Τα τυχερά παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα

Από τις μαρτυρίες των ομηρικών επών γίνεται φανερό ότι οι πρόγονοί μας αρέσκονταν στον τζόγο ενώ τα περισσότερα παίγνια διατηρήθηκαν αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες.

Καθισμένοι μπροστά στο τραπέζι με την πράσινη τσόχα, με τα φύλλα της τράπουλας να μοιράζονται για μια παρτίδα πόκερ, πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι εκείνη τη στιγμή παίζουν ένα μινωικό παιχνίδι;

Και βέβαια κανείς δεν έχει στο μυαλό του όταν ρίχνει τα ζάρια ότι οι εξάρες που θα του χαρίσουν τη νίκη είναι η «ριξιά της Αφροδίτης» ή ότι ο απευκταίος άσος ονομάζεται «ριξιά του σκύλου».

Τα δώδεκα πλακίδια από φαγεντιανή με τους επαναλαμβανόμενους, γραπτούς χαρακτήρες στη μία τους όψη, που ήρθαν στο φως κατά την ανασκαφή στο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου, μπορεί να μιλούν για ένα παιχνίδι βασισμένο στην ίδια αρχή με αυτήν μερικών σύγχρονων παιχνιδιών με χαρτιά, όπως η πόκα και το πόκερ, λένε σήμερα οι μελετητές του ευρήματος.

Άλλωστε η ύπαρξη επιτραπέζιων παιχνιδιών στη μινωική Κρήτη δεν αμφισβητείται. Όπως και άλλα σημερινά τυχερά παιχνίδια έτσι και το πόκερ μπορεί λοιπόν να έλκει την καταγωγή του από την αρχαιότητα. Τόσο μακρινή όσο και 3.500 χρόνια πριν.

Από τις μαρτυρίες των ομηρικών επών ήδη γίνεται φανερό ότι οι Έλληνες αρέσκονταν στα παιχνίδια ενώ η αμέσως επόμενη διαπίστωση είναι ότι τα περισσότερα από αυτά διατηρήθηκαν ως εμάς, συχνά αναλλοίωτα, ακόμη κι αν πέρασαν χιλιάδες χρόνια. Ενδεχομένως γιατί οι άνθρωποι αναφορικά με το παιχνίδι αλλά και τον τζόγο παραμένουν ίδιοι. Οι αργόσχολοι σαν τους μνηστήρες της Πηνελόπης στον Όμηρο μαζεύονταν συχνά στο ύπαιθρο για να παίξουν.

Και στην Κόρινθο, κάτω από την Ακρόπολη, υπήρχε ένας ιδιαίτερος τόπος συνάντησης των παικτών. Όσο για το πλέον τυχερό παιχνίδι, την κυβεία, η Ελληνική παράδοση αναφέρει τον ομηρικό ήρωα Παλαμήδη ως εφευρέτη του, ο οποίος το επινόησε, καθώς λέει ο Σοφοκλής, κατά τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας της Τροίας. Στον Παλαμήδη άλλωστε απέδιδαν ένα ακόμη αγαπητό παιχνίδι, αυτό του διαγραμμισμού, της ντάμας δηλαδή.

Τα παιχνίδια κυβείας λοιπόν, δηλαδή τα ζάρια, οι αστράγαλοι που στο Βυζάντιο ονομάζονταν κόττια, για να φθάσουν ως εμάς με τις ονομασίες κότσι, κότσια, βεζίρης κτλ., τα «μονά – ζυγά» που τα έπαιζαν με χάλκινα νομίσματα αλλά και με κοκαλάκια και κουκιά, το «κορόνα – γράμματα», τα πεντόβολα, οι κοκορομαχίες ή οι αγώνες ορτυκιών (ορτυγοκοπία), που πάθιαζαν τους επαγγελματίες του στοιχήματος, και πολλά άλλα ακόμη, όπως ο ιμαντελιγμός, η πεντάλιθα, ο αρτιασμός, η πλειστοβολίδα και άλλα, παιχνίδια του τζόγου τα περισσότερα ή έστω παιχνίδια με έντονο τον παράγοντα της τύχης, διατήρησαν αμείωτο το ενδιαφέρον των παικτών διά μέσου των αιώνων.

Άλλωστε ακόμη και τα πιο αθώα παιδικά παιχνίδια θεωρήθηκαν κάποια στιγμή τυχερά, υπακούοντας στο πάθος των ανθρώπων για τον τζόγο.

Όλες οι κοινωνικές τάξεις μπερδεύονταν έτσι μέσα στο πάθος του παιχνιδιού και των στοιχημάτων, τα οποία, παρ’ ότι ήταν παράνομα τις περισσότερες φορές, δεν έπαυαν να προσελκύουν τους ανθρώπους. Παθιασμένοι παίκτες ζαριών οι Αθηναίοι μπορεί να έχαναν ακόμη και περιουσίες στα κυβεία ή κυβευτήρια, τα οποία σήμερα ονομάζουμε μπαρμπουτιέρες.

Χώροι που και στην αρχαιότητα θεωρούνταν κακόφημοι, και μάλιστα η είσοδος σε αυτούς ήταν ντροπή. Στην Αθήνα όμως υπήρχαν πολλά, ένα μάλιστα εξ αυτών, το Ιερό της Αθηνάς Σκιράδος στην Ιερά οδό, φαίνεται ότι συγκέντρωνε την προτίμηση των κυβευτών.

Τα ζάρια παίζονταν στην αρχαία Ελλάδα με τρεις πήλινους κύβους (δύο ζάρια άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τη ρωμαϊκή εποχή), τα οποία δεν έριχναν ποτέ με το χέρι, αλλά αφού τα κουνούσαν μέσα σε ένα αγγείο, το κήθιον. Για κάθε περίπτωση πάντως οι κυβευτές είχαν και τους προστάτες τους θεούς, τον Ερμή και τον Πάνα.

Στο Βυζάντιο, παρ’ ότι εξέλιπαν πολλά αρχαιοελληνικά παιχνίδια, τα κυβευτικά πρωταγωνιστούσαν στη ζωή των ανθρώπων από τους αυτοκράτορες ως τους λαϊκούς. Ζάρια έπαιζαν με μανία ο Λέων Φωκάς, αδελφός του Νικηφόρου Φωκά, ο Ρωμανός Β’, γιος του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, και ο Κωνσταντίνος Η’, που ήταν μάλιστα και διαρκώς χαμένος, όπως παραδίδει ο Μιχαήλ Ψελλός.

Οι αρχαίοι συγγραφείς πάντως καταδίκαζαν την είσοδο στα κυβεία και τους ίδιους τους κυβευτές, όπως φαίνεται και στα έργα του Αριστοφάνη. Στη ρωμαϊκή εποχή μάλιστα, όταν τα παιχνίδια αυτά εξελίχθηκαν σε κοινωνική μάστιγα, ελήφθησαν αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό τους.

Και αργότερα, από τον 2ο αιώνα, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς συμβουλεύει τα παιδιά να μην παίζουν ζάρια. Ο Μέγας Βασίλειος επιτίθεται με οργή εναντίον των κυβευτών και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος κατηγορεί κάποιον λέγοντάς του «πίνεις, κυβεύεις, παίζεις, γελάς»… Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος πάλι λέει για τους ανθρώπους ότι στα σπίτια τους δεν βρίσκει κανείς ιερά βιβλία παρά πεσσούς και κύβους.

Και τον 11ο αιώνα η Άννα η Κομνηνή θυμώνει με τους υπηκόους της, που δεν μελετούν τους συγγραφείς και τους ποιητές, αλλά «νυν πεττεία το σπούδασμα και άλλα τα έργα τα αθέμιτα». Με τέτοιες συστάσεις λοιπόν δεν είναι περίεργα τα μέτρα που ελήφθησαν ήδη από τις αρχές του 5ου αιώνα με βαριές ποινές για τους κυβευτές.

«Δημήτριος τυφλός ουδέ βλέπει ουδέν παίζων αστραγάλους έκλεψεν αυτώ Ερμίας αστραγάλους» λέει μια επιγραφή από τη Δήλο, δείχνοντας το πάθος για τον τζόγο, που δεν σέβεται ούτε τις ανθρώπινες ανάγκες.

Οι αστράγαλοι, προσφιλές παιχνίδι τύχης και κερδοσκοπίας σε όλες τις εποχές, αναφέρονται για πρώτη φορά στον Όμηρο, όταν λέει ότι ο Πάτροκλος είχε σκοτώσει πάνω στο παιχνίδι τον φίλο του Κλεισώνυμο «χολωθείς αμφ’ αστραγάλοισιν». Ενα παιχνίδι το οποίο σε πολλά σημεία του μοιάζει με το σημερινό, παιζόταν από παίκτες καθισμένους κυκλικά, ενώ κάποιος από αυτούς αναγορευόταν σε βασιλιά κατόπιν κλήρωσης.

Από τη θέση των αστραγάλων, μετά από κάθε ριξιά, εξαρτιόταν η επιτυχία του παίκτη. Οι αρχαίοι μάλιστα έδιναν ονόματα στις διάφορες ριξιές, τα οποία επέτρεπαν στους έμπειρους παίκτες να κάνουν γρήγορους υπολογισμούς.

Το μέγα πάθος για τους αστραγάλους φαίνεται και μέσα από ένα στιγμιότυπο το οποίο μας μεταφέρει ο Πλούταρχος. Ο Αλκιβιάδης παίζοντας κάποτε αστραγάλους με τους φίλους του στη μέση του δρόμου αρνήθηκε να σταματήσει για να περάσει μια άμαξα, αντίθετα προκάλεσε τον αμαξά να περάσει από πάνω του, προκειμένου να τους χαλάσει το παιχνίδι.

Ένα άλλο αρχαιοελληνικό παιχνίδι, η τηλία, έφθασε ως τις μέρες μας ως τάβλι, αφού στη ρωμαϊκή εποχή έγινε το παιχνίδι των «12 γραμμών», η τάμπουλα, και στο βυζαντινό το τάβλιον.

Σκηνές που εικονίζονται πάνω στα αρχαία αγγεία μιλούν σαφέστατα για μια άλλη ενασχόληση των αρχαίων Αθηναίων: στοιχήματα για κόκορες, για ορτύκια, καμιά φορά και για σκυλιά. Ο τζόγος σε όλη του την ένταση. Οι παίκτες στοιχηματίζουν ολόκληρες περιουσίες στα ζώα που κτυπιούνται, τα οποία άλλωστε έχουν αναθρέψει γι’ αυτόν τον σκοπό.

Τους καλλιεργούν την επιθετικότητα, δίνοντάς τους σκόρδο και κρεμμύδι, και δένουν στα πίσω νύχια των πετεινών μεταλλικά πλήκτρα για να προκαλούν στον αντίπαλο θανάσιμα τραύματα.

