ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (771-813)

ΟΙ. ὅτε δὴ κατῆλθ᾽ Εὐριπίδης, ἐπεδείκνυτο
τοῖς λωποδύταις καὶ τοῖσι βαλλαντιοτόμοις
καὶ τοῖσι πατραλοίαισι καὶ τοιχωρύχοις,
ὅπερ ἔστ᾽ ἐν Ἅιδου πλῆθος, οἱ δ᾽ ἀκροώμενοι
775 τῶν ἀντιλογιῶν καὶ λυγισμῶν καὶ στροφῶν
ὑπερεμάνησαν κἀνόμισαν σοφώτατον·
κἄπειτ᾽ ἐπαρθεὶς ἀντελάβετο τοῦ θρόνου,
ἵν᾽ Αἰσχύλος καθῆστο. ΞΑ. κοὐκ ἐβάλλετο;
ΟΙ. μὰ Δί᾽, ἀλλ᾽ ὁ δῆμος ἀνεβόα κρίσιν ποεῖν
780 ὁπότερος εἴη τὴν τέχνην σοφώτερος.
ΞΑ. ὁ τῶν πανούργων; ΟΙ. νὴ Δί᾽, οὐράνιόν γ᾽ ὅσον.
ΞΑ. μετ᾽ Αἰσχύλου δ᾽ οὐκ ἦσαν ἕτεροι σύμμαχοι;
ΟΙ. ὀλίγον τὸ χρηστόν ἐστιν, ὥσπερ ἐνθάδε.
ΞΑ. τί δῆθ᾽ ὁ Πλούτων δρᾶν παρασκευάζεται;
785 ΟΙ. ἀγῶνα ποιεῖν αὐτίκα μάλα καὶ κρίσιν
κἄλεγχον αὐτοῖν τῆς τέχνης. ΞΑ. κἄπειτα πῶς
οὐ καὶ Σοφοκλέης ἀντελάβετο τοῦ θρόνου;
ΟΙ. μὰ Δί᾽ οὐκ ἐκεῖνος, ἀλλ᾽ ἔκυσε μὲν Αἰσχύλον,
ὅτε δὴ κατῆλθε, κἀνέβαλε τὴν δεξιὰν
790 κἄνεικος ὑπεχώρησεν αὐτῷ τοῦ θρόνου.
νυνὶ δ᾽ ἔμελλεν, ὡς ἔφη Κλειδημίδης,
ἔφεδρος καθεδεῖσθαι· κἂν μὲν Αἰσχύλος κρατῇ,
ἕξειν κατὰ χώραν· εἰ δὲ μή, περὶ τῆς τέχνης
διαγωνιεῖσθ᾽ ἔφασκε πρός γ᾽ Εὐριπίδην.
795 ΞΑ. τὸ χρῆμ᾽ ἄρ᾽ ἔσται; ΟΙ. νὴ Δί᾽ ὀλίγον ὕστερον.
κἀνταῦθα δὴ τὰ δεινὰ κινηθήσεται.
καὶ γὰρ ταλάντῳ μουσικὴ σταθμήσεται—
ΞΑ. τί δέ; μειαγωγήσουσι τὴν τραγῳδίαν;
ΟΙ. καὶ κανόνας ἐξοίσουσι καὶ πήχεις ἐπῶν
800 καὶ πλαίσια ξύμπηκτα— ΞΑ. πλινθεύσουσι γάρ;
ΟΙ. καὶ διαμέτρους καὶ σφῆνας. ὁ γὰρ Εὐριπίδης
κατ᾽ ἔπος βασανιεῖν φησι τὰς τραγῳδίας.
ΞΑ. ἦ που βαρέως οἶμαι τὸν Αἰσχύλον φέρειν.
ΟΙ. ἔβλεψε γοῦν ταυρηδὸν ἐγκύψας κάτω.
805 ΞΑ. κρινεῖ δὲ δὴ τίς ταῦτα; ΟΙ. τοῦτ᾽ ἦν δύσκολον·
σοφῶν γὰρ ἀνδρῶν ἀπορίαν ηὑρισκέτην.
οὔτε γὰρ Ἀθηναίοισι συνέβαιν᾽ Αἰσχύλος—
ΞΑ. πολλοὺς ἴσως ἐνόμιζε τοὺς τοιχωρύχους.
ΟΙ. λῆρόν τε τἄλλ᾽ ἡγεῖτο τοῦ γνῶναι πέρι
810 φύσεις ποητῶν· εἶτα τῷ σῷ δεσπότῃ
ἐπέτρεψαν, ὁτιὴ τῆς τέχνης ἔμπειρος ἦν.
ἀλλ᾽ εἰσίωμεν· ὡς ὅταν γ᾽ οἱ δεσπόται
ἐσπουδάκωσι, κλαύμαθ᾽ ἡμῖν γίγνεται.

***
ΥΠΗ. Σαν ήρθε ο Ευριπίδης κάτω, αρχίζει
της τέχνης του επιδείξεις, μ᾽ ακροατήριο
όλο πορτοφολάδες, λωποδύτες,
διαρρήχτες, πατροκτόνους· ο Άδης είναι
πήχτρα απ᾽ αυτούς. Ακούοντας τότε εκείνοι
αντίλογους, λυγίσματα, τσαλίμια,
είπαν ξετρελαμένοι: «Αυτός είν᾽ ο άξιος.»
Και πήρε ο νους του αέρα κι απαιτούσε
το θρόνο που καθότανε ο Αισχύλος.
ΞΑΝ. Και δεν τον πιάσαν τότε με τις πέτρες;
ΥΠΗ. Καθόλου· ο κόσμος φώναζε να γίνει
780 κρίση, να δουν ποιός είναι ο πιο μεγάλος.
ΞΑΝ. Κείνοι οι αχρείοι; ΥΠΗ. Ναι, χάλαγαν τον κόσμο.
ΞΑΝ. Καλά, κι ο Αισχύλος οπαδούς δεν είχε;
ΥΠΗ. Όπως εδώ, κι εκεί οι καλοί είναι λίγοι.
ΞΑΝ. Κι ο Πλούτωνας τί σκέφτεται να κάμει;
ΥΠΗ. Της τέχνης τους αγώνα, ευθύς, σε λίγο,
έλεγχο, κρίση. ΞΑΝ. Ο Σοφοκλής πώς όμως
δεν πρόβαλε απαιτήσεις για το θρόνο;
ΥΠΗ. Φίλησε τον Αισχύλο, εδώ σαν ήρθε,
τον έπιασε απ᾽ το χέρι, και χωρίς
790 αξίωση του αναγνώρισε το θρόνο.
Και τώρα, έτσι όπως λέει κι ο Κλειδημίδης,
θα εφεδρεύει· ο Αισχύλος αν νικήσει,
δε θα σαλέψει· αλλ᾽ αν νικήσει ο άλλος,
θα παραβγεί μ᾽ αυτόν σε αγώνα τέχνης.
ΞΑΝ. Ώστε θα γίνει αγώνας; ΥΠΗ. Ναι, σε λίγο.
Και πράματα, που ο νους σου θα σαστίσει.
Με ζυγαριά την ποίηση θα ζυγίσουν…
ΞΑΝ. Αρνιού θυσία θα γίνει η τραγωδία;
ΥΠΗ. και χάρακες θα φέρουν, στίχων μέτρα,
800 καλούπια στέρεα… ΞΑΝ. Πώς; Θα φτιάξουν πλίθους;
ΥΠΗ. διαμέτρων ρίγες, σφήνες. Ο Ευριπίδης
τις τραγωδίες θα ελέγξει στίχο στίχο.
ΞΑΝ. Βέβαια γι᾽ αυτά θ᾽ αγαναχτεί ο Αισχύλος.
ΥΠΗ. Έσκυψε μια, και λοξοκοίταξε έτσι.
ΞΑΝ. Και ποιός θα κρίνει; ΥΠΗ. Αυτού δυσκολευτήκαν·
δεν έβρισκαν ανθρώπους που να νιώθουν.
Ο Αισχύλος για Αθηναίους δε συμφωνούσε…
ΞΑΝ. Θα πίστευε πως είναι λωποδύτες.
ΥΠΗ. τους άλλους πάλι τους θεωρούσε ανάξιους,
810 ποιητές να κρίνουν· τέλος στο δικό σου
το ανάθεσαν αφέντη, που είναι αρμόδιος.
Μα πάμε μέσα· όταν οι αφέντες πιάσουν
τα σοβαρά, στους δούλους πέφτει ξύλο.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΠΟΣΕΙΔΩΝ, Σύνοψη

