Ψευδαισθήσεις και πραγματικότητα
Είναι γνωστό ότι οι Επικούρειοι ήταν μια φωνή λογικής μέσα σ΄ έναν κόσμο μαγείας και παραλόγου. Υπήρξαν μεγάλοι πολέμιοι της απάτης και των κάθε λογής αγυρτών.
Θα σας διηγηθώ συνοπτικά μια ιστορία που περιγράφει τόσο γλαφυρά ο Λουκιανός στο έργο του Αλέξανδρος ή Ψευδομάντης αναφερόμενος στον περιβόητο αγύρτη Αλέξανδρο τον Αβωνοτειχίτη
Ο Αλέξανδρος ήταν ένας σουπερστάρ απατεώνας της εποχής.
Μια φορά ο πονηρός σκαρφίστηκε το εξής. Παίρνει ένα αυγό χήνας το σπάει προσεκτικά, βάζει μέσα ένα φιδάκι και το ξανακλείνει με λευκό κερί κι άσπρη σκόνη. Αφού νύχτωσε, πηγαίνει και το τοποθετεί κρυφά στα θεμέλια ενός υπό ανέγερση ναού, στου οποίου τον προαύλιο χώρο υπήρχαν λάσπες και λιμνάζοντα νερά.
Την επόμενη το πρωί βγαίνει αλαλάζον και ξεβράκωτος (μόνο μ ένα χρυσό ζωνάρι στα αχαμνά του) φωνάζοντας τον κόσμο. Παραληρούσε τάχα, μέσα σε ιερή μανία, μιλώντας σε μια ακατάληπτη γλώσσα, κάνοντας τους πιστούς ν αλαφιάζουν.
«Ελάτε να δείτε τον θεό με τα μάτια σας»
ανέκραξε κι έτρεξε προς τον ναό. Εκεί βουτά έναν κουβά στο γνωστό σημείο και μαζί με τις λάσπες βγάζει και το αβγό. «Άμπρα κατάμπρα» κι άλλα άσματα τραγουδά προς τον Ασκληπιό και τον Απόλλωνα για να καλωσορίσει τον θεό, σπάει το αβγό και βγάζει από μέσα το φιδάκι.
«Θαύμα θαύμα», παραληρεί το πλήθος, φωνάζουν, χαιρετούν τον θεό, προσεύχονται και μακαρίζουν την πόλη.
Μέσα στον κακό χαμό ο απατεώνας γυρνάει σπίτι του, με το τρελαμένο πλήθος να τον ακολουθεί, κρατώντας δήθεν τον νεογέννητο Ασκληπιό τον «δυο φορές γεννημένο, ενώ οι άνθρωποι γεννιούνται μια» και μάλιστα τη δεύτερη από μια χήνα!
Για μερικές μέρες κλείνετε σπίτι του, ενώ έχει δώσει παραγγελιά να διαδώσουν το «θαύμα» και να έρθουν κι άλλοι να το δουν. Έτσι κι έγινε και σύντομα η πόλη γέμισε ανεγκέφαλους.
Οπότε μια μέρα «ξεκίνησαν οι παραστάσεις». Ξαφνικά ανοίγουν οι πόρτες κι ο κόσμος τρέχει για να δει. Έμπαιναν από τη μια κι έβγαιναν από την άλλη είσοδο, χωρίς να προλαβαίνουν καλά-καλά να κοντοσταθούν για να το εξετάσουν προσεκτικά, γιατί τους έσπρωχναν προς την έξοδο, οι από πίσω, που έμπαιναν αδιάκοπα. Αυτός βρισκόταν μέσα σ ένα σκοτεινό δωμάτιο, καθισμένος και ντυμένος σαν θεός κρατώντας ένα μεγάλο φίδι αυτήν τη φορά, για να δείξει πόσο είχε μεγαλώσει ο Ασκληπιός (βέβαια ο πονηρός είχε ήδη από πριν ένα άλλο εκπαιδευμένο φίδι μέσα στο σπίτι). Αυτό κουλουριάζονταν γύρω του κι έφτανε λέει μέχρι το πάτωμα. Το κεφάλι του το έκρυβε κάτω από τη μασχάλη, κι αντί για το αληθινό έδειχνε ένα άλλο πάνινο με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Οπότε φανταστείτε ένα πλήθος ανθρώπων θρησκόληπτων να εκστασιάζονται και να νομίζουν ότι στάθηκαν μάρτυρες ενός θαύματος.
Την επίδειξη ο άτιμος δεν την έκανε μια αλλά πολλές φορές, ιδίως αν πήγαιναν τίποτε πλούσιοι…
«Οπότε φίλε Κέλσε», συνεχίζει τη διήγησή του ο Λουκιανός,
«για να λέμε την αλήθεια, πρέπει να συγχωρέσουμε όλους αυτούς τους κουτούς κι αμόρφωτους ανθρώπους, που ξεγελάστηκαν αγγίζοντας κι οι ίδιοι το φίδι -γιατί κι αυτή τη χάρη έκανε ο Αλέξανδρος σε όσους το ήθελαν-, και βλέποντας μες στο μισοσκόταδο ν’ ανοιγοκλείνει τάχα το στόμα του».
Και καταλήγει:
Εδώ που τα λέμε, για μια τέτοια κομπίνα, ξέρεις τι του χρειαζόταν;
να ’ναι εκεί μπροστά ρε παιδί μου ένας Δημόκριτος ή ο ίδιος ο Επίκουρος, ή έστω ο μαθητής του ο Μητρόδωρος!
ή κάποιος άλλος που να έχει ακλόνητες ιδέες πάνω σε τέτοια ζητήματα, ώστε να μην πιστέψει, παρά να μαντέψει τι πραγματικά γινόταν, κι αν δεν μπορούσε να καταλάβει πώς γίνεται το κόλπο, τουλάχιστον να είναι βέβαιος εκ των προτέρων ότι απλώς του ξεφεύγει ο τρόπος της μαγγανείας και πως όλα τούτα είναι ψεύτικα και αδύνατο να γίνουν.
Ο Αλέξανδρος τελικά κεφαλαιοποίησε την φήμη του στήνοντας μία κερδοφόρα επιχείρηση παροχής χρησμών –(μαντείο- επ’ αμοιβή).
Βέβαια δεν άργησε να τον φέρει σε διαμάχη με τους πιο επίφοβους δυσφημιστές του. Ποιους; μα τους Επικούρειους φυσικά!
