόνως [από κοινού] είναι ανηρημένες ή είναι συνενωμένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να αντιφάσκουν με τον εαυτό τους, διαφορετικά δεν θα ήταν έλλογη πρόταση παρά μια πρόταση στην τάξη της διάνοιας. Η Ηθική του Σπινόζα αρχίζει με τον ορισμό: “υπό την αιτία του εαυτού κατανοώ εκείνο, του οποίου η ουσία περικλείει μέσα της την ύπαρξη, ή εκείνο, του οποίου η φύση μπορεί να συλληφθεί μόνο ως υπάρχουσα”. Τώρα όμως η έννοια της ουσίας ή της φύσης μπορεί να τεθεί μόνο στο βαθμό που γίνεται αφαίρεση από την ύπαρξη· το ένα αποκλείει το άλλο· το ένα τότε μόνο μπορεί να προσδιοριστεί, όταν υπάρχει αντί-θεση με το άλλο· εάν αμφότερα τίθενται συνδεδεμένα ως ένα, τότε η σύνδεσή τους περιέχει μια αντίφαση, με αποτέλεσμα αμφότερα να υφίστανται άρνηση. Ή πάλι, όταν ο Σπινόζα σε μια άλλη πρόταση αναφέρει: “ο θεός είναι η εμμενής, όχι η παροδική αιτία του κόσμου”[1], έχει αρνηθεί την έννοια αιτίας και αποτελέσματος· διότι, με το να θέτει την αιτία ως εμμενή, την θέτει ως ένα με το αποτέλεσμα, ενώ η αιτία είναι μόνο αιτία, στο βαθμό που αντι-τίθεται στο αποτέλεσμα· εξίσου κυρίαρχη [επί των πεπερασμένων εννοιών] είναι η αντινομία του Ενός και των Πολλών· η ενότητα τίθεται ως ταυτόσημη με τα πολλά, η υπόσταση ως ταυτόσημη με τα κατηγορήματά της. Κάθε τέτοια πρόταση του Λόγου επιτρέπει να διαλύονται σε δυο αυστηρά αντιφατικούς ισχυρισμούς ‒π.χ. ο θεός είναι η αιτία και ο θεός δεν είναι η αιτία· είναι Ένα και δεν είναι Ένα, είναι Πολλά και όχι Πολλά· έχει μια Ουσία, η οποία εκπίπτει και πάλι, επειδή η Ουσία μπορεί να συλληφθεί κατανοητικά μόνο σε αντίθεση με τη μορφή, η μορφή του λοιπόν πρέπει να τίθεται ως ταυτόσημη με την Ουσία του κ.ο.κ.. Έτσι έρχεται στο προσκήνιο η αρχή του Σκεπτικισμού: παντὶ λόγῳ λόγος ἴσος ἀντίκειται καθ’ όλη της την ισχύ.

Όθεν, η επονομαζόμενη πρόταση/αρχή της αντίφασης έχει τόσο λίγο μορφική μόνο, δηλ. της τάξης της τυπικής Λογικής, αλήθεια για τον Λόγο, ώστε απεναντίας κάθε πρόταση του Λόγου να πρέπει, λαμβανομένων υπόψη των εννοιών, να περιέχει μια αθέτησή της· το να λέμε ότι μια πρόταση είναι απλώς μορφική, σημαίνει για τον Λόγο ότι είναι τεθειμένη μόνο για λογαριασμό του εαυτού της, χωρίς να καταφάσκει εξίσου την αντιφατικά αντί-θετή της· γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι ψευδής. Το να αναγνωρίζουμε την πρόταση/αρχή της αντίφασης ως μορφική, σημαίνει ταυτόχρονα ότι τη γνωρίζουμε ως ψευδή. ‒Δεδομένου ότι κάθε αυθεντική φιλοσοφία έχει αυτή την αρνητική πλευρά ή αναιρεί αιωνίως την πρόταση/αρχή της αντίφασης, όποιος έχει διάθεση, μπορεί άμεσα να εξάρει αυτή την αρνητική πλευρά και να παρουσιάσει για τον εαυτό του έναν Σκεπτικισμό από κάθε τέτοια φιλοσοφία» (W2, 229-230).
-----------------------
[1] Ηθική Ι, πρόταση 18.