Το νησί του Ποσειδώνα

Όταν οι θεοί μοιράζονταν τη γη, όχι ερίζοντας αλλά με κλήρο, η Αθήνα έλαχε στην Αθηνά και τον Ήφαιστο, ενώ το πλούσιο σε χλωρίδα και μεταλλεύματα νησί της Ατλαντίδας στον Ποσειδώνα. Βρισκόταν μπροστά στις Ηράκλειες Στήλες στην έξοδο από την πλευρά της Μεσογείου μπαίνοντας στον Ωκεανό. Εκεί ζούσε μόνη η Κλειτώ, που είχε χάσει τους γονιούς της, τον Ευήνορα και τη Λευκίππη, στο κεντρικό βουνό του νησιού. Και καθώς ο θεός την ερωτεύτηκε, όρθωσε περίβολο από τείχη και τάφρους γεμάτους νερό, ώστε κανένας να μην έχει την κόρη εκτός από τον ίδιο. Για πολύ καιρό έμειναν μαζί, και η Κλειτώ γέννησε στον Ποσειδώνα πέντε φορές δίδυμα παιδιά. Πρωτότοκος ήταν ο Άτλαντας, ο οποίος βασίλευε στο κεντρικό βουνό του νησιού και ήταν κυρίαρχος στους άλλους εννέα αδελφούς που διοικούσαν ο καθένας μία από τις δέκα περιφέρειες στις οποίες χώρισε ο Ποσειδώνας το νησί. Αντίστοιχα, κυρίαρχοι ήταν οι απόγονοι του Άτλαντα έναντι των απογόνων των άλλων αδελφών. Η δόμηση του νησιού διευκόλυνε την άμυνα και το εμπόριο. Οι μεγαλοπρεπείς πόλεις ήταν γεμάτες από σήραγγες, γέφυρες, κανάλια, περίπλοκα περάσματα. Κάθε χρόνο οι βασιλείς των περιφερειών συγκεντρώνονταν στην πρωτεύουσα, επιδίδονταν στο ιερό κυνήγι ταύρου που έπρεπε να θηρεύσουν χωρίς όπλα, και κοινωνούσαν πίνοντας σταγόνες από το αίμα του ζώου. Ντυμένοι με μακρούς χιτώνες, σε χρώμα βαθύ μπλε (καλλίστην κυανῆν στολήν [Κριτίας 119e4]), καθισμένοι πάνω στις ζεστές ακόμη στάχτες της θυσίας και με σβησμένα όλα τα φώτα έκριναν ο ένας τον άλλον σύμφωνα με νόμους που ήταν καταγεγραμμένοι σε στήλες. Το νησί καταποντίστηκε ύστερα από έναν κατακλυσμό. Οι Αθηναίοι, σύμφωνα με την αφήγηση Αιγύπτιων ιερέων στον Σόλωνα, είχαν νικήσει τους Άτλαντες, όταν εκείνοι κάποτε αποπειράθηκαν να τους καταλάβουν εννιά χιλιάδες χρόνια πριν από την εποχή του Πλάτωνα.

 

Η ιστορία του νησιού είναι γνωστή από δύο διαλόγους του Πλάτωνα, τον Τίμαιο (24d κ.ε.) και τον Κριτία (109b-121c).

 

Ποσειδών Αξιόκερσος

 

Θεωρείται ως ένας, ο πρώτος, από τους Μεγάλους Θεούς της Σαμοθράκης, όπου λατρευόταν με το μυστηριακό όνομα Αξιόκερσος ήδη από τα προαρχαϊκά χρόνια και μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ., όπως μαρτυρούν τα ονόματα των μυημένων στα Μυστήρια, τόσο από τον χώρο του θρύλου (Οδυσσέας, Κάδμος, Θάσος, Φιλοκτήτης, Ορφέας, Αγαμέμνονας, Ταλθύβιος, Επειός, Αινείας) όσο και της ιστορίας, και μάλιστα φορέων της εξουσίας (Όμηρος, Ηρόδοτος, Λύσανδρος, Ανταλκίδας, Ολυμπιάδα, Φίλιππος, Ουάρρων, Πείσων, Ρωμαίοι διοικητές). Αν, τέλος, λάβουμε υπόψη ότι τα νησιά Σαμοθράκη και Καλαυρία λειτουργούσαν και ως άσυλα, παρέχοντας ασφάλεια στους κυνηγημένους, αναδεικνύουν τον Ποσειδώνα σε προστάτη ικετών.

 

Ωστόσο: Αν και θεός παντοδύναμος, όπως αυτό αναδύεται στον αφιερωμένο σε αυτόν ομηρικό ύμνο, αν και θεός παλαιός, όπως φαίνεται και από τη σχέση του με προολύμπιες θηλυκές θεότητες και την κυριαρχία του στη Σαμοθράκη, αν και συνεργάστηκε με τον Δία στην Τιτανομαχία, οπότε και απέκτησε την τρίαινα ως σύμβολο της εξουσίας του, αν και σαφώς στην Ιλιάδα (Ξ 187-193) αναφέρεται ότι στη μοιρασιά του κόσμου ανάμεσα σε εκείνον και τα άλλα δύο αδέλφια του, τον Δία και τον Άδη, του έτυχε η θάλασσα, όμως με κυριαρχία και στην ξηρά· παρ' όλ' αυτά ο Ποσειδώνας παραμένει κατώτερος από τον Δία, υποτάσσεται στις εντολές του και η λατρεία του, παλαιά αλλά προφανώς με άγρια, βίαια τελετουργικά, υποχωρεί, όπως αυτό μυθολογείται με την απώλεια από τον ίδιο τον θεό αγαπημένων του τόπων και με τη μη θεοποίηση ή και την εξόντωση παιδιών του. Από την πλευρά των Ολυμπίων θεών, η ιστορία του Ποσειδώνα αντανακλά τον αγώνα των νέων θεών να τον εντάξουν στην τάξη και το σύστημά τους, σε ηπιότερες μορφές λατρείας.

 

Σύνοψη

 

Ό,τι κυρίως χαρακτηρίζει τον Ποσειδώνα είναι:

 

1. Η διευρυμένη εξουσία του σε θάλασσα και ξηρά.

2. Η διασύνδεσή του με προολύμπιες θηλυκές θεότητες.

3. Η διασύνδεσή του με τις μυστηριακές λατρείες της Σαμοθράκης και με το μυστικό όνομα του Μεγάλου Θεού Αξιόκερσου.

4. Οι ήττες του από άλλους θεούς -ενδεικτικά αναφέρουμε την Ήρα και την Αθηνά, για την κυριαρχία του Άργους και της Αθήνας, τον Δία και τον Απόλλωνα, για την κυριαρχία της Αίγινας και των Δελφών, τον Διόνυσο, για την κυριαρχία της Νάξου.

5. Ότι τα παιδιά του είναι ήρωες, αλλά και γιγαντιαίες μορφές όπως ο Κύκλωπας Πολύφημος που δεν τιμά τον Δία και τους νόμους του, μυθικά τέρατα (Τρίτωνας) και ζώα (Πήγασος).

6. Η αγριότητα πολλών από τα παιδιά του.

7. Ότι πολλά από τα παιδιά του ηττώνται, λ.χ. από τον Οδυσσέα, τον Ηρακλή, γιο του Δία, τον Θησέα, γιος κι αυτός του Ποσειδώνα, στην πορεία του επιφανούς αττικού ήρωα από την Τροιζήνα προς την Αθήνα μέσω του Ισθμού της Κορίνθου.

8. Ότι κανένα από τα παιδιά του δεν τιμάται ως θεός, σε αντίθεση με πολλά από τα παιδιά του Δία.

9. Αν και θεός καταστροφέας ή ανατροπέας της τάξης, λ.χ. προκαλώντας σεισμούς, ο Ποσειδώνας μπορούσε, αντίστροφα, να εγγυηθεί και την τάξη· αυτός που χτυπά ξέρει και μπορεί να γιατρεύει -ὁ τρώσας λόγος ἰᾶται (Πλουτ., Περί του ακούειν 47.A.2). Γι' αυτό και στον Ποσειδώνα αποδίδονται και τα επίθετα Εδραίος, Θεμελιούχος, Τειχοποιός κτλ., καθότι εγγυάται την τάξη του φυσικού κόσμου, λ.χ. εγκλείοντας τους Τιτάνες και τους γιους του Τελχίνες στη γη, αλλά και του δομημένου, πολιτισμένου περιβάλλοντος, όπως της Τροίας, όπου συνέβαλλε στον τειχισμό της πόλης.

 

Τα χαρακτηριστικά του Ποσειδώνα συνοψίζονται στον Ομηρικό και τον Ορφικό ύμνο προς τιμή του.

 

Ομηρικός Ύμνος στον Ποσειδώνα

 

Τον Ποσειδώνα, το μεγάλο θεό, να τραγουδώ αρχίζω τώρα,

αυτόν που τραντάζει τη στεριά και την ακαταπόνητη θάλασσα,

τον θαλασσινό θεό που εξουσιάζει Ελικώνα και τις πλατιές Αίγες.

Οι θεοί σου έχουν χαρίσει διπλή τιμή, τράνταχτή της στεριάς,

να είσαι αλόγων δαμαστής και σωτήρας των πλοίων.

 

Να έχεις χαρές, Ποσειδώνα, κοσμοσείστη, μαυρόμαλλε,

και έχοντας διάθεση καλή, καλότυχε, βοήθα τους ταξιδευτές.

 

Ορφικός Ύμνος στον Ποσειδώνα

(θυμίαμα σμύρνα)

 

Άκουσε, Ποσειδώνα, που κατέχεις τη γη με τη γαλανή χαίτη·

φίλε των ίππων που κρατάς στα χέρια τρίαινα χαλκοφκιασμένη,

συ στα θεμέλια κατοικείς του βαθύστερνου πόντου,

τραντάζεις τη θάλασσα, άρχοντα του πόντου,

και σείεις τη γη μ' άφθονα κύματα, έχεις όψη

χαριτωμένη και οδηγείς τέθριππο άρμα

και με θαλάσσιους συριγμούς τινάζεις ψηλά τ' αλμυρό νερό.

Σου έλαχε ως τρίτο μέρος το βαθύ ρεύμα της θαλάσσης,

και με τα κύματα τέρπεσαι και τα θηρία, σεβαστέ θεέ.

Είθε να διασώζεις τα στηρίγματα της γης

και τη γοργή ορμή των πλοίων, και να μας φέρεις

ειρήνη, υγεία και πραγματική ευτυχία.

Άκουσε με, Ποσειδώνα, παιδί αγαπητό του Δία,

που είσαι από τους αρχαιότερους επουρανίους μακάριους

θεούς, πατέρας των θνητών εσύ πού κατοικείς

στην κορυφή των υψωμάτων του Ολύμπου, και σου 'τυχε

να βασιλεύεις δεύτερος μετά τον Δία πάντων·

φίλε των ίππων, χάλκινη τρίαινα κρατάς στα χέρια

κι έχεις μεγἀλη δύναμη κι όψη χαριτωμένη

κι άρμα με τέσσερα άλογα οδηγείς. Πανίσχυρε,

αγιότατε, πολυτίμητε, πού χαίρεσαι

με τα ιερά σεβάσματα και τους σεβάσμιους μύστες

είθε να είσαι ευμενής και χάριζε στους μύστες ευτυχία.

Ο έρωτας μαλακώνει ακόμα και τους πιο σκληρούς

Όποιος σου πει ότι έχει ερωτευτεί πραγματικά και παρέμεινε νηφάλιος κάτω από την επήρεια του έρωτα, τότε μάλλον ή ψεύδεται ή δεν έχει όντως ερωτευτεί πραγματικά όπως θέλει να πιστεύει. Έχω γνωρίσει στη ζωή μου αρκετούς εγωιστές με πρώτον και καλύτερο, μπροστάρη κι οδηγό του εγωισμού σε όλο του το μεγαλείο, τον εαυτό μου. Ναι, είμαι εγωιστής στον έρωτα. Εγωιστής σε βαθμό αρρωστημένο. Κι όσο δύσκολα ερωτεύομαι άλλο τόσο δύσκολα θα το δείξω πρώτος ή θα κάνω κινήσεις που θεωρώ ότι με υπερεκθέτουν συναισθηματικά.    

Το μεγαλείο του έρωτα κι η διαφορά του από οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα, όμως, είναι ότι δεν ελέγχεται ούτε στο ελάχιστο όταν εμφανιστεί και μαζί με αυτόν δεν ελέγχεσαι ούτε εσύ. Μπορείς ίσως να κουμαντάρεις τον πληθωρικό τρόπο εκδήλωσης όσων σκέφτεσαι και νιώθεις, όχι όμως το αν θα εκδηλωθείς τελικά ή όχι. Ακόμη κι ο πιο εγωιστής άνθρωπος στον κόσμο ίσως καταφέρνει να περιορίζει τον τρόπο έκφρασής του μπροστά στο αντικείμενο του πόθου του τρώγοντας στην κυριολεξία τις σάρκες του ώστε να το καταφέρει, αλλά όταν μένει μόνος αδυνατεί να κρυφτεί από τον ίδιο του τον ερωτευμένο εαυτό.

Κι ίσως ο εγωιστής να εκτίθεται ακόμη πιο πολύ στα ίδια του τα μάτια απ’ ό,τι ένας άνθρωπος που δε διστάζει να εκφραστεί. Από τον καθρέφτη σου, βλέπεις, δε γίνεται να κρυφτείς. Κι όταν επιστρέφεις σπίτι, όταν μένεις εντελώς μόνος κάποιες νύχτες παρέα με τους τοίχους, τα έπιπλα και τις μπάσταρδες σκέψεις σου, τότε ακόμη κι εσύ, ο πιο εγωιστής από όλους, χτυπιέσαι μέσα στα τοιχώματα του ίδιου σου του εγκεφάλου σαν εξαγριωμένος τρόφιμος ψυχιατρείου που δεν αντέχει άλλο το ίδιο του το μυαλό και το δωμάτιο στο όποιο τον έχουν κλείσει.

Όταν βρίσκεσαι εσύ κι ο εαυτός σου, ολομόναχοι, δεν έχεις πια περιθώρια εξωραϊσμού του νταλκά που τραβάς. Ξεγυμνώνεσαι από την κορυφή μέχρι τα νύχια και φωνάζεις με σιγαστήρα το μαξιλάρι σου πως παραδίνεσαι σε έναν άνθρωπο άνευ όρων όσο κι αν αυτό σε τρελαίνει. Γιατί σε τρελαίνει και το νιώθεις κάθε μέρα και πιο πολύ. Ίσως για κάμποσο καταφέρνεις ως μεγάλος και τρανός εγωιστής που είσαι να συμμαζεύεις τα ασυμμάζευτα μπροστά στα μάτια που γουστάρεις όσο τίποτε. Για να μη δείξεις ευάλωτος. Για να μη δώσεις το είναι σου στο πιάτο. Για να μην πληγωθείς. Για να κρατήσεις το μυστήριο της γοητευτικής βλακείας που σε δέρνει ζωντανό μέχρι όσο μπορείς. Μα τι νομίζεις ότι καταφέρνεις στο τέλος της ημέρας;

Είσαι αφελής αν πιστεύεις πως μπορείς να γλιτώσεις από το βασανιστήριο του έρωτα. Αρκεί ένας άνθρωπος να καταφέρει να τρυπώσει μέσα στην καρδιά σου, αρκεί να βρεθεί κάποιος που θα γαμήσει όσα τείχη ύψωσες κι όσες τάφρους έσκαψες για να τον εμποδίσεις κι αυτό ήταν. Σε κατακλύζει, κάνει μεταστάσεις σε όλα σου τα όργανα κι εσύ πονάς όταν λείπει, πονάς όταν είναι μαζί σου, πονάς που τον έχεις, πονάς όταν δεν τον έχεις, πονάς γιατί ξέρεις ότι σε έχει εκείνος.

Πόσο ακμαίος να κρατηθεί κι ο ανώριμος εγωισμός σου, ειδικά όταν έχεις να κάνεις με τις κενές εκείνες ώρες μέσα στην ημέρα όπου εκλείπει η πολυτέλεια του βομβαρδισμού της καθημερινότητας; Για να σε δω φίλε εγωιστή όταν είσαι εσύ κι εσύ πώς σκέφτεσαι, πώς δρας, πώς αντιδράς; Εκ πείρας μιλώντας μάλλον τα βάζεις με θεούς και δαίμονες. Μάλλον βρίζεις, διαολοστέλνεις, φοβάσαι, τρέχει και κανένα δάκρυ μπροστά σε καμιά οθόνη γεμάτη με φωτογραφίες του ή της όταν κάτι δεν πάει καλά, ντουμανιάζει και λίγο το δωμάτιο, πού να σταθεί κι ο εγωισμός που πνίγεται μαζί με σένα;

Από την άλλη μεριά πιάνεις τον εαυτό σου να κάνει πράγματα που δε θα έκανες ποτέ και για κανέναν -έλεγες κάποτε. Είστε μαζί, σε κάνει ευτυχισμένο, θέλεις να ξεχωρίσεις μέσα σου τον άνθρωπο αυτόν από όλους τους υπόλοιπους που κόβουν βόλτες στη ζωή σου γιατί είναι όντως ξεχωριστός, οπότε δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να του το δείξεις από το να γίνει για σένα η εξαίρεσή σου. Κι εξαίρεση σημαίνει «είμαι για σένα και μόνο ό,τι δε θα γινόμουν για κανέναν άλλον» κάτι που κατά βάθος γουστάρεις όσο κι αν τρώγεσαι.

Βλέπεις, φίλε μου, θέλει κότσια για να είναι κανείς ερωτευμένος. Κι αν τα έχεις, όσο εγωιστής κι αν είσαι, με το που ερωτεύεσαι βρίσκεις τον δικό σου μοναδικό τρόπο κι εξαιρείς τον έναν από τους πολλούς. Βρίσκεις τον δικό σου μοναδικό τρόπο και του το λες. Έστω και με αυτόν, τον δικό σου μοναδικό, εκνευριστικό, ανώριμο και γεμάτο εγωισμό τρόπο, του το λες. Βοηθώντας τον έμμεσα να αποκωδικοποιήσει τα σήματα του τρωτού πια απέναντί του εγωισμού σου.

Τα παιδιά είναι «συμπτώματα» των γονιών τους

Έχεις σκεφτεί πως τα παιδιά είναι τα συμπτώματα των γονιών τους; Ίσως να σου ακούγεται κάπως περίεργο, διαβάζοντάς το, αλλά αν του δώσεις μια ευκαιρία θα διαπιστώσεις πως είναι μία αλήθεια, εύστοχα βαλμένη σε λέξεις.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Το σύμπτωμα είναι η ένδειξη, εξωτερική, εσωτερική και μή μιας ασθένειας. Κάθε φορά που επικοινωνείς με το γιατρό σου, μία από τις πρώτες ερωτήσεις του είναι ‘τι συμπτώματα έχεις’ κι εσύ απαντάς δίνοντας με λεπτομέρεια όλες εκείνες τις ενδείξεις που έχεις, για να κάνει η διάγνωσή του ο επιστήμονας και να σου δώσει τη θεραπεία που χρειάζεσαι.

Μη βιαστείς βέβαια να παραλληλίσεις τον εαυτό σου με την ασθένεια και το παιδί σου με την ένδειξη αυτής της ασθένειας. Σκέψου πιο ελεύθερα... Αυτός που είσαι, το σύνολο των επιλογών και των συμπεριφορών σου ως γονιού έχουν άμεση επίδραση στις επιλογές και τη συμπεριφορά του παιδιού σου.