Ιδιαίτερα αγαπητό παιχνίδι ήταν και ο αρτιασμός, τα μονά – ζυγά δηλαδή, που μπορεί να παιζόταν με αμύγδαλα ή κουκιά, οπότε μικρό το κακό, μπορεί όμως και με αργυρά ή χρυσά νομίσματα, μετατρεπόμενο αυτομάτως σε τυχερό. Το ίδιο και η οστρακίνδα, το σημερινό κορόνα – γράμματα, που παιζόταν με ένα όστρακο στην αρχαία Ελλάδα και ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή με νόμισμα.

Το βέβαιο είναι ότι τα τυχερά παιχνίδια δεν είναι εφεύρεση της εποχής μας αλλά η αφετηρία τους βρίσκεται στις απαρχές των ανθρώπινων κοινωνιών. Ίσως γιατί πηγάζουν από την ανθρώπινη φύση, που θέλει να προκαλέσει την τύχη, να αντιμετωπίσει τη μοίρα και να παλέψει μαζί της.

Με όποια αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση όμως η επιβίωσή τους επιβεβαιώνει τη διατήρηση αρχαίων συνηθειών ως συνέχεια του ίδιου πολιτισμού από τους μινωικούς χρόνους ως σήμερα.

ΕΡΩΣ - ΦΙΛΟΤΗΣ - ΑΓΑΠΗ

Αφροδίτη και Έρως - Pellegrini

μεγαλύτερη ευτυχία στη ζωή είναι η διαπίστωση ότι μας αγαπούν γι' αυτό που είμαστε, ή μάλλον, παρά το γεγονός ότι είμαστε αυτό που είμαστε».                                                                                                                            (Victor Marie Hugo  1802-1885).   

 Ένα παλαιό βιβλίο των Αλχημιστών του μεσαίωνα, αναφέρει έναν σημαντικό ορισμό σχετικά με την αγάπη : «Η αγάπη είναι η πρώτη των αρετών, είναι το ιερόν αίσθημα, το οποίον πρέπει να κυριαρχεί της ανθρωπότητος, είναι μία των κυριοτέρων βάσεων των ορθών νόμων. Εκ’ της αγάπης γεννάται η ευσπλαχνία και η ελεημοσύνη αι κυριώτεραι ιδιότητες, αι οποίαι και με αυτήν πρέπει να κοσμούν πάσαν ευγενή και πολιτισμένην ύπαρξιν. Η αγάπη είναι η ευημερία του ανθρωπίνου γένους, η παρηγορία και η ένωσις αυτού, ανεξαρτήτως καταγωγής, αιρέσεων ή θρησκειών. Εάν όλοι οι λαοί ήκουον τας γλυκείας της αγάπης εντολάς, η Ομόνοια, η Ευδαιμονία και η Ειρήνη θα εβασίλευον επί της γης». 

Η Εγκυκλοπαίδεια του Νέστορος Λάσκαρη πρώτη έκδοση 1934, ορίζει την αγάπη ως εξής: «Συναίσθημα αυτο-προσεπιλαμβανόμενον, αφοσίωσις προς τι αντικείμενον ή πρόσωπον, διαρκούσα ηδονή και χαρά, κλίσις, συμπάθεια προκαλούμενη υπό τινός, το οποίον διά των ιδιοτήτων του φαίνεται σε εμάς αμέσως ως πολύτιμον και πηγή ευτυχισμού του εγώ μας, διαρκούσα χαρά διά την παρουσίαν προσώπου τινός, διά την μετ’ αυτού αισθηματικόν ή πνευματικόν σύνδεσμον, διά την απόκτησιν τούτου».  