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (342a-344b)

Ὁ μὲν οὖν Πρωταγόρας ἀκούσας μου ταῦτα λέγοντος, Εἰ σὺ βούλει, ἔφη, ὦ Σώκρατες· ὁ δὲ Πρόδικός τε καὶ ὁ Ἱππίας ἐκελευέτην πάνυ, καὶ οἱ ἄλλοι.

Ἐγὼ τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἅ γέ μοι δοκεῖ περὶ τοῦ ᾄσματος τούτου, πειράσομαι ὑμῖν διεξελθεῖν. φιλοσοφία γάρ ἐστιν παλαιοτάτη τε καὶ πλείστη τῶν Ἑλλήνων ἐν Κρήτῃ τε καὶ [342b] ἐν Λακεδαίμονι, καὶ σοφισταὶ πλεῖστοι γῆς ἐκεῖ εἰσιν· ἀλλ᾽ ἐξαρνοῦνται καὶ σχηματίζονται ἀμαθεῖς εἶναι, ἵνα μὴ κατάδηλοι ὦσιν ὅτι σοφίᾳ τῶν Ἑλλήνων περίεισιν, ὥσπερ οὓς Πρωταγόρας ἔλεγε τοὺς σοφιστάς, ἀλλὰ δοκῶσιν τῷ μάχεσθαι καὶ ἀνδρείᾳ περιεῖναι, ἡγούμενοι, εἰ γνωσθεῖεν ᾧ περίεισιν, πάντας τοῦτο ἀσκήσειν, τὴν σοφίαν. νῦν δὲ ἀποκρυψάμενοι ἐκεῖνο ἐξηπατήκασιν τοὺς ἐν ταῖς πόλεσι λακωνίζοντας, καὶ οἱ μὲν ὦτά τε κατάγνυνται μιμούμενοι [342c] αὐτούς, καὶ ἱμάντας περιειλίττονται καὶ φιλογυμναστοῦσιν καὶ βραχείας ἀναβολὰς φοροῦσιν, ὡς δὴ τούτοις κρατοῦντας τῶν Ἑλλήνων τοὺς Λακεδαιμονίους· οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι, ἐπειδὰν βούλωνται ἀνέδην τοῖς παρ᾽ αὑτοῖς συγγενέσθαι σοφισταῖς καὶ ἤδη ἄχθωνται λάθρᾳ συγγιγνόμενοι, ξενηλασίας ποιούμενοι τῶν τε λακωνιζόντων τούτων καὶ ἐάν τις ἄλλος ξένος ὢν ἐπιδημήσῃ, συγγίγνονται τοῖς σοφισταῖς λανθάνοντες τοὺς ξένους, καὶ αὐτοὶ οὐδένα ἐῶσιν τῶν νέων [342d] εἰς τὰς ἄλλας πόλεις ἐξιέναι, ὥσπερ οὐδὲ Κρῆτες, ἵνα μὴ ἀπομανθάνωσιν ἃ αὐτοὶ διδάσκουσιν. εἰσὶν δὲ ἐν ταύταις ταῖς πόλεσιν οὐ μόνον ἄνδρες ἐπὶ παιδεύσει μέγα φρονοῦντες, ἀλλὰ καὶ γυναῖκες. γνοῖτε δ᾽ ἂν ὅτι ἐγὼ ταῦτα ἀληθῆ λέγω καὶ Λακεδαιμόνιοι πρὸς φιλοσοφίαν καὶ λόγους ἄριστα πεπαίδευνται, ὧδε· εἰ γὰρ ἐθέλει τις Λακεδαιμονίων τῷ φαυλοτάτῳ συγγενέσθαι, τὰ μὲν πολλὰ ἐν τοῖς λόγοις εὑρήσει [342e] αὐτὸν φαῦλόν τινα φαινόμενον, ἔπειτα, ὅπου ἂν τύχῃ τῶν λεγομένων, ἐνέβαλεν ῥῆμα ἄξιον λόγου βραχὺ καὶ συνεστραμμένον ὥσπερ δεινὸς ἀκοντιστής, ὥστε φαίνεσθαι τὸν προσδιαλεγόμενον παιδὸς μηδὲν βελτίω. τοῦτο οὖν αὐτὸ καὶ τῶν νῦν εἰσὶν οἳ κατανενοήκασι καὶ τῶν πάλαι, ὅτι τὸ λακωνίζειν πολὺ μᾶλλόν ἐστιν φιλοσοφεῖν ἢ φιλογυμναστεῖν, εἰδότες ὅτι τοιαῦτα οἷόν τ᾽ εἶναι ῥήματα φθέγγεσθαι [343a] τελέως πεπαιδευμένου ἐστὶν ἀνθρώπου. τούτων ἦν καὶ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος καὶ Πιττακὸς ὁ Μυτιληναῖος καὶ Βίας ὁ Πριηνεὺς καὶ Σόλων ὁ ἡμέτερος καὶ Κλεόβουλος ὁ Λίνδιος καὶ Μύσων ὁ Χηνεύς, καὶ ἕβδομος ἐν τούτοις ἐλέγετο Λακεδαιμόνιος Χίλων. οὗτοι πάντες ζηλωταὶ καὶ ἐρασταὶ καὶ μαθηταὶ ἦσαν τῆς Λακεδαιμονίων παιδείας, καὶ καταμάθοι ἄν τις αὐτῶν τὴν σοφίαν τοιαύτην οὖσαν, ῥήματα βραχέα ἀξιομνημόνευτα ἑκάστῳ εἰρημένα· οὗτοι καὶ κοινῇ συνελθόντες [343b] ἀπαρχὴν τῆς σοφίας ἀνέθεσαν τῷ Ἀπόλλωνι εἰς τὸν νεὼν τὸν ἐν Δελφοῖς, γράψαντες ταῦτα ἃ δὴ πάντες ὑμνοῦσιν, «Γνῶθι σαυτόν» καὶ «Μηδὲν ἄγαν». τοῦ δὴ ἕνεκα ταῦτα λέγω; ὅτι οὗτος ὁ τρόπος ἦν τῶν παλαιῶν τῆς φιλοσοφίας, βραχυλογία τις Λακωνική· καὶ δὴ καὶ τοῦ Πιττακοῦ ἰδίᾳ περιεφέρετο τοῦτο τὸ ῥῆμα ἐγκωμιαζόμενον ὑπὸ τῶν σοφῶν, τὸ «Χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι». ὁ οὖν Σιμωνίδης, [343c] ἅτε φιλότιμος ὢν ἐπὶ σοφίᾳ, ἔγνω ὅτι εἰ καθέλοι τοῦτο τὸ ῥῆμα ὥσπερ εὐδοκιμοῦντα ἀθλητὴν καὶ περιγένοιτο αὐτοῦ, αὐτὸς εὐδοκιμήσει ἐν τοῖς τότε ἀνθρώποις. εἰς τοῦτο οὖν τὸ ῥῆμα καὶ τούτου ἕνεκα τούτῳ ἐπιβουλεύων κολοῦσαι αὐτὸ ἅπαν τὸ ᾆσμα πεποίηκεν, ὥς μοι φαίνεται.