Οι πράξεις σου ενεργούν σαν παράδειγμα για το παιδί σου, που θα σε μιμηθεί, μιας και είσαι ο σημαντικός άλλος στη ζωή του. Είσαι εκείνος που θα τον βοηθήσει να διαμορφώσει την προσωπικότητά του. Πίσω, λοιπόν, από κάθε συμπεριφορά του παιδιού σου βρίσκεσαι εσύ, η δική σου συμπεριφορά αναπαραγόμενη κι αν είσαι τυχερός, ίσως και εμπλουτισμένη ή αναβαθμισμένη καθώς το παιδί σου είναι και πιο εξελιγμένο μοντέλο.

Οι συμπεριφορές που τόσο χαριτωμένα αναπαράγει η τρίχρονη κόρη σου προσπαθώντας να ισορροπήσει πάνω στις γόβες σου ή μαλώνοντας την κούκλα της δεν έφαγε όλο της το φαγητό, ή η αστεία βρισιά που ξεστόμισε ο γιος σου στον οδηγό του διπλανού αυτοκινήτου, που σας έκλεισε το δρόμο, δεν είναι τίποτε άλλο από το καθρέφτισμα των δικών σου συμπεριφορών.

Το γεγονός ότι τα παιδιά λειτουργούν ως καθρέφτης των γονιών τους, είναι μια απλή και μεγάλη αλήθεια, ίσως δύσκολη να την παραδεχτείς όταν προτιμάς να μην αναλαμβάνεις την ευθύνη, ωστόσο παραμένει μια από τις βασικότερες αλήθειες, όσον αφορά τη σχέση γονιών με τα παιδιά τους. Η οποιαδήποτε διαφορετική – επίτρεψέ μου τον όρο διαφορετική... τον προτιμώ από το ΄κακή’ ή το ‘προβληματική΄’- συμπεριφορά ενός παιδιού είναι το σύμπτωμα του προβλήματος που αντιμετωπίζει ο γονιός στη δική του συμπεριφορά.

Ένα παιδί που κατακρίνει είναι το σύμπτωμα ενός γονιού που πάσχει από την αρρώστια της κριτικής. Το παιδί π ου διαρκώς καβγαδίζει, είναι γιατί ζει μέσα στην έχθρα. Αν το παιδί σου είναι ντροπαλό, έχει βιώσει την ειρωνεία σου. Κι αν νιώθει ένοχο, τότε σίγουρα έχει ζήσει σ’ένα περιβάλλον που το κάνει να ντρέπεται.

Ανάλογη, λοιπόν, με την «ασθένεια» που ταλανίζει το γονιό, είναι και το σύμπτωμα που εκδηλώνεται μέσω του παιδιού. Πολλές φορές ακούω γονείς να παραπονιούνται για τα ζωηρά παιδιά τους, που δεν τους ακούνε ή δε συνεργάζονται. Κι είναι πραγματικά προβληματισμένοι, πολλές φορές ακόμα κι απογοητευμένοι κι επιλέγουν για ‘θεραπεία’ του προβλήματος την τιμωρία ή τις φωνές. Μα για να θεραπευτεί η ασθένεια, χρειάζεται να χτυπηθεί το πρόβλημα στη ρίζα του. Κι η ρίζα είναι ο γονιός...

Πιο πρακτικά, ένα παιδί που ουρλιάζει, μιμείται το γονιό του που φωνάζει. Το παιδί που δε συνεργάζεται, απλά αντιγράφει το γονιό του που σε πολλές περιπτώσεις δε συνεργάστηκε με το παιδί παρά επέβαλε την άποψή του, την επιλογή του από θέση ισχύος. Ένα αγόρι που δε σέβεται τα κορίτσια, που τα θεωρεί κατώτερα και τα υποτιμά, είναι γιατί έχει ένα πατέρα που δε σέβεται τη γυναίκα του, την κόρη του, τη μητέρα του και πάει λέγοντας.

Από την άλλη, η συμπεριφορά ενός παιδιού είναι επίσης το σύμπτωμα της καλής υγείας του γονιού. Τι θέλω να πω;

Ένα παιδί που μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση και δρα με αυτό τον τρόπο, σημαίνει ότι ζει μέσα στην επιδοκιμασία. Το παιδί που ζει μέσα στην ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει. Το παιδί που εισπράττει κατανόηση, γίνεται υπομονετικό. Ένα παιδί που ζει μέσα στη δικαιοσύνη, θα επιλέξει να είναι δίκαιο. Κι εκείνο το παιδί που ζει μέσα στην παραδοχή και τη φιλία μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.

Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε εμείς οι γονείς είναι πρώτα από όλα να είμαστε ειλικρινείς απέναντι στον εαυτό μας και τα παιδιά μας. Ας είμαστε παρατηρητικοί κι ας εντοπίσουμε μέσω του καθρέφτη, των παιδιών μας δηλαδή, εκείνες τις συμπεριφορές που χρειάζεται πρώτα εμείς να διορθώσουμε ή να αλλάξουμε, ώστε να την ακολουθήσουν και τα παιδιά μας. Για το ψέμα που θα σου φτύσει στα μούτρα το παιδί σου, σκέψου το ψέμα που του σέρβιρες, θεωρώντας πως είναι μικρό και δεν τα καταλαβαίνει όλα.

Το σύμπτωμα είναι το πρώτο βήμα για τη σωστή διάγνωση και θεραπεία. Σε καμιά περίπτωση δεν οφείλεται η αρρώστια στο σύμπτωμα, παρά είναι το ‘καμπανάκι’, ο συναγερμός της αφύπνισης για να θεραπευτούμε. Με τον ίδιο τρόπο, ένα παιδί είναι το σύμπτωμα των γονιών του. Από τη μια μπορεί να λειτουργήσει ως η επιβεβαίωση μιας υγιούς συμπεριφοράς κι από την άλλη ως η προειδοποίηση για τη θεραπεία ενός προβλήματος.

Το παιδί δεν είναι υπεύθυνο για το πρόβλημα, παρά είναι η ειδοποίηση, πως χρειάζεται κάτι να αλλάξουμε εμείς οι γονείς. Κι αλλάζοντας εμείς θα ακολουθήσουν και τα παιδιά μας.

Καμία πράξη ευγένειας, ακόμα και η πιο μικρή, δεν χαραμίζεται

Υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι που σε αγκαλιάζουν και ενώνουν όλα τα σπασμένα σου κομμάτια. Αυτούς με τους οποίους έχεις περάσει μια ζωή μαζί. Αυτοί που σου έδειξαν ότι ο κόσμος είναι θαυμάσιο μέρος στο οποίο μπορείς να ζήσεις. Αλλά πάνω απ’ όλα οι καλοί άνθρωποι είναι αυτοί που σε κινητοποιούν κάθε μέρα για να κάνεις ότι καλύτερο μπορείς και για να βρεις την ευτυχία.

Δεν είναι αυταρχικοί ή υπερβολικά προστατευτικοί αλλά αντιθέτως υπομονετικοί. Η υπομονή τους επιτρέπει στους άλλους να νιώθουν την ελευθερία να είναι ο εαυτός τους.

«Καμία πράξη ευγένειας, ακόμα και η πιο μικρή, δεν χαραμίζεται.» -Αίσωπος

Η τέχνη της ευγένειας είναι κάτι σπάνιο. Είσαι τυχερός όταν βρεις αυτούς ανθρώπους που δεν έχουν διαφθαρεί από την κοινωνία και που δεν θα πείραζαν ούτε μύγα. Μπορείς εύκολα να τους αναγνωρίσεις επειδή γίνεσαι καλύτερος αφού τους γνωρίσεις. Σε έχουν κάνει πιο δυνατό και σε έχουν εμπλουτίσει.

Η αυθεντική ευγένεια σημαίνει να έχεις το κουράγιο να υπερασπιστείς αυτό που είναι καλό.

Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μια ιδιαίτερη αίσθηση του δικαίου και του τι είναι σωστό. Τα λόγια τους πάντα φέρνουν ελπίδα και σχεδόν πάντα μπορούν να σας δώσουν ένα μάθημα για την ζωή.

Είναι τίμιοι που ξεπερνούν τις ηθικές υποχρεώσεις και πάντα προσφέρουν μια χείρα βοηθείας. Κάνουν αυτό που είναι σωστό ακόμα και αν δεν τους βλέπει κανείς και αυτό είναι που τους κάνει ανεκτίμητους.

Το να είσαι καλός άνθρωπος είναι μια από τις καλύτερες ιδιότητες την οποία μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα πετύχουμε. Είναι έμφυτη σε κάποιους ανθρώπους και μόνο λίγοι τυχεροί μπορούν να αισθανθούν την ταλαιπωρία των άλλων και έχουν την ικανότητα να βοηθήσουν. Η θετική πλευρά, είναι ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε καλοί και έντιμοι.

Είναι αυτή η ξεχωριστή ευαισθησία που κάνει αυτούς τους ανθρώπους ασύγκριτους και αξέχαστους. Υπάρχουν επίσης φορές όπου η ευγένεια συναντά την φιλικότητα και κάνει τους κάνει πραγματικά σπάνιους.

Γι' αυτό, αντί να προσπαθείτε να είστε διαφορετικοί, προσπαθήστε να είστε καλοί αφού με το να είστε καλοί σημαίνει ότι είστε διαφορετικοί. Αυτό που πραγματικά μετράει είναι το τελικό αποτέλεσμα. Είναι η πράξη που έχει σημασία, όχι η πρόθεση.

