Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Το αρχαίο Ελληνικό δίκαιο, είναι αποσπασματικό και φευγαλέο αντικείμενο μελέτης και αυτό γιατί καθε πόλη – κράτος είχε τους δικούς της νόμους. Υπήρχαν βέβαια ομοιότητες, αλλά δεν μπορούμε να υποθέσουμε, χωρίς στοιχεία, ότι δύο πολιτείες μοιράζονται ένα συγκεκριμένο νόμο. Και συχνά τα στοιχεία λείπουν. Ακόμα και για την Αθήνα, την πολιτεία για την οποία γνωρίζουμε τα περισσότερα, δεν έχουμε παρά ένα περιορισμένο αριθμό πραγματικών νόμων. Το ίδιο συμβαίνει και με τη Σπάρτη για την οποία μάλιστα τα στοιχεία είναι πολύ περιορισμένα.

 

Τα δικαϊκά συστήματα της Αθήνας και της Σπάρτης κατά τη διάρκεια του 5ου π.Χ. αιώνα, κυρίως και ιδιαίτερα η θέση των ατόμων σε κάθε μια πολιτεία από αυτές θα μας απασχολήσουν στη συνέχεια.

 

Όταν σήμερα χρησιμοποιούμε τον όρο άτομο εννούμε την οντότητα η οποία έχει ορισμένα φυσικά και απαράγραπτα δικαιώματα. Τα δικαιώματα αυτά προστατεύονται από διεθνείς οργανισμούς και συνθήκες (π.χ. η οικουμενική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η σύμβαση προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών κλπ). Συνέβαινε όμως το ίδιο και στην αρχαιότητα; ο άνθρωπος απολάμβανε τα ίδια δικαιώματα.

 

Πριν όμως δώσουμε απάντηση στα ερωτήματα αυτά ας δούμε το χώρο μέσα στον οποίο ζει και κινείται το άτομο στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή την Πολιτεία.

Η αρχαία Πολιτεία ήταν παντοδύναμη, ο δε πολίτης της βρισκόταν κάτω από την απεριόριστη εξουσία των Αρχών. Η αιτία δε για τη γέννεση της πολιτείας ήταν κατά τον Πλάτωνα (Πολιτεία 369β) η βιοσυντήρηση των ανθρώπων, διότι καθένας δεν είναι αυτάρκης, έχει δε πολλές ανάγκες. Για την ικανοποίηση των αναγκών, οι άνθρωποι «αλληλοπροσλαμβάνονται» σε ορισμένο χώρο συγκροτούντες την «πόλιν». Από την άλλη μεριά ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η Πολιτεία υπάρχει «φύσει» και ότι επιτυχγάνεται κατ’ εξοχήν την αυτάρκεια. έχει δε ως σκοπό το «ευ ζειν», τον ευδαίμονα βίο (Πολιτεία 1252β, 29-34).

 

Στο χώρο αυτό λοιπόν, που ακόμα και η δημιουργία και ο σκοπός υπάρξεώς του απασχόλησαν τους αρχαίους φιλοσόφους και αποτέλεσαν αντικείμενα μελετών, ζει και κινείται ο πολίτης χάριν του οποιόυ «γεννήθηκε» η Πολιτεία.

 

 Αρχαία Αθήνα
 

Η Αθηναϊκή πολιτεία, για την οποία θα μιλήσουμε στο κεφάλαιο αυτό δεν υπήρξε δεσποτική σε αντίθεση με τη Σπάρτη. Ο Αθηναίος πολίτης, μετέχοντας άμεσα και οργανικά στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας και έχοντας συνείδηση αυτού του καθήκοντος, ήταν πολιτικά ελεύθερος.

 

Για την καλύτερη κατανόηση της θέσης του Αθηναίου στο δικαιϊκό σύστημα της πολιτείας του θα κάνουμε ένα διαχωρισμό ανάμεσα στον κάτοικο και στον πολίτη.

Στην έννοια του κατοίκου θα περιλάβουμε τους ανήλικους, τις γυναίκες, τους δούλους, τους ξένους και τους μετοίκους. άτομα δηλαδή τα οποία δεν είχαν ίσα δικαιώματα με τους Αθηναίους πολίτες.
 

Ας αρχίσουμε από τα ανήλικα τέκνα. Οταν μια Αθηναία γεννούσε ένα παιδί, ο πατέρας κανονικά προέβαινε σε μία επίσημη αναγνώριση ότι το παιδί ήταν δικό του. Η αναγνώριση αυτή της πατρότητας του τέκνου ήταν πολύ σημαντική διότι από αυτήν εξαρτιόταν το δικαίωμά του για συμμετοχή στον «οίκο» και το δικαίωμά του ως Αθηναίου πολίτη. Αν ο πατέρας δεν αναγνώριζε την πατρότητα ενός παιδιού, που ήταν πράγματι δικό του, μπορούσε να εξαναγκασθεί να το κάνει με νομικές διαδικασίες. Εχουμε ως παράδειγμα την υπόθεση του Βοιωτού, ο οποίος μήνυσε τον πατέρα του Μαντία διότι ο τελευταίος αρνιόταν να αναγνωρίσει ότι ήταν πατέρας του, με συνέπεια να του στερεί την ιδιότητα του πολίτη.

 

Όσα παιδιά ήταν Αθηναίοι πολίτες από καταγωγή (δηλαδή και οι δύο γονείς τους είχαν πολιτικά δικαιώματα) είχαν το δικαίωμα να λάβουν μέρος στη διοίκηση όταν ενηλικιώνονταν (Αριστοτέλους, Αθηναίων Πολιτεία 42.1). Μέχρι τότε ο πατέρας ήταν «κύριος» του γιού του, ενώ «κύριος» της κόρης του παρέμενε έως τον γάμο της. Η ενηλικίωση γινότανε με την εγγραφή στον κατάλογο των δημοτών όσων νέων η ηλικία ήταν 18 έτη. Κατά τον χρόνο της εγγραφής τους, οι δημότες, αφού δώσουν όρκο, αποφασίζουν διά ψήφου: πρώτα εάν έχουν από τον νόμο την απαιτούμενη ηλικία – σε περίπτωση δε αρνητικής αποφάσεως, επανέρχονται πάλι στην τάξη των παίδων – και δεύτερον εάν είναι ελεύθεροι και έχουν την νόμιμη γέννηση. Αν κάποιος καταψηφιζόταν από τους δημότες ως μη ελεύθερος, είχε το δικαίωμα να ασκήσει έφεση στο δικαστήριο, και αυτό αποφασίζει για το δικαίωμα ή όχι εγγραφής του στον κατάλογο των δημοτών. Μετά την εγγραφή αυτή, ο γυιός ανεξαρτητοποιόταν νομικά από τον πατέρα του, παρέμενε όμως μέλος του «οίκου», «κύριος» του οποίου ήταν ο πατέρας του και γινόταν Αθηναίος πολίτης με πλήρη πολιτικά δικαιώματα.

 

Η θέση των παιδιών δε, πριν από την εποχή του Σόλωνα (594 π.Χ.) δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική. Οι γονείς, χωρίς να το απαγορεύει κανένας νόμος, μπορούσαν ακόμη και να πωλούν τα παιδιά τους όπως αναφέρει σχετικά ο Πλούταρχος (Σόλων 13). Στη συνέχεια όμως αυτό απαγορεύτηκε από τη νομοθεσία του Σόλωνα. Υπήρχε μόνον η δυνατότητα να πουλήσει ο πατέρας την κόρη του, η οποία, όντας άγαμη, είχε παραδοθεί σε άντρα (Σόλων 23).

 

Επίσης κατά την προστασία των ηθών των παιδιών είχε θεσπιστεί νόμος, ο «περί της προαγωγείας» που όριζε τις βαρύτερες ποινές σε βάρος των προαγωγών ελευθέρων παιδιών και γυναικών κοινά (Αισχίνη, κατά Τιμάρχου 14).

 

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Αθηναϊκός νόμος προστάτευε τα παιδιά, αλλά και τιμωρούσε όσα από αυτά έπεφταν σε κάποιο παράπτωμα. Για παράδειγμα, αποκλείονταν από το δικαίωμα να μιλούν δημόσια όσοι έτρωγαν την πατρική τους κληρονομιά, ή οποιαδήποτε άλλη περιουσία και τούτο γιατί έκριναν ότι εκείνος που άσχημα διαχειρίσθηκε τα ιδιωτικά του συμφέροντα, κατά τον ίδιο τρόπο θα διάθετε και τα κοινά (Αισχίνη, κατά Τιμάρχου 30).

 

Η ίδια ποινή επιβαλλόταν και σε όσους κακομεταχειρίζονταν τους γονείς τους ή δεν τους εξασφάλιζαν τροφή και στέγη, άν χρησιμοποιούσαν σωματική βία εναντίον τους ή αν παρέλειπαν να τους παράσχουν τις αρμόζουσες τελετές όταν πέθαιναν.

 

Αυτά, όσον αφορά τα τέκνα των οποίων οι γονείς ζούσαν και την πατρική εξουσία των δεύτερων πάνω στα πρώτα.

 

Ειδικά τώρα για τα ορφανά τέκνα πρέπει να ειπωθεί ότι η μεταχείρισή τους ήταν προνομιακή, διότι ένα ορφανό παιδί ήταν κατ’ εξοχήν το πρόσωπο που χρειαζόταν την προστασία της πολιτείας. Ετσι τα ορφανά τέκνα που οι πατέρες τους σκοτώθηκαν στον πόλεμο, και τα οποία ήταν πολυάριθμα λόγω των πολλών πολέμων, τρέφονταν από τη δημόσιο έως ότου έφθαναν στην ηλικία των δέκα οκτώ ετών (Αριστοτέλους, πολιτικά 1269α,β και Αθηναίων πολιτεία 24.3). Ο ίδιος νόμος υπήρχε όχι μόνο στην Αθήνα από την εποχή του Αριστείδη αλλά και σε άλλες πόλεις.

 

Επίσης τα ορφανά τέκνα προστατεύονταν από τον νόμο για τυχόν κακομεταχείρισή τους από τον κηδεμόνα τους, ο οποίος οριζόταν από τον «άρχοντα» και αναλάμβανε ευθύνη και για το παιδί και για τη περιουσία του όσο αυτό ήταν ανήλικο. Ο νόμος λοιπόν έδιδε το δικαίωμα υποβολής δημόσιας καταγγελίας (γνωστοποίησης δηλαδή) του αδικήματος στον «άρχοντα» για την «κάκωση» του ορφανού, και στη συνέχεια συγκαλούνταν κανονική δίκη. (Harrsion «The Lαw of Athens» 1968 – 71, σελ. 117 -19).

 

Τέλος όταν ένας ορφανός ενηλικιώνονταν, είχε το δικαίωμα οποιαδήποτε στιγμή μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια να κινήσει μια ιδιωτικής φύσης δίκη κηδεμονίας. («Δίκη επιτροπής», όπως λεγόταν) εναντίον του κηδεμόνα του, αν υποστήριζε ότι ο κηδεμόνας δεν του είχε παραδώσει το πραγματικό ποσό της περιουσίας του.

 

Ας περάσουμε τώρα στη θέση των γυναικών στο πολίτευμα της Αθήνας. Οπως μας φανερώνουν οι αρχαίοι συγγραφείς, η Αθηναία γυναίκα δεν ήταν ποτέ ανεξάρτητη, χωρίς κανένα «κύριο». «Κύριος» μιας γυναίκας ήταν ο πατέρας της μέχρις ότου παντρευόταν, οπότε «κύριός» της γινόταν στο εξής ο άντρας της. Η παράδοση μιας γυναίκας από τον «κύριο» στο μέλλοντα σύζυγό της λεγόταν «εγγύη» και συνίστατο στην επίσημη εκφώνηση εκ μέρους του «κυρίου» της φράσης: «Σου παραδίδω («εγγύω») την κόρη μου». Δεν αποτελούσε νομική προϋπόθεση η παρουσία ή η συναίνεση της γυναίκας, ούτε καν η γνώση της ότι επρόκειτο να παντρευτεί. «Γάμος» ήταν η μετακόμιση της γυναίκας στο σπίτι του συζύγου της, γεγονός που ελάμβανε χώρα μετά την «εγγύη». Η νομική διαφορά μεταξύ της «εγγύης» και του «γάμου» θα μπορούσε να πει κανείς ότι συνίστατο, στο ότι η «εγγύη» αποτελούσε σύναψη συμβολαίου, ενώ ο «γάμος’ εκπλήρωση του συμβολαίου αυτού (Harrsion «The Lαw of Athens» 1968 – 71, σελ. 3 – 9).

 

Η γυναίκα δεν είχε το δικαίωμα να παντρευτεί νόμιμα ανιόντα ή κατιόντα ευθείας γραμμής (παππού, πατέρα, γιο, εγγονό), ούτε τον αδελφό ή τον ετεροθαλή ομομήτριο αδελφό της. Μπορούσε όμως να παντρευτεί τον ετεροθαλή ομοπάτριο αδελφό της, τον εξ υιοθεσίας αδελφό της, τον θείο, τον ανηψιό της ή ακόμα πιο μακρινό συγγενή της και φυσικά έναν άντρα με τον οποίο δεν την συνέδεε καμμία συγγένεια (Harrsion «The Lαw of Athens» 1968 – 71, σελ 21 – 24).

 

Η γυναίκα επίσης είχε την υποχρέωση να μένει πιστή στο σύζυγό της πράγμα που δεν ίσχυε και για τον ίδιο. Ο σύζυγος που έπιανε την γυναίκα του να μοιχεύεται, υποχρεούταν από τον νόμο να τη χωρίσει.

 

Σε περίπτωση που έχουμε λύση του γάμου με διαζύγιο, για οποιαδήποτε λόγο η προίκα έπρεπε να επιστραφεί μαζί με τη γυναίκα στον αρχικό «κύριό» της, ή τον κληρονόμο του. Ετσι η προίκα ήταν για την γυναίκα και τους συγγενείς της εγγύηση κατά του διαζυγίου. Το ίδιο συνέβαινε και αν η γυναίκα πέθαινε άτεκνη.

 

Αν μία γυναίκα είχε χηρέψει (έχοντας παιδιά), είχε το εξής εντυπωσιακό και εξαιρετικό γνώρισμα: μπορούσε να διαλέξει μόνη της τον «οίκο», και τον «κύριο» που προτιμούσε. Αν επέστρεφε στον αρχικό της «οίκο», ο «κύριος» της μπορούσε να τη δώσει σε άλλο σύζυγο με «εγγύη», όπως αναφέραμε και πιο πάνω, μαζί μάλιστα με τη «προίκα» που είχε επιστραφεί από τον πρώτο της άνδρα (μόνο βέβαια σε περίπτωση διαζυγίου). Επίσης ο πρώτος της άνδρας είχε το δικαίωμα να δώσει τη χήρα γυναίκα του, με προίκα, σε ένα σύζυγο. Αν τέλος ο άνδρας πέθαινε και η γυναίκα του ήταν έγγυος, ο «άρχοντας» έπρεπε να μεριμνήσει ώστε η έγγυος να έχει φροντίδα διορίζοντας ενδεχομένως κάποιο είδος προσωρινού κηδεμόνα.

 

Ας εξετάσουμε τώρα έναν από τους βασικότερους θεσμούς του αρχαίου Ελληνικού δικαίου που αφορά τη γυναίκα, τον θεσμό της επικλήρου. Σε περίπτωση που κάποιος πέθανε χωρίς να αφήσει γνήσιους γιούς (εγγόνους ή δισεγγόνους) και άφηνε κόρη, υπήρχε η προσδοκία ότι αυτή μπορούσε τελικά να αποκτήσει ένα γιο που θα κληρονομούσε την περιουσία και θα συνέχιζε τον «οίκο», αυτό που χρειαζόταν επομένως ήταν ένας άνδρας που θα την παντρευόταν και θα φρόντιζε την περιουσία μέχρις ότου ενηλικιωνόταν ο γιός της. Μια γυναίκα λοιπόν ή ένα κορίτσι που αφηνόταν στην κατάσταση αυτή, ονομαζόταν «επίκληρος» (Harrsion «The Lαw of Athens» 1968 – 71, σελ 132 – 138) και δεν είχε κανένα δικαίωμα πάνω στην περιουσία.

 

Ο κανόνας που ίσχυε, όριζε ότι ο πλησιέστερος εν ζωή άρρενας συγγενής του νεκρού πατέρα της «επικλήρου» είχε το δικαίωμα να αξιώσει να την παντρευτεί. Αν υπήρχαν πολλοί άνδρες που είχαν εξίσου στενή συγγένεια με την «επίκληρο» (π.χ. αρκετοί θείοι από την πλευρά του πατέρα), είχε προτεραιότητα ο μεγαλύτερος στην ηλικία. Αν υπήρχαν δύο ή περισσότερες κόρες που ήταν «επίκληρες» από κοινού, οι δύο ή περισσότεροι πλησιέστεροι συγγενείς μπορούσαν να διεκδικήσουν μία ο καθένας. Σε περίπτωση που η «επίκληρος» ήταν ήδη παντρεμένη κατά τον θάνατο του πατέρα της, ο πλησιέστερος συγγενής μπορούσε ακόμη και τότε να αξιώσει να την παντρευτεί, με αποτέλεσμα η «επίκληρος» να χωρίζει τον προηγούμενο άνδρα της (Ισαίου, Πύρρος 3.64, 10.19).

 

Βέβαια τα παραπάνω συνέβαιναν κυρίως όταν ο νεκρός άφηνε μεγάλη περιουσία. Στην περίπτωση που άφηνε μικρή ή καμμία περιουσία, μπορούσε ίσως να μην εμφανιστεί κανείς διεκδικητής της «επικλήρου», οπότε θα εξαφανιζόταν ο «οίκος». Για το λόγο αυτό, ο νόμος όριζε ότι αν η «επίκληρος» ανήκε στην κατώτερη οικονομικώς τάξη (δηλαδή στους «Θήτες»), ο «άρχων» έπρεπε να εξαναγκάσει τον πλησιέστερο άρρενα συγγενή του πατέρα της είτε να την παντρευτί ο ίδιος, είτε να την παντρέψει με κάποιον άλλον, αν προτιμούσε να την παντρέψει με κάποιον άλλον, έπρεπε να την προικίσει από την δική του περιουσία. Οπως μας φανερώνει δε ο Ανδοκίδης (Ανδοκίδης Ι 117-9) η σύναψη γάμου με φτωχή «επίκληρο» θεωρείτο αξιέπαινη πράξη.

 

Πριν κλείσω την αναφορά μου στο θεσμό της «επικλήρου» θα ήθελα να επισημάνω ότι ο νόμος δεν έδιδε στην γυναίκα (που ήταν και το βασικό πρόσωπο για τη συνέχιση του «οίκου») κανένα δικαίωμα εκλογής στο προκείμενο θέμα. Κι’ αυτό γιατί το ζήτημα ήταν η ευημερία της οικογένειας ως συνόλου και η μεταβίβαση της περιουσίας της στην επόμενη γενιά και όχι η ικανοποίηση της προσωπικής προτίμησης μιας γυναίκας.

