ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (507-541)

ΧΟ. οἴκτιρ᾽, ἄναξ· πολλῶν ἔλε- [ἀντ.]

ξεν δυσοίστων πόνων
ἆθλ᾽, οἷα μηδεὶς τῶν ἐμῶν τύχοι φίλων.
510 εἰ δὲ πικρούς, ἄναξ, ἔχθεις Ἀτρείδας,
ἐγὼ μέν, τὸ κείνων
κακὸν τῷδε κέρδος
515 μετατιθέμενος, ἔνθαπερ ἐπιμέμονεν,
ἐπ᾽ εὐστόλου ταχείας
νεὼς πορεύσαιμ᾽ ἂν ἐς
δόμους, τὰν θεῶν νέμεσιν ἐκφυγών.

ΝΕ. ὅρα σὺ μὴ νῦν μέν τις εὐχερὴς παρῇς,
520 ὅταν δὲ πλησθῇς τῆς νόσου ξυνουσίᾳ,
τότ᾽ οὐκέθ᾽ αὑτὸς τοῖς λόγοις τούτοις φανῇς.
ΧΟ. ἥκιστα· τοῦτ᾽ οὐκ ἔσθ᾽ ὅπως ποτ᾽ εἰς ἐμὲ
τοὔνειδος ἕξεις ἐνδίκως ὀνειδίσαι.
ΝΕ. ἀλλ᾽ αἰσχρὰ μέντοι σοῦ γέ μ᾽ ἐνδεέστερον
525 ξένῳ φανῆναι πρὸς τὸ καίριον πονεῖν.
ἀλλ᾽ εἰ δοκεῖ, πλέωμεν, ὁρμάσθω ταχύς·
χἡ ναῦς γὰρ ἄξει κοὐκ ἀπαρνηθήσεται.
μόνον θεοὶ σῴζοιεν ἔκ τε τῆσδε γῆς
ἡμᾶς ὅποι τ᾽ ἐνθένδε βουλοίμεσθα πλεῖν.
530 ΦΙ. ὦ φίλτατον μὲν ἦμαρ, ἥδιστος δ᾽ ἀνήρ,
φίλοι δὲ ναῦται, πῶς ἂν ὑμὶν ἐμφανὴς
ἔργῳ γενοίμην, ὥς μ᾽ ἔθεσθε προσφιλῆ.
ἴωμεν, ὦ παῖ, προσκύσαντε γῆν ἔσω
ἄοικον εἰς οἴκησιν, ὥς με καὶ μάθῃς
535 ἀφ᾽ ὧν διέζων, ὥς τ᾽ ἔφυν εὐκάρδιος.
οἶμαι γὰρ οὐδ᾽ ἂν ὄμμασιν μόνον θέαν
ἄλλον λαβόντα πλὴν ἐμοῦ τλῆναι τάδε·
ἐγὼ δ᾽ ἀνάγκῃ προύμαθον στέργειν κακά.
ΧΟ. ἐπίσχετον, μάθωμεν· ἄνδρε γὰρ δύο,
540 ὃ μὲν νεὼς σῆς ναυβάτης, ὃ δ᾽ ἀλλόθρους,
χωρεῖτον, ὧν μαθόντες αὖθις εἴσιτον.

***

ΧΟΡ. Βασιλιά μου, σπλαχνίσου τον π᾽ άκουσες τόση
να σου λέει δυστυχία κι αβάσταχτα βάσανα,
που θεός μην το δώσει
να γνωρίσει κανένας απ᾽ όσους αγαπώ.
510 Μ᾽ αφού αλήθεια μισείς, βασιλιά, τους Ατρείδες,
το κακό που σου εκάμαν στη θέση σου εγώ
θα γυρνούσα σε κέρδος γι᾽ αυτόν·
και εκεί που όλη η λαχτάρα
τα στήθια του ανάβει,
στην πατρίδα του πίσω θα τον έφερνα, πάνω
στο καλαρματωμένο γοργό μας καράβι
κι έτσι θα ᾽σωνα ωστόσο
κι απ᾽ των θεών την οργή να γλιτώσω.

ΝΕΟ. Φυλάξου και μη δείχνεσαι έτσι τώρα
πρόθυμος κι ύστερα, όταν θα σε πνίγει
520 της αρρώστιας η παρουσία, ν᾽ αλλάξεις
κι άλλα απ᾽ αυτά τα λόγια να λες τότε.
ΧΟΡ. Κάθε άλλο· κανείς φόβος δεν υπάρχει
τέτοιο πράμα ποτέ να μου ονειδίσεις.
ΝΕΟ. Μα λοιπόν θα ᾽τανε ντροπή για μένα
κατώτερός σου να φανώ, αν στον ξένο
δεν κάμω ό,τι μπορώ για να τον σώσω.
Εμπρός, αφού ᾽ναι η γνώμη σου, τραβούμε·
ας ξεκινήσει ευτύς και το καράβι
δε θ᾽ αρνηστεί μαζί μας να τον πάρει.
Μόνο οι θεοί να μας ξεπροβοδίζουν
με το καλό αποδώ για όπου ποθούμε.
ΦΙΛ. Ω μέρα τρισευτυχισμένη, ω απ᾽ όλους
530 τους ανθρώπους εσύ πιο αγαπημένε,
κι ω ναύτες ακριβοί μου, πώς να δείξω
μ᾽ έργα το πόσο μ᾽ έχετε σκλαβώσει;
Πηγαίνομε, παιδί μου, αφού εκεί μέσα
πρώτα αποχαιρετήσομε μαζί
την έρμη κατοικιά μου, για να μάθεις
και το πώς ζούσα και τί θάρρος είχα·
γιατί θαρρώ πως άλλος από μένα
δε θα τα βάστα αυτά και με τα μάτια
μονάχα να τ᾽ αντίκριζε· μα εμένα
με δίδαξε η ανάγκη να τα στρέγω.
ΧΟΡ. Σταθείτε, για να μάθομε τί τρέχει·
540 νά ένας δικός μας ναύτης μ᾽ έναν ξένο
έρχουνται κατά δω· να δείτε πρώτα
τί θέλουν και κατόπι πάτε μέσα.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (7.1-7.53)

Ραψωδία Η' - Ἕκτορος καὶ Αἴαντος μονομαχία. Νεκρῶν ἀναίρεσις

Ὣς εἰπὼν πυλέων ἐξέσσυτο φαίδιμος Ἕκτωρ,
τῷ δ᾽ ἅμ᾽ Ἀλέξανδρος κί᾽ ἀδελφεός· ἐν δ᾽ ἄρα θυμῷ
ἀμφότεροι μέμασαν πολεμίζειν ἠδὲ μάχεσθαι.
ὡς δὲ θεὸς ναύτῃσιν ἐελδομένοισιν ἔδωκεν
οὖρον, ἐπεί κε κάμωσιν ἐϋξέστῃς ἐλάτῃσι 5
πόντον ἐλαύνοντες, καμάτῳ δ᾽ ὑπὸ γυῖα λέλυνται,
ὣς ἄρα τὼ Τρώεσσιν ἐελδομένοισι φανήτην.
Ἔνθ᾽ ἑλέτην ὁ μὲν υἱὸν Ἀρηϊθόοιο ἄνακτος,
Ἄρνῃ ναιετάοντα Μενέσθιον, ὃν κορυνήτης
γείνατ᾽ Ἀρηΐθοος καὶ Φυλομέδουσα βοῶπις· 10
Ἕκτωρ δ᾽ Ἠϊονῆα βάλ᾽ ἔγχεϊ ὀξυόεντι
αὐχέν᾽ ὑπὸ στεφάνης εὐχάλκου, λύντο δὲ γυῖα.
Γλαῦκος δ᾽ Ἱππολόχοιο πάϊς, Λυκίων ἀγὸς ἀνδρῶν,
Ἰφίνοον βάλε δουρὶ κατὰ κρατερὴν ὑσμίνην
Δεξιάδην, ἵππων ἐπιάλμενον ὠκειάων, 15
ὦμον· ὁ δ᾽ ἐξ ἵππων χαμάδις πέσε, λύντο δὲ γυῖα.
Τοὺς δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη
Ἀργείους ὀλέκοντας ἐνὶ κρατερῇ ὑσμίνῃ,
βῆ ῥα κατ᾽ Οὐλύμποιο καρήνων ἀΐξασα
Ἴλιον εἰς ἱερήν· τῇ δ᾽ ἀντίος ὄρνυτ᾽ Ἀπόλλων 20
Περγάμου ἐκκατιδών, Τρώεσσι δὲ βούλετο νίκην·
ἀλλήλοισι δὲ τώ γε συναντέσθην παρὰ φηγῷ.
τὴν πρότερος προσέειπεν ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων·
«τίπτε σὺ δὴ αὖ μεμαυῖα, Διὸς θύγατερ μεγάλοιο,
ἦλθες ἀπ᾽ Οὐλύμποιο, μέγας δέ σε θυμὸς ἀνῆκεν; 25
ἦ ἵνα δὴ Δαναοῖσι μάχης ἑτεραλκέα νίκην
δῷς; ἐπεὶ οὔ τι Τρῶας ἀπολλυμένους ἐλεαίρεις.
ἀλλ᾽ εἴ μοί τι πίθοιο, τό κεν πολὺ κέρδιον εἴη·
νῦν μὲν παύσωμεν πόλεμον καὶ δηϊοτῆτα
σήμερον· ὕστερον αὖτε μαχήσοντ᾽, εἰς ὅ κε τέκμωρ 30
Ἰλίου εὕρωσιν, ἐπεὶ ὣς φίλον ἔπλετο θυμῷ
ὑμῖν ἀθανάτῃσι, διαπραθέειν τόδε ἄστυ.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη·
«ὧδ᾽ ἔστω, ἑκάεργε· τὰ γὰρ φρονέουσα καὶ αὐτὴ
ἦλθον ἀπ᾽ Οὐλύμποιο μετὰ Τρῶας καὶ Ἀχαιούς. 35
ἀλλ᾽ ἄγε, πῶς μέμονας πόλεμον καταπαυσέμεν ἀνδρῶν;»
Τὴν δ᾽ αὖτε προσέειπεν ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων·
«Ἕκτορος ὄρσωμεν κρατερὸν μένος ἱπποδάμοιο,
ἤν τινά που Δαναῶν προκαλέσσεται οἰόθεν οἶος
ἀντίβιον μαχέσασθαι ἐν αἰνῇ δηϊοτῆτι, 40
οἱ δέ κ᾽ ἀγασσάμενοι χαλκοκνήμιδες Ἀχαιοὶ
οἶον ἐπόρσειαν πολεμίζειν Ἕκτορι δίῳ.»
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη.
τῶν δ᾽ Ἕλενος, Πριάμοιο φίλος παῖς, σύνθετο θυμῷ
βουλήν, ἥ ῥα θεοῖσιν ἐφήνδανε μητιόωσι· 45
στῆ δὲ παρ᾽ Ἕκτορ᾽ ἰὼν καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«Ἕκτορ, υἱὲ Πριάμοιο, Διὶ μῆτιν ἀτάλαντε,
ἦ ῥά νύ μοί τι πίθοιο, κασίγνητος δέ τοί εἰμι·
ἄλλους μὲν κάθισον Τρῶας καὶ πάντας Ἀχαιούς,
αὐτὸς δὲ προκάλεσσαι Ἀχαιῶν ὅς τις ἄριστος 50
ἀντίβιον μαχέσασθαι ἐν αἰνῇ δηϊοτῆτι·
οὐ γάρ πώ τοι μοῖρα θανεῖν καὶ πότμον ἐπισπεῖν·
ὧς γὰρ ἐγὼν ὄπ᾽ ἄκουσα θεῶν αἰειγενετάων.»