Για χιλιετίες ισχυρίζονται  κάποιοι από σκοπιμότητα και  κάποιοι από άγνοια ότι, τάχα η Ομηρική λέξη«Αγάπη» δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο των προγόνων μας, ότι αυτή είναι καθαρά χριστιανικής επινοήσεως και ότι, αντί αυτής χρησιμοποιούσαν αόριστα την λέξη «Φιλότης».Όπως όλοι γνωρίζουμε, στα Ομηρικά κείμενα υπάρχουν τα ρήματα Αγαπώ, Αγαπάζω καθώς και το όνομαΑγαπήνωρ, φυσικά με την διαχρονική και αναλλοίωτη σημασία τους.  Θέτω λοιπόν την απλή ερώτηση:  Πως  υπήρχαν τα ρήματα αυτά, αλλά δεν υπήρχαν εν χρήσει τα επίθετα και τα ουσιαστικά τους; Η λέξηΈρως, εμπεριείχε εκτός των άλλων εννοιών που θα ερευνήσουμε και την Φιλότητα. Αυτή ήταν η πλέον διαδεδομένη,  εμπεριείχε δε εννοιολογικά και  εξομοιωνόταν με μία ενεργό κοσμική και υπερβατική δύναμη. Επάνω σε αυτήν είχαν στηρίξει οι Φιλόσοφοι και ιδιαίτερα ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, την συμπαντική κοσμοθεωρία της δημιουργίας, της κινήσεως και της αρμονίας του σύμπαντος, με την διατύπωση «Σφαίρος - Φιλότης - Νείκος».
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, ο χριστιανισμός έχει ερανισθεί πολλά από τα Ελληνικά κείμενα, από το λεξιλόγιο, από την Ελληνική γλώσσα που ήταν διεθνής, από τα Μυστήρια και τις θεολατρικές διαδικασίες και ενασχολήσεις των προγόνων μας, τόσο στην φιλοσοφική υποδομή του, όσο και στην λειτουργική του, αντιστρέφοντας φυσικά τα πρόσημα.Επίσης πρέπει να έχουμε υπ όψιν μας ότι τα αρχαιότερα γραπτά χριστιανικά κείμενα πρωτο-εμφανίζονται στο διάστημα μεταξύ 3ου και 5ου αιώνα, τα δε περισσότερα είναι στην Ελληνική και στην Κοπτική γλώσσα. Στα  Χριστιανικά κείμενα χρησιμοποίησαν την Ελληνική λέξη αγάπη, η οποία είναι υποδεέστερη - πιο λαϊκή από την λέξη Φιλότης. Η πλειονότητα των αρχαίων χριστιανικών κειμένων, βρίθει από σφάλματα, αντιφάσεις, χάσματα, ετεροχρονισμένες ατυχείς συρραφές, αντικρουόμενες αφηγήσεις και πληροφορίες, τα οποία δεν είναι της παρούσης να αναπτυχθούν. Επισημαίνω ότι στην αρχαία Ελληνική γλώσσα το ρήμα Φιλώ έχει εντονώτερη την έννοια της Αγάπης από το ρήμα Αγαπώ ή Αγαπάζω. Θα προσεγγίσω την έννοια και την σημασία της λέξεως Έρως, η οποία εμπεριέχει την φιλότητα, την αγάπη, την φιλία, την στοργή και την ελεημοσύνη. Η Αγάπη ως όρος στην καθημερινότητα και στην φιλοσοφία, είναι πολύ σημαντική. Από ψυχολογικής απόψεως είναι το εσωτερικό συναίσθημα της έλξης δύο προσώπων. Από την αρχαιότητα, ο όρος αγάπη διαφοροποιήθηκε και απέκτησε πολυμορφικό χαρακτήρα.Οι πρόγονοί μας χρησιμοποιούσαν περισσότερο όπως προανέφερα, τις λέξεις Έρως και Φιλότης διότι αυτές  είναι θεμελιώδεις, είναι δε οι πρώτες έννοιες - ενέργειες της δημιουργίας, την οποίαν σοφά πράττοντας, κάλυψαν με τον μύθο της Δήλου, της Νιόβης, της Λητούς, της Αρτέμιδος και τουΑπόλλωνος. Μετά την θραύση του κοσμικού ωού - (το γνωστό σήμερα ως Big Bang), εξήλθε οΠανδημιουργός Φάνης Έρως, ο οποίος είχε διττή σημασία και ενέργεια δηλαδή, την Ουράνια και την Γήινη. Καταφεύγω στον ιδρυτή και θεράποντα της ιδεοκρατίας και της εννοιοκρατίας Πλάτωνα, ο οποίος με τον κώδικα του Ησιόδου θα μας οδηγήσει και θα μας φωτίσει, επάνω σε αυτήν τη σοβαρή και διαχρονική έννοια, με την φωνή του διδασκάλου του, Σωκράτη.Τον κώδικα του Ησιόδου είχαν αποδεχθεί και αναπτύξει οι Προσωκρατικοί και οι Μετασωκρατικοί φιλόσοφοι, ιδιαίτερα δε ο Εμπεδοκλής, οι Σοφιστές με τον ιδρυτή της Κυνικής σχολής Αντισθένη, οι Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Διογένης Λαέρτιος, καθώς και οι φιλοσοφικές σχολές των Πυθαγορείων, Επικούρειων, Στωικών, Σχολαστικών και όλοι οι σκεπτόμενοι ορθολογικά διανοητές. Πρέπει να τονισθεί ότι, πλήθος νεώτερων φιλοσοφικών σχολών και φιλοσόφων χρησιμοποιούν την λέξη «Αγάπη», εδώ το γράμμα Άλφα δεν είναι στερητικό αλλά ενισχυτικό της εννοίας. Αυτή, βάσει του κώδικα του Ησιόδου, δήλωνε μία γήινη εννοιολογική αλλά και υποκείμενη στην φθορά και στο ίδιον συμφέρον, δύναμη. 
Σας παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το έργο του Αριστοτέλη Μετά τα Φυσικά 980 a. 21, «Πάντες άνθρωποι τού ειδέναι ορέγονται φύσει, σημείον δ’ ή των αισθήσεων αγάπησις και γαρ χωρίς της χρείας αγαπώνται δι’ αυτάς, και μάλιστα των άλλων ή διά των ομμάτων…». Προσαρμογή:  Όλοι οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους έφεση για γνώση. Αυτό φαίνεται από την ιδιαίτερη αγάπη που έχουμε για τις αισθήσεις μας  διότι, ανεξάρτητα από τη χρησιμότητά τους, μας είναι αγαπητές οι ίδιες οι αισθήσεις, περισσότερο δε από όλες, η αίσθηση της όρασης. Πράγματι, προτιμούμε την όραση από όλες γενικά τις άλλες αισθήσεις, όχι μόνο για πρακτικούς λόγους αλλά και όταν δεν σκοπεύουμε να επιχειρήσουμε τίποτα διότι η όραση, περισσότερο από κάθε άλλη αίσθηση, μας βοηθά να γνωρίσουμε θετικότερα κάτι αλλά μας αποκαλύπτει και τις διαφορές, για αυτό την έχουν αποκαλέσει και θύρα της ψυχής.                                                                                           Ο Πλάτων στο έργο του «Συμπόσιο» αποκαλεί τον Έρωτα «Μέγας Δαίμων», φυσικά με την αρχαιοελληνική σημασία και όχι την κακοποιημένη χριστιανική.  Στο 202 d, η μάντις και φιλόσοφος Διοτίμα από την Μαντινεία, μυεί τον Σωκράτη στα μυστήρια του θείου έρωτα με την φράση: «Δαίμων μέγας, Σωκράτη ο Έρως.  Άλλωστε κάθε τι δαιμονικό ευρίσκεται μεταξύ θεού και θνητού».  Η  σημασία τουμεταξύ, είναι ο μέσος όρος που συνδέει τους δύο ακραίους.  Είναι ο Έρως ο οποίος συνδέει το θνητό με το αθάνατο, είναι η βαθειά ερωτική φύση, η οποία όταν κατέχεται από την θεία μανία αναζητεί τον δαίμονα - θείον έρωτα, που θα την φέρει σε επαφή με το Θείο. Ο Έρως δεν μοιάζει ούτε με το θνητό αλλά ούτε και με το Θείο, διότι ο Έρως είναι «μεταξύ» της Σοφίας του Θείου και της μωρίας των θνητών. Άρα ο Έρως είναι Δαήμων και γνώστης και, ως εκ’ τούτου είναι φίλος της σοφίας - γνώσεως.Ο Σωκράτης τότε την ερωτά:  Και ποία είναι η δράση του;Η Διοτίμα δίνει την ακόλουθη απάντηση: Να μεταφράζει και να μεταβιβάζει στις θεότητες τα προερχόμενα από τους ανθρώπους και εις τους ανθρώπους τα προερχόμενα από τις θεότητες. Εδώ ο Έρως μοιάζει να περιγράφει ακριβώς την ροή την μεταξύ ή την συνδέουσα τους θνητούς με τις θεότητες. Βασική όμως προϋπόθεση για την διασύνδεση των θνητών με τα αθάνατα είναι η ανεμπόδιστη έσω ροή της αρετής.
Ο Πλάτων στο έργο του «Κρατύλος» 420 b δια στόματος Σωκράτους, λέει: «Τον παλαιό καιρό ο Έρως ονομαζόταν έσ-ρος, από το ρήμα εσρέω, διότι χρησιμοποιούσαμε το ο-όμικρον  αντί του ω-ωμέγα, ο Έρως του εαυτού η έσω ροή  είναι το θαύμα του «Γνώθι σ’ αυτόν» της έσωθεν κοινωνίας του θείου σπινθήρα. Η ελεύθερη έσω ροή είναι η βάση του έρωτος των δύο φύλων κατά την Διοτίμα, θέση που την αποδέχεται και ο Σωκράτης, ο οποίος στο 206 b - 207 λέει ότι ο Έρως είναι «ο τόκος - η αμοιβή εν τω καλώ», διότι η δημιουργία συντελείται με την εξισορρόπηση των αντιθέτων δυνάμεων, με την ισότιμη συμμετοχή των δύο αρχών της άρρενας και της θήλειας.
Ο Ηράκλειτος στα «Αποσπάσματά»  του 8, 51, 54, 57 και ο Εμπεδοκλής στα «Αποσπάσματά» του 17, 21, 32, 36 ταυτίζονται και δηλώνουν ότι, η ροή της έσω λειτουργίας είναι πρότυπη σε κάθε έλλογο όν καιέχει αιτία την αντίθεση και όχι την ομοιότητα, για να επέλθει το αποτέλεσμα της αρμονίας, εξισορρόπηση των αντιθέτων ιδού το μωσαϊκό δάπεδο διαφόρων χριστιανικών εκκλησιών και όχι μόνο.
Η εξωτερική ροή παρουσιάζεται με τον δεύτερο αναγραμματισμό: Έρως= ρέω και στον Κρατύλο  427 α, ο Σωκράτης λέει για το σύμφωνο Σ ότι, είναι φυσητικό και μιμείται το σείομαι και τον σεισμό. Πράγματι η παλινδρομική κίνηση του έρωτος μιμείται την παλινδρομική κίνηση του σεισμού, κατά την οποίαν ο άνδρας γεννά και μετά από εννέα μήνες η γυνή τίκτει. Έτσι, με την αέναο παλινδρομική κίνηση του Σ - ροήτου έρωτος, επιτυγχάνεται η μεταβίβαση των θείων στους ανθρώπους και από τους ανθρώπους στις θεότητες, «Συμπόσιο» 202, 203 b.
Με την αλλαγή του τονισμού ο Έρως γίνεται ερώ που είναι ο Μέλλον του ρήματος λέγω, πράγματι ο Έρως σε όλα τα επίπεδά του διακρίνεται διά το λέγειν - ερώ, το οποίον είναι αμφίδρομο. Με την παρουσία του Σ  η εναλλαγή του λόγου και κάθε συζήτηση καθίσταται διαλογική, για να οδηγηθεί στην διαλεκτική και την μαιευτική μεθοδολογία του λόγου, για την προσέγγιση και την ανεύρεση της Αλήθειας.            Η Διοτίμα στο 204 a και d τονίζει ότι, ο Έρως είναι φιλόσοφος ολοκληρωμένος και με τον αναγραμματισμό περιγράφεται επακριβώς η ουσία της λέξεως, η οποία εξηγεί την πλήρη έννοια της έσω - έξω αρμονικής ροής.
Ας εξετάσουμε τώρα τον αλληγορικό μύθο του Πόρου, της Πενίας και του Έρωτος, τον οποίον αναφέρει ο Πλάτων στο «Συμπόσιο».Ο Σωκράτης ερωτά την Διοτίμα: «Είπα ποιός είναι ο πατέρας μου και η μητέρα μου, αλλά ο Έρως ποιούς έχει γονείς;».Η Διοτίμα απάντησε ως εξής: «Αυτό είναι μία μεγάλη ιστορία, αλλά θα σου την διηγηθώ»: Την εποχή που ήλθε στον κόσμο η Αφροδίτη - Κάλλος οι θεοί είχαν συμπόσιο, μεταξύ των άλλων ήταν και ο υιός του Διός και της Μήτιδος - Σοφίας Πλούτος - Πόρος - Πέρασμα.  Όταν απέφαγαν, πήγε και η Πενία να επαιτήσει, (όπου υπάρχει μεγάλος πλούτος υπάρχει και μεγάλη φτώχια), γιατί αυτό ήταν φυσικό σε ένα τόσο πλούσιο γεύμα, στάθηκε λοιπόν στην είσοδο.Ο Πόρος τότε μεθυσμένος από το νέκταρ, διότι ακόμη τότε δεν υπήρχε ο οίνος, εξήλθε στους κήπους του Διός και με το κεφάλι βαρύ έπεσε και αποκοιμήθηκε. Τότε η Πενία μέσα στην απορία - φτώχεια της έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο της, πώς να αποκτήσει ένα παιδί από τον Πλούτο - Πόρο. Πήγε τότε λοιπόν και ξάπλωσε δίπλα του και έτσι, απέκτησε τον Έρωτα. Για τον λόγο αυτόν ο Έρωτας έγινε συνοδός και υπηρέτης της Αφροδίτης, διότι γεννήθηκε στα γενέθλιά της, είναι «εμφύτως» ερωτευμένος με το κάλλος - ωραίο, διότι η Αφροδίτη είναι η εκπροσώπηση του κάλλους στον γήινο κόσμο.
Η σύλληψη και η γέννηση του Έρωτος από την Πενία είναι η κατάσταση  «μεταξύ» της θνητής Πενίας και του πλούσιου και αθάνατου Πόρου. Είναι ο συνδετικός λόγος μεταξύ των δύο κόσμων, των θνητών και των αθανάτων. Είναι η κατάσταση του «δαίμονος - δαήμονος», του Φρονίμου και Γνωρίζοντος, κατά τον Σωκράτη στον χώρο τον «μεταξύ» όπου αυτός δεσπόζει, Πλάτων «Κρατύλος 398 c». Συνεπώς ο διαμεσολαβητής «δαήμων - φρόνιμος - έρως» περιέχει στην νοητική κατανόηση, όλα τα συναισθήματα και οφείλει να εκφράζεται με την λογική, την σοφία - γνώση και την αγάπη.      
Ο Ελληνισμός είναι η έντονη Αγάπη προς τον κόσμο - προς το ΠανΣτην Ελληνική παράδοση, ο Έρως  με την έννοια της Αγάπης, δηλώνει κάθε είδους Αγάπη  για την αρετή, την γη, την θάλασσα, την επιστήμη, την τέχνη, την γυναίκα, τον άνδρα κλπ. Είναι η πρώτιστη και συνεχής αιτία της Θεογονίας, της Κοσμογονίας και της Κοσμοποιείας, τόσο στην Ορφική, την Ομηρική όσο και στην Ησιόδεια Μυθολογική αλληγορική παράδοση. Είναι έννοια αφηρημένη, πολυσυλλεκτική και είναι το σύνολο της Συμπαντικής Αγάπης προς το σύνολο του εκδηλωμένου κόσμου προς τα πάντα, από την πρωτογενή ύλη μέχρι τις θεότητες. Είναι η ελκτική και συνεκτική δύναμη που συγκρατεί την ύλη η οποία δημιουργεί και διατυπώνει κάθε μορφολογία. Ο Έρως, είναι ο αρχαιότερος των εγκοσμίων θεοτήτων και υπεύθυνος για κάθε δημιουργία. Η ενέργειά του ενυπάρχει σε όλες τις θεότητες καθώς και σε όλα τα έμβια όντα, τα φυτά και σε όλη την υλική εκδήλωση, διότι διέπει, διακατέχει και πληροί το Παν.Κατά τον Εμπεδοκλή η Φιλότης - αγάπη, αντιτίθεται και εξισορροπεί το Νείκος - Μίσος - Αποδόμηση και έτσι διατηρείται η αρμονία στο Σύμπαν.Την ιδέα της συμπαντικής αγάπης ασπάζεται και ο Αριστοτέλης, αργότερα και ο Ποσειδώνιος ο οποίος διατύπωσε την θεωρία της παγκοσμίου «συμπάθειας - αρμονικής αγάπης», καθώς και πλήθος άλλων φιλοσοφικών σχολών και πνευματικών ανθρώπων. Σε ό,τι αφορά την θεμελιώδη φιλοσοφική σημασία της έννοιας της αγάπης στον έρωτα, επισημαίνεται για πρώτη φορά από τον Πλάτωνα στους διαλόγους«Συμπόσιο»  και  «Φαίδρος». Η αγάπη, λέει ο Πλάτωνας, είναι η έλξη που ασκεί το Κάλλος - το Ωραίο.
Οι τύποι της αγάπης είναι όσοι και οι τύποι του ωραίου. Η αγάπη γεννιέται κατά την επαφή με το αισθητό ωραίο, αλλά ανελίσσεται από αυτό στο ψυχικό ωραίο και, βαθμιδόν ανέρχεται  στο διανοητικό κάλλος, όπου είναι και η αληθής αγάπη. Τα αισθητά κάλλη του υλικού κόσμου, αναφέρει ο Πλάτων, δεν είναι τίποτα άλλο παρά χονδροειδή σχεδιάσματα ή ωχρές ανταύγειες. Η αγάπη είναι συνεπώς η λαχτάρα του ανθρωπίνου όντος να ξεπεράσει την αισθητή πραγματικότητα, για να καταλήξει στη θέαση και την αρμονία του κόσμου των ιδεών. 
Ο Ελληνικός κόσμος λοιπόν,  είναι ένας κόσμος στον οποίον το κύριο στοιχείο είναι η Αγάπη, αυτός είναι ο βιότοπος του Ελληνισμού και ο καθολικός προσδιοριστικός όρος του Ελληνικού πολιτισμού, που τον καθιστά μοναδικό.*«Ούτω πολλαχόθεν ομολογείται ο Έρως εν τοις Θεοίς πρεσβύτατος        είναι» Πλάτων.  Προσαρμογή:  «Πράγματι από πάρα πολλούς ομολογείται, ότι ο Έρως είναι ο παλαιότερος από τους Θεούς». * «Πρώτιστον μέν Έρωτα θεών μητίσατο πάντων», Παρμενίδης (στ.13). Προσαρμογή:  «Πρώτιστη από όλες τις θεότητες ( η δημιουργία), επινόησε τον Έρωτα.   * «Σεμνός Έρως Αρετής»  Φωκυλίδης,  ο Έρωτας για την Αρετή  είναι άξια επιθυμία.     *«Σε όσους γιατρούς υπάρχει και φιλανθρωπία, εκεί υπάρχει καιΈρωτας για την επιστήμη»,  Ιπποκράτης.    Όποιος επιθυμεί να προσεγγίσει σε βάθος το τι είναι η αγάπη, θα διαπιστώσει ότι δεν είναι φόβος, εξάρτηση, ζήλεια, κτητικότητα, υπευθυνότητα, αυτο-λύπηση, το χρέος και η αγωνία του να μην αγαπηθείς. Αφού λοιπόν τα αποβάλλουμε όλα αυτά, όχι με την βία αλλά με την αυτογνωσία και την συνεχή άσκηση και βίωση της Αρετής, τότε ίσως βρούμε αυτό το περίεργο άνθος που τόσο πολύ αναζητά διαχρονικά ο άνθρωπος για να οδηγηθεί εν Αρετή στην Ευδαιμονία.Κανείς και καμία εξουσία δεν θα μας υπαγορεύσει κάποια μέθοδο ή κάποιο σύστημα πως να αγαπάμε. Η αγάπη δίνει τόσα πολλά και δεν ζητά τίποτα, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι δεν στοιχίζει απολύτως«Τίποτα».Προσφέρετε λοιπόν συνάνθρωποι συνεχώς και αφειδώς Αγάπη με έργα, με λόγους και με θετικές σκέψεις, θέλω δε να τονίσω ότι, αυτές οι ενέργειες επιστρέφουν και επενεργούν πολλαπλάσια στον δίδοντα και ας μην το αντιλαμβάνεται τις περισσότερες φορές.  Η άξια ερευνήτρια Αλτάνη έχει ασχοληθεί σε βάθος με επιτυχία και με αυτό το Ελληνοπρεπές θέμα.

Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης. Ο Πατέρας της Επιστημονικής Ιατρικής.

Ο Αλκμαίων, γιός του Πειρίθου, ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, γιατρός και φυσικός. Προσωπικός μαθητής του Πυθαγόρα, του οποίου η περίοδος της μεγάλης ακμής συμπίπτει με το τέλος του 6ου αιώνα και τις αρχές του 5ου αιώνα, στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας. Θεωρείται «πατέρας» της επιστημονικής ιατρικής, αφού ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με την πειραματική έρευνα και την χειρουργική στο ανθρώπινο σώμα. Ωστόσο, η διδασκαλία του περιοριζόταν στην περιοχή της ιατρικής, της φυσιολογίας, αλλά και της ψυχολογίας. Όσον αφορά στο έργο του, σε ακέραια μορφή δεν διασώζεται τίποτα, εκτός από μερικά αποσπάσματα. Αναφορές στην προσωπικότητα και στο έργο του γίνονται διαμέσου του Αέτιου, του Σιμπλίκιου, του Θεόφραστου και του Διογένη Λαέρτιου.

Σήμερα, υπάρχει η γνώση ότι του ανήκουν τα έργα «Περί Φύσεως» και «Παν τελικόν σημείον είναι και αρχικόν». Στο πρώτο, αποδεικνύεται περίτρανα η πίστη του στη διδασκαλία του Πυθαγόρα. Ειδικότερα, για τον Αλκμαίων η αθανασία της ψυχής, η κυκλική ροή ως πηγή αιωνιότητας της ζωής, είναι η αληθινή γνώση των πραγμάτων. Η αληθινή γνώση δεν μπορεί να είναι ανθρώπινη αλλά θεϊκή, γιατί η πρώτη είναι σχετική και περιορισμένη και καταλήγει μόνο σε υποθέσεις και προσεγγίσεις. Παντογνώστες και αλάνθαστοι είναι μόνο οι θεοί. Στην προσπάθεια του να δείξει τον περιορισμένο ορίζοντα της ανθρώπινης γνώσης, παρατηρεί πως οι θεοί έχουν ξεκάθαρη γνώση για τον αφανή και φανερό κόσμο, ενώ οι άνθρωποι είναι σε θέση να συνάγουν μόνο συμπεράσματα μέσω των παρατηρήσεων τους. Στο έργο του αυτό, το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε ζητήματα κοσμολογικά και αστρονομικά. Αποφαινόταν ότι οι πλανήτες κινούνται εκ δυσμών προς ανατολάς και ότι τα ουράνια σώματα έχουν αιώνια φύση. Επίσης, ήταν υποστηρικτής της μαθηματικής θεώρησης της κυκλικής κίνησης. Στο δεύτερο δε έργο του, ανέφερε ότι η κυκλική κίνηση είναι δυνατόν να συνεχίζεται επ’ άπειρον και ότι η ψυχή είναι αθάνατη. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ως ερευνητής – φυσιολόγος κατανόησε και αναγνώρισε την τεράστια σημασία του εγκεφάλου ως «ηγεμονικό», κεντρικό όργανο, με το οποίο συνδέονται οι αισθήσεις. Ακολούθως, μέσω ανατομικών μελετών ανακάλυψε τα αισθητήρια νεύρα του, τα οποία ονόμασε «πόρους» (αγγεία). Συγκεκριμένα, ο Αλκμαίων θεωρούσε ότι με τους πόρους ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η νόηση, που στηρίζεται στη μάθηση, στη φαντασία, στη μνήμη και στην κρίση. Ακόμη, παρατηρούσε ότι η διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα είναι ότι αυτός κατανοεί, ενώ εκείνα απλώς αισθάνονται.

Το ενδιαφέρον του για την ιατρική και την φυσιολογία τον οδήγησε στη διατύπωση ορισμένων πολύ σημαντικών και πρωτότυπων απόψεων για την υγεία και την ασθένεια. Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Μεταφυσικά» παραδίδει έναν πίνακα αντιθέτων δυνάμεων που, όπως αναφέρει, άνηκε στον ιατροφιλόσοφο Αλκμαίων. Με βάση αυτές τις αντίθετες δυνάμεις, ο Αλκμαίων όριζε την υγεία ως ισομερή μείξη και κατανομή των σωματικών δυνάμεων.  Συγκεκριμένα, ισχυριζόταν πως η υγεία είναι η ισονομία των δυνάμεων, δηλαδή το να έχουν ίσα δικαιώματα μέσα στο σώμα το υγρό, το ξηρό, το ψυχρό, το θερμό, το πικρό, το γλυκό. Επιπλέον, η μοναρχία ανάμεσα τους, δηλαδή η μεμονωμένη κυριαρχία – επικράτηση ενός από αυτά, δημιουργεί την αρρώστια. Επίσης, τόνιζε ότι η υγεία είναι η συμμετρική ανάμιξη των ποιοτήτων. Το ζωντανό σώμα είναι ένα σύστημα, του οποίου οι βασικές συστατικές δυνάμεις, αν και αντίθετες μεταξύ τους, πρέπει να είναι ισότιμες. Έτσι, όταν αυτές βρίσκονται σε ισορροπία, το σύστημα λειτουργεί αρμονικά. Ωστόσο, υποστήριζε ότι η αρμονία αυτή μπορεί να διαταραχτεί, στην περίπτωση που μια δύναμη αποκτήσει ισχύ εκτός των κανονικών της μέτρων. Αυτή ακριβώς η δυσαρμονία που προκαλείται είναι η ασθένεια. Επομένως, θεωρούσε ότι η θεραπεία έγκειται στην αποκατάσταση της διαταραχθείσας ισορροπίας. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να επαναφερθεί στην τάξη η δύναμη που καταπάτησε την αρχή των ίσων δικαιωμάτων, εντός της μικρής «πολιτείας» του σώματος.  Η θεωρία αυτή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους Ιπποκρατικούς γιατρούς, που διατύπωσαν την δική τους διδασκαλία για τις «κράσεις», η οποία προϋποθέτει και αυτή, ίση ανάμειξη των συστατικών του σώματος.

Περί Θανάτου και Αθανασίας της Ψυχής.

Ο Αλκμαίων, μέσω της σκέψης του, ήταν εκείνος που επιχείρησε να δώσει μια ορθολογική εξήγηση της φυσιολογικής κόπωσης του ζωντανού οργανισμού, αλλά και του θανάτου του. Εξηγούσε την πορεία του σώματος προς τα γηρατειά και τον θάνατο, ως συνέπεια μιας σειράς μεταβολών που συμβαίνουν συνεχώς μέσα του. Αποφαινόταν ότι η γραμμή του βιολογικού  χρόνου, την οποία διαγράφει κάθε ζωντανός οργανισμός, δεν είναι κυκλική και ανακυκλούμενη, αλλά γραμμική πορεία προς τα εμπρός, δίχως το στοιχείο της επαναφοράς. Αν τα γηρατειά θα ήταν μια άλλη παιδική ηλικία, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα θα είχαν την δυνατότητα να ζουν αιώνια, καθώς η πορεία της ζωής τους θα ήταν ένας κύκλος, του οποίου το τέλος θα αποτελούσε μια νέα αρχή. Έτσι, η ζωή θα επαναλαμβανόταν αιώνια.