Ἐπισκεψώμεθα δὴ αὐτὸ κοινῇ ἅπαντες, εἰ ἄρα ἐγὼ ἀληθῆ λέγω. εὐθὺς γὰρ τὸ πρῶτον τοῦ ᾄσματος μανικὸν ἂν φανείη, εἰ βουλόμενος λέγειν ὅτι ἄνδρα ἀγαθὸν γενέσθαι χαλεπόν, [343d] ἔπειτα ἐνέβαλε τὸ «μέν». τοῦτο γὰρ οὐδὲ πρὸς ἕνα λόγον φαίνεται ἐμβεβλῆσθαι, ἐὰν μή τις ὑπολάβῃ πρὸς τὸ τοῦ Πιττακοῦ ῥῆμα ὥσπερ ἐρίζοντα λέγειν τὸν Σιμωνίδην· λέγοντος τοῦ Πιττακοῦ ὅτι «χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι», ἀμφισβητοῦντα εἰπεῖν ὅτι Οὔκ, ἀλλὰ «γενέσθαι μὲν χαλεπὸν» ἄνδρα ἀγαθόν ἐστιν, ὦ Πιττακέ, ὡς ἀληθῶς — οὐκ ἀληθείᾳ ἀγαθόν, οὐκ ἐπὶ τούτῳ λέγει τὴν ἀλήθειαν, ὡς ἄρα ὄντων τινῶν [343e] τῶν μὲν ὡς ἀληθῶς ἀγαθῶν, τῶν δὲ ἀγαθῶν μέν, οὐ μέντοι ἀληθῶς —εὔηθες γὰρ τοῦτό γε φανείη ἂν καὶ οὐ Σιμωνίδου— ἀλλ᾽ ὑπερβατὸν δεῖ θεῖναι ἐν τῷ ᾄσματι τὸ «ἀλαθέως», οὑτωσί πως ὑπειπόντα τὸ τοῦ Πιττακοῦ, ὥσπερ ἂν εἰ θεῖμεν αὐτὸν λέγοντα τὸν Πιττακὸν καὶ Σιμωνίδην ἀποκρινόμενον εἰπόντα· Ὦ ἄνθρωποι, «χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι», τὸν δὲ [344a] ἀποκρινόμενον ὅτι Ὦ Πιττακέ, οὐκ ἀληθῆ λέγεις· οὐ γὰρ εἶναι ἀλλὰ γενέσθαι μέν ἐστιν ἄνδρα «ἀγαθὸν χερσί τε καὶ ποσὶ καὶ νόῳ τετράγωνον, ἄνευ ψόγου τετυγμένον, χαλεπὸν ἀλαθέως.» οὕτω φαίνεται [τὸ] πρὸς λόγον τὸ μέν ἐμβεβλημένον καὶ τὸ ἀλαθέως ὀρθῶς ἐπ᾽ ἐσχάτῳ κείμενον· καὶ τὰ ἐπιόντα πάντα τούτῳ μαρτυρεῖ, ὅτι οὕτως εἴρηται. πολλὰ μὲν γὰρ ἔστι καὶ περὶ ἑκάστου τῶν [344b] ἐν τῷ ᾄσματι εἰρημένων ἀποδεῖξαι ὡς εὖ πεποίηται —πάνυ γὰρ χαριέντως καὶ μεμελημένως ἔχει— ἀλλὰ μακρὸν ἂν εἴη αὐτὸ οὕτω διελθεῖν· ἀλλὰ τὸν τύπον αὐτοῦ τὸν ὅλον διεξέλθωμεν καὶ τὴν βούλησιν, ὅτι παντὸς μᾶλλον ἔλεγχός ἐστιν τοῦ Πιττακείου ῥήματος διὰ παντὸς τοῦ ᾄσματος.

***

Ο Σωκράτης ερμηνεύει την ωδή.
Πάνω σ᾽ αυτά τα λόγια μου ο Πρωταγόρας είπε: Αν θέλεις, Σωκράτη, μίλησε εσύ. Αλλά και ο Πρόδικος και ο Ιππίας το απαιτούσαν επίμονα, όπως και οι άλλοι της συντροφιάς.

α) Η προσφορά της Σπάρτης στη φιλοσοφία: η βραχυλογία.