***

Είπε, τες Πύλες άφησε κι εβγήκε ο μέγας Έκτωρ·
και ο αδελφός του Αλέξανδρος εβάδιζε σιμά του
και ολόγυρα τον πόλεμον, την μάχην εδιψούσαν.
Και ως όταν πρίμος άνεμος από θεόν εστάλη,
5 στους ναύτες πολυπόθητος, που κατακουρασμένοι
με τα καλόξυστα κουπιά το πέλαγος οργώνουν,
τόσο κι εκείνοι ποθητοί φανήκαν εις τους Τρώας.
Αμέσως τον Μενέσθιον εγκάτοικον της Άρνης,
που γέννησ᾽ ο Αρηίθοος, ροπαλοφόρος άνδρας,
10 κι η ωραία Φυλομέδουσα, νεκρόν τον ρίχνει ο Πάρις.
Ο Έκτωρ εις τον τράχηλον λογχίζει τον Ηονέα
κάτω από το καλόχαλκο στεφάνι, ώστ᾽ ενεκρώθη.
Και των Λυκίων ο αρχηγός, ο Ιππολοχίδης Γλαύκος,
τον Δεξιάδην κτύπησεν Ιφίνοον στην πλάτην,
15 ως εις τ᾽ αμάξι ανέβαινε στην ταραχήν της μάχης,
κι έπεσεν απ᾽ την άμαξαν κι εβγήκεν η ψυχή του.
Και ως τους ενόησ᾽ η Αθηνά, που στον δεινόν αγώνα
τους Αχαιούς εσύντριβαν, εχύθη από του Ολύμπου
τες κορυφές κι εστάθηκε στην ιερήν Τρωάδα.
20 Την ξάνοιξε απ᾽ την Πέργαμον ο Απόλλων κι ήλθ᾽ εμπρός της·
των Τρώων ήθελεν αυτός την νίκην· τότε οι δύο
αθάνατοι απαντήθηκαν κει που ᾽ναι ρίζα φράξου.
Πρώτος ο γόνος του Διός ο Απόλλων σ᾽ αυτήν είπε:
«Τι πάλιν απ᾽ τον Όλυμπον, ω κόρη του Κρονίδη,
25 όρμησες, καθώς σ᾽ έσπρωξεν η μεγαλοψυχία;
Στους Δαναούς συ βούλεσαι την νίκην να γυρίσεις,
ότι ποσώς τον όλεθρον δεν συμπονείς των Τρώων.
αλλ᾽ αν δεχθείς ό,τι θα ειπώ, θαρρώ που θα ωφελήσεις.
Δια σήμερον ας παύσομεν τον φονικόν αγώνα·
30 θα πολεμήσουν ύστερον, έως ότου της Ιλίου
το τέλος νά ᾽βρουν, επειδή σας των θεών των δύο
τούτην να εξολοθρεύσετε την πόλιν τόσο αρέσει».
Τότε η γλαυκόματη Αθηνά του είπε: «Μακροβόλε,
ας γίνει αυτό που επιθυμείς· μ᾽ αυτήν κι εγώ την γνώμην
35 κατέβηκ᾽ απ᾽ τον Όλυμπον στους Αχαιούς και Τρώας.
Αλλά ειπέ, πώς των ανδρών την μάχην θενά παύσεις; »
Και ο Φοίβος του Διός υιός σ΄ εκείνην απαντούσε:
«Του Έκτορος ας σπρώξομε την φλογερήν καρδίαν,
έναν από τους Δαναούς να προκαλέσει μόνος,
40 αντίπαλοι να κτυπηθούν εις φονικόν αγώνα,
και αυτοί θα φιλοτιμηθούν έναν να σπρώξουν άνδρα
που με τον θείον Έκτορα να πολεμήσει μόνος».
Αυτά ᾽πε και η γλαυκόματη θεά τον λόγον στέργει.
Και ο Πριαμίδης Έλενος ενόησε την γνώμην,
45 που άρεσε των δύο θεών αυτού που εβουλευόνταν·
τον Έκτορα επλησίασε και του ᾽πε: «Ω Πριαμίδη
Έκτορ᾽, οπού στην φρόνησιν ομοιάζεις με τον Δία,
θα εδέχοσουν ό,τι θα ειπώ; Είμαι αδελφός σου· κάμε
οι Τρώες όλοι κ᾽ οι Αχαιοί να παύσουν, να καθίσουν,
50 και συ τον ανδρειότερον των Αχαιών εις μάχην
προκάλεσε ν᾽ αγωνισθεί μόνος με σένα μόνον·
ότι δεν ήλθ᾽ η ώρα σου στον πόλεμον να πέσεις·
στον νουν μου το εφανέρωσε φωνή των αθανάτων».

Το μυαλό πρέπει να είναι ανοιχτό

Είναι κάτι που κάνουμε συνέχεια, ανά πάσα στιγμή της ημέρας είτε το θέλουμε είτε όχι. Αφήνουμε διάφορες σκέψεις να μας κατακλύσουν το μυαλό.

Σκέψεις που μπορεί να είναι και παράλογες αν τις αναλογιστούμε κάποια άλλη στιγμή, αλλά σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, τα συναισθήματά μας είναι πιο δυνατά και είναι αυτά που προσδιορίζουν τι εισβάλλει στο μυαλό μας. Είναι σκέψεις που πηγάζουν από προκατειλημμένες αντιλήψεις και μας κάνουν απόλυτους γιατί ριζώνουν τόσο βαθιά στο μυαλό μας που τελικά καθιερώνονται ως πραγματικότητα.

Ως άνθρωποι του 21ου αιώνα, που θέλουμε να θεωρούμαστε η πιο μορφωμένη γενιά, με άπλετη και ελεύθερη πρόσβαση σε γνώση και με τόση τεχνολογική εξέλιξη, θα έπρεπε – δυνητικά – να είμαστε και πολύ πιο ανοιχτόμυαλοι. Αλλά αυτό είναι κάτι που δυστυχώς δεν ισχύει στο βαθμό που θα θέλαμε.

Γιατί υπάρχουν πολλοί που αδυνατούν να καταλάβουν πως οι δικές τους απόψεις και τα δικά τους πιστεύω μπορεί να μην συμβαδίζουν με αυτά των άλλων. Πως ο καθένας κάνει τις επιλογές του και είναι ελεύθερο δικαίωμά του αυτό. Από το τι θα φάει ο καθένας στο τι πιστεύει, τι και ποιος του αρέσει και τι όχι, και ένα σωρό άλλα, ο κάθε άνθρωπος μπορεί να διαλέγει πώς θέλει να ζήσει.

Και αυτό θα έπρεπε να είναι σεβαστό από όλους, είτε συμφωνούν με αυτό είτε όχι. Αυτό σημαίνει να είσαι σωστός άνθρωπος εξάλλου. Το να μπορείς να δέχεσαι τη διαφορετικότητα του άλλου και να τη σέβεσαι όπως απαιτείς να σέβονται και οι άλλοι τις δικές σου απόψεις και επιλογές. Οτιδήποτε άλλο σε κάνει πολύ λίγο.

Οι κλειστόμυαλοι άνθρωποι αδυνατούν να χωρέσουν στο μυαλό τους πως κάποιοι μπορεί να ζουν με ένα τρόπο διαφορετικό από αυτόν που οι ίδιοι έχουν ως «σωστό πρότυπο». Είναι αυτοί που αρνούνται να δεχτούν ή να αντιληφθούν ένα διαφορετικό τρόπο ερμηνείας ή αντίληψης των πραγμάτων. Εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, όμως, δημιουργούνται συγκρούσεις, απογοητεύσεις και εχθρικότητα, μέχρι και αντιπάθεια.