Ωστόσο, στην άποψη του περί αθανασίας της ψυχής, η πρωτοτυπία του κρύβεται κάπου αλλού, καθώς η ίδια γνώμη είχε εκφραστεί και από τον Θαλή, τον Ξενοφάνη, τον Ηράκλειτο, τον Εμπεδοκλή κ.α. Ειδικότερα, εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη είναι η αιτιολογία που δίνει ο φιλόσοφος για τον θάνατο: «Τους ανθρώπους δια τούτο απόλλυσθαι, ότι ου δύνανται την αρχήν τω τέλει προσάψαι». Επομένως, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι καθετί που γεννιέται και ζει, οδηγείται ως αναγκαία συνθήκη στο θάνατο, για το λόγο ότι η αρχή δεν δύναται να προσαφθεί στο τέλος. Ο Αλκμαίων κατέληξε στο συμπέρασμα αυτό μελετώντας τα μονοπάτια που χάραξε ο Ηράκλειτος, ο Παρμενίδης, αλλά και ο Θαλής. Στο σημείο αυτό, όμως, υπάρχει η άποψη ότι δεν εννοούσε την ένωση αρχή και τέλους, με την έννοια της βρεφικής ηλικίας με αυτή του γήρατος, καθώς αυτό ανήκει στον γραμμικό χρόνο. Ο λόγος που οι άνθρωποι πεθαίνουν είναι γιατί δεν μπορούν να ενώσουν όλα τα παράλληλα κομμάτια της ψυχής τους, ώστε να μπορέσουν να ξεπεράσουν το επίπεδο της ύλης και να φτάσουν στην αθανασία.

Κατ’ επέκταση, με μια ανάλογη επιχειρηματολογία, ο φιλόσοφος ήθελε να δείξει και την αθανασία της ψυχής. Ενώ συντασσόταν με την Πυθαγόρεια παράδοση, δεχόταν την αθανασία της, όχι όμως και την μετεμψύχωση της. Θεωρούσε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την αθανασία, παρά μόνο την ευδαιμονία τους, μια κατάσταση συνδεδεμένη με την καλή υγεία, ψυχής και σώματος. Είχε την πεποίθηση ότι τα ανθρώπινα σώματα χάνονται, γιατί η πορεία τους είναι γραμμικά πεπερασμένη, ενώ τα ουράνια σώματα είναι αθάνατα, καθώς κινούνται με συνεχή και αιώνια κυκλική πορεία.  Η ψυχή βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αυτή ακριβώς είναι η αιτία που την καθιστά αθάνατη και θεϊκή, όπως και όλα τα θεία, ουράνια σώματα. Τέλος, υποστήριζε ότι ο ήλιος είναι το πιο φανερό παράδειγμα ουράνιου σώματος, το οποίο φαίνεται να κινείται με συνεχή και αδιάκοπη ανακυκλούμενη πορεία. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, εξηγείται ακόμη και ο λόγος του Διογένη Λαέρτιου, ότι ο Αλκμαίων δίδαξε πως «η ψυχή είναι αθάνατη και η κίνηση της είναι συνεχής σαν του Ήλιου».

Δείτε τι τρώμε εν αγνοία μας!

Κατά καιρούς αποκαλύπτονται από τα μέσα μαζική ενημέρωσης, «έξυπνες» τεχνικές που χρησιμοποιεί η βιομηχανία τροφίμων για να «βελτιώσει» τα περιθώρια κέρδους της, συχνά εις βάρος της ποιότητας των τελικών προϊόντων...
Στο εν λόγω βίντεο που αποτελεί απόσπασμα από τηλεοπτικό ρεπορτάζ αμερικανικού τηλεοπτικού σταθμού, περιγράφεται μια διαδεδομένη τεχνική επεξεργασίας κρεάτων, κατά την οποία, «ρετάλια» κρεάτων ενώνονται μεταξύ τους, για να πωληθούν σαν πολύ ακριβότερα μέρη του ζώου, όπως για παράδειγμα σαν μοσχαρίσια φιλέτα.
H τρανσγλουταμινάση είναι ένα ένζυμο που στους τεχνολόγους τροφίμων είναι γνωστή σαν «κόλλα κρέατος» και παράγεται από την καλλιέργεια βακτηριδίων ή από το αίμα αγελάδων και χοίρων. Όπως θα δείτε και στο βίντεο, είναι εύκολο -με την χρήση του ενζύμου- υπολείμματα κρεάτων να μετατραπούν σε ενιαία μάζα κρέατος.
Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν ακριβά φιλέτα από μοσχαρίσιο, χοιρινό κρέας ενώ φαίνεται ότι πολλά φιλέτα κοτόπουλου αρνιού ή παρασκευάσματα θαλασσινών και ψαριών, έχουν «κατασκευαστεί» με την βοήθεια παρόμοιων ουσιών.
Η χρήση αυτών των πρώτων υλών έχει δύο συνέπειες.
Κατ αρχήν δημιουργεί αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ επαγγελματιών, που πουλούν ωμά ή μαγειρεμένα, τέτοιου είδους κρέατα, χωρίς να διευκρινίζουν ότι περιέχεται η συγκεκριμένη ουσία στις πρώτες ύλες τους.
Ο καταναλωτής συγκρίνει τις τιμές θεωρώντας ότι αντιπροσωπεύουν την ίδια ποιότητα, και συνήθως αγοράζει το φθηνότερο κρέας, τιμωρώντας τον τίμιο επαγγελματία.
Αν ο κρεοπώλης μας είχε ενημερώσει ότι η κόλλα είναι παράγωγο του αίματος των ζώων, μάλλον θα αποφεύγαμε να την καταναλώσουμε συνειδητά, πόσο μάλλον όταν ουσιαστικά «μεταμφιέζει» το κρέας σε κάτι που δεν είναι.
Δυστυχώς η νομοθεσία δεν είναι τόσο αυστηρή ώστε να υποχρεώνεται το σούπερ μάρκετ ή το εστιατόριο να πληροφορεί τον καταναλωτή για τις ξένες ουσίες που χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα εύκολα να παρασυρόμαστε από ασυνείδητους «επαγγελματίες» και να αγοράζουμε φύκια για μεταξωτές κορδέλες πιστεύοντας ότι πετύχαμε καλή τιμή.
Το δεύτερο πρόβλημα που πιθανότατα δημιουργείται έχει σχέση με την υγεία μας. Είναι προφανές ότι η τρανσγλουταμινάση δεν βελτιώνει την διατροφική αξία του κρέατος και πιθανότατα μακροπρόθεσμα να αποδειχθεί ότι έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στον οργανισμό μας.
Αν και δεν γνωρίζουμε επίσημα στοιχεία, το μόνο σίγουρο είναι ότι τα κέρδη είναι τόσο μεγάλα που θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να μάθουμε την επίδρασή της στον οργανισμό μας και ίσως τότε να είναι αργά, αφού θα έχουμε καταναλώσει τεράστιες ποσότητες από την περιβόητη «κόλλα κρέατος».
Αυτό που γνωρίζουμε από επίσημα χείλη είναι ότι τα κρέατα που δημιουργούνται με τέτοιες τεχνικές, πρέπει να μαγειρευτούν με συγκεκριμένο τρόπο αλλιώς κινδυνεύουμε από μικρόβια που μπορούν να στοιχίσουν ακόμη και την ζωή μας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το e-coli και η σαλμονέλα, δεν σκοτώνονται όταν τα «συγκολλημένα» φιλέτα καταναλωθούν ελαφρώς ψημένα, κάτι που συνηθίζεται από τους καλοφαγάδες. Αν λοιπόν άτομα με ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα, παιδιά, ηλικιωμένοι ή έγκυες νοσήσουν από τα παραπάνω, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για την υγεία τους.
Μέχρι λοιπόν η νομοθεσία να αλλάξει και να γνωρίζουμε τι πραγματικά τρώμε, καλό θα ήταν να μην εμπιστευόμαστε τις προκλητικές προσφορές ή τις ιδιαίτερα χαμηλές τιμές στα τρόφιμα, γιατί ίσως κρύβουν παγίδες για την υγεία μας και βέβαια αν δεν είμαστε σίγουροι ότι το φιλέτο δεν είναι «Φρανκενστάιν» καλό είναι να το προτιμούμε καλοψημένο.

ΑΝΕΚΔΟΤΟ με τον Τοτό, αν και σόκιν!