Η ζωή του καθενός επηρεάζει χιλιάδες άλλες στον κόσμο και το τι κάνουμε εμείς για τους άλλους επηρεάζει άμεσα εμάς. Γι' αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να επωφεληθούμε από αυτή την πολλαπλή επίδραση.

Οι αυθεντικοί ευγενικοί άνθρωποι είναι φτιαγμένοι από διαφορετικό υλικό, από άθραυστο ατσάλι.

Είναι σοφοί επειδή συνειδητά ή ασυνείδητα γνωρίζουν την αλήθεια: ό, τι κάνουμε για τους άλλους το κάνουμε και για τον εαυτό μας.

Ο καλύτερος τρόπος για να ξεπληρώσουμε ένα καλό άτομο είναι με ευγνωμοσύνη. Αυτά τα άτομα ξέρουν ότι με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο αυτό που δίνεις στην ζωή θα σου επιστραφεί.

Οι πιο όμορφοι άνθρωποι που γνωρίζω είναι αυτοί που έχουν αντιμετωπίσει την ζωή, την σκληρότητα και την αδικία της. Είναι αυτοί που έμειναν ευάλωτοι και αβοήθητοι, αυτοί που κατέρρευσαν και ένιωσαν τα προβλήματα μέχρι τον πυρήνα τους.

Οι όμορφοι άνθρωποι δεν είναι απαραίτητα όμορφοι εξωτερικά αλλά έχουν μια ιδιαίτερη ομορφιά. Οι όμορφοι άνθρωποι είναι αυτοί που έχουν μάθει να συγχωρούν, να προχωρούν μπροστά και να προσφέρουν βοήθεια ακόμα και αν έχουν ηττηθεί ανακαλύπτοντας έτσι πόσο σπουδαίοι μπορούν να γίνουν.

Ευχαριστώ όλους αυτούς τους όμορφους ανθρώπους που μας έχουν δώσει τόσα πολλά χωρίς να περιμένουν τίποτα ως αντάλλαγμα.

Είναι ανεκτίμητοι…

Ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης

Επειδή πιστεύω ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος είναι ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης, είμαι φυσικά αφοσιωμένος στην ιδέα της προόδου. Είναι σωστό και δίκαιο σαν άνθρωποι να αναπτυσσόμαστε και να προοδεύουμε όσο είναι δυνατό. Και, κατά συνέπεια, είναι σωστό και δίκαιο να μπορούμε να επωφελούμαστε του όποιου νόμιμου συντομότερου δρόμου: Η λέξη-κλειδί όμως είναι «νόμιμο».

Οι άνθρωποι έχουν σχεδόν ίση τάση να αγνοούν τους συντομότερους δρόμους μ’ εκείνην που έχουν να ψάχνουν να βρουν «ακατάλληλους». Είναι, για παράδειγμα, συντομότερος δρόμος να διαβάζεις την περίληψη ενός βιβλίου αντί να διαβάζεις ολόκληρο το πρωτότυπο κατά την προετοιμασία σου για πτυχιακές εξετάσεις. Αν η περίληψη είναι καλή και το υλικό αφομοιώνεται, η απαραίτητη γνώση μπορεί να αποκτηθεί με έναν τρόπο που εξοικονομεί σημαντικό χρόνο και κόπο. Ενώ το να αντιγράφεις κρυφά στις εξετάσεις δεν είναι ο νόμιμος συντομότερος δρόμος.

Μπορεί να σου εξοικονομεί ακόμα περισσότερο χρόνο και, αν το κάνεις με επιτυχία, μπορεί να κερδίσεις το βαθμό που χρειάζεσαι για να περάσεις τις εξετάσεις και να πάρεις το ποθητό πτυχίο. Αλλά δεν θα έχεις αποκτήσει την απαραίτητη γνώση. Έτσι το δίπλωμα θα είναι ψεύτικο, θα δίνει μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας. Και εφόσον το πτυχίο γίνεται μια βάση για τη ζωή, η ζωή του ζαβολιάρη γίνεται ένα ψέμα, μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας και αποβλέπει συχνά στην προστασία και διατήρηση του ψεύδους.

Πολλές πεποιθήσεις και λίγη Γνώση

Πολλοί άνθρωποι κουβαλάνε πολλές πεποιθήσεις και λίγη Γνώση. Σταχυολογούν από εκείνες τις «γνώσεις» που ταιριάζουν και επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις τους, παρά το αντίθετο, δηλαδή, να διαμορφώνουν πεποιθήσεις σύμφωνα με την Γνώση που έχουν την τύχη να αποκτούν.

Οι «γνώσεις», δηλαδή βιβλιογραφία, υπάρχουν για όλα τα γούστα, όλα τα χούγια ή για κάθε ανασφάλεια. Θες να πιστεύεις στον θεό, στην πρώτη Αιτία, σε κάτι τέλος πάντων; Δεν φθάνουν τρεις ζωές για να διαβάσεις τα συγγράμματα που συμφωνούν, δηλαδή επιβεβαιώνουν, με την προδιάθεσή σου. Θες να είσαι άθεος; Χιλιάδες σοφοί σου παρέχουν τα διανοητικά βόλια να οχυρωθείς πίσω από την πεποίθησή σου.

Λίγες φορές όμως θα υποψιαστείς ότι το να πιστεύεις σε οτιδήποτε δεν είναι παρά οι δύο όψεις του ίδιου μεταφυσικού νομίσματος. Που το χρησιμοποιείς για να αγοράσεις λίγη γαλήνη και βεβαιότητα σε ένα κόσμο αταξίας και φόβου. Και ίσως είναι φρόνιμο να κατανοείς ότι αυτό σου γίνεται και να μην δίνεις στα γιατρικά του φόβου σου αξία που δεν έχουν. Και αν πάλι έχουν, κι έχεις εσύ το δίκιο και το όραμα, δείξε σε αυτόν που τυραννιέται την συμπόνια και την μεγαλοψυχία αυτουνού που του δωρήθηκε η Γνώση.

Γιατί οι πίθηκοι δεν μιλάνε;

Οι πίθηκοι έχουν την ανατομία για να μιλήσουν απλώς το μυαλό τους δεν μπορεί να μεταφέρει τις λέξεις προς τα έξω. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science Advances.

Χρησιμοποιώντας ακτίνες Χ, οι ερευνητές παρακολούθησαν την κίνηση του στόματος και του λαιμού ενός πιθήκου μακάκου, ενώ έτρωγε και έκανε διάφορες εκφράσεις με το πρόσωπό τους. Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν τα δεδομένα για να δημιουργήσουν μοντέλα σε υπολογιστή με τους πιθήκους να λένε φράσεις όπως: “Καλές διακοπές” και “Θα με παντρευτείς;”…

Ανακάλυψαν ότι η ανατομία της φωνητικής οδού του πιθήκου επιτρέπει στους μακάκους να παράγουν πέντε φωνήεντα τα οποία, λένε οι ερευνητές, είναι “ένα επαρκές φάσμα των ήχων ομιλίας για την υποστήριξη ομιλούμενης γλώσσας».

Έτσι, το πρόβλημα δεν είναι με την ανατομία του πιθήκου αλλά βρίσκεται κάπου στον εγκέφαλό του. “Οι εγκέφαλοι των πιθήκων δεν έχουν άμεσους δεσμούς με τους νευρώνες της γλώσσας και του λάρυγγα, δεν μπορούν να τους ελέγξουν”, λέει η Tecumseh Fitch, που συμμετείχε στην έρευνα. “Επίσης, δεν έχουν βασικές συνδέσεις στον εγκέφαλό τους που να τους καθιστούν ικανούς στο να μιμούνται ό,τι ακούνε, όπως κάνουν οι άνθρωποι. Έτσι όταν πρόκειται για την ομιλία, πραγματικά δεν είναι μια υπόθεση του ό,τι ακούω λέω…”, συμπλήρωσε.

Δεν Υπάρχει Ηθική Χωρίς Ελευθερία

«Υπάρχω, σημαίνει υπάρχω για κάτι άλλο ή υπάρχω σε αναφορά με κάτι άλλο;» -Πλάτωνας

Δεν Υπάρχει Ηθική Χωρίς Ελευθερία
Καθημερινά όλοι γινόμαστε μάρτυρες των μεγάλων αλλαγών που συντελούνται στον πλανήτη και στην ζωή μας. Με την έλευση δε του καινούργιου αιώνα η μεταμόρφωση του πολιτισμού μας έχει μπει σε μια καινούργια φάση. Πράγματα που μας ήταν οικεία πριν λίγα χρόνια τείνουν να εξαφανιστούν, και άλλα που θεωρούσαμε «προχωρημένα» σήμερα έχουν ξεπεραστεί από τις εξελίξεις.Μέσα από τις μεγάλες αλλαγές, λοιπόν, που συμβαίνουν, η αντίληψή μας για τον κόσμο και τον εαυτό μεταβάλλεται διαρκώς. Όλα γύρω μας δείχνουν πια, πως η πραγματικότητα που βιώνουμε είναι μια προβολή του νου μας. Και αν κατανοήσουμε σε βάθος ότι εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε την πραγματικότητά μας, αυτό είναι και το πρώτο κλειδί για να την αλλάξουμε.