Ο πόλεμός του ενάντια στον Επίκουρο ήταν πραγματικά ανελέητος. Πολύ φυσικό. Ποιον άλλο θα μπορούσε εύλογα να εχθρεύεται περισσότερο ένας αγύρτης, φίλος της τερατολογίας και εχθρός της αλήθειας, αν όχι τον Επίκουρο, τον άνθρωπο που είδε με καθαρό μάτι τη φύση των πραγμάτων, τον μόνο που γνώρισε την αλήθεια που κρύβεται σ’ αυτά;
Γιατί οι Πλατωνικοί, οι Στωικοί κι οι Πυθαγόρειοι ήταν φίλοι του Αλέξανδρου και μαζί τους είχε συνάψει ειρήνη. Ενώ ο «άτεγκτος Επίκουρος» -έτσι τον έλεγε-, δικαιολογημένα ήταν ο μεγαλύτερος του εχθρός, γιατί όλα τούτα τα θεώρησε καταγέλαστα παιδιαρίσματα (Λουκιανός)
Φυσικά και ήταν εχθρός ο Επίκουρος, αφού δίδασκε ότι:
Δεν έχουμε τίποτε να κερδίσουμε με το να δίνουμε προσοχή στους κάθε λογής οιωνούς, και δεν χάνουμε τίποτε αν τους αγνοούμε. Οι προφήτες είναι συνήθως εκείνοι που κερδίζουν από την προφητεία -ιδιαίτερα οι ασυνείδητοι
Το «πλήρωσαν» αυτό βέβαια οι επικούρειοι, αφού βλέπουμε ακόμη και χίλια χρόνια μετά, τον Δάντη
στη Θεία Κωμωδία του, να τοποθετεί τους «φλεγόμενους τάφους των Επικούρειων» στον «έκτο κύκλο της κόλασης».
Τώρα βέβαια εσείς ίσως να σκέφτεστε: «πω πω τι ανόητοι, εύπιστοι και δεισιδαίμονες ήταν τότε οι άνθρωποι. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει σήμερα».
Κι όμως κάνετε λάθος.
Στην εποχή της πληροφορίας και της επιστήμης, η πλειοψηφία των ανθρώπων εξακολουθεί να ζει στη μαγεία. Απλά η μορφή της άλλαξε, το πάνινο κεφάλι του φιδιού αντικαταστάθηκε με ένα από ανθρακονήματα και πλαστικό.
Μήπως σήμερα δεν έχουμε κατακλυστεί από απίθανους αγύρτες, που υπόσχονται θαυματουργές λύσεις και διαλαλούν το εμπόρευμα τους απροκάλυπτα;
Κάποιοι είναι το ίδιο δημοφιλείς με τον Αλέξανδρο. Οι σύγχρονες τηλεπερσόνες εξάλλου δεν ξεπερνούν σε δημοφιλία τους σημαντικούς διανοητές, τους ανθρώπους των γραμμάτων και της επιστήμης;
Η συνταγή επιτυχίας τους παραμένει ίδια, είναι η ακόρεστη λαχτάρα των μαζών για το παράδοξο, το εξωτικό, το υπερφυσικό.
Οι συνεχιστές των παλαιών μάγων δηλώνουν δυναμικά παρόν:
- Γιατροί αγύρτες ασκούν ανερυθρίαστα (και) ομοιοπαθητική ή βιοσυντονισμό
- Φαρμακοποιοί μαντζουνοπώληδες πουλάνε νερό κι αλάτι Ιμαλαίων
- Ψευδοθεραπευτές (και υπουργοί) επικοινωνούν με άγνωστες συμπαντικές δυνάμεις
- Ψυχολόγοι καλύπτουν την αυξημένη ζήτηση για την ισορροπία της ψυχής με σαμάνικες τεχνικές
- Φυσικοί βαφτίζονται σε κβαντικούς μέντορες και δίνουν διαλέξεις για τσάκρα, πνευματισμό και μεταφυσική
- Υποψήφιοι βουλευτές πολιτεύονται με νανογιλέκα, επιστολές του Ιησού και το φάρμακο για τη φαλάκρα
- Πρωινάδικα καθημερινά φροντίζουν να δίνουν επαρκή τηλεοπτικό χρόνο για να μας «ενημερώσουν» για το ωροσκόπιό μας (όπως εξάλλου και κάθε σοβαρή εφημερίδα ή περιοδικό)
- Οι δημοφιλέστερες ιστοσελίδες αναπαράγουν fake news
- Σύγχρονες πυθίες περιμένουν στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής για να μας πουν το μέλλον μας.
- Πιστοί τρέχουν για να προσκυνήσουν εικόνες και θαυματουργά κάστανα.
- Κανάλια βασίζουν την ύπαρξή τους στις πωλήσεις άχρηστων προϊόντων, ψευδοιστορικών βιβλίων κι ακατάλληλων παραφαρμακευτικών.
- Μοδάτα σεμινάρια τηλεπαστόρων, ρέικι, οργονοθεραπείας, εκπαιδευτές θαυμάτων, εκπαιδεύουν –επιτυχημένα-… στην αποχαύνωση
Κι ένα σωρό ακόμη ευπώλητες ψευδαισθήσεις, είναι εδώ παρούσες…
Και που είναι σήμερα ο Επίκουρος ή έστω ο Μητρόδωρος για να μας προστατέψουν;
Ποιοι θα ξεσκεπάσουν τους σύγχρονους μάγους και τις δολερές τεχνικές τους;
Πως θα προστατευθούμε από τις νέες άγνωστες απειλές αλγορίθμων, που μοναδικό σκοπό τους έχουν το επιχειρηματικό κέρδος, αδιαφορώντας για τη ροπή προς τον σκοταδισμό της συνωμοσίας και της πλάνης;
Πήραν κάποιοι τη θέση των παλιών επικούρειων και ποιοι είναι αυτοί;
Νομίζω ότι υπάρχουν και σήμερα Επικούρειοι αν και οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν ότι είναι τέτοιοι. Είναι όλοι εκείνοι που αντιστέκονται, χρησιμοποιώντας την πλειότιμη λογική και την επικούρεια μέθοδο σκέψης, που δεν μπορούν να τους χειραγωγήσουν οι φωνές των σειρήνων του παραλόγου.
Είναι εκείνοι που πάνε ενάντια στο ρεύμα, με κάθε κόστος. Αυτοί που παραδέχονται όπως ο Επίκουρος ότι:
Ποτέ δεν επιθύμησα να γίνω αρεστός στους πολλούς. Τι τους αρέσει, ποτέ δεν έμαθα’ κι ό,τι εγώ γνώριζα απείχε πολύ από τις αντιλήψεις τους.