Η δασκάλα της Α” δημοτικού έχει πρόβλημα με τον Τοτό που όλο βρίζει και δε δίνει την παραμικρή σημασία στο μάθημα..
“Ποιο είναι το πρόβλημά σου;’, τον ρωτάει εξαγριωμένη.
“Είμαι πολύ…
έξυπνος για να είμαι στην πρώτη τάξη’. Απαντά ο Τοτός με ύφος.’Η αδερφή μου είναι στην τρίτη τάξη και είμαι πολύ εξυπνότερος από αυτήν. Πιστεύω πως πρέπει να πάω τουλάχιστον στην τρίτη κι εγώ’.
Η δασκάλα τον πάει στον διευθυντή, ο οποίος συμφωνεί να του κάνουν διάφορα tests γνώσεων κι εξυπνάδας κι αν απαντήσει σωστά, να τον βάλουν στη τρίτη τάξη.
“Πόσο κάνει 3×13;’, ρωτά ο διευθυντής.
“Τριάντα εννέα’.
“Ποια είναι η πρωτεύουσα της Φιλανδίας;”
“Το Ελσίνκι’.
“Πότε γιορτάζουμε το έπος της Αλβανίας;”
“Την 28η Οκτωβρίου’.
Σε όλες τις ερωτήσεις του διευθυντή, ο Τοτός απαντά σωστά. Όμως, μετά αρχίζει να ρωτά η δασκάλα, η οποία τον
έχει άχτι και θέλει να αποδείξει πόσο αθυρόστομος είναι.
“Τι είναι αυτά που η αγελάδα έχει 4 κι εγώ 2;’, ρωτάει πονηρά η δασκάλα.
“Τα πόδια’, απαντά ήρεμα ο Τοτός.
“Τι είναι αυτό που έχεις μέσα στο παντελόνι σου, ενώ εγώ δεν έχω;”
“Τσέπες’.
“Τι είναι μαλλιαρό, οβάλ, γλυκό και μέσα υγρό;”
“Η καρύδα’.
“Τι μπαίνει μέσα σκληρό και ροζ και βγαίνει μαλακό και βρεγμένο;”
Ο διευθυντής ανοίγει διάπλατα τα μάτια του, αλλά πριν προλάβει να μιλήσει ο Τοτός λέει με αυτοπεποίθηση:
“Η τσίχλα’.
“Τι κάνει ο άντρας όρθιος, η γυναίκα καθιστή και το σκυλί στα τρία πόδια του;’, ρωτά ακόμη πιο έντονα η δασκάλα.
“Χειραψία’.
Η δασκάλα τα έχει πάρει στο κρανίο! Αποφασίζει λοιπόν να χτυπήσει πιο δυνατά:
“Χώνεις τα παλούκια μέσα μου. Με πιέζεις, με καρφώνεις κι εγώ ανεβαίνω. Δεν προλαβαίνεις να τελειώσεις κι εγώ βρέχομαι. Τι είμαι;”
Τα μάτια του διευθυντή ανοίγουν τρομαγμένα, αλλά πάλι πριν προλάβει να πει κάτι, ακούει τον Τοτό να απαντά:
“Η σκηνή!’, απαντά με σιγουριά ο Τοτός.
“Βάζεις το δάχτυλο μέσα μου! Με παίζεις νευρικά! Ο σωστός άντρας αυτό κάνει πρώτα. Τι είμαι;”
Ο διευθυντής πλέον άναυδος κοιτάζει σα χαμένος!
“Η βέρα!’, λέει θριαμβευτικά ο Τοτός.
“Είμαι σε διάφορα μεγέθη. Όταν δεν είμαι καλά, στάζω. Όταν με πιάνεις και με αναταράζεις, ανακουφίζομαι…. Τι είμαι;”
“Η μύτη’.
“Είμαι σα σκληρό δοκάρι με σουβλερή άκρη. Καρφώνομαι με δύναμη τρέμοντας.. Τι είμαι;”
“Το βέλος!’.
“Αρχίζω από “μ” και τελειώνω σε “ι’. Όταν με δοκιμάσεις λιγώνεσαι. Τι είμαι?”
“Το μέλι φυσικά!”
Ο διευθυντής φωνάζει:
Φτάνει πια! Ποια τρίτη τάξη; Στείλε το κωλόπαιδο κατευθείαν στο Πανεπιστήμιο! Εγώ από μέσα μου απάντησα λάθος σε όλες τις ερωτήσεις…!!!

Το γυάλινο βάζο και η ζωή

Ένας καθηγητής φιλοσοφίας εμφανίστηκε στην τάξη του με ένα μεγάλο χάρτινο κουτί.

Χωρίς να μιλήσει, πήρε από την χάρτινη κούτα ένα άδειο γυάλινο βάζο και άρχισε να το γεμίζει με μικρές πέτρες. Οι μαθητές τον… κοιτούσαν με απορία. Όταν το βάζο δεν χωρούσε άλλο, ρώτησε:

- Είναι γεμάτο το βάζο;…

Και οι μαθητές απάντησαν: - Ναι, είναι γεμάτο.

Αυτός χαμογέλασε και πάλι χωρίς να μιλήσει, πήρε από την χάρτινη κούτα ένα σακουλάκι με μικρά βοτσαλάκια και άρχισε να γεμίζει το βάζο, το κούνησε λίγο και τα βοτσαλάκια κύλησαν και γέμισαν τα κενά μεταξύ των πετρών. Όταν το βάζο δεν χωρούσε άλλο, ρώτησε:

- Είναι γεμάτο το βάζο;…

Και οι μαθητές γέλασαν και απάντησαν: - Ναι, είναι γεμάτο!

Αυτός χαμογέλασε και πάλι χωρίς να μιλήσει, πήρε από την χάρτινη κούτα ένα σακουλάκι με άμμο και άρχισε να την αδειάζει μέσα στο βάζο. Η άμμος χύθηκε και γέμισε όλα τα κενά μεταξύ των πετρών και των βότσαλων. Όταν το βάζο δεν χωρούσε άλλο, ρώτησε:

- Είναι γεμάτο το βάζο;…

 

Και οι μαθητές δίστασαν για λίγο, αλλά απάντησαν: - Ναι, είναι γεμάτο.

Αυτός χαμογέλασε και πάλι χωρίς να μιλήσει, πήρε από την χάρτινη κούτα δύο μπουκάλια μπίρες και άρχισε να τα αδειάζει μέσα στο βάζο. Τα υγρά γέμισαν όλα το υπόλοιπο κενό του βάζου. Όταν το βάζο δεν χωρούσε άλλο, ρώτησε:

- Είναι γεμάτο το βάζο;…

Και οι μαθητές γέλασαν αυτή την φορά και απάντησαν: - Ναι, είναι γεμάτο!

- Μάλιστα, Τώρα είναι γεμάτο λέει ο καθηγητής, θέλω να θεωρήσετε το βάζο αυτό ότι αντιπροσωπεύει την ζωή σας:

1. Οι πέτρες είναι τα πιο σημαντικά στην ζωή σας, τέτοια είναι η οικογένεια, ο σύντροφός σας, η υγεία σας, τα παιδιά σας, οι καλοί σας φίλοι. Οι πέτρες αντιστοιχούν στα πιο σημαντικά, τόσο σημαντικά, που ακόμα και αν όλα τα υπόλοιπα λείψουν, η ζωή σας θα εξακολουθήσει να είναι γεμάτη.

2. Τα βοτσαλάκια είναι τα άλλα πράγματα που έρχονται στην ζωή μας, όπως οι σπουδές μας, η εργασία μας, το σπίτι μας, το αυτοκίνητό μας, είναι μικρά πράγματα, βοτσαλάκια. Αν αυτά τα βάλετε πρώτα στο βάζο, δεν θα υπάρχει χώρος για τις πέτρες, τα σημαντικά της ζωής.

Η άμμος είναι όλα τα υπόλοιπα, τα πιο μικρά πράγματα της ζωής. Αν βάλεις πρώτα την άμμο στο βάζο, δεν θα υπάρχει χώρος ούτε για τα βότσαλα αλλά ούτε και για τις πέτρες.
Το βάζο είναι η ζωή σας. Αν ξοδεύετε χρόνο και δύναμη για μικρά πράγματα, δεν θα βρείτε ποτέ χρόνο για τα πιο σημαντικά. 

 

Ξεχωρίστε ποια είναι τα πιο σημαντικά για την ευτυχία σας. Μιλήστε με τους γονείς σας, παίξτε με τα παιδιά σας, απολαύστε τον σύντροφό σας, προσέξτε την υγεία σας και χαρείτε τους φίλους σας. 

Πάντα θα υπάρχει χρόνος για γνώση και σπουδές, πάντα θα υπάρχει χρόνος για εργασία, πάντα θα υπάρχει χρόνος για να φτιάξετε το σπίτι σας και το αυτοκίνητο σας, να πληρώσετε τον δήμο και το τηλέφωνο. Όμως να φροντίσετε για τις πέτρες πρώτα.

Ξεχωρίστε τις προτεραιότητες σας.

Οι μαθητές είχαν μείνει άφωνοι. Ένας όμως ρώτησε: - Η μπίρα τι αντιπροσωπεύει;… Ο καθηγητής γέλασε και απαντά:

- Χαίρομαι που ρωτάς. Θα σας πω: δεν έχει σημασία πόσο γεμάτη είναι η ζωή σας, δεν έχει σημασία πόσο στριμωγμένος είσαι, γιατί πρέπει να ξέρεις:

ΟΤΙ ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΙΓΟΣ ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ ΔΥΟ ΜΠΙΡΙΤΣΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ!

"Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι"...Γιατί οι έξυπνοι δεν είναι πάντα οι πιο ευτυχισμένοι;

Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι= δυστυχείς οι πλούσιοι τω πνεύματι;

"As intelligence goes up, happiness goes down. See, I made a graph. I make lots of graphs."

Lisa Simpson. The Simpsons. Episode 257. January 7, 2001.

Η άγνοια είναι ευτυχία;

Έχω κάνει ατελείωτες συζητήσεις με φίλους και συναδέλφους για τη σχέση νοημοσύνης και ευτυχίας. Μια υπερευφυής φίλη ευχόταν, σε μια φάση όπου η πολυπλοκότητα της ζωής φάνταζε ακόμα πιο μεγεθυμένη μέσα από το πολυδαίδαλο υπερευφυές μυαλό της, να ήταν «πτωχή τω πνεύματι» (για να το θέσω κομψά), ώστε να μην τα βλέπει όλα τόσο περίπλοκα και δύσκολα, να είναι πιο χαρούμενη αλλά και να μη βιώνει τον πόνο τόσο έντονα. Και έρχονταν τα ερωτηματικά, και παλεύαμε να τα απαντήσουμε. Τώρα που η επιστήμη μου μου διαθέτει κάποια εφόδια γνώσεων, για να μπορέσω να μελετήσω πιο διεξοδικά και με πραγματικά στοιχεία αυτές τις φιλοσοφικές ως τώρα έννοιες, τα ερωτηματικά πολλαπλασιάζονται αλλά και κάνουν το θέμα αυτό ακόμα πιο γοητευτικό…

 

Σε ένα ερώτημα ο ένας δίνει μια απλή, πρακτική και γρήγορη απάντηση, ενώ ο άλλος αναλύει το ερώτημα, το προσεγγίζει δημιουργικά αλλά ενδεχομένως δε θα δώσει τη σωστή απάντηση ή θα αργήσει υπερβολικά να απαντήσει. Ποιος είναι πιο έξυπνος;

Ένα άτομο σε όλη του τη ζωή είχε μέτριες επιδόσεις, και σήμερα έχει κάνει οικογένεια, έχει μια φυσιολογική δουλειά με μέτριες αποδοχές, φίλους και γενικά περνάει καλά.

Ένα άλλο άτομο στερήθηκε πολλά για να αφοσιωθεί στην επιστήμη του, έχει πάρει πολλά βραβεία, υποτροφίες και θεωρείται κορυφή στον τομέα του- ωστόσο δυσκολεύεται να κάνει σχέσεις και είναι αρκετά αντικοινωνικός. Ποιος είναι πιο επιτυχημένος;

Ένα άτομο έχει μέτρια ως χαμηλή νοημοσύνη, δε φαίνεται να προβληματίζεται ιδιαίτερα για τη ζωή, είναι χαρούμενο και διάγει με απλό τρόπο τη ζωή του, απροβλημάτιστα και απλοϊκά. Ένα άλλο άτομο είναι υπερευφυές, τα βλέπει όλα περίπλοκα, δύσκολα και σπάνια νιώθει ευτυχισμένο, αλλά όταν πιστεύει ότι αγγίζει την ευτυχία, τη βιώνει ολοκληρωτικά και την απολαμβάνει στο έπακρο. Ποιος είναι πιο ευτυχισμένος;

Καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχουν απόλυτες και αντικειμενικές απαντήσεις. Αν το δούμε με ακόμα μεγαλύτερη ευαισθησία και λεπτομερή σκοπιά το θέμα, καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να υπάρχουν και πολλοί άλλοι παράγοντες που να μεσολαβούν στο αν κάποιος κατακτά την ευφυΐα, την επιτυχία, την ευτυχία.