Γιατί όμως να νοιαζόμαστε για την αλλαγή;
Πραγματικά είναι μεγάλος μπελάς. Να, όμως που έρχεται μια στιγμή που όλοι και όλα αρχίζουν ξαφνικά στη ζωή μας να φωνάζουν. Ακόμη και τα κύτταρά μας σκαρφαλώνουν με τα τέσσερα γι’ αυτό το καλό, παλιό συναίσθημα που μας ωθεί να ασκήσουμε την ελεύθερή μας βούληση, η οποία μας λέει να κάνουμε κάτι άλλο από αυτό το συνηθισμένα καθημερινό. Μήπως θα είναι καλύτερα να πάμε να αράξουμε σε ένα βολικό καναπέ; Ή μήπως πάλι όχι; Οι άνθρωποι καλούμαστε να κάνουμε αυτή την επιλογή μόνοι μας, μιας και στον δρόμο της ζωής μας ερχόμαστε πάντα αντιμέτωποι, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με τα αποτελέσματα των επιλογών και των αποφάσεών μας.

Αρκετοί βολεύονται με τη ζωή τους όπως είναι, με το να έχουμε μια δουλειά από τις οκτώ μέχρι τις τέσσερις και μετά να βλέπουμε τηλεόραση, ή να διασκεδάζουμε. Δεν λέμε ότι είμαστε ευχαριστημένοι, αλλά έχουμε υπνωτιστεί να πιστεύουμε ότι αυτό είναι κανονικό και άρα φυσικό. Οι κυβερνήσεις πάλι, έχοντας αποθρασυνθεί από την εξουσία που τους παρέχει η συγκατάθεση του κόσμου, θεσμοθετούν με το περίφημο «πολιτικώς ορθό» όλο και περισσότερα μέτρα που συνεπάγονται τον περιορισμό όλο και περισσότερων ελευθεριών. Καθημερινά υιοθετούνται νόμοι και διατάξεις που λαμβάνουν λίγο ή καθόλου υπόψη την απώλεια της ελευθερίας των επιμέρους πολιτών. Κυβερνήσεις και λαοί προσηλώνουν εξίσου το βλέμμα στους διακηρυγμένους στόχους τους και ελάχιστη σημασία δίνουν στις ελευθερίες που καταπατούνται στη διάρκεια της πορείας τους προς τον εκάστοτε στόχο.

Ο ωφελιμιστικός τρόπος σκέψης των κυβερνώντων, απανταχού του πλανήτη μας, όσον αφορά στην επιλογή των μέσων για την επίτευξη κάθε στόχου θεωρούν ότι πρόκειται για θέμα μόνο υπολογιστικό, αποκλείοντας έτσι κάθε έννοια διαφορετικής βούλησης ή ρύθμισης και αλληλεγγύης. Δρουν σαν κάπως από την θεωρία του Τόμας Χομπς (1588-1679), ο οποίος στο έργο του Λεβιάθαν περιγράφει τη «φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας» ως μια συνθήκη «πολέμου όλων εναντίον όλων» καθώς το εγωιστικό, ιδιοτελές και ωφελιμιστικό άτομο επιδίδεται σε αγώνα ζωής ή θανάτου για την προστασία των συμφερόντων του.

Για να επιτύχει αυτό το στόχο αδιαφορεί για τα άλλα άτομα εφόσον δεν του είναι χρήσιμα και σε αντίθετη περίπτωση προσπαθεί είτε δια της βίας και του εξαναγκασμού είτε δια της απάτης και του προσωρινού προσεταιρισμού του «διαίρει και βασίλευε» να προωθήσει και να προστατέψει τα συμφέροντά του. Επειδή, λοιπόν, ο «λύκος είναι λύκος για τον άνθρωπο» χρειάζεται να υπάρχει ένα απολυταρχικό «κράτος-Λεβιάθαν» (το μυθικό κήτος) για να αποτραπεί η αλληλοεξόντωση των ανθρώπων. Έτσι, ο Χομπς δεν αφήνει περιθώρια στους ανθρώπους να δράσουν με βάση τις έννοιες του «κοινωνικού συμβολαίου», της «κοινωνικής συνεργασίας» και της «κοινωνικής αλληλεγγύης». Όσο, λοιπόν, ισχύει το δόγμα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», το μόνο που μπορεί να κάνει ένα βουλητικά λογικό άτομο είναι προσπαθήσει να δραπετεύσει από τη φυλακή του «κράτους-Λεβιάθαν».

Η Κάμπια που Γίνεται Πεταλούδα
Υπάρχουν, λοιπόν, κάποιοι που έχουν μια έντονη επιθυμία μέσα τους για δραπέτευση από αυτή την φυλακή. Προβάλλουν τη βούλησή τους για την Γνώση του «αλλιώς» και του «διαφορετικά». Αυτοί προσπαθούν να παρασύρουν και τους βολεμένους είτε με συνθήματα είτε με τρόπο ζωής και έκφρασης της γνώσης, καλώντας τους να ξεπεράσουνε τον λήθαργο ή την κόπωση και την προσωπική αμφιβολία. Και έρχεται κάποια μέρα η στιγμή που προσπαθούν όλοι μαζί να κάνουν τα πρώτα βήματα, κόντρα σε όσα ήδη γνωρίζουν και είναι συνδεδεμένα με τον τρόπο που ήταν μέχρι τούδε η ζωή τους.

Αυτό το γεγονός από μόνο του φέρνει τον άνθρωπο μπροστά στο άλμα: την δράση που κάνει την διαφορά στο αύριο, για όλο τον κόσμο. Γιατί, είναι γνωστό πλέον από την κβαντική φυσική, ότι κάθε φορά που προβάλλει μια ιδέα στον κόσμο της πραγματικότητας, εμφανίζεται σχεδόν ταυτόχρονα σε πολλά μέρη του κόσμου. Σαν να «βρισκόταν στον αέρα»! Και αυτό συμβαίνει διότι, κατά τη θεωρία των Μορφογενετικών Πεδίων, εάν μια γνώση, δεξιότητα, ή συμπεριφορά υιοθετηθεί από το 1/10 της τετραγωνικής ρίζας ενός πληθυσμού, που είναι ο μαθηματικός τύπος υπολογισμού της «κρίσιμης μάζας», τότε ολόκληρος ο πληθυσμός υιοθετεί αυτόματα την συγκεκριμένη ιδιότητα! Από την Ιστορία βλέπουμε πως, οι παραδοσιακές κοινωνίες εξελίσσονται, αλλά τόσο αργά, που η εξέλιξή τους μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο με την προοπτική πολλών αιώνων, ή ακόμα και χιλιετιών. Αυτός είναι ο τρόπος της Φύσης.

Και η αρχή της φυσικής ανάπτυξης μπορεί να περιγραφεί με το παράδειγμα της ανάπτυξης ενός δένδρου από τον καρπό του. Το εν δυνάμει δένδρο είναι πλήρως παρόν μέσα στον καρπό του και, μέσω μιας διαδικασίας γραμμικής ανάπτυξης, αυτό το δυναμικό πραγματοποιείται μέσα σε μια χρονική περίοδο, καθώς ο σπόρος εξελίσσεται σε φυτώριο, που ωριμάζει σε δένδρο. Αυτό προσπαθεί να κάνει και η κοινωνία των ανθρώπων, άλλοτε σε γόνιμο έδαφος και άλλοτε σε ακατάλληλο. Ακόμη και στα ακατάλληλα εδάφη όμως υπάρχουν τα πουλιά, ακόμη-ακόμη κι ο αέρας, που μεταφέρουν κάποιους σπόρους αλλού.

Ένας άλλος τρόπος εξέλιξης είναι αυτός της κάμπιας. Σ’ ένα ορισμένο σημείο της μεταμορφωτικής διαδικασίας, η κάμπια υφαίνει ένα κουκούλι, μέσα στο οποίο κυριολεκτικά διαλύεται σε μια σκοτεινή μάζα στοιχειώδους οργανικής ύλης, που δεν έχει ούτε τις ιδιότητες της κάμπιας ούτε εκείνες της πεταλούδας. Τότε λαμβάνει χώρα μια μυστηριώδης επαναδιοργάνωση της σκοτεινής μάζας. Το αποτέλεσμα είναι ότι τελικά εμφανίζεται μια πεταλούδα.

Το επικοινωνιακό πνεύμα, ως άλλο πουλί ή αέρας, μα και ως κάμπια η οποία γίνεται πεταλούδα που δρα σαν καταλύτης της μεταμορφωσιακής ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνίας, δεν λείπει και δεν θα λείψει ποτέ! Κατά καιρούς, μια προμηθεϊκή μορφή ή κατάσταση κλέβει συνειδητά κάποιο είδος «θεϊκής φωτιάς» από το Συλλογικό Ασυνείδητο, φέρνοντας την αλματώδη μεταμόρφωση της ανθρώπινης ζωής και κοινωνίας. Και ο πολιτισμός μας έχει δει πολλά τέτοια άλματα μεταμόρφωσης π.χ., όπως η έλευση του Χριστιανισμού, η Αναγέννηση, η Βιομηχανική Επανάσταση, και στις μέρες μας η επιταχυνόμενη τεχνολογική ανάπτυξη, με το τεράστιο δυναμικό της να μας επηρεάζει άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά μα και να διδάσκει την ανθρώπινη διάνοια. Τη στιγμή αυτή, φαίνεται πως αντικρίζουμε την είσοδο της ανθρωπότητας σε μια νέα μεταμορφωσιακή φάση μέσα σ’ αυτή την διαδικασία προμηθεϊκών ιδεών.