Επίκουρος. Απόσπ.43
Θα επιχειρήσω να σας αποδείξω ότι δεν είναι και τόσο δύσκολο να ξεγελαστούμε, αρκεί να μην έχουμε την προσοχή που απαιτείται και την κατάλληλη μέθοδο σκέψης. Θα δοκιμάσω στα πιο ακραία όρια τις επικούρειες διδαχές
Ψευδαισθήσεις
Η ψευδαίσθηση αυτή ξέρετε τι μου θυμίζει; εκείνο που έγραφε ο επίκουρος στην επιστολή του προς τον Πυθοκλή:
Είναι δε ενδεχόμενο να προκαλούνται οι κεραυνοί και με άλλους περισσότερους τρόπους, μόνο η μυθολογική εξήγηση ας αποκλειστεί. Και θα αποκλειστεί ο μύθος όταν κανείς ακολουθεί τα γεγονότα και με βάση αυτά ερμηνεύει τα σκοτεινά (αυτά που δεν είναι εμφανή).
Ψευδαισθήσεις
- Ο ήχος της θάλασσας σ ένα κοχύλι
- Η ψευδαίσθηση ότι το άλλο ρεύμα κινείται πάντα πιο γρήγορα
- Όταν φαίνεται να ξεκινά το διπλανό τρένο αντί για το δικό μας
- Όταν φαίνεται να κινούνται τα κύματα ενώ το νερό απλά ανεβοκατεβαίνει
- Όταν φαίνεται να κινείται ο ήλιος γύρω από τη γη
- Η φωνή του τραγουδιστή που νομίζουμε ότι βγαίνει από το στόμα κι όχι από τα μεγάφωνα πίσω από την πλάτη μας
- Οι καλικάντζαροι, τα ufo, οι μέθοδοι αδυνατίσματος χωρίς κόπο, οι αστρολόγοι, ο κατά φαντασία ασθενής
- Οι «φίλοι» μας στο facebook
- Η ψευδαίσθηση ότι έχουμε πάντα δίκιο.
- Η ψευδαίσθηση ότι είμαι ο μόνος που μπορώ να σε κάνω ευτυχισμένη…
Λουκρήτιος
Ο Λουκρήτιος μνημονεύει αρκετά απατηλά φαινόμενα όπως:
- Τα είδωλα μέσα στον καθρέφτη, η ηχώ στα βουνά.
- Όταν έχει ήλιο, ο ίσκιος μας μας ακολουθεί.
- Οι τετράγωνοι πύργοι της πόλης φαίνονται στρογγυλοί καθώς τους κοιτάμε από μακριά.
- Ο ήλιος και τα άστρα φαίνονται ακίνητα.
- Ταξιδεύοντας με το πλοίο, μας φαίνεται ότι το τοπίο γύρω μας κινείται.
- Όταν ένα παιδί στριφογυρίζει στο ίδιο σημείο και σταματήσει, του φαίνεται ότι όλα περιστρέφονται γύρω του.
- Τη νύχτα, στον συννεφιασμένο ουρανό, το φεγγάρι μοιάζει να μετακινείται ανάμεσα στα σύννεφα.
- Όνειρα και παραισθήσεις.
Ας ξεκινήσουμε όπως πάντα ξεκαθαρίζοντας το νόημα των λέξεων
Πλάνη ή ψευδαίσθηση, είναι η λανθασμένη ερμηνεία των σημάτων που λαμβάνει ο εγκέφαλος, τα οποία μεταδίδονται από τους αισθητηριακούς υποδοχείς.
Οι πλάνες μπορεί να είναι απλά λάθη, τρομακτικές ή συναρπαστικές, απόκοσμες εμπειρίες που να διεγείρουν τη φαντασία, επικίνδυνες ή διασκεδαστικές. Οι πλάνες είναι ουσιαστικά απόρροια του φαινόμενου της αντίληψης.
Αντίληψη είναι η διαδικασία κατά την οποία ο εγκέφαλος λαμβάνει σήματα από αισθητηριακά όργανα (μάτια, μύτη, δέρμα, αυτιά, γλώσσα) και τα μεταφράζει με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτούν νόημα
Η ψευδαίσθηση είναι παιδί της βεβαιότητας: εμπιστευόμενοι τις πληροφορίες που μας παρέχουν τα αισθητήρια όργανα μας, πιστεύουμε σε κάτι που η παιδεία και η λογική μας το αναιρούν.
Οι ανθρώπινες αισθήσεις μπορεί να μεταφέρουν σωστά ερεθίσματα, αλλά η πλάνη μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης φαντασίας, της απειρίας, των λανθασμένων υποθέσεων και συμπερασμάτων, και της εμπειρίας του παρελθόντος.
Αντιμέτωποι με τις ασυμφωνίες αυτές, συνήθως κατηγορούμε τις αισθήσεις μας ότι μας εξαπάτησαν. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.
Η αλήθεια των αισθήσεων. Τι λέει ο Επίκουρος γι' αυτό;
Και τι μπορεί να θεωρηθεί πιο αξιόπιστο από τις αισθήσεις; Είναι δυνατόν, ένας συλλογισμός βασισμένος σε ψευδείς αισθήσεις, να αντικρούσει τις αισθήσεις; Αφού κι ο ίδιος απ’ αυτές πηγάζει’ οπότε, αν αυτές δεν είναι αληθινές, τότε ολόκληρος ο συλλογισμός είναι επίσης ψευδής. Λουκρήτιος – Περί φύσεως
Αν αντιμάχεσαι όλες τις αισθήσεις σου, δεν θα ’χεις πλέον τίποτα με βάση το οποίο να κρίνεις, ακόμα κι εκείνες τις αισθήσεις που ισχυρίζεσαι ότι μας εξαπατούν.
Έπικ. Κύρια Δόξα 23
Αν απορρίψεις ολότελα μια αίσθηση, και δεν κάνεις διάκριση ανάμεσα στη δοξασία σου που ακόμα περιμένει επαλήθευση, και σ’ αυτό που είναι ήδη δεδομένο στις αισθήσεις και στα αισθήματα κι είναι καταγραμμένο στο νου ως παράσταση, τότε θα φέρεις σύγχυση στις άλλες αισθήσεις σου με την ανόητη γνώμη σου και θα χάσεις κάθε κριτήριο. Αν, πάλι, με τις υποκειμενικές σου ιδέες θεωρήσεις αληθινό, αδιακρίτως, κι εκείνο που περιμένει την επαλήθευση κι εκείνο που δεν τη χρειάζεται, δεν πρόκειται να αποφύγεις το λάθος, αφού κάθε κρίση σου σχετικά με το τι είναι σωστό και τι όχι θα βρίσκεται πάντα υπό αμφισβήτηση.
Έπικ. Κύρια Δόξα 24
Ο Επίκουρος δέχθηκε ότι η βέβαιη γνώση θα πρέπει να βασίζεται στην αντικειμενική παρατήρηση της φύσης μέσω των αισθήσεων, αφού και οι αποθηκευμένες στο νου έννοιες προέρχονται αρχικά από τις αισθήσεις.