Όσο μορφωμένοι ή όχι κι αν είμαστε, όσα χρόνια κι αν κουβαλάμε, οφείλουμε να εκτιμάμε τα θέλω, τα πιστεύω και τις επιλογές των άλλων. Με κλειστό μυαλό, οι απόλυτες πεποιθήσεις κάνουν τις σχέσεις μας δυσλειτουργικές και εμάς τους ίδιους να παρουσιαζόμαστε ως εγωκεντρικοί και εγωιστές. Το μυαλό, εξάλλου, είναι σαν το αλεξίπτωτο: για να λειτουργήσει, πρέπει να είναι ανοιχτό.

Ασήμαντη καθημερινότητα

Νομίζεις ότι η ζωή σου είναι ασήμαντη. Και είναι τόσο ψέμα αυτό!

Νομίζεις ότι η ουσία είναι αλλού, και εκεί, στο «αλλού» την ψάχνεις.

Διαβάζεις, μορφώνεσαι, πληροφορείσαι, παρακολουθείς διάφορους και διάφορα, μα συνεχίζεις να ψάχνεις όλα όσα σου διαφεύγουν ακόμα και καίνε – απρόσκλητα – τα σωθικά σου.

Νομίζεις πως είναι ασήμαντα τα σκουπίδια που πρέπει να κατεβάσεις, το μηχανάκι που χρειάζεται να φτιάξεις. Θεωρείς ως δευτερεύον το τηλεφώνημα που σε αποσπά από αυτό που κάνεις, την οικογένεια που πρέπει να φροντίσεις. Η άχαρη δουλειά που κάνεις, ο φόρος που πρέπει να πληρώσεις, τα δανικά που πρέπει να επιστρέψεις. Το κουμπί που έχασες από την μπλούζα, το φαγητό που έκαψες, το ραντεβού που ανέβαλες, τη διαμάχη με το σύντροφό σου χθες, τις τυπικές ευχές προς κάποιον που θυμήθηκες, τις υποχρεώσεις των παιδιών που δεν τελειώνουν ποτέ…

Και ο χρόνος;

Πάντα είσαι αλλού, προσπαθώντας λίγο να τον προλάβεις. Αναπολείς, ονειρεύεσαι, σχεδιάζεις, αναθεωρείς, οργανώνεις… αλλά συνεχώς κυνηγάς. Και διαπιστώνεις ότι πιο συχνά βρίσκεσαι αλλού από όπου θα ήθελες πραγματικά να βρίσκεσαι.

«Ασήμαντη καθημερινότητα», σκέφτεσαι. Και έχεις ανάγκη να γίνει σημαντική, να γίνεις σημαντικός. Και σκέφτεσαι, «η ζωή μου είναι πεζή»... και είναι ακριβώς αυτή η «πεζότητα» που είναι το κλειδί, η κρυμμένη μαγεία που κρύβεται από τα μάτια σου...

Ακόμα κι αν το αρνείσαι, δεν το κάνει λιγότερο αληθινό…

Το να αναγνωρίσεις την αλήθεια σου, είναι το πρώτο βήμα κάθε αλλαγής.

Το κυνήγι της ευτυχίας οδηγεί στην ευτυχία;

Άραγε το κυνήγι της ευτυχίας οδηγεί στην ευτυχία; Παρακάτω παρουσιάζεται ένας οδηγός ναυτιλωμένων προς την δυστυχία. Πρόκειται για ένα εγχειρίδιο με τεχνικές ώστε ο καθένας μας να μπορεί να δημιουργεί την δυστυχία του μόνος του ή και παρέα με άλλους.

Γιατί για να είσαι δυστυχής χρειάζεται προσπάθεια. Δεν είναι απλά το πεπρωμένο.

Οι οδηγίες που ακολουθούν μας δείχνουν τον δρόμο προς την μεθοδική αναζήτηση της δυστυχίας. Έτσι, αν γνωρίζουμε τον δρόμο μπορούμε πάντα να τον επιλέγουμε.

Και πώς γίνεται αυτό; Θα αντιστρέψουμε τους όρους σε μία φράση του Λέον Τολστόι, ο οποίος είπε: «αν θες να είσαι ευτυχισμένος, απλά γίνε!».

Εμείς θα εστιάσουμε στο εκ διαμέτρου αντίθετο: «αν θές να είσαι δυστυχισμένος, απλά γίνε!».

Στο χέρι σου είναι...

Να σε κάψω Γιάννη μ', να σ' αλείψω λάδι.

Ο δρόμος της δυστυχίας δεν χρειάζεται να είναι μοναχικός.

Όλοι μπορούμε να βρούμε συμμάχους που θα μας βοηθήσουν σε αυτό το έργο. Αρκεί να επιλέξουμε τους κατάλληλους. Οι Επαγγελματίες Σαμποτέρ Ανθρώπινων Σχέσεων εμφανίζουν ιδιαίτερο ζήλο και είναι πολλά υποσχόμενοι για την εκπλήρωση του στόχου μας.

Ο Bateson χρησιμοποίησε έναν σαφή διαχωρισμό που μπορεί να είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στην σύγκρουσή μας με οποιονδήποτε παρτενέρ.

Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι στην επικοινωνία υπάρχουν δύο διαφορετικά επίπεδα: το επίπεδο του αντικειμένου και το επίπεδο της σχέσης.

Ας πάρουμε το παράδειγμα με το σκόρδο: την στιγμή που πλησιάζω το σύντροφό μου, ώστε να του αποσπάσω ένα παθιασμένο φιλί, μία δυσάρεστη οσμή αναδύεται από την αναπνοή του. Σε επίπεδο αντικειμένου, «η μυρωδιά μου είναι δυσάρεστη». Σε επίπεδο σχέσης, «θέλω να σε φιλήσω». Ο σύντροφός μου που θέλει άνευ όρων αποδοχή, θα αντιδράσει: «αν με αγαπούσες πραγματικά, θα το άντεχες. Η δυσφορία σου είναι τρανή απόδειξη ότι δεν με αποδέχεσαι για αυτό που είμαι». Φτάνει, δηλαδή, να μπλέξουμε αυτά τα δύο επίπεδα μεταξύ τους και η παρεξήγηση δεν είναι μόνο ένα διακαής πόθος, αλλά πραγματικότητα.

Μία άλλη πολύ χρήσιμη τεχνική είναι η «μέθοδος να τρελάνεις τον άλλον».

Η εφαρμογή της είναι απλούστατη: παρουσιάζουμε στον παρτενέρ μας ένα δίλημμα και τον προτρέπουμε να επιλέξει με την «ψευδαίσθηση της εναλλακτικής λύσης». Αφήνω δηλαδή στον άλλο την ευθύνη της επιλογής του νοήματος.

Για παράδειγμα, ακούω τον αγαπημένο μου να μου λέει: «σ' αγαπώ και θα δεχτώ την επιλογή σου όποια και αν είναι. Οπότε ακόμα και αν απ' όσο ήδη ξέρεις, η άρνησή σου θα καταστρέψει την ζωή μου, είσαι ελεύθερος να διαλέξεις αυτό που πραγματικά θέλεις. Μη λάβεις υπόψη σου το πως αυτό θα επηρεάσει εμένα!». Τότε είναι που αρχίζω να βρίσκομαι σε αδιέξοδο, καθώς «πώς μπορώ να αρνηθώ κάποιον που με αγαπάει τόσο απόλυτα;». Έτσι, καταλήγω να είμαι καταδικασμένος ό,τι και να επιλέξω.

Αν θέλω να περιπλέξω τις σχέσεις μου με τους άλλους μπορώ να μεταδώσω δύο είδη μηνυμάτων, τα οποία αντιφάσκουν μεταξύ τους και να προσπαθώ να εκμαιεύσω μία απάντηση. Με αυτόν τον τρόπο, υποχρεώνω τον συνομιλητή μου να απαντήσει, αλλιώς κινδυνεύει να χάσει την σχέση.

Με άλλα απλά λόγια, «να σε κάψω Γιάννη, να σ' αλείψω λάδι». Το ακόλουθο παράδειγμα είναι πολύ διαφωτιστικό προς αυτή την κατεύθυνση.

Ας σκεφτούμε την καθημερινή κατάσταση στην οποία ο παρτενέρ μου θέλει να τα βρούμε. Μου λέει στην ουσία: «σε παρακαλώ, το ξέρεις ότι σε αγαπώ πραγματικά. Αν τα βρούμε τώρα θα σου είμαι απολύτως αφοσιωμένος. Όμως, αν σου περάσει από το μυαλό να με απορρίψεις, μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να σου κάνω την ζωή μαρτύριο!». Η παγίδα εδώ είναι ότι δεν έχω να κάνω με μία καθαρή επιλογή.

Το πρώτο σκέλος του μηνύματος περί αληθινής αγάπης, αναιρείται από το δεύτερο.

Γιατί πως γίνεται κάποιος να με αγαπάει και παράλληλα να θέλει να με βλάψει, αν του πω όχι;

Γιατί κάποιοι δυσκολεύονται περισσότερο να νιώσουν ευτυχισμένοι

Ο ρόλος της φύσης και της ανατροφής

Η βιομηχανία της αυτοβοήθειας γνωρίζει μεγάλη άνθηση, τροφοδοτούμενη από την έρευνα για τη θετική ψυχολογία – την επιστημονική μελέτη του τι κάνει τους ανθρώπους να ευημερούν. Την ίδια στιγμή, τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και αυτοτραυματισμού συνεχίζουν να αυξάνονται παγκοσμίως. Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι, παρά τις εξελίξεις στην ψυχολογία;

Σύμφωνα με ένα σημαντικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Review of General Psychology το 2015, το 50% της ευτυχίας των ανθρώπων καθορίζεται από τα γονίδιά τους, το 10% εξαρτάται από τις συνθήκες και το 40% από την «σκόπιμη δραστηριότητα» (κυρίως, αν είστε θετικοί ή όχι). Αυτή η λεγόμενη πίτα της ευτυχίας έβαλε τους ακόλουθους της θετικής ψυχολογίας στη θέση του οδηγού, επιτρέποντάς τους να αποφασίζουν για την πορεία της ευτυχίας τους.