Ανεξαρτησία
Μια πλευρά αυτής της διαδικασίας της μεταμόρφωσης στην κοινωνία των ανθρώπων είναι πρωτεύουσας σημασίας. Αυτή είναι το γεγονός, ότι το έργο της κοινωνικής μεταμόρφωσης δεν πρέπει να κατευθυνθεί ή να οργανωθεί εκ των έξω. Από το σημείο της εμφάνισης και κατόπιν της αποδοχής της καινούργιας «φλόγας-ιδέας» που «κλάπηκε» από το Συλλογικό Ασυνείδητο, πρέπει να αφεθεί να συμβεί, και όχι να αναγκαστεί να συμβεί. Αν εφαρμόσουμε αυτή την αρχή στην ανθρώπινη κοινωνία, πρέπει να παραδεχτούμε ότι, αν αφεθεί ελεύθερη, η κοινωνία, μέσα από συγκρούσεις και σποραδικές υποτροπές, υφέσεις, κρίσεις και ανατροπές, θα προχωρήσει σε όλο και μεγαλύτερα και πιο δημιουργικά επιτεύγματα.

Εδώ, θα πρέπει να επισημάνουμε το αυτονόητο, ότι ευαίσθητες και συμπαραστατικές οργανώσεις –μη κυβερνητικές κατά προτίμηση– θα πρέπει να υπάρχουν για να μετριάζουν τον ανθρώπινο πόνο που μπορεί να προκληθεί από τα λιγότερο ευτυχή επεισόδια μέσα στην διαδικασία της μεταμόρφωσης. Το δημιουργικό πνεύμα της συλλογικής ανθρώπινης προσπάθειας, αργά ή γρήγορα θα μεταμορφωθεί μέσα από την σύγκρουση και την τελική συμφιλίωση των κοινωνικών αντιθέτων, αν η κοινωνία αφεθεί ελεύθερη.

Στην αγορά ο υγιής ανταγωνισμός παράγει πιο επιθυμητά αποτελέσματα από ό,τι μια κατευθυνόμενη, κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, η οποία στερείται ανταγωνισμού και κέρδους και δημιουργεί μονοπώλια. Η αποτυχία της κομμουνιστικής και της σοσιαλιστικής οικονομίας σ’ όλο τον κόσμο επήλθε ακριβώς επειδή αγνοήθηκε αυτή η αρχή. Στην αγορά των ιδεών, πάντα έχουμε τα καλύτερα και πιο δημιουργικά αποτελέσματα όταν υπάρχει απόλυτη ελευθερία σκέψης, έρευνας και πληροφορίας.

Οι αλήθειες, λοιπόν, αποδεικνύονται καλύτερα στην αρένα της ελεύθερης αλχημικής αλληλεπίδρασης. Ο κόσμος έχει δει πολλή «αστυνόμευση της σκέψης» και πολλή προπαγάνδα διαφόρων ειδών και ποιοτήτων. Με παρόμοιο τρόπο, στην σφαίρα της προσωπικής μας συμπεριφοράς, τα άτομα πρέπει να βρουν την δική τους ηθική αλχημεία, με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι η ηθική αυτονομία κάποιου δεν θα βλάπτει τους υπόλοιπους.

Ο Καρλ Γιουνγκ παρατήρησε σχετικά μ’ αυτό ότι «δεν υπάρχει ηθική χωρίς ελευθερία» Ηθική είναι η οριοθέτησή μας μέσα στα πλαίσια της ανθρώπινης αλυσίδας και από την οποία πηγάζει ο αυτοσεβασμός και η εκτίμηση προς τους άλλους και προς το κάθε τι γύρω μας. Όταν δεν έχουμε ως σημείο αναφοράς το Είναι μας, με τον όγκο των συναισθημάτων του, το βάθος των γνώσεών του και το ύψος της αυτοεκτίμησής του, τότε βαδίζουμε στο δρόμο της ελευθεριότητας που οδηγεί στην έλλειψη της αυτονομίας και την κατάργηση της ανεξαρτησίας.

Και ο φιλόσοφος εγκυκλοπαιδιστής Ντιντερό έγραψε ένα έργο Est-il Bon? Est-il Mechant? (Είναι Καλός ή Είναι Κακός;) στο οποίο συνοψίζει το νεωτερικό τρόπο σκέψης με τον οποίο αντιμετωπίζονταν τα ερωτήματα που αφορούσαν την ανθρώπινη ηθική από το Διαφωτισμό: σαν προβλήματα που επιλύονταν με την διανοητική έρευνα παρά με την επιβολή μιας εξωτερικής εξουσίας.

Ο φιλόσοφος επίσης, Στέφαν Χόϊλερ λέει πως «το όραμα της ελευθερίας δεν είναι ούτε αυταπάτη ούτε αντικατοπτρισμός. Βαθιά μέσα μας, μια φωνή φωνάζει δηλώνοντας ότι κατά κάποιο μυστήριο τρόπο έχουμε στ’ αλήθεια «γεννηθεί ελεύθεροι», και ότι είναι υποχρέωσή μας να υλοποιήσουμε αυτό το κληρονομικό μας δικαίωμα. Κανείς δεν γεννιέται θιασώτης της ελευθερίας, γίνεται. Πρέπει, και πάλι, να βρεθεί η «μέση οδός», η κρυμμένη μέσα στους στίχους του Yeats: «οι καλύτεροι δεν στερούνται πεποιθήσεων, ενώ οι χειρότεροι είναι γεμάτοι παθιασμένη ένταση». Καλούμαστε λοιπόν να αναζητήσουμε το μοντέλο της ελεύθερης σκέψης όπου η παρουσία του είναι βουλησιαρχική. Αυτό το μοντέλο βρίσκεται μέσα από τη Κριτική Σκέψη που δεν προγραμματίζεται, που επιλέγει μεταξύ περισσοτέρων κρίσεων και που αναπτύσσει το άτομο υπευθυνότητα μέσω της ελευθερίας ανάληψης ευθυνών.

Επίσης η ελεύθερη σκέψη δομείται στην Δημιουργική Σκέψη, μέσα από την διατύπωση ερωτήσεων, που οι απαντήσεις έχουν συνέπεια για την ανθρωπότητα και δημιουργείται ή αναδομείται το κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι. Και τέλος, το μοντέλο της ελεύθερης σκέψης περικλείει την Διαλεκτική Σκέψη μέσα στην οποία γεννιέται η αμφισβήτηση, απομυθοποιείται το status προσώπων και ιδεών και ο άνθρωπος απελευθερώνεται.

Όταν, όμως, η διάνοια γίνεται αντικείμενο χειρισμών, εξαπάτησης ή εκμετάλλευσης, παύει να μεταμορφώνεται και να οδεύει προς την εξέλιξη. Εξαρτάται από άλλους, που αποφασίζουν «ερήμην αντ’ αυτών». Η εξάρτηση γίνεται συνήθεια κι αυτή με τη σειρά της εθισμός. Και ο εθισμός είναι αρρώστια, που στερεί όχι μόνο την ρώμη και την πνευματικότητα της ανθρωπότητας, μα στερεί και το νόημα της ζωής κάθε ανθρώπου. Ελεύθεροι, λοιπόν, ίσως και να είμαστε. Κατά πόσο, όμως, είμαστε ανεξάρτητοι;

Εκείνοι που δεν εμπιστεύονται τη ζωή, πρέπει οπωσδήποτε να την χειρίζονται, και τα αποτελέσματα αυτού του χειρισμού είναι πάντοτε καταστροφικά. Όπως προαναφέρθηκε, η μεταμόρφωση πρέπει να συμβεί, δεν μπορεί να αναγκαστεί να συμβεί. Σ’ αυτή την παραδοχή βρίσκεται η αληθινή, ψυχολογική δικαίωση της ελευθερίας και ο λόγος που όλες οι τυραννίες, άσχετα από τις ίσως καλές προθέσεις τους, είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Και ο Τζορτζ Όργουελ στο προφητικό του βιβλίο 1984, έδωσε στους τυράννους του εικοστού αιώνα ένα ταιριαστό όνομα: Μεγάλος Αδελφός. Ο Μεγάλος Αδελφός παρακολουθεί τους ανθρώπους για περισσότερα χρόνια απ’ όσα θα θέλαμε να θυμηθούμε και ίσως, τελικά, να έφτασε η ώρα να αποσυρθεί από την σκηνή.