Υποστήριξε ότι, όταν δεν γνωρίζουμε την εξήγηση κάποιου φαινομένου, είναι καλύτερο να διατυπώσουμε πολλές θεωρίες που εξηγούν το φαινόμενο και να τις θεωρήσουμε ως πιθανές εξ ίσου, μέχρι να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες από τις αισθήσεις μας.
Σήμερα, η Επιστήμη προχωρά με αυτήν ακριβώς τη μεθοδολογία. Προτείνονται διάφορες θεωρίες αλλά γίνεται αποδεκτή σαν σωστή εκείνη που υποστηρίζεται από τα πειραματικά δεδομένα των επιστημόνων ή των μηχανήματων τους (που αυξάνουν τα όρια των αισθήσεων).
Οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι οι αισθήσεις των ανθρώπων είναι συνολικά πέντε. Αυτό προέρχεται από τον Αριστοτέλη, σήμερα οι νευροεπιστήμονες λένε ότι υπάρχουν 22 με 33 (πχ αίσθηση της ισορροπίας, η αίσθησης της πείνας και της δίψας, η αίσθηση του πόνου, της θερμοκρασίας, του ελέγχου των μυών και η αίσθηση του χρόνου)
Η πλάνη μπορεί να προκύψει από οποιοδήποτε αισθητήριο όργανο. Επειδή όμως η όραση είναι η αίσθηση από όπου προσλαμβάνουμε την περισσότερη πληροφορία θα σταθώ μόνο στις οπτικές πλάνες.
Οπτική πλάνη χαρακτηρίζεται η αντίληψη των εικόνων που διαφέρουν από την αντικειμενική πραγματικότητα. Οι πληροφορίες που εισέρχονται στο μάτι και στη συνέχεια τις επεξεργάζεται ο εγκέφαλος ώστε να δοθεί η αίσθηση της αντίληψης δε συμπίπτουν με το ερέθισμα της πηγής.
Ο εγκέφαλός σας σάς λέει πολλά ψέματα.
Δεν έχει φυσικά κακή πρόθεση, αλλά πρέπει να φέρει σε πέρας ένα πολύ δύσκολο έργο: να εξασφαλίσει την επιβίωσή σας και να πραγματοποιήσει τους στόχους σας, μέσα σ΄ ένα πολύπλοκο περιβάλλον.
Επειδή συχνά πρέπει ν αποφασίσετε άμεσα, και για τις απειλές και για τις ευκαιρίες, κι ο εγκέφαλός πρέπει να πάρει απάντηση τώρα, διαλέγει την πρόχειρη παρά την πιο κατάλληλη απάντηση. Επομένως «κόβει δρόμο», βρίσκοντας συντομεύσεις και κάνοντας υποθέσεις (Σάντρα Ααμοντ, Σαμ Γουάνγκ)
Συνέπειες
Αυτή η λειτουργία του μυαλού, να βρίσκει δηλαδή μοτίβα και να κάνει παρακάμψεις, είναι γρήγορη και λειτουργεί συνήθως καλά, αλλά έχει και συνέπειες, αφού μας οδηγεί σε λάθη πχ μας κάνει επιρρεπείς σε μια μεγάλη γκάμα από αλλόκοτες και παράλογες πεποιθήσεις, από την πίστη στο παραφυσικό και στο υπερφυσικό ως τις θεωρίες συνωμοσίας, τις προκαταλήψεις, τον εξτρεμισμό και την πίστη στη μαγεία.
Οι πληροφορίες που συγκρατεί ο εγκέφαλος για να «αναγνωρίσει» ένα ανθρώπινο πρόσωπο είναι περιορισμένες: αρκούν μερικές «γραμμές» που αντιστοιχούν σε δύο μάτια, μία μύτη και ένα στόμα.
Δεν το δεχόμαστε πως τα μάτια ξεγελιούνται΄ γιατί η δουλειά τους είναι να βλέπουν πού βρίσκεται το φως και πού η σκιά. Το αν είναι το ίδιο φως ή όχι, και το αν είναι ίδια η σκιά που μόλις πριν λίγο ήταν εδώ και τώρα είναι εκεί, ή μάλλον, το αν συνέβη αυτό που μόλις είπαμε, αυτό είναι κάτι που θα το ξεκαθαρίσει ο λογισμός. Τα μάτια δεν μπορούν να γνωρίσουν τη φύση των πραγμάτων. Γι' αυτό, μη θελήσεις να επιρρίψεις στα μάτια ένα σφάλμα του μυαλού.
Λουκρήτιος
Ο Επίκουρος μπορεί να μην αμφιβάλει για την ικανότητα των αισθήσεών μας να παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την πραγματικότητα, ωστόσο μας τονίζει ότι είναι απαραίτητο, να αποφεύγουμε να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα βασιζόμενοι αποκλειστικά σ΄ αυτές.
Δεν πρέπει να βιάζουμε τα δεδομένα για να τα ταιριάξουμε με μια απίθανη ερμηνεία…
Επιστολή προς τον Πυθοκλή
Ένα κλαδί μέσα στο νερό μπορεί να μας φαίνεται κυρτό κι ενώ η όρασή μας μεταδίδει αξιόπιστα μια τέτοια εικόνα (γιατί αυτό φαίνεται πραγματικά), εμείς ωστόσο δεν θα πρέπει να βγάλουμε άμεσα το συμπέρασμα ότι το κλαδί είναι κυρτό. Πρέπει να επαληθεύσουμε την αίσθηση.
Οπότε τι κάνουμε; Το βλέπουμε είτε κάτω από διαφορετικές συνθήκες (γωνία, φως) είτε χρησιμοποιήσουμε κι άλλες αισθήσεις, όπως η αφή, για να διαμορφώσουμε μια γνώμη που να είναι συνεπής συνολικά με τις εντυπώσεις που λάβαμε.
Γιατί αλλάζουν κατεύθυνση οι γραμμές φυσικά το ξέρετε, το μάθαμε στο δημοτικό και λέγεται Διάθλαση!
Την ίδια ακριβώς μεθοδολογία ακολουθούμε και για πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά με άμεσο τρόπο.
Λίγες ψευδαισθήσεις οφείλονται σε κάποια ατέλεια των αισθητηρίων μας
Τα κύρια προβλήματα του ματιού είναι δύο. Το πρώτο είναι η μηχανική του αστάθεια. Τρεμοπαίζει συνεχεία και καθώς μετατοπίζεται καθοδηγούμενο από τον εγκέφαλο, οι κινήσεις δεν είναι απόλυτα ακριβείς.
Το δεύτερο και μεγαλύτερο ελάττωμα είναι η αργοπορία (βραδύτητά) του, η οποία αποτελεί την αιτία πολλών φαινομένων, γνωστών από παλιά.