Η πίτα της ευτυχίας δέχτηκε ευρεία κριτική επειδή βασίστηκε σε υποθέσεις για τη γενετική που έχουν απαξιωθεί. Επί δεκαετίες, οι ερευνητές της γενετικής της συμπεριφοράς διεξήγαγαν μελέτες με διδύμους και διαπίστωσαν ότι το 40% έως 50% της διακύμανσης της ευτυχίας τους εξηγείται από τη γενετική, γι’ αυτό και το ποσοστό αυτό εμφανίστηκε στην πίτα της ευτυχίας.

Οι γενετιστές συμπεριφοράς χρησιμοποιούν μια στατιστική τεχνική για να εκτιμήσουν τις γενετικές και περιβαλλοντικές συνιστώσες με βάση την οικογενειακή συγγένεια των ανθρώπων, εξ ου και η χρήση διδύμων στις μελέτες τους. Όμως τα στοιχεία αυτά υπέθεσαν ότι τόσο οι μονοζυγωτικοί όσο και οι ετεροζυγωτικοί δίδυμοι βιώνουν το ίδιο περιβάλλον όταν μεγαλώνουν μαζί – μια υπόθεση που δεν ευσταθεί στην πραγματικότητα. Σε απάντηση στην κριτική για την εργασία του 2015, οι ίδιοι συγγραφείς έγραψαν μια εργασία το 2020 που εισήγαγε μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση σχετικά με την επίδραση των γονιδίων στην ευτυχία, η οποία αναγνώριζε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της γενετικής μας και του περιβάλλοντος.
Φύση και ανατροφή

Η φύση και η ανατροφή δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Αντιθέτως, η μοριακή γενετική, η μελέτη της δομής και της λειτουργίας των γονιδίων σε μοριακό επίπεδο, δείχνει ότι επηρεάζουν συνεχώς η μία την άλλη. Τα γονίδια επηρεάζουν τη συμπεριφορά που βοηθά τους ανθρώπους να επιλέξουν το περιβάλλον τους. Για παράδειγμα, η εξωστρέφεια που μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά βοηθά τα παιδιά να δημιουργήσουν τις ομάδες φιλίας τους.

Εξίσου, το περιβάλλον αλλάζει την έκφραση των γονιδίων. Για παράδειγμα, όταν οι μέλλουσες μητέρες εκτέθηκαν σε πείνα, τα γονίδια των μωρών τους άλλαξαν ανάλογα, με αποτέλεσμα χημικές αλλαγές που κατέστειλαν την παραγωγή ενός αυξητικού παράγοντα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα μωρά να γεννιούνται μικρότερα από το συνηθισμένο και με παθήσεις όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις.

Η φύση και η ανατροφή αλληλεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται συνεχώς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δύο άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον μπορεί να ανταποκριθούν σε αυτό με διαφορετικό τρόπο, πράγμα που σημαίνει ότι η υπόθεση της γενετικής της συμπεριφοράς περί ίσου περιβάλλοντος δεν ισχύει πλέον. Επίσης, το αν οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι ή όχι εξαρτάται από την «ευαισθησία τους σε ερεθίσματα περιβάλλοντος» – την ικανότητά τους να αλλάζουν.

Ορισμένοι άνθρωποι είναι ευαίσθητοι στο περιβάλλον τους και έτσι μπορούν να αλλάξουν σημαντικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους ως απάντηση τόσο σε αρνητικά όσο και σε θετικά γεγονότα. Έτσι, όταν παρακολουθούν ένα σεμινάριο ευεξίας ή διαβάζουν ένα βιβλίο θετικής ψυχολογίας, μπορεί να επηρεαστούν από αυτό και να βιώσουν σημαντικά περισσότερες αλλαγές σε σύγκριση με άλλους – και η αλλαγή μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, επίσης.

Δεν υπάρχει όμως καμία παρέμβαση θετικής ψυχολογίας που θα λειτουργήσει για όλους τους ανθρώπους, επειδή είμαστε μοναδικοί όπως το DNA μας και, ως εκ τούτου, έχουμε διαφορετική ικανότητα για ευημερία και τις διακυμάνσεις της κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Είμαστε προορισμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι; Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αγωνίζονται λίγο περισσότερο από άλλους για να ενισχύσουν την ευημερία τους και αυτός ο αγώνας μπορεί να σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να είναι δυστυχισμένοι για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Και σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να μην βιώσουν ποτέ υψηλά επίπεδα ευτυχίας.

Άλλοι, ωστόσο, που έχουν μεγαλύτερη γενετική πλαστικότητα, δηλαδή είναι πιο ευαίσθητοι στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και, ως εκ τούτου, έχουν αυξημένη ικανότητα αλλαγής, μπορεί να είναι σε θέση να βελτιώσουν την ευημερία τους και ίσως ακόμη και να ευδοκιμήσουν, αν υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και επιλέξουν να ζήσουν και να εργαστούν σε ένα περιβάλλον που ενισχύει την ευτυχία και την ικανότητά τους να αναπτυχθούν.

Αλλά η γενετική δεν καθορίζει ποιοι είμαστε, ακόμη και αν παίζει σημαντικό ρόλο στην ευημερία μας. Αυτό που έχει επίσης σημασία είναι οι επιλογές που κάνουμε σχετικά με το πού ζούμε, με ποιον ζούμε και πώς ζούμε τη ζωή μας, οι οποίες επηρεάζουν τόσο τη δική μας ευτυχία όσο και την ευτυχία των επόμενων γενεών.

Η ψυχή, ζητάει εκείνους τους παράξενους

Τους ζωντανούς φοβάμαι. Αυτούς που φέρονται σαν να ξέμειναν τυχαία στη ζωή, σαν να τους κατέπνιξε η θλίψη και η μιζέρια. Τους φοβάμαι γιατί μοιάζουν με φαντάσματα, πλάσματα παράξενα, αποκομμένα από τη χαρά και τη λαχτάρα για ζωή. Τους φοβάμαι για όλα όσα στερούν στον εαυτό τους και για όσα αυτό τους προκαλεί, χωρίς να το καταλαβαίνουν. Τους φοβάμαι τους ζωντανούς και τους λυπάμαι, γιατί παραιτούνται. Γιατί θεωρούν τα πάντα δεδομένα και αρνούνται να ξεβολευτούν για να παλέψουν. Τους κοιτώ με απορία και αναρωτιέμαι, πώς γίνεται να ξεχνούν ότι η ζωή είναι μία, μόνο μία;

Όπου κι αν κοιτάξω, βλέπω ανθρώπους κουρασμένους, ξέπνοους, κακοδιάθετους, που κάνουν μούτρα στη ζωή. Φυτοζωούν πέντε ημέρες την εβδομάδα, περιμένουν την Παρασκευή για να σου σκάσουν ένα χαμόγελο και, σαν περάσει και το Σάββατο, πέφτουν με μετωπική στη συνήθεια, στην τριβή. Διαμαρτύρονται για τα πάντα, μα δεν καταβάλλουν την παραμικρή προσπάθεια για να αλλάξουν κάτι. Παραδομένοι στην καθημερινότητα, αγνοούν παντελώς τις μικρές της απολαύσεις μα, από την άλλη, αρνούνται να τα βροντήξουν όλα και να αρχίσουν να χτίζουν τις μεγαλειώδεις στιγμές.

Τους λυπάμαι τους ζωντανούς. Γιατί καθημερινά οικτίρουν την τύχη τους και ρίχνουν τις ευθύνες για τις επιλογές τους σε κάποια ανώτερη δύναμη, καθιστώντας αυτόματα τους εαυτούς τους μαριονέτες σ’ ένα παράλογο παιχνίδι. Τους λυπάμαι και φοβάμαι γι’ αυτούς, γιατί δεν έχουν γνωρίσει την πραγματική δυστυχία που υπάρχει γύρω τους, δίπλα τους, όταν άλλοι παλεύουν για μία παραπάνω ημέρα σε αυτόν τον κόσμο. Όταν άνθρωποι μέσα από μαύρες ζωές βλέπουν τον κόσμο πολύχρωμο, εγώ λυπάμαι για τους άλλους. Για εκείνους με τις φανταχτερές ζωές, που βάφουν τον κόσμο μαύρο με τη μιζέρια τους και την ψευδαίσθηση ότι θα ζουν για πάντα.

Έχουν τα πάντα, μα θέλουν πιο πολλά.

Ακούν τους ανθρώπους να μιλούν, χωρίς ποτέ να τους αφουγκράζονται.

Μαζεύουν μέσα τους όλα τα αρνητικά συναισθήματα και μολύνουν και άλλες ψυχές με αυτά.

Ζουν με βραδύτητα, λες και κάποιος τους έχει εξασφαλίσει το “για πάντα”.

Όσο κι αν προσπαθήσω δε θα μπορέσω να μπω ποτέ στη θέση σου, αγαπημένε μου άνθρωπε. Γιατί η ψυχή μου ζητάει πάντα εκείνους τους αλλιώτικους που αγαπούν τη ζωή. Η ψυχή μου, το “είναι” μου ολάκερο, ζητάει εκείνους τους παράξενους που παίρνουν την θλίψη τους και την μεταμορφώνουν σε δύναμη. Το μυαλό μου αναζητάει και θαυμάζει εκείνους τους τρελούς με τα αθώα μάτια, τα γεμάτα σπιρτάδα, τα διψασμένα για γνώση, τα ποτισμένα με όρεξη για ζωή.

Εκείνους που ξέρουν να ξεθάβουν το ξεχωριστό από το σκάρτο, που θέλουν να συζητούν κάτω από τ’ άστρα, που σε κλέβουν από τη δουλειά για να εξαφανιστείτε, που χαίρονται με τους φίλους τους και παθιάζονται με τον έρωτά τους.