 

Συμπερασματικά για τη θέση της γυναίκας στο δικαιϊκό σύστημα της Αθηναϊκής Πολιτείας πρέπει να πούμε ότι δεν ήταν τόσο υψηλή όσο σε άλλες πολιτείες όπως για παράδειγμα στη Μινωϊκή Κρήτη όπου, από τα στοιχεία που έχουμε, μας είναι γνωστό ότι η γυναίκα θα πρέπει να ήταν ισότιμη με τον άνδρα σε ελευθερία και θέση κοινωνική, αφού και στις παλαίστρες γυμνάζονταν και ήταν ελεύθερη να παίρνει μέρος στα ταυροκαθάψια.

Μια άλλη κατηγορία κατοίκων της Αθήνας που διέφεραν από τους πολίτες, ήταν οι δούλοι. Ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του (Αριστοτέλους, Πολιτικά 1253b,32) αναφέρει ότι όπως κάθε «κτήμα» είναι όργανο για την εξυπηρέτηση της ζωής, έτσι και ο δούλος είναι έμψυχο κτήμα. Σε άλλο σημείο του ίδιου έργου (Αριστοτέλης Πολιτικά 1254α, 23) μας λέει, μιλώντας για τις σχέσεις αρχόντων και αρχομένων, ότι μερικά όντα από τη φύση τους διακρίθηκαν άλλα μεν για να άρχουν και άλλα να άρχονται. Οι ιδέες αυτές του Αριστοτέλη μας εισάγουν στην προσπάθεια κατανοήσεως της νομικής θέσεως του δούλου στην Αθηναϊκή Πολιτεία.

 

Δούλος λοιπόν είναι εκείνος που έχει την ιδιότητα να ανήκει σε άλλον και να έχει τη λογική φύση τόσο μόνον όσο του χρειάζεται για να αντιλαμβάνεται με αυτήν τον κόσμο, αλλά όχι και να τη χρησιμοποιεί συνειδητά (Αριστοτέλης, Πολιτικά 1254b, 21).

Οι περισσότεροι δούλοι στην Αρχαία Αθήνα ήταν ξένοι αιχμάλωτοι ή απόγονοί τους. Ενα πρόσωπο λοιπόν που αιχμαλωτιζόταν από τους Αθηναίους σε κάποιο πόλεμο γινόταν δούλος των ανθρώπων που το αιχμαλώτιζαν, εκτός εάν οι συγγενείς ή οι φίλοι του πλήρωνα λύτρα για να το ελευθερώσουν. Υπήρχαν όμως και άλλοι τρόποι με τους οποίους ένας ελεύθερος άνθρωπος μπορούσε να γίνει δούλος π.χ. η ποινή της μετατροπής ελεύθερου σε δούλο μπορούσε να επιβληθεί σε ξένο, ο οποίος διέμενε στην Αττική χωρίς να εγγραφή ως μέτοικος ή να πληρώσει το μετοίκιο (Δημοσθένης, Θειοκρίνης 25.57) και σε ξένο, μέτοικο ή όχι, ο οποίος ασκούσε οποιοδήποτε από τα προνόμια του πολίτη (Δημοσθένους, Τιμοκράτης 24.121) ή συζούσε με πολίτη ως σύζυγος. Ενας άνδρας που είχε αιχμαλωτισθεί στον πόλεμο και είχε στη συνέχεια ελευθερωθεί έναντι λύτρων, υποχρεούνταν να επιστρέψει το ποσό των λύτρων σε εκείνον που είχε καταβάλει τα λύτρα για να τον ελευθερώσει, αν δεν το έκανε, γινόταν δούλος του. Αν όμως κάποιος γινόταν δούλος παράνομα μπορούσε να βάλει επίσημα κάποιον φίλο του να τον «απελευθερώσει» (Λυσία «Παγκλέων» 23 9-12).

 

Ο δούλος συνεπώς αποτελούσε αντικείμενο: μπορούσε να αγορασθεί, να πουληθεί, να ενοικιαστεί, να κληροδοτηθεί ή να δωρηθεί. Ο ίδιος δεν μπορούσε να κατέχει τίποτα: ο κύριός τους, εκτός από την εξασφάλιση τροφής και ρουχισμού, μπορούσε να δώσει στο δούλο χαρτζηλίκι και άλλα πράγματα, ή να του επιτρέπει να κρατάει ένα μέρος όσων χρημάτων κέρδιζε με την εργασία του. (Αριστοφάνους, «Σφήκες» 52). Τα παραπάνω στοιχεία όμως θα παρέμειναν από νομική άποψη στην κυριότητα του κυρίου, όπως και ο ίδιος ο δούλος.

 

Ο κύριος ενός δούλου δεν είχε δικαίωμα να τον σκοτώσει (Harrison, «The law of Athens», 1968-71, σελ. 171-172), μπορούσε όμως να τον ξυλοκοπήσει ή να τον κακομεταχειριστεί όπως ήθελε. Ο δούλος είχε όμως μία δυνατότητα προστασίας από την ανάρμοστη συμπεριφορά του κυρίου του : είχε το δικαίωμα να ζητήσει άσυλο στο Θησείο και να ζητήσει να πουληθεί σε κάποιον άλλον. Ηταν παράνομο να τιμωρηθεί ένας δούλος γι’ αυτήν την ενέργεια, αλλά δεν είναι σαφές τι συνέβαινε μετά, αν δεν εμφανιζόταν κανείς αγοραστής που να προσφέρει μια τιμή, την οποία ο ιδιοκτήτης του δούλου ήταν πρόθυμος να αποδεχθεί (Αριστοφάνους, «Σφήκες», 561). Επίσης ένας δούλος δεν είχε δικαίωμα να αναλάβει αυτοπροσώπως νομική δράση εναντίον ενός παραβάτη, οποιαδήποτε αγωγή έπρεπε να υποβληθεί από τον ιδιοκτήτη του και αν ο ιδιοκτήτης δεν προέβαινε σε καμμία ενέργεια, ο δούλος δεν μπορούσε να κάνει τίποτα σχετικά με αυτό. Το ίδιο γινόταν και αν κάποιος δούλος δολοφονούταν : ήταν έργο του κυρίου του να αναλάβει δράση κατά του δολοφόνου (Πλάτωνα, «Γοργίας», 483β). Είχαν όμως το δικαίωμα οι δούλοι να παρίστανται ως μάρτυρες στο δικαστήριο με κάπως ιδιόρρυθμο τρόπο: επειδή οι ίδιοι δεν μπορούσαν να εμφανισθούν στο δικαστήριο, υπήρχε η δυνατότητα να προσκομισθεί σε αυτό ως μαρτυρία, δήλωση στην οποία είχε προβεί δούλος κατόπιν βασανιστηρίων. Ο λόγος που οδήγησε στη θέσπιση του κανόνα αυτού πρέπει να ήταν το ότι ένας δούλος που γνώριζε κάτι σημαντικό θα ανήκε συνήθως σε κάποιον από τους διαδίκους και επομένως θα φοβόταν να πει οτιδήποτε αντίθετο στα συμφέροντα του κυρίου του, εκτός εάν η πίεση που ασκούσαν επάνω του για να αποκαλύψει την αλήθεια ήταν ακόμα μεγαλύτερη από την τιμωρία την οποία μπορούσε να περιμένει από τον κύριό του γι’ αυτήν του την αποκάλυψη.

Εχουμε λοιπόν εδώ μία τακτική που αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της Αθηναϊκής Πολιτείας: να βασανίζεις έναν άνθρωπο ως τιμωρία για κάποιο αδίκημα είναι λογικό, αν και ανεπιθύμητο, να βασανίζεις έναν άνθρωπο για να τον κάνεις να ομολογήσει ένα αδίκημα που διέπραξε ο ίδιος ή κάποιος συνεργός του είναι κατανοητό, αν και οικτρό, αλλά να βασανίζεις έναν αθώο ή μία αθώα για να ελέγξεις την αλήθεια των πληροφοριών των σχετικών με το αδίκημα κάποιου άλλου, φαίνεται ως πράξη αναίτιας και άσκοπιμης βαρβαρότητας. Δεν αποτελεί άλλωστε και τόσο αποτελεσματικό τρόπο ανακάλυψης γεγονότων, διότι παρακινεί τον μάρτυρα να πει μάλλον ότι επιθυμεί ο βασανιστής παρά ότι είναι πράγματι αλήθεια.

 

Στην Αθήνα υπήρχαν ιδιωτικοί δούλοι για τους οποίους και έγινε λόγος πιο πάνω και οι δημόσιοι δούλοι. Οι ιδιωτικοί δούλοι είτε ζούσαν στο σπίτι του ιδιοκτήτη τους (θεραπαινίδες, τροφοί, μάγειροι, παιδαγωγοί), είτε διέμεναν και εργάζονταν έξω από το σπίτι του κυρίου τους (διαχειρίζονταν εμπορικά καταστήματα, εργαστήρια ή και τράπεζες), οι δούλοι αυτοί ονομάζονταν «Χωρίς οικούντες». Πέρα όμως από αυτές τις εμπορικές υποθέσεις, δεν υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ένας δούλος που ανήκει σε κάποιον συγκεκριμένο ιδιοκτήτη, μπορούσε να αναλάβει ανεξάρτητη νομική δράση. Σε αυτό το ζήτημα το Αθηναϊκό δίκαιο ήταν συντηρητικό (Δημοσθένους, Κατά Φορμίωνος 34.5, Harrison «The law of Athens», 1968-71, σελ 174-176).

 

Όσον αφορά τους δημόσιους δούλους θα πρέπει να ειπωθεί ότι αυτοί ανήκαν όχι σε άτομα αλλά στην πολιτεία. Τέτοιοι ήταν οι επιστάτες των δημοσίων κτιρίων, ο δημόσιος νομισματελεγκτής και οι τοξότες που επιτελούσαν αστυνομικά καθήκοντα. Οι δούλοι αυτοί εξαιτίας της θέσης τους είχαν εντελώς διαφορετική νομική αντιμετώπιση από τους ιδιωτικούς δούλους, η κατάσταση στην οποία βρισκόταν θα μπορούσε ίσως να ονομαστεί «ελευθερία». Ισως ήταν κάτι παρόμοιο με την κατάσταση των μετοίκων (Αισχίνη, «Κατά Τιμάρχου», 1.54, 1.62).

 

Μπαίνουμε λοιπόν στην έννοια του μετοίκου. Ο όρος δηλώνει τον ξένο κάτοικο της Αθήνας, ο οποίος δεν είχε πολιτικά δικαιώματα, γινόταν όμως αποδεκτός ως μέλος της κοινότητας. Υπέκειτο σε φορολογία, που περιλάμβανε έναν ειδικό φόρο, το «μετοίκιο», τον οποίο αν δεν πλήρωνει κινδύνευε να γίνει δούλος. Είχε επίσης την υποχρέωση να υπηρετήσει στον Αθηναϊκό στρατό, ή στο ναυτικό όταν του το ζητούσαν. Σε περίπτωση που αρνούνταν κάτι τέτοιο και έφευγε για να εγκατασταθεί αλλού, δεν του επέτρεπαν ποτέ να επιστρέψει στην Αθήνα (Υπερείδη, «Κατά Αθηνογένους», 21,33).

 

Ένας ξένος για να γίνει μέτοικος έπρεπε να υποβάλλει αίτηση για εγγραφή στα μητρώα κάποιου συγκεκριμένου δήμου, είχε επίσης την υποχρέωση να έχει έναν Αθηναίο πολίτη ως εγγυητή ή «προστάτη». Αν δεν υπήρχε «προστάτης», ήταν δυνατή η υποβολή μήνυσης («Γραφή αποστασίου») για την έλλειψη του, με προβλεπόμενη ποινή την μετατροπή του μετοίκου σε δούλο.

 

Οι μέτοικοι είχαν το δικαίωμα να μιλούν για λογαριασμό τους στο δικαστήριο χωρίς να χρειάζεται να μιλήσει ο «προστάτης» τους. Επίσης μπορούσαν σε ορισμένες προνομιούχες περιπτώσεις να αποκτήσουν την κυριότητα γης και κτιρίων στην Αττική. Ηταν δυνατόν ορισμένοι μέτοικοι να αποκτήσουν το προνόμιο της «ισοτέλειας», να πληρώνει δηλαδή ο μέτοικος τους ίδιους με τον πολίτη φόρους και όχι τους υψηλότερους που πλήρωναν κανονικά. Αλλο προνομιούχο δικαίωμα ορισμένων μετοίκων ήταν η υπηρέτηση στο στρατό μαζί με τους πολίτες και όχι στο ξεχωριστό σώμα των μετοίκων.

Η θέση των ξένων τώρα στο δίκαιο της Αθηναϊκής πολιτείας ήταν αρκετά κατώτερη από τους μετοίκους. Δεν μπορούσαν να κατέχουν κανένα δημόσιο αξίωμα, ούτε να γίνονται δικαστές ή μέλη της Βουλής ή της Εκκλησίας του Δήμου. Δεν τους επέτρεπαν επίσης να κατέχουν γη ή σπίτια στην Αττική, ούτε να παντρεύονται Αθηναίες. Αν ήθελαν να εμπορευτούν στην αγορά έπρεπε να πληρώσουν έναν ειδικό φόρο αλλοδαπών, τα «ξενικά» (Δημοσθένους, Ευβουλίδης, 57.31). Εϊχε όμως το δικαίωμα ένας ξένος να μιλήσει στο Αθηναϊκό δικαστήριο, είτε ως κατήγορος, είτε ως κατηγορούμενος, είτε ως μάρτυρας (και από αυτήν την άποψη βρισκόταν σε καλύτερη μοίρα από έναν πολίτη που είχε αποστερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα).

 

Υπήρχαν, ωστόσο, τρία σημεία στα οποία τα δικαιώματά του σε νομικές υποθέσεις ήταν λιγότερα από τα δικαιώματα ενός πολίτη. Πρώτον, υπήρχαν μερικά είδη δημοσίων υποθέσεων τα οποία δεν μπορούσε να εισαγάγει ένας ξένος, διότι οι νόμοι που καθόριζαν την ακολουθητέα σε αυτές τις περιπτώσεις διαδικασία, όριζαν ότι ο μηνυτής πρέπει να είναι Αθηναίος πολίτης (Δημοσθένους, Μειδίας, 21.47). Δεύτερον, όταν υποβαλλόταν μήνυση εναντίον κάποιου ξένου, ο μηνυτής μπορούσε να απαιτήσει εγγυητές για την εμφάνισή του (Δηλ. του ξένου) στο δικαστήριο, πράγμα που δεν είχε δικαίωμα να κάνει για κάποιον Αθηναίο πολίτη. Αν ο κατηγορούμενος ξένος δεν κατόρθωνε να παράσχει τέτοιους εγγυητές, κλεινόταν στη φυλακή μέχρι την ημέρα της δίκης (Αριστοφάνους, «Σφήκες», 1042, Ισοκράτους, Καλλίμαχος 17.12). Και τρίτον, σε πολλούς τύπους υποθέσεως ο άρχοντας ο υπεύθυνος για την εισαγωγή μιας υπόθεσης στο δικαστήριο δεν ήταν ο ίδιος όταν εμπλεκόταν κάποιος ξένος και όταν εμπλέκονταν μόνο πολίτες.

 

Αυτά για την κατηγορία των μετοίκων της Αττικής. Ας αναφερθούμε τώρα στη κατηγορία των πολιτών. Κατά τον Αριστοτέλη (Αριστοτέλους, «Πολιτικά», 1275α, 22,1318b, 29-30) πολίτης είναι εκείνος ο οποίος μετέχει στη δικαστική χρήση και στην εξουσία (…. το μετέχειν κρίσεως και αρχής), τα ανώτατα δε αξιώματα έπρεπε να ανατίθενται σε εκείνους που είχαν την προσήκουσα ικανότητα. Μέχρι τα μέσα του 5ου π.Χ. ένα πρόσωπο είχε την ιδιότητα του πολίτη αν την είχε και ο πατέρας του. Η κατάσταση αυτή άλλαξε με έναν νόμο που πρότεινε ο Περικλής το 451/0 π.Χ. σύμφωνα με τον οποίο θα είχε κάποιος την ιδιότητα του πολίτη αν την είχαν και οι δύο γονείς του. Για να στηρίξει λοιπόν κανείς το δικαίωμα του να έχει την ιδιότητα του πολίτη έπρεπε να αποδείξει μόνον ότι οι γονείς του ήταν πολίτες, όχι παντρεμένοι (Αριστοτέλους, «Αθηναίων Πολιτεία», 41-42).

 

Ενα πρόσωπο που δεν είχε από καταγωγή το δικαίωμα να είναι πολίτης, δεν μπορούσε κανονικά να γίνει. Εντούτοις, υπήρχαν ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις στις οποίες απονεμόταν σε ξένους η ιδιότητα του πολίτη. Ειδικότερα ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Σόλων είχε θεσπίεσει ένα νόμο που επέτρεπε την απόκτηση της ιδιότητας του Αθηναίου πολίτη από έναν αλλοδαπό, αν αυτός εξοριζόταν οριστικά από την πατρίδα του ή αν μετέφερε όλο το νοικοκυριό του για να κατοικήσει στην Αθήνα με σκοπό να εξασκήσει μια τέχνη ή ένα επάγγελμα (Πλουτάρχου, Σόλων 24.4). Είναι γεγονός πάντως ότι ένας άνδρας δεν μπορούσε να ασκήσει τα δικαιώματα του πολίτη μέχρι να εγγραφεί στα μητρώα κάποιου δήμου.

 

Θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών στην ικανοποίηση των οποίων απέβλεπε η Αθηναϊκή πολιτεία ήταν κατ’ αρχήν η «ισονομία» και η «ισηγορία». «Ισονομία» είναι η ισότητα όλων των πολιτών προ του νόμου (Ηροδότου Ιστορία 3,86) και «Ισηγορία» η ελευθερία του λόγου (Ηροδότου Ιστορία 5,78). Επίσης η εκ περιτροπής άσκηση της πολιτικής εξουσίας από όλους τους πολίτες αποτελεί τη λεγόμενη πολιτική ελευθερία και είναι το πρώτο χαρακτηριστικό της δημοκρατικής Αθηναϊκής πολιτείας (Αριστοτέλους, Πολιτικά 1317 b, 3). Δεύτερο δε χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι «το ζην ως βούλεταί τις» δηλαδή η καλούμενη ατομικά ελευθερία (Αριστοτέλους, Πολιτικά 1317 b, 20), δικαίωμα το οποίο αναγνώριζε η Αθήνα στους πολίτες της και το προστάτευε.

 

Επίσης οι Αθηναίοι πολίτες, σύμφωνα με το Νόμο περί Σωματείων του Σόλωνα, είχαν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι για πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς. Τέλος η Αθηναϊκή Πολιτεία παρείχε, σε κάποιον που αδικούταν από τον νόμο, το δικαίωμα προσφυγής στον Αρειο Πάγο (Αριστοτέλους, Αθηναίων Πολιτεία 4.4). Αυτό θα λέγαμε ότι αποτελεί ένα είδος δικαιώματος του αναφέρεσθαι εις τα αρχάς.