Και ότι τελικά η ευφυΐα δεν αποτελεί απαραίτητα το αποκλειστικό διαβατήριο- πολλές φορές μάλιστα μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη, ιδίως αν συντρέχουν και κάποιοι άλλοι παράγοντες. Για να κατανοήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος το ζήτημα, ας ξεκινήσουμε ένα μικρό ταξίδι στον κόσμο της ευφυΐας, για να διεξάγουμε μετά κάποια συμπεράσματα.

Περί νοημοσύνης…

Πριν γεννηθούν οι πρώτες σκέψεις σχετικά με το θέμα, είναι απαραίτητο να κοιτάξουμε τί ακριβώς είναι η ευφυία/νοημοσύνη. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να ορίσουμε κατ’αρχήν την ευφυία. Ορισμένοι μάλιστα θεωρητικοί έχουν επιχειρήσει να δώσουν το δικό τους περιεχόμενο στην πολυδιάστατη λέξη «ευφυία» ή «νοημοσύνη» (φυσικά αυτές οι δύο λέξεις διαφοροποιούνται μεταξύ τους εννοιολογικά, αλλά έχει επικρατήσει να χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα). Σήμερα θα δούμε την ψυχομετρική προσέγγιση, που είναι και αυτή που γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος.

Από τη μια μεριά υπάρχει το ψυχομετρικό στρατόπεδο, όπου η γενική νοημοσύνη ορίζεται ως ένα σύνολο γνωσιακών λειτουργιών με ισχυρή αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Επίσης αυτή η προσέγγιση υποστηρίζει ότι η νοημοσύνη είναι μετρήσιμη και αξιολογείται αξιόπιστα μέσα από τα γνωστά τεστ νοημοσύνης, αρκεί αυτά να είναι σταθμισμένα, έγκυρα και δοκιμασμένα επιστημονικά μέσα από διάφορες τεχνικές στατιστικής (όπως είναι η παραγοντική ανάλυση). Συνήθως το περιεχόμενο των τεστ αυτών ελέγχει ικανότητες όπως το λεξιλόγιο, οι γνώσεις, μνήμη αριθμών, αφαιρετική σκέψη, οπτική αντίληψη, ταχύτητα επεξεργασίας, κτλ. Υπάρχουν διάφορα τεστ, με πολύ δημοφιλή τα WISC-IV (το οποίο δε σταθμίστηκε στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να χορηγείται ακόμα το WISC-III!!) για παιδιά, το WAIS για ενήλικες, το Stanford-Binet test, Raven Matrices, κτλ. Πρόκειται για- αναθεωρημένες έστω- εκδόσεις πολύ παλιών τεστ, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

Για πολλά χρόνια οι ειδικοί εκφράζουν την προτίμηση ή την αντίθεσή τους στα τεστ αυτά. Πιο συγκεκριμένα, ενώ από τη μια μεριά δίνουν χρήσιμες ενδείξεις για συγκεκριμένες ικανότητες, η απόδοση ενός αριθμού που θα χαρακτηρίσει τη γενική νοημοσύνη ενός ατόμου έχει συναντήσει διαφωνίες είτε ως διαδικασία per se είτε ως προς το περιεχόμενο των ικανοτήτων που αξιολογούνται (ουσιαστικά διαφωνίες ως προς τον ορισμό και το περιεχόμενο της νοημοσύνης στα οποία βασίζονται τα τεστ αυτά).

Πιο συγκεκριμένα, μερικά επιχειρήματα:

Βασίζονται σε μια πολύ συγκεκριμένη και περιορισμένη αντίληψη του τί είναι νοημοσύνη, εστιάζοντας κυρίως σε γνωσιακές ικανότητες μερικών μόνο πεδίων

Είναι κατασκευασμένα με βάση δυτικά μοντέλα προσέγγισης του ανθρώπου και δε λαμβάνουν υπόψη τις πολιτιστικές διαφοροποιήσεις (π.χ. αν ρωτήσουμε ένα παιδί από μια απομακρυσμένη αγροτική κοινωνία από τί είναι κατασκευάζεται το αλουμίνιο, πιθανότατα δε θα γνωρίζει- όπως και ένα παιδί της πόλης δε θα γνωρίζει τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα αυγά που κάνουν διάφορα είδη πουλερικών!)

Αδικούν σημαντικά τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, τα οποία δε σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν χαμηλή νοημοσύνη!

Δεν αξιολογούν άλλες πιο πρακτικές πτυχές της νοημοσύνης, όπως οι κοινωνικές δεξιότητες, η προσαρμοστικότητα, η διαχείριση συναισθημάτων, κτλ.

Έχουν χρησιμοποιηθεί με έναν τρόπο που οδηγεί στην ετικετοποίηση των ατόμων και την χονδρική κατηγοριοποίηση των ανθρώπων, παραμερίζοντας το ότι ο καθένας είναι ένας μοναδικός συγκερασμός χαρακτηριστικών.

Χαρακτηριστικά είναι όσα μας λέει ο Sternberg σχετικά με την παλαιότητα των τεστ: "η σχέση του WISC-III με την επόμενη έκδοσή του είναι η σχέση που έχει η ταινία Rocky III με το Rocky II (...), αυτό είναι λοιπόν το μέλλον της σειράς τεστ νοημοσύνης WISC, μια ατελείωτη έκδοση επαναλήψεων;"

Όπως οι Shaw, Swerdlik & Laurent (1993): "To WISC-III αναπαριστά τo status quo και μόνο ένα ελάχιστο βήμα στην εξέλιξη της αξιολόγησης της νοημοσύνης. Αν και έχουν περάσει περισσότερα από 50 χρόνια στην εξέλιξη της θεωρίας της νοημοσύνης, η φιλοσοφία του Weschler [δημιουργού του τεστ], που αποτυπώθηκε το 1939, παραμένει η επικρατέστερη, άρα η τελευταία ενσάρκωση του τεστ του ίσως να μην είναι τίποτα παραπάνω από έναν νέο και βελτιωμένο...δεινόσαυρο".

Έτσι, βλέπουμε ότι η κλασσική και δυστυχώς η συνηθέστερη προσέγγιση της θεωρίας της νοημοσύνης δεν έχει εξελιχθεί επαρκώς ως προς τα εργαλεία αξιολόγησης-καταμέτρησης της μεταβλητής αυτής, πράγμα που πρέπει να μας γεννά επιφυλάξεις, αφού αν μη τι άλλο η ψυχομετρική προσέγγιση της γενικής νοημοσύνης είναι βασισμένη σε παμπάλαιες θεωρίες και έκτοτε η έννοια της νοημοσύνης έχει διευρυνθεί πολύ και η πρόοδος της τεχνολογίας μας μαθαίνει διαρκώς νέα πράγματα για τη φύση και τη λειτουργία της ευφυίας, που σαφώς είναι πολυπλοκότερη από αυτή στην οποία βασίστηκαν τα τεστ αυτά.

Πολλά ακόμα είναι τα επιχειρήματα που ώθησαν πολλούς στο να προτιμήσουν ή και να κατασκευάσουν άλλες θεωρίες για την ανθρώπινη νοημοσύνη. Έτσι, από νωρίς γεννήθηκαν και άλλα μοντέλα που έδιναν μια διαφορετική διάσταση. Για παράδειγμα, η πολύ εύστοχη κατ'εμέ θεωρία των Cattell-Horn υποστηρίζει ότι έχουμε μια ρευστή νοημοσύνη (δυνατότητα επίλυσης νέων προβλημάτων), η οποία γίνεται όλο και πιο αδύναμη στο πέρασμα του χρόνου (αρζίζει αποδυναμώνεται από την μέση νεανική ηλικία κι έπειτα), και μια αποκρυσταλλωμένη, η οποία ενδυναμώνεται μέσα από τη γνώση και την εμπειρία και φυσικά αυξάνεται με το χρόνο και την ηλικία.

Άλλες θεωρίες παρουσίασαν πιο πολυδιάστατες πτυχές της νοημοσύνης, με μια από τις γνωστότερες τη θεωρία του Gardner, τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης. Ο Gardner θεώρησε ότι δεν υπάρχει μόνο μια νοημοσύνη, αλλά επτά (αργότερα εμπλούτισε το μοντέλο του με άλλες δύο): γλωσσική, λογική-μαθηματική, χωρική, σωματική-κιναισθητική, μουσική, διαπροσωπική και ενδοπροσωπική (και αργότερα φυσιοκρατική και υπαρξιστική). Μάλιστα υποστήριξε ότι οι νοημοσύνες αυτές μπορούν να είναι εντελώς ανεξάρτητες μεταξύ τους και βάσισε τα συμπεράσματά του αυτά σε υποτιθέμενες νευροβιολογικές μελέτες. Οι επικριτές της θεωρίας του διατείνονται ότι παραείναι «βολική» και ταιριάζει υπερβολικά τυχαία με το σχολικό πρόγραμμα (η θεωρία αυτή είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους εκπαιδευτικούς) και επίσης δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για τα υποτιθέμενα πειράματα και τις μελέτες στις οποίες λέει ότι βάσισε τα συμπεράσματά του. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια με την πρόοδο της τεχνολογίας, όπως έχουμε δει κατά καιρούς σε αυτό το μπλογκ, διαπιστώθηκε η πολύ μεγαλύτερη πολυπλοκότητα της λειτουργίας του εγκεφάλου μας.

Πολύ πριν τον Gardner όμως κάποιοι θεωρητικοί είχαν αρχίσει να ενδιαφέρονται και για μια άλλη εφαρμογή της νοημοσύνης, ένα άλλο πεδίο, αυτό που αφορά την ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων (για παράδειγμα, η κοινωνική νοημοσύνη του Thorndike-1920). Στη δεκαετία του ’80 άρχισαν και οι πρώτες επιστημονικές μελέτες της λεγόμενης συναισθηματικής νοημοσύνης, η οποία έγινε πιο γνωστή με το βιβλίο του Goleman, για το οποίο απέδωσα μια κριτική προσέγγιση σε πρόσφατο ποστ (ίσως αξίζει μια λεπτομερέστερη αναφορά στο μέλλον για το τί είναι η συναισθηματική νοημοσύνη).