Λοιπόν, θα προσπαθήσω να σας αναπτύξω τη γνώμη μου πάνω σ᾽ αυτή την ωδή, είπα. Δηλαδή, από τις ελληνικές χώρες η φιλοσοφία πρωτοφάνηκε στην Κρήτη [342b] και στη Σπάρτη και εκεί είναι περισσότερο απλωμένη — σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δε βρίσκονται τόσοι σοφιστές όσοι εκεί. Μόνο που εκείνοι δεν το παραδέχονται και κάνουν τον αμόρφωτο, για να μη μάθει όλος ο κόσμος ότι εκείνο που τους κάνει ανώτερους από όλους τους Έλληνες είναι η σοφία (κάτι τέτοιο δεν κάνουν και οι σοφιστές που μας έλεγε ο Πρωταγόρας;), και να μείνουμε με την εντύπωση ότι η μαχητικότητα και η αντρεία είναι που τους κάνει ανώτερους· κι αυτό, επειδή πιστεύουν ότι, αν οι άλλοι μάθουν τί είναι εκείνο που τους κάνει ανώτερους, όλοι θα επιδοθούν σ᾽ αυτό, τη σοφία. Τώρα όμως, με το να κρατήσουν μυστικό εκείνο, ξεγέλασαν όσους στις άλλες πολιτείες λακωνίζουν κι έτσι στην προσπάθειά τους να τους μιμηθούν άλλοι σχίζουν τ᾽ αυτιά τους [342c] και τυλίγουν τα πόδια τους με λουριά και καταπιάνονται με τη γυμναστική και φορούν κοντά πανωφόρια, με τη σκέψη πως αυτά βέβαια είναι που κάνουν τους Λακεδαιμονίους πρώτους ανάμεσα στους Έλληνες. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως, όταν θελήσουν να συζητήσουν ελεύθερα με τους σοφιστές του τόπου τους —δυσανασχετούν βλέπεις πια να συζητούν μαζί τους κρυφά— διώχνουν από τη χώρα τους τους ξένους (και τους λακωνίζοντες που αναφέραμε και κάθε άλλον ξένο που βρίσκεται στη χώρα τους) και συζητούν με τους σοφιστές, χωρίς να τους παίρνουν είδηση οι ξένοι. Κοντά σ᾽ αυτά δεν αφήνουν κανένα νέο [342d] να κινήσει για άλλη πόλη —το ίδιο κάνουν και οι Κρήτες—, για να μη ξεμάθει την αγωγή που πήρε στην πατρίδα του. Σ᾽ αυτές λοιπόν τις πολιτείες δε βρίσκονται μονάχα άντρες, αλλά και γυναίκες περήφανες για τη σοφία τους. Και για να καταλάβετε ότι τα λόγια μου αυτά είναι αληθινά και ότι οι Σπαρτιάτες έχουν πάρει την καλύτερη μόρφωση πάνω στη φιλοσοφία και τη ρητορική, σας λέω τούτο: αν θελήσει κανείς να συζητήσει με τον τελευταίο από τους Σπαρτιάτες, θα διαπιστώσει πως πάνω στα περισσότερα θέματα [342e] αυτός φαίνεται ένα τίποτε. Στη συνέχεια όμως, σ᾽ ένα οποιοδήποτε σημείο της συζήτησης, γυρνά και σου πετά ξαφνικά μια εντυπωσιακή φράση, σύντομη κι όλο νεύρο, σαν φοβερός ακοντιστής, έτσι που ο συνομιλητής του να φαίνεται κοντά του σαν μωρό παιδί, τίποτε περισσότερο. Αυτό το έχουν καταλάβει αρκετοί και από τους σημερινούς και από τους παλιούς, δηλαδή ότι καλύτερα λακωνίζει κανείς φιλοσοφώντας παρά ασκώντας τη γυμναστική, αφού παρατήρησαν ότι μόνο ένας άνθρωπος με τέλεια μόρφωση μπορεί να εκφράζεται με αυτό τον τρόπο. [343a] Σ᾽ αυτούς ανήκει κι ο Θαλής ο Μιλήσιος κι ο Πιττακός ο Μυτιληναίος κι ο Βίας από την Πριήνη κι ο Σόλων ο συμπολίτης μας κι ο Κλεόβουλος από τη Λίνδο και ο Μύσων από τις Χηνές· έβδομο μαζί τους λογαριάζουν τον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο. Όλοι αυτοί ήταν φανατικοί οπαδοί και εραστές και μαθητές της σπαρτιατικής παιδείας. Απόδειξη ότι κάτι τέτοιο ήταν η σοφία τους είναι οι σύντομες φράσεις, οι αξιομνημόνευτες, που έχει πει ο καθένας τους και που, αφού συγκεντρώθηκαν όλοι αυτοί, [343b] τις έκαναν κοινό αφιέρωμα στον Απόλλωνα, στο ναό του στους Δελφούς, σαν τον πρώτο καρπό της σοφίας τους, χαράζοντας τα επιγράμματα που λέει και ξαναλέει όλος ο κόσμος: «γνώρισε τον εαυτό σου» και «μακριά από τις υπερβολές».

β) Ο Πιττακός και το γνωμικό του – Ο εριστικός τόνος της ωδής του Σιμωνίδη.