 

Η κατάσταση ενός ατόμου ως Αθηναίου Πολίτη μπορούσε να θιγεί με την «ατιμία». Σε χοντρές γραμμές σήμαινε αποκλεισμό από τα προνόμια της Αθηναϊκής δημόσιας ζωής κια ήταν ποινή που επιβάλλοταν μόνο σε πολίτες, χωρίς εφαρμογή σε αλλοδαπούς. Περιελάμβανε απώλεια όχι μόνο του δικαιώματος της ψήφου, αλλά περισσοτέρων δικαιωμάτων. Ενας πολίτης που είχε αποστερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα δεν επιτρεπόταν να μπει σε ναούς ή στην αγορά. Δεν μπορούσε να κατέχει κανένα δημόσια αξίωμα, ούτε να είναι μέλος της Βουλής ή ένορκος. Δεν μπορούσε να μιλήσει στην εκκλησία, ούτε και σε δικαστήρια. Είχε όμως ακόμα το δικαίωμα να παντρευτεί Αθηναία και να κατέχει γη στην Αττική, ενώ υπέκειτο σε καταβολή φόρων και υποχρεούταν σε εκτέλεση στρατιωτικής υπηρεσίας.

 

Η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων ήταν κανονικά ισόβια. Μπορούσε να γίνει κληρονομική και να ισχύει και για τους απογόνους του πολίτη, συχνότερα όμως επιβαλλόταν μόνο στον ίδιο.

 

Η Αθηναϊκή πολιτεία προστάτευε τον πολίτη, όχι μόνο παρέχοντας του αναφέρετα δικαιώματα, αλλά και προνοώντας με διάφορους τρόπους για τον ίδιο, έτσι είχε θεσπίσει νόμο σύφμωνα με τον οποίο οι ανάπηροι από τον πόλεμο ή από άλλες αιτίες να παίρνουν από το δημόσιο (μετά από εξέταση από την Βουλή) δύο οβολούς ο καθένας κάθε μέρα για τη διατροφή του (Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία, 49.4, Πλουτάρχου, Σόλων 31). Επίσης ο Σόλωνας με νόμο του προέβη σε αναδασμό της γης προς όφελος των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων (Πλουτάρχου, Σόλων 14). Τέλος, Βάσει νόμου οριζόταν με ποινή η μη υποχρέωση διατροφής του πατέρα από τον γιο αν δεν του είχε μάθει κάποια τέχνη, ήταν προφανώς κάποια προσπάθεια τιμωρίας των ανέργων και καταπολέμησης της ανεργίας (Πλουτάρχου, Σόλων 22).

 

Συμπερασματικά για την Αθηναϊκή πολιτεία μπορούμε να πούμε ότι καθώς διακυβερνούταν από τους ικανότερους (εκ περιτροπής άσκηση της πολιτικής εξουσίας), διασφάλισε δια την προ του νόμου ισότητα και είχε ως μέλημα το συμφέρον των περισσοτέρων. Μπορούμε λοιπόν να υποστηρίξουμε την άποψη ότι η Αθηναϊκή δημοκρατία γνώριζε και πραγματοποιούσε κατά το δυνατόν το θεμελιοδέστερο δικαίωμα του ανθρώπου : την πνευματική ανάπτυξη. Δικαίωμα χάρις το οποίο δημιουργήθηκε ο κλασσικός Ελληνικός πολιτισμός, που αποτελεί οδηγητή και του σημερινού ακόμα κόσμου.

 

 Αρχαία Σπάρτη

 

Επειδή τα στοιχεία τα οποία έχουμε για το δίκαιο της Σπάρτης είναι σαφώς λιγότερα από αυτά της Αθήνας, η ανάπτυξη του κεφαλαίου αυτού θα γίνει με κάπως διαφορετικά αξιολόγηση. Πρώτα θα αναφερθώ στις τάξεις της Σπαρτιατικής πολιτείας και στη συνέχεια θα εξετάσω δύο από τους βασικότερους θεσμούς της.

 

Κατ’ αρχήν πρέπει να σημειωθεί ότι το δίκαιο της Σπάρτης ή της Πολιτείας Λακεδαιμονίων όπως είναι σωστότερο να αποκαλείται διατήρησε αντίθετα με τις άλλες Ελληνικές νομοθεσίες, τον άγραφο χαρακτήρα, είχε εμφανισθεί από οτν 8ο π.Χ. αιώνα ως χρησμός του Απόλλωνα, με τη μορφή ρητρών. Σπουδαιότερο είναι η μεγάλη ρήτρα του Λυκούργου, η οποία αναφέρεται στην ουσιαστική συγκρότηση της Σπαρτιατικής Πολιτείας, (Πλουτάρχου, Λυκούργος 6).

 

Τρεις ήταν οι τάξεις στην Σπάρτη:

Κατ’ αρχήν οι Σπαρτιάτες πολίτες, οι οποίοι ονομάζονταν όμοιοι. Είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Λάβαιναν μέρος στην Απέλλα (Εκκλησία του Δήμου) και ασκούσαν νομοθετική εξουσία, (Δικαίωμα του εισφέρειν, όπως αναφέρεται στην μεγάλη ρήτρα). Επίσης είχαν το δικαίωμα του αφίστασθαι, δηλαδή τη δυνατότητα μέσω της Απέλλας να ψηφίσουν ή όχι το εισφερόμενο νομοσχέδιο των Βασιλέων και των Γερόντων. Οι όμοιοι μπορούσαν επίσης να ερμηνεύουν αυθαίρετα και να εφαρμόζουν εις βάρος των άλλων τάξεων την ισχούσα νομοθεσία διότι όπως είπαμε πιο πάνω ήταν άγραφη. Μόνον αυτοί επίσης είχαν το δικαίωμα να εκλέγονται στα ανώτερα αξιώματα (Βασιλείς, Γέροντες, Εφοροι) με αποτέλεσμα η νομοπαρασκευαστική και δικαστική εξουσία να βρίσκεται στα χέρια τους (Πλουτάρχου, Αγις 1 επ).
 

Μεσαία τάξη στην πολιτεία Λακεδαιμονίων αποτελούσαν οι περίοικοι. Περίοικοι ήταν οι παλιοί κάτοικοι των γύρω από την Σπάρτη περιοχών, τους οποίους υπέταξαν οι Δωριείς, άφησαν όμως άθικτη την περιουσία τους. Οι περίοικοι εξασκούσαν τα διάφορα επαγγέλματα και αυτό γιατί απαγορευόταν στους Σπαρτιάτες η χειρωνατική εργασία. Από τα πολιτικά δικαιώματα των ομοίων είχαν μόνο το δικαίωμα του εκλέγειν και φυσικά το δικαίωμα να λαμβάνουν μέρος στην Απέλλα.
 

Ειδικότερα, οι περίοικοι διακρίνοταν σε τρεις ομάδες:

 

α. Υπομείονες: ήταν οι πολίτες που δεν είχαν δικαίωμα λόγω φτώχεις να λαβαίνουν μέρος στα συσίτια, τη στρατιωτική αγωγή και τις άλλες δημόσιες δαπάνες (Ξενοφώντος, Ελληνικά, 3,3,6).

 

β. Νεοδαμώδεις: ήταν οι πολίτες που προέρχονταν από τους είλωτες αλλά είχαν πολιτογραφηθεί (Θουκιδίδη, Ιστορία 7,58,3).

 

γ. Μόθακες (νόθοι): οι οποίοι προέρχονταν από τους γάμους Σπαρτιατών πατέρων με μητέρες που προέρχονταν από την τάξη των ειλώτων (Ξενοφώντος., Ελληνικά 5,3,9).

Για τους περίοικους τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι επειδή πριν από τον Λυκούργο είχαν ελάχιστη γη, ο νομοθέτης προχώρησε σε διανομή της με σκοπό την εξίσωση ως προς την περιουσία (Πλουτάρχου, Λυκούργος 8).
 

Τελευταία και κατώτερη ήταν η τάξη των ειλώτων. Οι είλωτες, σε αντίθεση με τους δούλους της Αθήνας, προέρχονταν από Ελληνες. Ειδικότερα είλωτες ήταν οι κάτοικοι της Λακωνικής και αργότερα της Μεσσηνίας, οι οποίοι υποδουλώθηκαν από τους Σπαρτιάτες και υποχρεώθηκαν να καλλιεργούν τα κτήματα των κυρίων τους (Πλούταρχος, Λυκούργος 2).

 

Υπάρχουν δύο θεωρίες γαι τη θέση των ειλώτων στην Σπαρτιατική πολιτεία. Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία η θέση τους ήταν πολύ χειρότερη από την θέση των δούλων στην υπόλοιπη Ελλάδα. Κι αυτό γιατί ήταν πολυάριθμοι ενώ οι Σπαρτιάτες λιγότεροι και επειδή τους φοβούνταν τους επέβλεπαν αυστηρότατα.

 

Σύμφωνα με τη δεύτερη όμως θεωρία, οι είλωτες βρισκόταν σε μια κατάσταση μεταξύ δουλείας και ελευθερίας. Σε αυτή την άποψη συνηγορούν δύο λόγοι : πρώτον κάποια οικονομική ανεξαρτησία. Ο είλωτας, αφού εκπλήρωνε την υποχρέωσή του προς τον κύριό του, ήταν ελεύθερος να διαθέσει το πλεόνασμα από την εργασία του όπως αυτός ήθελε. Δεύτερον, η ασφάλεια : οι είλωτες δεν μπορούσαν να πουληθούν σε κράτος εκτός Σπάρτης και τούτο γιατί όπως φαίνεται ανήκαν στην κοινότητα των Σπαρτιατών και όχι σε συγκεκριμένο άτομο, το οποίο είχε απλώς την επικαρπία. Οι είλωτες λοιπόν είχαν φυσιολογική οικογενειακή ζωή και αναπαράγονταν επίσης φυσιολογικά.

 

Οι είλωτες μπορούσαν, σε καιρό πολέμου, να ενταχθούν στην κοινωνία των ελεύθερων ανθρώπων αν προσέφεραν μεγάλες στρατιωτικές υπηρεσίες στον πόλεμο. Οι απελευθερούμενοι με αυτόν τον τρόπο ονομάζονταν νεοδαμώδεις όπως είδαμε και πιο πάνω. Επειδή όμως οι εξεγέρσεις τους ήταν πολύ συχνές, οι Σπαρτιάτες δεν τους έδιδαν πολλές φορές μόνον τον τίτλο του ελευθέρου ανθρώπου, αλλά και το προνόμιο του πολίτη.

 

Τέλος, ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του παρομοιάζει τους Είλωτες της Σπάρτης με τους κατοίκους των περιχώρων (Περίοικους) της Κρήτης με τη μόνη διαφορά ότι οι δεύτεροι είχαν όλα τα δικαιώματα των ελευθέρων ανθρώπων, εκτός από δύο : την άσκηση στα γυμναστήρια και την οπλοφορία.

 

Τελειώνοντας, θα αναφερθώ σε δύο θεσμούς της Σπαρτιατικής νομοθεσίας :

Κατ’ αρχήν στον θεσμό της κρυπτείας. Σύμφωνα με αυτή οι όμοιοι, που συνδέονταν με δεσμούς κοινού αίματος, επιτρεπόταν να σκοτώνουν τους είλωτες (Πλουτάρχου, Λυκούργος 28). Η άσκηση αυτή στο κυνήγι των ειλώτων διεξαγόταν τη νύχτα και είχε διπλό ρόλο : από τη μια μεριά αποτελούσε δοκιμασία που επέτρεπε στο νέο Σπαρτιάτη να αποκτήσει πλήρη πολιτικά δικαιώματα, και από την άλλη ήταν ένα μέσο για την αποτελεσματικότερη παρακολούθηση και έλεγχο των ειλώτων. Αποτελούσε δηλαδή η κρυπτεία, έκφραση της κρατούσης στο δημόσιο δικαίωμα της Σπάρτης, γενικής ρήτρας της αυθαιρεσίας.

 

Ο δεύτερος θεσμός είναι ο θεσμός της ξενηλασίας, συνίστατο δε στην απαγόρευση της εισόδου κάθε ξένου στη Σπάρτη χωρίς την ειδική άδεια των εφόρων (Αριστοτέλους, Πολιτικά 1272b, 19). Σκοπός του ήταν η ασφάλεια και προστασία των κατοίκων της Σπάρτης από κάθετι που επιθυμούσε και μπορούσε να την επηρεάσει με αποτέλεσμα την ανατροπή του πολιτεύματος.

 

Συμπερασματικά για τη Σπάρτη μπορούμε να πούμε ότι λόγω της καταγωγής των κατοίκων (Δωριείς) και της μορφής του πολιτεύματός τους (κλειστό – πολιτεία στρατοπέδου κατά τον Πλάτωνα), καθώς και των ιδανικών τους (ύψιστη πολιτική αρετή : ανδρεία) διέφεραν σημαντικά από τους Αθηναίους για τους οποίους και περισσότερα γνωρίζουμε και το πολίτευμά τους μας είναι πιο οικείο.

 

            Εξετάσαμε λοιπόν κάπως εκτεταμένα τη νομική φύση και θέση του ατόμου στα δίκαια της Αρχαίας Αθήνας και Σπάρτης, με κάποια ελλειπή αναφορά στα πολιτεύματά τους.

 

Είδαμε τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς των Αρχαίων Ελλήνων και πόσο διέφεραν η κοινωνική σύνθεση και οι αντιλήψεις της μιας πόλης – κράτους από την άλλη.

Παρ’ όλα τα μειονεκτήματα και τις αδυναμίες και των δύο, είναι γεγονός ότι η πολιτισμική ανάπτυξη της Αθήνας και η στρατιωτική της Σπάρτης, προσέφεραν πολλά στην εξύψωση του ατόμου και στην πνευματική και προσωπική του ελευθερία.

------------------

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αριστοτέλους Πολιτικά 1252b29-34, 1253b32, 1254a23, 1254b21, 1268a8, 1272b19, 1275a22, 1317b3, 1317b20 1318b29-30
Αθηναίων Πολιτεία 4.4, 24.3, 4.1, 42.1
Βοιωτός 39.2 Αφοβος 27-29
Μακάταρτος 43.75 Θεοκρίνης 25.57
Κατά Τιμοκράτους 24.121
Κατά Φορμίωνος 34.5 Ευβουλίδης 57.31
Κατά Μειδίου 21.47
Πλούταρχος ΣΟΛΩΝ 13,14, 23, 24.4, 31, 22
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ 2, 6, 8, 28
ΑΓΙΣ 1επ
Αισχίνης Κατά Τιμάρχου 1.54, 1.62, 14, 30
Ισαίος Αρίσταρχος 11.6,
Πύρρος 2.9, 3,35, 3.64, 10.19
Μένανδρος Ασπις127-137,141-143,185-187,254-55
Δύσκολος 762, 842
Λυσίας Παγκλέων 23,9-12
Αριστοφάνης Σφήκες 52,567, 1042
Υπερείδης Κατά Αθηνογένους 29, 33
Ισοκράτης Καλλίμαχος 17,12
Ηρόδοτος Ιστορία 3.86, 5.78
Ξενοφών Ελληνικά 3, 3.6, 5.3.9
Θουκιδίδης Ιστορία 7.58.3
Πλάτων Πολιτεία 369β
Γοργίας 483β
Harisson, A.R.W. «The Law of Athens» (1968 – 71)
MacDowell, D.M. «Το δίκαιο στην Αθήνα των Κλασσικών χρόνων», εκδ. Παπαδήμα Αθήνα, 1986
Πανταζόπουλου Ν.Ι., «Ρωμαϊκόν Δίκαιον εν διαλεκτική συναρτήσει προς το Ελληνικό», τεύχος Α’, εκδοτικός οίκος Σάκκουλα, Θεσ/νίκη – Αθήνα 1974

Ο Αριστοτέλης, η πόλη και οι πολίτες

Ο Αριστοτέλης συστηματοποιώντας την έρευνά του για τα πολιτεύματα δε θα μπορούσε να μην προβεί στην αναλυτική μέθοδο, αφού μόνο ξεκαθαρίζοντας εννοιολογικά τα επί μέρους μπορεί κανείς να προχωρήσει στην ευρύτερη έννοια που αναζητά. Από την αρχή του τρίτου βιβλίου των Πολιτικών του καθιστά σαφές: «Για όποιον ερευνά συστηματικά το πολίτευμα μιας πόλης, ποια δηλαδή είναι η φύση και ποια τα χαρακτηριστικά του κάθε πολιτεύματος, πρώτο σχεδόν θέμα για διερεύνηση είναι να δει τι είναι τέλος πάντων η πόλη». (σελ. 83). Με άλλα λόγια, αν δεν ξεκαθαριστεί τι είναι η πόλη, θα είναι μάλλον επίφοβη (για να μην πούμε αυθαίρετη) η έρευνα για το πολίτευμα. Βρισκόμαστε μπροστά στον ορισμό αυτού που ονομάζουμε οριοθετημένη – επιστημονική σκέψη, αφού η διαχείριση των εννοιών δεν είναι τίποτε άλλο από την πορεία της σκέψης που οφείλει να ξεδιπλώνεται μεθοδικά, χωρίς άλματα, αναζητώντας τη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων που μόνο η ακρίβεια των όρων μπορεί να εξασφαλίσει. Γιατί, εφόσον τα όρια της γλώσσας θέτουν και τα όρια της σκέψης, αναπόφευκτα, αυτό που ονομάζουμε πορεία ενός συλλογισμού βρίσκεται σε απόλυτη εξάρτηση από τις ιδέες που τον καθορίζει. Κι αυτή ακριβώς είναι η συνειδητοποίηση ότι οι έννοιες είναι οι ιδέες που διαπλέκονται καθοδηγώντας τη σκέψη. Από αυτή την άποψη είναι απολύτως σαφής η αδυναμία στη διατύπωση της έννοιας της πόλης, αν πρώτα δεν ξεκαθαριστεί η έννοια του πολίτη: «Επειδή όμως η πόλη ανήκει στα σύνθετα πράγματα, όπως ακριβώς και κάθε άλλο πράγμα που είναι μια ολότητα αποτελούμενη από πολλά μέρη, γίνεται φανερό ότι προηγείται η έρευνα για τον πολίτη, γιατί η πόλη αποτελείται από ένα πλήθος πολιτών». (σελ. 83). Το τρίπτυχο πολίτευμα – πόλη – πολίτης είναι ο ορισμός της αναλυτικής μεθόδου που διαρκώς διεισδύει σε όλα τα γλωσσικά βάθη μετατρέποντας τις ιδέες σε χειροπιαστά αντικείμενα.