Ο Αριστοτέλης έδινε το παράδειγμα ενός φλεγόμενου δαυλού που όταν τον γυρίζουμε γρήγορα, φαίνεται σαν ένας φωτεινός κύκλος. Ο Πτολεμαίος είχε περιγράψει τη συγχώνευση των χρωμάτων μιας περιστρεφόμενης σβούρας. Σήμερα ο κινηματογράφος λειτουργεί πάνω σ αυτό.
Το μάτι έχει και μια τρύπα, ένα τυφλό σημείο, εκεί που το οπτικό νεύρο συνδέεται -με τον αμφιβληστροειδή.
Ίσως επίσης να μη γνωρίζετε, ότι όλες οι αισθήσεις δεν έχουν την ίδια ταχύτητα απόκρισης στον εγκέφαλο πχ η όραση με την αφή. Παρ΄ όλ΄ αυτά δημιουργείται η ψευδαίσθηση του ταυτόχρονου
Η αίσθηση της όρασης έχει τρεις κύριες συνιστώσες: Τα μάτια, που εστιάζουν μια εικόνα στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.
Το σύστημα εκατομμυρίων νευρώνων που μεταφέρουν την πληροφορία στον εγκέφαλο.
Τον εγκέφαλο, όπου γίνεται η επεξεργασία της πληροφορίας.
Το μάτι είναι ένας οπτικός μηχανισμός που ανάγεται σε έναν φακό, με τον οποίο η εικόνα εστιάζεται, πάνω στον αμφιβληστροειδή, ανεστραμμένη. Δεν το καταλαβαίνουμε (το ανάποδο) γιατί δεν μας δυσκολεύει στην όραση
Τι είναι οφθαλμαπάτη;
H όραση, κι η επεξεργασία της στον εγκέφαλο, στηρίζεται στην αποτύπωση του ειδώλου στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και την ευθύγραμμη πορεία του φωτός.
Υπάρχουν, όμως, μερικά φαινόμενα οπτικής, που είτε δεν ισχύει η ευθύγραμμη πορεία του φωτός, ή το είδωλο στον αμφιβληστροειδή είναι παραπλανητικό. Τότε η όραση ξεγελιέται και βλέπουμε αντικείμενα ή φαινόμενα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, τα οποία ονομάζονται οφθαλμαπάτες.
Σκεφθείτε για παράδειγμα όταν βλέπετε το κόλπο ενός ταχυδακτυλουργού. Ενώ ξέρετε ότι πρόκειται για ψευδαίσθηση, η ενστικτώδης αντίδρασή σας είναι να θεωρήσετε ότι ο μάγος παρακάμπτει τους φυσικούς νόμους.
Οι λανθασμένες αντιλήψεις δεν είναι αυταπάτες φυσικά. Το να βλέπουμε να πριονίζουν κάποιον στα δύο και μετά να τον ενώνουν ξανά δεν σημαίνει ότι πιστεύουμε πως οι άνθρωποι μπορούν να κοπούν στη μέση με ασφάλεια.
Τοποθετούμε το κριτήριο του πραγματικού στις αισθήσεις
Πρέπει με βάση τα ορατά να προχωρούμε σε συμπεράσματα για τα μη ορατά (τα άδηλα).
Διογ. Λαέρτιου Επικούρου βίος
Η αδυναμία της όρασης να αποδώσει την πραγματικότητα είναι γνωστή από την αρχαιότητα.
Φιλόσοφοι όπως ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος, ο Πλάτωνας κι ο Αριστοτέλης διατύπωσαν θεωρίες γύρω από την οπτική αντίληψη. Μαθηματικοί, με πρώτο τον Ευκλείδη ασχολήθηκαν με την καταγραφή και απόδειξη προτάσεων για την οπτική αντίληψη (βέβαια ο Ευκλείδης ή ο Πτολεμαίος αργότερα πίστευαν λανθασμένα ότι η όραση οφείλεται σε «ακτίνες» που εκπέμπει το μάτι και ανακλώνται σε αυτό που κοιτάζει ο άνθρωπος!)
Αρχιτέκτονες, ζωγράφοι, καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν οπτικά τεχνάσματα και δημιούργησαν αριστουργήματα. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιώντας την οπτική πλάνη, έδιναν κλίσεις σε μέρη των ναών τους– συγκεκριμένα στη στέγη και τους κίονες- έτσι ώστε το μάτι να αντιλαμβάνεται μια ευθεία. πχ
ο Παρθενώνας. Αν είχε χτιστεί με ευθείες αυτό που θα βλέπαμε θα ήταν ένας καμπύλος ναός που συγκλίνει προς τα πάνω. Ο σχεδιασμός του βασίστηκε στην ανάποδη καμπυλότητα.
Ο Λουκρήτιος περιγράφει σαν απατηλή την όψη ενός μνημείου, όπως το βλέπουμε σε προοπτική:
Ακόμα, όταν βλέπουμε από μακριά τους τετραγωνικούς πύργους μιας πόλης, συμβαίνει συχνά να φαίνονται στρογγυλοί, γιατί από μακριά κάθε γωνία φαίνεται αμβλεία ή ακόμα δε διακρίνεται καθόλου.
Κοίταξε μια στοά που στηρίζεται σε σειρά από κολόνες του ίδιου ύψους· αν έχει μεγάλο μήκος και την κοιτάξουμε από τη μία άκρη της μέχρι την άλλη, σιγά σιγά στενεύει και παίρνει το σχήμα επιμήκους κώνου. Η οροφή έρχεται να συναντήσει το πάτωμα και η δεξιά πλευρά στρέφεται προς την αριστερή, ώσπου το μάτι τα συγχωνεύει όλα στην ασαφή κορυφή του κώνου. Η φύση των πραγμάτων
Κρατείστε μόνο την ημερομηνία που είναι σταθμός και το όνομα:1011, Αλχαζέν.
Καθήκον αυτού που ερευνά τα έργα των επιστημόνων, αν σκοπεύει να μάθει την αλήθεια, είναι να γίνεται εχθρός όλων όσων διαβάζει.
Ο Αλχαζέν ήταν αυτός που θεμελίωσε την επιστήμη της οπτικής. Έδειξε ότι το φως ανακλάται στα αντικείμενα και ταξιδεύει σε ευθεία γραμμή μέχρι τα μάτια μας. Η όραση είναι παθητικό, και όχι ενεργητικό φαινόμενο, τουλάχιστον μέχρι το φως να φτάσει στον αμφιβληστροειδή.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ούτε το οπτικό ερέθισμα από μόνο του αρκεί για να δημιουργήσει την οπτική αντίληψη ενός αντικειμένου. Ο εγκέφαλος επεξεργάζεται το οπτικό σήμα μαζί με άλλες πληροφορίες και καταλήγει στην αντίληψη η οποία, όπως είπαμε, δεν είναι πάντα ίδια με την πραγματικότητα. Γιατί το χρώμα, το φόντο, η παρουσία άλλων αντικειμένων, όπως επίσης δεδομένα αισθητηριακά, μνημονικά και συγκινησιακά επηρεάζουν την οπτική αντίληψη.