Θέλω εκείνους τους ανθρώπους που θα κόψουν από το “λίγο” τους για να χαρίσουν κάτι και σ’ εσένα. Που αγαπούν το όμορφο και προσπαθούν να το πλάσουν με κάθε τρόπο. Που δεν περιμένουν να σε δουν χαμογελαστό, αλλά θα φροντίσουν να σε διασκεδάσουν με χίλιους δυο τρόπους, σαν αυτό να επαναφορτίζει τις μπαταρίες τους. Θα αγαπώ πάντα τους ανθρώπους με τις ευαίσθητες ψυχές, που λίγο πριν κοιμηθούν ονειρεύονται και, μόλις ξυπνήσουν, φοράνε τα καλά τους και τρέχουν να κάνουν τα όνειρα πραγματικότητα. Θα αγαπώ πάντα εκείνα τα μαγικά πλάσματα που εκτιμούν τη σημασία του παρόντος, δεν αφήνουν συναισθηματικές εκκρεμότητες για αύριο, εκφράζονται ανοιχτά, απαλλαγμένοι από ταμπού και στερεότυπα, δεν ακολουθούν τακτικές για να σε κερδίσουν και δέχονται ως πολύτιμο καθετί πρωτόγνωρο.

Σε αυτούς τους ζωντανούς ίσως κάποτε να μοιάσω. Τους άλλους σας τους χαρίζω.

Γιατί: “Όσο κι αν κανείς προσέχει όσο κι αν το κυνηγά πάντα, πάντα θα “ναι αργά. Δεύτερη ζωή δεν έχει.”

Πως οι λέξεις διαμορφώνουν το Μυαλό του ανθρώπου

Ο Δρ. Andrew Newberg, Νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Thomas Jefferson και ο Mark Robert Waldman, ειδικός επικοινωνιολόγος έγραψαν το βιβλίο “Words Can Change Your Brain”. Σε αυτό αναλύουν τον τρόπο με τον οποίο οι Λέξεις αλλάζουν το Μυαλό του ανθρώπου.

Οι Συγγραφείς μέσα στο βιβλίο αναφέρουν χαρακτηριστικά πως: “Μία και μόνο λέξη έχει την δύναμη να επηρεάσει την εξέλιξη των γονιδίων που ρυθμίζουν το φυσικό και το συναισθηματικό Stress”

Όταν χρησιμοποιούμε λέξεις που είναι θετικά φορτισμένες μπορούμε να διαμορφώσουμε και να αλλάξουμε τις Νοητικές λειτουργίες αυξάνοντας και ενδυναμώνοντας περιοχές του πρόσθιου λοβού. Οι θετικές λέξεις (αν τις χρησιμοποιούμε περισσότερο από τις αρνητικές) επαναλειτουργούν τα κινητήρια κέντρα του Νου, θέτοντάς τα σε λειτουργία.

Αντιθέτως όταν χρησιμοποιούμε λέξεις με αρνητική χροιά αποτρέπουμε συγκεκριμένες νευρο-χημικές ουσίες που δεν παράγονται πια, κάτι που συμβάλλει στην δραματική άυξηση του Άγχους. Κάθε ένας από εμάς θα έπρεπε να σκεφτεί αυτή την διαδικασία, αφού αφορά τον τρόπο που το Μυαλό του ανθρώπου προστατεύεται από τις επικίνδυνες και στρεσογόνες πραγματικότητες. Έτσι, όταν επιτρέπουμε αρνητικές σκέψεις και εκφραζόμαστε με αρνητικά φορτισμένες λέξεις αυξάνουμε την δραστηριότητα του Εγκεφαλικού κέντρου που παράγει Φόβο και επιτρέπει στις στρεσογόνες ορμόνες να πλημμυρίσουν το σύστημά μας. Αυτοί οι Νευροδιαβιβαστές παρεμβαίνουν στην Λογική και στην σωστή διαδικασία εκλογίκευσης και διακόπτουν την κανονική λειτουργία του Εγκεφάλου.

Το απόσπασμα του Βιβλίου που ακολουθεί παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο οι “σωστές” λέξεις μπορούν να αλλάξουν στην κυριολεξία την πραγματικότητά μας:

“Διαθέτοντας μία θετική λέξη έτοιμη στο μυαλό μας, ενεργοποιούμε τον πρόσθιο λοβό. Αυτή η περιοχή περιλαμβάνει συγκεκριμένα γλωσσικά κέντρα που συνδέονται απευθείας με τα κέντρα που θέτουν τον άνθρωπο σε κίνηση. Και όπως έχει δείξει η έρευνα, όσο περισσότερο επικεντρώνεσαι σε θετικές έννοιες και λέξεις, τόσο περισσότερο επηρεάζεις άλλες περιοχές του Εγκεφάλου σου.

Οι λειτουργίες ξεκινούν να αλλάζουν, όπως και η αντίληψη του ανθρώπου για τον εαυτό του αλλά και εκείνους με τους οποίους αλληλοεπιδρά. Μία θετική οπτική του εαυτού επιτρέπει στον άνθρωπο να αναγνωρίζει το καλό στους άλλους ενώ οι αρνητικές έννοιες οδηγεί στην καχυποψία και την αμφιβολία. Με τον καιρό η εγκεφαλική δομή αλλάζει αλληλοεπιδρώντας με τις λέξεις που προφέρουμε, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, και πιστεύουμε πως αυτές οι αλλαγές ίσως είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να αλλάξουμε δραστικά την Πραγματικότητα”.

Οι Λέξεις που επιλέγουμε να δώσουμε βαρύτητα αλλάζουν την οπτική που αποκτούμε για τον εαυτό μας αλλά και τον κόσμο. Ίσως ζώντας σε μία χώρα που βομβαρδίζεται από αρνητικές έννοιες και αρνητικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις, να χρειάζεται μία τέτοια μετατόπιση των λέξεων και των σκέψεων που έχουμε στο μυαλό μας. Γιατί ίσως αυτό να είναι το κλειδί για μία καλύτερη και πιο φωτεινή πραγματικότητα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ: Χάνεται ο σημερινός άνθρωπος

Χάνεται ο σημερινός άνθρωπος. Ο κόσμος, η εποχή μας, ο πολιτισμός μας. Καταποντιζόμαστε όπως η αρχαία εκείνη Ατλαντίδα που γράφει στον Τίμαιο ο Πλάτων. Αυτά δε σας τα λέω εγώ. Αυτά τα είπανε και τα γράψανε όλοι οι επιφανείς αιματολόγοι του πνεύματος από τον περασμένο κιόλας αιώνα. Ο Φριδερίκος Νίτσε, ο Ντοστογιέβσκι, ο Σπέγγλερ, ο Έλιοτ, ο Κάφκα, ο Φρόυντ, ο Τζόυς, ο δικός μας Καβάφης.

Σας κοιτώ και βλέπω να μην πιστεύετε αυτό που πιστεύουν. Ότι ήρθε η παρακμή και έρχεται και η πτώση του πολιτισμού μας. Σαν την παρακμή και την πτώση της Ρώμης που συμπαράσυρε μαζί της ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Αλλά το να μην πιστεύετε, αυτό ακριβώς είναι η απόδειξη ότι η γοερή αυτή πρόταση είναι αληθινή. Οι κακές προφητείες της Κασσάνδρας βγαίνουν αληθινές, γιατί κανείς δεν τις πίστευε.

Η αιτία, που ο σύγχρονος κόσμος πεθαίνει είναι ότι έλειψε από τη ζωή μας η αίσθηση του τραγικού. Ξεχάσαμε τον ηρωικό μας αντίλογο με τις Ευμενίδες, που είπε ο Σεφέρης. Μας πήρε ο ύπνος, μας πήραν για πεθαμένους κι έφυγαν βρίζοντας τους θεούς που μας προστατεύουν.

Τι σημαίνει τραγικό, τι σημαίνει αίσθηση του τραγικού; Την αλήθεια αυτή τη διατύπωσε μαθηματικά ο Δημόκριτος: ”Φυσικώς και αδιδάκτως” ο άνθρωπος φεύγει μεν την αλγηδόνα, διώκει δε την ηδονήν. Και εδώ είναι το δύσκολο. Ο άνθρωπος, προπαντός σήμερα, με το ευδαιμονιστικό ιδεώδες που τον κατακλύζει ζητά μόνο τη χαρά και αποστρέφει το πρόσωπό του στη λύπη. Με άλλα λόγια έγινε μισός και μισερός. Έγινε μονοσήμαντος, ανισόποδος και ανισοσκελής και ανισόρροπος. Έγινε μ’ ένα λόγο αφύσικος. Μεταχειρίζεται μόνο το Είναι της φύσης και παροπλίζει το Μηδέν. Αποτέλεσμα ο πολιτισμός του, ο τρόπος της ζωής του δηλαδή, είναι της παρακμής και της αποσύνθεσης. Είναι η λευχαιμία του σύγχρονου πολιτισμού που επισήμαναν εκείνοι οι επιφανείς αιματολόγοι που ανέφερα στην αρχή. 

Η ευθύνη μας για τις μέλλουσες γενεές είναι ανυπολόγιστη. Γιατί με την παιδεία που δίνουμε στα παιδιά μας τους κρύβουμε συστηματικά την κακή όψη της φύσης και της ζωής. Το αίσθημα του τραγικού το κρύψαμε στη σπηλιά όπως φυλάκισε ο Σίσυφος το θάνατο. Και αλίμονο στο Σίσυφο, όταν ψηλά από τον Όλυμπο θα αντιληφθούν οι θεοί την πονηριά του.