Η έννοια του πολίτη, εξ ορισμού αλληλένδετη με τις έννοιες πόλη και πολίτευμα, δεν θα μπορούσε με κανέναν άλλο τρόπο να οριστεί παρά ως συμμετοχική δυνατότητα στη διαμόρφωση όλων των εξουσιών

Όμως η έννοια του πολίτη οφείλει να ξεκαθαριστεί και για έναν ακόμη λόγο: «Γιατί συχνά διατυπώνονται διαφορετικές μεταξύ τους γνώμες για την έννοια του πολίτη. Δε συμφωνούν δηλαδή όλοι στο ίδιο περιεχόμενο της λέξης “πολίτης”, καθώς πολλές φορές συμβαίνει κάποιος που είναι πολίτης στη δημοκρατία, να μην είναι πολίτης στο ολιγαρχικό πολίτευμα». (σελ. 85). Η διχογνωμία που επικρατεί στην έννοια του πολίτη δεν είναι παρά η απόδειξη του συγκοινωνούντος δοχείου στις έννοιες πολίτευμα και πολίτης, αφού ανάλογα με τον καθορισμό του ενός καθορίζεται και το άλλο. Αν στη δημοκρατία ο πολίτης είναι αυτός που διεκδικεί μερίδιο στη διαχείριση της εξουσίας (και δε μιλάμε μόνο για την περίπτωση που θα επιχειρήσει να εκλεγεί σ’ ένα αξίωμα, χωρίς βέβαια και να την αποκλείουμε) απαιτώντας πολιτική διαφάνεια, αστράτευτη ενημέρωση, ελευθερία λόγου κλπ, που με δυο λόγια αντιμετωπίζει τα κοινά με τρόπο ενεργό εκδηλώνοντας τη διάθεση της συμμετοχικότητάς του, στην ολιγαρχία όλα αυτά μετριάζονται καθώς ο πολίτης δε νιώθει κοινωνός γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι οι πολιτικές αποφάσεις αφορούν άλλους, ανώτερους κοινωνικά απ’ αυτόν, που ξέρουν να τις διαχειρίζονται. Πόσο μάλλον στις τυραννίες που στηρίζονται αποκλειστικά στο φόβο προκειμένου να εξασφαλιστεί η παθητικότητα. Όλες αυτές οι εκδοχές του πολίτη δεν είναι παρά η αντανάκλαση των διαφορετικών εκδοχών των πολιτευμάτων: «Δεν ορίζεται κάποιος πολίτης, επειδή ζει σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο (και οι μέτοικοι και οι δούλοι μοιράζονται τον ίδιο τόπο κατοικίας με τους πολίτες, χωρίς να είναι πολίτες)». (σελ. 85). Κι αν οι δούλοι δε χρειάζονται συστάσεις, σχετικά με τους μετοίκους, στο βιβλίο «Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων ως το 30 π. Χ.», αναφέρεται: «Μέτοικοι ονομάζονταν όλοι οι ελεύθεροι Έλληνες ή και ξένοι, που ήταν εγκατεστημένοι στην Αττική, χωρίς να είναι Αθηναίοι πολίτες. Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα αλλά είχαν την υποχρέωση να στρατεύονται και πλήρωναν έναν ειδικό φόρο, το “μετοίκιο”. Δεν επιτρεπόταν να έχουν ιδιοκτησία γης στην Αττική και ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Την εποχή αυτή» (αναφέρεται στην περίοδο του Περικλή πριν τον Πελοποννησιακό πόλεμο, 446 π. Χ. ως 431 π. Χ.) «η οικονομική ακμή της Αθήνας είχε προσελκύσει μεγάλο πλήθος μετοίκων και πολλοί απ’ αυτούς είχαν πλουτίσει». (σελ. 170).

Κι αφού γίνεται σαφές ότι όποιος μένει σε μια πόλη δε σημαίνει ότι είναι και πολίτης της πόλης αυτής, οφείλει να διασαφηνιστεί ότι ούτε όποιος έχει τη δυνατότητα να βρει το δίκιο του στο δικαστήριο είναι κατ’ ανάγκη πολίτης: «Ούτε όμως είναι πολίτες και εκείνοι που με βάση τα πολιτικά τους δικαιώματα έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τα δικαστήρια ως ενάγοντες ή εναγόμενοι (γιατί έχουν το δικαίωμα αυτό και εκείνοι των οποίων οι πόλεις συνδέονται με εμπορικές συμβάσεις [δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιούν τα δικαστήρια ως διάδικοι]. Σε πολλά μέρη μάλιστα οι μέτοικοι δεν έχουν πλήρως ούτε αυτά τα δικαιώματα, αλλά υποχρεώνονται να βρουν προστάτη, ώστε με κάποιον τρόπο να μετέχουν ατελώς έστω στις διαδικασίες μιας τέτοιας κοινωνίας)». (σελ. 85). Διευκρινίζοντας τις εμπορικές συμβάσεις (σύμβολα στο πρωτότυπο) η μεταφράστρια Πηνελόπη Τζιώκα – Ευαγγέλου παραθέτει στα σχόλια: «Σύμβολα: Έτσι ονομάζονταν οι εμπορικές συμβάσεις ανάμεσα σε δυο πόλεις. Στις συμβάσεις οριζόταν η διαδικασία την οποία έπρεπε να τηρήσουν οι συμβαλλόμενες χώρες στην περίπτωση διάπραξης αδικημάτων κατά τις εμπορικές συναλλαγές». (σελ. 346 – 347). Ο ίδιος ο Αριστοτέλης αναφέρει την περίπτωση των Τυρρηνών και των Καρχηδονίων που είχαν προχωρήσει σε τέτοιου είδους «σύμβολα», αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν και συμπολίτες: «Γιατί, αν ίσχυε αυτό, οι Τυρρηνοί και οι Καρχηδόνιοι και όλοι οι άλλοι οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με εμπορικές συμβάσεις, θα ήταν οιονεί πολίτες μιας πόλης». (σελ. 137).

Η έννοια του πολίτη, εξ ορισμού αλληλένδετη με τις έννοιες πόλη και πολίτευμα, δεν θα μπορούσε με κανέναν άλλο τρόπο να οριστεί παρά ως συμμετοχική δυνατότητα στη διαμόρφωση όλων των εξουσιών: «Πολίτης, λοιπόν, με την ακριβέστερη σημασία της λέξης ορίζεται κάποιος με βάση κυρίως το δικαίωμά του να μετέχει στη δικαστική και πολιτική εξουσία και με τίποτε άλλο. Από τις εξουσίες άλλες είναι αυστηρά καθορισμένες ως προς το χρόνο, ώστε μερικές δεν επιτρέπεται να τις αναλάβει το ίδιο πρόσωπο δύο φορές, ή επιτρέπεται μεν, αλλά αφού μεσολαβήσει ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Άλλες δεν έχουν χρονικό όριο, όπως για παράδειγμα ο δικαστής και <το> μέλος της εκκλησίας του δήμου. Βέβαια μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι παρόμοια πρόσωπα δεν είναι άρχοντες ούτε η συμμετοχή τους στις διαδικασίες αυτές συνιστά ανάληψη αξιώματος, αν και είναι αστείο να αρνείται την ύπαρξη εξουσίας στους φορείς ανωτάτων κυριαρχικών δικαιωμάτων. Άρα, ας μη σημειωθεί καμιά διαφορά, αφού η διαφορά βρίσκεται μόνο στο όνομα. Δεν υπάρχει δηλαδή κοινή ονομασία για το δικαστή και το μέλος της εκκλησίας του δήμου με την οποία να αποδίδονται συγχρόνως και οι δύο αυτές ιδιότητες. Για τις ανάγκες του ορισμού ωστόσο, ας χρησιμοποιήσουμε τον όρο “αόριστη αρχή”. Θεωρούμε επομένως πολίτες εκείνους που μετέχουν στην “αόριστη αρχή”». (σελ. 87 – 89). Τα παιδιά που δεν έχουν ακόμη πολιτικά δικαιώματα και οι γέροι που δε συμμετέχουν πια, καθώς έχουν απαλλαγεί, σημειώνονται από τον Αριστοτέλη ως πολίτες «όχι βέβαια απόλυτα αλλά με την προσθήκη “ανήλικα” για τα παιδιά και “υπερήλικοι” για τους γέρους…….». (σελ. 87).

Όμως, από τη στιγμή που τα πολιτεύματα διαφοροποιούνται, είναι αυτονόητη και η συνακόλουθη διαφοροποίηση του πολίτη: «Για το λόγο αυτό ακριβώς ο ορισμός που δώσαμε, ισχύει για τον πολίτη στο δημοκρατικό πολίτευμα, ενδεχομένως όμως να ισχύει και στα άλλα πολιτεύματα, όχι όμως απαραίτητα. Γιατί σε μερικά πολιτεύματα δεν υπάρχει ο θεσμός του δήμου ούτε συγκαλούνται εκκλησίες του δήμου αλλά έκτακτες συνελεύσεις». (σελ. 89). Το σίγουρο είναι ότι η δημοκρατία αντιλαμβάνεται τον πολίτη συμμετοχικά και μόνο συμμετοχικά, αφού αλλιώς στερείται νοήματος. Ο Περικλής προκειμένου να εξασφαλίσει τη συμμετοχή ακόμη και των φτωχότερων στη δικαστική εξουσία όρισε αμοιβή, ώστε να μην αποκλείεται κανείς για οικονομικούς λόγους (η παρουσία στο δικαστήριο έκανε αδύνατο το μεροκάματο). Ακόμη και οι βουλευτές έπαιρναν αμοιβή, έστω στοιχειώδη. Στο βιβλίο «Κοινωνική και Πολιτική Οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα» αναφέρεται: «Στην εποχή του Αριστοτέλη ο μισθός για έναν απλό βουλευτή ήταν 5 οβολοί την ημέρα και για τους πρυτάνεις 1 δραχμή, περίπου όσο και η ημερήσια αμοιβή ενός εργάτη». (σελ. 168).

Από τη στιγμή που είναι ξεκάθαρο ότι η δημοκρατία στηρίζεται στη συμμετοχή των πολιτών, ότι δηλαδή προϋποθέτει πολίτες ενεργούς, πολίτες που μπορούν να κρίνουν και να ελέγξουν την εξουσία, πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματα και το ρόλο τους μες το πολίτευμα, που ενδιαφέρονται για τα κοινά και που απαιτούν να έχουν πλήρη γνώση του τι συμβαίνει, γίνεται αυτομάτως αντιληπτό ότι οι πολίτες που δεν πληρούν τα παραπάνω δεν αρμόζουν σε δημοκρατίες. Ο πολίτης που φοβάται να διεκδικήσει, που προτιμά τη σιωπή, που λειτουργεί κάτω από την επιρροή των άλλων οι οποίοι «ξέρουν καλύτερα τα πράματα», που δεν «ανακατεύεται», που παραμένει παθητικός και αυτοαποκαλείται «φιλήσυχος», που ταυτίζει τη νομιμοφροσύνη με την υποτέλεια, που «έχει το κεφάλι του ήσυχο», που αντιλαμβάνεται τις πολιτικές πεποιθήσεις ως οικογενειακή παράδοση κλπ. δεν είναι δημοκράτης. Γιατί δεν τρέφει τη δημοκρατία. Και ούτε πιστεύει σ’ αυτήν. Είναι ο πολίτης της ολιγαρχίας. (Αυτό βέβαια δε δικαιώνει και εκείνον, που, στο όνομα των δικαιωμάτων του – ή της δημοκρατίας – βανδαλίζει και τραμπουκίζει. Ούτε αυτούς τους έχει ανάγκη η δημοκρατία. Γιατί η δημοκρατία ξέρει να προστατεύεται μέσα από τους θεσμούς της. Αρκεί να λειτουργούν σωστά). Κατ’ επέκταση το πολίτευμα που θέλει τους πολίτες παθητικούς, που θέλει να φοβούνται με κινδυνολογίες και μέτρα καταστολής, που προτιμά να μην ασχολούνται και πολύ ώστε να μένει πάντα η διαχείριση στα χέρια των λίγων, που αρνείται τη διαφάνεια και στηρίζεται περισσότερο στην απόκρυψη, που ελέγχει την ενημέρωση συσκοτίζοντας και αποπροσανατολίζοντας, που με δυο λόγια δε θέλει το λαό μέσα στα πόδια του για να εξυπηρετήσει άλλα συμφέροντα, δεν είναι δημοκρατία. Γιατί τελικά αποκλείει το λαό, ασχέτως αν του ζητάει την ψήφο. Γιατί τον κρατά μονίμως εκτός ασχέτως αν του δίνει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Γιατί τελικά διαμορφώνει πολίτες που να ανταποκρίνονται στα κυβικά του. Γιατί πάντα βρίσκει τον τρόπο να στελεχώνει τη διοίκηση με τα ίδια πρόσωπα, σχεδόν κληρονομικά. Κι αυτά είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά της ολιγαρχίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, αυτό που ονομάζουμε πολιτική διαφθορά είναι σχεδόν νομοτελειακό. Τελικά, ακόμη και οι σκληρότερες ολιγαρχίες χρειάζονται δημοκρατικό περιτύλιγμα. Η συμμετοχή του λαού δε λειτουργεί μόνο καθησυχαστικά, αλλά πετυχαίνει και τη συνδιαμόρφωση της ευθύνης. (Και πράγματι, ο λαός δεν είναι άμοιρος ευθυνών). Ο Αριστοτέλης στο δεύτερο βιβλίο των Πολιτικών του αναφερόμενος στους εφόρους της Σπάρτης γράφει: «… αυτός ο θεσμός της εξουσίας (δηλαδή ο δημοκρατικός γιατί οι έφοροι ήταν πρόσωπα εκλεγμένα απ’ το λαό) διασφαλίζει τη συνοχή του πολιτεύματος, διότι ο λαός παραμένει ήσυχος, επειδή συμμετέχει στον πιο σημαντικό φορέα εξουσίας…….». (σελ. 429).

«Ακόμη ορισμένοι θέτουν το ερώτημα πότε η πόλη έχει την ευθύνη για κάποια πράξη και πότε δεν την έχει, όπως όταν για παράδειγμα το πολίτευμα μεταβάλλεται σε δημοκρατία από ολιγαρχία ή τυραννίδα»

Όμως ο Αριστοτέλης, αν και παραδέχεται ότι η έννοια του πολίτη διαφοροποιείται από πολίτευμα σε πολίτευμα, όταν αναφέρεται στα ολιγαρχικά πολιτεύματα (για παράδειγμα στη Σπάρτη και στην Καρχηδόνα), αρνείται να επαναδιατυπώσει την έννοια του πολίτη αποδίδοντας την ολιγαρχική εκδοχή: «Στα άλλα πολιτεύματα δεν είναι ο “αόριστος άρχοντας” μέλος της εκκλησίας του δήμου και δικαστής, αλλά ο ορισμένος σύμφωνα με την αρχή που αναλαμβάνει. Σε όλους ή σε μερικούς από αυτούς δίνεται το δικαίωμα να είναι βουλευτές και δικαστές για όλα τα ζητήματα ή για ορισμένα μόνο. Διευκρινίστηκε επομένως από όλα αυτά ποια είναι η φύση του πολίτη: όποιος δηλαδή σε μια πόλη έχει τη δυνατότητα να μετέχει στη βουλευτική και δικαστική εξουσία, αυτόν θεωρούμε πολίτη της πόλης τούτης…….». (σελ. 91). Με άλλα λόγια πολίτες είναι και πάλι αυτοί που μπορούν και συμμετέχουν στις εξουσίες, με τη διαφορά ότι αυτή τη φορά είναι λιγότεροι. Οι υπόλοιποι, που αποκλείονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για τον Αριστοτέλη δεν είναι πολίτες: «Γιατί πρέπει να πούμε το εξής: ή αυτοί που <δεν> μετέχουν στη ζωή της πόλης δεν είναι πολίτες, ή είναι πολίτες και έχουν δικαίωμα στα κοινό συμφέρον» (σελ. 125 – 127). Το ότι τελικά η έννοια του πολίτη δεν αλλάζει καθιστά σαφές ότι πολίτης χωρίς δικαίωμα στο κοινό συμφέρον δεν υφίσταται ή, για να το πούμε αλλιώς, οι ολιγαρχίες δεν επαναπροσδιορίζουν την έννοια του πολίτη αλλά την ακυρώνουν. Κι αφού πλέον είναι ξεκάθαρο τι είναι πολίτης μπορεί να δοθεί και ο ορισμός της πόλης: «….. ορίζοντας απλά ως πόλη ένα πλήθος πολιτών ικανό να εξασφαλίζει αυτάρκεια για τη ζωή του». (σελ. 91).

Όμως, παρά τον τελικό ορισμό, η διχογνωμία που υπάρχει σχετικά με την ευθύνη της πόλης (ως σύνολο) για μια συγκεκριμένη πράξη ή του τυράννου που εξανάγκασε τη συγκεκριμένη πράξη παραμένει: «Ακόμη ορισμένοι θέτουν το ερώτημα πότε η πόλη έχει την ευθύνη για κάποια πράξη και πότε δεν την έχει, όπως όταν για παράδειγμα το πολίτευμα μεταβάλλεται σε δημοκρατία από ολιγαρχία ή τυραννίδα». (σελ. 95). Το ζήτημα της ευθύνης παίρνει σοβαρές διαστάσεις αν αναλογιστούμε την αντίληψη των περισσοτέρων (κυρίως μετά την πτώση κάποιας τυραννίας), που αποδίδοντας ευθύνες σε συγκεκριμένα πρόσωπα που κυβέρνησαν τυραννικά, αρνούνται να αναλάβουν και την υποχρέωση πιθανών αποζημιώσεων που προκύπτουν, αφού όλα διαγράφονται λόγω της έλλειψης νομιμότητας του καθεστώτος που έφυγε: «…. μερικοί αρνούνται να πληρώσουν τις οφειλές τους προς το δημόσιο, με το επιχείρημα ότι δεν τις καθόρισε η πόλη αλλά ο τύραννος, και να εκπληρώσουν επίσης άλλες πολλές παρόμοιες υποχρεώσεις, με τη λογική ότι μερικά πολιτεύματα υφίστανται με τη βία και όχι για το κοινό συμφέρον». (σελ. 95). Από τη στιγμή που η διακυβέρνηση γίνεται νόμιμα και προϋποθέτει και τη συμμετοχή του λαού είναι πολύ δύσκολο να εγείρει κανείς αξιώσεις εκμηδένισης χρέους προς το δημόσιο ή δημόσιου χρέους προς κάποια άλλη χώρα. Κι αυτό γιατί όλοι συναισθάνονται την ευθύνη. Χρειάζεται η αίσθηση μιας μεγάλης αλλαγής για να ξεκινήσουν τα παρατράγουδα. Χρειάζεται δηλαδή η αίσθηση ότι η νομιμότητα που ήρθε αποκαθιστά την παρανομία που έφυγε κι ως εκ τούτου δεν οφείλει να πληρώσει και τα σπασμένα. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη επισφράγιση για τη νομιμότητα από τη συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση της εξουσίας. (Αναφορικά με τις διακρατικές σχέσεις, σήμερα, η αρχή του ενιαίου της πολιτείας καθιστά σαφές ότι όλα πρέπει να εκτελεστούν ως έχουν συμφωνηθεί, ανεξάρτητα από τη νομιμότητα της εξουσίας που προέβη στις συμφωνίες).

Το ζήτημα αυτό, για τον Αριστοτέλη, μπορεί να ξεκαθαριστεί μόνο εφόσον αποσαφηνιστούν οι παράγοντες που διασφαλίζουν τη συνέχεια μιας πόλης: «Φαίνεται ότι ο ουσιαστικός λόγος αυτής της απορίας είναι το εξής εύλογο ερώτημα: πότε οφείλουμε να δεχτούμε ότι η πόλη παραμένει η ίδια ή ότι μεταβάλλεται και γίνεται μια άλλη πόλη;» (σελ. 95). Ή, για να το πούμε αλλιώς, ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που εγγυάται τη συνέχεια μιας πόλης και που αν μεταβληθεί θα κλονίσει όλες τις διαμορφωμένες σχέσεις, τουλάχιστο σε ηθικό επίπεδο, θεωρώντας ότι οτιδήποτε ανήκει στο παρελθόν οφείλει να ακυρωθεί; Απορρίπτοντας ότι η συνέχεια της πόλης εξαρτάται από τον τόπο ή τους ανθρώπους που κατοικούν (ο τόπος είναι δεδομένο ότι δεν αλλάζει και οι άνθρωποι είναι δεδομένο ότι έρχονται και παρέρχονται), πολύ περισσότερο από τα τείχη που την περιβάλλουν: «Γιατί θα ήταν δυνατόν να περικλειστεί με τείχος ολόκληρη η Πελοπόννησος» (σελ. 97), ο Αριστοτέλης καταλήγει: «Αν πάλι η πόλη πράγματι είναι κάποιο είδος κοινωνίας και υφίσταται ως κοινωνία πολιτών στη βάση μιας πολιτειακής οργάνωσης, τότε με λογική αναγκαιότητα η πόλη δε θα παρέμενε η ίδια, εφόσον μεταβάλλεται το πολίτευμα ως προς το είδος του και διαφοροποιείται. Κατ’ αναλογία λέμε ότι ο χορός είναι διαφορετικός, πότε κωμικός και πότε τραγικός, αν και οι άνθρωποι που τον αποτελούν είναι πολλές φορές οι ίδιοι». (σελ. 99).