Αν όμως οι πληροφορίες του αμφιβληστροειδούς είναι οι μόνες που λαμβάνουμε, πώς στο καλό μπορούμε και βλέπουμε; Γιατί το φως που έρχεται στα μάτια μας, οι οπτικές πληροφορίες, δεν έχουν κανένα νόημα. Θα μπορούσαν να σημαίνουν οτιδήποτε. Κι ό,τι ισχύει για τις πληροφορίες των αισθήσεων, ισχύει για τις πληροφορίες. Οι πληροφορίες δεν εμπεριέχουν κάποιο έμφυτο νόημα. Αυτό που μετράει είναι το τι κάνουμε με αυτές τις πληροφορίες.
Οπότε, πώς βλέπουμε;
Βλέπουμε επειδή μαθαίνουμε να βλέπουμε. Ο εγκέφαλος έχει αναπτύξει μηχανισμούς για να βρίσκει μοτίβα, να βρίσκει σχέσεις μεταξύ των πληροφοριών, και να συνδέει αυτές τις σχέσεις με έννοιες της συμπεριφοράς, με την αλληλεπίδρασή μας με τον εξωτερικό κόσμο. Όπως ακριβώς γίνεται με την ομιλία και τους ήχους.
Για παράδειγμα:
Εμείς από μικροί έχουμε εξοικειωθεί τόσο πολύ με τις φωτογραφίες ώστε να μη διακρίνουμε σε αυτές τίποτα που να αντιβαίνει τους φυσικούς νόμους. Κάποιοι ανθρωπολόγοι όμως, που μελέτησαν φυλές που δεν είχαν επαφές με τον δυτικό πολιτισμό, διηγούνται πόσο παράξενα αντιδράει κάποιος όταν του δείχνουν πρώτη φορά μια φωτογραφία: τη ζυγίζει στην παλάμη του, τη γυρνάει ανάποδα, δεν ξέρει τι να την κάνει.
Του λένε τότε ότι αυτό που κρατάς είναι η απεικόνιση του γιου σου:
«εδώ είναι κεφάλι, κι εδώ το στόμα…».
Κάποιο παιδί που περνά από εκεί μπαίνει στο νόημα και συμπληρώνει:
«α νά η μύτη, νά τα μάτια…».
Ο ενήλικας πείθεται και συμφωνεί με όσα βλέπουν οι άλλοι. Αυτό φτάνει· έχει αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να μπορεί να ερμηνεύει πλέον όλες τις άλλες φωτογραφίες χωρίς δυσκολία.
Το Δημιούργημα γέννα τη Χρήση
Μη νομίζεις πως η οξυδέρκεια των ματιών δημιουργήθηκε για να μας επιτρέπει να βλέπουμε μακριά, ή πως τα πόδια φτιάχτηκαν έτσι ώστε να μας επιτρέπουν τις μεγάλες δρασκελιές. Οι βραχίονες οι προσαρμοσμένοι στις ωμοπλάτες και τα χέρια που τόσο μας εξυπηρετούν, δεν φτιάχτηκαν για να μπορούμε να κάνουμε τα απαραίτητα στη ζωή. Όλες αυτές οι ερμηνείες είναι σχήματα πρωθύστερα που αναστρέφουν τη λογική σχέση των πραγμάτων βάζοντας το αίτιο μετά από το αποτέλεσμα. Τίποτε στο σώμα μας δεν δημιουργήθηκε ώστε να μπορούμε να το χρησιμοποιούμε’ το ίδιο το όργανο είναι που δημιουργεί τη χρήση.
Επίκουρος
Αποφάσεις για την κίνηση και το χρώμα
Οι επιστήμονες ψάχνουν να βρουν πως οι νευρώνες εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την οπτική κίνηση. Το εάν ένα αντικείμενο κινείται ή όχι, και προς ποια κατεύθυνση, αποτελεί σημαντική απόφαση και για τον άνθρωπο και τα ζώα.
Η κίνηση ενός αντικειμένου δείχνει ότι διαφέρει από τα διπλανά του.
Σε τι χρησιμεύει το χρώμα;
Το χρώμα μας επιτρέπει να δούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ επιφανειών, ανάλογα με το πλήρες φάσμα του φωτός που αντανακλούν. – Μπάρκλει
Τα χρώματα μας λένε ότι ο εγκέφαλος δεν εξελίχθηκε έτσι ώστε να βλέπει τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Δεν μπορούμε. Αντί αυτού, ο εγκέφαλος εξελίχθηκε ώστε να βλέπει τον κόσμο όπως ήταν πιο χρήσιμο να τον βλέπει στο παρελθόν. Και το πώς βλέπουμε επαναπροσδιορίζει συνεχώς την πραγματικότητα. – Μπο Λότο
Στη φύση αρέσει να ξεγελάει και να κρύβεται
Η ψευδής κίνηση
Η ψευδής κίνηση είναι η εμφάνιση κίνησης σε μια στατική εικόνα.
Με την ψευδή κίνηση μπορούμε να ερμηνεύσουμε κάποιες αναφορές για δήθεν παραφυσικά φαινόμενα.
Υπάρχουν δύο θεωρίες για την ερμηνεία του φαινομένου.
Σύμφωνα με το «μοντέλο της αλλαγής θέσης», η οφθαλμαπάτη οφείλεται σε μια οπτική καθυστέρηση – τα τμήματα της εικόνας που έχουν έντονη αντίθεση (μαύρο και άσπρο) «συλλαμβάνονται» από το οπτικό σύστημα πιο γρήγορα από ό,τι τα τμήματα με μικρότερη αντίθεση (γαλάζιο και κίτρινο). Με τον τρόπο αυτόν, δημιουργείται μια φαινόμενη κίνηση με κατεύθυνση από τα τμήματα με τη μεγαλύτερη αντίθεση προς αυτά με τη μικρότερη αντίθεση.
Το «μοντέλο ασυμμετρίας των σημάτων της κίνησης» υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη οφθαλμαπάτη αποκαλύπτει μια ασυμμετρία στα σήματα της κίνησης που στέλνουν οι ανιχνευτές κίνησης του οπτικού συστήματός μας
Δεν βλέπεις πώς και τα μάτια, όταν καταπιάνονται να διακρίνουν πράγματα πολύ λεπτά, καταβάλλουν προσπάθεια και προετοιμάζονται, και πως αλλιώς δε γίνεται να δούνε καθαρά; Ακόμα κι αν κάποια πράγματα είναι ευκολοδιάκριτα, μπορείς να παρατηρήσεις πως αν δεν έχεις το νου σου στραμμένο σ’ αυτά, είναι σαν να ξεκόβουν από σένα διαρκώς και ν’ απομακρύνονται.