Μελέτη δείχνει ότι ο ηλιακός άνεμος και η διαστημική σκόνη μπορεί να εξηγούν πώς δημιουργήθηκε το νερό στη Γη

Μία νέα μελέτη της διαστημικής σκόνης δείχνει ότι το νερό πάνω στη Γη μπορεί να δημιουργήθηκε κάποτε στο διάστημα με τη βοήθεια του ηλιακού ανέμου, του ρεύματος φορτισμένων ηλιακών σωματιδίων που εξαπολύει συνεχώς ο Ήλιος.

Για πρώτη φορά υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι -μάλλον απρόσμενα- το άστρο μας μπορεί να έχει παίξει ρόλο-κλειδί στην παρουσία του νερού πάνω στον πλανήτη μας, καθώς φαίνεται ότι ο «άνεμός» του είναι σε θέση να ακτινοβολήσει και να μετατρέψει σε νερό τους κόκκους σκόνης στο διάστημα.

Οι ερευνητές από διάφορες χώρες, με επικεφαλής τον Λιουκ Ντάλι της Σχολής Γεωγραφίας και Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy», ανέλυσαν δείγματα που το ιαπωνικό σκάφος «Χαγιαμπούσα» είχε συλλέξει από τον αστεροειδή «Ιτοκάβα» το 2010.

Με τη βοήθεια της τεχνικής της ατομικής τομογραφίας μέτρησαν τη δομή των κόκκων σκόνης του αστεροειδούς και ανίχνευσαν μόρια νερού. Τα τελευταία σχηματίστηκαν όταν ιόντα υδρογόνου από τον ηλιακό άνεμο συγκρούστηκαν με σωματίδια σκόνης από τον διαστημικό βράχο, αλλάζοντας τη χημική σύνθεσή τους.

«Με το πέρασμα του χρόνου, η επίπτωση των ιόντων υδρογόνου σε συνδυασμό με τα άτομα οξυγόνου από τα υλικά στον βράχο δημιουργούν νερό παγιδευμένο μέσα στον αστεροειδή», δήλωσε ο Ντάλι. Τα μόρια νερού που βρέθηκαν στον αστεροειδή «Ιτοκάβα» μοιάζουν -από πλευράς ισοτόπων- με τα μόρια νερού στη Γη.

Οι ερευνητές εικάζουν πως έτσι μπορεί να δοθεί μία εξήγηση στην παλαιότερη θεωρία ότι οι αστεροειδείς έφεραν το νερό στον πλανήτη μας όταν έπεσαν πάνω του. Ο καθηγητής Φιλ Μπλαντ του αυστραλιανού Πανεπιστημίου Κέρτιν εκτίμησε ότι στον «Ιτοκάβα» ανακαλύφθηκε αρκετό νερό που ισοδυναμεί με 20 λίτρα νερού για κάθε κυβικό μέτρο πετρώματος, άρα είναι δυνατό πριν δισεκατομμύρια χρόνια να μεταφέρθηκε μία σημαντική ποσότητα νερού στη Γη από τους αστεροειδείς.

Μία επιπρόσθετη εξήγηση είναι ότι η συνεισφορά του ηλιακού ανέμου για τη δημιουργία νερού μέσα στη διαστημική σκόνη μπορεί να λειτουργήσει απευθείας και όχι μόνο με τη «μεσολάβηση» των αστεροειδών ως φορέων του νερού στη Γη, καθώς πριν δημιουργηθεί ένας πλανήτης βρίσκεται σε μορφή ενός δίσκου σκόνης και πετρωμάτων σε τροχιά γύρω από ένα άστρο. Αυτά τα συστατικά υλικά, υπό την επήρεια του ηλιακού ανέμου, μπορεί σχεδόν εξαρχής να απέκτησαν μέσα τους νερό.

Καθώς η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) και άλλες διαστημικές υπηρεσίες ετοιμάζονται να δημιουργήσουν μόνιμες βάσεις στη Σελήνη, η ανακάλυψη ανοίγει τον δρόμο για την άντληση νερού απευθείας από τη σκόνη στην επιφάνεια του φεγγαριού ή και πλανητών στο μέλλον.

Οι ερευνητές αναμένουν προς μελέτη τα νέα δείγματα που συνέλλεξε τα ιαπωνικό σκάφος «Χαγιαμπούσα 2» και έφερε στη Γη το 2020, έτσι ώστε να επιβεβαιώσουν τη θεωρία τους.

Ο Απόστολος Ανδρέας

Ο Απόστολος Ανδρέας (Ανδρεύς ή Ανδρείας), ο επονομαζόμενος και πρωτόκλητος, αποτέλεσε ένα εκ των δώδεκα μαθητών και αποστόλων του Ιησού Χριστού. Φέρων Ελληνικό όνομα, όντας αδελφός του Αποστόλου Πέτρου και μαθητής του Ιωάννη του βαπτιστή, ήταν ο πρώτος μαθητής που κλήθηκε από τον Κύριο. Ανήκε στο στενό κύκλο των μαθητών και διήγαγε δραστήριο αποστολικό βίο, όπου κατέληξε κατά την παράδοση σε μαρτυρικό θάνατο στην πόλη της Πάτρας. Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα ευαγγέλια για το βίο του είναι πενιχρές, ενώ η παράδοση και η απόκρυφη γραμματεία είναι πλούσιες σε αναφορές. Ο Ανδρέας -σύμφωνα με τις πράξεις των Αποστόλων-  κήρυξε στη Σκυθία και απέθανε ειρηνικά στην Ιερουσαλήμ.

Ο Απόστολος Ανδρέας καταγόταν από την Ελληνιστική πόλη Βηθσαϊδά (Ιω. 1,44), εξού και έλαβε ένα καθαρά Ελληνικό όνομα. Υπήρξε ο πρωτόκλητος μαθητής του Ιησού και ήταν αδελφός του Αποστόλου Πέτρου. Μαζί με τον αδελφό του εξασκούσαν το επάγγελμα του ψαρά. Οι γραμματικές γνώσεις του επίσης, δεν φαίνεται να ήταν πολλές.

Εξωγραφικές (απόκρυφες) πηγές

Για την ιεραποστολική δράση του Αποστόλου Ανδρέα και το μαρτύριο υπάρχουν αρκετά απόκρυφα κείμενα. Τέτοια είναι οι "Πράξεις και μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέα", που γράφτηκε πιθανώς από το αιρετικό γνωστικό Μανιχαϊστή Λεύκιο το 2ο αιώνα. Επίσης υπάρχει το "Πράξεις Ανδρέου και Ματθία εις την πόλιν των ανθρωποφάγων", που επίσης αποδίδεται στο Λεύκιο, το "Περί του βίου, των πράξεων και της τελευτής του Αγίου Ανδρέου του πρωτοκλήτου", του μοναχού Επιφανίου (10ος αιώνας), οι "Πράξεις και περίοδοι του Αγίου αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου εγκωμίω συμπεπλεγμέναι" και το "Μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέου", καθώς και του επίσης  Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας) "Πράξεις Πέτρου και Ανδρέου" με τις περιπέτειές τους στην Σκυθία.

Επίσης υπάρχουν και μαρτυρίες από αρχαίους συγγραφείς όπως του Ευσεβίου και του Ωριγένη. Ο Ωριγένης μας πληροφορεί πως ο Ανδρέας κήρυξε στην Σκυθία, όπως και ο Ευσέβιος (Εκκλησιαστική Ιστορία 5, 1). Ο Ωριγένης που τον 2ο αιώνα επισκέφτηκε την Πάτρα ΔΕΝ αναφέρει τίποτα για την επίσκεψη του Ανδρέα, τα θαύματά του, το μαρτύριο του και τον θάνατό του εκεί!

Η κατά παράδοση ψευδή πορεία του

Ο Ανδρέας μαζί με τους άλλους Αποστόλους κήρυξε στη Σινώπη του Πόντου έχοντας ως ορμητήριο μία νησίδα κοντά στη Σινώπη. Μαζί με Ματθία και άλλους μαθητές κατευθύνθηκαν προς την Αμισό (Σαμψούντα), όπου ίδρυσαν εκκλησία. Περιήλθε συνάμα την περιοχή της Ιβηρίας (Γεωργία), την Παρθυαία και επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα. Μετά από λίγο διάστημα πραγματοποίησε και δεύτερη περιοδεία όπου ακολούθησε την πορεία Αντιόχεια, Έφεσο, Λαοδίκεια Φρυγίας, Οδυσσούπολη Μυσίας, Νίκαια, Βιθυνία, Νικομήδεια, Χαλκηδόνα, Άμαστρη για να καταλήξει στη Σινώπη. Λίγο αργότερα επισκέφτηκε τη Σαμψούντα, τους Αλανούς, τους Ζήκχους, τους Βοσπορινούς και τους Χερσονήτες. Εν συνεχεία πέρασε από το Βυζάντιο, την Ηράκλεια της Θράκης, τη Μακεδονία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα, όπου το κήρυγμα και τα θαύματά του είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία.

Στην πόλη της Πάτρας και το ψευδο-μαρτύριό του

Την εποχή που βρέθηκε στην πόλη της Πάτρας ανθύπατος ήταν ο Αιγεάτης. Ο Αιγεάτης όμως μαινόμενος κατά του Αποστόλου εξαιτίας της μεταστροφής της γυναικός του, τον θανάτωσε με σταυρικό θάνατο, αν και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί[1]. Σύμφωνα με την παράδοση και τις "Πράξεις του Αποστόλου Ανδρέα", έργο γνωστό στον Γρηγόριο Τουρώνης, ο ίδιος σταυρώθηκε δεμένος και όχι καρφωμένος σε παρόμοιο σταυρό με αυτόν που ο Κύριος σταυρώθηκε. Πρέπει να τονιστεί ότι η παράδοση για σταυρικό μαρτύριο σε χιαστό Σταυρό (Crux decussata) κατά το θέλημα του ιδίου λόγω αναξιότητας, ανέρχεται σε λατινικές παραδόσεις του 12ου με 13ο αιώνα. 