Κι αυτή ακριβώς είναι η βαθύτερη ουσία των πολιτευμάτων, που δεν είναι απλώς το σύστημα της διαχείρισης της εξουσίας, αλλά και ο εγγυητής της ομαλότητας και της συνέχειας της δημόσιας ζωής. Το πολίτευμα που νομιμοποιείται ηθικά στα μάτια της πλειοψηφίας είναι ο παράγοντας που ρυθμίζει όλες τις σχέσεις και διασφαλίζει όλες τις συμφωνίες, αφού δρα επικυρωτικά. Γι’ αυτό το πολίτευμα πρέπει να έχει σταθερότητα. Γιατί αποτελεί το φερέγγυο πρόσωπο σε όλες τις δραστηριότητες. Μια χώρα με διαρκείς πολιτειακές ανατροπές δεν μπορεί να ελπίζει και σε σοβαρές συμφωνίες, καθώς όλα κρίνονται ασταθή κι επίφοβα. Οι σοβαρές μπίζνες κλείνονται μόνο υπό τις συνθήκες της σταθερότητας. (Μιλάμε βεβαίως για τις ανεπτυγμένες χώρες του λεγόμενου δυτικού κόσμου. Οι περιπτώσεις των χωρών με τις διαρκείς χούντες και τους πολέμους εξυπηρετούν άλλες ανάγκες). Η συμμετοχή του λαού είναι η διασφάλιση της σταθερότητας. Από αυτή την άποψη, οι σύγχρονες ολιγαρχίες δεν ορίζονται με τον αποκλεισμό του λαού, αλλά με τον έλεγχο της λαϊκής βούλησης, που πρέπει διαρκώς να κατευθύνεται, να διασπάται και να εκφοβίζεται. «Αν λοιπόν αυτά ισχύουν, είναι φανερό ότι πρέπει να πούμε ότι η πόλη παραμένει η ίδια πρώτιστα, όταν ίδιο παραμένει το πολίτευμά της. Μπορούμε να την αποκαλούμε με διαφορετικό όνομα ή και με το ίδιο είτε κατοικείται από τους ίδιους είτε από εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους. Ωστόσο είναι άλλο ζήτημα, αν είναι δίκαιο η πόλη να εκτελεί τις υποχρεώσεις της ή να τις αθετεί, όταν μεταβάλλει το πολίτευμά της». (σελ. 99).

-----------------

Αριστοτέλης: «Πολιτικά», τόμος πρώτος

Αριστοτέλης: «Πολιτικά», τόμος δεύτερος

Γ. Γρυντάκης, Γ. Δάλκος, Α. Χόρτης: «Κοινωνική και Πολιτική Οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα»

Λάμπρος Τσακτσίρας, Μιχάλης Τιβέριος: «Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων ως το 30 π. Χ.»

Η ζωή δεν αναβάλλεται

Είναι στη φύση μας να επιδιώκουμε την ευχαρίστηση, την ηδονή, και να αποφεύγουμε το δυσάρεστο, τον πόνο… Κάτι που προφυλάσσει την επιβίωσή μας… Είναι όμως κάποιες φορές που που πράγματα που ζήσαμε, μπερδεύουν τα ένστικτά μας…

Εκείνη ήταν ένας άνθρωπος που κάθε καλοκαίρι, λάτρευε να πηγαίνει κάθε μέρα στην παραλία… Ήταν μόνη της για αρκετό καιρό, χωρίς κάτι ουσιαστικό στη ζωή της… Καθόταν με τις ώρες δίπλα στην θάλασσα, ζωγραφίζοντας σχέδια στην βρεγμένη άμμο με τα δάχτυλά της… Μικρή είχε τρομάξει όταν φίλοι της έκαναν πατητή σε βαθιά νερά και το αλμυρό νερό έφτασε μέχρι τα πνευμόνια της, τόσο πολύ, που νόμισε πως θα πνιγεί… Από τότε θαύμαζε τη θάλασσα με ασφάλεια, μέχρι το σημείο που το νερό σκέπαζε τα πόδια της… Ίσα ίσα να νιώθει το αγκάλιασμα του νερού σε ένα έστω σημείο του σώματός της.

 

Έλεγε ότι λάτρευε αυτή την επαφή με τη θάλασσα, και ότι της έφτανε… Ήταν μία επαφή με ασφάλεια βέβαια… Όμως έτσι ήταν σίγουρη ότι δεν θα κινδύνευε ποτέ ξανά…Περίεργο να λαχταράς κάτι πολύ και να το φοβάσαι μαζί… Το να πείθεις τον εαυτό σου ότι δεν το λαχταράς, επίσης…Έκρυβε με δεξιοτεχνία τον φόβο από τον εαυτό της… τόσο που αναρωτιόσουν αν ήξερε ότι πολεμούσε την λαχτάρα της…

Αναρωτιόσουν αν φοβόταν πιο πολύ τη θάλασσα ή την ουσιαστική μοναξιά της… Και τη μοναξιά, κι αυτή έλεγε ότι την αγαπούσε…Πώς να της έλεγες ότι δε γνώρισα ποτέ κανέναν που να έλεγε ότι αγαπά τη μοναξιά του και να μην το έλεγε από φόβο… Ο φόβος της θάλασσας σε κάνει να μην δοκιμάζεις να κολυμπήσεις, μόνο να την γεύεσαι μερικώς…

 

Η τελευταία φορά που είχε δεθεί στη ζωή της την είχε κάνει επιφυλακτική, όπως και με την θάλασσα… Κάποιος της μίλησε για το μπέρδεμα των ενστίκτων…

 

«Κάποιες φορές το ένστικτό σου σου λέει προτίμησε τη γλυκιά ασφάλεια της αδράνειας. Όσο δεν ρισκάρεις, δεν κινδυνεύεις να ξαναπονέσεις. Θωρακίζεσαι από οτιδήποτε δυσάρεστο έτσι… Βέβαια από το βάρος της πανοπλίας που κουβαλάς, μένεις στην αδράνεια»

– «Και τι να κάνω»; ρώτησε εκείνη…

 

Πέταξε μακριά την πανοπλία σου, το μόνο που κάνει είναι να σε βαραίνει... Αναγνώρισε τον φόβο σου, τότε μόνο μπορεί να τον αλλάξεις…Σταμάτα να πείθεις τον εαυτό σου ότι σου φτάνει το να κάθεσαι δίπλα μόνο στην θάλασσα… κολύμπα!

 

Λίγο καιρό μετά, εκείνη άρχισε να πλησιάζει την θάλασσα περισσότερο… Άφηνε να φτάνει το νερό μέχρι τα γόνατα… Τότε μπήκε κι ένας άνθρωπος στη ζωή της, ο οποίος κολυμπούσε πολύ συχνά εκεί… Μια μέρα, δεν κρατήθηκε, τον ακολούθησε, κολυμπώντας μαζί του ξανά, σε βαθιά νερά…

Πως να ξεπεράσετε την απογοήτευση των προσδοκιών σας

Το νόημα της ζωής λένε είναι η ελπίδα και τα όνειρα. Όλοι μας κάνουμε σχέδια για το μέλλον, μικρά ή μεγάλα. Οραματιζόμαστε ότι έχουμε πετύχει ένα στόχο μας, ότι καταφέραμε να κερδίσουμε την καρδιά του ανθρώπου που μας ενδιαφέρει ή ότι αυτή τη φορά θα περάσουμε με επιτυχία τη δοκιμασία της συνέντευξης και η θέση εργασίας, που τόσο επιθυμούμε, θα γίνει δική μας. Αρχίζουμε λοιπόν και ήδη μπαίνουμε στην ψυχολογία του νικητή και δεν μπορούμε να περιμένουμε ως τη μέρα που αυτό το όραμα θα γίνει πραγματικότητα.

Τι γίνεται όμως όταν τα πράγματα δεν πάνε έτσι ακριβώς όπως τα περιμέναμε; Τότε αρχίζουμε να ρίχνουμε το φταίξιμο στη μοίρα μας, στη ζωή, στους άλλους, ακόμη και στον ίδιο μας τον εαυτό και στη συνέχεια μας καταβάλλει η απογοήτευση. «Καλά κάνω και δεν ενθουσιάζομαι ποτέ, με ότι περιμένω να συμβεί. Αφού ξέρω πως ποτέ δεν μου πάει τίποτα καλά». Είναι μερικές από τις κοινότυπες φράσεις, τις οποίες όλοι μονολογούμε, σε αυτή την περίπτωση.

Τότε είναι λοιπόν η στιγμή, που θα πρέπει να καθίσουμε παρέα με τον καλύτερο φίλο μας, τον εαυτό μας, και να δούμε πώς θα ξεπεράσουμε το γεγονός ότι άλλα περιμέναμε και αλλιώς μας βγήκαν και πόσο τελικά σημαντικό ήταν αυτό που προσδοκούσαμε. Και να μερικές από τις σκέψεις, που καλό θα ήταν να θέσουμε σε αυτή τη συζήτηση:

Στη ζωή δεν παίρνουμε πάντα αυτό που θέλουμε. Μπορεί να ακούγεται τετριμμένο και εξοργιστικό, ιδιαίτερα τη στιγμή που κάποιος νιώθει απογοητευμένος, όμως πραγματικά αυτό είναι κάτι που συμβαίνει καθημερινά. Εμείς μπορεί να έχουμε κάνει την καλύτερη προετοιμασία και να έχουμε δουλέψει σκληρά για να πετύχουμε το στόχο μας, όμως πάντα υπάρχουν και οι εξωτερικοί παράγοντες, που αλλάζουν, και στους οποίους μπορεί εμείς να μην έχουμε τη δυνατότητα να παρέμβουμε. Και τι κάνουμε, όταν δεν μπορούμε να επηρεάσουμε ή να αλλάξουμε μία κατάσταση; Το παίρνουμε απόφαση και πάμε παρακάτω. Γιατί αυτή είναι η ζωή. Και σίγουρα, κάτι κερδίσαμε από όλη τη διαδικασία της προσπάθειας και της προσμονής.

 

Είναι αλήθεια πως ποτέ δεν μου πάει τίποτα καλά; Τις στιγμές της απογοήτευσης, έχουμε όλοι την τάση να γενικεύουμε ότι μας συμβαίνει. Λέμε«Πάντα με κυνηγάει η ατυχία», «Δεν πρέπει να περιμένω τίποτα θετικό στη ζωή μου, αφού πάντα καταλήγει σε αποτυχία», κτλ. Πόσο λογική βάση έχουν όμως όλες αυτές οι σκέψεις; Εσείς, δεν αισθανθήκατε ποτέ να σας χαμογελάει η τύχη; Δεν υπήρξαν φορές στη ζωή σας που κάποια προσπάθεια κατέληξε σε θετικά αποτελέσματα; Κάντε λοιπόν τον «δικηγόρο του διαβόλου» στις αρνητικές σας σκέψεις και θυμηθείτε όσα περισσότερα παραδείγματα περιπτώσεων, όπου οι προσδοκίες σας δικαιώθηκαν, και διαψεύστε τες.

Θα μπορούσα καλύτερα; Αν πιστεύουμε ότι τα τελικά γεγονότα δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες μας, επειδή εμείς κάναμε κάτι λάθος ή δεν προσπαθήσαμε αρκετά, τότε θα πρέπει να εστιάσουμε στο τι πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να κάνουμε διαφορετικά, τώρα πλέον που έχουμε και μία πιο ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης. Θα έπρεπε να συμπεριφερθούμε με διαφορετικό τρόπο, να προετοιμαστούμε καλύτερα ή να δουλέψουμε πάνω στη βελτίωση των δεξιοτήτων μας; Τι θα κάναμε διαφορετικά τώρα που βλέπουμε το αποτέλεσμα και δεν είναι αυτό που θέλαμε; Πολλές φορές η επιτυχία δεν έρχεται με την πρώτη προσπάθεια. Αν λοιπόν η απογοήτευσή σας συνδέεται με μία προσδοκία επίτευξης ενός στόχου, ο οποίος επιδέχεται παραπάνω προσπαθειών, απλώς βελτιώστε τον τρόπο ή δοκιμάστε έναν τελείως διαφορετικό τρόπο «δουλειάς» πάνω στο στόχο σας. Αν όχι, τότε την επόμενη φορά που θα βιώσετε μία αντίστοιχη εμπειρία, θα ξέρετε να τη χειριστείτε καλύτερα, αν αυτή τη φορά, η αποτυχία σας έγινε μάθημα.

 

Για ποιο λόγο το ήθελα πραγματικά; Μερικές φορές θέλουμε να πετύχουμε κάποια πράγματα στη ζωή μας, χωρίς να έχουμε ψάξει αληθινά πώς αυτά που θέλουμε εξυπηρετούν το γενικότερο όραμα που έχουμε για τη ζωή μας και ποιες ανάγκες μας καλύπτουν. Δεν ξέρω μάλιστα, αν συχνά η απογοήτευση δεν έχει να κάνει τόσο με τον στόχο ή το γεγονός που προσδοκούσαμε να συμβεί, και δεν συνέβη, όσο με το ότι δεν συνέβη. Με το ότι νιώθουμε δηλαδή ότι αυτό που θέλαμε, δεν έγινε και ας μην είναι στην πραγματικότητα τόσο σημαντικό για εμάς.

Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί να επιδιώκαμε να κάνουμε μία σχέση με κάποιον άνθρωπο και επειδή δεν πραγματοποιήθηκε η επιθυμία μας, να νιώσουμε απογοήτευση. Τι είναι όμως αυτό που θα μας φέρει αυτό το συναίσθημα;Είναι το ίδιο το πρόσωπο που πραγματικά θέλαμε να γίνει κομμάτι της ζωής μας ή είναι απλώς η ανάγκη για επιβεβαίωση ή η ανάγκη να νιώσουμε σημαντικοί, η οποία δεν εκπληρώθηκε, που μας απογοητεύει; Στη δεύτερη περίπτωση, το συναίσθημα αυτό δεν συνδέεται με το ίδιο το άτομο, αλλά με τη μη κάλυψη της δικής μας ανάγκης.

Εσείς, γιατί πραγματικά νιώθετε απογοήτευση που οι προσδοκίες σας δεν βγήκαν αληθινές; Πώς επηρεάζει αυτό τις πραγματικές σας ανάγκες; Ή μήπως τελικά δεν τις επηρεάζει και τόσο;

Η ζωή είναι ένα συνεχόμενο test drive. Συνεχώς βάζουμε στόχους και δοκιμάζουμε. Άλλους τους πετυχαίνουμε και άλλους όχι. Αυτό όμως μας δίνει τη δύναμη να προσπαθούμε ξανά, να εξελισσόμαστε και να μαθαίνουμε. Και η απογοήτευση είναι μέσα στο παιχνίδι. Την αισθανόμαστε, την αμφισβητούμε και προχωράμε παρακάτω για νέους στόχους που θα κάνουν τη ζωή μας γεμάτη και θα της δώσουν νόημα.

Οι σκοποί, οι πρακτικές και τα εργαλεία της Πρώτης Δημοκρατίας

Οι σκοποί

Ο θετικός σκοπός της ήταν να εξασφαλίσει την καλή θέληση όλων για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κράτους, έτσι ώστε το κράτος να αναπτυχθεί και να προστατεύσει τον εαυτό του από τους εχθρούς του χωρίς να ανησυχεί για εσωτερικές διχόνοιες. Οι αρνητικοί σκοποί της Πρώτης Δημοκρατίας ήταν να εμποδίσει την εμφάνιση τυράννων και να διασφαλίσει ότι το χρήμα ή η αριστοκρατική καταγωγή δεν θα παρέχουν ιδιαίτερα προνόμια σε κανέναν. Την εποχή που οι Αθηναίοι ανέπτυσσαν τη δημοκρατία τους, συνέρχονταν ταυτόχρονα από μια περίοδο εσωτερικών συγκρούσεων που οδήγησαν στην κυριαρχία ενός ανδρός -με μικρά διαλείμματα- για μισό αιώνα. Οι συγκρούσεις ήταν ταξική πάλη. Η κυριαρχία του ενός ανδρός ήταν τυραννία. Και τα δύο προκαλούσαν τρόμο στους Αθηναίους.

Ο νομοθέτης Σόλων προσπάθησε να βάλει τέλος στην πάλη των τάξεων, στις αρχές του αιώνα που γεννήθηκε η δημοκρατία, αλλά δεν μπόρεσε να εμποδίσει έναν ισχυρό άνδρα, τον Πεισίστρατο, να επωφεληθεί από την κατάσταση. Ο Πεισίστρατος κατέλαβε την εξουσία και την κράτησε για πολλά χρόνια, αυτός και οι δυο γιοι του, εν μέρει επειδή υιοθετούσαν τις απόψεις του λαού, και εν μέρει με τη χρήση ένοπλης βίας. Τελικά, μερικά χρόνια μετά το θάνατο του πρώτου τυράννου, ο ένας από τους γιους του δολοφονήθηκε και ο άλλος έχασε την εξουσία από τους Σπαρτιάτες. Τότε, ο λαός της Αθήνας άρχισε να θεσπίζει νόμους για να διασφαλίσει ότι κανένας ποτέ ξανά δεν θα μπορούσε να αποκτήσει τόση εξουσία.

Οι πρακτικές

Η Αθήνα ήταν μια ανεξάρτητη πόλη-κράτος όπως και οι υπόλοιπες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Ήταν μικρή και με πολιτισμική συνοχή. Οι πολίτες της πίστευαν ότι είχαν όλοι μεταξύ τους μία συγγενική σχέση, γιατί οι πρόγονοί τους γεννήθηκαν στη γη στην οποία ζούσαν. Μοιράζονταν την ίδια επίσημη θρησκεία, γλώσσα, μυθολογία, και μία ιστορία που διατηρούνταν ζωντανή στη μνήμη τους. Κατά το μεγαλύτερο διάστημα των διακοσίων χρόνων της δημοκρατίας ο πληθυσμός των ενήλικων ανδρών έφτανε περίπου τους 30.000. Το σύνολο του πληθυσμού της Αττικής (της Αθήνας με τα περίχωρά της) κυμαινόταν πιθανόν μεταξύ 200.000 και 300.000. Η μικρή έκταση και ο ομοιογενής πληθυσμός ήταν πολύ μεγάλα πλεονεκτήματα για τη δημιουργία της δημοκρατίας.

Αυτό είναι σημαντικό να το θυμόμαστε γιατί κανένα σύγχρονο κυρίαρχο κράτος δεν διαθέτει όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, και οι ΗΠΑ δεν έχουν κανένα από αυτά. Στην Αθήνα όλοι οι πολίτες μπορούσαν να συμμετέχουν με άμεσο τρόπο στην πολιτική ζωή του κράτους επειδή ήταν ολιγάριθμοι, και επειδή γνώριζαν σε γενικές γραμμές πώς έπρεπε να λειτουργούν τα πράγματα και για ποιο λόγο.