Γιατί να απορούμε, λοιπόν, που ο νους χάνει όλα τ’ άλλα εκτός από κείνα όπου στρέφει την προσοχή του; Κι από κάτι μικρά σημάδια βγάζουμε μεγάλα συμπεράσματα κι οι ίδιοι οδηγούμε τον εαυτό μας στην πλάνη και στην απάτη.
Λουκρήτιος
Υποκειμενικά περιγράμματα
Πρόκειται για σχήματα τα οποία φαίνονται να υπάρχουν χωρίς ποτέ να έχουν υλοποιηθεί.
Ο εγκέφαλος έχει την ιδιότητα αυτόματα να οριοθετεί περιοχές σε απλούς σχηματισμούς ώστε να γίνει αντιληπτή η σύνθεση της εικόνας
Το ανύπαρκτο τρίγωνο ή Τρίγωνο του Κανίζα: ο εγκέφαλός σας συμπληρώνει αυτόματα τα κενά προτιμώντας την πιο λογική εξήγηση του ενός λευκού τριγώνου από αυτήν των «κομμένων» κύκλων και των ατελών κορυφών
Αμφίρροπα σχήματα
Το ίδιο οπτικό ερέθισμα μπορεί κάποιες φορές να οδηγήσει σε διαφορετικές αντιληπτές εικόνες: τα αμφίρροπα σχήματα. Βρισκόμαστε τότε εμπρός σε μία ψευδαίσθηση. Η εντύπωση για την εικόνα αλλάζει από τη μία στιγμή στην άλλη. Ο εγκέφαλος δεν μπορεί να αποφασίσει κυρίως για την αίσθηση του βάθους.
Τα αμφίρροπα σχήματα ήταν γνωστά από την αρχαιότητα, όπως φανερώνουν αρχαία κείμενα αλλά και ψηφιδωτά πχ ο Ευκλείδης στην Οπτική του, περιγράφοντας το σχήμα, παρατηρεί ότι άλλοτε φαίνεται κοίλο και άλλοτε κυρτό (πρόταση 57).
Προοπτικές ψευδαισθήσεις – Πλάνες της απόστασης και του βάθους
Όταν βλέπουμε επίπεδες-δύο διαστάσεων- εικόνες που δείχνουν όμως τρισδιάστατες σκηνές, ο εγκέφαλος τις αναλύει και καταλήγει σε συμπεράσματα μεγέθους ή βάθους. Πολλές φορές όμως, παρασυρόμενος από σχεδιαστικές πληροφορίες, οδηγείται σε ανακριβή συμπεράσματα.
Παράδειγμα. Στα παρακάτω σχήματα, ίσα μεγέθη εκλαμβάνονται ως άνισα, λόγω μιας ένδειξης βάθους που υπονοεί το σχέδιο. Σύμφωνα με την οπτική μας αντίληψη, όσο απομακρύνεται ένα αντικείμενο από τον παρατηρητή, τόσο μικραίνει το φαινόμενο μέγεθός του. Η έννοια της απομάκρυνσης στο σχέδιο ταυτίζεται με την προσέγγιση προς το σημείο φυγής.
Επομένως όταν δύο αντικείμενα φαίνονται ότι βρίσκονται σε διαφορετική απόσταση από το μάτι μας και έχουν το ίδιο μέγεθος τότε αυτό που είναι πιο κοντά στο μάτι, μας φαίνεται μικρότερο.
Προοπτική
Οι πρώτες παρατηρήσεις για την σχέση φαινομένου μεγέθους και απόστασης καταγράφονται πάλι από τον Ευκλείδη, που αποδεικνύει ότι τα φαινόμενα μεγέθη των αντικειμένων είναι συσχετισμένα με την απόσταση από το σημείο οράσεως όχι όμως με σχέση αναλογίας υπό την έννοια ισότητας των λόγων.
Βλέπουμε λάθος χρώματα/αποχρώσεις
Εμείς συμφωνούμε ότι τα πράγματα ρέουν’ όχι όμως και ότι ρέουν με τέτοια ταχύτητα ώστε σε καμία στιγμή να μη μπορούν οι αισθήσεις μας να συλλάβουν τη φύση του κάθε πράγματος. Γιατί τότε, κι οι ίδιοι που το νομίζουν αυτό, δεν θα μπορούσαν να πουν ότι το τάδε πράγμα είναι άσπρο και το τάδε μαύρο, ή ότι ούτε το ένα είναι άσπρο ούτε το άλλο μαύρο, αν δεν γνώριζαν από τα πριν ποια είναι η φύση του άσπρου και του μαύρου.
Διογένης Οινοανδέας, απόσπ. 5
Λάθος αποστάσεις -Γεωμετρικές πλάνες
Αυτές αφορούν σε γεωμετρικούς σχηματισμούς όπου γίνεται λανθασμένη εκτίμηση σχημάτων και μεγεθών
Αδύνατες κατασκευές
Εικόνες, με μία φαινομενικά άψογη προοπτική, συνδυασμένες όμως κατά αφύσικο τρόπο, απεικονίζουν ένα κόσμο όπου δεν ισχύουν οι γνωστοί νόμοι της φυσικής, όπως ο νόμος της βαρύτητας και όπου το κοίλο ή το κυρτό, το επάνω και το κάτω, το μέσα και το έξω, χάνουν το νόημά τους
Ο Escher (1898-1972) ήταν ένας από τους πιο φημισμένους γραφίστες του κόσμου κι ο κυριότερος εκπρόσωπος αυτού του είδους των κατασκευών. Έπαιξε με την αρχιτεκτονική, την προοπτική και τους «αδύνατους χώρους». Ένα από τα πιο διάσημα έργα του είναι ο “Καταρράκτης”. Αν ακολουθήσετε την πορεία του νερού “στον καταρράκτη” θα δείτε ότι ρέει σε έναν ατελείωτο κύκλο, που αντιπροσωπεύει για τον Escher ένα άλλο φυσικό ‘αδύνατο’ — της διαρκούς κίνησης. Η υδατόπτωση που κινεί τον τροχό προέρχεται από ένα φαινομενικό συνεχές κατέβασμα του νερού, που όμως στην πραγματικότητα είναι ανέβασμα, γι’ αυτό δημιουργείται η διαφορά στάθμης.
Παρειδωλία.