Οστά, πτωματολατρεία και ψευδο-παραδόσεις

Τα δήθεν λείψανά του από την πόλη της Πάτρας, μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Κωνστάντιο, το γιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου και τοποθετήθηκαν στο ναό των Αγίων Αποστόλων στις 3 Μαρτίου του 357. Το 550 κατατέθηκαν, χωρίς την κάρα, στην Αγία Τράπεζα του νέου ναού των Αγίων Αποστόλων, που ανήγειρε ο Ιουστινιανός. Παλιά δυτική παράδοση, η οποία με βάση τα ιστορικά στοιχεία παρουσιάζεται απίθανη [2], δέχεται ότι τα λείψανα του Αγίου μεταφέρθηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Κωνστάντιου ή του Θεοδοσίου Β΄ στη Σκωτία (408-450) ή ακόμα και τον 9ο αιώνα. Στη Σκωτία μάλιστα υπάρχει πόλη Άγιος Ανδρέας, μητροπολιτική εκκλησία προς τιμήν του, τάγμα ιπποτικό ενώ η σημαία των Πίκτων και των Σκώτων είναι αφιερωμένη στον Απόστολο, γι αυτό και φέρει χιαστό σταυρό. Ύστερα μάλιστα με την ένωση με την Αγγλία φέρει και η Αγγλική σημαία[3]. Οι Λατίνοι το 1204 άρπαξαν τα λείψανα του Αποστόλου και τα κατέθεσαν 4 έτη αργότερα στον ναό του Αγίου Ανδρέα Αμάλφης.

Σύμφωνα με μία άλλη είδηση, μαθαίνουμε ότι η κάρα του Αγίου, που βρισκόταν στην Πάτρα από την εποχή του Αυτοκράτορα Βασιλείου του Μακεδόνος (867-884) μεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1460 από τον επίσκοπο Θωμά Παλαιολόγο, υπό την απειλή της πτώσης των Πατρών στους Τούρκους. Η κάρα μεταφέρθηκε στην πόλη Νάρνια το 1461 και την επόμενη χρονιά στη Ρώμη, καταλήγοντας στο ναό του Αγίου Πέτρου το 1464. Το 1964 ο Πάπας Παύλος Στ΄, την επέστρεψε στην εκκλησία των Πατρών. Στις 19 Ιανουαρίου του 1980 ο Αρχιεπίσκοπος Μασσαλίας Ρογήρος Ετσεγκαραί μετέφερε στην Πάτρα το Σταυρό του Αποστόλου, που είχε μετακινηθεί από την Κων/πολη το 1250.

Η μνήμη του σύμφωνα με τις διασωθείσες απόκρυφες πηγές εορτάζεται στις 30 Νοεμβρίου. Την ψευδοπαράδοση καλλιέργησαν μετά τον 4ο αιώνα άρχοντες της Αχαΐας για την ενίσχυση του γοήτρου και των ταμείων τους ...μέχρι και σήμερα!

Στη θέση του παλαιού ναού του Αγ. Ανδρέα που οικοδομήθηκε στο διάστημα 1836-1843 στη θέση όπου υποτίθεται μαρτύρησε σταυρικά ο Απόστολος Ανδρέας προϋπήρχε η ιαματική πηγή της θεάς Εύνοστου Δήμητρας στην οποία λειτουργούσε και μαντείο για αρρώστους, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Η στοά και η πηγή της θεάς Δήμητρας διατηρούνται και μέχρι σήμερα δίπλα στον παλαιό ναό του Αγ. Ανδρέα. Η λατρεία του Αγ. Ανδρέα συσχετίστηκε με την λατρεία της θεάς Δήμητρας.

---------------------

1.  Π. Τρεμπέλας, Ο Απόστολος Ανδρέας, σελ. 76

2. Απόστολος Γλαβίνας, Οι δώδεκα Απόστολοι, σελ. 90

3. Γλαβίνας, ενθ.αν., σελ. 54

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

Πρόλογος

Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν με την τέχνη τους αισθητικές αρχές και πρότυπα που κέρδισαν ευρεία αποδοχή και απέκτησαν παγκόσμια ακτινοβολία. Είναι επίσης γεγονός ότι η αρχαία ελληνική τέχνη λειτούργησε διαχρονικά ως πρότυπο και καθορίζει ως σήμερα, άμεσα ή έμμεσα, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αποτιμούμε την καλλιτεχνική δημιουργία. Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι, όσο οικεία και αν μας φαίνεται σήμερα η τέχνη αυτή, η κατανόησή της δεν είναι εύκολη, επειδή προϋποθέτει μια συνολική αντίληψη του πολιτισμού που τη δημιούργησε και επίσης τη γνώση της μακρόχρονης ιστορικής του εξέλιξης. Εξίσου χρήσιμη και αναγκαία με τη συστηματική μελέτη της τέχνης των αρχαίων Ελλήνων είναι η διερεύνηση της επίδρασης που άσκησε στους καλλιτέχνες και τους πνευματικούς ανθρώπους της νεότερης Ευρώπης, ιδιαίτερα από την Αναγέννηση και έπειτα, η γνωριμία με τα ίδια τα έργα, που για αιώνες θεωρήθηκαν αξεπέραστα πρότυπα και παραμένουν σταθερές αξίες στον σημερινό, παγκόσμιο πλέον, πολιτισμό, του οποίου η αισθητική είναι ανοιχτή σε πολλές και διαφορετικές τάσεις και επιδράσεις. Ειδικά οι δημιουργίες της λεγόμενης κλασικής περιόδου (από τους Περσικούς Πολέμους ως τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου: 480-323 π.Χ.) θεωρήθηκαν ήδη στην Αρχαιότητα υποδείγματα αισθητικής τελειότητας και έγιναν αντικείμενο θαυμασμού και μίμησης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι την επίδραση της ελληνικής τέχνης την ανιχνεύουμε όχι μόνο στον άμεσο γεωγραφικό περίγυρο της Ελλάδας και στην περιοχή της Μεσογείου, όπου οι Έλληνες είχαν από νωρίς ιδρύσει αποικίες, αλλά σε έναν ευρύτατο γεωγραφικό χώρο που εκτείνεται από την κεντρική Ασία ως τη βόρεια Ευρώπη και την Αφρική.

Το αυξημένο ενδιαφέρον για την τέχνη της Αρχαιότητας και η έναρξη των πρώτων ανασκαφών στην Ιταλία, στις πόλεις που κατέστρεψε η έκρηξη του Βεζουβίου το 79 μ.Χ., οδήγησαν πριν από δυόμισι περίπου αιώνες στη δημιουργία της αρχαιολογίας ως ξεχωριστού κλάδου της αρχαιογνωστικής έρευνας, με σκοπό τη συστηματική μελέτη της τέχνης της λεγόμενης κλασικής Αρχαιότητας (της εποχής από τις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. ως την επικράτηση του χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τον 4ο και τον 5ο αιώνα μ.Χ.). Από το τέλος του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα όμως στα πρόσφατα χρόνια, το γνωστικό αντικείμενο της αρχαιολογίας διευρύνθηκε πολύ και περιλαμβάνει πλέον το σύνολο των καταλοίπων όλων των αρχαίων πολιτισμών. Τα μνημεία και τα άλλα υλικά λείψανα του αρχαίου ελληνικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού (οι οποίοι από το τέλος της ελληνιστικής εποχής συμπλέκονται σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα) αποτελούν το ερευνητικό πεδίο της κλασικής αρχαιολογίας. Η έρευνα της κλασικής αρχαιολογίας δεν περιορίζεται, ωστόσο, στην εξέταση των έργων τέχνης και των άλλων αντικειμένων, αλλά ενσωματώνει και αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα πορίσματα της κλασικής φιλολογίας και της αρχαίας ιστορίας.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα διαπίστωση που ανέδειξε η αρχαιολογική έρευνα των τελευταίων εκατό περίπου χρόνων μέσα από τις ανασκαφές και τη συστηματική μελέτη των ευρημάτων είναι ότι η Ελληνική τέχνη —όπως άλλωστε και η λογοτεχνία και ο πολιτισμός των αρχαίων Ελλήνων γενικότερα— δέχτηκε στις πρώιμες φάσεις της έντονες επιδράσεις από τους πολιτισμούς της Ανατολής, ιδιαίτερα της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Φαίνεται ότι συνέβη μια αληθινή πολιτιστική όσμωση, αποτέλεσμα των στενών εμπορικών σχέσεων που ανέπτυξαν οι Έλληνες με τις παράκτιες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου (κυρίως με τη Συρία και τη Φοινίκη) και με την ενδοχώρα τους. Από την άλλη μεριά σημαντική ήταν και η εξάπλωση των Ελλήνων στην Ιταλία και τη δυτική Μεσόγειο, που άρχισε τον 8ο αιώνα π.Χ. και εξελίχθηκε σχεδόν παράλληλα με εκείνη των Φοινίκων στις νότιες ακτές της. Οι ανατολικές επιδράσεις αφομοιώθηκαν γρήγορα και οδήγησαν σε μια εξαιρετική άνθηση των τεχνών στην Ελλάδα, που άρχισε να ακτινοβολεί σε όλο τον περίγυρο της. Έτσι ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ., και ακόμη περισσότερο τον 5ο και τον 4ο αιώνα, βλέπουμε να αναπτύσσεται μια αντίστροφη ροή επίδρασης: η ελληνική τέχνη γίνεται ευρύτερα αποδεκτή και αρχίζει να εξάγεται στην Ανατολή και τη Δύση.