Τα Νέα Σύνορα της Εξατομίκευσης
Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ(1712-1778) γράφει στο βιβλίο του Το Κοινωνικό Συμβόλαιο:

«Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος, αλλά παντού βρίσκεται αλυσοδεμένος. Ακόμη κι αυτός που πιστεύει ότι είναι αφέντης των άλλων, δεν παύει να είναι πιο σκλάβος απ’ αυτούς τους άλλους. Πως έγινε αυτή η αλλαγή; Δεν το ξέρω. Και ποιος μπόρεσε να την καταστήσει νόμιμη; Αν είχα κατά νου μόνο την εξουσία και τις επιπτώσεις που προέρχονται απ’ αυτή θα έλεγα: Από την στιγμή που ένας λαός εξαναγκάζεται να υπακούει κι υπακούει, τότε καλά κάνει;
Μόλις μπορεί ν’ αποτινάξει από πάνω του το ζυγό της εξουσίας και τον αποτινάσσει, κάνει ακόμη καλύτερα? γιατί αφού ξαναπαίρνει την ελευθερία του με το ίδιο δικαίωμα που του την άρπαξαν, ή είναι σωστό να την ξαναπάρει, ή δεν έπρεπε να αφήσει καθόλου να του την πάρουν. Αλλά η κοινωνική τάξη, το καθεστώς είναι ένα ιερό δικαίωμα, που χρησιμεύει σαν βάση για όλα τα άλλα. Ωστόσο το δικαίωμα αυτό δεν παρέχεται καθόλου από την Φύση. Στηρίζεται πάνω σε συμβάσεις»

Μήπως ήρθε η ώρα, λοιπόν, για μια καινούργια σύμβαση με τη ζωή μας; Μάλλον ναι! Κι αυτό το καινούργιο αρκετοί το αποκαλούν «νέα τάξη του κόσμου», όρος που ίσως θα μας άρεσε να υιοθετήσουμε, με την προϋπόθεση ότι καταλαβαίνουμε ότι το νόημά του διαφέρει από εκείνο που ήδη του έχουν προσδώσει. Τα τείχη συνεχίζουν να πέφτουν ακόμη και σήμερα, και τα νέα σύνορα που αρχίζουν να διαμορφώνονται δεν είναι πλέον μια χώρα ή ένας πλανήτης; Οι συμβάσεις άλλαξαν. Τα νέα σύνορα πλέον είναι ο νους και η καρδιά, και τα οποία είναι η μόνη αληθινή πραγματικότητα σ’ αυτή την ζωή.

Η πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχει όταν δεν είναι κανείς εκεί για να την παρατηρήσει και να την συναισθανθεί μαζί με τους άλλους. Εχει ήδη αποδείχτεί ότι οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο παρελθόν, παρόν και μέλλον φαίνονται να υποχωρούν καθώς ο χρόνος επηρεάζεται από τα βαρυτικά πεδία. Έτσι, καλούμαστε να καταλάβουμε πως έχουμε μόνο μια ευκαιρία για να ζήσουμε. Αν την εκμεταλλευτούμε και αν δώσουμε ένα πιο πνευματικό νόημα σ’ αυτή την ζωή, τότε η νέα τάξη του κόσμου δεν θα είναι μια υπερεθνική κυβέρνηση, δεν θα είναι μια νέα ιδεολογία που θα πάρει την θέση των καταστροφικών ιδεολογιών του παρελθόντος, δεν θα εγκαθιδρύσει τεράστια κολεκτιβιστικά συστήματα στο μέλλον για να χειρίζονται τα ανθρώπινα όντα ή για να ξαναφτιάξουν τον κόσμο. Αντίθετα, αυτή η νέα φάση πρέπει να είναι, και ελπίζουμε ότι θα είναι, μια νέα κατάσταση που θα επιτρέπει στα άτομα να είναι περισσότερο ελεύθερα στο χώρο και το χρόνο απ’ όσο υπήρξαν ποτέ άλλοτε.

Οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες προκαλούν αλλαγές στον κοινωνικό χαρακτήρα, δηλαδή νέες ανάγκες. Οι νέες αυτές ανάγκες γίνονται φορείς ιδεών και κάνουν κατά κάποιο τρόπο τους ανθρώπους να δέχονται τις ιδέες αυτές. Με τη σειρά τους οι νέες αυτές ιδέες τείνουν να σταθεροποιήσουν και να καταστήσουν πιο έντονο το νέο κοινωνικό χαρακτήρα και καθορίζουν τις ενέργειες των ανθρώπων. Τα μόλις προαναφερόμενα γίνονται η επιχειρηματολογία για το ότι ερχομός αυτής της νέας φάσης αναγγέλλεται από το εύρος της διάδοσης νέων ιδεών και από πολλά γεγονότα που ήδη συμβαίνουν. Το καλύτερο θα ήταν να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε ότι η παρούσα ηθική αναβίωση και αλληλεγγύη, μέσω των νέων ιδεών, αποτελεί μέρος μιας γενικής ανάπτυξης της ανθρώπινης συνειδητότητας.

Στις προηγούμενες κοινωνικές ζυμώσεις του περασμένου αιώνα, ξεχνούσαμε ότι η υλική πρόοδος παραμένει επισφαλής χωρίς την ηθική πρόοδο. Επινοήθηκαν κοινωνικές πολιτικές που ισχυρίζονταν ότι ήταν ηθικά ουδέτερες ή «απαλλαγμένες αξιών», αν και συχνά ανακαλύπταμε ότι αυτές οι πολιτικές ήταν με την σειρά τους γεμάτες καταστροφικές ηθικές επιπτώσεις και συνέπειες. Είναι πλέον σαφές ότι σήμερα πρέπει να βρεθούν άλλοι τρόποι, μέσα στους οποίους τα άτομα μιας κοινωνίας θα έχουν ως πρώτο μέλημα την υπευθυνότητα του εαυτού τους, την βούληση του να δημιουργούν και να δείχνουν την αλληλεγγύη τους.

Η αυτογνωσία και η εξατομίκευση –αυτές οι σύγχρονες έννοιες της Γνώσης δεν προήλθαν από το κενό, αλλά ανήκουν σ’ ένα πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ένα τέτοιο πλαίσιο έχει αναπόφευκτα τις δικές του γεωγραφικές, εθνικές και ιστορικές ρίζες, χωρίς τις οποίες ούτε η διαδικασία της εξατομίκευσης ούτε και τα ψυχολογικά της χαρακτηριστικά γίνονται κατανοητά. Αν και σήμερα λέγονται πολλά και για την πλανητική πνευματικότητα, είναι σημαντικό να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι ούτε η πνευματικότητα ούτε η αυτογνωσία μπορούν να ξεκινήσουν σε παγκόσμια κλίμακα. Πρέπει να προέλθουν και να καλλιεργηθούν μέσα σ’ ένα ορισμένο πολιτισμικό πλαίσιο.

Έτσι είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι το περιεχόμενο του πολιτισμού μας είναι σημαντικό για μας. Δεν ζούμε, κινούμαστε και υπάρχουμε μόνο στον απομονωμένο χώρο του Εγώ μας, ούτε ζούμε στον αχανή χώρο ολόκληρου του πλανήτη. Ο καθένας και η κάθε μια από εμάς έχει μια κουλτούρα, μια ιστορία, τις αρχετυπικές του εικόνες και ένα πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι κοινωνικές μας ζυμώσεις. Θα λέγαμε, λοιπόν, πως η κουλτούρα μας είναι ο αποστακτήρας εντός του οποίου υπάρχουν όλα αυτά και εκεί λαμβάνει χώρα η μεταμόρφωσή μας. Αν η στάση μας απέναντι στη ζωή δεν έχει καταπίεση από τη μια μεριά, ή ανώριμο, συναισθηματικό ρομαντισμό από την άλλη, τότε το απόσταγμα θα λειτουργήσει μεν σειρά του ως αγγελιοφόρος της εξέλιξής μας, αποσταλμένο από την αλήθεια της εποχής μας.

Γιατί, όπως έγραψε και ο Χ. Έσσε: «Ο άνθρωπος δεν είναι καθορισμένος, ξεκάθαρα προσδιορισμένος μια για πάντα, είναι κάτι εν εξελίξει. Ένα πείραμα, ένας υπαινιγμός του μέλλοντος, η αναζήτηση και η νοσταλγία της φύσης για νέες μορφές βούλησης και δυνατότητες πραγμάτωσης».

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Όμηρος και ιστορία, Θέσεις της γεωμετρικής εποχής

Οικισμοί, ιερά και οι πρώτοι ναοί

Οι αρχαιολογικές έρευνες μετά το 1980 έχουν αποκαλύψει μια σειρά θέσεων που παρότι δεν έχουν τη φήμη των γνωστών μυκηναϊκών κέντρων θα μπορούσαν να συνδεθούν με τον υλικό πολιτισμό και την κοινωνία των επών. Κτίρια, οικισμοί, υπαίθρια ιερά και οι πρώτοι μνημειακοί ναοί προσφέρουν μια εικόνα για την αρχιτεκτονική της περιόδου σε σχέση με την κοινωνική οργάνωση και τη θρησκεία (Μαζαράκης-Αινιάν 2000: 75-96, 2009). Κτίσματα που αποδίδονται σε ηγεμόνες, αλλά και οικιστικές ενότητες που ερμηνεύονται ως κατάλοιπα «οίκων», της βασικής κοινωνικής και οικονομικής μονάδας των ομηρικών επών, έχουν εντοπιστεί στην Αττική και στην Εύβοια σε θέσεις όπως το Λευκαντί και η Σκάλα Ωρωπού. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η έρευνα έχει ενταθεί στην Εύβοια στο πλαίσιο της άποψης ότι αποτελεί σημαντικό κέντρο τόσο για τη γέννηση του ελληνικού αλφαβήτου, όσο και για την καταγραφή των ομηρικών επών.

 

Σε περιοχές όπως η Ζαγορά στην Άνδρο, το Εμποριό στη Χίο και η αρχαία Σμύρνη στη Μικρά Ασία οι ανασκαφές οικισμών αυτής της περιόδου προσφέρουν μια καλή εικόνα για τη ζωή στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους. Η Σμύρνη, μάλιστα, μια από τις πιθανές πατρίδες του Ομήρου, θεωρείται ότι σηματοδοτεί και τη μετάβαση προς την πόλη-κράτος μέσα από την εξέλιξή της από έναν πρωτογεωμετρικό οικισμό σε μια πόλη στο τέλος του 7ου αι. π.Χ.