Τώρα, για ποιόν λόγο τα λέω αυτά; Γιατί τον παλιό καιρό μ᾽ αυτό τον τρόπο φιλοσοφούσαν: με σύντομες φράσεις, σαν τους Λάκωνες. Έτσι και το ρητό αυτό του Πιττακού περνούσε από στόμα σε στόμα και το εκτιμούσαν ιδιαίτερα, και οι σοφοί το επαινούσαν, δηλαδή το «να ᾽ναι κανείς καλός είναι δύσκολο». Λοιπόν ο Σιμωνίδης, [343c] καθώς είχε τη φιλοδοξία να γίνει ξακουστός για τη σοφία του, έκανε τη σκέψη πως θ᾽ αποχτούσε φήμη ανάμεσα στους ανθρώπους του καιρού του, αν έβαζε κάτω, σαν φημισμένο παλαιστή, αυτό το ρητό κι έβγαινε νικητής. Η γνώμη μου είναι ότι την ωδή αυτή ολόκληρη τη σύνθεσε γι᾽ αυτή την αιτία και με στόχο του αυτό το ρητό: βάλθηκε να το ταπεινώσει. Και, για να δούμε αν η γνώμη μου είναι ορθή, ας εξετάσουμε άλλη μια φορά όλοι μαζί την ωδή.
Ο πρώτος κιόλας στίχος της ωδής μπορεί να φανεί παράλογος, αφού, θέλοντας να πει ότι είναι δύσκολο να γίνει κανείς καλός, [343d] κατόπι βάζει στη μέση το «ναι». Όμως ποιά άλλη λογική εξήγηση για την εμφάνιση αυτού του «ναι» μπορούμε να δώσουμε, παρά μονάχα αν υποθέσουμε ότι ο Σιμωνίδης μιλά σαν να έχει μπροστά του το ρητό του Πιττακού και να τα βάζει μαζί του; Δηλαδή, την ώρα που ο Πιττακός λέει «να ᾽ναι κανείς καλός είναι δύσκολο», ο Σιμωνίδης τον αποπαίρνει λέγοντας: «Όχι, αλλά είναι δύσκολο, ναι, ενάρετος ο άνθρωπος να γίνει, Πιττακέ, στ᾽ αλήθεια» — όχι «αληθινά ενάρετος»· δε συνδέει τη λέξη «αληθινά» με το «ενάρετος», σα να υπάρχουν άνθρωποι [343e] άλλοι αληθινά ενάρετοι κι άλλοι ενάρετοι, όχι όμως αληθινά· ένα τέτοιο νόημα θα φαινόταν ανόητο κι όχι άξιο του Σιμωνίδη. Πρέπει λοιπόν να υποθέσουμε ότι η λέξη «αληθινά» τοποθετήθηκε εδώ σε σχήμα υπερβατό, δηλαδή ότι ο Σιμωνίδης ερμήνευσε κάπως έτσι το ρητό του Πιττακού: ας πούμε ότι μιλά ο ίδιος ο Πιττακός κι ο Σιμωνίδης απαντά. Ο πρώτος λέει: « Άνθρωποι, να ᾽ναι κανείς καλός είναι δύσκολο»· [344a] απαντά ο άλλος: «Δε λες την αλήθεια, Πιττακέ· γιατί όχι να είναι, αλλά να γίνει, βέβαια, ενάρετος ο άνθρωπος, τετράγωνος στα χέρια και στα πόδια και στο νου, είναι στ᾽ αλήθεια δύσκολο». Έτσι βλέπουμε ότι έχει τη θέση του εκείνο το «ναι» που μπήκε στη μέση και ότι η ορθή θέση του «αληθινά» είναι στο τέλος· κι όλοι οι στίχοι που ακολουθούν βεβαιώνουν ότι αυτό το νόημα έχει το ποίημα. Και η κάθε μικρότερη ενότητα της ωδής έχει πολλά στοιχεία [344b] που πείθουν ότι είναι ένα ωραίο ποίημα· γιατί είναι κομψό και φροντισμένο. Αν όμως επιχειρούσαμε να το αναλύσουμε μ᾽ αυτό τον τρόπο, η συζήτηση θα πήγαινε σε μάκρος· ας εξετάσουμε λοιπόν το γενικό διάγραμμα και την πρόθεσή του, ότι δηλαδή η ωδή από την αρχή ώς το τέλος είναι επίκριση του ρητού του Πιττακού.