Με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Ελληνική τέχνη κέρδισε ακόμη περισσότερο έδαφος και έφτασε μέσα σε σύντομο χρόνο ως την Ινδία. Σημαντικότερη όμως από αυτή τη γρήγορη εξάπλωση υπήρξε η εδραίωση, στους αιώνες που ακολούθησαν, των αισθητικών προτύπων της ελληνικής τέχνης στον τεράστιο γεωγραφικό χώρο που κάλυπταν τα βασίλεια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και πέρα από αυτά. Τα ίδια αυτά πρότυπα επέδρασαν καθοριστικά στην τέχνη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και καθόρισαν την εξέλιξή της ως το τέλος της Αρχαιότητας. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι η αρχαία ελληνική τέχνη απέκτησε από νωρίς οικουμενική διάσταση.

Ακόμη και μετά το τέλος της Αρχαιότητας και την επικράτηση του χριστιανισμού, που εισήγαγε ένα νέο σύστημα αξιών, η ελληνική τέχνη δεν έσβησε, αλλά παρέμεινε, αν και σε μικρότερο βαθμό, πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (το λεγόμενο Βυζάντιο) τα αισθητικά πρότυπα της αρχαίας τέχνης δεν εγκαταλείφθηκαν ποτέ εντελώς και βλέπουμε μάλιστα να επανεμφανίζονται κατά περιόδους με μεγαλύτερη ή μικρότερη συχνότητα. Στο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αντίθετα, η παράδοση της Αρχαιότητας εγκαταλείπεται μετά τις βαρβαρικές επιδρομές του 5ου και του 6ου αιώνα. Το ενδιαφέρον άρχισε να ξυπνά και πάλι τον 9ο αιώνα (την εποχή του Καρλομάγνου), παρέμεινε όμως περιορισμένο. Από την εποχή όμως της Αναγέννησης και έπειτα η τέχνη της ελληνικής Αρχαιότητας —αρχικά μέσα από κλασικιστικές δημιουργίες των ρωμαϊκών χρόνων και αργότερα με τη γνωριμία έργων των παλαιότερων περιόδων— επανήλθε θριαμβευτικά στο προσκήνιο και έγινε πρότυπο και σημείο αναφοράς, αρχικά στην Ιταλία και αργότερα σε ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνο ως προς την αισθητική, αλλά και ως προς τη θεματολογία. Κορύφωση της συνεχούς επαφής της νεότερης ευρωπαϊκής τέχνης με εκείνη της Αρχαιότητας είναι ο κλασικισμός του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Στη νεότερη Ελλάδα, που απέκτησε κρατική υπόσταση την εποχή που ο κλασικισμός ήταν η κυρίαρχη τεχνοτροπία στην Ευρώπη, η πρόσληψη της αρχαίας τέχνης, είτε άμεσα είτε διαθλαστικά μέσα από την ευρωπαϊκή τέχνη, συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

6.6. Η φύση των θεσμών

Η πεποίθηση ότι δεν είναι προσιτή η γνώση της αληθινής ουσίας των πραγμάτων ονομάζεται στη φιλοσοφία «αγνωστικισμός». Οι σοφιστές επέδειξαν αγνωστικιστική στάση υποβάλλοντας σε κριτική τους καθιερωμένους κοινωνικούς θεσμούς. Ο Πρωταγόρας προκάλεσε το κοινό αίσθημα όταν είχε την τόλμη να υποστηρίξει: «Για τους θεούς, δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτε: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι είδους μορφή έχουν. Πολλά είναι αυτά που μας εμποδίζουν να γνωρίζουμε - τόσο το άδηλο του ζητήματος όσο και η συντομία της ανθρώπινης ζωής» (απόσπ. 4). Η θρησκεία ριζώνει στην τάση των ανθρώπων να αποδεχτούν την ύπαρξη μιας δύναμης η οποία τους υπερβαίνει. Η ανθρώπινη πίστη όμως δεν πρέπει να συγχέεται με τη γνώση. Λέγεται μάλιστα ότι ο Κριτίας, μαθητής του Σωκράτη και ένας από τους Τριάκοντα τυράννους, ξεκινώντας από την κριτική του Πρωταγόρα στη θρησκεία, έφτασε στη ρηξικέλευθη θέση ότι οι θεοί είναι επινόηση των κυβερνώντων για να εξουσιάζουν τους υπηκόους τους.

Μια τόσο ανατρεπτική στάση, σαν αυτή του Κριτία, δεν θα πρέπει να βρήκε πολλούς μιμητές. Ακόμη και στη δημοκρατική Αθήνα η πλειονότητα των πολιτών παρέμενε συντηρητική στα ζητήματα της θρησκευτικής πρακτικής. Η κατηγορία της ασέβειας θα διατυπωθεί αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα, με στόχο ορισμένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα της εποχής - τον Σωκράτη, βέβαια, αλλά και πριν από αυτόν τον Αναξαγόρα, τον Πρωταγόρα, αλλά και τον Περικλή, τον Φειδία, τον Αλκιβιάδη. Αντιθέτως, απόλυτη υπήρξε η ελευθερία της έκφρασης όσον αφορά την κριτική των θεμελίων του πολιτεύματος και της ηθικής συμπεριφοράς.

Στην Αθήνα της έντονης πολιτικής σύγκρουσης και των μεγάλων πολιτειακών ανατροπών δεν είναι πια εύκολο να υποστηρίξει κανείς τη θεϊκή καταγωγή του πολιτεύματος και των νόμων. Τα πολιτεύματα και οι νόμοι αλλάζουν ανάλογα με τη βούληση των ανθρώπων, και είναι φυσικό στην ίδια πόλη να συνυπάρχουν υποστηρικτές και πολέμιοι της αθηναϊκής δημοκρατίας, της ολιγαρχίας των Σπαρτιατών, ακόμη και της βασιλείας των Περσών. Διαμορφώνεται λοιπόν βαθμιαία η κοινή πεποίθηση ότι η κοινωνία θεμελιώνεται σε μια μορφή συμβολαίου, σε μια συμφωνία των ανθρώπων που αποφασίζουν να ζήσουν μαζί. Η νομοθεσία είναι προϊόν συναλλαγής και συμβιβασμού αντίθετων συμφερόντων. Είναι ουσιαστικά ανθρώπινο δημιούργημα και, ως ανθρώπινο, εξ ορισμού μεταβλητό - μια θέση εντελώς αντίθετη προς το παλαιότερο αριστοκρατικό ιδεώδες της σταθερότητας.

Η αναγνώριση της συμβατικής φύσης των νόμων θέτει το άτομο μπροστά σε νέα κρίσιμα διλήμματα. Δύο από αυτά θα αποδειχθούν καθοριστικά για τη μεταγενέστερη φιλοσοφική σκέψη. Πρώτο δίλημμα: αν οι νόμοι είναι προϊόντα συμβιβασμού, το άτομο θα πρέπει να υπακούει σε αυτούς ή έχει δικαίωμα να τους παραβαίνει; Δεύτερο δίλημμα: ό,τι χαρακτηρίζει την κοινωνία, χαρακτηρίζει και το άτομο; Είναι και η συγκρότηση του ατόμου προϊόν κοινωνικών συμβιβασμών, ή μήπως υπάρχει μια βαθύτερη, σταθερή φύση του ατόμου, η οποία καθορίζει την ηθική του συμπεριφορά;

Ο προβληματισμός αυτός είναι διάχυτος στη σοφιστική κίνηση. Οι απαντήσεις όμως ποικίλλουν. Ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι όπως δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, έτσι δεν υπάρχει και απόλυτη έννοια δικαιοσύνης και ηθικότητας. Δίκαιο και ηθικό είναι αυτό που αποδέχεται κάθε φορά η κοινωνία ως σύνολο. Τόσο οι νόμοι όσο και οι αξίες διαμορφώνονται από τους ανθρώπους και αλλάζουν από τους ανθρώπους, η ίδια όμως η ύπαρξη της κοινωνίας επιβάλλει τον σεβασμό τους. Η υπακοή στους νόμους θεωρείται απαράβατο καθήκον του πολίτη, είναι το συνεκτικό στοιχείο των ανθρώπινων κοινωνιών. Η απόφαση του Σωκράτη να πιει το κώνειο θα εύρισκε απολύτως σύμφωνο τον Πρωταγόρα. Άλλοι όμως σοφιστές ίσως να μη συμφωνούσαν. Ο Θρασύμαχος, για παράδειγμα, ταύτιζε το δίκαιο όχι με το συμφέρον του συνόλου των πολιτών αλλά με το συμφέρον του ισχυρότερου. Γιατί λοιπόν θα έπρεπε να συμβιβαστεί κανείς με έναν νόμο ή με μια θεσμική απόφαση, που θεωρούσε καταφανώς άδικη; Ο Ιππίας πάλι και ο Αντιφών θα προέβαλλαν άλλη αντίρρηση. Κατά τη δική τους γνώμη, η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν μπορεί να καθορίζεται πλήρως από τις κοινωνικές συμβάσεις. Υπεράνω των νόμων και των θεσμών τοποθετούνται κάποιοι ηθικοί κανόνες, που προσιδιάζουν στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, όπως η φιλία, η ομόνοια, ο σεβασμός στους γονείς. Αυτούς τους κανόνες πρέπει κατά κύριο λόγο να ακολουθεί το άτομο, αφού μόνο «οι επιταγές της φύσης είναι αναγκαίες, ενώ οι επιταγές του νόμου είναι αυθαίρετες και συμβατικές» (Αντιφών, απόσπ. 44). Αν λοιπόν ο Σωκράτης θεωρούσε την κατηγορία εναντίον του προϊόν διαβολής, δεν έπρεπε να υπακούσει στην απόφαση του δικαστηρίου - κατά τον Ιππία (απόσπ. 17), οι νόμοι κακώς δεν έχουν προβλέψει κάποια κύρωση για όσους διαβάλλουν τους άλλους, μολονότι η διαβολή είναι φοβερό αδίκημα (δεινόν ἐστιν ἡ διαβολία).