Τα εργαλεία της αθηναϊκής δημοκρατίας δεν μπορούν όλα να είναι χρήσιμα σε εμάς σήμερα. Σχεδιάστηκαν για ένα κράτος με αυτά τα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα που εμείς δεν διαθέτουμε. Εντούτοις, ορισμένα από αυτά μπορεί να χρησιμεύσουν ως πρότυπο για μεταρρυθμίσεις που είναι πολύ αναγκαίες στις σύγχρονες δημοκρατίες.

Τα εργαλεία της Πρώτης Δημοκρατίας είναι εν συντομία τα εξής.

Το νομικό σύστημα. Δεν υπήρχαν επαγγελματίες δικαστές ή εισαγγελείς. Κάθε πολίτης μπορούσε να καταθέσει εναντίον κάποιου άλλου, και κάθε πολίτης μπορούσε να υπηρετήσει στα συμβούλια των δικαστών οι οποίοι -με σημερινούς όρους- ήταν ταυτόχρονα δικαστές και ένορκοι. Τα συμβούλια ήταν τόσο μεγάλα ώστε κανένας δεν μπορούσε να τους πάρει με το μέρος του δωροδοκώντας τους· 501 άνδρες ήταν στο συμβούλιο που καταδίκασε τον Σωκράτη. Η θητεία στα συμβούλια ήταν μισθωτή, και γι’ αυτόν το λόγο ήταν πράγματι ανοιχτή στους πολίτες της κατώτερης τάξης. Αν τους έδιναν το δικαίωμα να συμμετέχουν στα συμβούλια χωρίς την απαραίτητη χρηματική αποζημίωση, αυτό στην καλύτερη περίπτωση θα ήταν ένα κενό γράμμα του νόμου, και στη χειρότερη ένα άσχημο αστείο. Το συμβούλιο διαμορφωνόταν τη μέρα της δίκης με κλήρωση ώστε κανένας να μην μπορεί να εξαγοράσει τους δικαστές. Αν κρίνουμε από τους λόγους που εκφωνούνταν σε αυτά τα λαϊκά δικαστήρια, οι δικαστές αποτελούσαν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα όλων των Αθηναίων, αφού δεν έχουμε αναφορές για ομιλητές που να επικαλούνται ταξικά συμφέροντα.

Το κυβερνητικό σώμα. Η Εκκλησία αποτελούνταν κανονικά από τους πρώτους 6.000 άνδρες που έφταναν στην Πνύκα (ένα λόφο δίπλα στην Ακρόπολη), αλλά αυτός ο αριθμός δεν ήταν πάντα εφικτός. Δικαίωμα συμμετοχής είχε κάθε ενήλικος άνδρας πολίτης, και αν ο αριθμός δεν συμπληρωνόταν, οι αρχές έδιναν εντολή να περιφέρουν στους δημόσιους χώρους ένα κόκκινο σκοινί, κι έτσι μαζεύονταν αρκετοί για να συγκληθεί η συνέλευση. Ο μισθός για το βουλευτικό αξίωμα εισήχθη στις αρχές του 4ου αι., και μετά από αυτό χρησιμοποιούσαν το κόκκινο σκοινί αντίστροφα - για να κρατούν τον κόσμο μακριά όταν ο χώρος της συνέλευσης ήταν ήδη γεμάτος. Αν και ο μισθός ήταν λιγότερος από ένα κανονικό ημερομίσθιο, ήταν όμως αρκετός ώστε να κάνει ελκυστική την εκπλήρωση αυτού του πολιτικού καθήκοντος. Δικαίωμα να μιλήσει είχε κάθε ενήλικος άνδρας πολίτης· το δικαίωμα να μιλάνε στην Εκκλησία, γνωστό ως «παρρησία», ήταν το πιο πολύτιμο από όλα τα προνόμια των Αθηναίων. Οι απλοί πολίτες, όμως, σπάνια εκμεταλλεύονταν αυτό το προνόμιο, και το παραχωρούσαν στους πολιτικά δραστήριους για να αγορεύουν στην Εκκλησία. Αυτοί οι ομιλητές ήταν γνωστοί ως ρήτορες· μπορούσαν να ασκήσουν ιδιαίτερη επιρροή χωρίς να κατέχουν δημόσιο αξίωμα, με μόνο μέσο τις ρητορικές τους ικανότητες. (Η σύγχρονη λέξη «ρητορική» προέρχεται από το όνομά τους.) Στη Σπάρτη, αντιθέτως, οι απλοί πολίτες μπορούσαν να ψηφίζουν αλλά η δυνατότητα αγόρευσης περιοριζόταν εκ των πραγμάτων στους βασιλείς, τους αξιωματούχους και τα μέλη της Γερουσίας.

Περιορισμοί στην αρχή της πλειοψηφίας. Οι εξουσίες της Εκκλησίας περιορίστηκαν σταδιακά με νομοθετικό τρόπο. Σε όλες τις φάσεις της αθηναϊκής δημοκρατίας, η Εκκλησία δεν μπορούσε να ψηφίσει κανένα νομοσχέδιο που να μην έχει περάσει από τη Βουλή, η οποία αντιστοιχεί στις σύγχρονες νομοθετικές επιτροπές. Η Βουλή εκλεγόταν κάθε χρόνο με κλήρο και από τις δέκα φυλές. Αποτελούσε αντιπροσωπευτικό δείγμα των Αθηναίων, και συνήθως εμπόδιζε την κατάθεση προς ψήφιση παράνομων νομοσχεδίων.

Η ώριμη δημοκρατία του 4ου αι. διαχώρισε το νομοθετικό έργο από τις αποφάσεις για τη χάραξη πολιτικής - δηλαδή τη σύνταξη ή την αναθεώρηση των νόμων από αυτό που οι Αθηναίοι αποκαλούσαν απλώς «ψηφίσματα». Οι προτάσεις για τα ψηφίσματα έπρεπε να συμβαδίζουν με τη βασική νομοθεσία - με αυτό που θα ονομάζαμε «σύνταγμα» της Αθήνας. Αν κάποιος κατέθετε προς ψήφιση μια αντισυνταγματική πρόταση, μπορούσε να οδηγηθεί στο δικαστήριο με την κατηγορία της «γραφής παρανόμων» (κατηγορία για παραβίαση του νόμου). Κάθε πολίτης μπορούσε να εμποδίσει την ψήφιση ενός νομοσχεδίου προβάλλοντας αυτή την κατηγορία. Το ζήτημα διευθετούνταν τότε στο δικαστήριο μεταξύ του ενάγοντος και του εναγόμενου. Αν ο εναγόμενος κρινόταν ένοχος, πλήρωνε πρόστιμο· αν ο ενάγων αποδεικνυόταν επιπόλαιος, τιμωρούνταν.

Η νομοθεσία διαμορφωνόταν μόνο από ένα αντιπροσωπευτικό σώμα που είχε επιλεγεί με κλήρο· αυτό το νομοθετικό σώμα ήταν γνωστό ως Νομοθέται. Αν η Βουλή ήθελε να τροποποιήσει τους νόμους, θα έπρεπε να το αναφέρει σε αυτό το σώμα. Αν το νομοθετικό σώμα ενέκρινε την τροποποίηση των νόμων, τότε το θέμα πήγαινε για ψήφιση στην Εκκλησία.

Κλήρωση. Η κλήρωση χρησίμευε για την επιλογή πολιτών από συμβούλια, που επιλέγονταν κάθε χρόνο από τις δέκα φυλές. Η διαδικασία επιλογής διασφάλιζε την ίση εκπροσώπηση κάθε φυλής. Η κλήρωση βασιζόταν στην υπόθεση ότι οποιοσδήποτε είχε περάσει έλεγχο και είχε δώσει τον κατάλληλο όρκο θα είχε αρκετές γνώσεις για να ασκήσει όπως πρέπει την εξουσία σ’ αυτές τις θέσεις όπου υπήρχε περισσότερος χρόνος για συζήτηση και αντιπαράθεση απ’ ό,τι στην Εκκλησία.

Επίσημα αξιώματα. Οι περισσότεροι αξιωματούχοι επιλέγονταν με κλήρο, αλλά πριν αναλάβουν το αξίωμα έπρεπε να περάσουν από επίσημη εξέταση.

Δικαστήρια. Τα συμβούλια αυτών που θα υπηρετούσαν ως δικαστές ορκίζονταν να τηρούν το νόμο, ή όπου δεν ίσχυε κανένας νόμος, να ακολουθούν το δίκαιο.

Η Βουλή. Η Βουλή των Πεντακοσίων ήταν υπεύθυνη για τις εργασίες που στα αμερικανικά νομοθετικά σώματα γίνονται σήμερα από επιτροπές. Τα μέλη της Βουλής εξέταζαν από πριν τη νομοθεσία και αποφάσιζαν τι θα κατετίθετο προς ψήφιση. Τα μέλη και το προεδρείο της Βουλής καθορίζονταν με κλήρωση από ένα συμβούλιο πολιτών που είχαν καλή κοινωνική θέση.

Το νομοθετικό συμβούλιο. Τον 4ο αι. είχε την ευθύνη της διαμόρφωσης και της επικύρωσης των τροποποιήσεων της νομοθεσίας προτού αυτές κατατεθούν στην Εκκλησία για την τελική τους ψήφιση.

Εκλογές. Για ορισμένες σημαντικές θέσεις διεξάγονταν εκλογές, ειδικά για εκείνες που απαιτούσαν εξειδικευμένη γνώση σε στρατιωτικά ή οικονομικά θέματα. Οι δέκα στρατηγοί εκλέγονταν κυρίως με σκοπό να ηγηθούν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά κάποιοι από αυτούς είχαν επιρροή στις εξωτερικές υποθέσεις και τα εσωτερικά ζητήματα. Οι στρατηγοί απαιτούσαν υπακοή στο πεδίο της μάχης, αλλά ήταν δυνατό να ανακληθούν οποιαδήποτε στιγμή μετά από ψηφοφορία της Εκκλησίας, και μπορεί να πλήρωναν ακριβά μία αποτυχία. Η Εκκλησία είχε το δικαίωμα να τους καταδικάσει σε εξορία, ακόμα και σε θάνατο.

Στη δεύτερη φάση της δημοκρατίας, οι εκλογές χρησίμευαν πολύ συχνά για κρίσιμα ζητήματα -όπως τη διαχείριση των οικονομικών- που πράττοντας φρόνιμα δεν τα είχαν αφήσει στα χέρια ερασιτεχνών.

Λογοδοσία. Μόλις αποχωρούσε από το αξίωμα, ο αξιωματούχος έπρεπε να παρουσιάσει το έργο που έκανε όσο κατείχε αυτή τη θέση, με μια διαδικασία που ονομαζόταν «ευθύναι» (δηλαδή ίσιωμα, διόρθωση, κατ’ επέκταση λογοδοσία).

Αν ένας αξιωματούχος είχε διαπράξει αξιόποινο αδίκημα, μπορούσε καθένας να τον μηνύσει στο δικαστήριο οποιαδήποτε στιγμή. Ο μόνος περιορισμός ήταν ότι ο κατήγορος έπρεπε να καταθέσει ένα σημαντικό χρηματικό ποσό εγγύησης το οποίο θα έχανε αν αποφασιζόταν ότι η περίπτωση ήταν άνευ σημασίας.

Αν κάποιος φαινόταν ότι αποκτά υπερβολική εξουσία ή ότι προκαλεί πόλωση στην πόλη, οι πολίτες μπορούσαν να ψηφίσουν να εξοριστεί για δέκα χρόνια. Η διαδικασία ονομαζόταν «οστρακισμός» από τα θραύσματα των οστράκων πάνω στα οποία οι ψηφοφόροι έγραφαν το όνομα αυτού που ήθελαν να εξοριστεί. Πρώτα συγκαλούνταν η Εκκλησία για να αποφασίσει αν θα πρέπει να ψηφίσουν για τον εξοστρακισμό του· μετά συγκεντρώνονταν για να ψηφίσουν. Εντωμεταξύ, οι αντίπαλοι του υποψηφίου μπορούσαν να κάνουν μαζική παραγωγή έτοιμων οστράκων τα οποία μοίραζαν στους ψηφοφόρους. Μερικά από τα όστρακα μπορούμε να τα δούμε στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα. Ο οστρακισμός ήταν εξαιρετικά σπάνιος, και δεν εφαρμόστηκε ποτέ ξανά μετά το 415.

Αυτά ήταν τα βασικά εργαλεία. Στην Αθήνα εξυπηρέτησαν με αρκετή επιτυχία τις ανάγκες του λαού για περίπου δύο αιώνες.

Είσαι ό,τι καλύτερο μου συνέβη ποτέ

Η ασφάλεια είναι η πιο υποτιμημένη αλλά και η πιο ισχυρή ανάγκη των ανθρώπων, κυρίως των μικρών ανθρώπων, των παιδιών.

Όσοι, την στερηθήκαν σ` εκείνη τη νεαρή ηλικία, αρχίσαν να την ψάχνουν απεγνωσμένα μέσα από συνταγές και ανθρώπους κάνοντας συμβόλαια «μυστικά» και «υποσυνείδητα» μαζί τους με τα οποία πολλές φορές ουσιαστικά «τιμολογούμε» τον εαυτό μας πολύ χαμηλά προκειμένου να μας φροντίσουν.

Δεν μας φταίνε οι συγκεκριμένοι άνθρωποι ούτε οι καταστάσεις. Δεν χρησιμεύει επίσης να τιμωρούμε τον εαυτό μας γι ` αυτή την επιλογή. Ο πόνος που φέρνουν αυτά τα συμβόλαια είναι, πολλές φορές, η απεγνωσμένη κραυγή του εαυτού μας να αναλάβουμε ΕΜΕΙΣ τη φροντίδα του.

Γιατί «ξεχάσαμε» να στηρίζουμε τους εαυτούς μας και νομίσαμε ότι ΜΟΝΟ ΟΙ ΑΛΛΟΙ μπορούν να μας στηρίξουν. Γιατί στραβό-μάθαμε ότι ασφάλεια θα πάρουμε μόνο μέσα από τον έλεγχο του άλλου. Αν ξέρουμε ή αν συμφωνούμε με το πώς είναι ή τι κάνει ο άλλος, θα νοιώθουμε ασφαλείς… έτσι καταλήγει η ματιά μας να είναι μονίμως εκεί έξω, στους άλλους μπας κι έτσι φυλαχτούμε από ένα περιβάλλον που μας απειλεί, σα τα καρτάλια που καραδοκούν μη τα πληγώσουν.

Μέχρι να ρθει αυτή η βρώμα η ζωή που δε σκαμπάζει από τέτοια, να σου δώσει μια μες στα μούτρα μπας και συνέλθεις και καταλάβεις ότι η ασφάλεια δεν έρχεται από τον έλεγχο και την καταπίεση αλλά ΜΟΝΟ όταν σκύψεις τρυφερά και πονετικά πάνω σ' αυτό το 5χρονο, 6χρονο, 7χρονο εαυτό σου που δε ξέρει πώς να αντιδράσει, τι να κάνει με τη ζωή του, που αναρωτιέται τι θ` απογίνει. Αν το αφήσεις να σου πει την ιστορία του με όλες τις λεπτομέρειες. Για να μπορέσεις στη συνέχεια να του μάθεις πώς να γράψει από δω και μπρος την ιστορία, να του μάθεις να σε εμπιστεύεται, να του μάθεις να έχει όνειρα και να καταλάβει πως τώρα έχει κάποιον που τον/την αγαπά...

Έτσι θα κατανοήσεις ότι η πρώτη και βασική του ασφάλεια είσαι εσύ, ο «μεγάλος» που ξέρει να κατανοεί αλλά και να χαϊδεύει, να προστατεύει αλλά και να λέει αλήθειες, να παίζει αλλά και να συζητά...

Δοκίμασε να μιλήσεις στο «μικρό» εαυτό σου με λόγια σαν κι αυτά...

«Είσαι ό,τι καλύτερο μου συνέβη ποτέ»

«Δεν θα σ' εγκαταλείψω ποτέ»

«Δεν χρειάζεται να είσαι ούτε να δείχνεις πάντα δυνατός»

«Μαζί μου είσαι ασφαλής»

Άντε, καλό μας κουράγιο!

Δημιουργήθηκε το πρώτο τεχνητό δέρμα που επικοινωνεί άμεσα με τον εγκέφαλο

Ερευνητές στις ΗΠΑ δημιούργησαν ένα πλαστικό «δέρμα», το οποίο μπορεί να ανιχνεύσει πόση πίεση ασκείται πάνω του και ανάλογα να στείλει ένα ηλεκτρικό-αισθητηριακό σήμα στα αντίστοιχα κύτταρα του εγκεφάλου.

 

Είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται ένα εύκαμπτο υλικό σαν δέρμα, το οποίο μπορεί να «αισθανθεί» την πίεση και ταυτόχρονα να επικοινωνήσει άμεσα με το νευρικό σύστημα και τον εγκέφαλο. Άλλα είδη τεχνητού δέρματος που είχαν δημιουργηθεί έως τώρα, απαιτούσαν την παρουσία ενός επεξεργαστή ή ενός υπολογιστή για να «μεταφράσει» τις αισθητηριακές πληροφορίες στον εγκέφαλο.
Το νέο «δέρμα» τις στέλνει απευθείας και αυτές γίνονται αμέσως αντιληπτές, όπως έδειξαν πειράματα με ζώα.
       
Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Ζενάν Μπάο, καθηγήτρια του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", δήλωσαν ότι ο απώτερος στόχος τους είναι η δημιουργία ενός τεχνητού δέρματος με ηλεκτρονικούς αισθητήρες, το οποίο θα καλύπτει πλήρως ένα τεχνητό προσθετικό άκρο και θα του προσδίδει την αίσθηση της αφής.
       
Το «δέρμα» από πολυμερές αποτελείται από δύο στρώματα, εκ των οποίων το πάνω μέρος, που έρχεται σε επαφή με τα αντικείμενα, περιέχει έναν τεχνητό αισθητηριακό μηχανισμό, ενώ το κάτω μέρος περιλαμβάνει ένα εκτυπωμένο εύκαμπτο ηλεκτρονικό κύκλωμα, που μεταφέρει τα ηλεκτρικά σήματα και τα μετατρέπει σε βιοχημικά ερεθίσματα συμβατά με τα νευρικά-εγκεφαλικά κύτταρα.
     
Το «δέρμα» μπορεί να «νιώσει» μια μεγάλη γκάμα αισθητηριακών ερεθισμάτων, από μία γερή χειραψία έως ένα ανάλαφρο άγγιγμα με τα ακροδάχτυλα. Το «μυστικό» του πλαστικού υλικού είναι ότι περιέχει δισεκατομμύρια νανοσωλήνες άνθρακα, οι οποίοι, όταν συμπιέζονται, μπορούν να παράγουν και να μεταφέρουν ηλεκτρισμό.
       
Το πλαστικό δέρμα μιμείται το ανθρώπινο, το οποίο μεταφέρει τις πληροφορίες της αφής στα εγκεφαλικά κύτταρα με την μορφή βραχέων παλμών ηλεκτρισμού, όπως ο κώδικας Μορς.
       