Υπάρχει λοιπόν ένα ανεξάρτητο γενικής νοημοσύνης πεδίο ευφυΐας που να αφορά τα δια/ενδοπροσωπικά; Ή μήπως όλα αυτά είναι θέμα προσωπικότητας ή ανατροφής και όχι ικανότητας; Και έστω ότι ένα άτομο έχει πολύ υψηλές κοινωνικές δεξιότητες ή εξαιρετικά καλή επαφή με τα συναισθήματά του. Είναι αυτά τα διαβατήρια για την επιτυχία στη ζωή και για τη βίωση της ευτυχίας; Επίσης, καλλιεργούνται αυτά τα χαρακτηριστικά;

Οι νευροεπιστήμες ολοένα και περισσότερο εμβαθύνουν στη σχέση ανάμεσα στο συναίσθημα και τα άλλα μέρη του εγκεφάλου. Φάινεται ότι πρόκειται τελικά για μια περίπλοκη λειτουργία και έχουμε πολλά να ανακαλύψουμε στο μέλλον. Τα πρώιμα συμπεράσματα δείχνουν ότι το να είναι κάποιος εξαιρετικά ευφυής (γενικά ή εξειδικευμένα σε ένα πεδίο) δε σημαίνει απαραίτητα ότι μπορεί να είναι και κοινωνικά επιτυχημένος ή να εξασφαλίζει την ψυχική του υγεία. Ωστόσο, αναγνωρίζουμε ότι η ευφυΐα μπορεί να βοηθήσει σε αυτούς τους τομείς, όπως π.χ. με την επίλυση προβλημάτων, την ενθάρρυνση, την εκλογίκευση, την έκφραση. Για να το δούμε μεταφορικά, στα συναισθηματικά προβλήματα, η ευφυΐα δεν είναι ασπίδα, αλλά ένα όπλο. Και αυτό θα το δούμε αργότερα όταν μιλήσουμε για το τί συμβαίνει στην περίπτωση των υπερευφυών ατόμων.

Τί γίνεται όμως στην περίπτωση της υψηλής ευφυΐας;

Όσοι έχουν ερευνήσει το θέμα της χαρισματικότητας, συμφωνούν ότι δεν αρκεί η υψηλή νοητική λειτουργία για να εκδηλωθεί μια υψηλότερη του μέσου όρου ικανότητα σε έναν τομέα ή περισσότερους. Χρειάζονται υψηλά κίνητρα, δημιουργικότητα και φυσικά περιβαλλοντικοί παράγοντες. Έτσι, η συνταγή για την επιτυχία φαίνεται να είναι πολυπαραγοντική.

Είναι όμως τα άτομα αυτά επιτυχημένα και στο ενδοπροσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο; Η παγκόσμια βιβλιογραφία και έρευνα μας καταδεικνύει ότι τα άτομα αυτά που έχουν επιδόσεις υψηλότερες από τον μέσο όρο ενδέχεται να παρουσιάσουν και προβλήματα ή δυσκολίες στο συναισθηματικό και κοινωνικό πεδίο, όπως για παράδειγμα:

τελειομανία, υπερβολική αυστηρότητα

υπέρμετρη κριτική τάση στον εαυτό και τους άλλους

τάση για ανεξάρτητη εργασία

υπερευαισθησία ως προς τις αισθήσεις

υπερευαισθησία για κοινωνικά ζητήματα (π.χ. δικαιοσύνη)

περιέργεια

ανταγωνιστική τάση

ιδεαλισμός

πλήξη και απόσυρση, αν δεν έχουν διανοητικές προκλήσεις

τάση για απόκρυψη των ταλέντων, για ευκολότερη ενσωμάτωση με το σύνολο.

Το να είσαι διαφορετικός από το υπόλοιπο σύνολο οπωσδήποτε επιφέρει δυσκολίες στο συναισθηματικό κόσμο και στον κοινωνικό βίο ενός ανθρώπου. Ας σκεφτούμε πώς θα νιώθαμε αν μας τοποθετούσαν σε 1-2 μικρότερες τάξεις στο σχολείο, ανάμεσα σε παιδιά πιο ανώριμα από εμάς, γενικώς ή σε κάποιους τομείς. Η εξωτερικευμένη συμπεριφορά ή η απομόνωση θα ήταν εξαιρετικά πιθανό να συμβεί. Ωστόσο, το να είναι κάποιος εξαιρετικά καλός σε κάτι δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα είναι κοινωνικά δυσλειτουργικός ή με εσωτερικά προβλήματα, ενδέχεται να έχει την ικανότητα να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του πολύ αποτελεσματικά.

Άρα, παρατηρούμε ότι η ύπαρξη κάποιου ταλέντου, χαρίσματος ή γενικότερα υψηλότερης νοημοσύνης δεν προστατεύει από τα ενδεχόμενα προβλήματα (ίσα ίσα η διαφορετικότητα αυτή μπορεί να δημιουργεί προβλήματα ή τέλοσπάντων να τα μεγενθύνει). Παρ'όλα αυτά, όπως είδαμε και νωρίτερα, η χρήση λογικής σκέψης μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και στην αντιμετώπιση ενός σχετικού προβλήματος- χωρίς να εννοούμε βέβαια ότι η νοημοσύνη κρατάει τα κλειδιά της ψυχικής υγείας. Μάλιστα συχνά τα άτομα αυτά, καθώς βλέπουν τα πράγματα πιο περίπλοκα και με μεγαλύτερη ευαισθησία, μπορεί να ξεπερνούν τα προβλήματα με πιο αργό ρυθμό από ένα άτομο μέτριας νοημοσύνης.

Έτσι, καταλήγουμε ότι οι υπερευφυείς άνθρωποι δεν έχουν ανοσία στα προβλήματα και η ύπαρξη μιας ανώτερης ικανότητας δεν εξυπακούεται και συναισθηματική ευτυχία. Δε χρησιμοποιούν όλοι τη νοημοσύνη τους για τα πρακτικά ζητήματα της ζωής. Έτσι, ενδέχεται να δούμε έναν επιστήμονα φυσικής- ιδιοφυία, που όμως να μην έχει αρκετές κοινωνικές δεξιότητες ώστε να κάνει φίλους. Ή έναν καταπληκτικά ταλαντούχο πιανίστα με προβλήματα αυτοπεποίθησης.

Προς το παρόν δεν μπορούμε να διεξάγουμε ακόμα συμπεράσματα, μέχρι να αποκρυπτογραφήσουμε πλήρως τη λειτουργία των συναισθημάτων, κάτι το οποίο, παρ'όλη την πρόοδο της τεχνολογίας (ανιχνευτές νευροδιαβιβαστών, πολύπλοκοι τομογράφοι, κτλ). Τότε θα καταλάβουμε περισσότερο τη σχέση ανάμεσα στη νόηση και το συναίσθημα.

 

Υπάρχει όμως ένα άλλο είδος ευτυχίας που αξίζει να δούμε στο τελευταίο μας μέρος, ένα είδος που είναι ανεξάρτητο από την κοινωνική ζωή και τα συναισθήματα: η δημιουργική αυτοπραγμάτωση.

 Πριν κλείσουμε το παρόν θέμα όμως, ας δούμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιστημονική ανακάλυψη για τη σχέση ανάμεσα στη δημιουργικότητα, την ευφυΐα και την ψυχοπαθολογία:

Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του επιστημονικού περιοδικού NewScientist, μετά από έρευνες, ο Σζάμπολκς Κέρι από το Semmelweis University της Βουδαπέστης εντόπισε ένα γονίδιο που σχετίζεται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου, την επονομαζόμενη νεουρεγκιουλίνη 1, η οποία έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο εκδήλωσης σχιζοφρένειας. Η μετάλλαξη του συγκεκριμένου γονιδίου επηρεάζει την πρωτεΐνη της νεουρεγκιουλίνης 1 που εκκρίνεται στον εγκέφαλο και ευθύνεται για την εκδήλωση ψυχώσεων, την ασθενή μνήμη και την ευαισθησία στην κριτική. Το 50% περίπου των υγιών Ευρωπαίων διαθέτουν ένα αντίτυπο του μεταλλαγμένου αυτού γονιδίου, ενώ το 15% διαθέτουν δύο. Μετά από έρευνα στην οποία συμμετείχαν 200 φοιτητές, ο Κέρι διαπίστωσε ότι τα άτομα που διέθεταν δύο αντίτυπα της νεουρεγκιουλίνης 1 έτειναν να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ δημιουργικότητας σε σύγκριση με τους υπόλοιπους. Περισσότερο δημιουργικοί αποδείχθηκαν και όσοι είχαν ένα αντίτυπο σε σύγκριση με αυτούς που δεν διέθεταν κανένα. Ωστόσο, δεν είναι ακόμη γνωστός ο ακριβής τρόπος με τον οποίο η νεουρεγκιουλίνη επηρεάζει τη δημιουργικότητα. Οι εθελοντές με δύο αντίτυπα του μεταλλαγμένου γονιδίου δεν είχαν περισσότερες πιθανότητες από τους υπόλοιπους να εκδηλώσουν διάφορες ψυχώσεις. Αυτό σημαίνει ότι η συσχέτιση της μετάλλαξης με την ψυχική ασθένεια δεν εξηγεί πλήρως τη συσχέτισή της με τη δημιουργικότητα, υποστηρίζει ο Κέρι. Αυτό που υποθέτει ο Κέρι είναι ότι το μεταλλαγμένο γονίδιο επηρεάζει τον προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που καθορίζει τη διάθεση και τη συμπεριφορά. Η μεταβολή αυτή είναι δυνατόν να πυροδοτήσει σε άλλους τη δημιουργικότητα και σε άλλους τα ψυχωτικά παραληρήματα. Η ευφυΐα φαίνεται να είναι ένας από τους παράγοντες που καθορίζουν εάν η μετάλλαξη της νεουρεγκιουλίνης 1 θα οδηγήσει σε εκδήλωση δημιουργικών ή ψυχωτικών τάσεων. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα του Κέρι είχαν σε γενικές γραμμές υψηλότερο δείκτη ευφυΐας από το μέσο όρο. Αντίθετα, μια μελέτη οικογενειών με ιστορικό σχιζοφρένειας έδειξε ότι η ίδια μετάλλαξη σχετίζεται με χαμηλότερο δείκτη ευφυΐας και ψυχωτικά συμπτώματα.

"Μέσα από την κλινική μου εμπειρία έχω διαπιστώσει ότι τα άτομα με υψηλότερο IQ έχουν μεγαλύτερες διανοητικές δυνατότητες για να αντεπεξέλθουν στις ψυχωτικές τους εμπειρίες, καθώς δεν αρκεί μόνο να νιώθεις αυτά τα συναισθήματα, πρέπει να μπορεί και να τα επικοινωνείς" επισημαίνει ο Κέρι.