Γιατί δεν πρέπει να μελετάμε τη φύση, με κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, αλλά όπως απαιτούν τα φαινόμενα. Γιατί ο βίος μας δεν έχει ανάγκη από παραλογισμούς και κενές δοξασίες αλλά από ζωή χωρίς ταραχές. Όλα λοιπόν τακτοποιούνται αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτιών, σε συμφωνία πάντοτε με τα γεγονότα και αν προβάλλουμε εκείνο που σχετικά με αυτά είναι ευλογοφανές. Όταν όμως κάποιος άλλο αφήνει κι άλλο δεν απορρίπτει, παρ’ όλο που κατά τον ίδιο τρόπο συμφωνεί με τα φαινόμενα, αυτός είναι φανερό ότι βρίσκεται μακριά από κάθε μελέτη της φύσης και κατρακυλάει στον μύθο[.
Η εμφάνιση προσώπου στη σελήνη μπορεί να προέρχεται από παραλλαγή των μερών της ή από κάποια παρεμβολή ή να γίνεται με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, ο οποίος φαίνεται να συμφωνεί με τα γεγονότα.
Επιστολή προς Πυθοκλή
Ουσιαστικά, μας περιέγραψε επακριβώς το ψυχολογικό φαινόμενο του εγκεφάλου να βλέπει οικεία αντικείμενα, που ονομάζετε παρειδωλία. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου τείνει να συμπληρώνει τα κενά ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχουν.
Η πλάνη και το λάθος πάντα βρίσκονται στη γνώμη που προσθέτει ο νους πάνω σε κάτι που ακόμα περίμενε την επιβεβαίωση ή τη μη αμφισβήτηση και εκ των υστέρων δεν επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται.
Επίκουρος
Δεν είμαστε κάμερα, είμαστε υπολογιστής
Αν κοιτάξετε τριγύρω βλέπετε το χώρο κι ότι υπάρχει μέσα σ αυτόν με τα χρώματα και τις λεπτομέρειές του. Η εικόνα σας φαίνεται απόλυτα πραγματική και κανένας δεν αμφισβητεί ότι στον μεγαλύτερο βαθμό της είναι. Το ζήτημα είναι όμως ότι το οπτικό σας σύστημα δε «βλέπει» πραγματικά όλα αυτά που εσείς νομίζετε ότι βλέπετε. Οι οπτικές πληροφορίες που φθάνουν στο κέντρο οπτικής επεξεργασίας του εγκεφάλου σας στην πραγματικότητα είναι ελάχιστες.
Αν το καλοσκεφτείτε, ακούγεται λογικό: είναι αδύνατον όλα αυτά τα χιλιάδες ερεθίσματα να καταγράφονται ταυτοχρόνως με τόσο μεγάλη ακρίβεια. Ο εγκέφαλος δε λειτουργεί σαν «κάμερα», αλλά σαν ένας πανέξυπνος υπολογιστής: συγκεντρώνει μόνο ένα δείγμα, κάποια ελάχιστα απαραίτητα στοιχεία και στη συνέχεια «χτίζει» την εικόνα και συμπληρώνει τα κενά με βάση αυτά που του φαίνονται λογικά, γνώριμα και οικεία. «Ο εγκέφαλος στην πραγματικότητα κατασκευάζει το μεγαλύτερο μέρος της οπτικής εμπειρίας μας».
Οι δικηγόροι γνωρίζουν αυτή την αρχή. Οι αυτόπτες μάρτυρες είναι απίστευτα αναξιόπιστοι, κυρίως επειδή φαντάζονται όσα βλέπουν.
Αυτό το «γέμισμα» των κενών, δεν περιορίζεται μόνο στην οπτική μας εμπειρία, αλλά σε όλα τα επίπεδα, στις υπόλοιπες αισθήσεις μας και σε όλες τις γνωσιακές μας λειτουργίες, δημιουργώντας και προβλήματα (πλάνες, προκαταλήψεις κτλ.).
Όλα τα πράματα καθορίζονται από τον άνθρωπο. Πραγματική υπόσταση έχουν όσα βλέπει και όσα πιάνει. Τα λεγόμενο αόρατα, υπερφυσικά κι απρόσιτα δεν υπάρχουν.
Σέξτος Εμπειρικός – Προς μαθηματικούς
Γιατί τα είπαμε όλα αυτά;
Για να διώξουμε τον φόβο για το άγνωστο, το υπερφυσικό, την δεισιδαιμονία, τις ιδεοληψίες.
Κάποιοι πράγματι μπορεί να βλέπουν οράματα, τον Ιησού σε μια φέτα του τοστ ή τον Σατανά στις πτυχώσεις μιας κουρτίνας Οι άνθρωποι μπορεί να μην είναι τρελοί αλλά τρελές είναι οι πεποιθήσεις τους. Το μυαλό μας είναι ένα πολύ προηγμένο λογισμικό που όμως έχει κάποια bugs, κάνει λάθη. Το λογισμικό προσομοίωσης, το λογισμικό αναγνώρισης προσώπων ή κίνησης σφάλει μερικές φορές.
Δεν μπορείς να εμπιστευτείς αυτό που βλέπεις, ακόμη και με τα μάτια σου. Υπάρχουν φίλτρα που το μυαλό πρέπει να ερμηνεύσει, να σχηματοποιήσει και να συμπληρώσει.
Τα χρώματα δεν είναι αυτά που φαίνονται, τα σχήματα δεν είναι αυτά που φαίνονται, τα αντικείμενα δεν είναι αυτά που φαίνονται.
Έτσι την επόμενη φορά που κάποιος σας πει ότι είδε ένα θαύμα, ένα UFO, ή ένα φάντασμα, μην τρέξετε να το αποδώσετε σε κάτι εξωτικό, υπάρχει εξήγηση. Δείξτε του απλά μερικές οφθαλμαπάτες.
Ο Λουκιανός στον Ερμότιμο περιγράφει μερικά από τα εφόδια που χρειαζόμαστε για να μην γίνουμε υποχείριο κανενός:
κριτική και νηφάλια σκέψη, ορθός λόγος, ν’ αξιολογείς τίμια και θαρραλέα.«Κριτική, καλέ μου άνθρωπε, και εξεταστική ικανότητα, μυαλό κοφτερό και σκέψη προσεκτική και αμερόληπτη -όπως πρέπει να ’vαι η σκέψη που θα κρίνει για τα μεγάλα ζητήματα- αλλιώς μάταια θα τα έχουμε δει όλα»
Το σκότος θέλει να κυριαρχήσει, αλλά …στο τέλος ο ήλιος Επίκουρος βγαίνει δυνατός και φωτίζει τα σκοτάδια και την άγνοια για να διαλυθούν οι μεταφυσικές ψυχώσεις