Όμως οι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι τα πράγματα δεν θα είναι εύκολα να μιμηθούν ολοκληρωμένα την ανθρώπινη αφή. Στο ανθρώπινο χέρι υπάρχουν έξι διαφορετικοί βιολογικοί αισθητηριακοί μηχανισμοί και το νέο τεχνητό δέρμα αφορά μόνο έναν από αυτούς. Όπως είπε η Μπάο, θα χρειασθούν ακόμη αρκετά χρόνια έρευνας, ωσότου υπάρξει ένα πραγματικό τεχνητό δέρμα κατάλληλο να αντικαταστήσει το ανθρώπινο.

"Διαστημικά" άλματα στην επικοινωνία μέσω ακτίνων λέιζερ

Η επικοινωνία μέσω ακτίνων λέιζερ αποτελεί ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα αντικείμενα έρευνας της διαστημικής τεχνολογίας, και ως εκ τούτου είναι πολλά τα πειράματα και η έρευνα και ανάπτυξη που λαμβάνει χώρα στον κλάδο.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται δοκιμή που προορίζεται να πραγματοποιηθεί από το Asteroid Impact Mission (AIM) της ESA, η οποία αναμένεται να λάβει τελική έγκριση στις 16 Δεκεμβρίου. Πρόκειται για μια αποστολή επίδειξης/ δοκιμής τεχνολογίας για το Βαθύ Διάστημα, που θα είναι (εάν πάρει πράσινο φως) η πρώτη αποστολή ανθρώπινου σκάφους σε διπλό αστεροειδή.

Μεταξύ των καινοτόμων τεχνολογιών που θα δοκιμαστούν συμπεριλαμβάνεται και η επικοινωνία με λέιζερ- που είναι κατά πολύ ταχύτερη αυτής με ραδιοκύματα. Όπως εξηγεί ο Ζόραν Σόντνικ, μηχανικός οπτικών, η τεχνολογία οπτικής επικοινωνίας δεν έχει καθιερωθεί ακόμα για χρήση στο Διάστημα, και το EDRS (European Data Relay System) θα είναι η πρώτη εμπορική εφαρμογή.

«Επί της ουσίας λειτουργεί κάπως σαν κώδικας Μορς, με κωδικοποιημένες λάμψεις φωτός. Το ERDS με δορυφόρους σε υψηλή τροχιά θα χρησιμοποιεί laser links για την επιστροφή περιβαλλοντικών δεδομένων από τους δορυφόρους Sentinel σε χαμηλή τροχιά σε πραγματικό χρόνο- μια τεχνική που έχει επιδειχθεί μέσω των αποστολών τηλεπικοινωνιών Alphasat και Artemis της ESA» σημειώνει.

Το 2013, το Optical Ground Station της ESA στην Τενερίφη συμμετείχε σε αντίστοιχο εγχείρημα με το LADEE της NASA, σε απόσταση 400.000 χλμ. Ωστόσο, αυτή τη φορά η απόσταση θα είναι κατά πολύ μεγαλύτερη: 75 εκατ. χιλιόμετρα, ή αλλιώς το μισό της απόστασης ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο- σημειώνεται ότι, στο πλαίσιο μιας αποστολής στον Άρη, οι αποστάσεις θα είναι ακόμα μεγαλύτερες. Μια ακτίνα λέιζερ από το τηλεσκόπιο λέιζερ του ΑΙΜ (διαμέτρου 13,5 εκ.) σε τέτοια απόσταση θα έχει «αποτύπωμα» 1.100 χλμ- ακόμα και αν πρόκειται σαφώς για μεγάλη απόσταση, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το αντίστοιχο «αποτύπωμα» με χρήση ραδιοκυμάτων θα ήταν πιο πλατύ από την ίδια τη Γη.

Η πολύ υψηλότερη συχνότητα φωτός λέιζερ συνεπάγεται αυξημένη κατευθυντικότητα και ως εκ τούτου αυξημένο bandwidth, όπως εξηγεί ο Κλέμενς Χις, μηχανικός λέιζερ της ESA. «Την ίδια στιγμή, πολλά φωτόνια θα χαθούν στην πορεία, οπότε πρέπει να χρησιμοποιηθούν εξελιγμένες μέθοδοι μέτρησης φωτονίων για να εντοπιστεί με αξιοπιστία το σήμα» προσθέτει.

Σε παρεμφερές πλαίσιο κινείται και δοκιμή της NASA, σε συνεργασία με την The Aerospace Corporation (Καλιφόρνια), με το σκάφος κλάσης CubeSat, OCSD (Optical Communications and Sensor Demonstration), το οποίο βρίκσεται ήδη σε τροχιά. Πρόκειται για ένα διαστημικό σύστημα επικοινωνίας με λέιζερ, το οποίο είναι ενσωματωμένο στην άτρακτο του σκάφους- ο προσανατολισμός του οποίου ακολουθεί την κατεύθυνση της ακτίνας. Στο πλαίσιο της δοκιμής θα αξιολογηθεί η δυνατότητα «στόχευσης» ενός μικρού δορυφόρου, κατά τη μεταφορά δεδομένων με λέιζερ σε ταχύτητες της τάξης των 200 Mb/s.

Η δεύτερη αποστολή OCSD θα εκτοξευθεί όχι νωρίτερα από την 1η Φεβρουαρίου και θα περιλαμβάνει δύο CubeSats για να επιδειχθεί η δυνατότητα ελιγμών σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, με αισθητήρες χαμηλού κόστους και ένα πρωτοποριακό σύστημα προώθησης που χρησιμοποιεί νερό ως προωθητικό.

Εντοπίστηκε σωματίδιο από 100% πυρηνική δύναμη

Οι επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας της Βιέννης προχώρησαν σε μία πολύ μεγάλη ανακάλυψη. Στην... συλλογή υποατομικών σωματιδίων που έχουν καταφέρει να εντοπίσουν που επιταχυντές του CERN και των υπόλοιπων πειραμάτων, προστέθηκε ένα με ιδιαίτερη σημασία.

Το σωματίδιο που μπόρεσαν να απομονώσουν, έστω και για ελάχιστο διάστημα, οι επιστήμονες από την Αυστρία, όπως όλα δείχνουν αποτελείται αποκλειστικά από πυρηνική δύναμη. Πρόκειται για ένα σωματίδιο με σχεδόν μηδενική διάρκεια ζωής, λόγω της ασταθούς κατάστασης του, που συντίθεται μόνο από γλουόνια.
Τα γλουόνια είναι ένας τύπος μποζονίου, το οποίο φέρει την πυρηνική δύναμη που κάνει πρωτόνια και νετρόνια να «κολλούν» μεταξύ τους μέσα στον ατομικό πυρήνα. Ο τύπος του συγκεκριμένου σωματιδίου ονομάζεται «glueball», ενώ ο εντοπισμός του αποτελούσε πολύ δύσκολο εγχείρημα για τους υπεύθυνους του πειράματος.
Η λειτουργία των γλουονίων θυμίζει πολύ αυτή των φωτονίων. Εχουν και τα δύο μηδενική μάζα, ενώ όπως ακριβώς τα φωτόνια μεταφέρουν ηλεκτρομαγνητική δύναμη μεταξύ των φορτισμένων σωματιδίων,  έτσι και τα γλουόνια λειτουργούν ως φορείς ισχυρής-πυρηνικής δύναμης ανάμεσα στα κουάρκ. Αντίθετα όμως με τα φωτόνια, αυτά έχουν 8 διαφορετικούς τύπους, ικανούς να αλληλεπιδράσουν και να δημιουργήσουν τα μυστήρια «glueball».
Ο εντοπισμός του πρώτου «glueball» όμως, δεν μπορεί από μόνος του να προσφέρει πολλές πληροφορίες στους επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Νέος στόχος τους, ώστε αυτή η σημαντική ανακάλυψη να κάνει το επόμενο βήμα, είναι να μελετήσουν τον τρόπο με τον οποίο το βραχύβιο σωματίδιο αποσυντίθεται, αλλά και τι είδους σωματίδια προκύπτουν μετά την «καταστροφή» του. Ετσι, στοχεύουν μελλοντικά να διευκολυνθεί ο εντοπισμός γλουονίων, με στόχο να μελετηθούν περαιτέρω.
Οι υπεύθυνοι του πειράματος, με επικεφαλής τους καθηγητές Anton Rebhan and Frederic Brünner, έχουν αρχίσει μελέτη για τους πιθανούς μετασχηματισμούς του σωματιδίου, σε μια έρευνα που χρειάζεται πολύ μεγάλη εμβάθυνση στην θεωρητική φυσική, ενώ μπορεί να αποδειχτεί σημαντική ακόμα και για την κβαντική θεωρία.
Τους επόμενους μήνες, με την βοήθεια του CERN αλλά και του επιταχυντή στο Πεκίνο, υπολογίζεται πως θα έχει βρεθεί η... μαγική συνταγή του γλουόνιου. «Τα αποτελέσματα της έρευνα θα είναι πολύ σημαντικά για την θεωρία μας. Σε αλληλεπιδράσεις πολλών σωματιδίων, οι προβλέψεις της υπάρχουσας θεωρίας δεν είναι τόσο ακριβείς όσο στα απλούστερα μοντέλα. Αν τα αποτελέσματα αντιστοιχούν με τους υπολογισμούς μας, θα έχουμε μεγάλη πρόοδο στην προσέγγιση μας και στην υποατομική θεωρία.
Τα σωματίδια που μεταφέρουν πυρηνική ενέργεια, μπορεί μελλοντικά να χρησιμοποιηθούν ως πειραματικά εργαλεία, ωστόσο μέχρι τότε θα πρέπει να έχει προχωρήσει πολύ η μελέτη τους αλλά και οι πιθανές συμπεριφορές τους.

Τα μυστήρια μεγάφωνα του δάσους

Μία ομάδα φοιτητών αρχιτεκτονικής έχοντας την βοήθεια των σχεδιαστών Tõnis Kalve και Ahti Grünberg κατασκεύασαν κάτι μοναδικό σε δάσος της Εσθονίας.

Τα μεγάφωνα των φωτογραφιών που ακολουθούν, δημιουργήθηκαν για να βοηθούν τους λάτρεις της φύσης να ακούν τους ήχους του δάσους ενώ παράλληλα αποτελούν ένα καλό σημείο για να ξαποσταίνουν.

Τα άγνωστα χόρτα της ελληνικής φύσης

Στην Ελληνική ύπαιθρο υπάρχουν πολλά άγρια φαγώσιμα χόρτα.

 

Πολλοί δεν τα γνωρίζουν εκτός από ένα δυο είδη, που ίσως έχουμε ψωνίσει για να φτιάξουν χόρτα ή πίτες. Τα άγρια χόρτα που φυτρώνουν στους αγρούς είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνη C, φλαβονοειδή, πολυφαινόλες, ω-3 λιπαρά οξέα και σε α-λινολενικό οξύ, συστατικά που συνεισφέρουν σημαντικά στην αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικά για την πιο εύκολη αναγνώριση, αξιοποίηση και χρήση τους στη διατροφή μας.

 

Αγκινάρα άγρια-Cynara cardunculus

Άλλες ονομασίες:Αγριαγκινάρα, αγκιναράκια, χαρακάκια
Οικογένεια:Αστεροειδών-Asteraceae

Πολυετές φυτό που φτάνει πάνω από 1 μέτρο ύψος. Βρίσκεται αυτοφυές σε όλες τις θερμές περιοχές της Ελλάδας, σε ακαλλιέργητα μέρη. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί, τα φύλλα και οι ανθοκεφαλές, την άνοιξη πριν ανθίσουν. Μαγειρεύονται βραστές με άλλα λαχανικά (αλλά πολίτα), αλλά και με κρέας.Οι μικρές ανθοκεφαλές μαγειρεύονται με αυγά ομελέτα και μπορούν να γίνουν και τουρσί.

Αγριοζοχός-Urospermum picroides

Άλλες ονομασίες: Πικρίθρα, Κουφολάχανο
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 20-50 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Το σχήμα τους και οι διαστάσεις των φύλων του δεν είναι σχεδόν ποτέ το ίδιο. Τα φύλλα του είναι σκουροπράσινα οδοντωτά και μακριά με παχύ κόκκινο μίσχο και κεντρικό νεύρο. Μαζεύεται από το Φθινόπωρο μέχρι το τέλος της άνοιξης. Η γεύση των φύλλων είναι λίγο πικρή, τρώγονται ωμά σε σαλάτες, μαγειρεύονται μόνα τους βραστά με μπόλικο λεμόνι ή σε συνδυασμό με αρνί ή κατσίκι. Τέλος χρησιμοποιούνται και σε χορτόπιτες.

Αγριοκαρδαμούδα-Capsella bursa-pastoris

Άλλες ονομασίες: Αγριοκάρδαμο, τζουρκάς, ραγιάς
Οικογένεια: Brassicaceae

Ετήσιο ή διετές φυτό (κοινό ζιζάνιο), που φτάνει περίπου μέχρι τα 40 εκατοστά ύψος. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους, σε όλη την Ελλάδα. Τα φύλλα τους τρώγονται βραστά με άλλα χόρτα και χρησιμοποιούνται σε σαλάτες μαζί με τα άνθη τους, για πιπεράτη γεύση.

Αντράκλα-Portulaca Oleracia

Άλλες ονομασίες: Γλιστρίδα, σκλιμίτσα, τρέβα, χοιροβότανο
Οικογένεια: Portulacaceae

 

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 20 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα για αυτό θεωρείτε και ζιζάνιο. Τα φύλλα της είναι σκουρωπά πράσινα, σαρκώδεις και παχιά. Λέγεται ότι αν μασήσεις μερικά φρέσκα φύλλα και τα βάλεις κάτω από τη γλώσσα σου ξεδιψάς. Έχει πολύ βιταμίνη C και σίδηρο και μια διατροφική έρευνα στην Κρήτη έδειξε ότι η κατανάλωσή της, όπως και η τσουκνίδα βοηθάει την καρδιά (είναι το φυτό με τα περισσότερα ω3 λιπαρά).
Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές τους από την αρχή του καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο. Τρώγεται ωμή σαλάτα με λαδόξιδο και κρεμμύδια ή προσθέτετ ε στη ντοματοσαλάτα. Γενικά μπορεί να αντικαταστήσει τα μαρούλια σαν πράσινο λαχανικό. Μαγειρεύεται γιαχνί κατσαρόλας.

Ασφόδελος-Αsphodelus aestivus

Άλλες ονομασίες: Σπερδούκλι, ασπέρδουκλας, ασφεντυλιά, ασκέλα
Οικογένεια: Λειλιϊδών-Liliaceae

 

Ο ασφόδελος είναι πολυετές βολβώδες φυτό που φτάνει συνήθως ένα μέτρο ύψος (μέχρι 1,5). Τα φύλλα του ξεκινούν όλα από τη βάση του φυτού σχηματίζοντας σχήμα V, έχουν γκριζοπράσινο χρώμα και στην κορυφή τους είναι μυτερά.Τα άνθη έχουν χρώμα λευκό με καστανοκόκκινες ραβδώσεις στο κέντρο και σχηματίζονται πολλά μαζί στην κορυφή του κεντρικού στελέχους του φυτού. Οι καρποί είναι στρογγυλές κάψουλες. Ανθίζει από Φεβρουάριο μέχρι Ιούνιο.Οι ρίζες του μοιάζουν σαν δάχτυλο ή καρότο, έχουν χρώμα καφέ και είναι χυμώδεις. Τα φυτά σχηματίζονται από συστάδες λογχωτών φύλλων που μοιάζουν κάπως με τα φύλλα του κρεμμυδιού και φτάνουν μήκος συνήθως τα 50 εκατοστά.
Ο κοινός ασφόδελος συναντάται σε λιβάδια, βοσκότοπους, βραχώδη εδάφη, πεδιάδες, παρυφές των δρόμων, κήπους. Στην Ελλάδα συναντάμε πέντε είδη. Σύμφωνα με το Θεόφραστο οι κόνδυλοι, οι βλαστοί και τα σπέρματα τρώγονται, ο δε Διοσκουρίδης τις αναφέρει τις ρίζες σαν θεραπευτικές. Οι ρίζες του φυτού ξεραίνονται και βράζονται σε νερό, παράγοντας μια κολλώδη ουσία που σε μερικές χώρες ανακατεύεται με δημητριακά ή πατάτες για να φτιαχτεί ασφοδελόψωμο. Στην Ελλάδα, το 1917 κατά τον αποκλεισμό και έπειτα κατά τη γερμανική κατοχή, πολλές οικογένειες κατάφεραν να επιβιώσουν χρησιμοποιώντας για τροφή τα ριζώματα του ασφόδελου. Κατά καιρούς είχε χρησιμοποιηθεί ως συγκολλητική ουσία, για την παρασκευή αλκοόλ αλλά και ως αλοιφή κατάλληλη για κάθε πληγή. Ένα είδος κόλας παράγεται από τους βολβούς του ασφοδέλου, οι οποίοι πρώτα ξεραίνονται και μετά αλέθονται. Οι τσαγκάρηδες τους κοπάνιζαν μέσα σε γουδί και έφτιαχναν μία πολύ ισχυρή κόλα, το τσιρίχιν,, ιδανική για τα δέρματα. Πρόκειται για ένα σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό, γιατί ανθίζει από νωρίς και δίνει τροφή στις μέλισσες.

Βλίτο–Amaranthus sp.

Άλλες ονομασίες: Βλίστρος, γλίστρος, γλίντρος, βλιταράκι
Οικογένεια: Amaranthacae

 

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 80 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Αποτελεί μεγάλο ζιζάνιο στις καλλιέργειες γιατί πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα και γρήγορα. Ο σπόρος του μπορεί να φυτρώσει και μετά από δέκα χρόνια. Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές τους από αρχή καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο. Πρέπει να το κλαδεύουμε συχνά για να πετάει από τα πλάγια πριν προλάβει να κάνει σπόρους. Τρώγονται βραστά με ξύδι ή λεμόνι και σε συνδυασμό με σκόρδο ή τσιγαριστά με διάφορα άλλα λαχανικά όπως οι κολοκυθοκορφάδες. Φτιάχνεται μέχρι και γιαχνί με πατάτες και χρησιμοποιείτε και για πίτες μαζί με άλλα χόρτα.

Βολβοί-Mouscari comosum

Άλλες ονομασίες:Κουρκουτσέλια, κρεμμυδούλες, σκυλοκρέμμυδα, ασκορδούλακας, σκορδούλακας βροβιός
Οικογένεια: Liliaceae

 

Πολυετή φυτά που φτάνουν τα 20 εκατοστά. Τα συναντάμε παντού σε χέρσα αλλά και καλλιεργημένα μέρη. Ανθίζουν από Φεβρουαρίου έως Απρίλιο ανάλογα τις περιοχές. Τα βλαστάρια με τα άνθη τους τρώγονται τσιγαριστά σε ομελέτες. Οι βολβοί βράζονται για να ξεπικρίσουν και σερβίρονται με λάδι και ξύδι ή γίνονται καταπληκτικό τουρσί για μεζέ!

Σίλυβο το μαριανό-Silybum marianum/Cardus marianus

Άλλες ονομασίες: Γαϊδουράγκαθο, κουφάγκαθο, κάρδος, σίλυβο.
Οικογένεια: Σύνθετα (Compositae).
Συγγενή είδη:Cnicus benedictus-αγιάγκαθο

 

Διετές ακανθώδες φυτό που φθάνει σε ύψος το 1,5 μέτρο. Τα φύλλα του είναι πράσινα με χαρακτηριστικά άσπρα σημάδια σαν φλέβες και τα λουλούδια του έχουν χρώμα βυσσινί.Είναι φυτό ιθαγενές της Μεσογείου και φυτρώνει σε όλη την νότια Ευρώπη. Είναι αυτοφυές, ευδοκιμεί σε χερσότοπους αλλά και σε καλλιεργημένες εκτάσεις. Προτιμά τα ηλιόλουστα μέρη και τα καλά στραγκιζόμενα εδάφη. Πολλαπλασιάζετε εύκολα από μόνο του με τους σπόρους του και αντέχει μέχρι και τους -15 βαθμούς κελσίου.
H ρίζα και τα φρέσκα νέα φύλλα του τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα αλλά πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν οι αιχμηρές άκρες τους, το οποίο είναι αρκετά χρονοβόρο. Τα φύλλα είναι αρκετά παχιά και έχουν ήπια γεύση όταν είναι νέα, αλλά γίνονται πιο πικρά το καλοκαίρι με τη ζέστη. Μαγειρεμένα έχουν γεύση σπανακιού.
Τα κεφάλια του μπορούν να φαγωθούν όπως οι αγκινάρες πριν ανθίσουν, αλλά είναι πολύ πιο μικρά. Οι ξεφλουδισμένοι μίσχοι του τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι, είναι εύγευστοι και θρεπτικοί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως το σπαράγγι ή το ρεβέντι ή να προστεθούν σε σαλάτες. Τρώγονται καλύτερα την άνοιξη όταν είναι νέοι πριν σκληρύνουν. Οι ψημένοι σπόροι του είναι υποκατάστατο του καφέ.

Ραπανίδα-Raphanus raphanistrum

Άλλες ονομασίες:Άγρια ραπάνια, ραπανίδα, ραπανόβρουβα
Οικογένεια: Brassicaceae

 

Ετήσια φυτά που φτάνουν τα 60 εκατοστά Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους σαν ζιζάνιο. Τα φύλλα τους είναι πράσινα μακριά.Τα τρυφερά φρέσκα φύλλα μαζεύονται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Μαγειρεύονται βραστά για σαλάτα και τρώγονται με ξύδι ή λεμόνι, ή γίνονται τσιγαριστά με μυρωδικά.

Ζοχός-Sonchus oleraceus

Άλλες ονομασίες: Τσόχος, σφογκός
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 40-80 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα του είναι ανοιχτοπράσινα οδοντωτά και περιέχουν γαλακτώδη χυμό. Μαζεύεται από τις αρχές του φθινοπώρου μέχρι το τέλος της άνοιξης. Η γεύση τους είναι λίγο γλυκιά και τρώγονται βραστά με μπόλικο λεμόνι και μπαίνουν και σε χορτόπιτες μαζί με άλλα χόρτα και μυρωδικά.

Καλέντουλα-Calendula officinalis

Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

 

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 50 εκατοστά Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα πέταλα από τα άνθη της, από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Χρησιμοποιείτε σε δερματικές παθήσεις και σε φαγητά για να δίνει κίτρινο χρώμα και άρωμα.

Καλόγερος-Erodium cicutarium

Άλλες ονομασίες: Περδικονύχι, χτενάκι, βελονιά, πιρουνάκι
Οικογένεια: Geraniaceae

 

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Μαζεύεται τρυφερός τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη πριν ανθίσει.Χρησιμοποιείτε κυρίως σε πίτες αλλά και σε ομελέτες με λαχανικά.

Κάπαρη-Capparis spinosa

Οικογένεια: Capparaceae

 

Πολυετές φυτό που φυτρώνει σε όλη την Ελλάδα. Ανθίζει το καλοκαίρι και από αυτή μαζεύονται τα μπουμπούκια της πριν ανθίσουν. Ξεπικρίζονται σε νερό και διατηρούνται σε άλμη ή ξύδι αναλόγως πως τα θέλουμε. Χρησιμοποιείτε σε τουρσιά και σαλάτες.

Καρότο άγριο-Daucus carota

Άλλες ονομασίες: Δαυκί, παστινάκα, χαβούζι, σταφυλινάκι
Οικογένεια: Apiaceae

 

Διετές φυτό που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο ύψος. Φυτρώνει παντού και είναι εξαπλωμένο σε όλη την Ελλάδα. Τα φύλλα και τα βλαστάρια του βράζονται και τρώγονται μόνα τους ή με άλλα χόρτα, όπως και του ήμερου (είναι και αντικαρκινικά). Χρησιμοποιούνται ακόμα σε χορτόπιτες για να δώσουν άρωμα(μυρίζουν περίπου σαν τον μαϊντανό). Τρώγεται και η ρίζα του, αλλά είναι πιο σκληρή και μικρή από του ήρεμου καρότου.

Καυκαλήθρα-Tordylium apulum

Άλλες ονομασίες: Μοσχολάχανο, καυκαλίδα, αγριοκουτσουνάδα
Οικογένεια: Apiaceae

 

 

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 20 εκατοστά Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Τη χρησιμοποιούμε κυρίως σε πίτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φασολάδες και σάλτσες.

Λάπαθο-Rumex sp.

Άλλες ονομασίες: Λάπατο, ξυνολάπατο, ξινήθρα, αγριοσέσκλο
Οικογένεια: Polygonaceae

 

 

Ετήσια φυτά που φτάνουν τα 50 εκατοστά. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Έχει γύρω στα 5 είδη πολύ διαδεδομένα στην Ελλάδα.
Τα φύλλα του είναι σκουροπράσινα και έχουν μια ελαφριά ξινή γεύση. Μαζεύεται από τις αρχές του φθινοπώρου μέχρι το τέλος την άνοιξη. Μαγειρεύονται βραστά μόνα τους ή με κρέας και χρησιμοποιούνται για χορτόπιτες.

Μάραθος-Foeniculum vulgare

Άλλες ονομασίες: Μάλαθρο, φινόκιο
Οικογένεια: Apiaceae

Πολυετές φυτό που φτάνει τα δύο μέτρα. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φρέσκα φύλλα από το χειμώνα έως το τέλος της άνοιξης. Το χρησιμοποιούμε σε λαχανόπιτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες.

Μολόχα-Malva sp.

Άλλες ονομασίες: Μουλούχα, αμπελόχα
Οικογένεια: Malvaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 90 εκατοστά. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Τα φύλλα τρώγονται βραστά με άλλα χόρτα, ή γίνονται ντολμαδάκια.

Μπόραγκο-Borago officinalis

Άλλες ονομασίες: Αρμπέτα, πουράντζα
Οικογένεια: Boraginaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 40 εκατοστά. Τα συναντάμε παντού σε ακαλλιέργητους αλλά και καλλιεργημένους τόπους. Φυτρώνει από μόνο του στην νότια Ευρώπη. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλους τους τύπους εδάφους ακόμα και σε γλάστρες. Ανθίζει από την άνοιξη έως το καλοκαίρι. Τα άνθη και τα φύλλα του τρώγονται σε σαλάτες και δίνουν μια δροσερή γεύση απαλή σαν του αγγουριού. Είναι φαρμακευτικό αλλά και μελισσοκομικό φυτό.
Προφυλάξεις: Τα φύλλα του αλλά όχι τα άνθη του, περιέχουν μικρές ποσότητες αλκαλοειδών που μπορούν να βλάψουν το συκώτι αν φαγωθούν σε μεγάλες ποσότητες. Όσοι έχουν προβλήματα συκωτιού θα πρέπει να το αποφεύγουν.

Μυρώνι (Κτενόχορτο της Αφροδίτης)-Scandix pectin veneris

Άλλες ονομασίες: Σκαντζίκι, κτενόχορτο της Αφροδίτης, μυριαλίδα
Οικογένεια: Apiaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 20 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φύλλα από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Το χρησιμοποιούμε κυρίως σε πίτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες.

Ξινήθρα-Oxalys acetosella/Oxalys pes‐caprae (ξινήθρα με διλπά άνθη)

Άλλες ονομασίες: Οξαλίδα
Οικογένεια: Oxalidaceae

Τη ξινήθρα τη συναντάμε παντού, γιατί εξαπλώνεται πολύ εύκολα και μπορεί να γίνει ενοχλητικό ζιζάνιο. Περιέχει καλιούχο οξαλικό άλας και μπορεί να αποβεί δηλητηριώδης αν φαγωθεί σε μεγάλη ποσότητα. Χρησιμοποιείτε σε σούπες, σάλτσες και χορτόπιτες σε μικρές ποσότητες, για να δώσει ξινή γεύση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή να μην επεκταθεί στο χωράφι σας γιατί εξαπλώνεται παντού γρήγορα εξαφανίζοντας τα άλλα φυτά.

Οβριές-Tamus communis

Άλλες ονομασίες:Αβρωνιά, ομβριά, βεργιά
Οικογένεια: Dioscoreaceae

Πολυετές αναριχώμενη κλιματίδα που φτάνει τα 4 μέτρα. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους και κυρίως κάτω από ακαλλιέργητες ελιές. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί τους, δηλαδή τα νέα βλαστάρια που βγαίνουν από το Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο.
Τα τρυφερά βλαστάρια βράζονται ελαφρώς και τρώγονται με λάδι και ξύδι για ορεκτικό, αλλά γίνονται και τσιγαριστά με κρεμυδάκι. Το ζουμί τους πίνεται και είναι διουρητικό.
Προσοχή! Δηλητηριώδες φυτό που περιέχει μια ουσία ερεθιστική για την επιδερμίδα.

Παπαρούνα-Papaver rhoeas

Άλλες ονομασίες: Κουτσουνάδα, κοκκινούδα
Οικογένεια: Papaveraceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 30-60 εκατοστά. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Τα φύλλα της είναι ανοιχτοπράσινα Μαζεύεται ολόκληρη από το χειμώνα έως την άνοιξη πριν ανθίσει.
Τα φύλλα και οι βλαστοί βράζονται και τρώγονται σκέτα ή με άλλα χόρτα. Τι χρησιμοποιούμε ακόμα σε χορτόπιτες μαζί με άλλα μυρωδικά.

Πετρομάρουλο-Lactuca serriola

Άλλες ονομασίες: Αγριομάρουλο
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Διετές φυτό που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο. Φυτρώνει παντού σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Έχει χοντρό κεντρικό βλαστό με αγκάθια. Οι βλαστοί και τα φύλλα του περιέχουν γαλακτώδη χυμό, ο οποίος είναι ηρεμιστικός και φτιάχνει την διάθεση.
Το ώριμο μεγάλο φυτό είναι ελαφρώς τοξικό. Τα τρυφερά φύλλα του όταν είναι ακόμα μικρό, βράζονται και τρώγονται μόνα τους ή με άλλα χόρτα.

Ραδίκια άγρια-Cichorium intybus

Άλλες ονομασίες: Πικροράδικο, πικραλίδα
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Πολυετή φυτά που φτάνουν ένα μέτρο. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται από το φθινόπωρο με τις πρώτες βροχές έως το τέλος της άνοιξης. Βράζονται και τρώγονται με λαδολέμονο ή μαγειρεμένα με κρέας.

Ρόκα (Αζούματο)-Eruca sativa

Άλλες ονομασίες: Αζούματο
Οικογένεια: Brassicaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60-80 εκατοστά। Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα της είναι πράσινα και ο μίσχος της μακρύς και λευκός. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της όλες τις εποχές του χρόνου. Ανθίζει από άνοιξη μέχρι και το καλοκαίρι. Τα άνθη της προσελκύουν τις μέλισσες. Κόβουμε συχνά τα φύλλα της για να εμποδίσουμε την ανθοφορία. Τρώγεται σκέτη σαν ξιδάτη σαλάτα ή με μαρούλι, λάχανο, ντομάτα.

Σέσκουλο-Beta vulgaris

Άλλες ονομασίες: Σέσκλο, γλυκορίζι
Οικογένεια: Chenopodiaceae

Πολυετές φυτό που φτάνει μέχρι τα 50-60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα τους είναι σκουροπράσινα γυαλιστερά και το νεύρο τους λευκό και χοντρό. Καλλιεργείτε και γι αυτό μαζεύεται, άνοιξη και φθινόπωρο. Η γεύση τους είναι γλυκιά και τα τρυφερά φρέσκα φύλλα τους τρώγονται σαλάτα (σαν μαρούλι) μαζί με κρεμμυδάκι ή πράσο, λάδι και ξύδι.
Μαγειρεύονται κοκκινιστά μαζί με μυρωδικά και λαχανικά, μαζί με ρύζι (γίνονται σαν το σπανακόρυζο), και ντολμαδάκια. Φυσικά χρησιμοποιούνται και σε χορτόπιτες μαζί με άλλα χόρτα και μυρωδικά.

Σινάπι-Sinapis alba

Άλλες ονομασίες: Αγριοσινάπια, σινιάβρη, βρούβες, γλυκόβρουβες
Οικογένεια: Brassicaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 80 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα του είναι πράσινα ανοιχτά.Μαζεύονται τα φύλλα το φθινόπωρο έως την άνοιξη.
Τα φρέσκα τρυφερά φύλλα τους τρώγονται βραστά μόνα τους ή με άλλα χόρτα και χρησιμοποιούνται με άλλα χόρτα σε χορτόπιτες.
Καλλιεργείται και για τους σπόρους του. Αλεσμένοι χρησιμεύουν στην παρασκευή μουστάρδας.

Σκόλυμος-Scolymus hispanicus L.

Άλλες ονομασίες: σκολιάμπρι, σκόλιαντρος, σκόλυμος, ασπράγκαθο
Οικογένεια: Αστεροειδών (Asteraceae)

Διετές ή πολυετές φυτό, που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο ύψος. Έχει βαθιά χοντρή ρίζα και χοντρό κεντρικό βλαστό. Τα φύλλα του είναι οδοντωτά και αγκαθωτά. Ανθίζει το καλοκαίρι και το βρίσκουμε παντού σε όλη την Ελλάδα σε ακαλλιέργητα εδάφη σε χαμηλό υψόμετρο.
Τα νέα τρυφερά φύλλα πριν γίνουν ακανθωτά και οι τρυφεροί βλαστοί του μαζεύονται από το χειμώνα έως την άνοιξη. Το φθινόπωρο μαζεύεται η ρίζα και οι σαρκώδες ράχες των φύλλων του. Τα νέα φύλλα και οι βλαστοί του τρώγονται βραστά μόνα τους ή με άλλα χόρτα.
Οι ρίζες και οι μίσχοι γίνονται σούπες ή μαγειρεύονται με κρέας. Επίσης μπορούν να βραστούν και να γίνουν τουρσί με ξύδι και λάδι.

Σκόρδο άγριο-Allium sativum

Άλλες ονομασίες: Σέσκλο, γλυκορίζι
Οικογένεια: Chenopodiaceae

Πολυετές φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύετε ολόκληρο από το χειμώνα έως το τέλος της άνοιξης. Το χρησιμοποιούμε σε λαχανόπιτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες.

Σπαράγγια άγρια-Asparagus sp.

Άλλες ονομασίες: Σφαράγια, σπαραγγούδι, φρύγανο, κουτσαγρέλια
Οικογένεια: Liliaceae

Πολυετές φυτά που φτάνουν το ενάμιση μέτρο. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους και κυρίως κάτω από ακαλλιέργητες ελιές. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί τους, δηλαδή τα νέα βλαστάρια που βγαίνουν από το Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο.
Τα τρυφερά πρώιμα βλαστάρια τρώγονται και ωμά σαν σαλάτα. Μαγειρεύονται ελαφρώς βρασμένα με λάδι και ξύδι για ορεκτικό και το ζουμί τους πίνεται και είναι διουρητικό. Με τα σπαράγγια γίνονται καταπληκτικές ομελέτες και σάλτσες για μακαρονάδα!

Στρύφνος-Solanum nigrum

Άλλες ονομασίες: Στρύχνος, βρομόχορτο, αγριοντοματιά
Οικογένεια: Σολανίδη-Solanaceae

Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Το φυτό κυρίως στους καρπούς του περιέχει σολανίνη που είναι τοξική, αλλά με το βράσιμο γίνετε ακίνδυνη.Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές του όλο το καλοκαίρι. Το χρησιμοποιούμε κυρίως μαζί με βραστά τσιγαριστά λαχανικά, όπως τα βλίτα, τα φασόλια και τα κολοκυθάκια.

Ταράξακον το φαρμακευτικόν-Taraxacum officinalis

Άλλες ονομασίες: Αγριοράδικο, πικραλίδα, αγριομάρουλο
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Πολυετές αυτοφυές φυτό που φυτρώνει σε όλο τον κόσμο και φτάνει τα 25 εκατοστά ύψος. Το συναντάμε σε ακαλλιέργητους τόπους και σε χωράφια σαν ζιζάνιο. Πολλαπλασιάζετε εύκολα από τους σπόρους του την άνοιξη. Τα φύλλα του είναι οδοντωτά, ανόμοια μεταξύ τους και μικρότερα από το κοινό ραδίκι cichorium. Τα άνθη του ξεπετάγονται από μικρούς βλαστούς από τη βάση του φυτού είναι μικρά, οδοντωτά και έχουν χρυσαφένιο χρώμα. Τα αγριοράδικα μαζεύονται από τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη και τρώγονται ωμά σε σαλάτες ή βραστά, σκέτα ή με κρέας . Ακόμη τα φύλλα του μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε λαχανόπιτες μαζί με άλλα χόρτα.
Τέλος το taraxacum είναι ισχυρό διουρητικό και μειώνει την ποσότητα των υγρών μέσα στο σώμα, αλλά αντίθετα με τα άλλα διουρητικά που προκαλούν απώλεια καλίου, τα φύλλα του περιέχουν μεγάλες ποσότητες καλίου που τις παρέχουν στον οργανισμό. Η ρίζα και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για την πρόληψη αλλά και την καταπολέμηση της πέτρας στη χολή.

Τσουκνίδα-Urtica dioica

Άλλες ονομασίες: Αγκινίδα, κνίθα, τσούχνα
Οικογένεια: Urticaceae

Ετήσιο φυτό που μπορεί να φτάσει πάνω από ένα μέτρο. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Μαζεύονται τα νέα φρέσκα φύλλα από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη πριν ανθίσει.
Τα φρέσκα φύλλα της τρώγονται βραστά σαλάτα ή τσιγαριστά με άλλα μυρωδικά.
Με τα φύλλα της και άλλα μυρωδικά φτιάχνονται καταπληκτικές τσουκνιδόπιτες!

Χηροβότανο-Helminthotheca echioides (L.) Holub(=Picris echioides)

Άλλες ονομασίες: Μυρμηγκοβότανο, χοιρομουρίδα
Οικογένεια: Αστεροειδών-Asteraceae

Ετήσιο ή διετές φυτό που φτάνει τα 30-60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα. Τα φύλλα του είναι σκούρα πράσινα και χνουδωτά, καλυμμένα με τρίχες. Τα κατώτερα φύλλα του είναι οδοντωτά και τα ανώτερα επιφυή. Το επάνω μέρος των φύλλων είναι γεμάτα με λευκές φλύκταινες (φουσκίτσες). Οι χήρες λέγεται, του έχουν μεγαλύτερη αδυναμία, από αυτό και το όνομά του.Τα νεαρά φυτά του μαζεύονται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Τρώγονται βραστά σκέτα με λαδολέμονο ή σε συνδυασμό με άλλα χόρτα.